________________
अनेक व्यवस्थाप्रकरणम्]
[३४३ व्यावर्तते स ततो भिन्नः, यथा-घटेऽनुवर्तमाने ततो व्यावर्तमानः पंटः, यावर्तते च धर्मिण्यनुवर्तमानेऽपि आविर्भाव-तिरोभावासङ्गी धर्मकलाप इति कथमसौ ततो न भियते ? इति, ततो धर्मी तदवस्थ एवेति कथं परिणतो नाम ?, नार्थान्तरभूतयोः कट-पयोरुत्पादविनाशाभ्यामचलितरूपस्य घटादेः परिणामो भवति, अतिप्रसङ्गात् , अन्यथा चैतन्यमपि परिणामि स्यात् । तत्सम्बद्धयोधर्मयोरुत्पादविनाशाम्यां-तस्य परिणामोऽभ्युपगम्यते, नान्यस्य, चतन्यसम्बद्धस्तु न कोऽपि धर्म उत्पाद-विनाशयोगी, कूटस्थनित्यत्वश्रुतस्तस्य निधर्मकत्वाम्धुपंगमादिति नातिप्रसङ्ग इति चेत् ? न-तथापि धर्मिततो धर्मिणः। यदा च तिरोभूताऽऽविर्भूतधर्मयोधर्मिणो भिन्नत्वं तदा तत्तिरोभावाऽऽविर्भावतोनधर्मिणःकिमपि जातमिति तदवस्थो धर्मी परिणतो न भवेदित्याह- तत इति धर्मतो मेदादित्यर्थः अविचलित. स्वरूपस्य धर्मिणा परिणामाऽभावमेवोपपादयति-नहीति-अस्य भवति' इत्यनेन सबन्धः। 'अतिप्रसाद' इत्युक्तं तदेव दर्शयति- अन्यथेति'अन्योत्पाद-विनाशाभ्यामप्यन्याय परिणामाभ्युपगमे अचेतनधर्मीत्पाद विनाशाभ्यां पुरुषस्य स्वरूपमविचलितं चैतन्यमपि परिणामि प्रसज्यत इत्यर्थः । अन्योऽपि यो यस्य सम्बद्ध स्यैवोत्पाद-विनाशतस्य परिणामोऽभ्युपगम्यते, चैतन्यसम्बन्धी च धर्मों नोत्पाद विनाशशालीत्यचेतनसम्बधीत्पाद-विनाशाभ्यामचेतनस्यैव परिजामोनचेतनस्यत्येवमतिमसमपरिहारमाशते-तत्सम्वद्धयोरिति चैतन्यसम्बद्धधर्मों नोत्पाद विनाशयोगीति कयमवगम्यत इत्यपेक्षायामाहकूटस्थनित्यत्वश्रुतेरिति-" असझो ह्ययं पुरुषः” “नित्यं विज्ञानमानन्द ब्रल" "अविनाशी वा रेऽयमात्मा०' इत्यादिश्रुतेश्चैतन्यस्वरूपस्थात्मानो निर्मकत्वाभ्युपगमात् तम्बद्धस्य धर्मस्यैवाभावेन न तदुत्पाद-विनाशाभ्यामात्मनः परिणामप्रसङ्ग इत्यर्थः, प्रतिक्षिपतिकति । तयाऽपि त द्धयोर्धमयोरुत्पाद-विनाशीभ्यां परिणामाम्यु.
