________________
अनेकातिव्यवस्थाप्रकरणम् ]
[ ३८५ तदपि न सम्यग्- यतः क्षीरमपि न स्वातन्त्र्येण वत्सविवृद्धि चेतस्थाधाय प्रवर्तते, किं तर्हि क्वाचिरकेभ्यः स्वहेतुभ्यः प्रतिनियतेभ्य: समुत्पत्तिमासादयति, तचं लब्धात्मलाभं वत्सविद्धिनिमित्ततामुपयातीत्यचेतनमपि प्रवर्तत इति व्यपदिश्यते, न चैव प्रधानस्य कदाचित्का प्रवृत्तियुक्त, नित्यत्वात् , कादाचित्कसहकारिसमवथानस्याप्यनागन्तुकस्वशाक्तनिमित्तत्वादेकमुक्तौ सर्वमुक्तिप्रसङ्गात् । सासयकाल्पतस्थाऽयुक्तत्वे हेतुमाह- यत इति- 'न' इत्यस्य 'प्रवर्तते' इत्यनेनान्वयः।आसादयति प्राप्नोति क्षीरम्' इत्यनुषज्यते। तच क्षीरं च । लधामलाम स्वकारणेभ्यो लब्धोत्पत्तिकम । इति पतस्मादेव कारणा 'न च' इत्यस्य 'युका' इत्यनेनान्वयः। ५५ पूर्वमसतः क्षीरस्य चकारणतो लब्धोत्पत्तिकस्य वत्सविवृद्धयर्थ यथा कादाचित्की प्रवृत्तिथा । नित्यत्वात् प्रश्तेनित्यत्वात् तद्रूपकारणस्य सर्वदा सत्वेन कार्यसर्जनलक्षणतत्प्रवर्तनस्यापि सर्वदाभावेन कादाचित्कत्वं न स्यादिन्यर्थः। ननु न केवलायाः प्रकृतेः कार्यलर्जनलक्षणा प्रवृत्तिः, किन्तु कादचित्कसहकारिसमवहिताया ५ तस्याः प्रवृत्तिरिति तस्या नित्यत्वेऽपि सहकारिसमवधानस्य कोटाचिकत्वात् कादाचित्की प्रवृत्तिरित्यत आह- कादचित्केति- आगन्तुककारणनिमित्तं यदि प्रधानस्य सहकारिसमधानं स्थार तदा यदैव कारणस्यागन्तुफस्य भावस्तदेव सहकारिसमवधानमिति स्यात् , न चैवम् , किन्तु अनागन्तुका अन्यकारणतोऽलधामलामा नित्यति यावत् , या स्वस्थ -प्रधानस्य शक्तिररानिमित्तत्वात्-तत्कारणकत्वात् सहकारिलमव. धानस्य सदामावसम्भवेन तहिशिष्यायाः प्रकृतेरपि सर्वदाभावेन सदैव प्रवृत्तिः स्थादित्यर्थः। किश्च स्वमोक्षार्थ कमपि व्यापारमकुर्वाणस्यैव पुरुषस्य प्रकृतिव्यापारत ५५ मोक्षस्याभ्युपगमे मोक्षार्थमव्याप्रियमाणत्वस्य सर्वपुरूषसाधारण्या प्रकृतिप्रयत्नात् यथे कस्य पुंसो मुक्तिनाथाऽन्यस्यापि स्थादित्येकमुक्तौ सर्वमुक्तिः स्यादि
