________________
३५६ ]
[ तत्त्ववोधिनी विकृतिविभूषितम् न च चक्षुःसंयोगादेरप्यभिव्यक्तस्यैव व्यञ्जकत्वोपगमानायं दोपः ? अभिव्यक्तत्वं हि ज्ञातत्वम्, न च चक्षु:संयोगादेतिस्य व्यञ्जकत्वम्, किन्तु स्वरूपसत इति यत्किञ्चिदेतत् । कालविशेषवैशिष्टयमेवाभिव्यक्तिरिति चेत् ? सा तहिं व्यतावच्छेदिका मृद्रव्य एव कल्पनीया, चैत्रादिभेदेनाऽनन्तचक्षुःसंयोगादौ तस्क
पगतत्वेन सदेव कारणे कार्यम्' इति साजयप्रतिक्षायाः सन्न्यास. प्रसङ्गादित्यर्थः । चक्षुस्संयोगादेः स्वरूपतो नाभिव्यजकत्वं तेन रवरूपतः चक्षुस्सयोगादेः पूर्व सत्वेऽपि न बटोपल भप्रस, किन्वभिव्यक्तस्य चक्षुस्सयोगादेरमिव्यजकत्वम् , अभिव्यदिव्यतिरितस्यैव कार्यस्य पूर्व सत्त्वमु-इवलसालमतेऽभिमतमित्यभिव्यक्त पूर्वमभावादभिव्यक्तवचःसंयोगादपि पूर्वमभाव इति न तत्का. रणस्य घटाधुपलस्भस्य पूर्व प्रसङ्ग इत्याशङ्कय प्रतिक्षिपति- न चेति । प्रतिक्षेपहेतुमुपदर्शयति- अभिव्यक्त्व हीति । साङ्घयः शकतेफलविशति एवं सति स्याद्वादप्रवेश ५५ सालयस्य ज्यायानिति सिद्धान्ती समाधत्ते- सति-कालविशेषवैशियलक्षणाऽभिव्यक्तिरित्यर्थः। मृद्रव्य एवेति-अभिन्या द्रव्यमेव वटाघभिव्यञ्जक,तत्र. व्यजकतावच्छेदकतया प्रतिष्ठाभिव्यफिश्च कालविशेषवैशिष्ट्यमेव, अभिव्यक्तद्व्यस्य वाधभिव्यञ्जकत्वकल्पनापेक्षवाऽभिव्यकचक्षुःसंयोगादो घटाधभिव्यञ्जकत्वकल्पने गौरवमपीत्यतो लाधवादामव्यपाद्रव्यस्यैव घसाधभिव्यक्षकत्वं युक्तमित्याह- चैत्रादिभेदेनेति । सकल्पने कालविशेषवैशिष्ट्यलक्षणस्वाभिव्यक्तत्वस्य कल्पने। भवत्वे. वमेव किं नरिछनमित्यत आह- तथा चेति- अभिव्यकद्रव्यस्य घट(धभिव्यञ्जकत्व चेत्यर्थः। अपेक्षाभेदेन सत्वाऽसत्स्योरका कार्य सदसत्कार्यवादो जनानां सिद्धिमुपवाति, घटरूपकार्यस्य मृद्रव्ये- .
