________________
३७८ ]
[ dવધિનીવિવૃતિવિભૂતિમ્ दिलिङ्गं चेतनपुरुषसम्बन्धाच्चेतनाव दिव धर्मादिकार्यवध्यवसायं फरोतीत्यदोप एवायम् , उक्तं च
"पुरुषस्य दर्शनार्थ, कैवल्यार्थ तथा प्रधानस्य । पविन्धवदुभयोरपि, संयोगस्तत्कृतः सर्गः" ॥
[साङ्ख्यकारिका-२१] . इति चेत् ? न-सर्गस्योभयजस्व संयोगादिवद् द्वित्वेन नैमिरिति- पॉश्चरणविकलो न गन्तुं समर्थः, परं चक्षुष्मान् गन्तव्यप्रामादिमार्ग पश्यति, अन्धस्तु चक्षुर्विकलो न मार्ग पश्यति, किन्तु दृढचरणो गन्तु समर्थः, तौ चाऽसंयुक्तौ न प्रत्येकमभीष्टप्रामादिकमासादयतः, संयुक्तौ तु तथा गच्छत ५वाभीष्टयामादिकं परस्परसम्बन्धवलाद, यथा तयोरभीष्टग्रामाधवाप्तिस्तथाऽचेतनवादन्धकला मदादिलि* फत्वराहिल्यात् पङ्गुकल्पः पुरुषः परं चेतनवाज्ञातुं समर्थ इति तलम्बन्धाच्चेतनाचदिव लिङ्ग धर्मादिकार्यमध्यवस्य करोतीति पुरुषाभीष्टमर्थमुपनयतीत्यर्थः । अयम् 'नासो' इत्यादिनाउनतरोऽभिहितो दोषः।
उक्तमर्थ सायकारिकया संवादयति- ७॥ चेति-पुरुषस्य दर्शनार्थ प्रकृत्या संयोगा, पुरुषस्य प्रकृत्या सह संयोगे सति पुरुषसंयुका प्रतिश्चेतनव भवतीति द्रष्टुं समर्था, अन्यथा स्वतोऽचेतनरूपा सान द्रष्टुं समर्थति, प्रधानस्य कैवल्यार्थ पुरुषेण सह संयोगा, अन्यथाऽकर्ता पुरुषोऽशानाधुच्छेदोपायं कर्तुमसमर्थो न केवलो भवेदिति उभयोरपि प्रधान-पुरुपयोरपि, तकृतः परस्परसम्बन्धकता, સ મહાવિસ્ફબ્રિા __प्रतिक्षिपति-नेति । उभयजत्वे प्रधान-पुरुषोभय जन्यत्वे । सयोगदिवदिति- आदिपदाद विभाग-द्वित्वसंख्या-द्विपृथकवावयम्यादीनामुपमहः, संयोगादेर्यथोमयजन्यत्वेन द्विष्ठत्वं तथा सस्थाप्युभय
