Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
THE FREE INDOLOGICAL
COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC
FAIR USE DECLARATION
This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website.
Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility.
If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately.
-The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીવિષયનેમિસૂરિપ્રસ્થમાહા અમુક મારૌશવરાત્રિને કીમી ગ્યાંય નમો નમઃ |
ન્યાયોવાય ન્યાયવિરાિરઃ મહામહોપાધ્યાયશ્રીમદ્દયરોવિનયમિનિ–
વિવિતમૂ
સનવાવસ્થામણમ્
[ સપનામાં તૈનાત પરિભાષા]
સંભ વાઘં પ્રથમ વિમા
તપોવધિપતિ-શાસનસમ્રા લિં
મહૂ–શ્રીવિનયનેમિસૂરીશ્વરજૂદાઇફ્રારેખ વ્યવિરગવાનસ્પતિ-રાત્રેવિશારદ વિરત્યેન શ્રીવિનયotauથરૂરિનાં વિવિતા
પોધની વૃ
વિ.સ ૨૪]
वीर नि. सं. २४७८
નેમિ સ. ૨
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
મુદ્ર
પ્રક્ષીરાજ श्रेष्ठी ईश्वरदास मूलचंद 8 શ્રીવિનયવાવથસૂરીશ્વરજ્ઞનમન્દિર
વોટા, સિરાષ્ટ]
મોવિંઝાઇ નરશીમાડુ: શારવા મુદ્રણાય જુમ્મા મસ્નિઃ સામે, મમવાર
પ્રાપ્તિસ્થાનમાં
શીવિનયથાવથસૂરીશ્વરજ્ઞાનમન્દિર
વોટર સિરાષ્ટ્ર)
શ્રી સરસ્વતી પુસ્તકમૅડાર હાથલાના રતનપોર,
મહાવાક
-~
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રા, તપાગચ્છાધિપતિ નરપતિતતિ પ્રતિબોધક-સૂરિચકચક્રવર્તિ–શ્રીકદમ્બ
ગિરિ-પ્રમુખ-તીર્ણોદ્ધારક-પ્રૌઢપ્રભાવશાલિ-પરમપૂજ્ય બાલબ્રહ્મચારિઆચાર્ય મહારાજાધિરાજ શ્રીમવિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબ.
:
-
-
દીક્ષા . વિ. સં. ૧૯૪૫. જયેષ્ઠ સુદ ૭. ભાવનગર
-
- -
-
-
mais
.
.
3 BA
મ0 , 1 કપ
At the shiroprer ses en andra
ગણિપદ વિ. સ ૧૯૬૦ કાર્તિક વદ ૭. વળા-વલ્લભીપુર પન્યાસપદ: વિ. સ. ૧૯૬૦ માગશર સુદ ૩, વળા-વલ્લભીપુર સૂરિપદ વિ. સ. ૧૯૬૪ જયેષ્ઠ સુદ ૫. ભાવનગર સ્વર્ગવાસ : વિ સ. ૨૦૦૫ આસો વદ અમાસ, શુક્રવાર મહુવા
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર પ્રકાશકીય નિવેદ
જૈનદર્શનના મૂળાધાર અનેકાંતવાદને બોધ આપતે “અનેકતવ્યવસ્થા પ્રકરણ” (અપરનામ “જૈનતર્ક પરિભાષા) નામને આ ગ્રંથ છે. તેના રચયિતા પૂજ્યપાદ જેન ન્યાયના પ્રાણદાતા ન્યાયવિશારદ-ન્યાયાચાર્ય મહામહોપાધ્યાય શ્રીમદ્દ થશે.વિજયજી મહારાજ છે. તેમના જીવન અને કવન વિષે કેટલાયે વિદ્વાનોએ ખૂબ પ્રકાશ પાડ્યો છે, તેથી એ સંબધે વધુ લખવાની અહીં જરૂરત નથી. છતાં તેમના પ્રખર પાડિત્ય વિષે એટલું કહેવું જરૂરી છે કે, તેમણે કાશીના સમર્થ બ્રાહ્મણ પંડિત સાથેના શાસ્ત્રાર્થમાં જીત મેળવી. હતી, જેથી એ જ પંડિતમ ડેલીએ “ન્યાયવિશારદની પદવીથી તેમને વિભૂષિત કર્યા હતા અને ન્યાયશાસ્ત્રના એકસો ગ્રંથે બનાવ્યા બાદ “ન્યાયાચાર્યના બિરુદથી તેમને નવાજ્યા હતા. તેમની કસાયેલી વિદ્રોગ્ય કલમથી લખાયેલે આ ગ્રંથ આધુનિક પ્રજાને ટીકા વિના સાગપાંગ સમજ મુશ્કેલ હતું, તેથી સ્વ. પૂજ્યપાદ શાસનસમ્રા સર્વતન્ત્રસ્વતંત્ર સૂરિશ્ચકવતી આચાર્ય મહારાજાધિરાજ શ્રીમદ્ વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજશ્રીના પટ્ટાલંકાર વ્યાકરણવાચસ્પતિ, શાસ્ત્રવિશારદ, કવિરત્ન પૂજ્ય આચાર્યવર્ય શ્રીમદ્ વિજયલાવયસૂરીશ્વરજી મહારાજશ્રીએ વિદ્વત્સમાજ તેમજ તત્વજિજ્ઞાસુ તત્વરસિક જીને તત્ત્વનો બોધ
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
આપનારી “તત્વબોધિની” નામની વિવૃતિ–ીકા રચી, આ અનેકાંતવ્યવસ્થા ગ્રંથને સુગમ બનાવ્યો છે તેને અમે સહર્ષ પ્રકાશિત કરીએ છીએ મૂળ ગ્રંથ અપ્રતિમ પ્રતિભાથી લખાયેલું છે એ વાત તે નિઃશંક છે, પરંતુ ટીકાકાર મહર્ષિએ પણ તેના ઉપર તલસ્પર્શી વિશદ તત્ત્વબોધિની વિકૃતિ રચી, પિતાની પ્રકાંડ વિદ્વત્તા વ્યક્ત કરી છે, જે સાદ્યન્ત સૂફમેક્ષિકાથી નિરીક્ષણ કરનારને સહેજે
ખ્યાલમાં આવે તેમ છે; એટલું જ નહિ પણ “તત્ત્વબોધિની વિવૃતિની સાર્થક્તાને સાક્ષાત્કાર થયા વિના રહેતું નથી. જૈન ન્યાયસાહિત્યની સૃષ્ટિમાં આ ગ્રંથ અને પ્રકાશ ફેકે એવે છે; આ ગ્રંથરમાં કયાં કયાં વિષયરને ક્યાં ક્યાં છે, તેની જિજ્ઞાસુધળા મહાનુભાને વિશાળકાય વિષયાનુક્રમણિકાનું નિરીક્ષણ કરવાની અમે ભલામણ કરીએ છીએ, જેથી ગ્રંથ અને તેની ટીકાની મહત્તાને ખરે ખ્યાલ આવી શકે. પૂજ્ય વિદ્વાન નિશ્રી મહિમાપ્રભવિજયજી મહારાજે પ્રેસકેપી મેળવવા વગેરેમાં જે પરિશ્રમ ઉઠાવ્યો છે તે ધન્યવાદને પાત્ર છે. - આ “અનેકાંતવ્યવસ્થાપ્રકરણ” અયરનામ “જેનત પરિભાષા ગ્રંથ કાશી (બનારસ) ગવર્નમેંટ સંસ્કૃત કોલેજમાં વૈદાન્તદર્શનની પરીક્ષા આપનારાઓ માટે પણ પાઠયપુસ્તક તરીકે દાખલ થયેલે છે, એ જ આ ગ્રંથની મહત્તા ને ઉપયોગિતા પ્રદર્શિત કરે છે.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
||ताबोधिनी विवृतिविभूषितस्यानेकान्तव्यवस्था
प्रकरणस्य पूर्वाधस्य विषयानुक्रमणिका॥ माः विषयाः पृ. पं. अङ्काः विषयाः पृ.- पं. १,टी. मालाचरणे . १ ९ मिति अन्यनामोहर- - श्रीवास्तुतिः।
नेनानुबन्धचतुथ्योला। २ श्रीहेमचन्द्रमुरि
१० द्वितीयतृतीयपधापतरणम्॥ ३, २४ नमस्कारः ।,
११ जिनमतस्यातिगम्भीर- ४ १ ३. श्रीमद्यशोविजय
ત્રાવ દ્રિતીયપત્રમાં वाचस्मरणम् ।
१२ प्रमाणनयसाधितस्याने ४ ३ ४. गुरुवरश्रीनेमिसूरी- २ १ मन्तिस्य परंतुधर्मस्या श्वरप्रणाम । -
જ્ઞાનતો.દૂષણયુમિતિ ५ वृत्तिक: स्वयमी--- १२ ५ । द्वितीयपयनविदितम् । . सिनम् ।
१३ अनेकान्तस्वरूपोपवर्ण- ४ ५ ६, मूलकतु- वीतरागनम २९ नम्, तद्धटकतत्त्वस्कारलक्षण मालम्,
विभजनपर तत्वार्य' तत्राने कन्तिव्यवस्था
सूत्रम्। श्रमविधिप्रतिज्ञा।
१४ अनेकान्ताक्षेप-तत्प्रति- ४ १५ टी. मलमपतार्य २११ । विधानयोः सत्वासपा- .. તત્રત્યસ્તુત્યવતરામ
दीना परस्परविरोधविशेषणानामन्द्रस्तो..
परराविरोधसमर्यमनतमित्यादीनां प्रयो
नेन स्फुटीकरणम् । __ जनोपदर्शनम् । .
१५ “औपशमिकादिभावा- ५ १५ ८ नमस्कारन्तिरमनेकान्त- . २ २४ ।। विताः जीवा." इत्य'व्यवस्थाश्रमविधानस्य . . ३.दिपायाणां क्षायिप्रयोजन दर्शितम् । - -
कक्षयोपशामिकोदयिक ९ अनेकान्त व्यवस्थाया-- ३. ९ पारिशामिकभापानां यथा- .
-
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
અદ્દા વિષવા પૃ. . ચાર વિષયઃ ઇ. ઉં. વથ ફ્લgયાનામ
વાતુર્વિધ્યસ્ય નિષ્ટફ્રીતનપુરસર પ્રવન
ફ્રિભુ! ૧૬ નવાનવાસિતવિ- ૬ ૧ | ૨૧ “શ્રવનિરોધદેતુઃ ૭ ૧૭ તન્હાનાં મેળ કક્ષ
સવર” હુંયત્રાવप्रतिपादनम्।
નિરોધેલૂનાં મુક્યા૧૭ “મનવા - ધર્માદય ૬ ૧૦ વિનાઝવનિવર્લેજવારોડાિચા ”
બસવરહેતુવાત સવહત્ય ત્રાષિાઘા -
ત્વમુશમ્ વાગપુદ્રા, તેવાં
૨૨ “ વિષાતિ તપતો યા ૭ ૨૦ વતુર્નામપિ અસ્તિ
વાળા શા નિર્નામે જયાનામયિત્વ
ત્યત્ર પવિવવાહ્યવજન વાર્થસૂત્રો
તપસ પવિવન્તરતિનિયત૮ળ
તપસ વોર્જિનમ્ ! પ્રદર્શન કરી
૨૨. “સર્વોપાવિશુદ્ધ- ૭ ૨૪ ૧૮ વસ્ય નવાનવા- ૭ ૫ સ્વાભકામો મ” - સામન્યત્વે તવા
ફતિ લક્ષણસ્ય સૂત્રવૃત્તિઋતુપરત
સ્પષ્ટીકરણન્ો * ગુનામુદન!
૨૪ સૂત્રે તમિતિ મા ૮ ૧ ૧૧ શ્રવકલ્લા પથસિત ૭ ૧૨ તર્વે તરવાનત્યેન્દ્રવનતમ્
વઘુવવનાન્તતા, ત૨૦ “વવો નામ- વા- ૭ ૧૪
तद्धय यया सङ्गत तथोત્તિ યામના સંદ
પવન તત્ત્વાર્થીप्रत्यादिविशेषतः
1 - - - સ ” ત્રાદિ
૨ ટીમેતતુ પછી- ૮ ૨ વન સ્વિજનુ.વ
વરણમ્ ! દેવાના પ્રત
२६ ग्रन्थकार. तत्त्वशब्दस्य ९.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
अङ्काः विषयाः पृ. पं. अङ्काः विषयाः पृ. पं. एकवचन-बहुवचनान्त-
३१ आश्रवादीनां जीवा- ११ ५ ताया प्रकारान्तरमुफ् ।
નીવો અવેડपर्णितवान् , टीकाकार
પૃથમિવાયાબીનનોસમાધાન પિતવાની
પવનેન યશકન२७ पुण्यपापयोरधिकयो. १० ५ । प्रतिविधानम् । सद्भावात् कथ सप्तव
३२ मुक्तिरवस्य पृथग- ११ ८ तत्पानि ? इति प्रश्न:
मिधाने युक्ति तत्प्रतिविधान च। ।
३३ हेयोपादेययो संसार- १२ २ २८ उक्तसमाधानदिशा १० ७ ।। મોકો પ્રત્યેનામે आश्रवादीना पचाना
कारणाभिधानेनापि मपि जीवाजीक्योरन्त
चरितार्थत्वे कारणद्वयाभावात् जीवाजीवास्त
भिधानमनर्यकम् ? इतित्वम् ; ? इत्येव वफव्यम् ?
प्रश्नप्रतिविधानम् । इति प्रश्नः तत्राश्रवादीना
३४ ससारमोक्षकारणद्वय:- १२ १२ जीवाजीवाभिनवव्यव
भिधने समाधातु. स्थापन च।
अभिप्रायः आवेदितः। २९ पुण्यपापाधिक्यप्रयुक्त- १० १५ ३५ उपादेयतया मोक्षस्येव १३ १ अकृततत्वविभागानुप
हेयतया ससारस्थापि पत्त्याशक्षितु समा
ध्याभिधान कथमित्याधातुश्च क्रमेण आश
सकाया अपाकरणम् । योपवर्णनम् ।
३६ मोक्षहेतुसवरनिर्जरोम- १४ १ .३० आश्रवादीना जीवा- १० १९ । यस्याभिधाने ससारस्थ વીવો 'અન્તર્મીવાત
बन्वरूपतया तत्वनाप्रवनविभागानुपपत्ति
भिवाने तत्कारणारिति प्रश्नयितु. वफ
श्रवस्याभिधाने युक्ति व्योपदर्शनम् ।
सम्प्रदायातिकम
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
अङ्काः विषयाः पृ. पं. पङ्काः विषयाः पृ. पं. परिहारथ।
गौतमीयपदार्थविमा३७ सवर-निजयो मोझे १४ ४ गोपपत्तिः। - વડવન્યાના
४३ उपायमाधि-जाति- ३२ ५ हेतुता, न तु तृणागि
સાફર્થડબુપધિત્વ मणिन्यायेनेति मूलस्य ।
निराचावमिति છુટીછI
સદાન્ત તિમ ३८ सर्वत्र विभागवाक्ये १५ ५ । ४४ प्रमाणप्रमेय-सराये- ३२ २३ इत्यारभ्य अयुतोऽय
त्यादि सपूर्णगौतमस्त्रविभाग इत्यन्तेन
मुपादाय पदार्यविभाप्रततरविभागस्या
जकाना सार्येऽपि यथा युवमिति पशेषिक णा
विभागस्य नासमतत्वं प्रश्न.
तयोपपत्या आशयो ३९ टी निकरनस्य १६ १ दर्शित। વિસ્તરત પ્રપબ્રનમ,
१५ न्यूनत्वव्यवच्छेदा- ३३ १ तत्र वहतो विषयाः
भिप्रायाभावेऽपि न्यूनचर्षिता ।
ત્રવ્યવછેરુત્વ ४० निपापिकप्रश्न- २९ १ । विभागस्य स्यादेवेत्याप्रतिविधानम् तदु.
शकोदाव्यापाकृता ? पादन च वृत्ती
४६ उक्ताशङ्कापन्यार्थो ३३ ६ । जातिसाई यस्यैव ३१ ८ વૃત્તી સમુદતजातिवाचक, न तु
४७ जीवाजीवादितत्वं ३५ ४ સાયલાના તિ નો
विभागवाक्ये “अदचतिराभ्या निर्णीतम्।
दहनन्यायेन यावद४२ विभाजकनार्यऽपि ३२ १ प्राप्त तावद् विधेयम्” इति . विभागस्य युपारपादेव
यस्य तत्वाधिगम न प्रनामप्रमेयेत्यादि
प्रति जीवाधन्यतमस्थ
-
-
प्राप्त
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધન્ના વિધ્યાર . . અઠ્ઠા વિષય 9. ઉં. વિધેયંત્વમ્, વી ધન્ય
વિષ્યમિત્યાચદ્રાં નિરાતમારા પ્રતિ -
તાં ! ચ, તદુમાનમિત્ત પ્રતિ
સવાય પરાનપેક્ષ- ૨૪ રૂ તમારા વિધેયમતિના
પ્રતીતિવિષયતૃત્વ ૪૮ વિમાવા ન્યૂન- ૩ ૬ ૫ तारिपक्वम् , असदशधिकसङ्ख्याव्यवच्छे
ધ વિપર્યયા ચતાજ વ્યુત્પત્તિસિદ્ધ
સ્વિમિતિ વિનિમિત્યગ્રુપમઝૂમમુપ
મારાહ્ન બુદસ્તા ! રિતમ્
૫૫ વાવિધવાના પ્રતિ- ૪૦ ૪ ૪૬ સત્ર શ્રુતારા- ૨૭ ૧ નિયતવ્યવ્યિશપ તાવાર વેવ ન્યૂ
વેપાવત્ , યત્ર નાધિસલ્ફયવ્યિવછેર
વમવિગેપ ઇવ રુતિ મતમ્, તિ!
શરણમિતિ શા૫૦ “વીવાનીવાલિનિ ૨૭ રે સરાયોપિ તવ પરસપ્તવ તત્ત્વનિ ” યુ
દેવતવિપર્યય पसहारः।
નૈિતાવતા તુછાતુચ્છ ૫૧ પુખ્યપાપરહિ પૃથ ૩૭ ૨ | ક૬ શુદ્ધ સૂતકમેવ ધટો- ૪૧ ૬ નિકળાવર નવ
માવવ્યવહારવિષયતિ તવાનીતિ તૈન
નામવા રોડધિવા તિ સિદ્ધાન્ત !
મીમાંસમતચરવન્ડપર Íવાનીવાદ્રિતત્ત્વપુ ૧૮ ૪ | નમ! મવાવાદ્રાવ
૫૭ રાત્રે તૈયાયનેન- રૂ ૧ wત્વસ્થ વ્યવસ્થાપનમ્ |
મતયો વિરોધ - ૧૨ પરિણામસ્થાણુર્મ- રૂ! ૧ | તિઃ | ચારબતીતિનન
૫૮ અમાવસ્થામાવાતુ મે ૪૩ ૧ જમરવાનું પ્રત્યાય
વૈરાન્ત હોવ -
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
અઠ્ઠલ વિયાર છુ. . અદ્ધ વિચાર g. i. મવિત છે
વ્યવોવાસના8 ગમવમવવોરવા- કરૂ છે !
વિવુિપડી તમેશ્ય નૈયા
તનવો વો
ડમ્પય ! સમ્માલ્ય વદનમ!
૬૬ નવાનવાળીને નિત્ર- ૪૭ ૭ ૬૦ નર્મલતદ્દતો તારા- ૪૪ ૨
મવામાયટિવ- - ખ્યાતિરિnખ્યવય નલિસિમ્સ
૬ જાનેવાજોન ૪૮ ૧ तस्य खण्डनम् । . ૬૧ મેવાશોપિ = - ૪પ ૧ |
નિયમિકલ્ફલ્ય ગતિलक्षणातिरिफ सक
નીનિયવિરોધનત્તિવૃત્તિતિ
શૃંગાનોપયત વસમાન્યાત્મતિ મતસ્ય
પતિ ! વઝનમ્ !
૬૮ શ્રુતજ્ઞાનોપયો નય- ૪૮ રૂ ६२ टी सामान्यवृत्ति- ४५ १८ વિગેપનાવોનનોપર
શનમ્ | 'फस्य उपादानम् ।
દર પ્રતિનિયમિકનાં ૫૦ ૧ દરૂ કર્યતા સામાન્યામાં ૪૬ રે !
નયાનાં
સ્વમા નાસ્તીતિ વૌદ્ધ
સયાનાનાર્ય પ્રશ્ન, મતસ્ય લડનમ્ ા
तदुत्तर नगम-समह૬૪ કર્વતાસામાન્ય- ૪૬ ૧૬ | વ્યવહારનુરાક્ષણપ્રતિપાદક દેવ
સમિસ્કેવભૂતા- સપ્તसूरिसूत्रम्।
નયા ફતિ .. દક જ્ઞાનાવાર વ માવો ૪૭ રૂ . દેવરિત્રામત - ૪ તુ વાઘ ? ફરિ
નયક્ષમ્, તતસૂત્રસ્ય વૌદ્ધવિરોબયો.વારમત
નવદુર્નયબિપિ રવહનમ, તનિયત
“રત્નમણૂરે”
प्रकारखण्ड
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચ વિવાર છુ. . ના વિષયો . .
વ્યાહ્યાનમુક્ટિવિતા | વરિતમ્ ૧ નચર્ય પ્રમાણતો મે ૫૦ ૨૧ [ ૭૭ પોઝિતિ નેમિક્ષા કર ૧૪ રત્નમરિનિર્જીત
તત્ર યોષા મૃત્વમ્ ા ડપતિ |
७८ प्रदेश-प्रस्थक वस- ५३ १ ૭૨ નૈમનસ્ય નિક્તિ- ૫૧ ૧ યુવાહરણમાવનારો लभ्य लक्षणम् ।
નવોપરાતિ તિ ७३ गयविषयस्य न वस्तु. ५१ ३ । ૭૧ %ારાન્તરણ તૈયામા- ૫૪ ૧ મૂ? નષિ મવસ્તુ
નિષ વિશુદ્ધાત્રિય ત્વમ્ ? વિખ્ત વસ્તવ
મેરા હર્શિતા ! शत्वम् , तथा नयस्य
૧૦ નામને સામાન્ય- પs 1. પ્રમાણમુનાપિ
વિરોષયો પરસ્પર મે, મિથ્યાજ્ઞાનત્વતિ
અવમૂ-કાશયાત સામા“ત્રકમરિપ્રન્ય
ન્યસ્ય મે, અત્યંવરોનિર્જીતમ્
વસ્થ પરમાણુમ્યો ૭૪ નૈમિનિ વર્ગ- ૨ ૧ | મેવશ્રી - વિપર્યયાત વર્ગોપાત્ર
૮૧ દ્રવ્યર્થવિષય- , પરે વિા તૈમરાદ્ધ સાધિત છે
સામાન્યપર્યાય૭પ નૈમિન માસામા પર જ ! વિષયવિરોષોમાન્યાષિ ત્રિપુ મેળ
મ્યુપતૃન નેમસર્વવિરુદ્ધ-વિરુદ્ધા
નસ્ય વનસાધુવત. વિરુદ્ધ-વિરુદ્ધમેવા
સંખ્યદષ્ટિવમારાતિમ્ પ્રત્યાધુવારણેષુ -
८२ एकान्ततः परस्पर- ५७ . સિદ્ધાન્તસિદ્ધપુ
મિસામાન્યવિરોષોમાવિતા |
મયાગ્રુપનૃત્યેન ૭૬ વર્નામેન નિઃ- પર ૧ | નૈમગ્ર જળાવિત્ पास्य पञ्चविधत्व
મિથ્યાત્વિમેવ,
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
अकाः विषयाः पृ. पं. सक्षा विषयाः तत्र महाभाप्यसम्मतिः
व्यारवानं च दमिनम, સમ્પતિસમ્મતિ,
टीका सटी । सम्भतिगायाव्यात्यान
८६ द्रव्यय द्रव्यस्य तय ६३ ३ च।
गुगस्य औपचारि૮૨ નૈમય બપો - ૫૮ ૧ के त्वमित्यत्र वियोधाभयावगहिवन द्रव्या
वश्यकभाप्यगाथे दर्मित। यिकपर्यायार्थिकोमयन्ति -
८७ पाल्पना द्विविधा-पारमा- ६३ २० पातित्वेन पर्यायार्थि
थिकी काल्पनिकी च, काविक्ये सति सिद्ध
तयो ८१वर्णनम् । सेनस्य अन्या चत्वार
८८ पर्यायाकिमतभर्थिक ६४ २ । पर्यायायिका इति जिन
विशेषावश्यकमाध्य મદમાત્રમાર્ચ
गाथे, तद्विवरण च । अन्त्या त्रय पर्या
८९ पर्यायार्थिवमते पया- ६५ १ यार्थिका इति च विभ.
येभ्योऽर्थान्तरभूतस्त्र गवचनव्यायात इति प्रश्न. ।
प्र०यस्वाभावे युक्ति८४ अन द्रव्याशे प्राधान्य- ५८ ६ નિરોપરીના नास्य द्रव्यायिकत्वमेव
९. द्रव्यनास्तित्वसाधका- ६६ १ त्याशङ्काया चित्
નુ નવુ ઘર્ષીયો पर्यायागेऽपि अस्य प्राधा
विक्रमसिद्धाः, विकन्योपदर्शनेन व्युदास ।
ल्पश्च असख्यातिरूम, ८५ उप्रश्नप्रतिविधानम् , ६० २ अन्यथास्यातिरूपों तत्र नगमस्य द्रव्यागा
वा, द्वितीयकल्प द्रव्यस्य प्रतिक्षेपण द्रव्याथिक
सत्यप्रसपिराशङ्कात्वानिर्णये “जीदो गुण
पाहता। प्रतिपन्न” इत्यादि
पर्यायायिकमतसमर्थि- ६८ ५ વિશેષાવસ્યા , ત
का-विशेषावश्यकभाध्य
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
અા વિષયો પૃ. . મફત વિધાઃ પૂ. પં. નાથા તવિવરણ જાગ
ગુણપ્રતિષ” તિ ૨૨ નિશ્ચિમિમત ૮- ૦ ૭ | નિર્યુપ્રિતી ગુજારવિવાવસ્ય
મિ ફલ્યર્ચે સામ્મુમાથે
ધ્યમ, ન તુ માણ૨૨ પરસ્પરમત્યન્તમિર ૭૧ ૬ ! ન્મતે. ત્યાઘુપદ્રવ્યપર્યા? પર્યા
વશિતમ્ ચાોિડડુપચ્છિ
૧૬ હmરાટ્ટાકર્તિવિધાનમ્ ૮૧ ૨ ત્યે પરતયા નિહ
૧૭ પુનર્જન સારા હૃા ૮૪ ૧ વનવ્યારાતુરવા
તદુપરા વિરોઘારિને વ્યાવ્યાનોપ
पश्यकभाष्यगाथा, तद्વર વિગેવાવસ્ય
વિવરણ માધ્યચિત્રયમ્ તદ્દ
૧૮ કtiાફ્રાતિવિધાન- ૮૬ ૬ બાહ્યાન ર |
परे विशेषावश्यकमाध्य૧૪ તથાડ્યાનાકરણ- ૭૪ ૨
માથે, તીર્થન જા पूर्वक स्वव्याख्यान
ss મુળસન્તાનયો મેવ- ૮૮ ૨ સમર્થ વિરોપાવરવા
"નવ = સન્મમાખ્યા ,
तीति जीवस्य सामाતવિવરણ જા
વિશ્વગુણ કૃતિ ષષ્ટીન
મેદાર્થિવ વિતુ - તત્ર પ્રત્યેક્યુમયો -
અનેવાવા? ફત્યાવિથડપિ સમયઃ
શક્રયા-
તન્તા મેનેન ભાષ્યન્મતે
નયોનિવનિર્વધઅત્રયોનન તત્વ મ્,
પદ્ધાિ મળ્યા મિયો રમવષય
ગવાર્ય ચાટ્યાતા त्वेऽपि समते सम्भ
१०० પ્રાચિનયામિઝ- ૧૦ ૧૪ વતિ, વમતે “વીરો
પરિ વિરોલાવવા
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
• AT: विपयाः पृ. पं. अकाः विषयाः पृ. पं. भाष्यगाये, तया
तदप्यारयान । ख्यान च तत्र द्रव्या
१०६ पुलादिपर्याचा- ९७ १० तिरिक्तगुणप्रतिक्षेप ।
सत्वेऽपि नलपदेशो१०१ द्रव्यार्थिकसमनपरा ९२ २ पपादिका विपाप-- विरोपावश्यकनियुक्ति
भाग्यगाथा, तद गाथा, तविवरण च।
व्यायानं च। १०२' द्रव्यान्यसत्वाभाव त् ९४ ८ १०७ प्रदेशत्वविभिन्न ९८ ६ पर्यावाणामसन्चे
योपलमापत्तितो गुणाना द्रव्यस्यापि ततोऽसत्व
द्रव्यभिन्नवप्रतिक्षेपिका स्यादित्याशझायाः
विशेषावश्यकभाप्यगाथा अपाकरणम्।
तव्या चान च। १०३ असत्पर्यायाने
१०८ હાવીરત પર્યાય- ૧૬ तवाहिकेवलानस्य
મ્યુપામે દ્વિસાધ્યતાभ्रान्तत्वमाशय प्रति
प्रतिपादिका विशेषाक्षिप्तम् ।
वश्यकभायगाथा तद १०४ फेवलिना पोवालज्ञानो- ९६ १ व्यारयान च। પયોને પ્રાધાન્યનાવિપરી
१०९ पर्यायस्य कल्पितत्वे- १०० १० જ્યિમાળનવમેવ પર્યાયા
ऽपि न लादेः णामसत्व द्रव्यार्थिकमते,
स इत्युपदर्शिका भाग्यनिश्चयत केवलज्ञान
गाथा तव्याख्यान च। स्यैव प्रामाण्यम् ,छाद:
११० द्रव्याशाप्रतिक्षरित्वाद् १०२ ३ मस्थिकतानानाव्यव
नगमस्य द्रव्यार्थिहारत एवं प्रामाण्या
रव निगमितम् । भिमान इति ।
१११ शुद्धपर्यायाभ्युपग- १०३ १ १०५- निस्तनियुपिगाथार्य- ९७ २ तृत्व पर्यायाधिकरवવિવાાિ માધ્યમથી
निमित्त नगमे नास्तीति न
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
"अङ्काः विषयाः
पर्यायार्थिकः स ।
११२ नैगमस्य शुद्धाशुद्ध- १०४ ४ द्रव्यास्तिकत्वेन सङ्ग्रह* व्यवहारयोरेवान्तर्भावो
न पृथग्नयतया सम्मतौ स दर्शितः इत्यवगतये
દ્રવ્યાર્થિ વિમનનપર( सम्मतिगाया दर्शिता
११
पृ. पं. अका
तदूव्याख्या च ।
११३ पृयकया नगमनया- १०५ भ्युपगन्तार• प्रतिपतृभेदाद्नानावद् अभि
प्रायमामनन्ति ।
८८
११४ एके पुरुष एवेद १०५ १०
सर्वम्" इत्यादि स्वीकुर्वते ।
११५ तदाश्रित्य ऊर्ध्वमूल- १०६ મિત્યાવિશ તાવનનમ્,
९
टी. तद्व्याख्यान च ।
૧૧૬ પુરુબામ્યુપામેઽવિ અનેાન્યુપામપ્રજાના प्रतिपत्तॄणाम् ।
११७ अपरैस्तु प्रधानकारणक १०५ ५
जगदभ्युपगतम्, तत्रापि कैश्चित् सेश्वरનિરીશ્વરઐવોઙમ્યુપાત” |
१०६ १
विषयाः पृ. पं
११८ अन्यैस्तु परमाणुप्रभव १०८ +
जगदम्युपगत तत्राप्यनेकेड म्युपगमप्रकारा. ।
११९ कैश्चित् स्वभाव काल- १०८
ચંદ∞ાવિાવા સમાश्रिता', टीकायां तदुप
पादनम् ।
१२० कारण नित्य कार्यम- १०९ नित्यमिति द्वैताभ्युपगम केषाञ्चित् ।
१२१ अनित्यमपि कार्य १०९ નિયમેન સ્વરૂપપિ સ્થતિ નવૃત્તિ મેવાન્તુપામ I
१२२ एव मूतैरेव मूर्तमार
મ્યતે
ત્યાયને निगमार्थ' सम्मतिवृत्तौ ।
३
१२३ एतन्नयावलम्बन प्रवृत्त ११० ३०
વેરોબિશનમતે द्रव्यादय षट्पदार्या
द्रव्यादीना षण्णा कमेण
विभजनम् ।
१२४ द्रव्यत्वजातिसाधकप्रमाणोपदर्शनम् ।
११० २०
१२५ नवैव द्रव्याणीतित्येव- १११ १९ कारेण तम सुवर्णा
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
का विषयाः पृ पं. काः विषयाः पृ. पं. दीनां द्रव्यान्तर-
१३५ मनसो लक्षण मनस्य- ११३ २ व्यवच्छेद , तत्र सोऽ
जातिसदभावश्च । તિર્મા મુખ્ય
१३६ गुणस्य लक्षणं गुगत्यतेजस्यन्तर्भाव, ताता
जातिसाधन च। धकमनुमान दर्मितम् ।
१३७ स्पान्य चतुर्दिशनि- ११३ १० १२६ पृथिव्या लक्षण पृथि- १११ २३ । वीवजातिसावन,
लक्षणानि । पापाणादौ विसावनम् ।
१३८ कनाल ११४ १२ १२७ जलस्य लक्षण जलत्व- ११२ ४ ।
कर्मत्वजातिसिद्धिश्च! जातिसाधनम् ।
| १३९ उत्क्षेपण टिक ५५ ११४ १४ १२८ तेजसो लक्षण तेजस्त्य- ११२ ७ विध कर्म, भ्रमणादिक जातिसाधनम् ।
પાનનેડામૃતમ્ ! १२९ वयोर्लक्षण वायुत्व- ११२ १० १४० उत्क्षेपणादीना लक्ष- ११४ १७ जातिसावनम् ।
णानि । १३० आकाशस्य लक्षणम्, ११२ १४ १४१ सामान्य लक्षणं ११४ २२ आकाशत्वं न जाति,
परापरादिनिविवव्यत्यभेदात् ।
સામાન્યસ્ય નિદર્શન-१३, कालस्य लक्षण ११२ १६ द्वारोपपादनम् । कालस्व न जाति ।
१४२ विशेषाणामानन्त्य सम- ११५ १ -१३२ दिगोर्लक्षण दिरापन ११२ २२ पायस्येक्स च दर्शि
जाति । १३३ आत्नसामान्यलक्षणम् ११२ २७ १४३ उपदिशा प्रश्चितस्य ११५ २ जीवेश्वरयोलक्षण च।
वैशेषिकमतस्य अपा १३४ जीवा अनेके विभवश्च ११३ ९ रण सयाया' पदाईश्वरस्वको विभुजगत
न्तिरत्वं व्यवस्थापनेन। को च।
| १४४ विशेषस्य समायस्य च ११५ १०
तम्।
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
मङ्काः विषयाः पृ. पं. मकाः विषयाः पृ. पं. लक्षणम् ।
१५० समवायसाधन नया- १२६ १ १४५ अतिरिक्तशकि- ११६ ३ । यिकस्याशयापाश्चतम् , પાર્થવ્યવસ્થાપન વેરો
प्रपञ्चतः टीकाया प्रश्न- . षिकपदार्यविभज
प्रतिविधानस्फुटीकरणम्। नस्यायुपात्वम्, तत्र
प्रत्यक्षसन्निकर्षकार्य- १३० १ વૈરોપિસમ્મતપ્રતિ
कारणभावकल्पनलाधववन्धकाभावकारणत्वमा
वलाद्वैशिष्ट्यसिद्धि शकथापाकृतम् ।
उपपादिता, अत्रापि १४६ टीकायामेतत् स्पष्टीक- ११६ १८ प्रश्नप्रतिविधानप्रक्रिया रणम् , लिक्षण
टीकया स्पष्टीकृता । वहदिः दाहकारणत्यस्य १५२ चक्षुपोऽप्राप्यकारित्वे १४० ६ - युदासश्च ।
द्रव्यचाक्षुषेऽपि चक्षु૧૪૭ તૃણાર્વિનન્યવો १२. १ राभिमुख्यमेव नियामकતૃપાનિન્યતાજીંદ્રા
मिति तदपि पदार्थावैजात्यभयकल्पनापेक्षया
न्तरम् । तृणादौ जनकतावच्छे- . १५३ द्रव्यजात्यन्यचाक्षुषे १४१ ४ दशतिकल्पनेव .
મહમૂતષ્પવદ્ મિનलवीयसीत्युपपादितम्।
समवेतत्वेन प्रतिवन्ध१४८ व्रीवादिजनननिया• १२२ । कत्वात् समवायसिद्धिमकशक्तिविशेष आव
रिति मतभुपन्यस्य श्यक, तत्रानेकविध
પ્રતિક્ષિપ્ત परराशापाकरणम् ।
१५४ सादृश्यस्य पदार्यान्त- १४२ ३ १४९ વૈરિનામાવા
रस्य सद्भावाद् वैशेतरसावादपि वैशे
विकपदार्यविभागस्याફિwવાર્યવિમનના
युक्तपम् ।। युपत्वम् ।
| १५५ कारणवस्य पदार्था- १४३ १
-
-
-
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
અ વયે પૃ. . ફ્રા વિવાઃ પૃ. ૬. તસ્ય મનવા
માહિત્ય ત્રિવિધેવિમા યુક્તાં,
વચ્ચે સિદ્ધિનિતિ મતનું ત્ર નૈશ્ચિમ
૧૬૩ વાજયાસિદ્ધિરિતિ ૧૬૫ ૪ જાણવપ્રતિક્ષેપન
મતમુપતિમ્ | વિસિદ્ધપ્રદાન
૧૬૪ વ્યવૈવિનાયા- ૧૨૫ ૬
સિદ્ધહ્ય પાકા - ક૬ દ્વિતીયદ્વિ- ૩ ૪ ! ત્વનાપિવાળતું વિરમ્
ન હત્યારા ૧૭ વ્યવસુધા રારીર- ૧૧ ૧ અપીળ, વિષ્યિજાવન માન અને
વાર્તાનનેન તત્રાવ્યવન્મસિદ્ધ!
વછેરવાનેરા૧૫૮ વાગરાજવવાવન ૧૬૧ ૨ ઝોનનમુતિમાં બાવનવીરોને
१६५ टैशिकव्यापकत्व- १६८ २ બાવન જિન્ન
કર્ણિવ્યાપક્વચોઃ મર્યાદ્રિ
રણવિરારીરે પ્રવેશજ સદા વતુર્યા- ૧૬ર ૩ માદ રહ્યું
તદ્દયામમિતિ મત૧૬૦ સરળ પવનાન્ય- ૧૬૨ ૧ મુવતમૂ | સલગમ, તત્ર
૧૬૬ ારબત્સ્ય નિટ- ૧૭૦ ૧ વિજ્ઞાનિકો
लक्षणं कालिन १६१ પવઝવવાનિર્ચ ૧૬૩ ૭ | સન્વન્તરે ૨
નના િધ્રિતીચિન્તવ મા
તસ્થાપકતાદયવિન્મા
વિમપત્યાદિપકર નૃવવનુ ૧ ૨ ૩
હોવનમ્ નિડર
૧૬૭ ઘૂમાટે માત્રસ્ય ૧૨ ૨
कारणस्य संग्राहकम,
+
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
___ अङ्काः विषयाः पृ. पं. अशा विषयाः पृ. पं. कालिकन कार्यत्वमा
व्यभिचारज्ञानस्य शय प्रतिक्षिप्तम् ।
विरोधियवदन्वयव्यभि१६८ कारणत्वलक्षणे धूम- १७३ १ चारज्ञानस्याविरोधिવાયાશ્રયા યાવન્તા
त्वमुपपादितम् । પ્રત્યેક તત્તદ્રવ્યવહિત
१७३ विशिष्यान्वय-व्यति- १८१ २ पूर्वकालावच्छेदेनेति
२कयो प्रह. कारणનિવેરા પ્રયોગન
प्राहक, तयोः ग्रहे भुपदर्शितम् ।
च अन्ययाव्यतिरेक१६९ कारणवलक्षणे अभावे १७५ ।। व्यभिचारशान विरोવર્યાધિળવૃત્તિત્વ
धीतिमतमुपदर्शितम् । देशानवच्छिन्नविशेष
१७४ " येन सहत्यादिक" १८. ७ णतया, वृत्त्यनियामक
अन्ययासिद्धिलक्षणस्य सम्बन्धस्य प्रतियोगि
खण्डनम् । તનવચ્છેદ્રવરિષ્ઠ
१७५ “ अन्य प्रतीति" . १८२ ३ प्रतियोगियधिकरण्य
इत्यादि निरुतान्यथानिवेश, यागदिः
सिद्धस्य खण्डनम् । कारणत्वोपादन तथा - १७६ अवश्यक्रप्तत्यादि. १८४ १ अन्यत्रातिव्याप्ति
निरुपान्यथासिद्धस्य पारण च।
खण्डनम् । १७० लक्ष्यभेदेन कारणत्वा- १७७ १ । १७७ प्रकारान्तरेण कारण- १८४ २ અને વિનિ વરિ
लनिर्वचन तत्र प्रवितनि । - -
स्यान्यथासिद्धनिरूप. १७१ कारपिलक्षणे अव्य- १८० १ कत्वस्य प्रकारान्तरेण वहितत्वनिवेशप्रयो
નિવવન જ માગધ્રુથ जनम् उपदर्शितम् ।
निराकृतम् । १७२ कारवाहे व्यतिरेक- १८० ४ । १७८ अतिरिकाकारणत्व १८६ ४
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
अङ्काः विषयाः पृ. पं. सकाः विषयाः पृ. पं. व्यवस्थापित , तस्य
मपाकृतम्। कारणपदप्रवृत्तिनिमित्तयो- १८२ आधारत्वमपि अति- १९५ ५ पपादनम् , तद्ग्राहक
रिपामस्तु ? इन्याअन्वयव्यतिरेकसहित
સઝનમ્, તત્ર વિવિધ प्रत्यक्षामादिकमित्या
विचारः। ग्रुपदर्शितम्।
| १८३ अतिरिप.प्रतियोगित्व- २०० ५ १७९ प्रतिवन्ध्यातिरिका- १९३ ३ स्वीकारापादनम् । रणत्वकार्यपयोस्त्यागे
१८८ स्वभावाभावत्व स्व- २०१३ ऽतिरिकसामान्य
स्य प्रतियोगित्यमित्युविशेषयोरपि त्याग, तयो
दयनाचार्यमतमपाकस्वीकारे अतिरिक्त
तम् , टीकायां "व्याकारणत्वकास्वियोरपि स्त्री
परामावत्व" इत्युकार समुचित इत्युप
दयनपचमुदितम् । . सहृत्य व्यक्तीनामेव
१८५ अतिरिक्तविषयता- २०२ २ सामान्यविशेपोभय
स्वीकारासजनम् , મિત્વત્ર સવાર
तत्र विषयताया. विष"स्वतोऽनुत्तिव्यति--
यादिस्वरूपत्वखण्डनम्। वृत्तिभाज" इतिश्री
१८६ भिन्नाभिनान्तवर्मा २०४ ९ हेमरिपथ दर्शितम् । -
त्मकतस्तुस्वीकार१८० प्रतिवन्ध्यातिरिक्तव्या. १९४ । निगमनम्, तत्र “अनन्तप्याचापादन स्याद्वा
ધર્માત્માનેવ તવ” दिनो न दोषायति
इतिश्रीहेमसूरिवचनदर्शितम्।
सवाद । १८१ नियतपूर्ववृत्तितावच्छे- १९५ ४ १८७ “पडेय पदार्याः" इत्य-२०५ ४ दकदण्डत्वादिकमेव ।
न्ययोगव्यवच्छेदस्य - कारणत्वम्, इति मत
अनुपपन्नता उपमहता .
-
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
१७
પ્રજ્ઞા વિધયાર . પં. બા વિષયા g. પં. થયો વ્યવછેવાનુપ
માત્ર પરિરોષ, મત્ર જ પરતાપિ મ “ોડુિં
“કુમોમવાડાના” विणएहि वीय" इत्यादि
ફતિ “નૂમો વણસર્ સમ્મતિ ચાલ્યા
” તિ માપ્યનતોડવા ફયુપરા
થાયણસ્વાદવમ્ ૧૮૮ તાત્યાન ટીજાયા ૨૦૬ ૬ | ૧૨ સત્તાય સર્વપવાથ- ૨૧૫ ૪ ર્શિતમ્ !
વ્યમિનારાદેવ “યત્ર૧૮૧ નામનયનિષT- ૨૦૭ ૧
વિશેષજ્યાન શ્રયતે” માસિકન પત્યેની
ફત રારિબાવન૧૬૦ સનનાળે ૨૦૦ રૂ.
સતિ, તહેવું વારસગ્રહનક્ષળ તગ્નિ
માર્થિ, વ્યમિચરિતત્વહર્થિ તત્કૃતિપાર- -
પારમાર્થિનમાં માનવવનમ્ .
૧૧૬ સાદુનયાનુયાના ૨૧૨ ૧ ૧૬૧ વોધિનીવિલિજ્જત ૨૦૭ ૧૨ “યત્યર્થ સર્વાન્કાપ્રન્યપ્રારા સ્થાોિધ
નામ” ત્યાદ્રિ પર્વપદ્યદ્રયમ્ !
द्वय दर्शितम् । ૧૬૨ “સહીતપિન્ડાએઁ ૨૦૮ ૧ ૧૬૭ સદ્ભનયસમુત્યે ૨૧૨ ૭ સપ્રહવશ્વન” ફૂલ્યા- .
વેદાન્તવના માર્યકથનમ્
१९८ वेदान्तदर्शने सचिदा- २१३ १ ૧૬૩ સભાગ્રસ્થવ શા- ૨૦૬ ૧. નન્દાય વસ્તુ વિયત્વેન પ્રત્યક્ષવિષય
મજ્ઞાનાવસ્તુ, તંત્ર ત્વેન જ તાત્વિ
માનનિર્વજનીય મેદ્રપ્રતિમસિસ્ય જ
ત્રિગુણાત્મ માપમ, અસત્યત્વમ્ . *
અનુવાદ્ધિમા " ૧૬૪ પટપટાવીનાં માવા ૨૦૩ ૪ ૫ ૧૧ અજ્ઞાન સમષ્ટિોળ ૨૧૫ ૨ રવિવાળતુલ્ય તર
જમ્, વ્યષ્ટિકોણ નન્યત્વે જ સામાન્ય
અને મ્, તત્ર સમષ્ટિ- -
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
या विषयाः पृ. पं. अङ्काः विषयाः पृ. पं. रूपेण ऐक्यभावनायाम्
भयकोश, सुषुतिः, "अजामेकाम्" इत्यादि
स्थूलसूक्ष्मशरीरलयश्रुति प्रमाणम् , टीकाया
स्थान च। सम्पूर्णा सोल्लिखिता।
२०५ व्याटसमथ्यो तदु- २१७ ७ २०० विशुद्धसत्ववाना- २१५ ६
पहिचैतन्ययो ज्ञानरूपा समष्टि , तदु
अमेदो भावित । पहित चैतन्य सर्वज्ञ
। २०६ अज्ञानतदुपहितचेत- २१८ २ वादिगुणकदम्बक
न्ययोराधारभूतमनुपमन्तर्यामि-जगत्कारण
हितचैतन्यं तुरीयम् इति। मीश्वर इति च
२०७ तुरीय स्वतन्त्रत्वम् २१८ ५ व्यपदिश्यते।
अज्ञानतदुपहितचेत- . २०१ समष्ट्यश न चेश्वरस्य २१६ २ न्याभ्यामविविक्तं सत् कारणशरीरमानन्द
“सर्व प्रदेष" इत्यादेः मयकोश., सुषुप्तिश्च
"तत्वमसि" इत्यादेवी स्थूलसूक्ष्मप्रचलय
મહાવાક્યવખ્યમ, स्थान च।
विविधाम्-सत् लक्ष्यम् २०२ व्यष्टिरूपेण अंशानस्या- २१६ ६ इति। નેતા તત્ર “ફનો
२०८ अस्य अज्ञानस्थापरण- २१९ १ मायाभिः" इतिश्रुतिः
शफि विक्षेपाश्चि, प्रमाणम् ।
तत्रावरणशक्तराष्छा२०३ भलिनसत्ववान २१७ २ । दने सामर्थमुपव्यष्टिरमासान, तदु.
पर्णितम्। पहित चैतन्यमान
॥ २०९
टीकायाम् , अविद्या या २१९ २५ વાનરત્નાદિમુળ.
आश्रयत्व विषया५ च प्राज्ञ इति ।
વહ્મણ પતિ પ્રતિ२०४ व्यष्टिक्ष्मज्ञान प्रातस्य २१७ ५ पादकम् “आश्रयत्वकारणशरीरम् , आनन्द
विषयत्वभागिनी"
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિષાઃ
ત્યાદ્રિ પચય વર્શિતમ્ ।
૨૧૦ બાવળત વાલ્મન ૨૦ कत्वादिकम् ।
૨૧૧ વિક્ષેપારૢતે २२० નેતન્ય નાનાવિ પદ્મોત્સાવનસામર્થ્યમ્ ।
૨૧૨ યિવવાનોવાત- ૨૨૧
બ
વેંતન્ય સ્વર્યંનતયા નિમિત્તમ્, સ્ટોપાધિપ્રધાનતાનોપાવાનમિતિ શિતમ્।
૨૧૩ તમ પ્રવાનમિવ-૨૨૧ જ્ઞાનોદિત વતયાવા
'
રામ્, અરિ ૐ વન્યુ, વાયો. અગ્નિ,
અમે આપ, અન્યઃ પ્રચિની પોત્પન્ને તિ સૃષ્ટિત્રયિા વનિતા
g. i.
૨૧૪ તત્ત.
સત્યવત
ચા' કૃત્તિ જિજ્ઞ વચન છિાશીરાનેન્દ્ર ટીજાયા દર્શિતમ્ ।
२१५ उक्तेभ्योऽपवीकृत भूते- २२२ મ્યો છિન્નારી સ્થૂળમૂત નાનુત્પત્તિર્દશિતા ।
રૂ
२२१ ६
૨૧૬ જ઼િરારીલાશાય- ૨૨૧ વાના જ્ઞતિન્દ્રિયા તેના
१
१९
વિષયઃ સ્વપાવિ પત્ત્તનિ
બા
૨૧૭ નિન્દ્રિયપક્ષ્ય
બાજારા રીના સાત્ત્વિकाशम्यो व्यस्तेम्यो
२२३
પૃ. ō.
મનનુપમ્ ।
૨૧૮ નિશ્ચયવિસભા- ૨૨૨ નૃત્યો બુદ્ધિમનસોઃ પાનાિતસાત્ત્વિ
काशेस्यो मिलितेभ्यः
છત્પત્તિર્દેશિતા, તયોરેવ ૬ ચિત્તાહારયોરન્ત[વઃ । ૨૧૧ ટીાયાં અપણપ્રતિષ ન
“ મનોવૃત્તિહાર ” ત્યાવિશ્વનેન વિરીપચ નિરાસ આવેવિત. 1 ૨૨૦ જ્ઞાનન્દ્રિય. સરિતા ૨૨૪ વ્રુદ્ધિઃ વિજ્ઞાનમયજોશો
વ્યાવર્તારો નીવ,
જર્મેન્દ્રિયસહિત મનો
મનોમયજોશ, એંન્દ્રિચાર્વા નાયાવીનિ પશ્ચા
નિધાન્ત ૨૨૨૧૮
જાશાવીના રોંરોમ્યો બહેમ્યઃ પૃય પૃથક્ અલ્પદ્યન્તુ, પ્રાચ
ધ વાવ. !
१
7
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
२२८
अङ्काः विषयाः पृ. प. अङ्काः विषयाः पृ. पं. २२१ टीकाया "हृदि प्राण" २२४ २४ । हितसूत्रात्मतेजसयो. इत्यादिपद्येन प्राणादीना
अभेदः सदृष्टान्त उपस्थानकयनम् ।
दशितः । २२२ प्राणादीनाम्-आका- २२५ ।। , पञ्चीकृतानि स्थूल- २२७ ३ शादिगतरजोशेभ्य
भूतानि, पश्चीकरण च तत्र मिलितेभ्य उत्पत्ति,
त्रिवृतकरण अत्यविरोधोकन्द्रियसहित प्राणादि
पदनि च । पञ्चक प्राणमयकोश ।
२२९ पञ्चीकरणदशायाम् आका- २२८ ३ १२३ ५५ कोशेषु विज्ञानमय २२५ ३ શા શ્વામિજિક कम., मनोमय.
आवेदिता। करणरून प्राणमय
२३० पञ्चीकृतभूतेभ्यः चतु- २२८ ६ कायरू५ इति विभाग
રોજાન્તતધૂઝ.. २२४ मिलितमेतत् कोशत्रय २२५ ५ શારીરોત્પત્તિસ્યુટરાણીसूक्ष्मशरीर, समष्टि,
भेदोपदानम् । व्यष्टिच, तत्र समथु
२३१ चतुर्विधस्थूलशरीर- २२८ ८ पहित चतन्य सूत्रात्मा
मपि समष्टि व्यष्टिश्च, हिरण्यगर्भ प्राण इति
एतत् समष्टयुपहित चाख्यायत ।
पतन्य वैश्वानर इति २२५ हिरण्यगमस्य एतच्छ• २२६ १ ।
विराडिति च कथ्यते, रीर स्वप्नः स्थूलप्रप
अस्यैतच्छरीरमभमयचलयस्यान च।
कोशो जागरथ ।। व्यष्टिव्यपदेश्यकोशत्रय- २२६ ३ - २३२ एतयटयुपहित
२२९ ४ रुपमशरीरोपहित
चतन्य विश्व अस्यापि चैतन्य नेजस, अस्यै
एतत्शरीरमामयको तच्छरीर स्वप्न स्थूल- -
जाग्रत् इति कथ्यते । · शरीरलयस्थानम्। . २३३ विश्ववैश्वानरयो स्विस्वदेव- २३० १ २२७ व्यष्टिसमाथ्यो तदुप- २२७ १ नियन्त्रितज्ञानेन्द्रिय
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
२९
का विषयाः पृ. पं. अकाः विषयाः पृ. पं. कर्मेन्द्रियान्त करणद्वारा
ब्रह्मगताशानवाधान तत्तस्यूलविषयानुभावकत्व
तत्कार्याखिलवाधे तदन्तश्रुतिप्रमाणक दर्शितम् ।
भूततया तस्यापि बाधः । २३४ स्थूलव्यष्टिसमाथ्यो. २३) ३ २४० अविधातत्काखिल- २४२ ३ तदुपहितचैतन्ययो. अमेदः
વોલ સલડાહ્યાન્વિત્તसनिदर्शन उपदर्शित ।
वृत्तिप्रतिविम्बितचैतन्य २३५ स्यूलसूमपचकारणानां २३१ ७
ब्रह्ममात्रम् “मनसवानुद्रष्टव्यम् " समष्टिः महान् प्रपञ्च
इति श्रुति. ब्रह्मणो वृत्तितदुपहिनं वैश्वानरादीश्वर
વ્યાખ્યત્વાદ્રિા પન્મના પર્યન્તનેજમેવ હત્યારોપા
न मनुते” इति श्रुति. २३६ अपवादनिरूपग तत्र २३२ ४ फलव्याप्यत्वप्रतिषेधिका, વસ્તુવિવસ્થ સમવસ્તુનો
तेन न विरोध तयो इति वस्तुमानत्वमुपपादितम् ।
आवेदितम् । २३७ अध्यारोपापवादाभ्यां २३३ ४
२४१ ब्रह्मणो वृत्तिव्याप्यत्व- २४३ २ तत्त्व पदार्थयो शोधन
मस्ति फलव्याप्यत्व च भावितम् ।
नास्ति इत्यत्र “फलव्याप्य२३८ 'तत्वमसि' इति वाक्य २३४ ३
ત્વમેવાસ્થ” તિ सामान्याविकरणविशेषण
पञ्चदशीपचनसम्वादकम् , विशेष्यभावलक्ष्यलक्ष्यण
તસ્પષ્ટવરણ ટીપાયામ, " भावेति सम्बन्वत्रयेण यथा
तत्र श्रुतिस्मृतिसभ्वादोऽपि अखण्डार्थ बोधयति तथा
दर्शितः। उपपाद्य उपदर्शितम्।
२४२ पटाकारचित्तवृत्ति पा- २४५ १ १ "तत्वमसि" इति वाक्य. २४० ९ ।
ज्ञाननिरसनपुरस्सर स्वगतपद् “अह ब्रह्मास्मि" इति
વિરામસેન ધટાવિ वाक्यस्य अखण्डार्थ
सं चावमासयति इति वोचवम् , अखण्डा
दर्शितम्। कारचित्तवृत्ते ब्रह्मविषयिज्याः । २४३ टीकायामेतद्विषयका- २४५ ७
P
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
अङ्काः विषयाः पृ. पं. सङ्काः विषयाः पृ. पं. धिरित्यत्र प्राचा पचन गीता-
स्थानुपपत्ति दोष भवति। पचन सवादक दतिम् । २६६ प्रतिविम्वपादे वेदान्यभि-२५८ १ २५७ यथा निर्विकल्पकसमाधि- २५५ १ मतबन्धमोक्षपदास्य प्राप्त पुरुष जीवन्मुक्त इति
वक्तुमशक्यत्वमुपपादितम् । . व्यपदिश्यते तथोपदर्शितम्। २६४ आभासवाद अवच्छेद- २५९ २ २५८ जीवन्मुक्तस्य शुभवास- २५६ ५ पाद च वेदान्त्यभिमतनानामेवानुवृत्तिः, शुभा
बद्धत्पमुतलिव्यस्थाया. शुभयो औदास्य वा अत्र
खग्डनमुपदर्शितम्। "सिद्धाद्वैतस्वतत्पस्य"
२६५ प्राचीनवेदान्त्यभिमत- २६० २ इतिपञ्चदशीपच सन्बाद
दृष्टिसृष्टिवादस्यखण्डनम् । कमुपदर्शितम् ।
२६६ व्यावहारिकमाशिकवद्ध- २५० ४ २५९ टीकायामेतदनुगुणानि २५६ ६६ मुक्तोभयस्वरू५ पारमापञ्चदशीपान्तराणि
र्थिक सहजमुक्तनिरशब्रह्मउल्लिखितानि ।
स्वरूप निरुणद्धि इत्यशङ्काया २६० जीवन्मुक्तावस्थायाममा- २५९ १
अपाकरणम् , सहजमुक्तत्वનિત્વાકનાપવાના
खण्डने वार्तिकरुवादश्च । च अलकारपदनुपर्तनम्
२६७ ब्रह्मण सहजमुतत्वे २६३ । तत्र उत्पन्नात्मावोवस्य
मुमुक्षपदेशान क्यमुपइति प्राचा पचन सवादकम्।
दर्शितम्। २६१ जीवन्मुक्तोऽखण्डब्रह्म- २५५ ९ । २६८ परमार्यतो भुमुक्षपदेश- ५६३ ४ रूपेणावतिष्ठते इत्यत्र “न
फल नास्त्यवेति वेदान्त्यातस्य प्राणा उत्क्रामन्ति"
शङ्काया “न निरोधो न इति "विमुक्तश्च विमुच्यते"
चोत्पात" इत्यादिश्रुते. इति च श्रुति प्रमाण दर्शितमा
प्रमाणतया उपदर्शनम्। २६२ वेदान्तमतखण्डनारम्भ २६७ १२ । २६९ प्रतीतित उपदेशफल- ५६४ १ તદુપમ વર્ષે મોસવ
सद्भावोपदर्शनम् ।
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
२७८
__ मकाः शिपयाः पृ. पं. मा. विषयाः पृ. पं. २५० एकस्मिन्नपि चतन्ये २६४ २ । १७६ तनमयदत- २६७ १० मायावन्यनोमव्यव.
नान वादिनानिनिस्थापनक्षनावस्तुतो
व पापस्य प्रतिक्षेप पन्धनोआदिनास्तीती.
२७७ तनानोपन कियुक्तयु- २६९ ४ सत्र " चन्यमोक्षव्य
पहितामह वाक्यार्थस्थार्यम्" इत्यादि
નાના -નાનનિવ પવરગીચત્રય ત
त्वस्याद्वितस्य प्रतिक्षेप व्याख्यान च टीकायाम्।
"तत्यामिध्यानात् " . २७१ निरूपवेदान्त्याराकाया २६५ ३ इत्यादिश्रुति विचारपूपमहाअपाकरणम्।
वात्यार्यमालाको ___ २७२ ब्रह्मणो निर्विक पक- २६५ ५ रस्य मानदिनाननिचिदेवा कारवृत्तिविषय
વત નિયમत्वस्य दुटता भविना।
त्याशहाया पाकरणम् । २७३ ब्रह्मक रत्वमेव ब्रह्म २६५ ३ २७९ मायाया अनिर्वायत्त २७२ , विषयत्वमित्या वाया अपा
न्यायमित्याशहाया करणम् ।
प्रतिक्षेप। २७४ निविलकर ने तत्वतो २६६ ४ । २८० वेदान्यभिमतेऽज्ञान- २७३ १७ ब्रह्मसम्बन्वेऽपि तत्रा
ऽनिर्वचनीयत्वस्य सप्तभङ्गीजाननिवतिकवात्
पाक्यस्यायमुपपादितम् । प्रामाण्यमित्याशङ्काया
२८१ वेदान्त्यभिमतस्याशाने २७४ ३ ।। युदास।
सर्वथाऽनिर्वाच्यत्वस्य २७५ महावाक्यजनिर्विकल्पक २६७ ३ प्रतिक्षेप । ब्रह्मग औपरागिक
२८२ मायायाः सत्त्वा- २५४ ५ सम्बन्ध प्रामाण्य च
सत्वाभ्या विकल्पखण्डने तस्य देतानवगाहित्येने
'माया सती चेद् इति त्याशकाया निरसनम् ।
हेमस्रवचनसंपादः।
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચા
વિષયઃ
૨૮૩ સને નિયમનિયમ ૨૦
૬. ૧.
'
ત્યાઘુપવાન વેવાન્ત્ય
મિનતમાગ વિસ્તરતઃ પ્રતિક્ષિપ્તમ્ |
૨૮૪ વિજ્ઞાનન વિના- ૨૦૧ નામ્બુપાતા આપાર! ” . સૂત્ર 'લે મા નાગ'
રૂતિ ટી. “જો માવ ” રાત્રિ વનન પ્રમાણ મિતિ ચિંતમ્ । २८५ दृष्टान्तावष्टमेन शुद्ध २७९ ત્રાળ “તત્ત્વમસિ” કૃતિ
વાધ્યય નહવનર્જલા સમર્થન વેવાન્ત્યમિમતમુપાવ પ્રતિક્ષિપ્તમ્ ।
૨૮૬ સાદાનુ તે સલઙા- ૨૮૨ સુબ્ડોમયપે વસ્તુનિ સવિચન્દ્રિયપ્પ
કૃતિ સન્મતિ પ્રમાળ ચિતમ્।
૧૮૭ યુદ્ધે હાસ્ય- ૨૮૩ સમ્બન્ધના વોંધ્યું
સમ્બન્ધલી વા રક્ષા
7 સમ્ભવતીતિ વ્યવ પિતમ્। ૨૮૮ ચાાનિમતે
૪
'
૪
૪
૨૮૪ ૪
२५
વિવાઃ “તત્ત્વમસિ'' કૃતિ વાવયાર્ચેનિયમન-પશિતમ્ ।
૨૮૬ યુદ્ધ વેવ સર્વમ્ ૨૮૧ ર ત્યાદિ વેવાન્તવાલયાના
અ
બુદ્ધસ્તુતિપત્યેન સમર્થનમ્ |
२९० वेदवाक्याना સમય વિષ્યયવાદાનુ
g.i.
ચર્ચા ૨૮૬
વાવપરતયા ત્તત્તાયોપાનપુરસ ્ સમયનમ્મ્ત
૨૨૧ સપૂવિધિ નિયમવધિ- ૨૮૬ ૧૬
પરિસઙ્ગયાવિધિએવેન વિવજ્ઞવિષ્યપ્રતિપાવ પદ્ય શિતમ્ |
૨૬૨ વિધિરોપા ૢ વેવા- ૨૮૭
ન્તાના ચાચૈન પ્રામાખ્યનીમાસનત
મિતિ
સવાયોપય
તત્સમયનમ્ ।
૨૨૩ વર્મવિધીના વેવાન્ત ૨૮૬ રોબĪતિમતનુપય પ્રતિક્ષિપ્તમ્ ।
૨૧૪ સાદનવિશ્વાસમા- ૨૬૧
७
1
૬
पत्यवगमक पद्यमुपाध्यायस्य ।
૨૨૫ તત્ત્વવોધિ વિત્તિનું- ૨૧૧ ૧૧ વસૂરેવન્યાહ્યા
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
-मका विषयाः पृ. . . अ विषयाः पू. प. प्रयोजनागनावेदक पचमा
विषयकचे "पनमय २९६ हारनयनिरूपणे २९१ १५
वुमन"दति समतितणो दर्शनम्।
गाथा-तदर्थद्वय २९७ व्यवहारे उपचार- २९१ २३ दशितम्। વાલ્યા વિદ્યતે
३०३ च्यार्थिक-पर्यावासियो-२९८ ४ गिरिरित्याटि नयापन
ईस्तुगोभयविपकपद्यमुहितम, तद्
कन्यादनकान्त . व्याख्यान च।
प्रवगाव तदव्य२९८ सर्वव्येषु विशेषमात्रा- २९२ १ स्थायी “टिमओ युपगमोऽस्य, साम.
त्तितम्" इति सम्मानिन्यत्र तु प्रतिक्षेप
गाया प्रमोभावित एवेति व्यपहार विचारो
३०४ उफनप्रतिविधाने २९९ १ पदर्शनम् ।
व्यवहारस सामान्या२९९ मत्रान्तरासामन्य- १९२ ४ भावार्थयतत्वोपान. वादिन प्रस्तत्प्रति
प्रकारे “वष्टियतब' विधान च।
હતિ સમાપિચવાડો ३०० सनहादिन. “यथा- २९४ ६
दर्शितः । कटकराचार्य" इति
३०५ पर्यायाथिकव्यार्थिक- ३०० ३ पश्यनाभिमतस्य प्र..
વળવ્યર્મિયો વિરોવવઅનપુર નિર
गमिका "पति" इति
सम्मनिगाथा दर्शिता ३०१ वस्तुगल्या सामान्य- १९५ ७ ३०६ सहव्यवहारयोरखवा- ६०० ६ 7 विषयस्य व्यवहारस्य
ગાંગે મિથ્યાત્વાળા तदभावार्थ यत्नो न
परिहता चटपरमा सा, 1. सम्भवतीति प्रश्नः ।
સમુદિતાનામુત્પરિવરિ३०२ व्यहारस्थ सामान्य- १९५ १ । મકાનમેવ દ્રવ્ય ક્ષત્વિમ્
करणम्।
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
२७
.
-
अङ्का विषयाः पृ. पं. अङ्काः विषयाः पृ. पं. ३०७ उपार्थे “दव्य भजन- ३०२ १ .... .. . १
व्यापहस्तितवान् । विजुय" इत्यादि सम्मति
अत्रैव रत्नावलीटा- ३०६ ६ गाथापञ्चक सवादि
न्तन नयप्रमाणात्मकदर्शितम् ।
चैतन्योपपादक ३०८ सर्वेषा नयानां मिया- ३०२ १२ “जहाणेगलक्खणगुणा" દષ્ટિને તસમુદાયે
इत्यादि सम्मतिगाथासम्यावं न भवेदित्या
पञ्चकविरोधादुक्तकल्पસંયડોડનિશ્ચિન
नाया अनुपादेयत्वमुपसम्यतप तत्र "तन्हा
पादितम् । सन्ने वि गया" इति
३१४ अत्रैव सायवैशेषिक ३१२ १ सम्मतिगाथासपादश्च
तदन्याभिमत-सत्कार्या३०९ प्रत्येक मिथ्यात्वेऽन्यो- ३०३ ११ सत्कार्य-द्रव्यमानतत्वડનિશ્ચિતતન સમુદાયે
पादा प्रतिक्षिप्ता, सभ्यरात्र प्रश्नप्रतिविधा
तत्र “इहरा समूह सिद्धो" नाभ्यामुपपादित सम्मति
इति सम्मतिगाथासवादश्च । वृत्तिकतोऽभिप्रायोवनेन । ३१५ सर्वनयाना निजकवच- ३१५ ४ ३१० अत्र ग्रन्थकतु स्वमनीषा ३०५ ३
नीयसत्यत्वाचावेदिका विविनम् ।
"णिययक्यणिजसच्चा" ३११ तत्र सकलनयार्थसमू- ३०५ ३ इति सम्मतिगाथा हालम्वनैकप्रमाणज्ञान
सव्याख्या दर्शिता। स्थायुकात्वमाशङ्कितम् ।
३१६ प्रश्नाला नयप्रमाणा ३१६ २ - ३१२ आशङ्किता न्याय- ३०५ ९ . मकरूपमात्मस्वरूप वाक्यार्यवोधष्टान्तन
निगमध्य तत्र विशिकामहावाक्यार्थज्ञानरूप
ध्यवसायलक्षणसमुदायाप्रमाणात्मकैकाध्यवसा
थत्वानुपात्तिर्निगमिता। योपपत्तिशामुभा
। ३१७ उत्तप्रश्नप्रतिविधान तन३१६ ३
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચ
વિપ પ્રભાગય-દુનયા વિમન્ય ગિત્તાં “સત્ર સત્ ચાટ્ '' કૃતિ દેનાર
વૃવત્તનાથ !
૨૧૮. વ્યવહાર- વિનાયાન્ધાર્થ-૩૧૭ ૧
ચેનāધત્ત્વામંા
પ્રતિનિહિતા ।
३१९ વનર વિખિચચ' ૨૧૮ તિ સૂત્રસ વ્યારણ્યાનાન્તનુાગતમ્ । ૨૨૦ બહાર સપર્શન-૩ ૧૧૬ ૪
મુલનમ્, તંત્ર સતસવાર
("
૨૨૧ સભ્યોવગન
æ. i.
મ્,
પ્રધાન સતો નદવિમેન વૃત્તિ
प्रपचिना ।
जीवरक्षणकारिका
दनि ।
૩૨ મંદાનાં
૨૨૦
૩૨૩ તંત્ર પ્રવ્રુત્તમદાસ્ ’૨૨૨
<
સૌ ઇતન
ન ૩૨૪ પ્રા. દિવાનનાનથલ ૨ ભાવન
-
૩૨૩
૩૬૩
૩
૨૮
--
ܝ
અજ્ઞા વિષય
æ. Ñ
તત્ત્વજ્ઞ ” કૃતિ સાઙ્ગાનાર્યવત્ત્વન સવાવમુપવારતમ્ ।
૨૨ ગગુખ્યાતિના મહવદ્- ૨૨૨ દ્વાર,વિજાએગા પ્રધાનાભાગામિત્રવ્
મુખ્તાવ તત્ર ત્રિશુળવિવેજિવિષય.’' કૃતિ ારિા સમ્ભાવો વાંરાંત. I
૨૨૬ “હેતુમઽનિત્યમન્યા”િ વૃત્તિ જારિયોપથિતવર્મા વ્યાયા વ્યવિએવા મુિત્થાપ્ય
३२५
બ્રુહ્તા !
૨૨૭ “ અસર” વૃત્તિ ૩૨૦ રિજો રાતદેતુદ્રુમ્બવેન ાનબિનિ
कार्यमस्तीति सत्कार्य
rr
વાઢો વ્યવસ્થાપિત / ૨૨૮ સર્વિસાધ-fel-૩૨૨ માવજતપનમહેતુસમયૈનસ્ય જયંયંત્ર ન યોગાચ” વૃત્તિપાચાય -પગિત 1 ૩૨૧ પ્રવારેય મતિ- ૨૩૪ વાચનવા ત્યેત્સાયન
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
प्रण।
___ अकाः विषयाः पृ. पं. अङ्क विषयाः पृ. पं. ; हेतुनिकरप्रतिपादिका
1 ३३६ साझ्यस्य परिणाम- ३४० ४ । सव्याख्या "भेदानां
वाद आशङ्कय प्रतिपरिमाणात्" इति कारिका
क्षिप्तो विस्तरत। . दर्शिता।
३३७ असरकरणादितो ३४६ ८ ३३० अशुद्धद्रव्याथिकव्यव- ३३६ ९ यथाऽसत्कार्यवादप्रतिहारनयप्रवृत्तय सावय- .
क्षेपस्तथा सदकरणादित दर्शनस्येति।
સત્કાર્યવાવબતિક્ષેપોડ३३१ साच्चयदर्शनस्य । ३३६ १२ પીત્યુપાઈ હરિત विचारासहरवन मिथ्यात्व
३३८ सशयविपर्ययनिवर्त- ३५३ ।
परवानिश्चयजनकत्वाद् ३३२ तत्र महदादीना, ३३६ १२ वा साधन सफल सत्कार्यप्रकृत्या सह भेदकार्य
वादे तन सम्भवतीति। कारणभावासभवात्
३३९ अभिव्यजकमया साधन-३५५ १ "मूलप्रकृतिविति"
प्रयोगस्य साफल्यमित्युइत्याचयुपीम् ।
पसलसासयनतमपाकृतम्, ३३३ "यदेव दधि तत् ३३८ । ६ स्थाद्वादश्चात्र निगमित । क्षीरम्" इत्याधुपहास
३४० असत्कार्यवादिन कार- ३५७ ४ । वचनोटकनम्
। णता प्रतिनियतशतय३३४ “हेतुमदनित्यमव्यापि" ३३९ .
वाशय "अवधीइत्यादिकारिकोक्तमपि हेतु
नामनिपत" इतिप्राचीनमत्वादियुक्तमव्यास्य
पचनसपाने दर्शित । तपरीत्यमव्यक्तस्येत्य
३४१ अवधीनामनिष्पत्ती ३५८. युक्तम् । .
व्यपदेशासमवेऽपिजन्य ३३५ प्रधानादिभ्यो महदा
जनकवस्तुतरूपमसत्-.. . त्पत्तिकमस्याप्रामाणिकप
વડવુવામિત્વव्यवस्थापितम् । . .
“ शङ्काप्रतिविधानम् ।
वचनस
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિષયઃ
g. i.
ચા ૩૪૨ સાયાનાં સત્ઝાયનાને ૩૬૦ વન્યમોક્ષામાત્ર જ્ઞાતિ ! ૩૪૩ મેઢાનાબયવર્ગનાત્ ર્ + પ્રધાનાસ્તિવે લાડ્ડામિમતે હતો સિદ્ધત્વ પર્યાયનયાનુસમ્મત
માવેવિતમ્।
૩૪૪ ખુવારીનાં સ્ત્રવેત- ૩૩ નમસમાનત્ય નૈયા
ચિત્ત્વ ખન પ્રતિક્ષિપ્તમ્।
૨૪પ વૌદ્ધમતમવન્ગ્યુ સાકુચમનલઽમિદ્યુતતંત્ર િિહવિધિયો ’ ત્તિ ચૌવપનસવાવોપ
વર્શનમ્ ।
૨૨૯ ર્
૩૪૬ સાલ્શ્યમતે બન્દ્રા- રૂ ૬૮ ૨ વીના ત્રિમુાત્મત્વત પ્રીન્યાવિનિયંત્તિનિયમય ત્ત્વનીયસોવાયસ્ય દુષ્ટવન વેવિતમ્ |
૪૭ શન્દ્રાવીનાં સુલાવ- રૂ‚ ન્વિતસિદ્ધ્યે સાધ્રુમિ દિતત્ય પ્રક્ષા તાપ-વેન્ચા ચુપહમહેતો નર્કાન્તનવપશિતમ્ |
३
३०
અજ્ઞ વિષા ૬.Î.
૬
૨૪૮ પ્રધાનનિયમિમતત્ત્વ ૩૦૦ સમન્વયદેતોચાડનૈન્તિવિરોયતો નિયર્સસ્તયાડન્યનામપીત્તિ 1
૩૪૬ પ્રેક્ષા તાણુંસાધનચાષ્યનન્તિવતા ચિંતા !
રૂપ૦ શક્ત્તિત પ્રવૃત્તાંરયસ ૩૭૨ વિવત્સતો વ્યુસનમ્ । ३५१ कारणकार्यविभागाવિમાયોહેંોરસારણમ્।
૨૨
રૂપર ધનવિવાહિ ૨૪૨
३७१ ४
વ્યાં નૈતન્ય પુષ્પસ્ય
સ્વરૂપનિત્યાવિસા ચમતનુખવર્થ પ્રતિક્ષિતમ્ ।
રૂપરે પુરુષસ દામાવે ૩૦૭
મોવૃત્ત્વ ન સન્મવસીતિ ચિંતમ્ ।
રૂ૧૪ પવન્યપ્રવાનપુઘ્ધયોઃ સાત સુચતંત્ર
‘પુષ્કણ્ય વર્ગનાર્થમ્ ’ કૃતિ રિાસવાવક્ષેત્યા
૨
૧
શાડવાના |
રૂપ સ્વસંયોમાંત્રણ પ્રખ્ત રૂ ૩ પુષ્પ પ્રાંત ોપનયનસ્ય
લન્ડનમ્
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
ફ્રાઃ વિષય પૃ. ઉં. ફા વિષયા 9. g. રૂ૫૬ પુહસ્થ મોઝા- ૨૮૦ ૫ વિવૃદ્ધથયેલી પ્રવૃત્તિવત્ , સન્મત્તપ્રતિપાદનમ્, તત્ર
પુષ્પવિમોક્ષાકવનસાયામમતપુરુષમh- . . પ્રવૃત્તિપિતિ સહૂિયત્વપપાવનકwાર ગારીય
નાડપાતા બુદસ્ત ! ૨૧૭ વૃદ્ધાવાત્મનો સાથ- ૨૮૨ ૭
| ૨ ૬૦ વ્યતિરિક્તાત્મિસિદ્ધિ- રૂ૮૬ ૬ નાથ સાહમિમતનનુ
પર્યાવસયિ વક્ષરાતીનાં માનમુદ્ર તિમ્
પરા–સાધનમપિ વિખ્ય ૨૬૮ માત્રાનુપમેળુ- ૩૮૨ ૮ !
નરિતા નુતતુસિદ્ધિ માં
३६१ मूलकी पद्येन व्यव- ३८८ ४ તીન “વચ્ચેવ મિ
હૃારનયનિરૂપણ સમાપ્તિવારવી” કૃતિકાનીન
રહેતા. વશ્વનસવાદઃ
૨૬ર ટad પવેન ૨૮૮ ૧૮ as “વલ્લવિવૃદ્ધિનિમિત્ત” રૂ૮૪ ૪
કર્યાયિતોતિરિયા વત્સ
ઢૌલગ્નમાં
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
પથિાતિલામ્
રીમ્ પત્રમ્ પરિ ૨૨- વ્યારાસ્યાવાઃ- [ તત્ત્વાર્ય. ૩૦ ૫, સૂ૦ ૧૮ ] ૨, ૨૨ ૨૨ ગવર્યવાન પુરુષો વેવ [ છોચીપનિષદ્ ૬, ૧૪, ૨ ] ૨૪૧, ૧૦-૧૧ ૨૪ માગીએં સર્વભૂતાનાં. [મ. મા૩૦ ૪૭, ૧૪] ૧૦, ૨૦-૧૧ ૨૬ બાવાવતે જ જ્ઞાતિ [મધ્યાત્મોપનિષદ્ ૩૧] ૬૧, ૭ ૨૬ માંનન્દ વાળ [ વૃદ્ધાળ્યોપનિષા ,
ગ્રા. ૧, ૨૮] ૨૧૨, ૨. આર્ભિવ-તિરોમાનં૦ [ વિરોલાવવામાખ્ય-૦ ૨૬૬૬ ] ૧૧, ૧-૨ ૨૮ ગાયત્વ-વિયત્વમીમિનીટ [ પરારિ ૧, ૨૧૬ ] ૨૧૬, ૨૫-૨૬ ૨૬ માહાડવલામિવ [ વિરોષાવરયનમેષ-૧૦ ૨૧ ] ૭૧, ૫-૬ ૨૦ ઇંજીરૂ હવનનો. [ વિરોલાવવામાખ્ય-૦ ૨૬૪૪] ૬૩, ૩–૪” ૨૧ ફુચ્છ રસો તેમચ૦ [ વિરોષાવાયાખ્ય-૦ ૨૬ ] છ૪, ૪-૫ રૂર ફત્વેષ રવિવોર્થસ્તત્ત્વમૂળ * [ તત્વાર્યમાળે ] ૮, - ૧ ૨૨ ફન્દ્રો માયામિ પુરા ફતે [ વૃદ્યારણ્યોપનિષદ્દ૨, ૫,૧૬] ૨૧૬, ૮ ૨૪ ટૂંદ નીવડળ૦ [ વિરોલાવયવમાષ્ય-૨૬૫૬ ] ૭૫, ૩-૪ રૂપ ફુદ સમૂદ્ધસિદ્ધો. [ સન્મતિ, શ૦ ૧, ૦ ૨૦] ૧૩, ૬-૬ ૨૬ ૩ નયાતેષાં ચે. [ નવરા છો૧૩] ૧૩, ૧-૨ રૂછ તત્પશાભાવવધસ્ય
[
] ૨૫૭, ૩-૪ ૨૮ ૩MMતિ નથતિ ૨૦ [ સમ્મતિઃ ૦ ૧, ૦ ૧૧ ] રૂ૦૦, ૩-૪ 33 કપનતિ વિયતિ ૨૦ [વિરોષાવરયજમાવ્ય-૦ ૨૬૪૮ ] ૬૮, ૫-૬ ૪૦ ડબામપુરા ગં ગુણાક [ વિરોધાવસ્થામા- ૨ ૬૩ ] S૦, ૧-૨ ૪૧ ઉપાયમરાળ૦ [ વિરોબાવરયમ– ૨૬૬૧] ૮૫, જર હબાય-વિરામ [ વિરોષાવાને--- ૨૬૪૬ ] , -૮ ૪૩ ૩ખાય૬િ સહાવા [ વિરોષાવરયજમાર્ગ- ૨૬૨ ] ૭૧, ૪-૮ ૪૪ કર્ધ્વમૂત્રમ.૦ [ જીત–૩૦ ૧૫, Aો. ૧] ૧૦૬, ૧-૨ ૪પ મૂછોડવાશાવ
[ ૦ ૬, ૧] ૧૦૬, ૧૨-૧૩ ૪૬ ૭ પુખ સાદુગો [ સન્મતિ - ૧, ૦ ૧૩] ૩૦૨, ૩-૪
T
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચૉમ્િ ૪૭ અફળાહા૦ ૪૮ મેત્રાદ્વિતીયમ્ ૪૧ મેનાઽદ્વિતીય મ ૧૦ ના પૂછ્યું દુલ્યા પ૧ ો માવ. સર્વથા૦
O
५२ गते नणु ८०००
પુરૂ તત્ત્વા ૨૦
ક
६९ चतन्य पुरुषस्य स्वरूपम्
૭૦ ઇિનવિ પ્રધ્ય
૭૧ નફ પુનોયારો ૭૨-ન ્ પુનાયનની ક્રિય૦
स्थलम्
વર્ગમ્ પત્તિઃ
[
]
૪,
[ ઇન્વોયોનિપ્–૬, ૨, ૧] ૨૬, [ અવ્યાત્મોપનિષદ્ -૬૩ ] ૨૧૩,
[
41
-
[
]
વિશેષાવણ્યમાધ્ય—[॰ ૨૬૬ ]
] ૨૮૬, ૧-૬
૫૬, ૬૬-૨૦
[
૨૦૧
૬૪ ધૃતરાત્મ્યમ્
3
[મ॰ મ॰ મલ॰ ૪૭, ૧૬] ૧૦૬, [ છાન્દ્રોયોનિષ ્–૬, ૧૬, ૩ ] ૨૪૬, પુષ્ક તમારામન જ્ઞાન સમ્રૂત [ ત્તિરીયોનિષદ્-૨, ૧, ૧] ૨૨૧, [રિવ−િો ૨૧] ૧૪૩, ૧૬–૧૬ ] ર્૮૬,
૪
૧૬ તે પાડસિદ્ધા૦
[
*
૭૪, ૬
૩૭ ૪ મૈં પ્રચમો ચો ५८ एष सर्वेश्वर-०
[વૃંદાનોનિષદ્ ૪, ૪, ૨૨] ૨૧૮, કુર્લામે ખુલીવિયાડડસળો [ પ્રમાળ૦ ૨૦૭, સૂ॰ ૧૦ ] ૬, ૬૦ાય-વાવ્યન. જર્મયોગ [ પાર્થ ૦૬, સૂ॰
૧]
૬૧ વિદૈવ ન યોાલ૦
[
૬૨ જારીય વૃષ્ટિાત્તે અનેત
[
[
૬૨ ા પતિ મૂનિ॰ ૬૪ ઉભો માવાળશો :-તિયિત્યુપત્રો ૬૬ રહે હૈં, વસતિ શોષે દંડ ઋત્વીપાવપેચને
[ વિશેષાવરયનાખ્ય—[૦ ૨૨૦૮ ] ૨૧૦, ૨-૩ [ તત્ત્વાર્યાધિામ કૈં? ખ્, સૂ॰ ૧૭]
૬, ૧૬-૧૭
[ નયોવેશ॰ સ્ટ્રો [ પદ્મશ્રીįાંસવી૦ ૬૨ ]
૬૮ ]
૬૮ જૂથો વળલર્ પ્રિય॰ [ વિરોપાવજ્યમાખ્યTM[૦ ૨૨૧૦] ૨૩૧, ] ટ્૭૪,
[ [નસોવેરા ∞ો ૬૪ ] [ વિશેષ વસ્યમાધ્ય—૦ ૬૭૧ [વિરોપાયમાષ્ય ૦૨૬૪]
૬-૭
૮-૨
E,
૩૩૩, ૬-૬
]
↑ ૨૪૮,
-1
] ૧૦૨, ૧૧-૧૨
૧૪,
19-4
૨૪૪, ૧૪-૧૧
૧૨ ૪
૧૩, ૨૩-૨૪
--
૧૧, ૭૪, ૨-રૂ
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
८
-
९
गाथादिकम्
स्थलम् पत्रम् पक्ति ___७३ जइ वा दव्वादन्ने० [विशेषावश्यकभाष्य-गा० २६७० / ९८, ६-७
७४ ज कापिल दरिसण. [ सम्मति० का ३, गा० ४८ ] ३२०, १ ७५ ज ज जे जे भावे परिणमइ० [विशेषावश्यकनि० गा० २६६७ ] ९२, २-३ . ७६ ज जाहे ज भाव० [विशेषावश्यभाष्य-गा० २६६८ ] ९७, २-३ ७७ जे एगजाण० [आचाराश-श्रु० १,०३, उ० ४, सू० ११२] २७९, ४-५ ७८ जे पयणिजविअप्पा
। २०६, १४-१५ ७९ जनक प्रतिपूर्ववर्तिता० [कारिकापलि-लो० २० ] १४३, १३-१४ ८० जहणेलखण-गुणा [ सम्मति० का० १, गा० २२ ] ३०६, ८-९ ८१ जह एए तह स म्मति० का० १, गा० १५ ] ३०२, ७-८ ८२ अहं पुणते व मणी? ! सम्मति० का० १, गा० २४ ] ३०७, ४-५ ८३ जह भिन्नोभयगाही० [विशेषावश्यकभाष्य-गा० २६५७ ] ७४, ८४ जह स्वाइविसिहो० [विशेषावश्यकमाध्य-गा० २६४७ ] ६४, ४-५ ८५ जागरितस्यानो पहि प्राज्ञ' [माण्डूक्योपनिषद् , ३] २३१, १ ८६ जीवस य सामाइय० [विशेषावश्यकमाय-गा० २६५३ ] ७२, १-२ ८७ जीवाऽजीवाऽऽश्रवन्ध• [तत्त्वार्थाधिगम० अ० १, सू० ४] ५, १ ८८ जीवे स्कन्धेऽप्यनन्त० [नयोपदेश० लो० ६०] ५३, १५-१६ ८९ जीरो गुणपडिपो० विशेषावश्यकनियुकि० गा० २६४३ ] ६१, १-२ ९० णय तइओ० [सम्मति० का० १, गा० १४ ] ३०२, ५-६ ९१ णिययवयणिज्जसचा० [सम्मति० का० १, गा० २८ ] ३१५, ४-५ ९२ तत सत्यवत. कायात० [
] २२१, ६-७ ९३ तत् त्वमसि
[छान्दोग्योपनिषद् ६, ८, ७ ] २१३, २४ ९४ तत्व परमार्थः [
] ३४, ३ ९५ तत्व बुद्धाऽपि कामादीन्० [पञ्चदशी
२५६, १६-१७ ૬૬ તમિઝોડમિજસ્ય તમિત્તત્વમ્ [
] ३४४, १४-१५ ९७ तदर्थस्तत्र तत् काला [नयोपदेश० लो० ६९] ५४, ९ १० ९८ तन्मात्रस्य समुद्रत्वे० - [
] ५१, ११ १२
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
गाथादिकम्
९९ तन्मेयकपणाओ ०
૧૦૦ તમેતાતિ યુદ્ધો૦ ૧૦૧ તમેવ વેઢાનુવશ્વનૈન વ્રાહ્મા
१०२ तम्हा किं सामइय० १०३ तम्हा सव्वे वि णया० ૧૪ તસ્યામિાનાવ્ યોનનાત્ १०५ तस्यैव व्यभिचारादौ
स्थलभू
[ विशेषावश्यक माप्य - गा०
०
ว
३६
१०६ तह णिययवायसुविणिच्छ्यिा० [ सम्मति० का० १, गा०
१०७ तह सर्वे जयवाया १०८ तृतीय तु भवेद् व्योम० १०९ ते जप्पभवा ज वा० [ ११० तेषामेकंक त्रिवृत्त १११ तेष्वप्यसीष्टसमये ० ११२ ते हुति परावेक्खा ० ११३ त्रिगुणमविवेकविषय ११४ दध्ना जुहोति
११५ वडिओ त्ति तम्हा ११६ दव्यट्टियनयपयडी० ११७ व्यट्टियवत्त० ११८ द० परिणाममित ११९ ० पज्जवविजुय १२० यते गिरिरध्वाऽसौ ० १२१ दासेन मे खर क्रीतो ०
२६६२ ]
[ नयोपदेश० श्लो० ६५ ]
[
] २८९,
[ विशेषावश्यकभाष्य - गा० १६५८ ]
७५,
१-२
[ सम्मति० का० १, गा० २१] ३०३, ४-५ ] २७०,
[ श्रुति
५
[
] ३८३, ८-९
४-५
१२२ द्वादश भासा सरुवत्सर
१२३ द्वाभ्यां नयाभ्या मुन्नीतमपि० १२४ दुर्घटघटयामीति
पत्रम् पद्मक्तिः ८७, ८-९ ५३, २५-२६
२३ | ३०७,
1
[ सम्मति० का ० १, गा० २५ ] [ कारिकावलि-श्लो० २२] विशेषावश्यकमाष्य - गा०, २६५० ]
{ श्रुति
७-८
३०८, १४३, १७ - १८
७',
१-२
] २२७,
[ नयोपदेश० श्लो० ७२ ।
[
J
२३
५४, १५-१६
१०, ४-५
[ साङ्ख्यकारिका - ११] ३२५, २-३
६
[
J ३५,
९ ] २९८,
४]
१०४,
१० ]
२९९,
६-७
१००, १०-११
१-२
[ सम्मति० का० १, गा० [ सम्मति० का १, गा० [ सम्मति० का० १, गा० [ विशेषावश्यकमाष्य- गा० २६७२ ] [ सम्मति० का० १, गा० १२ ] | नयोपदेश० श्लो० २६] [ नयोपदेश० श्लो० ५५ ] [ सहवा० उ० १२ ] [ नयोपदेश - ११८ ] २०६, [ पञ्चदशीचित्रदीप० २३४ ] २६४,
५३,
२८७,
३०२,
२९१,
४-५
४-५
-२३
५-६
४-५
४-५
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
३७
गाथादिकम्
स्थलम पत्रम् पति ११५ दृशि स्वरूप गगनोपम वर० [मुचिकोपनिषद्-२, ७३ ] २५१, ४ ५ १२६ देवात्मशकि स्वगुगनिमूढां० [श्वेताश्वतरोपनिषद्-१, ३] २१४, १ १२७ द्वे ब्रह्मणी वेदितव्ये [त्रिपुरातापिन्युपनिषद्-४, १७ ] २८५, ३ १२८ टोहि वि णएहि पीय० [विशेपावश्यकमहाभाष्ये
गा० २१९५, सम्मतित ३-४९ ] ५७, ४-५ १२९ दोहि वि एहि णीय [ सम्मति० का० ३, गा० ४९ ] २०५, ५ १३० धर्मा-ऽधर्मा-ऽऽकाश-जीव० [नयोपदेश लो० ५४ ] ५३, ३-४ १३१ धर्मिण. प्रसिद्धि क्वचिद० [प्रमाण परि० ३, सू० २१] ६६, १५-१६ १३२ नणु भणिय पज्जायट्टियस० [विशेषांवश्यकभाष्य-गा० २६६०] ८४, ३-४ । १३३ न तस्य प्राणा०
नसिहोपनिषद्, ५] २५७, ९ १३४ न निरोधो न चोत्पत्तिः [पञ्चदशीचित्रदी५० २३५] २६४, ६-७ १३५ न प्रकृतिनपि विकृति पुरुष० [साङ्ख्यकारिका-३ ] ३७९, ११. १३६ न यावत् सभमभ्यस्ती० [
] २४६, ३-४ १३७ न सदकरणादुपादान० [
] ३४६, ११-१२ १३८ न सुवन्नादन्न० [विशेषावश्यकभाष्य-गा० २६६९] ९७, १०-११ १३९ नाऽय वस्तु न चाऽवस्तु० [
] ५१, ९-१० १४० नास्वादयेद् रस तत्र
[अद्वैत प्र० ४५] २५४, , ६ १४१ नित्यसत्वा भवन्त्येके. [
] १०८, २५-२६ १४२ नित्य विज्ञानमानन्द ब्रह्म [
] ३४२, २२-२३ १४३ निर्विकल्पमनन्त च० [त्रिपुरातापिन्युपनिषद्, ५, ९] २४५, १२-१३ ૧૪૪ નિફોષારાનુષ૦ [ પચારાત
] ५०, १८-२०, १४५- नीयते येन श्रुाख्य० [प्रमाण. परिच्छेद-, सू० १] ५०, ४-६ १४६ पज्जवणयबुकंत [सम्मति० का १, गा० ८] २९६, २-३. १४७ पज्जाओ चिय पत्थु० [विशेषावश्यकभाष्य-गा० २६४५]- ६३, ५-६ १४८ पज्जायनयमयमिण [विशेषावश्यकभाष्य-गा० २६४६ ] ६४, २-३ . १४९ पञ्चप्रकार प्रत्येक
[नयोपदेश० श्लो० ५७ ] - ५३, ९-१०
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચાર્િ ૧૦ પદ્મતત્ત્વન॰
१५१ प चापर च
૧૬૨ પશુાનો વાયવ્ય દ્વૈત
'
૧૬૩ પુર્વ દ ૦ ૧૬૪ પુરબ વેવ સર્જન ૧± પુય દર્શનારૢ૦ ૧૬૯ પૂર્વાધરરામાાર ૧૯૭ કે તમદાસતો ૧પુટ પ્રાંત િતુલ્બા ૧૬ પ્રત્યેવૃત્તિ સાજા ૧૬૦ પ્રત્યે એ મવેદ્ દોષો ૧૬૧ પ્રના પ્રમેચ્
૧૬૨ પ્રાત્રિનુર્ તનત ૧૬૩ પ્રયન્ત્યસંકૃિત્ય ૧૬૪ પ્રત્યય ત્રના તિ વશિવા
૧૬
૧૬૬ પાઇવ્યાખ્યત્વમેવાસ ૧૬૭ ચન્ધ-મોક્ષવ્યવસાય
૧૬૮ વર્તુનિષાદ્ય સ્મિત્ર વામ્યતૢ૦
१६९ वार्ड सन्ति
[
૧૭૦ વીયસ્ત મેત્ત ૧૯૧ યુદ્ધાદ્વૈતત્ત્વવત્ત્વક્ષ્ય ૧૭૨ કુદિતત્ત્વવિદ્રાનાસૌ
૧૯૩ વોલાત્ પુરા
૧૯૪ ક્ષમ્યજ્ઞાનનૉર્થમુખ વ્રૂતે સમિલ્કતુ
पत्रभू पक्तिः ] ૩૨૩, ] ૨૮૬,
૩-૪
१
[
] ૨૮૬, ૧૮-૧૨
[ પુષ્કém[ન્ત તોડચ મન્ત્ર ] ૧૦, ૧૦-૧† ન્રુસિઁપૂર્વતાપિન્ટુપનિષદ્, ', ૧] ૨૮,
[
૨૮
[
[
छालम्
ૐ
[ સાલ્લ્લરિ—૨૧ } ફ્૮, રૂ-૪ [પ્રમાણ પરત્ઝે ખ્, સ૦૬ ] ૪૬, ૧૬-૧૭ [ ર્કારિજા–૨૨ ] ૨૨, ૨-રૂ
નાગ પરિચ્છેદ્ર ખ્, સૂં૦૪ ] [નચોપરા જો ૬૬ ]
૪૬, ૧૩-૧૪ ૬૩, ૧૩-૧૪
.
[
。
[
} ૨૭,
૬
[ ન્યાય॰ ૧૦ ૧, ૦૧] ૩૨, ૨૨-૨૬
[ શ્રુતિ
] ૨૬,
૬૬} ૧૪, ફૈ-૪ ૬૨] ૧૩, ૧૬-૨૦ ] ૨૮૭,
૬૮
[ નોર્વેશ જો [નોશ॰ જો
[
૩
[
[ પદ્મગીતાસરી ૬૦ ] ૨૪૩, પદ્મદૅશીવીપપ્રા—૨૩૨] ૨૬૪, ૨-૨ [સંક્ષેપારીવે ૧, ૩૩૧] ૨૦, ૮–૧ [ચળીતૃપ્તિવી ૬૬] ૨૪૭, ૧૪–૧૬ વિશેષાવચમાધ્ય—૦ ૨૬૬૫] ૧૦, ૧૪–૧૧ [ પશ્વનીêાવ બુક ] ૬૬, -દ [પદ્યરીતૃપ્તિની ૧૧ | ૨૪૩, ૧૪-૬
૬ ] ૨૬', ૨૦-૨૧ ૧૨, ૨૪૨ ૧૬-૬૭
જો ૬૬] રે, ૧-૧૮
"
[ પદ્મવેશોતૃપ્તિી હું નવોપદેશ
ว
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
३२ गाथादिकम्
स्थलम्
पनम् पक्तिः १७६ भजनाया विकल्पवाट० [नयोपटे० श्ले० ५९] ५३, १३-१४ १७७ मेदानां परिमाणा० { साक्यकारिका-१५ ] ३३४, ३-४ १७८ मनसवानुटव्यम्० [वृहदारण्यकोपनिषद् ४, ४, १९ ] २४२, ७ १७९ मनसंवेदमतप० - [कल्ल्या ४, ११ ] २४५, १७-१८ १८० मनोबुद्धिरहतारश्चित० [
] २२३, १८-१९ १८१ महाभूतविशाखश्च म भा० अश्व• ४७, १३ ] १०६, १६-१७ १८२ भाषा सती चंद
[अन्ययोगव्य० १३ ] २७४, ५ १८३ मूलप्रकृतिरविकृति
(सायकारिका-३ ] ३३७, ४-५ १८४ य. सर्वन स सर्वविद् [श्रुति-
] २१६, २ . १८५ यज्ञाना जपयज्ञोऽहम्
[गीता, १०, २५ ] २९०, १ १८६ यत् त्वन्यत्र तस्यापि [नयोपदेश० श्लो० ७० ] ५४, ११-१२ ૧૮૦ યત્ર નસ્ય પૂર્વમાવે. | ચિન્તામણિ ] १६३, ४-७ १८८ यत्रान्यत् नित्यापाचिपद न श्रूयते० [
]- २११, १६-१७ १८९ यथा कटकशब्दार्थ ० [
] २९४, ६-७ १९० यथा दीपो निवातस्यो० . [गीता-६, १९].०५४, ७ १९१ यथा सौम्यकेन मृपिण्डेन [ छान्दोग्योपनिषद्-६,,१,४ ] २५०, ३-४ १९२ यद् भूत यच भाव्यम्० [
] १.५, २२-२३ १९३ यदृच्छेच होत्र क्रियते० [
] २४८, ८ १९४ यदेव दधि तत् क्षीर० [
] ३३८, ६-७ १९५ यन्मनसा न मनुते. [ केनोपनिषद्, १, ५] २४३, १ १९६ येन सह पूर्वभाव [कारिकापलि-लो० १९] १४३, ११-१२ १९७ येनाश्रुत श्रुन भवत्यमत० [छान्दोग्योपनिषद् ६, १,३ ] २४९, १३ १९.८ यम-नियमा-ऽऽसन० [पाताजलयोगदर्शनद्वितीयपादे सू०२९ । २५२, ७-९ १९९. 61 रस-गन्ध-पशा.. 1 [वैशेषिकदर्शनोपस्कार० ] ११३, १०-१२ २०० रूपिण पुद्गला [ तत्त्वार्थ० अ० ५, सू० ४] ६, २४ २०१ लये सम्बोधचित्त [अद्वैतप्र. ४ ] २५४, ४-५
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
४०
माथादिकम्
स्थलम्
एनम् पक्तिः - २७२ लि-लिनिधियोरेव० [
] ३६७, ३-४ २०३ लोइयपरिच्छयसुहो० [सम्मति० का० १, गा० २६ ] ३११, १-२ २०४ लोके च तिर्यगलोके च० [नयोपटे२२० श्लो० ६७] ५४, ५-६ २०५ लोहितोष्णीपा० [ २०६ पचइ दिणिच्छयत्य० [विशेपावश्यक-नियु० गा० २१८३] २९१, ७ २०७ वत्सविद्धिनिमित्त
। साङ्ख्यकारिका-५७ ] ३८४, ४-५ २०८ वर्णागमोवर्णविपर्दयश्च० [
] ५२, ९-१० २०९ वस्तु पर्यायवद् द्रव्यम्। [ प्रमाण परि० ७, सू० ९] ५९, ५-६ २१० पहिष्णो जल शीत० [
. ] १०९, ५-६ २११ वायव्य श्वेतं छाग० [
] २८८, १६ २१२ पायुर्व क्षेपिष्टा० [ तैत्तिरीयमहिता-२, १, १] २८८, १ २१३ विक्षेपशफिलिङ्गादि० [सरस्वतीरहस्योपनिषद्, १८ ] २२०, ६ . २१४ विवराहादितुल्यत्वं० [
] २५६, २२ २३ २१५ विवित्यन्तमप्राप्ती ।
] २८६, १६-१७ २१६ विमुपश्च विमुच्यते [कठोपनिषद-१ ] २५७, १० . २१७ वेदान्तानाम० [ पश्चदशीयतृप्तिदी० १०१] २४७, १८-१९ २१८ व्यपोरदस्तुल्यत्व० [
] ३१, ६ २१९ व्यवहारस्तु पञ्चाना० [नयोपदेश० श्लो० ५६ ] ५३, ७-८ २२० व्यावयाऽभाववत्त५० [न्यायकुसुमाजलि० स्त० ३, का० २] २०१, १.-१४ २२१ शाखाभेदात् काम [पञ्चदशीयतृप्तिदी० १०० ] २४७, १६-१७ २२२ शिवमद्वैत चातुर्य मन्यन्ते [ श्रुति०
] २१८, ४-५ २२३ शुद्धा येतेषु सूक्ष्मा० [नयोपदेश० श्लो० ७४ ] ५४, १९-२० २२४ शौच-सन्तोष तप.० [पाताजलयोग० पाद-२, सू० ३२] २५३, २-३ ૨૨૫ એનેના મિવરનું યત [
1 २९०, ४-५ २२६ स आलव
[तत्वार्थ० अ० ६, सू० २] ७, ११ २२७ सगहिय-पिडियत्व० [विशेषावश्यक गा० २१८३ ] २०८, ११-१२
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
४१ गायादिकम्
स्थलम्
पनम् पक्ति २२८ सट्होत्सति ब्रूते० नियोपदे० *ल • ७१] ५४, १३-१४ २२९ संचारचरिख सकर्णोऽग: [श्रुति०
] २५६, १ २३० सचिदानन्दरूपं ब्रह्म [अयतारकोपनिषद-६ ] २७८, ५-६ २३१ सचतन्यमात्मनि० [प्रमाग० परि० ७, सू० ८) ५९, २-३ २३२ सन्यं ज्ञानमनन्त नमक [तैत्तिरोपनिषद्-वाली-२, अनु०१,१] २१३, ५ २३३ सदेव सत् स्यात् [ अन्ययोगव्यवच्छेदिका-लो० २८] ३१६, ९-५० २३४ स भूमृदावपि लोकपाल. [
] ४९, ५-६ - २३५ सर्व ब्रह्मव०
[तेजोविन्दूपनिषद्-६, ४ } २१८, ७ २३६ सवणयसमूहम्मि वि० [सम्मति. का० १, गा० ५६ ] ३०, ९-१० २३७ सवियप्पणिव्यियप्प० [सम्मति० का १, गा. ३५) ८२, १.६ २३८ सामानाधिकरण्य च. [.
] २३५, १-२ २३९ सुखमहमस्वाप्प न किश्चिददिपम्० । स्मृति० २१४, २४-२५ २४० स्वतोऽनुवृत्ति
[अन्ययोगव्य० श्लो० ४ ] १९३, ७-८ २४१ स्वप्रकाशोऽपि साक्ष्यव० [५वदगीतृप्तिदी० ९० ] २४३, १२-१३ २४२ स्वस्मिन् स्ववसति प्राहु ० [नयोपदेश० लो०, ७३ ] ५५, १७-१८ २४३ स्वाध्यायोऽध्येतव्य ।
] २८८, ११- १२ २४४ स्थितोऽप्यसौ चिदाभासो [पञ्चदशीतृप्तिदी० ९८ ] . ४४, २५-२१ २४५ हृदि प्राणो गुदेऽपान . [
] २२४, २४-२५ २४६ हेतुमदनित्यमव्यापि० [ सासयकारिका-१० ] ३२५, ७-८
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ तच्चयोधिनी विवृतिविभूषितस्यानेकान्तव्यवस्थाप्रकरणस्य
शुद्ध्यशुद्धिपत्रम् ॥
अशुद्धम् शुद्धम् पृ. पं.
व्यवस्था
व्यस्या
जन
ण
नुनुव
त
गादिरा
तभ
जिन
व्यस्या
शपत्य
નિામત
नित्यत्वत्वम्
धितत्वा
વિવ
तक
करवस्त्र
कः
यस
त्वचा
ष्यदे
प्रति प
यैवच
किया
जन
ण
नुव
गरा
तभ
નિન
व्यवस्था
Úરાહ
નિનમત
નિત્યત્વમ્
विवा
विध
ひ
तक
कव
क.,
र्य-स
-चा
घ्य दे
प्रतिप
ચૈવ ધ
क्रिया
१ ३
२ ११
२ १२
२ १२
२ १९
२ २१
२ १५
३ १
३ ११
४ १६
४. १९
४ २१
5
و
७)
ન
त्यर्थ ।
नेन्वेव
पाथक्ये
५ १८
त्त्यर्थ
५ २० વૃત્ત
५ २०
काय
५ २७ कमि
६ ८
त्यय
६ २०
दन
६
सङ्ख्यों
6 ू
अशुद्धम्
कमग
युद
७
णप
प्रक्षा
नाऽ
दार्थ
वृतिस
नर-स
विविशि
तत्वार्थ
복귀
पदार्थसु
शुद्धम्
कर्मणो
त्युपद
ण प
ग्रेक्षा
ना- S
ચે
વૃત્તિસિ
न-रस
विविकाश
तत्त्वार्थ
सूत्र
पढ़ायेषु
नय
त्यर्थ ।
નન્વવ
વયંસે
त्यर्थ
पूर्ते
कार्य
करवमि
त्ययं
दन
सङ्ख्या
प. पं.
७ ११
७ १२
७ १२
७ १६
७ १९
७ १९
७
20
७ २०
७
•
८ २३
९
८
९ १२
5910
९ १७
११ १३
११ २२
१२ २३
१२ २५
१३ २
१४ २१
१५ १२
१६ १२
१६ २०
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
अशुद्ध दायगता
शुद्धम् सदश कय
४० २०
पृ. पं. ४० २० ०२२
क्याजा
क्याना
वदाना
जनमते
२
લીયા
शेप,
शेप,
अभावा
२७ २०
०३ १८ ४३ २४
सवा
सनपा. क मे मस्व
२७ २,
स्वस्वरू
भवा
भावा
कत्व
का
ऽपिजा
क्षणक
क्षणक
यपि पपति महदास पदाय
शुद्धम् पृ पं अशुद्धम् રાર્થતા ૧૬ ૨૭ सदश
का વેદના ०४ ३
નામને સાર્દુ
२५ २२ ७ २०
अभावसर्वपा
स्ववरू मत्वस्व २८ २ कावे ३१ ११ ऽपि जा ३२ १९ कयऽपि
३३ ३ पूर्व પતિ ३३ २१ स्तथर महदसा
पदार्थ वाद्यन्यतमत्वाव ३४ १३ प्रति क ३५ २४ वस्तु सर्वति ३७ १४ स्वयका बोधानन्तर ३५ १६ મિત ३७ २४
य यानगम चेति, ३७ २५ निवोधा रूपत्व
३८ ११ मान्यदि भावात्मकपरि ३८ २३ | मत्व द्वैविध्यम् ३५ १४ भवत्व ३९ २० નામ अतात्त्विक । ३९ २४ । द्रव्याथिको कन
or
परि
m
प्रति
મેનનું
भेतन्मु
४५ ११ कत्व ४६ ९
४६ १५
४६ २१ स्तथैव ४६ २५ प्रतिक्षेतु
५० ९
५, १४ वस्तु, ५१ १८ स्वार्थंक ५१ २. नक र्ययागमः ५२ નિવેરા भान्यादि मत्व ५२ १५
५४ ७. नपगा
५४ २३ द्रव्यार्थिकपर्यायार्थिको ५७ ९.
नक
वाचव પ્રતિ સર્વત્રતિ बोधान्तर मित चेनिरूपमत्व भावात्मपरि વિષ્યમ્ मत्व अतारिक केव
५१ २४.
व्यव
व्यव
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
४४
पृ पं.
८० १८
१
१
८१ २३ ८२ ७
८३ १५ ८३ २३
सत.
८४ २२
८६ १०
गुण.
८६ ५४
निव
अशुद्धम् शुद्धन् पृ. पं. शुद्धम् शुद्धम् नीत ५७ १८
प्यधि नीत
प्याधि इत्याना
इत्यत्रा रजुस्ता
પર્યાયાત્રા પર્યાયો अन्त्यस्त्रय अन्न्यास्त्रिय. વિજયમસ્યા चिनगमस्य
ફતિ
इति विध्य वैविध्य ५९ १२
न्यतर
न्तर પનન ५सर्जन ५९ ००
क्षाऽव्यु
क्षाव्यु इल्येना इत्यनेना ६० २१ क्षाऽन्यु હુલાવ્યું थिका यिका६१ १८
सात' न सत् न सन् ६१ २३ इति
६२ १२ याग
ग ख्यानमिति ६२ १४
निव गुगविशिष्ट ६३ १५ સમે तभे साकृती
મમેવા ध्याहि व्यवहि ६४ २०
મેર
| भेद न्यो न्या
न्धनवै । न्धत्रै
६२ १६ भ्याहित भ्यहित વર્યા त्रया ७२ १४
समान
सजन मि ७३ १२ वोधप्रति वधं प्रति પર્યાવાતા પર્યાયત ७४ ९०
शील . शील विगलि टेनिगलि ७४ १४
णा'त्ति નવ
ભિવે સ્મિતે ७८ २३
'तभावे ७८ २५ भेदेऽपि भेदेऽपि सामान समान ७९ ६ । प्रधान्यना प्राधान्येना सवितम सवित्स
વિતા दिति
ख्यामिति ગુણગિક સાવૃતો
મમેવા
पत्त
८९
पत्त
गदे
गदे
o
८९ १४ ९१-८
'त्ति
૧૪ ૧૭
काव
९४२
तभावे
९५ २२ ९६ १
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
अशुद्धम्
केवालनात
प्रधान्यनात
योऽन्या
વિષયાત્રા
णां
वादि तस्यव -ગીમાણ खरशम् खरणम् तदव कथ
कय
कश्चिद्
कै श्रद्
१०८ ११
र्याया
न्याव
शुद्धम् पृ. पं. अशुद्धम् शुद्धम् पृ. पं. केवलिनेति ९६ १२ यश्चव થર્વવ १०६ १५, प्राधान्येनेति ९६
योऽन्यो १०७ १३ विषय
स्तौत स्तौति १०७ १४
| कतृत्वा करत्वा १०७ २० वादि
अपरेसत्विति પૉન્જિનિ ૧૦૭ ૨૬ तस्यैव ९६ २३ कश्चित्
कैश्चित् १०८ ६ પ્રામાખ્ય ९६ २४ સેવાક્ષે सेश्वरपक्षे १०८ १० खरङ्गम् १०१ ३
तत्तत्फलाप तत्तफलोप १०८ १६ खरजम् १०१ ४ काय
कार्य १०८ १७७ तदेत १०२ ३ काय
कार्य १०८ १८ १०२ ८ યો १०२ १० मप
मुप १०८ २१ ન્યવ १०२ ११
कार्य १०८ २३ १०२ १२ काय
कायं १०९ ३ कय १०२ १२ नयायिका
नैयायिका १०९ १५, १०२ १३
रेवेक १०९ १९. द्रव्याशा १०२ १.
स्वभावा स्वभावो १०९ २० द्रव्यार्थिक १०२ १४
मूतम् भूतम् ११० २ तदेवमिति १०२ १५
पतमान
वर्तमान ११० २६ पति १०२ १६
तनाव
तन्नव १११ २३ यर्थिक १०२ १७
११२ ३ ર્ચાય १०२ २०
११२ ७ द्रव्यायिक १०२ २२
__ जगतो ११२ २५ नेनि १.२ २६ पस्याल पस्य ल ११३ २५ १०४ १३ ।
नेव नव ११५ १५. प्राप्ति १०६ ५ । भ्युप त्व भ्युपगतेव ११५ २२.
कय
पार
परि
कथ
नाम
નામ
वक
द्रव्याशा
१
द्रव्याथिक
तदवाम पात याथिक
.
મિાત સિદ્ધ
मिति
ર્ચાય
सिद्धि
जगत
द्रव्याथिक નોત नगम प्राति
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
भावन
भावन
पात
नवा
शुद्धम् पृ. प. अशुद्धम्
अशुद्धम् शुद्धम् पृ. पं. समवायादिना स्वाश्रयसमा
न्तमा न्तरमा
१२८ ११ वायादिना ११६ १० इत्यास्या इत्यस्या १३१ ३ किवति किचेति ११६ १७ भवति, भवति १३५ १२ पहिहिर पर्विहिरे ११६ १९ गिनीऽपि गिनोऽपि १३५ २६ भण्याटे प्र मण्यादेः प्र ११७ ५ तदा तया १३७ ६ द्विविधकारण-द्विविध कार-व- ११७ १५ दशयति- दर्शयति
किचति
. किचेति १३७ १८ एव चोत्तेजका
१३८ ६ भावविराम. . ११८ १३ ण्याचमावस्य
वृत्ति १३८ ७ करणत्वम् )
पत्ति १३८ ८ तृणादिजनको। तृणादिदाह
नवो १३८ १२ जनको। ११९ ८ ! पशिध्य वैशिष्टय १३८ १५ तृदिजनक तृणादिदाहजनक ११९ ९ दिन विनि १३८ १६ स्ताद ताश ११९ १६ इति इति १९ १५ नत्वप्रतिवद्धत्व नवप्रतिवद्धत्व १२० ५ चक्षुस्सयुपा- चक्षुस्सयुक्तपाल वि कालवि १२० २३ वैशिष्ट्या, दि समवायादि १४० २२ વાવોત્ત
एवोते
१२० २५ त्वे न त्वन १४२ ३ નિર્ણયના निर्मन्यना १२१ ३ । द्विविधापि द्विविवोऽपि १४४ ६ गुरु- १२१ १६
कल १४४ ८ तरपीति તરપતિ ૧૨૨ ૧૨ તરે व्यतिरेक .१४५ १२ स्तवाया स्त्राधा १२२ ५९ यव
१४५ २२ अनेक भूत ___ अनव भूने १२२ २५ मेरे
भवे १४६ ९ पापदेव પાવાવ ૧૨૩ ૧૫ ग्रहस
ग्रहण स १४६ १२ तस्य १२६ ४ काव्यते कार्यव्यति १४७ २५ १च्छे उछि १२६ ४ । व्यात
व्यति १४८ ९ मन्युपेयम् नभ्युपेयम् १२६ १० । दरा५ देरपि १४८ १४
कता
여
तस्त्र
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
रिति
पूर्वतित्व
सिद्धत्व देकर
शुद्धम् शुद्धम् पृ. पं. अशुद्धम् दण्डादना दण्डादिना १४८ १६ वाच्छिन्न न्यथासाद्धः न्यथासिद्धि १४८ १८ शाल शालिल १४८ २० पतित्व यत स्वा - यत. स्वा १४८ २३ ग्रह नियत
तद्रू १४९ १८ दिक परति
१५० ५ વિતિત્વ दयारपि द्वयोरपि । १५० १२ दिक प्रति ज्ञान
जान १५० १९ શ્રવણેન पतिः पत्ति १५० २३
घट प्रति पूर्ववर्तित्व १५१ ५ त्पादित कार कारो १५१ ११ । शब्देस्येति २००दस्येति १५३ ७ । श६ प्रति
शब्द प्रति १५३ ९ प्रति चेति पतित्व
वर्तित्व १५३ १० મેનો मे नो
१५३ १५ चमस्य मस्तु १५३ १६ .
कालिक १५४ १२ न्ययासिद्ध सामान्य -
१५४ १६ गन्धाभावो
एवं १५४ १७ यव पतित्व -તત્વ
१५४ १८ लक्षणे सामान्य
सामान्य १५४ १९ यव पूर्वव पूर्वव १५५ ३ सम्मति विशिप्य विशिष्य १५५ ९
तद्वत्व हूतुत्व- हेतुत्व १५५ १४ वच्छेक नवम् न चैवम् १५६ ६ रासमत्वा वतित्वस्य वर्तित्वस्य १५६ ६ '
शुद्धम् पृ. पं. पच्छिन्न १५६ १० स्वर्ग १५६ ११ वर्तित्व १५६ ११ प्रहनियत १५६ १८ दिक १५६ २० पतित्व १५६ २२ दिकं प्रति १५६ २३ श्रवणत्वेन १५७ ६
प्रति १५७ ७ त्पादेव १५७ २० सिद्धत्व १५९ १४ देकैक १५९ १५ प्रतिक्षिपतिनचेति
१५९ २२ दण्डस्य १५९ २४
१६० १४ न्ययासिद्ध १६० १५ गन्धप्रागभावो १६० १६ यैव १६२ ३ लक्षणे, १६२ १०
यव १६२ १५ ___सम्मति १६३ १६ _तद्वत्व १६६ ७ વછેઃ ૧૬૬ 5 रासमत्वा १६६ १९ सम्भवा १६६ २१
मस्त कलिक
वेऽपा
वेऽपी
सामान्य
एव
सम्भवा
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
|
अशुद्धम्
पूव
काभूत
लानवच्छे
गन्तिर
હતા
હિત
आदिपदा
येव तदा
भावस्यव
कायस्य
तत्रक
न्धिभ
पृथमन्वय
दिक प्रति
पररु
णक्स्यव
धमिण
परं उ
प्र. पं.
१६७ २२
१७० ८
१७० १८
गानन्तरं १७१ १५
हितपूर्वका
१७३ २१
हित
१७३ २५
१७४ ६
शुद्धस्
पूर्व
द्रव्यत्वाद्यवच्छेदेन
वर्तमानस्य
अन्यता
નૈયાયિત
लिकास
कीभूत
लावच्छे
०
पत्त्तमानस्या
भावस्य
१७४ ७
पदा
१७४ १४
येव तदा तदा १७४ २५
भावस्व
१७६१९
कार्यस्य
१७७ २३
१७७ २६
१७९ ५
तत्रक
न्धित्वं भ
पृथगन्वय
१८१ २२
दिक प्रति १८३ ६
१८५ ८
१८६ ९
१८८ १८
१९० १८
१९० २२
९
१९२ २६
१९४११
१९६ १०
परत्वरू
णैकस्यव
धर्मिण
पर उक
गमन्तव्य
गन्तव्य
ति तत् तस्यैव ति तस्यैव १९१
અન્યત
નેચિવે
लिकस
વ
अशुद्धम्
धारः
धार इत्यर्थ.
મ્હેલેન
कुडेन
नति
भावता
रफद
रिकत्व
योगिकल
વિશિષ્ટત
प्रयो
વિષયઃ
“
शुद्धम्
पृ. पं.
१९६ २२.
धारत्वम् रत्वमित्यर्य: १९६ २३
एतदङ्काङ्क्षितपत्रान्तिमपति
स्थ" तादृशप्रत्ययास्या " इत्यस्यानन्तरमत्रिमपत्राष्टमपतिस्थ" प्रामाण्य स्यादित्याह " इत्याद्यारम्यान्तिमपति यावत् प्रन्योऽवसेय अन्तिमपन्डितस्यसयोगसम्बन्धाव" इत्यस्यानन्तर चतुर्यस्थिच्छनધનિષ્ઠ વિનિતુ
2
ष्टयग्रन्योऽसेय ।
વુખ્યત્વેન १९७ ་
ઇવેન १९७ C
नेति
१९७ १४
સવા
१९७ २०
रफतार्द
१९८ १७
रिफटवे,
१९८ २५
योगित्वं
१९९ ९
વિશિષ્ટત
१९९१७
પ્રતિયો
२०० ६
विषयस्वरु २०२
नपाति
पटो
समवायन समवायेन
પટવાતિ
घटवदिति
नापीति
पट
२०२ २६
२०३ ६
२०३ ६
२०३ १०
२०३ १७
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
दय
काय!
__ अशुद्धम् शुद्धम. पृ. पं. પર્યાયાર્થ __पर्यायाथिक २०४ २० व्यर्थिक द्रव्यायिक २०४ २१ धनुधर
धनुर्धर २०५ १०
दयः २०५ १६ સ્વનિ સ્વાન્મિ ૨૦૬ ૫ शास्त्रस्यसम्यक शास्त्रस्य
સાપ ૨૦૬ ૧૦ રે યા की, या २०८ ३ निस्कृत निराकृत २०८ १६ સમન્વેતિ સામાન્યૂતિ ૨૦૮ ૨૧ फाल काल २०९ ८ મસ્યર્થ अस्त्यर्थः २१२ सम्यादनि सभ्यामनि २१३ २ इट पट:- इटा ५८. २१३ १२
બ્રહ્મવ २१३ १९
પ્રતીત્યા २१४ ३ त्रिगुणा ત્રિગુણા २१४ ६ નિત્ય નિત્ય २१४ १३
गिनो २१४ १६ धमिवि धर्मिवि . २१४ २० रूपज्ञान रूपमज्ञान २१५ ८ श्रितवति श्रितैवेति २१५ २३ इति इति अनेक इत्यनेक २१६ ७ વાવર્તે દ્વાન્ત २१६ १० शिव - शिव २१८ १६
लक्ष्यत्व २१९ ४
अशुद्धम् शुद्धम् पृ. पं. ज्ञानस्यति
ज्ञानस्येत्ति २१९, ९ तत्रति तति २१९ १०
पारा शोरा २१९ ११ यात्मनः यात्मन २१९ २१ शरारम् शरीरम् २२० २६ निमित्त.. निमित्त स्वोपा. .
धिप्रधानतया चोपा-- दान भवति, यया
તા તત્ત્વાર્થ પ્રતિ
स्वप्रधानतया निमित्त २२१ १ यमा वलात् यमी, पलात् २२१ ७ कमन्द्रिय कन्द्रिय २२२ ५ कायपु कार्यधु २२२ १४ सूत ' स्वम .२२६ १८ प्राज्ञ-विश्व प्राज्ञ-तेजस
विश्व २३० ११ विश्वा-वै विश्व-वै २३० १६ વાગાવ્યા पागाल्यको २३०, २१ तेणा ना २३१ १५ शंदे ना ज्ञानादेः २३२ ५ મેવભિન मेवात्मान २३२ १२ શારીરરો शरीरो - २३३ २० प्रत्यगा પવાર્થ પ્રત્યક ૨૩૪ ૫ पात्ति पपत्ति २३४ १३
भूत २३४ १४ विशिष्ट विशिष्टदेवदत्त- २३५ ४ इति । वाक्य इति वाक्य २३६ १९
बझाव
प्रतात्या
गिना
लक्ष्यत्व
।
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
कलव्यस्य
मुप
अशुद्धम् शुद्धम् पृ. पं. अशुद्धम् शुद्धम् पृ. पं. मलमपि तल २३६ २० । તિરાધ્ય તટિય ૨૭૦ ૨૨. तत्त्व
तत्-त्व २३९ १२ । નિવૃત્ત नित्ता २७१ १२ ध्याप्येतान्यवत् व्याप्यतेऽन्यव₹२४३ १२ धमिण धर्मिण २७१ २५
फलव्यात्य २४३ २५ पत्याजननी पत्यजमनी २७४ २३ प्रतों
प्रतार्थो २४४ १३ भेदरूपोमेदा मेटलो नवाव्याप्याच व्याप्यात २४४ २०
भेदत्यो भेदा २७७ ५ रित्तेति रिक्तति २४६ २३ कय
कय २७७ ६ दाटप दार्य २४७ २२ सब
सर्व २७९ १४ મણુપ
२४९ २३ पारमप पारमर्प २७९ १७ भावावमास भावमास २५२ १४ स्यापदशन स्योपदर्शन २७९ २४ નિવિવા निर्विकल्पक २५२ २३ वाक्यस्याखण्ड- वाक्यस्य चित्तस्याप चित्तस्योप २५४ २५ ज्ञानव्यक्तो लक्षणा लक्षणा २८१ १० મારાનીયા રાનીયા ૨૫૫ ૪ मात्र मात्र २८२ १ देहमनामात्र थी देहमात्रा
अरोत्स्यत अनुरोत्स्यते २८२ १९ मत्रार्थी २५७ १६ अखण्डकार વાર ૨૮૩ ૧
તેન ૨૬ ૨ वह्मभिन्नत- बह्मभिन्न २८३ २२ तत्तदा तत्तादा २५९ १८ मासा
मासाः २८७ २ नामदेवा
वामदेवा २६० १९ रिक्तन रिक्तन २८७ १२ क्यारित्यर्थ कोरित्यर्थ २६१ १२ शङ्का शका २८७ २० दुदुटो दुटो २६३ १५ दुख दुखा २८८ ११ પ્રપબ્લોપિ प्रपन्चोपि २६३ १९ तत्कतमा तत्कर्षमा २८९ ४
वृते ब्रह्मगा २६६ १५ नेतिकत नेतिकत २८९ १३ अथाप अयापि २६६ १५
कैदर्गि कैदर्शि २९१ ९. કવિ तयदेव २६८ १४ गमपरोव्यव गमो व्यव २९१ १९ द्वतामावति ताभावेति २७० ६
वेर्वि २९५ २० निधर्मक निर्मक २७० विनिश्चश विनिश्च यश २९५ २१
वृत्तत्रागा
वेवि
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
अशुद्धम्
कोऽथ
દોઃ
मनिर्विकल्प
यो प
इतिरेति
નિતો
या माह
कप
यास्देवेति
एकक समुदायेऽपि
शङ्काय
एव पेक्षाया
याह
चतनस्य
चतन्य
दान्ति
ܝ
મતાપ
व्यरिक्त
त्य आह
પાળ
युक्तिक
दध्याधि
परि
વયં
शुद्धम
कोऽर्थ
ईश
વિજ્ઞ
યોગ
તરતિ
નિતો
સીમાદ
कयत्प
स्यादेवेति
३०० १०
३०० २२
३०० २४
३०१ १५
एक्क
३०१ १७
मुदायेऽपि ३०३ २
शङ्कार्थ
३०४ १३
३०४ १९
पेक्षया
३०९ १२
त्वा
३०९ १७
चेतन्यस्य ३१० ११
ચૈતન્ય
३१० १३
दार्थन्ति
३१२ ५
સતોપ
३१२ १६
વ્યતિરિ
३१२ १८
त्यत आह ३१३ ४
રિણામ
३१३ १२
युक्तिक
३१४ १४
दष्यादि
३१४ १७
३१५ ९
३१६ १५
एष
पृ. पं.
२९६ १०
२९६ २५
२९६ ०५
पर
चैकत्व
३.०० १
३०० ९
५१
अशुद्धम् भविष्य
न त्
वदुचन :
न्याय
प्रधानया
स्थव
त्त
વા∞યો
काय
किस्वरूप
वारणक
तथा
मन्तेन
सोऽपि
नस
c
ન
यतोऽनत्यम्
નેન
तू सर्वदा
अकर्यत्वात्
सावयत्व
सवयव
पारतन्त्र
પ્રત્તિક્ષેપ
शुद्धम्
त्रैविष्य
नात्
ववचन
ન્યાર્થયત્નો
सशकस्य
प्रधानतया
स्यैव
त्तेः
वोधेच्छयो
कार्य
किस्वरूप
वरणक
यथा
મનેન
સાપ
३२५ २१
यतोऽनित्यम् ३२६ १०
ने न
३२६ १७
तू सर्वदा
३२७
अकार्यत्वात् ३२७ ११ सावयवत्वनिर
निरवयत्वाम्या वयवत्वाभ्यां ३२७ २२
सावयव ३२७ २३
नमस
णन
पारतन्त्र्य
प्रतिक्षण
शकस्य
T
६
पृ पं.
३१६ १९
३१६ १९.
३१६ २०
३१७ १६
३१७ २५.
१.
३१८
३१८ २१
३१९ १४
३२० २१
३२० २३
३२१ ७
३२३ १९
३२४ १०
३२४ २५
३२५ १९
(
३२७ २४
३२८ ९
३२९ १
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
हेतु
हेतु
घटास्या
નિઃ
वाज
સુવહ્યો
યો
अशुद्धम् सुद्धम् पृ. पं. अशुद्धम् शुद्धम् पृ. पं. ____३३० १२
પ્રવિષ્ટ प्रतिष्टा ३५६ १७ भव मेव ३३० १२
घटस्या ३५७ ११ ३३० १६
व्यपदेशा व्यपदेशा.. ३५९ २२ वीज ३३० १६
दुःखस्यो ३६३ ८ कार्यो ३३० २५
तप्रत्युत
तं प्रत्युत ३६३ २७ समयम् समयम् ३३१ ५
अस्य ३६७ २४ कत्तु
कत्तु ३३२ ९ प्राप्तायोगानां प्राप्तयोगानां ३६९ १९ युपो ३३२ १५
पुरुषा पुरुषा ३७० २ मात्या મીત્યા ३३३ ११
ततः साहयकृता ० - ३७१ १८ वारव्यात व्याख्यातः ३३३. १६
कारण कारण - ३७१.२४ પવહેતુ पञ्चमहेतु ३३३. १७
સાનાર્થી સામર્થી ૩૭૧ ૨૪ मिति, नच मिति नच, ३३३ २५
व्यात्याभावा व्या'त्यमावा ३७३ ७ વા વ ૨૨૪ ૧૪
नान्यथा नानन्यया ३७३ १२ मो हा મોહા રૂ૩૪ ૧૪
गन्तदा गस्तदा ३७३ १५. वृद्धादयः बुद्धयादयः ३३५ १९ ત્વો त्पयो ३३६ २२
तन कय ३७३ २२ विरुद्ध निरुद्ध २४१- १२
रूपापरा रूपपरा ३७५ १४ સર્વાત્મતિ સર્વાત્મનેતિ રૂ૪૧ ૨૨
स्पैव, ३७२ २०
गमन एव ३४१-२४स्थात्मानो स्यात्मनो ३४३ -२४
शुपरिति शुक्पोरिति ३८१ १५ भिन्नत्वम् ३४५-२२
किं नवु ३८२ १ भावऽऽवि
परैः भावाऽऽवि- ३४६
३८२ १८ २ મ ધામ ૨૪૬ ૧૬
स्त्रैव ३८३ २१ દેતુવાળે हेतूकरणे ३४९ ९ નિમિત્ત निमित्त ३८४ २२
जन्नत्र न ३५१ ७ प्रकरणावादा प्रकरणादा ३८६ ५
तो ३५३ २७ त्वपपाठ त्वत्र पाठो ३८८ १४ प्यापात पायात ३५५ १५ । एवेति युपा ३८८ १५
तनप्रथ
स्यव
गमन
३८१ १३
एक
किनु
મિઝમ
जन्मत्र
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
વ્યાકરણવાચસ્પતિ-કવિરત્ન-શાસ્ત્રવિકારદ અનુપમ વ્યાખ્યાનસુધાર્ષિ-શાસનપ્રભાવક
..
"
-
*
**
s
:
1 TS
.
છે
Rs.
:
=
SS ::
''
=
y
હssus,SA
,
T
:
* *,
as
-
૫.અ.વજયલાવણ્યસુરીશ્વરજ્જ
પૂજ્યપાદ આચાર્ય શ્રીમદ્દવિજયલાવણ્યસૂરીશ્વરજી મહારાજ
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
न्यायविशारद-न्यायाचार्य गहामहोपाध्याय-श्रीमद्यशोविजय
___गणिमणिप्रणीतं जैनताभिधानम् । अनेकान्तव्यस्थाप्रकरणम् ।
तदुपरितपोगच्छाधिपति-शासनसम्राट-सर्वतन्त्रस्वतन्त्र-जगद्गुरु-श्रीविजयनेमिसूरीश्वरपालङ्कारेण व्याकरणवाचस्पति-शास्त्रविशारद-कविरत्ने तिपदालङ्कृतेन श्रीविजयलावण्यमरिणा विरचिता तत्वबोधिनी विवृतिः।
A concea यशाने भाति विश्व करातफलपद् यश्च भावारिजेता
पूज्यानां यश्च पूज्यो वचनमवितथं यस्य नो बाधमेति । तं वन्दे वीरमात जिनप्रपरमहं सर्वकल्याणकन्दं
देवानां देवमिहाभयपदलसित स्वस्वभावैकलीनम् ॥१॥ यहत्यध्ययनेन भन्दमतयोऽप्यस्मादृशो व्याकृती
काव्ये तत्वविमर्शशास्त्रनिचये चाप्तप्रवेशा अरम् । तान् हरिप्रवरान् नमामि सततं स्वाध्यायसम्पादकान्
त्याऽभीष्टफलप्रदान् नवकृतौ श्रीहेमचन्द्राभिधान् ॥२॥ प्राचीनोक्तिविशारदा नवनवोन्मकविधाधनाः
श्रीमन्तो मिति-नीति-भङ्गनिपुणास्तत्वप्रथाकोविदा । समैकनिकेतना बुधवराः सन्त्वन विनापहा
ऐङ्कारैकजपातवित्वप्रमुखा. श्रीमदयशोवाचकाः ॥३॥
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
२]
[ તવવોધિની વિકૃતિવિભૂતિમ્ यस्यास्ति प्रतिभैव शालनिचये तत्वार्थतन्दर्शिनी
यो नित्यं कृतिमातनोति विमलां तत्त्वप्रधाभासुराम् । व्याकृत्यादिविचारणा प्रतिदिनं यच्छिष्यवर्गे बरा
त भक्त्या प्रणमाम्यहं गुरुपरं श्रीनेमिसूरीश्वरम् ॥ ४॥ सेवा शास्त्रस्य नित्यं विलसतु रचनाव्याजतो मामकीना ___ स्वाभ्यासो वृद्धिमीयाजिनमतविषयो वाऽस्तु बालोपकारः। इत्याशातः प्रवृत्तिस्त्विह विवृतिविधौ या च लावण्यपूरेः
साऽनेकान्तव्यवस्थाप्रकरणविषयाचाशतोऽप्येत्वभीम्॥५॥ ऐन्द्रस्तोमनतं नत्वा वीतराग स्वयम्भुवम् । अनेकालव्यवस्थायां श्रमः कश्चिद् चितन्यते ॥१॥
प्रारिप्सितस्य जनतकापराभिधानाऽनेकान्तव्यवस्थाप्रकरणस्य निर्विनपरिसमाप्तये स्वाभीष्टदेवनमस्कार लक्षणंमङ्गलमाचरन्ननुनुबन्धचतुष्टयाचगतिनिमित्तमन्वर्थग्रन्थनाम निवनाति-ऐन्द्रस्तोमनतमिति'इन्द्रस्तोसनतम्' इत्युक्तावपि इन्द्राणां - सुराधिपतीनां स्तोमः समूहस्तेन नतं प्रणतिकर्मत्यतः पूजातिशयो लभ्यत एव, एवमपि यद् ‘पेन्द्र स्तोमनतम्' इत्युक्तं तेन स्वनिर्मितग्रन्थमात्र ५५ श्रीयशोविजयमहोपाध्यायः स्वाभीष्टसरस्वतीमन्त्रस्य ऐड्वारस्य शरणं करोत्येव, तेन च श्रीमद्यशोविजयासिधस्यं स्वस्य के तत्वभपि लभ्यत इत्युपदर्शित भवति, अत्र इन्द्रसम्बन्ध्यर्थकस्यैन्द्र पदस्थ सोमपदेन ससूहार्थकेन कर्मधारयसमालः। 'वीतरागम्' इत्यनेन संश्लेशजननरागादिराहित्यतस्तत्सहचरितद्वेषादिराहित्यस्याप्यवातिरित्यतोऽपायापगमातिशयोऽवगम्यते। 'स्वयम्भुवम्' इत्यनेन च नानातिशयः, ज्ञानरूपेणैव सर्वदा स्वयं परिणमतेऽयम् , अतः स्वयं तथाभवनात् स्वय भूरिति । एतन्नमस्कारकरणानन्तरमनेका - व्यवस्थायां श्रमस्य यद् विधानं तेनार्थादिमावेदितं भवति यधुक्त
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनकातिव्यवस्थाप्रणम् ]
विशेषणविशिष्टं जिन नवा एकान्ततत्वव्यवस्थायां श्रमो विहितः स्यात् तदा निकाल एवं भवेत् , एकान्ततत्वस्य जिनाननुमतत्वेन તદુવ્યવથાતિવન્દર્ય વિમય નિનનમાડપનેયવાવ, अभी सिद्धिप्रतिवन्धकविघ्नसमूहापनयनस्यैव तत्कार्यत्वात् अनेकान्ततत्व तु त्रिपदीवचनप्रणेतुर्जिनस्थानुमतमेति तत्प्रणामलक्षणमङ्गलતાવૂક્યવસ્થા વક્તાપનયન રમવતીત્યતોડને તિરંવાવિવવवचनातिशयोऽपि भगवतोऽर्थादवगम्यत इति तथाविधातिशयचतुध्यसम्पन्न पुरुषधौरयनमस्करणं विनोधविनाशकत्वाद् भवत्येव मालमित्यभिसन्धिः । 'अनेकान्तव्यवस्थायाम्' इत्यनेन 'अनेकान्तच्यवस्था' इति ग्रन्थनामसंशदनादनेकान्ततत्त्वव्यवस्थापकत्वादेवास्य अन्यस्य 'अनेकान्ततत्व' इति नाम, तथा चानेकान्तत मस्यामिवयम्, विशेषेण तदवातिलक्षणा तव्यवस्था प्रयोजनम् , अनेकान्ततरवावगतिकामोऽधिकारी, अनेकान्ततत्त्वेन सहोतग्रन्थस्य प्रतिपाद्यप्रतिपादकमावलम्वन्धः, उक्तप्रयोजनेन सह जन्य-जनकभावसम्बन्ध इत्यालभ्यते, एतद्नुवन्धचतुष्टयप्रभवेटसाधनतासीनत: श्रोतृणामेतदध्ययने प्रवृत्तिः सूपपादिता भवतीति । कश्चिमः य. केवलपरदर्शनकोविदः केवलरपदर्शननिपुणे कर्तुमशक्यः स श्रमा, स च परमतनिराकरणपूर्वकस्वमतव्यस्थापनानुकूलप्रयत्नलक्षण: रव-परदर्शनविदुष ५५ सम्भवतीति तथाविधप्रयत्नशालिनः स्वस्थ स्वपरदर्शनवेत्तृत्वमावेदितं भवतीत्येतादशपुरुषनिर्मितमन्थस्थाध्ययनादौ प्रेक्षावतामवश्यमेव प्रवृत्तिर्भविष्यतीत्यतो यावदध्ययनाऽध्या पनादिव्यवहाररावयं अन्थोऽध्ययनाध्यापनादिव्यापारगोचर इति तावत्कालस्थायित्वमप्यस्य गम्यत इति ॥१॥ • जिनमतस्थानन्तनवमयस्यातिमूढाभिप्रायस्यांशतोऽपि शान न सम्भवति नलवपरिक्षानदुर्विदग्धानां परेवामिति जिनाभितस्य
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
__ [ तपपोधिनी विकृतिविभूषितम जिनमतमतिगम्भीर नयलपविद्भिः परनन्तनयम् । आधातुमपि न शक्यं हरिणेन व्याघ्रबदनामि ॥२॥ वस्तुधर्मो ह्यनेकान्तः प्रमाण-नयसाधितः । अज्ञात्वा दूषणं तस्य निजबुद्धेविडम्बनम् ॥३॥
अथ कोऽयमनेकान्तः ? उच्यते- तत्वेषु भावाऽभावादिशवलकरूपत्वम् । कानि तत्वानीति चेत् ? पत्रेदं तत्वार्थमहाशालवत्रम्
प्रमाण-नयनिङ्कितस्परूपस्य वस्तुधर्मस्यानेकान्तस्य स्वरूपमपरिशायैव दूपर्ण स्वबुद्धिविडम्वनमेव परेषां न तु तद् दूषणं शपत्यनेकान्तम् , अतोऽनेकान्तव्यवस्थाऽस्मत्प्रयत्नोपढौकिता समादरणीया विद्भिरिति न निष्फलोऽयं प्रयास इति पद्याभ्यामा जिगमतमिति, प्रतिधर्मो हीति च । जिनमतस्याऽऽब्राणशतोऽपि परिज्ञानम् । नयलपवित्वं च दुर्नयाभिनिवेशलित्वम् । परैः तीर्थान्तरीथैः। तस्य लोकान्तस्य । अन्यत् ५५म् ॥२-३॥
परस्परविरुवानां सरासरवादीनामेकत्र समावेशासम्भवाद् मन सत्त्वं तत्र नासत्वम्, यत्र नित्यत्वं तत्र नानित्यवत्वम् , प्रत्येकान्त एव का। इत्यानहनहिला परः पृच्छति- अथेति । अयम् 'बधी बनेकान्तः' इत्यत्तरपधे निर्दिष्टः । क इति- 'किमाक्षेप', एकान्त ५५ सर्वावलोक्यत इति तदुपल बाधित्वान्नात्यनेकान्त इत्याक्षेपः । अभिन्न देश-कालाधवच्छेदेनैकाधिकरणाऽवृत्तित्वमेव विरोधः, स च विभिन्न देशकालादिस्वर पनिमित्तापेक्षयैकत्र विद्यमानानामपि भावाऽभावादीनां निर्वहत्येवेति विरोधे सत्ययविरोधो भावाऽभावादीनामित्येकत्र समावेशसावादनेकान्तो न विरोधविभी
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
'अनेकान्तेव्यवस्थाप्रकरणम् ]
" जीवाजीवाऽऽश्रव-बन्ध संवर- निर्जरा मोक्षास्तवम् " [ तत्रार्थाधिगम० अ० १. सू० ४.]
पयाऽपहस्तयितुं शक्य इत्याशयेनोत्तरयति - उच्यत इति । ' भावाभावादि०' इत्यादिपदान्नित्यत्वाऽनित्यत्व-भेदाभेदादेरुपग्रहः । तथा च तत्वेषु जीवादिपदार्थेषु भावाऽभाव-नित्यत्वाऽनित्यत्व-भेदाऽभेदाद्य'नन्तधर्मसहितैकरूपत्वमनेकान्तः, एकस्यैकानेकस्व स्वरूपत्वमने कान्त - इति यावत् । तस्य भावस्तत्त्वमुच्यते, प्रकृतं च तच्छब्दार्थः, न चात्र प्रकृतं किञ्चिदस्ति यस्य भावस्तत्त्वं स्यात्, यत्रैकमपि तवं दुर्लभं तंत्र बहुवचनान्ततत्त्वशब्दवाच्याने कतत्त्वानां दुर्लभत्वे किमु वक्तव्यमित्याशयेन परः पृच्छति कानीति । यौगिकस्य तत्वशब्दस्य प्रकृतधर्मप्रतिपादकत्वेऽपि प्रकृते रूढस्य तस्य पदार्थप्रतिपादकत्वमित्याशयेनोत्तरयति - तंत्रेदमिति, तंत्र- उक्तम, इदम्- अनन्तर मेवाभिधीयमानं तत्त्वप्रतिपादकं 'तत्त्वार्थ सूत्रम् ' उत्तरम्, “जीवान जीव०" [१.४ ] इत्यादि सूत्रम् । संक्षेपेण जीवादिपदार्थानां स्वरूपमुपदर्शयति- जीवा इति । 'औपशमिकादि० ' इत्यादिपदात् क्षायिकक्षायोपशमिकौदयिक-पारिणामिकभावानां परिग्रहः तथा च - औप'शनिकः, क्षायिक', क्षायोपशमिकः, औदयिकः पारिणामिकश्चेत्येवं पञ्चविधभावान्विता जीवा इत्यर्थः । तत्र सम्यक्त्व चारित्रे द्वावपशमिकभावौ; ज्ञान-दर्शन-दान लाभ-भोगोपभोग वीर्यसम्यक्त्व चारिआणि नव क्षायिका भावा., मतिज्ञानम्, श्रुतज्ञानम्, अवधिज्ञानम्, मन पर्यवज्ञानमित्येव ज्ञानचतुष्टयम्, भत्यज्ञानम्, श्रुताऽज्ञानम्, વિમ જ્ઞાનમિત્યેવમજ્ઞાનત્રયમ્; ધ્રુવંશનમ્, અચક્ષુર્વેશનમ્, અધિ दर्शनमिति दर्शनत्रिकम् दानलब्धि लाभलब्धि., भोगलब्धिः, उपभोगलब्धि:, वीर्यलब्धिरिति लब्धिपञ्चकम् ; सम्यक्त्वम्, चारित्रम्, संयमासंयम इत्येते दश क्षायोपशमिका भावा नारक तैर्यग्यौन-मनुष्यदेवगतिमेदेन चतुर्भेदा गतिः क्रोध-मानु
;
,
Ties
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ તત્વોધિની વિવૃતિવિધિતમ્ ____ जीवा:- औपशमिकादिभावान्विताः । अजीपा:- धर्मादयश्चस्वारोऽस्तिकायाः। आश्रूयते- गृह्यते यैः कर्म ते आश्रयाः,
माया-लोभमेदेन चतुर्विधः कषायः; स्त्री-पुं-नपुंसकमेदेन विविधो वेदः, मिथ्यादर्शनम् , अज्ञानम् , असंयतत्वम्, असिद्धत्वम्, कृष्णलेल्या, नीललेश्या, कापोतलेश्या, तेजोलेश्या, पझलेश्या, शुक्ललेश्या इति षड् लेश्या इत्येते एकविंशतिरौयिका भावाः, जीवत्वम्, भव्यत्वम्, अभव्यत्वमित्येते त्रयः पारिणामिका भावा इत्येवमोपशमिकादिपञ्चविधभावान्यतमवत्व जीवस्य लक्षणं प्रति पत्तव्यमित्यर्थः। 'उपयोगलक्षणो जीवः' इति तद्रहितोऽजीव इति तान् दर्शयति मजीवा इति । 'धर्मादय.' इत्यत्रादिपदाद् अधर्माऽऽकाश• -पुद्गलानां ग्रहणम् , तथा च धर्मास्तिकायः, अधर्मास्तिकायों, आकाशास्तिकायः, पुद्गलास्तिकाय इत्येवं चतुर्भदा अजीवा इत्यर्थः, अस्तिशब्देन ध्रौव्यम् , कायशब्देनोत्पाद -विनाशावित्युत्पाद-विनाशध्रौव्यैतत्त्रितयात्मकत्वलक्षणं सायमेतेचस्तिकायदप्रयोगतोदर्शित भवति, जीवा इत्यपि जीपारिकाया इत्येवरूपं वाच्यम् , उत्पादव्यय-ध्रौव्यलक्षणसरवस्य तत्रापि तत एव प्रतीतः। तत्र “ गति. स्थित्युपत्रहो धर्मा-ऽधर्मयोरुपकारः" [५.१७] इति तत्वार्थस्त्राद 'गतिमतां जीव-पुद्गलानां गत्युपग्रहकारित्वं धर्मास्तिकायस्थ लक्ष•णम् , स्थितिमतां जीय पुद्गलानां स्थित्युपमहकारित्वमधर्मारित
कायस्य लक्षणम् , अत एव लोकाकाशमानव्यापितयेवधर्माऽधर्म-योर्भावालीकाकाः एव जीव-पुद्गलयोर्गति-स्थिती नान्यत्र । " आकाशस्थावगाह." [त० ५.१८.] इति सूत्राद् अवगाहनां धर्भा-ऽधर्म-पुद्गल जीवानामवगाहोपत्रहकारित्वमाकाशस्य लक्षणम्। "रूपिणः पुद्गलाः" [त० ५.४] इति सूत्राद् रूपवन पुदबालानां लक्षणम् आश्रवलक्षणमुपदर्शयति-आश्रूयत इति-आश्रयस्थ
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
मने व्यवस्थाप्रकरणम् ]
[७ शुभाशुभकर्माऽऽदानहेतव इत्यर्थः । बन्धो नाम- आश्रवातकर्मण आत्मना सह प्रकृत्यादिविशेषतः संयोगः।,आश्रवनिरोधहेतुः संवर विपाकात तपसो पा कर्मणां शाटो निर्जरा। सर्वोपाधिविशुद्धस्वात्मलाभो मोक्षः।
जीवाऽजीवाभ्यामन्यत्वे तत्वार्थसूत्रवृत्तिकृता युक्तिरावेदिता"आश्रयः क्रियाविशेषः, स चात्म-कायाद्याश्रयो न जीवो न जीव पर्यायः केवलः, नवाऽजीवो नापि तत्पर्याय:, उभयाश्रयत्वात्, न च पदार्थान्तरं जीवाऽजीवाभ्यामतो भेदेनाऽऽश्रवस्वरूपमिदं लक्षणविधानाभ्यां व्याख्यातुं प्रक्रियते" इति, “काय-वासना कर्म योग." [त० ६. १. ] इत्यनेन कायिकं कर्म, वाचिकं कर्म, मानसं कर्मति त्रिविधयोगस्वरूपमभिधाय "स आत्रवः" [त०६. २.] इत्यनेन तस्याऽऽश्रवत्वमवधारित शुभाशुभकमणोरालवणादानव इति व्युत्प. त्युदर्शनेन, तेन च शुभाऽशुभकर्मादानहेतुत्वं तल्लक्षणपर्यवसितम्। बन्यस्वरूपमुपदर्शयति- वन्धो नामेति। 'प्रकृत्यादि०' इत्यादिपदात स्थित्यनुभाव प्रदेशानां ग्रहणम् , तेन च प्रकृतिबन्धः, स्थितिवन्धः, अनुभावबन्धः, प्रदेशबन्ध इत्येवं चतुर्विधो बन्ध इत्यावेदितम् । संवरस्वरूपमावेदयति- आश्रवेति-गुप्ति समिति-धर्मानुप्रक्षा-परिषहजयचारित्राणि आश्रवनिरोधहेतवः, आश्रवनिरोध एव संवरः, तद्धे. 'तुत्वाद् गुप्त्यादयोऽपि संपर इति । निर्जरास्वरूपमुपदर्शयति । विपाकादिति- फलोपभोगादित्यर्थः । तपसो वेति- अनशनाऽ-चौदार्यवृत्तिसङ्ख्यानर-सपरित्याग-विविक्तिशच्यासन-कायपलेशलक्षणषड़विधवाहातप:प्रायश्चित्त-विनय-वैयावृत्त्य-स्वाध्याय-व्युत्सर्ग-ध्यानलक्षणपविधान्तरतपोभ्यां वेत्यर्थः । शाट. आत्मप्रदेशेभ्योऽपगमः पृथग्भवनम् । मोक्षस्वरूपमुपदर्शयति सर्वोपाधीति- उपाधिश्चात्र ज्ञाना
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
८]
[ dવવોધિનીતિવિભૂષિત "इत्येष सप्तविधोऽर्थस्तत्वम् , एते वा सप्त पदार्थास्तत्वानि" इति भाष्यकारः, 'तत्त्वम्' इत्यस्याव्युत्पत्तिपक्षे परमार्थ इत्यर्थः, व्युत्पत्तिपक्षे तु जीवादीनां या स्वसत्ता सा तचपदेनोच्यते, तस्याश्च प्रतिवस्तु यो भेदस्तमनास्त्यैकवचनम् , नैयायिकादिवत् तस्या अतिरिक्तत्वानभ्युपगमेन वस्तुधर्मतया प्रतिवस्तु भेदमभिप्रेत्य च भाव्ये बहुवचनमपीति टीकाकृतः ।
वरणादि अविध कर्म, तद्विशुद्धस्तद्रहितः, स्वात्मा अनन्तज्ञानादि. रयरूपम् , तस्य लाभ. प्राप्तिः । - सूत्रे तस्वस्' इत्युक्तम्, भाष्ये च तत्त्वम्' इत्येकवचनम् 'तत्त्वानि' इति वहुवचनम्, इत्येतद्वयं यथासङ्गतं तथा भाग्यवचनमुल्लियोपदर्शयति- इत्येष इति । अव्युत्पत्तिपक्ष इति- परमार्थरूपाथै रूढ एवायं तत्वशद इति पक्ष इत्यर्थः । व्युत्पत्तिपक्षे तु तस्य भावस्तत्त्वमिति यौगिकोऽयं तत्वशब्द इति पक्षे पुन । स्वसत्ता चरूपसत्ता। सा स्वरूपसत्ता। तस्याश्च स्वरूपसत्तायाः पुनः । प्रतिवस्तु प्रतिव्यक्ति, स्वरूपसत्ता व्यक्तिस्वरूपति व्यक्तिभेदेन तस्या अपि भेदः, एवमनुगतप्रतीत्यनुरोधेन कथञ्चिदैक्यमपीति तमनादृत्य सन्तमपि भेदं गजनिमीलिकयोपेक्ष्य तत्त्वम्' इत्यत्रैकवचनमुक्तम् । नैयायिकादिः' इत्यादिपदाद शेषिकपरिग्रहः, नैयायिक-वैशेषिकाभ्यां यथा द्रव्य-गुण-कर्मसु परसामान्यस्वरूपायाः सर्वथा व्यतिरिक्ताया: सत्ताया अभ्युपगमस्तथा जैनेन सत्ताया अतिरिकत्वस्थानभ्युपगमेन धर्म-धर्मिणोरमेदेन वस्तुधर्मतया वस्त्वात्मकत्वात् प्रतिवस्तु थो भेदस्तमभिप्रेत्य भाष्ये 'तत्वानि' इति बहुवचनमपि सङ्गतमिति टीकाकृतः तत्त्वाथटीकाकारा , आहुरिति शेषः ।
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
'भनेकान्तव्यस्थाप्रकरणम् ]
पतुतः सकलज्ञानसाध्यैकप्रयोजनकत्वलक्षणभेकत्वम् , लक्षणभेदज्ञानजनितपरस्परभेदज्ञानविषयत्वरूपं बहुत्वं चाऽऽदायकवचनबहुवचने सूत्र-भाष्ययोर्वोध्ये, स्वाभाविकैकत्व हुत्वयोर्नयभेदाऽऽश्रयणेन प्रकृतसमाधाने च ‘उपयोगवन्तो जीवः, उपयोगवन्तो - सूत्रे एकवचनस्य भाज्यकवचन बहुवचनयोरुपदर्शनस्य संगमन स्वयं करोति- वस्तुत इति । सकलेति जीवाजीवादिसतविधपदार्थज्ञानसाध्यमुक्तिलक्षणेकप्रयोजनकत्वरूपमेकत्वं सप्तसु पदार्थेषु क्तत इति तदर्थसुपादाय सूत्र भाष्ये च तत्वम् ' इत्येकवचनम् । लक्षणमेदेति- जीवस्य लक्षणमन्यद् अन्यचाजीवादलक्षणमित्येव लक्षण
भेदज्ञानेन जनितं यजीवादिपदार्थानां परस्परमेदज्ञानम्-'जीवाद• जीवो भिन्ना, अजीवाजीवो भिन्नः, ५वमानवादिः' तादृशज्ञानविषयत्वरूपं सप्तसु पदाथपु बहुत्वमिति तदर्थमुपादाय आय 'तत्वानि' इति वहुवचन पोध्यमित्यर्थः। स्वाभाविकैकत्व-बहुवे आदाय भाज्यनिर्दिष्टेकवचन-पहुवचनयोरुपपत्तिसम्भवे उपचरितकत्व-बहुत्वे उपादाय तत्समर्थनं किमर्थमित्यपेक्षायामाह- स्वाभाविकैफन्व-वहुपयोरिति । न्यभेदाश्रयणेनेति-सत्ताधारवपदवाच्यायाः प्रतिवस्तुमेदानादरणतय प्रतिवस्तुभेदाऽऽदरणनयाश्रयणेनेत्यर्थ । प्रकृतसमाधाने टीकाकारदर्शितकवचन बहुवचनोपपादनलक्षणसमाधाने । चस्त्वर्थे, 'उपयोगवन्तो जीवा ' इति प्रयोगो विशेष्य-विशेषणपदयोः समानवचनकत्वनियमाऽहनिर्भवति साधुः, 'उपयोगवन्तो जीवः' ફતિ વોનિયમાને મવતિ તારિયેä જ મત, “નવા
जीवाऽऽश्रव वन्ध-संवर-निर्जरा-मोक्षास्तत्वम्" त० १. ४.] ' इत्यत्र सामानाधिकरण्योपपत्तये जीवादिसतपदाथैः सह तत्वपदार्थस्य स्वरूपसत्त्वस्याभेदेनान्वय इति तत्वगतकत्वावच्छेदेन वहुत्वा:पयस्य रवहस्तितत्वेन जीवगतैकत्वावच्छेदेन बहुत्यान्वयस्यापि
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०]
[ તરવવોધિની વિકૃતિવિભૂમિ जीवाः' इति प्रयोगयोरपि साधुत्वापत्तेः, उपदर्शितनीत्या तु बहुत्वापच्छेदेनैवैकत्यस्य वलसत्पात् 'करि-तुरग-रथाः सेना' इत्यादाविप बहुवचनावरूद्ध एकवचनावरुद्धस्योद्देश्य-विधेयभावेनान्वयो नानुधृपन्न इति दिक् ॥
ननु कथं सप्तैव तत्वानि ? पुण्य-पापयोरप्यधिकयोः सत्वादिति चेत् ? न-धन्ध एव तयोरतर्भावमभिप्रेत्य भेदेनानभिधानात् । हन्त, तर्हि 'जीवाऽजीवास्तवम् ' एतावदेव वाच्य स्थान, आश्रवादीनामपि पञ्चानां जीवाजीक्योरभिन्नत्वात, तथाहि
सम्भवेन 'उपयोगवन्तो जीवः' इति प्रयोगोऽपि साधुः स्यादिति तयात् स्वाभाविकप त्वविशिष्ट नैकत्वान्वय इत्येव स्वीकर्तव्यमिति न टीकाकार समाधानं युक्तमित्यर्थः। उपचरितकत्वस्य तु वहुत्वावच्छेदेनोद्देश्य-विधेयभावेनान्वयस्त्वस्मदभिमतोऽन्यत्र ६ ५वेति तथा समाधाने न काप्यनुपपत्तिरित्याह-उपदर्शितनीत्या लिति 'वस्तुतः०' इत्यादिदर्शितदिशा पुनरित्यर्थः ।
न्यूनाधिकसङ्घयाव्यवच्छेदकलो हि विभागो भवति, प्रकृते तु पुण्य-पापयोरधिकयो. सत्त्वात् तत्वस्य सप्तधा विभजनमसतमिति शङ्कते- नन्विति । क्लप्ते बन्धपदार्थ एव पुण्यापुण्ययोरन्तर्भावान्न तयोरधिकतेत्यधिकसङ्ख्याव्यवच्छेदस्यात्रापि सम्भवानोक्तविभागासामजस्थिित प्रतिक्षिपति नेति। तयोः पुण्य-पापयोः। न चैव धर्मास्तिकायादीनामिवाऽऽश्रवादीनामपि जीवभिन्नत्वेनाजीवपदार्थ एव, जीवधर्मतया जीवपदार्थ एव वाऽर्भावसम्भवाद् जीवा-ऽजीवभेदेन द्विविधतयैव तत्पविभजनं न्याय्यमिति शङ्कते- हन्नति । माश्रवादीनाम् आश्रव-वन्ध-संवर निजरा-मोक्षाणाम्। आश्रवादीनां पञ्चानां जीवाजीचाभिन्नत्वं भावयति- तयाहीत्यादिना । आश्रवनिरूपण
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनेका-जव्यवस्थाप्रकरणम् ]
[ ११
आश्रवो मिथ्यादर्शनादिरूपः परिणामो जीवस्य, स च क आत्मानं शुद्र लाँश्च विहाय !, वन्धश्चाऽऽप्रदेश संश्लिष्टकर्म पुद्गलात्गकःसंवरोऽप्यात्मन एवाऽऽश्रवनिरोधलक्षणो देश- सर्वनिवृत्तिपरिणामः; निर्जरा तु पार्थक्याऽऽपन्नजीव - पुद्गलदशैव, मोक्षोऽपि समस्त कर्मरहित आत्मैवेति ? सत्यम् - इदमित्यमेव, किन्त्विदं शास्त्रं मुमुक्षुशिष्यप्रवृत्तये, सा च मुक्ति-संसारयोः कारणयोर्भेदेनाभिधानं विना न स्यादित्याश्रवो बन्धश्चेति द्वयं मुख्यं संसारकारणम्, संवरो निर्जरा चेति द्वयं मुख्यं मोक्षकारणमुपात्तम् ; यत् तु मुख्यं प्रयोजनं मोक्षो
विस्तरतस्तत्त्वार्थस्य षष्ठाध्याये तत एव च मिथ्यादर्शनादिरूप - परिणामस्याऽऽश्रवत्वावगति कार्या । स च मिथ्यादर्शनादिरूपपरिणामश्च, अन्यत् स्पष्टम् | आश्रवादीनां जीवाजीवाभिन्नत्वमभ्युपेत्य समाधत्ते - सत्यमिति । इदमित्यमेव यद् यथा भवताऽभिहितं तत् तथैव । नेन्वेवं 'जीवाजीवास्तत्त्वम्' इत्येव वक्तव्यं स्यात्, तत्रह किन्त्विति । सा च मुमुक्षुशिष्यप्रवृत्तिश्च । ' मुक्ति - ससारयोः कारणयोः ' इति स्थाने 'मुक्ति-संसारकारणयो.' इति पाठो युक्त, संसारकारणहानार्था मुक्तिकारणोपादानार्था च मुमुक्षूणां प्रवृत्तिः 'इदं संसारकारणं ममाऽनिष्टसाधनम्, तद्वानं च भमेष्टसाधनम्' इति ज्ञानमन्तरेण च न सम्भवति, तथाभूतज्ञानं च विशिष्य संसारकारण-मुक्तिकारणयोर्ज्ञानमन्तरा न सम्भवतीति संसारकारणस्य मुक्तिकारणस्य च ज्ञानार्थ भेदेन संसारकारण-मुक्तिकारणयोरभिधानमावश्यकमित्यर्थः । संसारकारणमाश्रवो वन्धश्च, मुक्तिकारणं -संवरो निर्जरा चेत्यतश्चतुर्णामाश्रवादीनां पाथक्येनाभिधानमित्याहआश्रव इति । अन्यान्यपि परम्परया संसारकारणानि मुक्तिकारणानि च, तेषां पार्थक्येनाभिधानं मा नाम प्रापदित्येतदर्थं 'मुख्यम्' इति
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२]
[ तत्वबोधिनी विवृतिविभूषितम्। यदर्था सर्वा प्रवृत्तिः, स कथं न प्रदश्यतेति युक्तं पञ्चानामप्यु“यादानम् । अथ हेयोपादेययोरेककारणाभिधानेनैव चरितार्थत्वे किं द्वयाभिधानेनेति चेत् ? न- एकारणे ज्ञाते कारणा-तरजिज्ञासाया कारणविशेषणमुक्तम् । ननु भवतूक्तदिशाऽऽथवादीनां पृथपादानस्य युक्तता, मोक्षस्य पार्थक्य नाभिधान न कर्तव्यमेवत्यत आहयत् विति । स मोक्षः। पचानाम् थाधव-वन्ध-संवर-निर्जरा-मोक्षाणाम् । ननु हेयस्य संसारस्यैकं कारणमाश्रयो वन्धो वा, उपादेयस्य मोक्षस्यैक कारणं संवरी निर्जरा वाऽभिधीयतां - तापतेव संसार मोक्षकारणपरिशानसम्भवन संसारकारणद्वयस्य मोक्षकारणद्वयस्य च पार्थक्य नाभिधानमफलमित्याशङ्कते- अयेति । हेयोपादेययो संसार मोक्षयोः। हाभिधानेन संसारकारद्वयाभिधानेन मोक्षकारणहया'भिधानेन च। संसारकारणस्यैकस्य मोक्षकारणस्य चकस्य ज्ञाने
वृत्तेऽपि संसारस्य कि कारणान्तरम् ? मोक्षस्य किं कारणान्तरम् ? . इति जिज्ञासा स्थादेव, तन्निवृत्तये संसारकारणान्तर मोक्षकारणा न्तरं चाभिधातव्य स्यात् , कारणद्वयाभिधाने च यद्यन्यदपि तृतीय कारणं भवेत् तर्हि द्वितीयकारणवतू तृतीयकारणमध्यभ्यधास्यद् आचार्य तदनभिधानाच नारि। तृतीय कारणमिति ज्ञानसम्भवेन न तदनन्तरं कारणान्तर जिज्ञासासम्भव इत्याशयेन संसार-मोक्षकारणद्वयाभिधानमिति समाधत्ते- नेति। मव्यमजिनासापरिपूर्नेरितिलूक्ष्ममते प्रमातुरेककारणाने सति कारणान्तरज्ञानं स्वयमपि સમીત, નમતે વિજ્ઞાને વૃત્તિ સહાપોહતત્વોત્ તાવતવ શતાબેન વાળા નિશાતિવ તાવન્નાવત તીતિ ન तन्निवृत्त्यथ द्वितीयकारणाभिधानस्यावश्यकता, यस्तु नात्यन्तप्रकृष्ट“मतिनाप्यत्यन्तापकृटमतिः, ५ताहशस्य मध्यमस्य प्रमातुः कारण'यशाने सति विषयनिष्पत्या जिज्ञासापरिपूत्तरित्यर्थः । यथा च मोल उपादेय इति तत्परिज्ञानार्थ पृथक् तदभिधानमावश्यक तथा
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनेकालव्यवस्थाप्रकरणम् ] .
[१३~ औत्सर्गिकत्वात् , कारणद्वयज्ञाने च मध्यभजिज्ञासापरिपूर्तः । तथाऽपि मोक्षस्योपादेयतयेव हेयतया संसारस्याऽपि पृथगभिधानं कायस्यादिति चेत् १ न-अनागतजन्माधभावरूपसंसारहानेः स्वात. -ये-- णा साध्यतया तद्धेतूच्छेदे पुरुषव्यापाराभ्युपगमेन तद्धत्वोरेवाभिधानात् , संसारहानेर्मोक्षस्वरूप एवानुप्रवेशान्मोक्षोपस्थितौ संसारस्थ प्रतिपक्षत्वेनापश्योपस्थितिकतया पृथगभिधानस्यानतिप्रयोजनपाचेति सम्प्रदायपरिकार। संसारो हेय इति तज्ञानार्थ तदभिधानमावश्यकमिति तमुपादाय 'अष्टौ तत्वानि' इति वक्तव्यम् , यदुच्छेदार्था सर्वा प्रवृत्तिः स कथ न प्रदश्यतेति वाचोयुक्तस्तत्रापि सम्भवादित्याशङ्कत - तथापीति। संसारहानिर्न स्वातन्त्र्येण साध्यति तर्मिककृतिसाध्यत्वज्ञानासम्भवान साक्षात् तदर्थी प्रवृत्तिः सम्भवति, किन्तु संसारकारणोच्छेद ५५ पुरुषप्रयत्नसाध्य इति तद्धर्मिककृतिलाध्यत्वज्ञानात् संसारकारणोच्छेदार्थव प्रवृत्तिरिति संसारकारणस्यैव पृथगभिधानमावश्यकमिति समाधते- नेति। अनागतेति- अनागतजन्माधभावरूपा या संसारहानिस्तस्था इत्यर्थः। तद्धेतूच्छेदे अनागतजन्मादिरूपसंसार. हेतूच्छेदे । तक्षेत्वोरेव संसारकारणयोराश्रव बन्धयोरेव । शनिावरणा. अष्टविधकर्मभिः सम्बन्ध एवात्मनः संसारः, तहियुक्तात्मस्वरूपावातिरेव मोक्ष इति मोक्षस्वरूपे संसारहानेरनुप्रवेशान्मोक्षोपस्थिती तत्प्रतिपक्षतया संसार स्थाप्यवश्यमुपस्थितेः सम्भवेन न संसारीपस्थितये पृथक् संसाराभिधानस्याऽऽवश्यकतत्याह- ससार हानेरितिसाम्प्रदायिकमतेन संसार मोक्षकारणयाभिधानस्यावश्यकत्वम् , संसाराभिधानस्थानावश्यकत्वमुपपादितम् । - इदानीं मोक्षकारणयाभिधाने युज्यन्तरम्- वन्ध एव संसार इति बन्धेऽभिहिते संसारोऽभिहित एव, आश्रवर एक एव संसार
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪]
[ તાવવોધિની વિકૃતિવિભૂમિ વસ્તુતઃ સંવરનિયોનલે વધુન્યાન દૈતતા, ન તું વળા-ડોમિન્યાનેતિ વોચતું દયામધાન; વહેમ જાપમિચેલૈવ રસાળસ્થામિધાન જ તુ સંતાપવહારદ્રય
ઐત્તિ વામપ્રાયમુપતિ - વસ્તુ તા ચરિ મોઢું પ્રતિ સંવર રિયર ખડમિન્યાન કારત્વમ્, કા વિનાતીયવર્લ્ડ પ્રતિ વૃાા ારા, વિજ્ઞાતીથર્વ પ્રતિ અને વારિખવમ્, વિજાતીયવૃદ્ધિ પ્રતિ મળેઃ વારત્વે નિયમિતે, સ્વમાને તુ સૂબાsળીનાં વચનુબ્રાન્સિમવેર ફાઇત્વમ્, પર્વ વાવ તૃળાતું, વહાર્દૂ ચરણે, વદ્યાન્ન મળેહેરુત્પત્તિ, પવમેવ મોક્ષે પ્રતિ સંવરિયો નાપાત્વમ, તવા જેવા સંવન્મોક્ષ લેવાયા છે. નિતિો મોક્ષ કૃતિ તોરેક્ષ્યામિધાડ તાવાતસ્તત્વસ્પવિન મોલાવાહિતિ મોક્ષારબાદુમામધાનમનાતકોનન, ન નૈવમ, જિતુ વથા ય ત - હીનામન્યસરિમાવાપન્નાનાં પરિમિતિ ન વહાવક્ષત્, વિદ્યાચતું, વછાત્ પુરતો વા દોત્પત્તિ, જિતુ રૂડવરિયાવધાળખૂાવ, તથા સંવરનિયોઃ પરિસદ
રિમાવાપન્નક્ષે પ્રતિ વળત્વમતિ વઢા સંવરાત્, જેવાથી વા નિરાધા મોલ તિ સંવનનો ત્યાધાને તદેશનતdaÍને તન્માત્રાનુષ્ઠાનતો મોર હતિ તદુમયપ્પાનાથે તમયજ્ઞોનાવશ્યત્વે તળે ક્ષારાતદુમશાનસ્થાવર મિયાદ- વર-
નિરિત દ્વમેધાન મોટા સંવરનિરાકામિયાનમ્ ! smદિશા સંસારાssa-વધોમાયામિયાપપા તુ સન્મવાત, ડિશન્યાયેન સંવારે પ્રતિ આશ્રવ વધઃ પારડી તામિલનતાશાનેન તોછે તÇપસહારિવાહાત તાબાન્ન સંત ફત્યનાતવાઘમાવાયા સંસાહાને સન્મવા, વિન્ટેચૈવ સંસા
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
અબૈજાન્યવર્ધાભર્મ્ ]
[ શ્ય
સમ્રા(સાડાત્રેય ૬ તાપતયાઽમયાનમિત્યય સંસાનિર્ભ્રાન્ત मोक्षप्रवृत्तिप्रगुणः प्रट्टक इत्यपि युतं पश्यामः। न चैवं सम्प्रदायाતિમ, અનેનયસમ્હાત્મવાદ્માવત્બવવનક્ષેત્યંત સૂક્ષ્મમીલીયમ્ ॥
ત્ર વૈશેષિા:---' સર્વત્ર વિમાવાયે ન્યૂનધિસંચા જાનબાઽથવામિધાનું તત્ત્વાનાર્થમ્, સંલાતુ વન્ધ પવૃતિ વન્ધામિધાનં સંસામેિધાનમૈવ, પવધ મુલ્યયોજ્ઞનસ્ય મોક્ષસ્વામિયાનસ્યેવ મુલ્યહેયસ્ય સંતાયામિધાનસ્યવિદ્યત્ત્વેવિ ન ક્ષાર્તા ત્યાદ- વધવવેતિ, અન્ય મિયાનમ્' નૃત્યનેનાય, સકારણ્ય' ત્યાપિ તંત્રાન્વય', ' ક્ષાત્રવક્ષ્ય' નૃત્યપિ તન્વયઃ। તારળતયા વન્ધાત્મસત્તાવાળતા વં ચ સંહાસ્ય સંસાનિવૃત્ત્વ પૃર્વામધાનમ્, મોક્ષપ્રવ્રુત્ત્વય = મોક્ષ પૃથમિધામિતિ
નિતભાત વામિધાનહ પ્રધટ્ટ સંજ્ઞાનિવૃત્તિ-મોક્ષપ્રવૃત્તિમશુપા રત્યાહ– મિતિ મોક્ષચેર્વાશ્મન સૂત્રેઽમધાન 7 સંસારસ્ય; વં મોક્ષારઘેવ સંભાળયામિધાન્તમતિ ચ સધ્ધવાવિરોધ ત્યાાકૂચ પ્રતિપતિ- મૈં નૈમિતિ— ; નચમાશ્રિત્યસમ્પ્રદ્દાયમતમ્, સઁયાન્તર પશ્રિત્યેમિતિ સપ્રર્ાાતિમેઽવ પ્રમાણભૂતસ્થાનાાતિમાંમાવાત્। ચેનૈવ નયનામ્બુપમ સમ્બવાયસ્ય તેનેવ ત/વાઙમ્યુપામો વઘત્ર મવેત્ તા સમ્પ્રાયા તિમો મવેત્, મૈં ચૈત્રમ્, વિન્તુ તત્ત્વનવેનેવેલ્થમમ્બુપમ તિ અપ્રર્ાાતિમāવામવૃિત્તિ પ્રતિક્ષે હેતુનુપાતિ- અનેતિ ઉપરાંત ર્થોમિપ્રાય પવાય અન્ય
અત્ર નીવાનીવા ડડવ-વધ-સંવ-નિર્ના-મોમેરેન લતાતત્ત્વય-વિમાને, ‘વૈશેષિા ' ચણ્ય ‘ભાડુ.’ ત્યનેન સવધ I સર્વત્ર' મૂલ્યાન,મ્ય ‘યુત્તોડયું વિમાન' દૂચન્ત વૈશેષિજાળાં વસ્ત્રનમ્
<
તત્
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ તરવવોદિનીવિવૃતિવિભૂતિમ
ધન્વન્તરીયવિમા વાક્ય - ન્યૂનાધિવાયવ્યવચ્છhસ્ટાર્વર્ય સર્વસિદ્ધિsfપ ચાટ્ટાવિનો વિમારા વરિ જૂનાધિ - - વળ૮mત્વે વિદં ર મ ર્તા નીવડળીવ હત્યાવિમા વધે ન્યૂનતવ્યaછેલ્વમાડયુtવું મવેવેતિ ન્યૂનત્વવ્યવછેવામાંવતો “નવાજ્ઞીવરાવિવિમી
જ્યસ્ય યુગ્ધ વિમા' ફત્યનેનાયુtત્વામિધાનમસક્રુત સ્થાવતઃ “સર્વત્ર તિ વિમાનવ' ફત્યય વિરોપાનું, તથા ૪ યંત્ર યત્ર વિમાપવાક્યત્વે તત્ર તત્ર જૂનાધિવાસથાળ્યવછેndવાત્વમ્' ત વ્યાસ, પર્વ ૨ જૂનાયરસથવ્યવછેદેવસ્ય વ્યાપસ્થામાવાસ્ “ નવા-નવ 'ત્યાદ્દિવાક્ય વાર્થ વિમા વાક્યત્વપિ ચાદેવેન્ચે એવચચુસ્તત્વમ્ ! વિમાાવાય હત- “સામાન્યધર્મવ્યાખ્યપરવરવિનાના પ્રતિવન વિમા” ફૂલ્યવેક્ષણ૦તિવિરાગાત્મજવા ફત્યાર્થી પ્રથા विभागवाक्यस्याकरणेऽपि अन्थकस्बुद्धिस्थानां निरूपणीयानां पदा
નાં યત્નમેળ નિભgf સત્યમન્નત તત્સમે તેવાં નિરૂપણમ - ડ્રાં તત્તસ્પાર્થીવવધનિવધ સ્યાત્યારાફ્રાનિવર્તિ પૂનાविकसङ्घयान्यवच्छेद फलकत्वम् ' इत्युक्तम्, विभागेऽकृते निरूपितानां पदा. થનાં મધ્યાત્ ચિત્ ઘવાળ પાર્થાન્તપુ નિપિવિત્તિર્ખતા घव विशिष्याऽवगतये पार्थक्येन पुनरपि निरूपिता इत्येव पदार्थानां ' ન્યૂનદ્દઘાઠ્ઠા સમુદ્રયાત્, તો અજોડ પાથ નિરૂપતા
તને મવર્ષાન્ત, તુ તપાસામર્ચાળેણાં ત વંમાનુપયોત્વમત તિન્યનાલ્વાનાગ નિરૂપિતા ફ્રત્યે પથરાધિનાથારાક્રૉડતિ સ્થાતિ નિહારાષ્નાદ્વયનિવર્તિનાથ ઘવાયત્તાંવધારવામાવિવાર્યાયિત ફત, વિમાનવાજ્ય પાર્થય તસધાં વિમાનવવમ્, સત્ર શસ્ત્રવિત વાર્થસ્ય ઘવાથપાન્તર્મુતવે પટેવ પવાથી હુ પર્વ સતિ ન્યૂનદ્ રહ્યાં યાત વિરતુ સાન્તણૂતપવાચતાવાળધર્મસ્ય વિમાનસ્થ ચત્રાd
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને રિશ્વત્થામા પામ્ ] વ્યવહારત્વે હિષ, તત્રો-વિધેયમાન વિધેય વરાત્પવાર્થતાડતાવાળધર્મપવિમાન સહુ સામાનધિરાવે હતિ વિમાનવત્વમેવ ન થાત, નિઃજીવિમાઢક્ષણાવ્યથાનુપપજ્યા યુવાવરુદ્ધમણામેવ વિનત્વવ્યવસ્થિતેરિત્યે વિમાનયાજ્યસ્થ ન્યૂન સંધ્યાવ્યવછેવવિમ, પર્વ વાવયાતસ્ય ધમાળા
સિદ્ધાર્થનુવાહોદેય વિધેયમાન સ્વાવવોઘાવામાડપિ વિમાગવાવાસ્યાપૂર્વાર્થપ્રતિદ્દો વિધેયમાનવાવશોધવાવમ, કદ્રયવિધેયમાવ િર સર્વત્ર “અતિ વધશે
રયતાવ છેવાર છે જેને વિધેયાન્વય' તિ નિયમ, નીન્ટો રા' રૂતિ વાકયમથુરાથવિધેયમાનવાવવો થતોત્ર ધદદિ વાવોમેન નીમ્ય વિધાનમ, જિતુ પીતાવિયટે પ્રત્યક્ષેor નીદ્રા વાયોરયતાવછેર્યટવાવબેન તાતાજોન નિસ્ટાઈન્વય દત્યત કનિયમે “અતિ વધ” ફત્યુમ, પૂર્વ જ પાર્થવિમાને પ્રાર્થનવમુરતાવછે. તદ્રવછેરેન નીનીવાવલસાન્યતમસ્ય વિધેયસ્થાન્વય હૃતિ પાર્થિવદ્યાપmત્વ નિહજાન્યતમસ્થ વિમા વાક્યજ્ઞાયતે, તથા ૪ વ નીવાડની વારિसतव्यतिरिक्तोऽपि कश्चित् पदार्थों भवेत् तदा तत्राऽपि पदार्थत्वપુરથતાંવછે સમરિ, નવાઈની વાવલનાચતમસ્ત્રવિધેયર્સ તત્ર જાતિ નોરયતાવછેવલથાપત્ય વિધેયસ્ય યાવિતિ વિમાગવાક્યનન્ય
વિગતો ઘેરયતાવચ્છેદ્રવ્યાપવિવાહિતકતીઅન્યથાનુપપજ્યા વધાર્ચ- નીવાળીવાદ્રિસપાસ્થતિરિજીપવાથી નારિ, વિધવસંધ્યાચવછેરુવં વિમાનસ્યતિ યુpપુરૂ 4 “સર્વત્ર વિમાખવાં જૂનાઝિયાવહિવત્વમ્, તિ!
ચરિ સર્વત્ર વિમરવાવ ચૂધmયાવ્યવછેરઢવયત્વે સ્વ.નિદેવ વાર્વિના સિદ્ધ યાત્ સત િવકતું રાજ્ય- સ્વાદાન'હરિલતમસ્તરીયડીવાળીવે ત્યારવિમારવાળે ન્યૂનલથાવ
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮]
[ તવલોપિનાવિકૃતિવિપિન્મ *
છેવલવાડમાવો નાઈયુવનિવન્યન, ધત કૉમ્-સમિતિ - “સર્વત્ર વિમાનવા જૂનાધિવાળવષેવન્યું - 'સિમ્' રૂમધાનર્વ સાતવ પ્રથોનમ, યહુત- “ નીવડલીવા' ફત્યાલિસતરવિમાર્ચ ન્યૂનદ્દયાવ્યવઓઢવવાડમાવાવયુtuત્વમસિ તહેનોનનમાવેરચિતુમાદ- “તત્રતિઅસ્ય જૂનાધિકઠ્ઠયાવ્યવછેર્મવે' ફુથ ગ્રાહ્ય ? કત ચૂનાધાયોચ્ચે’ ફત્યર્થ કપાય?વિધા પૂનધિયાવછેરૂન્ય' ફત્વર્થ માત્રયળીય.? અથવા “વિમાવાગ્યે રત્યર્થ ચાઇની યાત્રાને પાથાં પદ્દ, ાિનાં જ અમેળ -પરીક્ષાદ્રિના નિરૂપ કર્તવ્ય મવતિ, લિવા કચવિદ્ ગુરુત્વે વિgિmત્વવિમારિનાનીશં મવતિ, તોદ્દેશાનત્તર તત્ર, ફત્યસ્થ તેવાં મળે તોá' થ મવતિ, બતે વિવિમાવાચસ્વ ન્યૂનદ્દયાવચ્છોડધિવાસ@યાવ્યવછે સ્ટમિતિ પાઠ પૂર્વ સ્વાસ્, 7 વિમ્, અતઃ “તત્ર' હત્યસ્થ “ન્યૂનાધિવસથવ્યવછેષ્ય' ફત્યાં યુજી, વિસ, તો ધિલ્વચાથવછેવો વિદ્યત હતિ તર તત્રાવ યુ પતિ તડમિuિતે સતિ અધિક્ય છઘતા'ત્યસ્વ સ્થાને “અધાલયાથવછેર મવતુ' કૃતિ પાઠો યુ દ્રિતોડી તોથો યુક્ત, શત પર્વ દ્વિતી ડચ તાવવિ, તસ્ય સાધä વ્યવછિતામ' દત્યગાવયરમપિ પૂર્વ તથાડનુદ્દિકત્વાત્, ધૂનધનતøયાચવર્ષોવર્ચસ્વસ્થ પૂર્વકુન તત’ તિ રપપ્રત્યયપ્રતિત બેન પામવમવત
સ્વતીચાર્યસ્ય યુવેગપિ નાર્થક કવિત્ર સન્માવનાપચમૃચ્છતત્યતઋતુથstવરિષ્યતે, તત્ર દ્રયવિધેયમેવસ્થ તછેત્યેવમન્વયે સત્યવમુપાયમ્, અન્યથા અવ–ન્યત્ર વિવેકમાવસ્થ વિતાવઝેશન વિધેયતાણમવ્યાપકપણ પી -
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેખાડવ્યવસ્થા ળમૂ ]
[ Pe
નાવ છે વેળ વિધેયતાક્ષમાંસ વૈષ્ણ ના વિધેયસ્ય પત
વિધેયસ્થ વ્યાપāહામો વ્યુત્પત્તિમાંા, પતાવતા વિમાવાયે મિાયાતું ચતુવાદ્ વિમાવાયેઽધિત ચાન્યનછે હાä સિદ્ધચેનિયા ડાધિપ્રજ્ઞા સ્વાત્, ‘તત્ર” શ્યોપારાને વ દેવિધેયમાંવસ્થરે વિમાળવાવી વિધેયાવ છે પે વિધેયતા મવ્યાસપેળ ના વિધેયસ્થ વ્યાપદ્ધવત્ઝાને વ્યુત્પત્તિમાયેત્સય ચામ્રુવિયવોધ પોારા નોત્થાનમઘ્યદ્વૈતીતિ, ચવ વિમા--- ચન્દ્રરેવે ન્યૂના ધાઁચ ચ્યવન્તઃ પ્રતિનિયતનસાતિ ચારતિઃ સ્થાનેવ તથાપિ યંત્ર વિમાનાથે સ્પર્ધાત સસાત્િ વસુવાસં તંત્ર સાત્વાજ્ઞિવિ વિધેયોટિજ્ઞિવિત્યાન્ વિધેયસાવè વીતિ તંત્ર વિધેયતાછેાલસાવિ પેળ વિધેય ચોદ્દેશ્યતાવ જેવાવ્યાપનું વિમાવાયેઽવ સમવત્યેવ. લસત્વસ્ય પર્યાપ્ત્યા પ્રત્યેવૃત્તિલેપ સવધારે પ્રત્યેન વૃત્તિત્વને સમતિ, પ્રત્યે વૃત્તિધર્મસ્ય સમુદ્રાયાવૃત્તિત્વનિયમતઃ પર્યાસિલબંધનવિ પ્રત્યેવૃત્તિર્યં તસ્ય સમવર્ત્ય, ચર્ચાપ વિનાનવાજ્યે સાત્ત્વિ નોપાનિં તવ પદ્મવર્ષ તાવન્યતમવિશિષે નિરુદ્ધક્ષળયા તાવન્યતમત્વસ્વ વિધેયતાવછે?તયા નું અવર્ત્યનેતિ વિધેયતાવછેસ તેન વિધેયસ્વ વ્યાપદનું વિમા વાચેપ, ટ્િ ધ પરમપદે મૈં તાવન્યતમવવિરિાત્રે નિદ્ઘક્ષ્ળા, સાતિ વિધેયતાલમાત્તને તાવન્યતમવેદ વિધેયોદેવતાવછે વ્યાપસ્યું વિજ્યત્યેવ, ‘પૃથિવી વધવી, વૃદ્ધિ, શીતે જમ્, દ્રવ્યું મુળવવું' ત્યાૌ થૈત્રવિધથૈવ વિધેયથૈને વિધેયતાવ વ્હેવું પાવ વિષેયસ્યોદ્દેશ્યાવòવ્યા પુત્વ, વિમાવાસ્ય પત્ર દ્દશ્ય-વિવેચમાવથરે નાવિધસ્ત વિધેયસ્ત્રમ્, તન્ત્રવિધાયાં વિમનનોવ જ્ઞ સ્વાત્, નોંઢે સમવાયઐવિધસ્થ વર્મોમો મીતિ વિમામાખ્યાત્મોદ્રેચ-વિધેયન
'
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦ ]
[ તવોષિનીતિવિપૃતિમાં સામો બ્યુરપત્તિમાં સ્વર્તવ, અન્યથા “વહિલાન્ટ માવસ્થ૮ ઘવતુ રામવા તવદ્વતમત્વવિદેિ નિત૮sનસારપ વિધેયતાવઝેશનાં વિમિન્નાનાં વાપરવરદ્ધાનામુંદેવતાવછેવવ્યાપકતાવઝેશત્વ = સચરાવતીયતો વિધેયતાસમવ્યાdહવે વિધેયક્ય વ્યાપક ફરિયાતિ “તત્ર” _ હત્યસ્ય વિમા વધે’ ફુત્યર્થતાં પુણાતીતિ વ્યુત્પત્તિમર્યાતિ
યુત્પત્તિત્ર “અતિ વાધજે કદ્દેશ્યતાવઝેશાવર્જીન વિધેયાન્વય' ફાતિનિયમઢક્ષા, વનયમાનવશાળ માવરૂપા વા, કાર્યશાળમાંવ- ઉદ્દેશ્યાતાવપેશાવર્ઝનોયવિરોષવધેયમારવાવયવોઘં કદ્રયવિધેયોધપલમમળ્યાહારજ્ઞાન શાળમિતિ, યદ્યપિ શાહે પગન્ય પરિસ્થિતિવિષયવૈદ્ય પ્રજાવિધયા માનમ, અસ પર પ્રહતાલધ્વજ રાબૂવોબં પ્રતિપ્રવાતાવજોનોસ્થિતિ વાળમિત્યેવમુપસ્થિતિ રબ્રુિવોધ કાર્યરામાવ, તથા ૪ વિમાનવાજ્ય ન્યત્ર વોઘેરવિધેયમાવથ વ્યાપmતાવોઘપવામાંવાતુ પાન્યોપરિઘવાયપોતાવજીવવાવ્યત્વચ વિધેયારી પ્રજાવિધી મા ના સુનંતિ, તથાપિ કરતાવળ્યાપવિધેયપ્રતિયોગિતાવાવ્યત્વ વિધવા મનિ તાદરા તમામ વ્યાહારક્ષણાહૂવિટાત વીથિત તિ નિહ#સંવર્મધટતયોવ્યાપલવસ્થ માન સન્મત્તસીત્યંતવર્યાવગત “વ્યુત્પત્તિમયા” ત્યત્ર મર્યાદાપોપાયાનમ્, અન્યથા વ્યુત્પા' પ્રત્યે જાદવાદુવાળીયં યાહૂ, તથા વા થત્ર ચાદર વોધો સ્ટરિવારીક્ષામામનુમવપથમવતતિ તત્ર વાદશોધનિવદિવä વ્યુત્પત્તિરાદ્રિય ના તથા મૂતિ ચરૈવિધા વિધેયાત્ર ઘવાત્સ્યપસ્થિતવિધેયતા છેવછિન્નમેવોવાવોલનિરૂપિત થાપવં સંવિધવા વિધેશે માતે, વિભાગવાક્યમવરોધે તું પત્રશ્નોપસ્થિતવિધેયતાઓવછિન્ન પવન
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને શાન્ત વ્યવસ્થામા )
. [૨૬ ચૂમવાન' ફાઢી દ્રવ્યત્વહિના પૂવવાદ્રિવ્યો પત્થામકુથિતવિધેચતાણમવ્યાધવછિન્ન વદેયતાવરનિરૂપિત- * વાપર્વ સમમિવ્યાધાવિરોહળાજાવછાત્ વિધેયે લંઘટકતયા માવ, અનુભવમુલાક્ષાવિ હિ પરીક્ષા નાડzમિવમવધૂયાવતિgત તિ, ગત વોટુ- કવયં ચ ફતા પર્વમની રેડનિકસલનપતિ - ઢચત- વિધેયોવછેઃ વન વિધેયતામાન વા વિધેયા વાપર્વત્થામાનશીકારે, - ચેન નવ જળ વિધેયા વ્યાપmત્રાફીનારે વેત્યર્થ. “હેમાન ચૂમવા” યાવિતિ- “ઘેરવવને પૂર્વ વિધેયવઝન તત’ દતિ વવના વહિમાનિત્યુદયવાન ઘૂમવનિતિ વિધેયવન, પર્વ જ નિહાવાક્યન વહિમામુદિય ધૂમવતો વિધીને ૪ તશ ન સાવતિ, વદ્ધિમત્ત્વજફ્ફળદરયતાવ કેંદ્ર વ્યાપસ્વસ્થ ધૂમવતિ વિધેશે ધૂમવરવાત્મવિધેયતાવનાડસન્મવાંવિતિ નિહwવી રાબૂમર્યામિ 7 પ્રયુતે, વિ તુ ચેન નવિદ્
પે સ્થાપવામ: વ્યાંતદ્દા વહિંમરવવ્યાપhત્વે દ્રવ્યત્વેન -ળ ધૂમવતોડપ સમતિ વ્યુત્પન્ના રવિ નિહwવયં કયુશીખ્રિત્યર્થ, પતિ તુ “નીટો પર ચત્ર નીછરા વિધેયડપિ તવ પૂર્વ સમરત્યેવેતિ “યવન પૂર્વમ્' હુતિ વનસ્થ લાડવાસ્તવા “વહમાનું ધૂમવાન' ત્યારી પૂવન્તમુદ્િરય વહિંમતો વિધાન સમવત, વિધવતાવેઝેન વદ્વિવેન વેબ હિંમત ધૂવિદૂલ્યપત્વિમવિ મસ્તીતિ “દ્ધિમાન ધૂમવાન’ તિ, પ્રયોગ પ્રામાણિક પતિ વિમાન્યd, તલાવિ રહિમવેનૈવ વ્યાપાંવ રામuછો તુ દ્રવ્યત્વહિના, નિયમભાવે સુ દ્રવ્યત્વવિના ધૂમવાદ્વિવ્યાપવરામસ્થાનિષ્ટદ્યાપિ પ્રભાવિત્ય, અથવા
નાનું ધૂમવાન્ન મવતીતિ વુિં પ્રાન્તોડવધારયતિ, તં પ્રતિ દ્વિમાન્ ધૂમવાનું. સન્મવાત્યમિકાન ‘હિમાન ધૂમવાનું ”
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨]
C[ તવવોધિનોવિકૃતિવિભૂતિમ સૉત્, ઢિ નીવડનીવ” -ત્યાદ્રિવાજયે વરપ તાવજ્યતન નિદ્ધક્ષીર્વાર્ વિતાવેછેન, ન્યથા રાતિ પ્રયુતે, તત્ર દ્વમસ્થળ૮ પ્રત્યકળા ઘૂમવતો વાય હતિ “અતિ વધ” રૂટ્યસ્થમાવા વહ્નિમવવન ધૂમધોવા ન મવતિ, રિતુ રહિમ સામાજાધિરાચેનેવ, વિનતાડનવછેરૂપ દશાપવાવા તુ ગ્રત્વેન પેપર ધૂમવતો વધામવાન્ નફૂપે ઘૂમવતો વદ્ધિમાપવવત્વ રામવાછેલાવછેરાવસ્થાનિgય પ્ર ત્યર્થ ! મવતુ સર્વત્ર વિમાપવા જૂનાધિશતાવ્યવછેરવં તે તતઃ લિખિત્વપેક્ષાથામા- રતિ રત્ તત નિરીયા દયાપરત્વે સ્વીકબીચમિતિ દેલોજિનિ ચાવવું . “' ફત્યસ્થ પીરા-નવાsીત્યાફિવા ફેતિ- “વવા-ળવાશ્રવ વધુ સંવ-નિરા-મોક્ષસ્તત્ત્વમ્' ફાતિ વિમા વાક્ય હત્યર્થ, ચર્ચ “નાધિસ્થ વ્યવસ્થતાન્” હત્યગ્રાન્ડયા માટે “વાડીવાઇsøવ-વ-તંવ-
નિરામોહર તિ સમાવિાક્યપદ મોક્ષપ, “
નિરક્ષણ ત્યનાન્વય સાવચકન નીવવાઢવ-વન્ધ-વ-નિમોલોન્યતાનિ . દિલળતિ સૂક્ષણો વિધી- આધુનિકી નિદા તિ, તત્ર પ્રોગવર્ત બાજુનિશી, પ્રયોગનાંsમાવાશ્વાત્ર 7 તથા રવી, અનાદિતાત્પર્યકશિ ફળ નિહા, તસ્યા અવાઝ રવીવાર, “મોક્ષપરું કવાડકવાદ્ય તમcવવિધિવો છોડ્યરતમુ દત્યે તાત્પર્ય નિરૂક્ષણામૂળમૂતે નિમિત્તત્વોચ્ચ ન વાડવાનાં ચર્થ, ચવા જ નિહાન્યતમવિરિઇ મોક્ષારણ્ય ક્ષમા તવા તરવવવાર્શ્વ પવાર્થદિવ નિત્તન્યતત્વવિશિષ્ટ પર “નવા ડીવા' zત્યાદ્રિ વિમા વાક્યન કતિ શીવાડીવાદ્યચતમન્ય મવતિ વિધેયતાઝેલમ્, ચતો વિધેયતવન નીવાળીવાઘન્યત
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનાવ્યિવસ્થાપ્રાર[મ્ ]
[ ૨૩.
૧ વિધેયતાસમન્યાસેન નીવાગ્નીવાદ્યન્યતમત્વજ્ઞ પાર્થન્યાવાવ
ત્યેન નીવાનીવાદ્યન્યતમસ્ય પવાર્થજક્ષળોદ્દેશ્યન્ય તારાભ્યલવન્કેન વ્યાપવસ્થ નીવાનીવેત્યા વિમાનવાજ્યતો સામાણીવાનીનેસ્થાનિ વિમાનવાચ્ચે, સધિય ઝીવાનીથેસિસપના/પેક્ષચાઽધમ્, ચંન્દ્વિવર્તી વ્યછિન્ન મનતુ, નિસપો ધોડoમ-નવમપદ્દાોિ માઁ મર્વાત્યર્થઃ, મિન્નોસ્થિતિનનનકાળ શાબ્ વોધનનવમેવ પ્રત્યે વાધદવાનાં સાજ્યમ્, તમારે નિહòતાત્પર્યત્રાદેવત્વમાગેળ સાલ્યું 7 ચંતુ ં ચૈતનાં સાળાધવમાધિનોતિ, ‘વિધી ન પઃ રાઘ્ધાર્થઃ 'ક્રાંતવિધાને પઃ-શાઉત્તરનોડાંજ઼ોર્થ, રાવાર્થી 7 મતિ મીમાંૉવાજ્યપ પ્રવૃત્તેિ રુક્ષમાં ન સહત ત્તિ વિમાવાન્ચે ઘર્મપ. તાવન્યતમવાઇ ક્ષળાવીાોડનાશ્રયીય પવરામ/વામિનાનારાંત ચંદ્ર વિમાન્યને તાવ્યાદ- અળયા તિ- ચમત્સ્ય તાવત્યતમ વિવાદે. નિાળયા સીારે શ્વેત્યર્થ । વિધેયતારમવ્યાÊતિ-પ્રહતે વિધેયતા પ્રત્યેવાં નીવાનીઘું નવુ વર્તતે, બીધાડાવાદ્યન્યતત્વવિ નીમિત્તત્વે સત્યનીમિત્રવે સરાઅર્ડમન્નત્વે ત્તિ, વર્ષામસÊ Íતિ સંવમિશને ાંત નિર્ના મિન્નત્વ તિમોર્ફોમનો ચનૢિન્નત્વાળ તેજી વર્તત તિ અતિ વિધેયતાસમવ્યાસમ્, તતતૅન રૂપેા નીવાનીયારીનાં વિધેયાનાં સૌÄત્ર પાર્થ પોફ્રેનિવિતવ્યાપવસ્થાપિ નિહાવાં વાવતો હામાગ્નિહાવુંયે બધય વ્યવøવતામિત્યર્થ । તથા નાધિ થાવ્યવછે≤ાળવું અથા વર્ષાવત્િ પાવિમાનાચે. તથા મરીચત્તવિમાનવાજ્યે વતતસ્તન મતરાજ્ઞવિષયઃ જિતુ વૈશેષિવિવાર્થવિમૉરે યદ્દિશા ન્યૂનસં યાવ્યવછે વાહેત્ત્વ તેષામનુમાં દ્દિોષ મવતામાંપ ક્વીયતત્ત્વ
'
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪]
[ નક્વોધિની વિનિશ્ચિમૃતિમ સામાષિય વ્યવચ્છિતા ય તુ વિમાનોવાળીનાં વિમા વધે તદ્દનુમત”, “તીસમાવિતઘાત કરવા વિના ત્યારાનાહ- ચતરિત- ચત પુનરિત્યર્થ, દ4 ચારે “Rusત્રાડલખ્યવિયેતઘરnતત્પન જ વાપેક્ષમામતિ, તથા જ ચત્ વાર્થ ન્યૂનત્તમતમત્વવત્ ઐછે તથા=સમ્મીત્યવસ્થા યદ્યવિખવા જૂનાધિસાચવજેતૃત્વમેવ પ્રામમિતિ તુ તત્ર જૂનqવ્યવખેવં સન્નિવિમ્, તથાપિ થવા પ્રતિક્ઝિાનિયાડનત્તા પર્વ, ન તુ સતાવિલા , તો વિમાનોપાધીનાં નિઃ સારૂ ચૂર્વ તવ મા ચહિ સ્થાવત્ વિમાનજસ્થાશ્રઃ શ્ચિત વિમાનશ્રિય, પરસ્ત્ર તસ્યાશ્રમન્નિરિમાનશ્રય થાત્, તથા ૨ થસ્થ વિમાનસ્વાશ્રય મિત્રવિમરજોપાધિદ્રવાહિતૌ તસ્ય વિમાનકાસ્ય વિમિત્રવમાનોપાધિસ્યાં તમે ના વિભિન્નવિમાનોપો તે વિમાન અને સાર્ચ યાત, મિથોડજીનામેવ વિમાનોgધત્વમમિમત શત “સામાન્ય વ્યાખ્યપરસ્પવિરુદ્ધનાનાધન ધમિપ્રતિપાત વિમા ઉતિ વિમા રુક્ષ વિમાનોપારીનાં કોવિક્રમન્તરે 7 વાવતિ, વિરુદ્ધતા વાલીíનામેા R 7
વકીનાં સમાનાધારાનામ્, મતો ચસ્વ વિમાનજક્યા વિમાનોપાધીનાં મિથ લફર્યાં ન્યૂનત્વ હ ર વિમાનોપાધિનાયુપેયર પર્વ = 7 વિમાનોપાધિમુવાવાય વિમાનસમતલવાવલઠ્ઠs 7 નિર્વહેત, વિનુ તન્યૂફ વિમાગરોપાધિગતા યાત, નવ વ વાશ્રયવાવલ વધેન વાર્થબતાવિ મલ્યિવં વિમાનોપાધીનાં મિશઃ સર્યાં ન્યૂનત્વે પવાર્થ તપૂનચાંપર્યવાસિતમ્, તદ્દયવઝે પાર્વતન્યૂનસયાજ વ્યવછિ મવતીથરાયેના- વિમાગો પાણીનો કિ જાફાનપીતા ડાં વાંત્ર વિરિષ્યમ- થાવાળા ઘણાર્થી
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યવસ્થામળમૂ ]
[ રક સાર્યાં ન્યૂનત્વમવેતદ્દાનાન્યતત્વજાવ કવચ્છેદ્ય,
વિમાપાસુ તપૂન લાયબ્રા પ્રાથતાં યુરિ ચિમ્ પવાર્થચ તન્યપવાર્થધ્વજવલિત, પર્વ ત ચસ્વાર્થડામરાપિવાડવાન્તઃસ્વાર્થ જવ ચરિ સન્નિવેશો મવેત્ તવા સાથે
મતિ, રથ-સુવર્ણમતિરિક્ત પવાય તમાક્ય તાવાયે બધી પવાર્થી.’ જોવે વિમા વાક્યમ્ય સમવા, ચતઃ સુવા દ્રવ્યવાર્થડન્તમાંવ, gવ લતિ મછલાયૂનાં સવઠ્ઠયા સમપતિ તદ્રુથવાડસા વાત્, અન્ન યુવતીર્થસ્થ દ્રવ્યપરાવાન્તરતે ઘવાર્થ પવાડામવ રતિ તથાઈમ્યુપામે દ્રવ્યવાવાઃનાતનાં પૃથિવીત્વાકીનાં સાર્ચ નાતિતીતિ મવતિ તથાડામ યુત્ત, ય
િવાવ જુવદ્રવ્ય ગુરુત્વાન્ ઊતિમામુપાય પૃથિવી સ્વરૂપમાં સ્વાત્, અત્યતાનુછવમાન ચદ્રવવત ધરમ િમ તવા પૃથિવીવ તેના વયોવરમાધિજાતોઃ સુવા સમાનાધિષાત સર્વિમાહિતિ રામં દ્રવ્યમેવું તદુપયમ્, પર્વ તિ દ્રવ્યસ્થ નવલદ્દયતયા વિમાપ ન સમવી અવેત ચરિ તુ રસ્થાત્િ સુવર્ણવ્ય પૃથિવ્યામતવઃ વાજ્યાશ્ચિત્ તેનચાવ ફ્રત્યગ્રુપાત સવાર સુત્રત્વેન પૃથિવીત્વનત્વથોઃ રાઈ ચાત, તથા-સુવર્ણવામાવત વાપાળા કૃથિવીવં વર્તતે, પૃથિવીત્યામાંવવતિ તેજ્ઞસુવર્ણ સુત્વ વર્તતે, તથa gifથવષુવ સામાનાધિ થમ્, હું તેના
સ્થાપિ તેન સમં તીર્થ જોયમ, તથા = યથા વિશા યૂનેસ પામ્યુ મે સાથે નાપતિ તાદરાન્યૂનદ્વાયાં સત્યમેવ વિમા વ્યાધાતા, ચતfiદરાન્યૂનત્વે સત્યપિ સર્વિદ્યામાવા- ધૂની દાનાં વિમાનનોપાધીનાં સન્મવેન તતન્યૂનદ્ભવાયા છપાતામન વાર્થવુ સદ્ધોવાયૂનદ્વપ પાર્વઃ સ્થાતિ.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૬ ]
[ તવયિનીધિવૃતિવિભૂતિમ
જૂનને પ્રાર્થવાદન્યતત્વવત તwાંડનમવાત, ૫૮મેરવા
આત પવ મૂઢે સાંધાર્યમેવ ન્યૂનત્વ કચવાતોમ, ત્યવાર્થરૂપ તત્ તથોત્તમ્, ચવા દિશા તુ ન્યૂનતચાપવાથગ્રુપમમેં વિમાન વધીનાં વાક્યમાપનતિ તથા—પામે લાદ્દર્યવરૂપપર્યવંતિત યૂનત્યં વિમો વ્યછિનીતિ પતાવન લવાનીલ્લાવિમા વાક્યના અન્યતમવિવરાવ નીવાડનીવાડડગ્રવ-વસંવ-નિર્જતા-જોઢાન્યતરંવવવ થમન્યત્તમવિવસ્ત્રાવૃત્વ व्यवच्छेद्यमित्याकाङ्क्षायामाह-न्यूनत्व इति। पृथिवी-घटान्यतमत्वादिनिપૃથિવી-પદાન્યતવસ્ત્ર અથાડતમવસ્તચેત્યર્થ નનું પૃથિવીમેદોમાછિન્નતિયોગિતાવાસેદ્ વ gધર્વ-યદા - તમવિરાબેનાત્ર વિવાસિત સ રાઈ સત.? એવદયાવછિન્નપ્રતિયોગિતારમેન્યતરત્વપત વૈશેવિવાહીનામનુમતવાત, અતો “પૃથિવી-પટાવ્યતત્વવત્ ચેવું ઘવતુપુરિનમિત રે ? રત્યમ્, વિધિવોલ્યુબ્રેવર યોદ્ધાદ્રિનાં પ્રથતા રમતાવહન તોડત, રવમતે વાવતરત્વથા ચિતત્વસ્થs માહિદ્ધા દરથને, અતઃ સિદ્ધાન્તવાનુમતિમવિશ્વ પૃથિવીવટાન્યતત્વવત્ત વસ્તબ્ધ થવી-દાવતમત્વવધૂ' દત્યુત્તમ! નનુ નિપ્રમાણમાં જ પરીક્ષામનુમવાઘમરોતીતિ વે?
- અન્ન સ્ટાવાનુહીતકમાણી સાવત્ પ્રમાણે જ ન્યતરત્વ મન્યતમત્વભ્રવમેવ તીહારમાળામાવા, વોર્મિહાપ્રમાણે નહિ તો મે જવ, રથા- ધટ-હરાઘવાયો, અન્યતમત્વતશ્ચ મેવાપ્રમાણમાન્યતત્વે, તસ્માન્યતત્વમન્વતમત્વવપમેવ ત્વનુમાનમ્ , નહિ પ્રમાણાન્તરેખાઈsણ રામઆર્થમે તિત, તથા રાતિ ધટઢપઢવાક્યો મેક સિદ્ધ, પ્રમાદં ર તોમવાÉ Rાવ નિશ્ચિત્, ચરિ ન કેન્દ્રદાછિન્નપ્રતિતિાળો મેવો ન્યતન્ય એકત્ર થવછન્ન
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેૉતવયપ્રિન્ ]
{ ૨૦
ડ્યૂશનયŽન વૃથિવીમેનૃત્તિદ્વિષાવે મતિયોગિતા નવ છેવા
પ્રતિયોગિતાનો મેવોઽયંતમમિતિ મૈયા અન્નતિયોનિતાળનેવત્વમેક્ત્રાર્વા ઇન્નતિયોયિતા એનત્યં વિધર્મયા પાસાત્તોમ ્, અન્યપિ વિદૂધમાંધાતારેવ મેરોડAપામ્યતે સ ચ વિધર્માંધ્યાસો મેલાધોડાવિલમ" પતિ વિમાન્યતે હૈં મેયચ્છિન્નપ્રતિયોનિતાબે૬મેદ્ઘતુપ્રયાવચ્છન્નપ્રાંતોાિમેયોપ મેત્રચાર્યાશ્વતતિયોગિતા મેક્વ-મેર્વતુષ્ટચાન્નિતિયોગિતા મેત્વર્વાહન ધર્માંધ્યાનાંદ્ર મેવોડચુપાતત્ત્વ હવે, વં ચ મેયા/જાતિયોગિતા મેસ્યાન્યતમત્ત્વવત્વે મેનુપ્રયાજજીન્તાંતોતિાદમેચાયતમાિિનાિિદ્ધર્મવવત્વમેવ યિતામ્, પર્વ મેપસાવ ઇતિયોચિતા મુદ્દાને ઉપ મિમિન્નધર્મવલ્પવમસ્યુપાચ્છતોઽવમતમાળીનું સ્વાત્। નન્નુ મૈત્રયાયનચ્છિન્નતિયોગિતા મુદ્ ામ્યતમત્વમ્, ‘મૈત્રયાવિ’સ્થાનિપાવ્ મેન્દ્વનુ વેપ પ્રતિ એવતુચર્યાન્છન્નતિયો તાશખેડાનામવ્યન્યતમત્વ પતંતિ શ્વેતુ ? દ્દેિ મેદાન્તષ્કૃતચોવિતા મેદ્દસ્યાવ્યન્યતમત્વ પતેવાઽસ્તુ નનુ ત્રિત્વાવીનાં સર્વેષાभषि વવવા પિમનુપાવાયાઽવ મે′′ાવચ્છિન્નતિયોગિતામેોન્યતમર્ત્યમાંત પાિષા સમ્મતિ, પñનૈવ ચાર્વાચ્છન્ન પ્રતિયોગિતામંત્ત્વન સાતિ મેઘવ
1
ઇન્નતિયોગિતા મેવાનાં સંક્રાત્, મેટ્ટયાઘર્વાન્છન્નતિ યોગિતા દેવસ્થાન્યતમ વઘે આપિયન મેટ્નચાવેĀળસ્થા વળે ન તે સવવુ ચેતેશ્ત્રનુાતચે વર્ષ સમ્મા, પાત્યું ત્યન્ય દ્વિવાનિોંધારળસ્ય વાંચવું ધર્મસ્યા માવર્તિત ચેત ? જ્ઞમેન્દ્વવ્યાવ્યવ્યાસ વ્યવૃત્તિલ ચાવfચ્છન્નતિયોગિતામેચાન્ય સમત્વ પતયામ્યુંપળમાત્, વ્યાસસ્યવૃત્તિલ યાવસ્ય દ્વિવારિ
-
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮]
[ તવોધિનવિધિવત ન તજીનામાવાડમાવત, તાત્રામમ્મીત્યો વિમા” સધારાવાસિત્વમાન્યતા રાધવમતિ વોથમૂ! તજી નવાનવાવાર્થવતમવી આ દાન્સી કો-કૃથિવી-પટાંચનમાંડવમા સત્યાગ્રામાદ- ઘટમેરેતિ-પેટમેવૃત્તિને પતિ પૃથિવીવનિ ચ વુિં તરવચ્છિન્નપ્રતિયોગિતા કાયરતામાઘ va gવી ઘટાન્યતમત્વ વાંચમ, નવ ધટમેદ્ર-વૃત્તિત્વયાનિરોડરિ કૃથિવીવો ઘટે જ વર્તત ફરિ કૃથિવી: . મેવાત્યતામવી ઘટાભ્યપૃથિવ્યામિવ વટાત્માકૃથિવ્યાપિ તવાન તાવમાત્રાવ ઘટસ્યાણ સંઘ પ્રતિયોગિતાવઝેશોટ - ચેય ધટમેરવું = પ્રવિરાતિ તથા = gવીમે વધૈવ ધુમૂન પ્રતિયોગિતાવળcવમિતિ ધમેવમાત્રથાના મુવારીય ચત કૃથિવીવવૃત્તિત્વ તય મુeતથા પ્રતિયોગિતાનવજેન્ટેન તત્વરિજામાથામાવાતું અટમેપૃથિવી મેદવૃત્તિદ્વિવાછિન્નતિયોનિતાત્રામાવાસિદ્ધવાવિત્ય, ઇશ્વ ઘટમેપૃથિવીવ
યાચનામાવ કુથિવીધાન્યતત્વમસિ પક્ષે રમાશ્રય, પૃથિવીમેધમેવદ્રવચ્છ પ્રતિયોગિતામેલ્ય પૃથિવી-યદાન્યતમપત્ત તુ તતમવકને પ્રતિયોગિતાવઝેશન તવ છાશમાવામાં વાત ફત્યય સ્થાને પ્રતિયોગિતાવધાતાના તછિન્નાવ છેવત્તાલામતયોગિતાગમાવાડમાવાતુ તિ પાયમૂધ અન્યતત્વવાદ્ વેવ4 ન્યૂનત્યં તરૈવ મવતિ ચત્ર વિમાનવ નિધિ ચવતઃ ઘવાથ-હતેષાં અધ્યાત્ સ્વવિદ્ પવાર્થક્ય પંડ્યાર્થીના વાવે તાવત્વવાથતાન્યતમ નોuપરે, હવે વોરપદ્યતે, પ્રતે તુ નીવાડ નવાવ સસ પાઈ ચેડમિતિારતેષાં આવાહ્નવપદાર્થ નીવપાર્થ વાડના સત્યાવિ દિડૂતતથાનિધાન, સમરતિ, તાર્થતાન્કામાં સર્વધા નોપપામેવેતિ તદ્રવજા વ્યવ
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યવસ્થામામ્
[ર
રત્યાક્રુ‚ તો- સ્મૃતમ્ યતમત્વવનીવાડેઝીવાRsશ્રાદ્યન્યતમત્ર શ્ય નીવવાનીવવા-ઽબ્રવાસા વૈવિ સમ્મવાવું ? લીવવા
*
છેદ્યું ન્યૂનત્વમપીત્યાTM- નૈતિ- અન્યતમત્વવાદ્ વ∞વં ન્યૂનત્વ ચૈત્ય ક્ષેત્ર નીવાનીવેચાવિવિમાવયે । અસમ્મતિ નાહ1 તિ સમાવૂ દૈતો, ન્યૂનલય વ્યવછેત્વાં માયાવિતિ ચાવત્। યે નીવાનીનેત્યાાિયાત્મળા નીવાડનીÀત્યાદ્વિવિધાન સ્થાચુ પ્રતિપાવનપર્યંત વૈમિત પ્રતિક્ષિપતિ-નૈતિ નિષેધે હેતુનુપાંતિ- મૂત-પૂર્ણાન્યતમવૃત્તિ-મૂતત્ત્વે વિવ મૂર્તત્ત્વ મત્તિ વર્તતે, મૃતત્ત્વ વિદ્યાય મૃતત્વમાાશે. વર્તતે, ત્યેવ મૂતવ-મૂર્તત્વો પરસ્ત્યામાવલીમાનધિ બ્યમ્, પૃથિવ્યા તુષ્ટચે ચ તો સામાનાવિધ મિતિ ભૂત
ત્વમૂર્તત્ત્વયોઃ ભાદર્યપિ મૃતત્વાચ્છિન્નતિયોગિતાશ
+
મેટ્
મેક્ર્મ્રુતર્વા∞નમાંતોચિતા મેયા/છન્નતિયો પસ્ય મૂતભૂચિંતમત્વસ્ય વથા નમવતચેત્યર્થઃ । નીના-નીવા-શ્રયાથન્યતમવસ્ત્ર નીવત્વાર્વાચ્છન્નતિયોયોગિતામેવાડનીવાવન્ડ પ્રતિયોચિતાનસેના ડડાવવવિચ્છિન્નપ્રતિયોયિતા એટ્ વāત્તાવ છિન્નપ્રતિયોવિક્રમેક્ સઁવા/વ્ડનૅપ્રતિયોચિતા મૈત્-નિર્ત્તાત્માવચ્છિન્નપ્રતિયોગિતામેટ્-મોક્ષાર્વા∞નપ્રતિયોનિતાબેનૠટાવ ચ્છિન્નતિયોગિતામેપક્ષ્ય, અન્ય ‘જ્ઞાનું' કૂચનેનાન્વયઃ 'નીત્વા-ઽત્રીવલ્વાડઽબ્રવવાવિસા, હૈંડળીતિ-નીવત્વ શુદ્ધચૈતન્યને મુહાનિર્તતે સત્રાડનીવત્વ નાસ્તિ, અનીત્રત્વ ધર્માતાયા વર્તતે, તત્ર નીવત્વ જ્ઞાતિ, મિથ્યારાનાવિાિમહક્ષને નીવયુદ્ધહાસ્યાં ખ્રિમિને આશ્રવે આત્મપ્રવેશëજિપ્રર્મયુદ્ધહાત્મ મન્યે જ્ઞ નીવલમનીવત્વ ૬ વર્તત ત્યેવ પાસપાત્યામાય સામાનાધિપાયે સત્યેાધિવૃત્તિત્વહક્ષળતા ચૈતનીવવાન
F
,
:
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ તમારા વિચાર
૨૦]
, [ તવશ્વની વિવિભૂષિતમ -ઝીવ Sઘણા# નાતિતાર્યાવિાધ%ારાવાલા
જીવવાંssઝવત્વાકીનાં ધર્મનાં સ્વરૂપ માનાં સદ્ભાવેન નીવવાવ પ્રતિયોગિતામવાનીવત્વાછિન્નતિતિામેલ swવવાવનિતિયોગિતામવાનામ્ પર્વ વન્ધત્વાધવછિન્નપ્રતિનિતાલમેરાનાં વમવાત તદિશામવલસજાવછિપ્રતિયોગિતાધિસ્થ નીવાળીવાવાવિવાર્થવસાવંતમત્વ સમવાન તત્ત્વય નવાપિતયા સપ્તધા વિમાનોનુપજ ફત્યર્થ. શા ga-Sનવત્વોચઃ ફર્ચ વ્યાવત તથા નવત્વાકીવાચાં રમમાઝવત્વાકીનામપિ સામિત્વે મનીયમ્-નવસ્વામાવતિ સન્નીવમિડનીવાત્મ સાધવા બાવરવાવ વર્તતે, આવત્વામવિવતિ શુદ્ધચૈતન્યસ્વરૂપે નીચે ઊત્વે વર્તતે, અશ્ચિનોવામિ વડવા નીવત્વમવલ્વાદિ ૪ વર્તત તિ
ननु यदि विभाजकोपाधीनां सार्यरूपन्यूनत्वसभावेऽप्यन्यતમત્વોપાડચતમત્વવાં ન્યૂનત્વ ન વ્યવછેરમેવ રિમાથાયે, તથા ૨ વિમોક્યસ્થ ન્યૂનતયાવચ્છવાહાત્વમાં જોવા મવતોષમતપિતિ તીવવાડીવવાઘસાઈ જ વાઇસ્જિદુપત્યિત આદગીવાડકીવંત્વાકાંક્રચર્ય ચતિ અથવા સફર્યસ્થ સદ્ધાડપિ અન્યતત્વે સાથે પ્રસ્તુતવિમાસ્ય પુરાતા તા, અથે પ્રસ્તુતે સાફૂર નાસ્તીતિ યુતતત્વયુદોષાવતાર ત્યાનાયાહ- નીવવા-Sઝીવવાવાયેય તિ- ચી “સિદ્ધઃ” દૃત્યનેના જવવા, શીવત્વાઇવલાવિ ચરિત્નધિરાણે ચાર વર્તિત તવા નાતિનાર્યસ્થ જ્ઞાતિવવાધવા દ્વાવાઝીવવાનસ્તિત્વમેવ જ स्यात्, अस्ति च जीवत्वादेातित्वम्, अतस्तदन्यथानुपपत्त्या न નીવવાનીવવાવેધશાળવૃત્તિત્વમ્, ત૨ તપઘેર ચ તીવાડનીવોમયપરિમાળવિશેષાધિસ્થાશ્રવાદેલવાડકીવામ્યાં મેવોવડુપેચેતેન્ચમાઢવાલવાડીવામ્યાં , 'સત્યક્રમનું સ
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ રૂપ
જીવાત્મત્વેનાઝવાનીવાત્મેહ, વાત્મન૪ નીવાત્મા, ત્યેવં વવા-ડશીવત્વાસ્થય તિ, વિજ્ઞોપાધનામ
દર્ય વધેવા તત્વોપારિરિતિ નિયમેડપિ નીવાડીવાઇન્ડસમત્વસ્થ સમેવાંઝીવાડનીવરમેન સપ્તધા તાવમાં ૩પપદ્યતારામત્યર્થ નાસિરીતિ: “વ્યમેવસ્તુત્યતં સંશોધાનવતા
रूपहानिरसम्बन्धो जातिबाधकसङ्ग्रहः ॥ १॥ - દતિ જ્ઞાતિવાધ તબદ્ધપરવવને સામાન્યતઃ નરવ =ાતિત્યાધાતોપન્યાં તુ નાતિતતિ નિમિત્ર નતિતસ્ત્ર -જ્ઞાતિવાધોપન્યાસ હતિ વેત્ મવમે- સામાન્યતઃ લાંહ્ય નાતિવાધર્વ પાધિવાર્યસ્ય જ્ઞાતિના તદ્દન જ્ઞાતિમાંaહ્યો-એપને તથા “અન્યત્ર નિત્યક્રવ્યખ્ય અશ્ચિતત્વમહો તે...' [વિડી] ઉતિ વવનીવાશ્ચિતત્વ નિત્ય વસે, નીત્યા -ધર્તમાન રન નોતરૂ નાતેíત્યાવાવસાવા, તૂધવામેવાશ્ચિતત્વમ, તેનોપાધના સાં સાદ્દર્યમક્તિ દ્રવ્ય-કૃથિવીન્દ્રાવિજ્ઞાતીનામ, ચત દ્રવ્યવચિવવાંચમાવત મુવા શશ્ચિતત્વે વર્તિતે, સતવામાવતિ-પાથવરિપરમાવો દ્રવ્ય-કૃથિવીવાહિવે વીતે. પટપટાવવાથવિદ્રવ્યે દ્રવ્ય-કૃથિવીવાવ વતd,
શ્ચિતત્વમGિ વર્તત દુર્વ પરવાન્તામાવલામાનાધિરાવે સતિ સામાનધિષ્યક્ષ રવાહ સમાપ, તથાડાતડવાવિમુપાધિમેતિ પલોડ નામપષ્ટ પવ, તત્ર પૃથિવ-પામ્યતારાવિના પ્રવ્યત્વનાતેઃ વાર્થ સમયેવ, નિહોચતરવાડમાવવત નહાવી થરવચ વ્યત્વમાવવતિ હવે નિરરૂાન્યતરવાય સદ્ગનિ પિરસપડાત્યન્સામાવવામાનાધિષ્ય, કૃથિવ્યાં કાવ્યત્વ નિહાળ્યતત્વો દ્વાન સામાનધિશ્વર્ય શા
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉર1
[ સર્વત્રોચિનીતિવિધિ રમેવ “પ્રમાણ-પ્રમેય” ત્યારે ગૌતમી વિમાત્રમશુપવાવ, વિશાળ્યાતિયુધિસાર્ચ નિમાનીયમ્, મતો કાતિકાત્રોઢમયાહુamધિત 7 કાતિવધ વિનું સાતિસાચા નાતિવાધવસ્થિમવાય “નાનિલ' ત્યજામ, ૩પાતૂપોંધિવાર્યમતિ જ્ઞાતિનાર્યસ્ત, અથાપિ તોપાધિત્વ નિવાધમેતિ તત્ર, સામત્રાડવાધવમેવ, તત્રોપાધ્યોઃ સાફ થા-ઘટાન્યતરત્વ-પટાવંતરત્વયોઃ ઘટપટી
ન્યતcવપદમડાન્યતત્વો:, gવમ પામન્યતરાત્રીનાકપાધી- નામન્યું વાકૂર્ય સ્પષ્ટએવોપ૮મ્યતે, ચહેવોપાધિકા નાતા
તે દેવોપાધી નાતિસાચોરાવાયું, અશ્વપુરડાહ્યો સતર્યવિમવસેમ્, તથા મૂર્તત્વ નાતિમૃતત્વ જોધિરિતિ 1 મૂર્તિત્વનાતે તત્વાસ્મોપદના ઉતાર્યમાં નાજુપાડ્યો સાદ્વમેવ, ક્રિયાનવતાવછેરતાં મૂર્તત્વસ્થ કાતિત્વ તૈયાયવીરુપતા, પૂર્વ મૂતત્વપિ ચિધ્યાવતુષ્ટયવૃત્તિ નાતત્ત્વ- પાનવતાવષેશતયાં વિરપુછ િતયારાવૃત્તિત્વનિષ્ણુપવામાન્ન મૂર્તસ્વૈન સમ સાદુર્યમ્, ગત નાતિસામેવ જ્ઞાતિત્વવધ તત પર્વ અભ્યાસમવાયા બતાવછે
લતા સિદ્ધાઃ પૃથિવીવારનારિરિદ્રત્યેનો પધિના સાર્યોડતિ નિર્ધતિ વિ7 પૃથિવીયાજ્ઞાત્ય સ-િ न्द्रियत्वभुपाधिरेव न तु जातिरिति नैयायिकसिद्धान्तः, स्वमते तु. सामान्य विशेषात्मकत्व व्यक्तरेव न त्वतिरिक्ता काचिजातिः समલતિ યોધ્યમ્ ત્યવિ વિમાનસડ િવિમાસ્ય ગુરૂવાવા વાયાવતિ-“પ્રમાણ-પ્રમેય-સંરાચ-પ્રયોગન-દાન્ત-સિદ્ધવાંડવત નિયવાવપવિતષ્ઠા-દેત્વામાલ-છત્ત્વજ્ઞાતિમિત્રહસ્થાનાનાં તવાનાન્નિશ્રેય ધમઃ" [ ન્યાયતૂ૦ ૦ ૨, ફૂo .] તિ પૂર્ણ સૂત્રમ્, મત્ર પ્રમાણત્વપ્રમેયોફિવિમાન
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેા વ્યવસ્થામા ખમ્ ]
[ Ea
ઘરે। થવું ન્યૂનલવ છેવામિાયામાંવાનીદર્શાવમા દૂરધોબંધ વસ્તુસઃ પવાર્થશંદ્રસિદ્ધી મેયામાયમાત્રસ્ય વ્યાપતાવ
x
જોપાધીનાિિન્દ્રયાન સાન્ડ્રૂચઽપ તત્ત્વતમત્વય પાર્થવ વ્યાપય સ્વીારે નિમાઃ સુસંતો મતિ, અન્યથા પચાવમાંનોપાધીમાં સામૃત્ સર્વોપ વિમામસૂત્રમયુતં ચારિત્યાગથ વપ ન્યૂનત્વવ્યવછેઃ વીરણીય પવ, તથા ચોવિસાઽન્યતમત્તાસમવતો વિમાસ્થાયુત્વ સ્વાતિ વૈજ્ઞષિઃ પુનઃ પ્રસ્થતિઇન્તે- અચૈર્થાિત । ય ગૌતમજૂર્ગાવાનુોધેન સળીજેસ્વાત્યુપાયૈઃ પાર્થવિમાનāવ્યવસ્થાપનેન । ન્યૂનત્ત્વવ્યવછેવો યદ્યમિત્રેતઃ સ્થાન્તા ચિત્ પ્રમાણ્ય પ્રમેયે ર્સ્થાત્ તુ નિર્બચાવાવાર્તાવતો ન્યૂનલચપાર્થાનામેવ સમવેન વાર્યાં; ઘેડા ૬ સુરેવ, ન્યૂનત્ત્વવ્યવછેાલમાવતો રાયતે-ન્યૂનત્ત્વવ્યવ ́વો નામિત્રેતા, તત વ = ચૂનાવિમાંનધર્મમુપાવાવ વિમાશે. સમ્મતિ સધિ સદુધવિમાનધાઁપાવાનેન વિમાન ચાદ- ન્યૂનāતિ । ફેવિમાળેઽપ નીવાનીઽબ્રવેન સ્થાિિવમાદવ। શાસ્ત્રવાહીનાં નીવાન્ડનીયોરેવાન્તવસમવેબ્યુનિશા ત્તતપાવઆયોપવાને વર્દાસ્થત્યા નીવાડનીવો નાચેવ પાચા સન્નધા રાવત ઢોરેવ પાર્થયો. સિદ્ધિ ચાદ-વસ્તુતઃ વટાચંદ્રસિદ્ધાર્થાત | ન્યૂનત્ત્વવ્યવÐવામિત્રાયમાત્રેપ ‘ઝીલવો દ્રૌ પવાથી ચર્યામમતમેવ . વચ્ચેતિ તથાત્વે ચનિષ્ઠમાપતિ તાહ-મેયામાવમાત્રસ્યંતિ- પતચાન્યસમત્વયાઽત્યતામાંવવત્વ, અન્યોન્યામવર પવપક્ષે તુ એટ્ કાર્વોચ્છન્નપ્રતિયોગિતાઈમાવમાત્રસ્યંતિ કોમ્, તથા વ્ર નીચમેનૃત્તિત્વ ક્ષતિ અનૌવમેનવૃત્તિ યન્ દ્વિત્યું સર્વાન્નતિચોબિતાનાત્યન્તામાવવપક્ષ્ય તર્વાચ્છાય છેવત્તા પ્રતિયોનિ
1
3
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪ ]
[ તત્ત્વયોધિનીવિદ્યુતિ વમૂવિતમ્ છેવવસમાડુ ાન્યતમત્ત્વવિચ્છિન્નાવતા જવ ન્યુનત્ત - વ્યવછેતો વાવ પતેત્, તથા ચ મહવાસમજ્ઞસ્યમિતિ ચેત્ ન♦ સત્ત્વ પરમાર્થ: ’કૃત્તિ વિવત્ તત્ત્વવત્સ્ય મુમુક્ષુ ન્યુયુ ” જ્ઞાનવિષયે હટ્યાત્, તસ્ય જ સમ્પો જૂનામાવાવુ પવિમાતાૉઈયોઽન્યામાત્ર વ પ વા નીઈની વાન્યતમત્વચૈત્યર્થ વ્યાવર્તાવ છેવઋત્વકમવાત્ તાદ્દાત્મ્યન પશ્ચિપિતાવ∞વલમ વાત્, ચત્ર તાવાન્થેન વીથતંત્રોોવમાત્રસ્વ પનીનીવાંસ્વતમત્વવાનપીતિ મત્તિ પદાર્થવ્યાપત વર્જીત્યું નવાઈઝીવાન્યતમવ ૐ ચં સમવતિપ્રલઙ્ગાચનાપા જો ધર્મે મુ ધર્મો જ્ઞ વ્યાપતાાં અવચ્છેTMતિનીવાઈઝીવા-બ્રામેનસર્જાઈમાવરૂપ નીવાનીઈશ્રવાદ્યન્યતમત્વનીવાઈઝીવએચઈમાત્રરૂપનીSઝીવ(ન્યતમત્લાપેક્ષા ગુમૃતસ્ય પીર્યચાપત્તીવછે ત્ત્વ જ્ઞસ્થાત્, નીવાઈનીવશ્ર્વવાદ્ય જીજ્ઞાનોત્તનૌવનીવશ્રવાાિથલતવિાદળના મ્યુપરાજ્યને,તમ્યુપામતનુંવ સાદ્ર્રાર્ મેન્દ્વમાવમાત્રસ્યો વ્યાપા તાજ્જીવ મૈં અનેવિતિ તાદાવ્યાપવિત્ઝા ન્યૂનત્ત્વવ્યવછેલ્ વીરપ્પીય વ, સત્યનુપપન્નત્યં શિતમવેત્યાહ-૬ાન્યતમત્વા છિન્નેતિ– નીવઈનીવ(-અવાઘન્યતમત્વાચ્છોત્યથી નીવઈનીવાઈપ્રવેત્યારેિઃ પશ્ચિસ્વ જ્ઞ વિજ્ઞાન, વિત્તુ પરમાર્થસ્ય, સ્માર્થથ્ય લ પવ માંતે ચન્નાનાનુમુક્ષુવૃત્તિ, સા ૨ નીવાઈનીવઈથવાનિ સપ્તજ્ઞાનદેવ મૈં તુ ન્યૂનલ્લીનવિવિમનનું નાચુમિતિ સમા વ્રુત્તે- નૈતિ । સાથ હૈં મુમુક્ષુપ્રવૃત્ત્વયોવિજ્ઞાનવિષચસ્વ । સભ્યો નીવાડનીઽથર્ણામ્યઃ સપ્તમ્યઃ ।ìતિ- નીવત્વનીવત્વાડશ્રવવવન્ધત્વસંવત્વ-નિર્ઝરાત્વ-મોક્ષત્વામળોપાજ્યવચ્છિ મેવાડમાત્ર તલસત્ત્વલચાવ્યાવ્યાસ(યાં मुमुक्षुप्रवृत्युपयुक्त “જ્ઞાનવિધયવ્યાપૠતાવન્હેતા ચા લક્ષત્વલ ચાર્વાøન્ના નીવત્તી
વ્યાપતા
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनेकान्तव्यवस्थापकरणम् ]
[३५ जकोपाध्यवच्छिन्नभेदाभावसङ्खयान्याप्यसङ्खयायां व्यापकताsपच्छेदकतावच्छेदकत्वपर्याप्त्यभावलक्षणन्यूनत्वव्यवच्छेदस्यानाधितत्वादिति दिक् ॥
अत्र च 'अदग्धदहन'न्यायन यावदप्राप्तं तावद् विधेयम् , अत एक "लोहितोष्णीषा ऋत्विज प्रचलित" इत्यत्र ऋत्विक्प्रचरणस्य प्रत्यक्षसिद्धत्वाल्लोहितोष्णीपत्वमात्र विधेयम्, “दना जुहोति" इत्यत्र दन्नः प्रत्यक्षसिद्धत्वात् करणत्वमात्र विधेयमिति मीमांसाધછિન્નમેનામાવવિધતા તવવત્વપતિનસ્તીતિ તવ છેવપર્યાત્વમાંવશ્વકપો યો ન્યૂનત્વવ્યવછેવાડાચોmaહુચયિામबाधितत्वाद् भवति निरुक्तविभागस्यापि न्यूनत्वव्यवच्छेदफलकत्वेन युक्तत्वमित्यर्थः। जीवाऽजीवाऽऽश्रवादिविभागवाक्ये कस्य विधेयत्वम् ? कस्य चोद्देश्यत्वम् ? इत्यपेक्षायामाह- अत्र चेति-उफवाक्ये वित्यर्थः॥ _अदग्धेति- यद् दग्धं तद् दग्धमेव न पुनस्तस्य दहनायाग्निव्यापार., किन्तु य ५वांशोऽदग्धस्तस्यैव दहनायाग्निच्यापारस, ५वमेव यश्चाशः सिद्धः स सिद्ध ५५ न पुनरतत्साधनाय साधकव्यापार इति न तस्य विधेयत्वम् , किन्तु य एषांशो न सिद्धरतसाधनायैव साधकव्यापार इति तस्यैव विधेयत्वमिति यावदप्राप्त प्रमाणान्तरतो न पूर्व सिद्धम् , तावद् विधेयमित्यर्थः। अप्राप्तस्यैव विधयत्वमित्यत्र भीमांसकसंवादमुपदर्शयति- अत एवेति- अप्रतिस्य विधेयत्वादेवेत्यर्थः। 'प्रत्यक्षसिद्धत्वाद्' इत्यनेन ऋत्विजा प्राप्तत्वेन न विधेयत्वमित्युपदर्शितम्, ५वमग्रेऽपि । 'ना' इत्यत्र प्रकृत्या दधि प्रतिपाद्यते, प्रत्ययेन च करणत्वम् , तत्र दधनः प्रत्यक्षप्रतीतत्वेन प्राप्तत्वान्न विधेयत्वम् , तस्य होम प्रतिकरणत्वं तु न प्रमाणात प्रतिपन्तमिति तस्यैव विधेयत्वम्, पूर्वत्र समभिव्याहारलक्षणा
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૬ ]
[ તપવોધિનીવિદ્યુતવિભૂષિતમ
નિતા સકિન્તુ, બતો ચૂસ્ય તબાધામાં પ્રાંત નીવાદ્યન્યસમન્ય વિધેયક્ત્વમ્, ચર્ચે જ ઝીવાદ્યયંત ધિામાં પ્રતિ સંખ્ય, ચહ્ન ચોમયાધિમાં પ્રત્યુમય વિધેયર્થામત્તિઢેરોનાલ્ડ રે વ્યવસ્થિતમ્ ।
વિરોર્ષાધિ નિષેધયો શેર્પોનષેધ-વિધ્યસ્યનુજ્ઞાાત્ક સામાન્યતોડવાસાનાં વિશેષતોઽમિયાને ન્યૂનધિ સં યાવ્યવહેતä ન્યુત્તિસિદ્ધાંમપરે 1
Slહૂ મસ્પર્ાન્ત પ્રતિપાદ્યસ્ય વિધેયક્ત્વમુદ્દેયત્વ, ત્તત્રSSસુપૂર્વીક્ષાઽમિત્કૃતિ-પ્રત્યચત્તિપાદ્યયોત્સ્યોદ્દેશ્યવમપરસ્વ વિધેયાિંત વિશેષઃ। પ્રશ્નો સદ્ગમર્યાત- ત ાંતઅપ્રાતત્ત્વ વિધેયત્વજ્ઞ ચેંચે. । ચણ્ય વન્ય પ્રતિપાર્ટારશારે પ્રમાતુઃ । સત્ત્વાધિમાં તત્ત્વ ક્ષમતાન્ચેતાવન્માત્ર જ્ઞાનમ્ ।સ પ્રતિ તાદરાપ્રમાતારૂં પ્રતિ, તવશ્ય પ્રાપ્તવાન્ય વિધેયત્વમ્, તુ નીવાયન્યતમલ્ય નીવાડીવાઽથવા સાન્યતમન્ય પ્રમાણાપાત્ પરમાર્થવરૂપતયાજ્ઞવાતત્ત્વ વિધેયમિત્યર્થઃ । · ≤ તયશ્ય ' ચસ્વ ‘વિધેયત્વમ્ ” નૃત્યનેન સવધ સમાધિમ નીવાદ્યન્યતમ-તત્ત્વોમાધિમઃ । સમય નીચન્યતમ તવામય ! ગુહ્યં વિધેયોીારો 7 સૂર્યમિનન્યત્રઽદત કૃતિ TM વાળ્યમ્, રત્નાકરે- વૈવસ્થમેવોપરિતાવિચાદ- ત્યતિથૈશેનેતિ ગોપાત્તયાન્યત્રાર્ગવ તખ઼ુલ્યતા પ્રસર્યાતવેરાàનેચÛ1 આરે સ્વાદાત્તાવાર
1
વિમારા ન્યૂનઽવજત /વ્યવછેપામ્યોનુ૫ત્ત્વા વિમાધાયો ન્યૂ ધન્ધ્યવછે∞ામ ચર્ચાતુપતિમ્। તંત્ર ન્યૂનધિવાલાયાવ્યવછેોધ પર્(ભાવેવ વ્યુત્પત્તિવિશેષસિદ્ધમેવ ચૂર્ણાવસથાચવoવામાંત મતમુપટ્રીચતિ-વિશેષ
-
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યવસ્થા જાળા ]
રૂ સર્વત્ર શ્રુતાયાદૃવત્ વૈવજારવ જૂનાધવલલ્લુવ્યવच्छेद इत्यपि केचित् । - તવં નવાંઝીવાઢીનિ સૌવ તવાનીતિ વ્યવસ્થિત / હિ चाभ्युदयहेतुतया पुण्यस्य तत्प्रतिपक्षतया- पापस्यापि च पृथ। વિધિઘિયોરિતિ-સામાન્યત ૩પરિપતાનાં પદાર્થોનાં મધ્યાવરોષવિધાના વિરોષનિવેવાનુલ્લીપત્કાવિરોષનિવેધક્ય વાંચવિરોષવિષ્યનુજ્ઞાપwત્વચ ચા વિરોચ વિધાનં ર તસ્ય નિષેધ
ત્તિ ન્યૂનસચાયવ છે, ચહ્ય વિરોઘી વિધાનં તત્વ વિષય નિષેધાનુશીનાશ્વાધિવાસ@થાયવ છેઃ હત્યેવં જૂનાવવા અથવ્યવછેર્વામિત્યપ શ્રો વયનીત્યર્થ
પ્રવાવિયાધાક્યા વધે પવવૃત્યુપરસ્થાપિત કૈવ માનમિતિ વિમા વાધેડન્યવ્યવછેરૌવા સ્થાષિયાદતય ધટaમિતિ તત પવ ન્યૂનાવિઠ્ઠયાવ્યવષે ફતિ પશ્ચિાતમુપ
યતિ- સત્રતિ વિમા વાક્ય તદ્દન્યવાળે , અધ્યાહારવપનાવમત્રાવરવીનમ, વિમા વાતો યાવદુtપવાવવધાન્તમાનતો હવ, જૂનાધારકૂન્યાવ્યવછંદ્રમાનમિયડુપ મિમેડ ક્ષત્રમાવાતુ, જૂનાધિવાસઘાવ્યવઝેવિશિષ્ટવામિ વાક્યધટકાવાવસ્થ ઋક્ષાયાપિ વાવનોધેડાવિ ન્યૂનાધિલઠ્ઠયાવ્યવહેમાનતાવાત સંસમવયા વા તદ્દાનમિત્યચાર વવતું રાજ્યવાવતિ વચ્ચે કપર્વત-વમિતિ નનું તેના સિદ્ધાન્ત શ્વિત સતતનિરૂપણ ફવિત પુર્વ-પાપોપ્યુa
તાધિશોઃ પરિપનતો નવતત્વનિરૂપામાંયે દયત ફતિ તત્ર મુમુલુમવૃત્યુપયુજ્ઞાનવિષયપરતયા” તત્ત્વપશ્ય વ્યાવસ્થાના સહતત્ત્વનરૂપી સમિતં મેવતા, નવતત્ત્વનિપur તુ સાથે સમિત યાત્વિયામાહ- ઘરે ચેતિ સમ્યુલેહેતુdયા વાહિદેતુતયાાં
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮ ]
[ તત્તવોધિની વિસ્તૃતિવિભિ નિહાળવરવિ, તામ્યુરિયસ હેતુ ધ્રુજ્યનુજ્ઞાનવિષયतया जीवाऽजीवादयो नवैव पदार्था निरूपणीया इति परममुनिसिद्धान्तसरणिः ॥
અથ વિમેતે મામાવાહિશ પણ?, વ્યતે–વિષયતથા માવાડમાવાઘારવુદ્ધિાનપરિમિક્રયતાવાગ્યાંssઘનનાં ત્ય
રૈવામિત્વ, શક્તિ નવાજ્ઞીવા સ્વ-પદ્રવ્યનિવર્ધન માવાડમાવવો ત્રિવિધ પરિણામ, ચાર તત્ર “પુષ્યર્ચ” ત્યય “પૃચ નિપળમૂ' ફત્યનેનાન્વય તરછતિવણતાં નાદ્રિ દેતુન પુષ્પવિરોધિતયા તો પુષ-પાપયોઃ પૃથનિરૂપાયાડવદ્યત્વે જો પરમપિટ્ટાન્ત રળિ. નિનાદ્રામા , “તપુ માવામાવાવફાવઢેતાપમત્વનેવાના ડુત્યુમ્, તત્ર હિં માવામાવાતિરાવસૈજપ–મિતિ પૂંછતિ- તિા તેણુ વીવાનવાઢિપુ સત્તાતિ- કન્યત ફતિ વિષયના વિષયાસક્વન્કેન, માવામાવાઘાવુદ્ધિવિષચે વર્તતે ફાતિ તનાવ વત્ પરિણામર્થ તવા તાક્રિષયવૈવ, તારાપરિણામક્રયતાવાળ્યાપનં યજ્ઞાયઊર્મિ નવા નવા વિવિષયવરૂપું, તરવું નીવાડનીવાદ્વિવસ્તુનિ વર્તત કૃતિ તવ માવામાવવિશવઢેરૂપત્યમ્, પતિદેવ માવતિસરસ્વતિ- સ્ય “વળા' ફત્યનેન સક્વન્યાદ યતઃ “દવ્યા.”
ત્યાવિપવીત ક્ષેત્રના માવાનાં સદગમ્, વવદ્રવ્યાવિનિવર્ધીનો રિવામિાવપર પરિણામ પર દ્રવિનિવશ્વનો નારિવાદ્યમાવરપર પરિણામ ફર્ભેદ્ય દ્વિવિધ પરિણામો નીવારનવાર્ય વસ્તુનોડીયર્થ. યહૂવાત્ત ડપતિમાવામાવવિપપરિણામદયવહાત્ તત્ર નીવાડનવાવારિકાનું વરકુનિ, માવાત્મપરપામવઠાત્ ‘અનિ.' હતિ પ્રત્યય કમાવાત્મપરિણામવા
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેશાન્તવ્યવસ્થામળમૂ ]
‘સ્તિ, નાસ્તિ' કૃતિ પ્રત્યયવૈવિધ્યમુપનાયતે। _મયાઽSTRપ્રતીતિનનાઁ માર્ પ્રત્યયવૈવિધ્યક્ષુષપરસ્વત ત ચેત્ ? ન- સાિિનામેનોમયળામયાઁસદ્ધે । સદ્દેશ' પરાપેક્ષઞીતિવિષયત્ત્વાર્ તાત્ત્વિ, સવંશસ્તુ વિપર્યયાત્ર તથેત્યન્તિ વિનિમાંમતિ ચેત્ ન- પરાપેક્ષત્રતીતિવિષયક્ત્વયાડ
[ રૂક્ષ્
રામસ્થા5
‘નાાિ” કૃતિ પ્રત્યય ત્યેવ પ્રત્યયયનુપનાયતે, પણં ચ સિદ્ધમ્ વિયતયા માવામાવાદ્યાોદિનનાં પરિણામમિતિ, પરિબામચેન સર્દ પરિર્ફોમનાવાત્મ્યમેવ સમ્બન્ધ ાંત તત્તાવાત્સ્યા પન્નત્વમાંપ સિદ્ધમ્, તદેવ ચ નાયારત્વમ્, પયતવ્યમિસ્ચેમિપત્વમાંપે ! વસ્તુન પ પત્ર પરિણામ, તરૂંવે માવોમાવોમયાઽજાપ્રતીતિનનનામિવેન માવામાવાવાળા વ્રુદ્ધિ" જ્ઞનામિતિ નો માવામાવાનિાવઢે પમિતિ શાતે-નામચીતિ । સમયાાતિ- માવાઈભાવોમયાાર્થઃ । પ્રત્યય- - વિષ્યમ્ ‘ઓહ, નાાિ' કૃતિ પ્રત્યāવિષ્યમ્ । વમાવીખામોમયાજાપ્રતીતિજ્ઞનનૈમિત્ત્વન દ્વિવિધપ્રત્યયજ્ઞત્નિન મિત્યત્ર વિનિામય ર્યાવાવેન તતો માવામાવરગામયસ્યાપ સિદ્ધિઃ ત્યારેવ્રુતિ પ્રતિક્ષિતિ- નૈતિ । તથાપિ પચ પરિણામન્યોમયાજાપ્રતીતિજ્ઞનામિલેન प्रत्ययद्वयजनकत्व સ્ત્રીજારેય વિનિશમેન િિનામનાવિદે હમચૉળામવવૅસિદ્ધે ભવાઈમાવોમયપરિણામર્ત્યસિદ્ધે । માવર્ષાળામાં પાચ્યાર્થિ વૃતિ તો મિત્ત્વન માવામાવાવાળાપ્રતીતિજ્ઞનત્વમ્, પરિણામ ત્વપારમાર્થિ વૃત્તિ ન તસ્ય તથામાવત વનિામા મત્સ્યેતિ રાયતે- સવા તિ। વિપર્યયાત પાનપેક્ષપ્રતીતિવિષયત્વ(ભાવાત્।. 7 તથા મૈં તાવિ, વિત્તું અતાત્ત્વિઃ પાપેક્ષપ્રતીતિવિષયત્વ યદ્યત્ત્વત્વવ્યાપ્યું સાત દેવાસવંશય પાપા
અમાવ
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
૦ ]
[ તબોધિનીવિદ્યુતવિમૃષિતન તાન્તિવાન્યાખ્યત્ત્વાત્, સંયોગ-નિમાÜવટીયત્વાનો ામપારાત્। પ્રતિયોનિવિશિષ્ટસંયોતિન્યવહાર તખ્ખાનમાત્ર રૂતિ ચેમ્ ? તમિમાવેઽવ તુન્ત્યમ્ ।
પરાપેક્ષા, ન તુ
વહતઃ વિક્ માત્રા પ્રાંતનિયતન્ય વ્યકૂચા વિશેયંત્ર સ્વમાવિશેપ વ ારમ્, પૂરાવવધારો તથાસ્વમાય
વ પા
મીતિવિષયત્નાવતા વક્ત્વ સિધ્ધત્, તદેવ 7- સંયોવેવમા હત્વનીધત્વાનો તાવિòકંપે પાપેક્ષતીતિવિષયત્વ સત્ત્વન મિનાાાંતિ પ્રાંક્ષિપતિ- નૈતિ સંચો ટ્ર્વ્યવહાર પર્વ પર્યાપૈસા મૈં તુ ખેંચીવિજ્ઞાનમાત્ર તિન પાપેક્ષપ્રતીતિવિષયત્વ સંયોતિ ન ોમવાર રતિ રાજુતે- પ્રતિયોનિવિશિષ્ટતિ- ટેન સહાસ્ય સંચો, ઘંટેન સહીસ્ય વિમા, ટાવ્ વિમોચન્, અયમાત્ દાત્ર, અયમાનૢ વીર્ય નૃત્યને પ્રતિયોળિવિશિષ્ટસંયોયાવિવ્યવહાર પવ પ્રાંતોવિધા વેલાનાપેક્ષા 7 તુ પ્રતિયોોવરાવતસંચોના જ્ઞાન ત્યર્થ. । પ્રતિયોનિીામાવવ્યવહાર પૈા નામાત્રજ્ઞાનમાત્ર તિ પ્ર તેડી વસ્તુ શક્યત પ્રવ્રુતિ નાઆવેપ પરાપેક્ષતીતિ વધયત્નમિત્તિ ન હતાચાવાવાત્ત્વમતિ સમાધÈ– વિવનમાવેઽપિતુતિ । માત્રખાંપે પાશ્ચિવ પ્રતિનિયતવ્વલન્તત્ત્વજ્ઞત્યત્વે પાશ્ચિનેત્યેયં ચૈક્ષળયોોગી મૈં તુન્નત્યં પાશ્ચિત્ પાશ્ચિયાતુ છત્વોમાંત વિશેષો ચથા, તા લવંશા લવાયોરપ્લેક્ષ્ય પાપેક્ષત્વમપરસ્ય પાનપેક્ષોમાંત વૈજન ચેવ મૈં તુઋત્વાઇતુ ઋવિશેષ, ચર્ચ ચઃ સ્વમાવા તથૈવ નાન્ય તોવે, થૈ નાન્યસ્ય સ કૃતિ જ્ઞ ર્યનુયોગ્યમ્, વમાવસ્યાઽયનુયોન્યાત્, અન્યાાપે તવે પ્રતિનિયતવમાવ ત્ત્વદૈવ જ્ઞાતિઃ સ્યાવિસરાય પાપેક્ષાક્ષળ વમાવત્યેવ ન તુòોમાન્-સ્તુત હોત। માવેલુ પ્રોનયતત્ત્વજ્ઞાન્યજ્ઞ થત્યં ોષવું
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
નેશનવ્યવસિ ]
નાત, તત સવંજsણયો નૈ૪ સુજીત્વપરાડતુચ્છવ, વિવમાં છતીયસત્યાધિક્કારે માપારહsપાના“તે હૃતિ પરાવવા વંનયમુસળો ત્તિ ર તુચ્છા વિક્રમળ ચિત્ત સરાવ-ધૂરબંધા| ૩૦ ||
શુદ્ધ મૂવમેવ ઘટાડમાવવૅવદ્યાવિષય તિ નામાવાશsધિ કૃતિ મીમાંસવા, તન- શુદ્ધત્વક્ષ્યાંકમાવવવાતિરિક્યો. નિર્વજનેન ઝમાવપરિણાધવસ્થિSજવાતા સાદો તટે પરસ્થ ધાડમાવવાવું તાદાત્વમેવ મમ શુદ્ધત્વમતિ વેત? મેવસિ વિતિ દછાપવછનદયતિ-પૂરતા વાર્થ પ્રસ્થાન્ત સંવાલાયા રૂંધતિ- તદ્િવમિપ્રત્યmમિતિ “તે શુતિ” તિ- “તે મર્યાન્તિ પાપેલા વલમુવાિન રતિ ન તુછાઃ દમિ વૈશ્વિ રાવાવ-રમયો” ફતિ સંરકતમ્, પાર્થ પાયેતિ
અમાવાપહાવિનો મીમાંસવિરોધમાર મતં પ્રતિક્ષેતુમુખ્યસ્થતિ- સુમિતિ પ્રતિ દેવમુરતિ- શુદ્ધત્વāતિ | - અમાવવવું જ શુદ્ધત્વે શિવન્યદેવ, તક્રિશિલ્ય મૂતસ્થામાવ.
વ્યવહારવિયત્વેવિ નાતિરિસ્સામાવર્તી ફતિ માવતરમતાનુયાયી રાતે-વાદશ ફાતિ પર પ્રતિરિત્તામાવવાના ! મમ મમતાનુયોનિઃ ર સિવૈિદ્યક્ષશ્વવિદેિ મૂત ધટા- માવવાં નાથિરિમિયતે ચેન તાદકલમેવ શુદ્ધત્વે અમારાનુવાથમિપિ વીતં મત્, વિષ્ણુ મૂતઋત્વાછિન્ન પવૅ ધટામાવવસ્વમુખેયતે, મૂત ધટસત્ત્વશાથાં મૂતરુત્વાઇને જચ તત્ય માવેડવિ વિરોધવશિષ્ટય મૂતoધાર્ચ યદા
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ તવોધિનીવિકૃતિવિભૂતિ - તિરિહSમાવવામિનાયઝામિતત્વાગ્નિ ધામ વાટ્વીરગપિ વિરોષવિશિષ્ટવક્ષ્ય સવર્ધીત - તિબક્ષનારા, થાપા તુ વિશેષવિરાટન ત્રનાશાંત પૂર્વાવસ્થતિ વચ્ચત્ મિનાક્ય મૃતસ્ય ધટાકમાવાधारवाऽभ्युपगमेनानुपपत्त्यभावात् , परस्य चैवमभ्युपगमेऽनेकाप्रवेशापत्तिः।
માવવત્તાનિયામhસક્વન્યતયા તૈયાથિિિમ યુપતસ્ય તવા નામાવાવ ર તત્ર ધટામાવવત્તાકતીતિ, મૂતત્વ ર જ મૃતછે. શુદ્ધત્વ અવતાયુપેચમ્, તથા ક્ષતિ ધરાવાયામાપ ધટામાવવ્યવહાર સ્થાવિતિ ધટામાવવાવમેવ શુદ્ધત્વમા દ્વિરિપ્રસ્થ મૂતસ્ય ધટામાવવ્યવહારવિષયત્વે પટામાવતિરિક્ત માથાત પતિ સમાય તિ. નનમતે વદરશૂન્યોહીનાન્ મૃતાત્ ધટશાહીને મૃતતું વચિત્ મિઝમેવ ગુરૂગનાવિતિ ધરવત્તારાવિશિમૂતળાનું શાસ્ત્રવિરોપવેરિત્વેન ધાગ્નિસ્ય મૂતત્વસ્થ યદામાવાયારત્વનિત્યસ્થામ્યુપામેન ર ધવત્તાત્રે પદામાવવત્તાવૃશ્વિરિત્યાહ- મહ્માૐ ત્રિવિ- નાનાં વિત્યર્થ. વિરોષ વશિષ્ટ
ન્િ ના ચત્ર મૂતટે વટો નારિ તપાસ્ટવિશિત્વેની પૂર્વવસ્થાત: ધટવત્તાવાત, વ્યવસ્થાન્તદ્વમેવાત્ તરવસ્થાત્મભૂતવ્રતા વાહ્ય કમાવાતાનુયાના વમન્યુને પૂર્વાવસ્થાવિશિષ્ટમૂતાડુત્તરાવસ્થામૃતસ્ય લથશ્ચિદ્વિગ્નત્વસ્યામ્યુપમા અને જાન્તપ્રવેશપત્તમૂતત્રત્વેનામેવોત્તકા મેવસ્ય વાયુપામાર્ મેવામેલખાનેવાન્તકવેરાપતિ તથા ૨ વરિદ્વારા વ્યાપ વિસરાત તો
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને રક્તવ્યવસ્થામા પામ્ -
[ કરૂ - વિશ, માવાનતિરે તિબંસા પરમેશ્વરનમાાતિવાર્યતા ન યાત, વાત્મનિ હરિતદ્મસાગsસ્પર્વત, તય ૨ નિત્યના નત્વાત, નિત્યવેડ વયન્નિનિત્યમ્યુપામે-- Sमत्पक्षप्रवेश इति यत्किञ्चिदेतदिति दिग् ।
અમાવા-માવવોરાન્તોષfપ તૈયાયાધિમતો
મેદાનુયાયનો મીમાંસાત્યાધિવાળાત્મવામિાવાસ્યુપામો જુ, દુરિતવંતસ્વાઈJત્મપરા નિત્યયેશ્વરનમસ્તાનન્યસ્વાભાવાપરિત્યાધેિતિ ! માવાતિરેકે ઉતિ સ્થાને “માવાવનતિ” રૂતિ પાડો યુ, “અમાવસ્ય ફતિ રોપ, તથા વામાવસ્થાધિરળ૦લ્લેખમાવાવમેવ ફત્યર્થ. I તરી જ માત્મનો ય = પૂર્વાવસ્થાત્મનઃ તારાપુરાવāસ્યાત્મન વદિસવમસ્યુપપાડનિત્યત્વમપિ વચશિવાત્મન કરે તે તવા તસ્ય વાર્યત્વલાવેડાપિ ચાદ્દાવકવેરાના ચારિત્યાહ– નિત્યડીતિ રમપકાવેરા નિમિતપ્રવેરા, પતાવતાપમાવાર નાચેવ, અધિવરણાત્. સર્વથડમિન્ન પવ વા ય તિ મતમપાશ્વતમ્
ફવાનીમધિવાળ૦ક્ષણમાવાનું તથા મિત્ર વામાવ કૃતિ નિવાર્ય માવામાવોમવાભત્વફ્લેગોડનેવાની ફતિ તૈયાયાદ્રિમતમપાલતિ- માવ-ડમાવવતોગતિ પાન્તમે પાન્ડામે न सम्बन्ध इति अभावाऽधिकरणयोः सर्वथा भेद सम्बन्ध ५व न મહિતિ વિશિષ્ટ પ્રતીત્યનુપપરિતિ નિવેદેતુમુપતિ- પાના
દતિ, અમાવસ્યાધિ ગેમ સમ વિરોધપાતાવ્યવરૂપવન્ય પધ નિયાવારિમિયિતે, તસ્યામાવસ્વરૂપવૅમાવસ્ય નિત્યસ્ય * સર્વાનું પ્રત્યવિશિષ્ટવા વટવત્યારે ધટામાવવત્તાતીતિ યાત્, પર્વ છેવાધિવરાવપત્વે વિવાતિ, અમાવાળો
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ તત્ત્વોની વિકૃતિવિસ્મૃતિ -ન્યાં, જોમે લઘાનુપ, વિરોધણતાધા વિવEવેડતિ સદુમાવતને તાદ્વાપર્યવસાના, વશેનાં દ્રतिरेकाम्युपगमस्याप्यन्याय्यत्वात् , तत्रापि सम्बन्धान्तरान्वेषणायामनवस्थानात् , स्वरूपतस्तस्याः सम्बन्धत्वाभ्युपगमे चाभावाऽभावવયોવ તાર સારપનનસ્થારિતિ હિમ્ |
મસ્વરૂપવે “તમન્નામિજસ્ય તમિત્રત્વમ' તિ. નિયમેન યદામાવાઈસન્નતવન્યામિનસ્ય મૂતટસ્થ દામાવામિત્રત્વમાયાતમિત્રમાવાઈમાવવતો સત્તાવાળે માવામામયાત્મસ્વરૂપ૦ળોને સિદ્ધ પત્યાહ- વિરોધગતાયા રતિ . પછવૃજ અમાવામાંવવતો ન્યતર સ્વરૂપમાસા માતદ્દાવોમવપત્નવિરોધખતા તુ સાક્ષાદેવ માવામાવોમયાત્મ-સ્નેનાને વિરૂપા સિક્કા તદ્દ્વારા ધર્મસ્વરૂપવહુનોડેનેલાતાત્મ. સિદ્ધ થતીતિ ! | સર્વોમાવા-ધારણામતિરિરૂપતિ યાધિશિનાં મતે નામાવાડમાવવતોdવાભ્યાસિદ્ધિ ગતરાતં પ્રતિક્ષિપતિ-મટેરિમિતિ-જૈવિદેશિનામિત્યર્થ તરપરડુપીમય અમાવામાવવસ્યાં તાલ મેવાખ્યુપામસ્યા થૈ થૈયુ પમાડવામચપેલા યામાહ- તત્રપતિ- મતરિરસસ્વધે
પાર્થ તત્ત્વોડપ સન્ધિયાં સહુ સવદ્ધ પવ સર્વાન્યતા - મામોનિ નાનક્વોડતિસાહિતિ સજ્વલ્પો વિ સર્વાધિ
સ્થાતિરિક્ટોમ્યુપાવ્ય. સોડ તસ્વદ પવ' વન્ય તિ; તલવન્યોતિરિ ઘેર ફત્યેવમનવસ્થાનાદ્રિત્યર્થ. નન્વમાવામાવવતોતિરિસ્સા વિરોધાતા અવશ્વ, તચાહ્ય સર્વાન્કિમ્યાં નાતિરિ વન્યઃ શિસ્તુ, સ્વરૂપચૈવ તારવવુખ્યત્વમિતિ નાનઃ વસ્થાપ્રસન્ન રુન્યત બાહુ- સ્વત‘તિ 1, તયાર વિરોધખતાયાદા
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેપાળ્યવસ્થામકરણમ્ |
[ કપ ___ भाषांशोऽपि न स्खलक्षणाऽतिरितः सकलव्यतितितिर्थकसामान्याऽऽत्मा प्रामाणिकः, देशेन तस्यकव्यतिवृत्तित्वे सावयवत्वप्रसङ्गाद, कायन च तथात्वे इतरव्य कीनां निःसामान्यत्वप्रसङ्गाદ્વિતિ વૌ, તન્ન-નૈયાયોહિવત્ સર્વથાતિરિ સામાન્યષ્ણુપમ થઘનવારાય વન્યજ્ય સ્વવપમેવ સર્વ પ્રથમ સિમ્બન્યોરપિ સર્વવિખ્યામતિરિજ઼ો વિરોધપાતાઈડથર મિત્યમ્મુપાન્તવ્ય ? અમાવાભાવવત્સવરૂપયોપેવ લાવાયેન તન્વન્ધત્વત્પનધ્યેય હાયન યુરૂત્વાહિત્યા- અમાવાડમાવવસ્વયોતિ
ચા વામાવાસ્ય કશ્ચિદ્ધમવરૂપાવ્યાતિરિજીત્વ તથા માવારા સ્થાપિ પશ્ચિમસ્વરૂપાવ્યસિરિત્વમેવ, ન તુ સર્વથા મિન્નત્વમત્યાહ- વાશકિપીતિ વફળાતિરિશ્ન સ્વરુક્ષ વ્યક્ટિવ તદ્ધિ તિર્યામાચા મેતિ-સામાન્ય જ્ઞનમને દ્વિવિધભૂતિયજૂસામાન્યમૂવૈતામિાન્ય ર” તિ, તત્ર “પ્રતિવ્યત્તિ તુલ્યા પર ગતિર્વિસામાન્યમ્, રાવ૮-રાવયાવિપડેવુ મોવું થશે? [પ્રમાળ રિચ્છે . સૂત્ર ૪.] તિરસૂત્રઈતિ ગોત્વરિ તિર્ય સામાન્ય તૈયાયનાવિભિવ્યંતિરિક્તમુતે, તાત્મા માવશોપ હવટાવ્યતિપિત્તો જ પ્રામાળિ ફતિ વૌદ્ધ ચાહું વાર્થ = પ્રામા બિલ ફીલીયાં વૌદ્ધ પદ્ધ દેતુમુપતિ - રેરોનેતિ-સામાન્ય સહવ્યક્ટ્રિવૃત્તિ વધે તે તત્વ પ્રત્યે વ્યક્તિ; ફોન વીતે? વાત વા? તત્ર દેરોન સામાન્યર્ય પજવ્યક્ટિવૃત્તિત્વે ઘરનાત્ર વૃત્તિ, દ્વિતીયોન દ્વિતીય વ્યક્તિવૃત્તિ, વતીયવેરોન તૃતીયવ્યક્તિવૃત્તિરિત્યે ચાવત્યો વ્યરચાતાવત્તો હેરા સામાન્યસ્થ સ્યુ વિતિ સાવધર્વ સામાન્યજ્ય પ્રસન્નત પુત્યર્થ. વાત્રનવાર્ય સામાન્યજ્ય સર્વવ્યવ્રુત્તિત્વ તુ જ મવચેવ પાત્ર લોન્વેન -પરિમાણક્ય છત્સદ્વિતીયવરૂપામાન દ્વિતીય વ્યક્ટ્રિવૃત્તિત્વ
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬ ]
[ તત્ત્વોધિનીધિવૃતિવિભૂષિતભૂ વ તદ્દોષાવાશાત્, શ્રાવૃત્તાના પત્થહીનાં ચિત્તુાતઘેન સામાન્યમવામ્બુધામે ન તદ્દોષાઽસંસ્પર્ સત્-તત્ત્ત્વક્ષવૃત્તિત્વયોવિરોધાનૂ તાસામાન્યઽમા માવો નાસ્તીતિ સવ, તÚસત્-સામિાંત પ્રામજ્ઞયોધ્નતા
..
ચોચાત્, પણં ચ દ્વિતીયાદ્રિવ્યોનાં નિમ્સામાન્યરૂં પ્રસર્યંત ત્યાહૂજાન્યન ચૈતિ । તથાત્વે પવૃિત્તિત્વ 1 चौद्धः" इत्यनन्तरम् * આહ’હાંત શેપ । કોષો તૈયારીનું સર્વથા વ્યતિરિક્તસાર્માન્યાન્ચુપતૃનેવોાસાવતું સમર્થ,.૧ ઝેનાન, નૈનૈર્યન્તીના
r
મૈવ
શ્ચિવું. વ્યાવૃત્તત્વેન વિશેષાત્મવાદ્યનુાતત્યેન ચ સામાન્યાત્મવું જામ્યુ`યત ાંત તત્રોક્ત્તવોષસ્ય પ્રાપ્તેઆવાવિતિ પ્રાંન્તક્ષિત-તાત । તોયેતિ-વાનોપાિતોવેત્વર્થ, વમત્રેપ
દ્વૈતાસામાન્કા પછાપોર્ટાપ યૌદ્ધ મૈં ચુ ત્યા--૧૬ન્યાત- તક્ષત્તિત્વ-તત્ત્વક્ષળત્તિત્વયોઃ વિરોધાતુ અસામાનાધિ
ખ્યાતૢ યંત્ર તત્સ્યવૃત્તિદ્વંતત્ર જ્ઞ તત્ત્વક્ષવૃત્તિત્વ આવ માત્રસ્ય ક્ષળત્વેન વર્તમાનક્ષમાત્રવૃત્તિત્વવામાવ્યાત્। વંટાસામાન્યાને તે-“ પૂર્વોપરીણામસાધારણૅ દ્રવ્યમૂર્ધ્વતાસામાન્યમ્, ચાટ દળાદ્યનુામિળાજીનવત્' [પ્રમાળ પરૢિછે . મૂ॰ ૯] તિસૂત્રક્ષિત પૂર્વાપપર્યાયાનુસ્યૂત નૃત્નુંવવિદ્રવ્યમ્દ્વૈતાસામા
ત્યમ્, તર્ીત્માં માવો નાહીત્યર્થ સર્વ વૌદ્ધ પત્ર, આહેત્વર્ય! • તખ્યાત, પતરાવ ચૌદમનને ૬ સમીવીનમ્। તત્ર હેતુનુપાંતિ-સામિતિ-યદેવ છુળ પૈં પૂત્ર સુવળ તહેવેવાની તપમતિ પૂર્વાધ-પોચાનુદ્યૂત વ્યાવાહિÁમજ્ઞાનમ્, તેનેવોર્ધ્વતાસામાન્ય પદ્માસ કેરિત્યર્થઃ । ‘તત્ત્તવન્યક્ષળવૃત્તિત્વયોવિરોધાત્’ કૃતિ યનુાં તપ ન-ચા વૌદ્ધમતે નાત્રજ્ઞાનમેળમેવ નીહાળા પીતાળાર્ધમતિ મૈં તયોવિરોધ...ાથવ તત્ક્ષણવૃત્તિત્વ- તત્ત્વક્ષવૃત્તિ
:
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
- અનેકાન્ત વ્યવસ્થામળમ
[ ૭ સામાન્ય તવેતન્યક્ષણવૃત્તિયોશ્ચિત્રશાને ની -પીતજાયોરિયાવિરોધાત !
જ્ઞાન વિષયોતિરિસન્ધાનુપપજ્ઞનાર વ માવો તુ વાધ ત તારીયા, તસવ-વાહોથડમાવે નિયતવ્ય રિદ્ધિવિહીપતન્નાદ્, વારનવસેવળ તક્યવસ્થો પાવડ તત્વોવાથે વાંહ્યોમ્યુપનાવરાવવાહિતિ હિમા
તવં ધ્યવસ્થિતમૂ- નવાઇની વાળીનાં વિત્રિમવા-માવાવિશહિષા. ત્વવત્ર દળે સમવેન તો વિરોધાદિત્યા- તત્ત-તન્યક્ષાત્તિવયોરિતિ!
જ્ઞાનારા તિરિશ્ય વાદ્યવસ્તુનોમાવાવ 7 તસ્ય માવામાવાત્મવવક્સવ તિ વિજ્ઞાનમાં પ્રક્ષેતુમુપચસ્થતિ- જ્ઞાનવિષયોરિતા તિરિસમ્બન્યાનુપપઃ તલવાક્યોતિરિજીતવશ્વાસવાતા તહેશીયર વૌવારીયર, ચોમવાર તિ યાવત્ ! સૂરત તગતમાપ ન સમીક્વીનમ્ તત્ર દેતુમુપતિ - વહ્યિામાલ તિપટપટાવાંલ્લાથમાવે શાન યાવિશિષ્ટ સ્વરૂપસ્થાવિરોષાત્ “ધટેન - ગઢાદરાન્, પનાવરણમ્, ગન પિપાસાનિવૃત્તિ, વલ્લિના રાક અત્યાતિનિયતવ્યવહાવિવિક્ટોપલાદ્દિવ્યર્થ. ઘાદ્યાર્થીમાડપિ વાસનાવિરોષાદેવ નિયતવ્યવહારદ્વિરિત તદુપરમોડ િર સમવીન, જાવુક્ષ્ય વાંસનવિરોષજ્ય નિયામવાસન પ્રવુદ્ધવાસનાવિરોષસ્થ નિયંતવ્યવહેંડાિિનયામાત્વી વાળ્યત્વેન તત્વવધાર્થ વાદ્યાર્થીમ્યુપામસ્થાવરચવાવાવિત્યાંહ-વાસનવિરોષેતિ . - વ્યવસ્યોવવાદનેડપિ સિનિયતવ્યવહારોપાનેતા પ્રવીધાર્થ વાતનાવિરોધ વોઘાર્થના સંદરત- તહેવાતા '
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
*૪૮]
[ તત્ત્વયોધિનીવિદ્યુતિવિમૃર્વિઘ્ન
અચવ સર્વસ્વનેાન્તત્ત્વન સર્વસ્વ હૈં પ્રાંનિયતધર્મપ્રદ તુ શ્વેત્ મતિજ્ઞાનોપયોને સત્તસામગ્રીસન્યવેક્ષક્ષયોપશ્ચમવિશેષાત્, શ્રુતજ્ઞાનોપયોને = નવરોધાવિત્તિ વૃદાળ, બવ હૂઁ
નવેવમનતધર્માત્માર્થે વસ્તુનૢ સર્વસ્ય સર્વાત્મત્વે પટેલ્થ ઘડવેન બ્રહ મૈં પત્યુંન, પર્ચ પત્નેન અરૂણં 7 વર્ષાતિ િિનયતધર્મપ્રદે ધમ્ ?-પ્રતિનિચતર્મળ શ્રદ્ધે પ્રતિનિયતધર્માંભાવમેવ પ્રયોનામ્, तच्च नाभ्युपगम्यते स्याद्वादिभिरिति દત્ત- અધેત્તિ ! હં નીવાડીવાડીમાં ત્રિોનુંત્રમાવાઽમાનિવહેલ પત્ને અનન્તધર્માત્માવેઽપ ચન્દ્રર્મળ વસ્તુગ્રહાસ્ય સામગ્રી, મતિ“જ્ઞાર્નીવલોપરાવિશેષોઽપ તદ્દનુ પવ મતિ તાદા
ાયોપરામાંવશેપલ ઋતુપ્રતિનિયતધર્મપ્રજા બ્રહાનુ સામગ્રીવિશેપોત્ તત્વમેળેદ્ય વસ્તુપ્રળમ્, સત્ર દ્રિષ્યધર્મને પ્રદ્દળમ્, ચચા”, ” પાન્તમિત્તે પાિન ઘટે રૂપલાÆસ્પર્શાવીનાં સર્વેઽપાજીવપ્રત્યક્ષાત્મપ્રદેળાનુ સામા યોપાવિશેષ ઇછત્તા રૂપવેનેય પેજ ઘટસ્ય ગ્રહણં મૈં તુ સતાપે સ્તવન્ત્યા-વિનંતિ સમાધTM મતિજ્ઞાનોપયોગ તિ । શ્રુતજ્ઞાનોપયો નર્યાવશેષસ્થાપિ પ્રયોજ્ઞાહ્યં ચન તંતæયોનનમુપાંતિ- અત્ત વ્રુતિશ્રુતજ્ઞાનોપયોો નર્યાવશેષય પ્રયોજ્ઞ વાઘેવેત્વર્થી યુવત્તા
દ્ર જોડબન ધર્માત્માનેજ ાંત તત્રાનેઋત્ત્વ સર્વવિ ચદૈવલ્ય પ્રતિસમ્બાનેં દ્રવ્યાધિજ્ઞનયાત્ મતિ તા ‘ થયું પુરુઃ’ - રતિ વોધો અર્થાત, ચા તુ તંત્ર પોંચાચિનયતોને પર્વોચ હુપત્નતોઽનેઋત્વતિસંધાને મત્યંત ત્તા તે ચુવઃ ' કૃતિ વોધો અતીત્યેવ વોંધાવમુષપદ્યુત ચર્ચઃ । નનું ચત્રાસ્મિન્ નુTપ્રખ્યાર્થીનેશાનુદ્દોધાતઃ પચચા/દેશાનેવન્ય નોક્રોધ તિ મેળોદ્દોધે ‘* તુવ’રાંત ચોયોઽવ ત્યાવેા
.
वैकत्वस्य
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
... भनेका व्यवस्थाप्रकरणम् ]
[४९ फसिन्नेकपोद्वोधे । अयं गुरू:' इति, अनेकत्वोदोधे 'एते गुवा' इति, क्रमेणोभयोद्बोधे 'अयं गुरवः' इति प्रयोगस्वेकत्वावरुद्ध बहुत्वान्वयस्य निरीकाक्षत्वादेव निरसनीयः, यत्र त्व
धविधेयभावतात्पर्येण तथाऽन्वये न निराकाङ्गत्वम् , तत्र भवत्येव नैगमनयाभिप्रायात् तथाप्रयोगः, यथा- " स भूभृदष्टायपि लोकपाला"
इत्यादिलौकिक, यथा च-" एग्रहण गृहीता असख्येयाः प्रदेशा जीव" [ ] इत्यादिलोकोत्तर इति गर्तव्यम् ॥ बचनप्रयोगप्रयोजकस्यैकत्वोद्वोधस्य बहुवचनप्रयोगप्रयोजकस्य बहुवोद्बोधस्य च सत्त्वादित्यत आह- क्रमेणोभयोद्धोध इति- 'अयं गुरवः' इति एकावेदन्त्वोभयावच्छिन्नविशेष्यतानिरूपिततादात्म्यનિર્માતા નિરૂપિતવદુત્વગુરુત્વોમયાવછિન્નમારતાંવધાર્થમેવ प्रयोतव्यम् , परमेकत्वविशिष्टे न बहुत्वान्वय इति नियमेन ताशबोधे उक्तवाक्यं न साकासमिति तथावोधने निराकासात्वादेवोक्तप्रयोगो न भवतीत्यर्थः। यत्र च साकाङ्कता तत्र तथाप्रयोगोऽपि भवतीत्याह-यत्र त्वति। " स भूभृद्" इत्यत्र भूभृत्वावच्छेदेनैकस्वान्चयो लोकपालवावच्छेदेन बहुत्वान्वयः। “एक्ग्रहण" इत्यादि'वाक्य प्रदेशात्वावच्छेदेन बहुत्वान्वयो जीवत्वावच्छेदेनैकरवान्वय इति धर्मिणोऽभेदान्वये ५कत्वेऽपि अवच्छेदकभेदत एकत्वस्य वहुत्वस्व चान्वये उक्तवाक्यस्य साकाङ्क्षवं समस्ति, ' अयं गुरुवः' इत्यत्र "त्विदन्यमपि गुरुत्वम् , यथा 'अयं वटः' इत्युपदेशवाक्ये घटत्वभवदन्तवम् , यतः 'प्रवृत्तिनिमित्तधर्मावच्छेदेन वाच्यतावोधक वाक्य"मुपदेशः' इत्युपदेशलक्षणम्, तच्चेदयस्य घटत्वस्वरूपत्व एव
सिमतिमझतीति विभिन्नावच्छेदकाऽभावान्न साकासायमिति बोध्यम्। __- । श्रुतक्षानोपयोगे च नयविशेषात् प्रतिनियतधर्मग्रह इति प्रति
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦]
[ સર્વવધિની વિકૃતિવિભૂષિત બધ તે જોયા?? જો પ્રતિનિયતધર્મપ્રહ રતિ, ન્યતે– પાતિમ્, તત્ર પૂંછતિ- તિા ૩ત્તરતિ- તિ નૈતિ -નિયમ ૨, સંગ્રહ ૨, વ્યવહારઃ ૩, ગુરૂત્રક, શબ્દ , સમમિe૮ ૬, પવમૂતઃ ૭ કૃતિ સપ્ત ના ફત્યર્ચ, “નીતે ચેન તાબમપિવિપથીજીતર્થસ્થાતિરરાલીતઃ પર પ્રતિપત્તરપ્રિાથવિરોપો ન” [ પ્રમાણ પર છે ૭. સૂ૦ ૨.] - સૂત્રામિ શ્રુતાર્થપ્રમાવિઝીર્વજવંરાજ્ય તતિરાંવાલજોને ગ્રાહકોઅપ્રાથવિરો નથારાં નયત્વમ્, તત્રસ્ય નટુએપરિપત્તવે રત્નામસૂરિ વ્યાકથાન-“ચાવવનમતત્રમ્, તેનાંરારા વા, ચેન પરામવિવે શ્રુતપ્રમાણપ્રતિપન્નવસ્તુનો વિધીશિયો તિરરાલીવાપેક્ષા નવોડમિધીયતે વિતરરાતિસે તુ તદ્દામાલતા મતે, પ્રત્યાયામ = Uતિáરાતિ
અહો ચિત્ર વિયં તવ વરિત નિન્જરિપતે !, વળીયાના મેવાં વિવિધવિષયવ્યાપ્તિરિનાનું! વિલાપેલા ચ િનયાનાં સુનયતાં, વિપકૂMાં પુનરિદ્ વિમ! દુનયતામ્” છે ? પશ્ચરાતિ
નિ ફોધારાનુપાંપ્રમાળપથીમૂનમાલેતુવાં, વપૂનાં નિયતાં અવનપરા સત્ત શ્રુતાનિ વાલીન્યપરાયબાપાદ્દિપરે વારો મયુર્વયાશ્ચાત્તાપલ્ફાસ્તુપાત્તે યુવા ટુર્ના” યશા દૂતિ !
નથી પ્રમાણતો મેવોનૈવ શઠ્ઠા સમાધાનાખ્યામિલ્થ નિતિ“નનુ નયસ્ય પ્રમાણા એન અક્ષા પ્રાથનમણુ વાર્થવ્યવસાયાભત્વેન પ્રમાણપત્થાત્, તથા–નયા પ્રમાણનેવ પવાર્યવ્યવસાયન્હાત્ પ્રમાવિ, વાર્થવ્યવસાયનત્યાના પ્રમાણ વાનામ્યુપામે પ્રમાણ વપ તથા વિધર્વ પ્રમાલ્વેિ સ્થાતિ #શ્ચિત્ તત્ ની વાર્થવદેશનિળતિઝક્ષણન વાર્થ
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેોિવ્યવસ્થાપ્રજળમ્ ]
નૈગમ-સાહૂઁ-વ્યવહારનું
3
[
ક્ષેત્ર-રાજ્સમિâવપૂતાના તંત્ર
प्रभूतैमनि महासामान्याऽवान्तरसामान्य विशेषज्ञानलक्षणे
વ્યવસાય તઢે નનુ નવિષયતા સામંતો થૈ વેશો ચંદ્ર વસ્તુ તદ્દા તારે જેવી નયા પ્રમાળમેય, વસ્તુ છે་ક્ષ વાત્ પ્રમાળવ; સન વેવ્વેતુ? Íહૈં તદ્વિષયો નયો મધ્યાહ્ન જ્ઞાનક્ષેત્ર સ્વાત્, તત્ત્વવસ્તુ વિષયત્વક્ષળાિિત પત્? તર્ વદ્યત્ત્વ અયે વેરાય ધન્દુત્વવસ્તુસ્વર્ગાદ્વારેળ વવંતા પ્રતિજ્ઞાનાત્, તથા ખાવાન
“નાથં વસ્તુ મૈં વાઇવસ્તુ વસ્ત્વાંચતો દુધૈ। નાસમુર્રા સમુદ્રો વા સમુદ્રાંશો વચ્વ દિ॥ ॥ તન્માત્રસ્ય સમુદ્રત્ત્વ શેખાંશયાસમુદ્રતા સમુદ્રવદુતા ના સ્વાત્ તરને ધાતુ સમુદ્રવિત્ ॥ ૨ ॥” ચચૈવ હિં સમુદ્રીશસ્ય સમુદ્રવે શેપસમુદ્ર શાનામસમુદ્રત્ત પ્રસન્નાતક સમુદુત્વઽપત્તવો તેષામાંપે પ્રત્યે સમુદ્રત્વાવ, તસ્યાઽસમુદ્રત્વે વા શેષસમુદ્ર શાનાપે અલમુદ્રાત્, વિવિ સમુદ્રવ્યવહારયોપાત, સમુદ્ર ચા સમુદ્રા યોગ્યતે' તથા વાઈવેશો નસ્ય ન વસ્તુ, સ્વચ્દેશ રામવત્તુત્વમસñાવું વસ્તુવદુત્વાઽનુપત્તા, નાય્યવસ્તુ રો શાનામવ્યવસ્તુત્યુંન ઈવપિ વસ્તુવ્યવસ્થાનું પત્તે વિતÉિ? વસ્ત્યા પાસી, તાવ પ્રતીતેોંધાઈમાવાત્, તો વસ્ત્યો પ્રવર્તમાનો નયઃ વચ્ચેના દેશવ્યવસાયક્ષળો તે પ્રમાળમ્, નાપિ મિથ્યાજ્ઞાનમ્ ” કૃતિ । તંત્ર પ્રોહિoસ્ય નમસ્ય નિતિઃ સ્વરૂપમુપદ્ધતિ શ્વેત” તેષુ, નયેવુ નÊ ત્યર્થે અન્ન નૈવૈમિનોતિ નિમીતેk નમ:' તિ નિયત્તિ નૈદ ' ચાર્ચઃ- મૂર્તરિતિ । વૈરિત્યા નિવ્રુત્તયે તāવ વિશિધ્ધોપવપ્નનમ્ માનમાસામાન્યા-Sવત્તસામાન્ય વિશેષજ્ઞાન વૈરિતિ । તેજૈમિનોતીતિ નિૌ ને ફોન પ
f
.
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
५२]
| તત્ત્વોનિયતિવિભૂતિમ मिनोति सिमीते वा निरुक्तविधिना वर्णविपर्ययानगमः; यद्वा गम्यतेऽनेनेति गमः- पन्थाः, नके गमाः- पन्थानो यस्य स नैकगमः, निरुक्तविधिना ककारलोपान्नैगमः, अथवा लोकार्थनियोधा निगमा, तेषु भवः कुशलो वा नैगमः। अयं च महासामान्यदिषु त्रिषु क्रमेण सर्वाऽविशुद्धो विशुद्धा विशुद्धो विशुद्धश्च ज्ञातव्यः । एवं प्रस्थकायुदाहरणेच्यपि सिद्धान्तसिद्धेषु भावनीयम् । भवेत, कथं नमः? इत्याशङ्कायामाह निक्षतविधिना वर्णविपर्यादितिवर्णविपर्ययः कारस्थाने गकारः। यदुतम्
“વળ વળવષય હો વાઈપર વર્ણવિરાર-નાશ धातोरतातिशयन योगरतदुच्यते पञ्चविघं निरुक्तम्" ॥१॥
नगमस्यैव स्वरूपं निरुत्यन्तरेणाह-यद्वति। उपनिर्वचने नैकगम इति प्राप्तौ कथं नैगमः ? इत्यपेक्षायामाह-निरुतविधिना ककारलोपादिति । कल्पान्तरमाह- अवेति-अन न वर्णविपर्ययो नवा ककारलोप इति विशेषः । तथा च महासामान्याभ्युपगमा-ऽवान्तरसामान्याभ्युपगम-विशेषाभ्युपगमैतत्रितयवृत्तिनयत्वन्याप्यजातिमत्वं
गमचिमिति नैगमलक्षणम् । अत्र नयत्वव्याप्यति जातिविशेष“णानयत्वजातिमादाय नयान्तरेषु नाऽतिप्रसङ्ग, समहत्वस्व વિરોધમ્યુપામવૃત્તિવાડમાવાન્ન તમાદ્રાય સ ત્તપ્રnિ व्यवहारत्वस्थ महासामान्याभ्युपगमवृत्तित्वाभावान्न व्यवहारेऽतिप्रसङ्गः। अस्य सर्वाविशुद्ध-विशुद्धाविशुद्ध-विशुद्धभेदेन त्रैविध्यमुपदर्शयति अय चेति नैगमश्चेत्यर्थः । 'महासामान्यादिपु' इत्यत्रादि“पदावान्तरसामान्य-विशेषयोग्रहणम् । एवं साविशुद्धादिभेदेन । "प्रस्थकादि०' इत्यादिपदा प्रदेश सत्योरुपमहः । प्रदेश प्रस्थकपसत्युदाहरणभावनालोका नयोपदेशगता इमे
H
aircular
तथा त्रितय
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनेकाव्यवस्थाप्रकरणम् ].
५३
.
“उक्ता-नयार्थास्तेषां ये शुद्धयद्धी वदेत् सुधीः।
ते प्रदेशप्रस्थकयोसतेश्च निदर्शनात् ॥ ५३ ॥ धर्मा ऽधर्मा-ऽऽकाश-जीव-स्कन्धानां नैगमो नय । तद्देशस्य प्रदेशश्चेत्याह पणां तमुच्चकैः ॥ ५४ ॥ दासन मे खरः क्रीतो दासो मम खरोऽपि मे । इति स्वदेशे स्वाभेदात् पञ्चानामाह सङ्ग्रहः ॥ ५५ ॥ व्यवहारस्तु पञ्चानां साधारण्यं न चित्तवत् । इति पञ्चविधी पाच्य प्रदेश इति मन्यते ॥ ५६ ॥ पञ्चप्रकार प्रत्येक पञ्चविंशतिधा भवेत्। प्रत्येकवृत्तौ प्राक्पक्षः स्याद् गेहेविय वाजिनाम् ॥ ५७ ॥ प्रत्येकवृत्तिः साकारा बहुत्वेनेति सोऽप्यसत् । *जुसूत्रस्ततो ब्रूते प्रदेशभजनीयताम् ॥ ५८ ॥ भजनाया विकल्पवाद व्यवस्थेवमपैति तत् । धर्म धर्म प्रदेशो वा धर्म इत्यादिनिर्णयः ॥ ५९ ॥ जीवे स्कन्धेऽप्यनन्त नोशदाद् देशाऽवधारणम् । इति शब्दनयः प्राह सभासद्धयशुद्धिमान् ॥६० ॥ ब्रूते समभिरूढस्तु भेदाप्तेनात्र संतसी । देश प्रदेशनिर्मुक्तमेवभूतस्य वस्तु सत् ॥६१ ।। प्रस्थकार्थ व जामीति वने गच्छन् ब्रवीति यत्।। आदिमो (पचारोऽसौ नैगम-न्यवहारयोः ॥६२ ॥ अत्र प्रस्थकशब्देन क्रियाविश्वनैमधीः। प्रस्थकेऽहं ब्रजामीति [पचारोऽपि च फुटः ॥ ६३॥ छिनझि प्रस्थकं तक्ष्णोम्युरिकराम्युलिखामि च।। करोमि चेति तदनूपचाराः शुद्धताभृतः ॥ ६४ ॥ तमेतापतिशुद्धौ तूरकीर्णनामनिमहितुः । चितं मितं तथा मयारूढमेवाह' सग्रहः ॥ ५ ॥
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
બ8 ]
[ તાવધનવિવૃતિવિમૂર્ભિ ઘઉં ઘટાદ્રિષ્ય જાળવવાત્રયાવિન્ય જાળ વોપવાનુ રાખ્યામવિશુદ્ધ-મધ્યમ-વિદ્વમેવ માવળીયા, • પ્રસ્થાશ્ચ[ફૂગસ્થ માને મેયમતિ દૂધમ્
જત્તાત્ માવાઇરાનાં સોજીતરિવર્તે દ૬ | ટોલે જ તો = વૃદ્ધિી જ મારતે ક્ષેત્રે તક્ષિળાઈ = પાટીપુરત્તને ગૃહે જ વર્તાતઃ બે સૈકામ-વહારયો. યાતિશુદ્ધ તુ નિવવન ધરતીત્યાહત મ ત છે ૬૮ છે. તર્થતંત્ર તાવિછિન્નાં તસ્ય વૃત્તિતાં વસત્યઘ ન તોડનિ વ્યવહાવતી તત. એ દર | ય ન્યત્ર રતાપિ તકારિત્વે નિષાદ્યતે | तासवृत्तिभागित्वे ज्ञेयं तत् त्वौपचारिकम् ॥ ७० ॥ તો વતિ કૂતે નન્તો સંતપરા aszત્ર પ્રદેરોષ વાવાના રહે તેવખ્યમીમયે ન પુનઃ સમયાન્તરે ! વવવવેનાન્યા ક્ષેત્રાદિનાત્ !! ૭૨ / પવરમનું વવલત પ્રાદુeત્રય રાન્નયા પુના ! પષાનુયોગદ્વારેવુ દષ્ટાન્તનયોનનાં શુદ્ધા તેવું સૂક્ષ્મ અશુદ્ધાઃ પૂવઃ પત શુદ્ધતાં વાદુર્થવદ્યારે જ નિશ્ચમ ઉક
ડપવાસોશુદ્ધતાયોન, અનુપવાસ્તુ શુદ્ધતાકયોન ફ્રાતિ વષ્યમ્ |
પ્રારાજે નામાનિચેન્નવિશુદ્ધાત્રયવિનામુપવિશતિ વમિતિ | શાર્ચ-wiળયોરિતિ- કાર્યધર્મય જાણે ૩પવાર છાપ ધર્મસ્થ કાર્ય ૩વવો ફત્યનોવિશુદ્ધત, અનુપવા શુદ્ધતા, અથવાવયવિનોરએવમ્, તથાધારાધેયાવિશ્વવુપવાડા
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેાાવ્યવસ્થા રણમ્ ]
[ t*
તત્પુ॰ન્ત્યર્થમેવ પ્રસ્થાઘ્ધિાન્તોપવેશાર્ । શ્મિન નયે વિરોપેઝ્યોન્યવેત્ર સામાન્યમ્, અનુવૃત્તિવ્રુદ્ધિહેતુવાદ્, સામાન્યાધાન્ય વૃવિશેષા, વ્યાવૃત્તિવૃદ્વિદેતુત્વાત્, માશ્રયાપિ મિશ્રમેવ સામાન્યમ્, અન્યથા ર્થાત્ સાધારળ્યાનુંવપત્ત; Ë તુયાઽાંત ગુણ વૈિ દેશ નિયંતાઽ-ગતવર્માજી ચોગનાં સ્પરમે દ્વિદ્યુતુરત્ત્તવિશેષોઽવ પરમાણુમ્યો. મિત્ર નુપવામ્યાવિશુદ્ધાવિનોન્નેયા । તત્યુત્ત્વત્યર્થમેવ વચારઽનુપત્તારામ્યાવિશુદ્યાવિજ્ઞાનાર્થમેવ ।
નયા રેસ્યો તૈમનયસ્ય વિશેષમુપાયતિ- સ્મિન્ નય તિતૈમનય ત્વર્ય, વિધર્મીષ્યાલાનૢ મેવા સિદ્ધાંત, તેનાઈ વૃત્તિવ્રુદ્ધિહેતુત્વ વિરોપાવૃત્તિ સામાન્ય વત્તત્તાંત સામાન્ય વિશેષાત્ મિત્રમ્, વ્યાવૃત્તિનિશ્વેતુત્વ સામાન્યાવૃત્તિ વિશેષેષુ વત્તુત તિ વિશેષાઃ સામાન્યાત્ મિન્ના હત્યઃ । આધાર િમ્યોગપ સામાન્ય મિન્ને ચીનામનાધા ખ્યાત્, સામાન્યજ્ય સાધાāાત્, સામાન્યસ્ય વ્યાસપત્ને તુ ાવત્ સામાન્યાપિ સાધારë ન સ્વાયિાદ માત્રયારૂપીતિ । અન્યથા વ્યાયા सामान्यस्य સેવામાવે । સાધારથ્યાડનુષપત્તઃ અનુયાતત્વાનુપત્ત - ચા = સામાં ન્યસ્ય વ્યક્ત્તિો ભિન્નત્યં તા વિશેષાણાપિાશ્રયેસ્કઃ પમાણુમ્યો. મિન્નામત્યુપાત- ાિંત । ન્રુત્યંત્યાતિમુળાવી સર્વત્રાન્નયા, અનેન = નાવિતઃ પરમાર્થેનામન્યોચમેÄ પરિક્ષાñ સમાવતીતિ શતમ્। અાવાવનાં મૈં પરમાળવા પ્રત્યક્ષા, નવા તદ્નતા વિશેષાઃ પ્રત્યક્ષા પ્રતિજ્ઞ વિરોષતઃ પરમાણ્નામન્યોઽન્ટમેનિાવ, વિન્તુ ચોચિન પવ તુલ્યા
વિાિધ્યુંોપ પહ્માળુપુ પ્રત્યક્ષવિષયો તેમ્યો વિરોબેસ્યો મેન્મવાનું પ્રાવાવ તિ યોગિનામિદ્યુમ્। પમાયુ ોમનાં
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ તત્ત્વોધિની વિટ્ટ વિમૂવિતમ્
સ્વાતિરિક્ત્તવિશેષહેતુ નિયમાત્,
૬ ]
વ, મિંભિતરમેનુઢે गोत्वादिमामान्यविशेषस्थले तथादर्शनादित्यवधेयम् ॥
नन्वेवं द्रव्यार्थविपयं सामान्य पर्यायार्थविपयं विशेषं चेच्छवैगमः साधुवदुभयनयावलम्भित्वेन सम्यग्दृष्टिः स्यादिति चेत् ? પરસ્પર મૅનિંદ્યુતવઃ પરમાળવ વ સન્તુ, અન્ય તકેતુતયાઽારવિરોધનાર્થાન્યુપામેનેયત બ્રા- િિાંત નનુ વસિતએવવુજઃ સ્વાતિ રવિદેનુનિએ વિશેવેઽષે વિશેષ પ એવુછેઃ સ્વાતિરવિરોપહેતુä સ્વાત્, Ë વિશેષાાતિરવિશેષેઽપતિ-મેવુÈ. સ્વાર વિશેષહેતુત્વમાંરિત્યેવમનવસ્યા ત્યાયિત આદ– શોનિયામાવિશેષÜજ કૃતિમોતિઃ સામાાવશેષો ચત્ત્વ જ્ઞ મોવિજ્ઞામાન્ય વશેષ, તાત્મથને નૃત્યયે, અથવા તત્વવિદ્ઘક્ષળો ઃ સામાાંવશેષઃ સ યોત્વાતિસામાન્યવિશેષ, તત્ત્વ થયું સ્થાનમ્ આધાર તિ ચાત્, તત્રેત્વર્થઃ । તેંચાયર્શનાત્ તમેવુદ્દે નર્યાતવિશેષહેતુત્વદર્શનાત્ ।તા એ સામાન્યવશેષાત્મજ્ઞાતિમાંત તહેવુદ્દે
પા
સ્વાર્થાર્તા વિશેપહેતુર્ખામતિ નિયમ, ચા-વિઅશ્વવે એવાર્યાતિરોાત્મર્ષાવશેષહેતુળા, વિશેષતુ મૈં તિમાનિતિ સિાન્નિતવુદ્રને સ્વાતિર વિશે હેતુત્વમ્, અત વાનવસ્થાપરિહારાય વિશેપાળાં સ્વત વ વ્યાવૃત્તત્વમાવ પેયતે, પમાનામુનિયાદેવ 1 વત પત્ર વ્યાવૃત્તમિર્ત્યતત્સૂચનાચોળનું અવધેયમિતિ 1
સામાન્ય વિજ્ઞવૅ વામ્બુવાજીને નૈનલાયેલા સંખ્યાપ્રરાંથા નૈનમોઽપ સામાન્ય-વિશેપોમયોવાન્તા સ્વાત્, દ્રવ્યાધિ પર્યાય,ચોમૅચનોવષયમ્યુપા પ્રાતિયા તે- નન્વમિતિ સાધુવત્ જૈનસાધુ્રવત્ । સિન્યોન્યાોમસલામાન્ય-વશેષોમયા
સુપાત્ત્તત્વે સત્યેવ સભ્યતિિષ્ઠત્વમ્, પાàન સામાન્યાત્ મિત્રો
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
भनेका व्यवस्थाप्रकरणम् ]
[५७ न-परस्परं परतश्च भिन्नसामान्य-विशेषोभयाभ्युपगन्तृत्वेनास्य कणादवमिथ्यादृष्टित्वात् , तदुक्तं महाभाष्ये [विशेषावश्यकमहाभाष्ये गाथा-२१९५] सन्मती [ सम्मतितकें ३-४९ ] च
" दोहि विणएहि णीयं सत्थमुलूयण तहवि मिच्छत्तं । __ सविसयपहाणतणेण अण्णोण्णणिरक्खा " ॥१॥
अस्यार्थः द्वाभ्यामपि द्रव्यास्तिकनय-पर्यायास्तिकनयाभ्याम् , नीतं समर्थितम्, शास्त्रम् , उलूकेन वैशेषिकदर्शनाधप्रवर्तन तथापि तन्मिथ्यात्वमेव, यद् यस्मात् , ताविति शेषः, तौ वैशेषिकदर्शनप्रवर्तको द्रव्यार्थिको नयाँ, स्वविषयप्रधानत्वेन सावधारणस्वविषयावगाहित्वन, अन्योन्यनिरपेक्षौ इतरांशाऽपलापिनी, जैनाभिमतौ तु तौ स्याच्छन्दलाञ्छितत्वेन परस्परसापेक्षत्वान्न मिथ्यारूपाविति भावः॥ विशेष', विशेषाद् भिन्नं च सामान्यमसदेव, तथाविधसामान्यવિરોષોમથામ્યુપસ્તૃત્વેન જૈનમસ્થ વળાનિધ્યાત્વિતિ, समाधत्ते- नेति । परस्परम् अन्योऽन्यम् । वस्तुतश्च आधारतश्च । भिन्नति५कान्तमित्यर्थः । अस्य-नैगमस्य ।
उक्ताथै विशेषावश्यकमहामाप्यस्य सागतितकस्य च सातिमुपदर्शयति-तदुत मिति । दोहि वि० इति-" द्वाभ्यामपि नयाभ्यां नीत શાસ્ત્રમુજૂન તથાપિ મિથ્યાત્વમ્ ! યત્ વિષયપ્રધાનત્વેનાન્યો न्यनिरपेक्षौ" ॥ १॥ इति संस्कृतम् । एतद्विवरणमुपदर्शयतिअस्याऽर्थ इति । तौ द्रव्यार्थिक-पर्यायाथिकनयो, अन्यत् स्पटम् ।
ननु द्रव्यविषयकत्वन नेगमस्य यथा द्रव्यार्थिकत्वं तथा पर्यायविषयकत्वेन पर्यायार्थिकत्वमपि तस्य स्यात्, एवं च द्रव्या
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮ ]
[ તવવધનવિવૃતિવિમૂવિત નનુ દ્ધિ દ્રવ્ય-પર્યાયમવિષયવાહી નૈનસ્તવા “શાંઘાત્ર દ્રવ્યર્થ” “જ્યાંત્વાર પધાર્થવા” इति सिद्धसेनाचार्याणाम् , “आद्याश्चत्वारो द्रव्यार्थिकाः” “अन्त्याત્રય વધાર્થ” તિ વિનમદ્રાક્ષમાળપૂપીવાનાં ન વિભાવનું વાહન્વેત, નિયમસ્યોમયાન્ત પાતિવેન પર્યાયfથધિસ્થાત ! જ મર્યાવિષયવેગ દ્રવ્યો પ્રાધાન્યनास्य द्रव्यार्थिकत्वमेवेति वाच्यम्, पर्यायांशेऽपि क्वचिदस्य થિપથવિમાને સિદ્ધસેનસૂરિ મતે તૈમનુભૂરાખ્યું સમવસૂતા પ્રશ્વ પર્યાયથા યુતિ વતુ પર્યાયાર્થિવિમનને જ સાત યાત્, પર્વ પૂચાનાં મતે તૈમવાબૂ-સમદૈવપૂતાત્કારઃ પથાર્થના પ્રસાન્નિતિ પર્યાયાર્થિવસ્ય ત્રિધા વિમલમપ મયુરામાપયત ફાતિ - વિતિના માયાન્નય. તૈમસદ્ગ-વ્યવહારા જ્યાધવાર નgqત્રાલ્વ સમમિઢવા પૂતા, તે સિદ્ધસેનાવાયાં વિમાવવન વ્યાહન્વેત ચન્વય સારવાર: જૈનમ લક્વ્ય વહારનુqત્રા પ્રત્યાન્નય. રાન્યૂ લમિઢવમૂતા ! સમચાત્તાન દ્રવ્યથા-પર્યાયોમાનાપતિત્વેની “ ” હત્યસ્વ વાયફીનેનાન્વય નિગમચ દ્રવ્યપર્યાયોમવિષયત્વે પ્રાધાન્વેન વ્યાવાહિત્નાર્ દ્રવ્યથાર્માવ, ખતર્થવ પર્યાચાવાહિત્વાસ પર્યાયાધિર્માવ ફતિ દ્વાર્ષિદા રે સર્વસ્વ જૈનમસ્ય પ્રાધાન્યતો દ્રવ્યાવહત્વમેવેતિ નિયા ચાતુ તવે વનકામ ચુરં મ, જવમ્ વવિન્નામય પ્રાધાન્ધન પર્યાયાવાત્વિક્ષ્યાવિ માવારિતિ નિવેધદેતુમુપતિ પર્યાયારોડપતિ શ્રય નૈમિસ્યા
ચય પામ પ્રાધાન્યન ધવાહિત્યં સક્ય નૈમિક્ષ્ય પ્રાધાન
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
– અનેાહવ્યવસ્થામામ્ ]
[ કર
te
{'
પ્રાધાન્યવર્શનાત્ । ત્રિવિધો હૈંયમાવાળુ દ્યતે, ધર્મોમિળોधर्म- धर्मिणोश्च प्रधानोपसर्जनभावेन विवक्षणात्, तत्र " सचैतन्य - માસ્મોન ' [પ્રમા॰ પરિ૦૭, ૩૦ ૮ ] ત્યાઘો મેલ, અત્ર ચૈતન્યાન્થાસ્ય ધર્મસ્ય વિશેષ્યત્વનેં પ્રધાત્, સત્તાવ્યધર્મય તુ વિશેષળત્યેનોસર્નનમાાત્ ? । વસ્તુ પર્યાયવન્તુમ્॰ r [પ્રમાળ૦ વર્િ૰ ૭, સૢ૦ ૨૬] કૃતિ દ્વિતીયો એક્, વવાયધમિળો વિશેષ્યત્વેન પ્રાધાન્યાત, પર્યાયવદ્રવ્યન્ય ૩ વિશેષાવેનોપસર્જનમાન્ । “ ક્ષળમે સુધી વિયાગ્સપો નીવા ’ [ પ્રમાણ ૦ ( ૭, સૂ॰ ૬૦] તિતૃતીયો મે, અત્ર વિષયાસક્તનીવાય મંળો વિશેષ્યત્વેન મુખ્યત્ત્વાત, સુલક્ષણ ધર્મસ્ય તુ.
ત્યેન ધર્મેજીસખપર્યાય(વહત્ત્વ સમર્પીત્તુપ થતું તસ્ય રત્નાનીદ્યુત સાનવીનું વિષ્યમુપર્શતિ ત્રિવિધો ફ્રીતિ ૢિ ચતઃ। થય नैगमः । आकरादौ સ્યાદ્વાનારાવૌં। ધર્મચોિિત-ધર્મયો પ્રધાનોપલઝનમાવેન વિવક્ષાત પન્ય ધર્મસ્ય પ્રાધાન્યેનાઈચધર્મયોપલર્ઝનમાવેનાવાાદી નામ પા , મિળો પ્રધાનોપસર્નનમાવેન વિવસતિ પાય ધમિળઃ પ્રાધાન્યનાન્સ ધર્મિળ પલઽનમાવેનાવાાદી નવમો દ્વિતીયા, ધર્મ-ધર્મિળોઃ પ્રાધાનોપસજ્ઞનમાવેન વિવલાતો ધર્મ-મિોરેક્ષ્ય પ્રાધાન્યનાન્યયોપક્ષજ્ઞનતયાવાદી તૈયમતીય ચૈવ ત્રિવિધો. તેમ ચર્ચ:।” પુત્ર ત્રિપુ તૈમેષુ ! આયો મેદધર્મવો પ્રધાનોપનનમાવેનાવવાદી નૈનમઃ। ક્ષત્ર સચૈતન્યમાોન? ત્યાન્ । દ્વિતીયો સેવ કંમળોઃ પ્રધાનોપસર્નનમાવેનાવાદી તૈયમઃ । તૃતીયો મેઃ- ધર્મ-ઇમિગો પ્રધાનોપલñનમાવેનાવાહી નેયમાં । છત્ર ‘ક્ષળમેજ સુવી વિષયા
5
章
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
Y
૬૦ ]
C[ તવોધિનવિવૃતિવિભૂતિમ विशेषणत्वेनोपसर्जनत्वात् ३ । इत्थं चात्र धर्मप्राधान्ये पर्यायप्राधास्यात् पर्यायार्थिकत्वमपि दुर्निवारमिति चेत् ?, सत्यम्- द्रव्यपायोभयग्राहित्वेऽपि नैगमस्याधिकृतवस्तुनि द्रव्य-पर्यायान्यतरामत्वजिज्ञासायां द्रव्यांशाप्रतिक्षेपेणच द्रव्यार्थिकत्वनिर्धारणात् , अन्यथा सामान्यरूपस्यास्य सङ्ग्रहे विशेषरूपस्य च व्यवहारेऽन्तर्भावपक्षे व्यवहारस्थापि द्रव्यार्थिकतायाश्चिन्त्यत्वायत्तः, निर्णीते च શિવાજીવપતિદ્રવ્ય-પર્યાવાહિળવ્યર્થ ત્વ-પર્યાયાર્થિવ નિમિષાહી, તા-સામાયિમાણિતતાયાં માવા મદ્રવાદુ સત્તો નીવ:” ત્યપિયાનું ! રૂ ૨ હજી મારે નામય ત્રિવિ– અત્ર તૈમે રમાઈ સત્યમિતા ગયા દ્રારાપ્રતિક્ષેપિત્તપ્રચુwદ્રવ્યર્થસન્ધાનમ્યુપામે છે. સામાન્યWવ સામાન્ય
દિના વસ્ય નમસ્યા વધારે ફત્યસ્થ “અનંતવાણે” ત્યગ્રાન્ડયા વિ7asswત્ત વિરોધાત્મચવિપયન પર્યાયાધત્વ પ્રાદોસ્તસ્ય દાતા સિંદ્રતા રયાવિત્યે વિત્તનીયત્રાપ. નનુ વ્યવદ્યાવિયસ્ય દિવ્યત્વ પચેતાવતા દ્રવ્યત્વે નય મહિતિ વેત ?- વ્યર્થતા પર્યયનયવિષયકતિક્ષેપન દવ્યતત્વમ, પર્યાયવાચ દ્રવ્યનવપતિપત્થર પચાfથન્કમાવ સિદ્ધાન્તતન વ્યવહારય પર્યાયાપ્રતિક્ષેપર્વે દિવ્યાત્વાસમવાયા નિર્ણત -તિ-અન્ય “દવ્યાત્વિપ્રથયાધાન્ચે દનાન્વય નિક્તિમીવાડી નિતિ તિ થવુ તવ રાતિ ત્તવાતિ | ઉતરતા દ્રવ્યથાત્વાઃિ વિચારાયામ !
કીવો મુગટવો. ફનિ-“જીવો મુખતિપન્નો નેયસ્ય વ્યા
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनेकान्तव्यवस्थाप्रकरणम् ]
[६१ "जीवो गुणपडिवनो यस दवडियस सामइयं । सो चेव पञ्जवट्टियनयस्स जीवस एस गुणो" ।
[विशेषावश्यकनियुक्ति० गाथा-२६४३] ॥ अस्थार्थ:-द्रव्यमेवार्थो यस्य न तु पर्यायाः स द्रव्यार्थिकस्तस्य नयस्य मतेन, जीव आत्मा, गुणप्रतिपन्नः सामायिकम् , न तु समतागुणरूपः पर्यायः। अस्य मते गुणाः खल्वौपचारिकत्वात "आदावन्ते च यनास्ति, वर्तमानेऽपि तत् तथा"। [अध्यात्मोपनिपद् ] इत्यादिन्यायाद्व्य व्यतिरेकेण तेषामनुपलम्भाचास-त एक कथं तहिं घटादिद्रव्ये रूपादिगुणप्रतीतिरिति चेद् १, भ्रान्तव चित्रे र्थिकस्य सामायिकम् । स एव पर्यायाथिकानयस्य जीवस्येष गुणः"॥१॥ इति संरहतम् । निरुतगाथार्थ दर्शयति मस्याऽर्थ इति । न विति-समताणरूप: पर्यायो न द्रव्याथिकमते सामायिकमित्यर्थः । कथं न गुणरूपः पर्यायः सामायिकमित्यपेक्षाया-. माह अस्य मते इति द्रव्यार्थिकस्य भत इत्यर्थः । 'गुणा.' इत्यस्य 'असन्त ५५' इत्यनेनान्वयः, तत्र हेतु:-'औपचारिकत्वाद्' इत्येका, 'अनुपलम्भाच' इति द्वितीयः । कथमोपचारिकत्वं गुणानाम् , पारमार्थिकत्वमेव न कुत इत्याकाङ्क्षायामाह आदाविति समतागुण आदी સાંસારિવાસિયાખ્યાતિશામપિ નહિ, મેતે પુનઃ સામાયિક वस्थात उपरमे नास्ति, तत् समतागुणपर्यायः, वर्तमानेऽपि मध्यावस्थायामपि, तथा नारत्येवेति, न्यायात् युक्तेः । यत् यतो व्यतिरिक्त तत् तद्व्यतिरेकेण पृथगुपलभ्यते, यथा-घटादि पटादिव्यतिરિક્ત પદાદ્દિવ્યતિરેખાવુપતે સમતાગુહ્યાભવ્યતિરે નાઈત કૃત્યનુઢાપાત્ર 7 સત્, અજોડ ગુના દ્રવ્ય વ્યતિरेकेण नोपलभ्यन्त इत्यसन्त एव द्रव्यार्थिकमते इत्याह व्यन्यति
a मा इत्यर्थः या
अनुपलम्भाच्च । मनाया,
यामानाति, d तमानेऽपि मन
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ dવવાધનાવવૃત્તાવમૂાવતમ નિમ્નોનસ્તપ્રતીતિવતિ ફિTI | વનસામાયિોહિણ, પર્યાદ વિથો ચસ્વ ન તુ દ્રવ્યું તે પર્યાયાર્થિવનયd૩ મતે પરમાર્થતોગતિ, ન તુ ની દ્રવ્ય, પક્ષો વચ્ચે મુળ નીવાળાંતિ પછી
પુરુષમાણોગ્યમ્, વોરપાયાન, યથા-તૈoધાર તૈધ્ધારળત ! તેઓ મુળાનામ્ ! યદ્ધિ ગુખા સચેવ તઢુિં ધટાડો પાદ્વિગુપ્રિતીતિ થીમિત્યારે તે ય તર્રીતિ ધરા પાદ્રિ પપ્રતીતિ કમાઈન્ડસ્મિા મવચેવ વિનુ મ્રા, સા ર વિષયમન્તરેખાપિ નાતે, ચા-વિ નિજતત્વાચવેડપિ તત્વતોતિરિત્યુત્તતિ-પ્રાતિ / પૂર્વા િળ્યા થાય ત્તા વિવૃળોતિ 9 પતિ / જ તુ નાવદ્ર મિતિ પર્યાયાચિમતે નીવડ્યે ઘરમર્થિત નારીત્યર્થ મય નીવકુ તિ રાઃ ૩ ૧ gછીતપુરતમારી નનુ થાયાં નવગુખારૂતિ સમરતં પરં નારિ, અપ લક્ષ્માવજાન્નમ નિપતિત યાશ્રિત્ય પછીતપુરોમિતિ ગ્રન્થછતો (થામતિ રે, ૩/- નીવો ગુણાતિપન્નો દ્રવ્યાચિત્ય નયસ્થ મતે સામાયિમ્ફલ્યુથ કુળવરિછી નવય
સામાયિત્વે તે, પર્યાયાધાનથસ્થ મતે “મુળ સામાચિવમ્' ઉતાવન્માત્રોતિર્થ ગુખસામાન્ય સામાયિત્વે તંતે, પર્વ ત્ર તતિ પુદ્રિકુળનમવિ સીમાયિશવં પ્રવેતેત્યતા “લો ચેવ”
ત્યનેન મુળમત્રમેવ નોપાવી તે વિસ્તુ તતર્થદ્વારા સમાપતતા, શત્ શ્રુતિવમુપાતો “નવગુનઃ”તિ , યદ્યપિ નીવર્ય ગુખ કૃત્યયમપરા સ્મૃતિપર્થમાનુમતિ, તથાપિ વિદ્વાક્યતા સમાજવાક્યી ધુમૂતત્વા “ધળુપિ વિરોષોડષ્યવસાયઃ”તિ ન્યાન “નીરગુપ” તિ સમાસરાન્ા પવ તથા શહીલું રાજ્ય હૃતિ, વા વાયં સમાવઃ બબ્બતપુરા ફત્યેતાવિશ્વ; નીવત્સ પર ગુણો કૃતિ વિશ્રવાક્ય થાય અને નિરિતમ્, અન્ય “લો વેવ વજ્ઞવયનયર” ચેતાવતવાવયવોપરિસમાંતાવનર્થ તાપ
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેનાં વ્યિવસ્થા શામ્ ]
[ ૬૩
tr
રતિ, ન ખાત્ર ધારાિિાં મિયિ તેમતિ, વં જ્ઞાનાવિનુપાતિ પિત્ત નીવદ્રત્ત્વવિ નાતીતિ પર્યાયાËિામિાયશી અત્રે મમ્ રૂજીર્ ન દ્રવ્યનો, દ્રવ્ય તત્ત્વમુવયારો આ મુળે સામચપ્પુાિંસદો, તો નીયો તત્વ સામફ્ળ || પદ્માળો નિય રહ્યું, તષ દ્વન્દ્વ ચ તદ્રુવયારો | રાવળયમ નમ્હા, સામય તે પન્નાનો ! ” [ વિશેષવયમ માથે-૨૬૪૪, ૨૬૪ ] પ્રાય છે ! નવરું ‘ તતુષારાત્ ' કૃતિ તૈવુ પૂર્વારીભૂતકોચેપૂવજમવાર સાંદ્યુત પના, તતો નંદ્યતે, ન તુ પરમાર્ચતો દ્રવ્યમસ્તીત્યર્થઃ ॥
૨૦
""
તેતિ । ‘= =’ નૃત્યસ્ય ‘શા’નૃત્યનેનાન્વયઃ। ક્ષેત્ર તધારાયામ્ પૂર્વ ચર્ચો તૈયારાયાં ધારાત િન તેનું મહ તા વળાપોદ્રળ માહિતિ- અત્ર મામિતિ 1 તિ- “ ફ્ન્નતિ ચવું દ્રવ્યનયો યં તઅમુપના તÆ શુળાન્। સામાદ્રવ્ય ચિષ્ણુશિાતો નીવાસ્ય સામાયિમ્ । પર્યાય પત્ર વસ્તું તરૂં દ્રવ્ય ચે તદ્રુપવાાત્ । પર્યવનય ચાત્ સામાચિ તેન પર્યાયઃ ” | તિ સંસ્કૃતમ્ ! એ માચે સ્પદે હૈં વિવરણમપેક્ષેતે ત્યાદ— પ્રાય.સ્વદે કૃતિ ! નવરી વહમ્', ‘તવુપારાવ્ ’ ત્યેવ વ્યાણ્યેયમ્, તવ્યાાનમ્— àબિત્યાદ્રિ ૭પવા ? ત્યપેક્ષાય માહ- સાં‰તી પનેતિ । તતઃ લ્પનાતઃ । યં માવઃ- લ્પના દ્વિવિધા પાસ્માસ્થિતી સાંવ્રતી ચં, તંત્ર પ્રમાળવલમુત્યાનું તોઁઘુપįહિતા ક્લ્પના પાત્માર્થિી, ચા વસ્તુતૐ હૈં ોમાંત, ચવાળાએઁ વસ્તુ તાજારવ સૈતિક યા મિનિવેટ્િનિવધના લ્પના સા સાવૃતી, પદ્માર્થ પવપક્ષ્ય સ્વરૂપે સંવ
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૪ ]
[ તવોધિની વિસ્તૃતિવિધિતમ एतदेव पर्यायार्थिकमतं युक्या समर्थयति भाष्यकृत्
જ્ઞાચનયમિળે, પન્નયલ્ચતર શો વધું ! उलंभ ववहाराभावाओ खरविसाणं व ।। जह रूपाइ विसिट्ठो, न वडो सबप्पमाणविरहाओ । તણે નાણાવિસિટ્ટો, જો લીવો બાળવેશો?”
[ વિરોષાવરમાધ્યમ-૨૬૪૬, ૨૬૪૭] માછi વૃતિ , કન્યાના વસ્તુ જ્યારે યવમાનત જ્ઞાનં તત્ સંસ્કૃતિ, તાલમુત્થા પના વિજાપત્મિક બુદ્ધિ
સાવૃતો’ ફયુ, ચર્થ-સતિષતાલુપતા પૂવપર૫ર્યાયા જ વસ્તુતો દ્રવ્યમ્, તદ્દનુમિ દ્રવ્યમmટેવ, અથાપિ તાઃફ્રોબ્લેવ પૂર્વોપરપર્યાપુ દ્રવ્યવુદ્ધિર્મવતિ, સા નિનેન દ્રવ્યાપ પૂર્વાપર ચાલવાનું ચાવૃોતીતિ સંસ્કૃતિ, તત્વમવા તાત્મિક ધા લેપનાં સાંસ્કૃતીતિ !
હૃદુ વિરોપાવાવિવરમિF-“યત્ ચમત્, દ્રવ્યાચનય તયં-સત્યમ્, દ્રવ્યમેવેછતિ, મુખતૂપચાપત પર્વ મન્યતે ન તુ સત્યાન, તત-તરમાત્, સામાયિકુબવિશિષ્ટ – પસર્ગનીમૂતસામાચિડિગુ, મુત્ય તથા વીવ પધ, સૂક્ષ્મ દ્રવ્યર્થવનયસ્ય, સામામતિ યાત્ પર્યાવસ્થાના પર્યાય pઘ, તિ-નિપજ્વરિતમ્, વરતુ, વ્યં પુનત્તેખેવ પરીમૂતપધૂપવતો વ્યાઢિચત્તે, ન તુ પરમાર્થતwવરિ, તેણુ-પર્યાપુ, ઉપવારતરમત માતા તેર-તમાન્ કારખાત , પર્યાય વાર્થ મુથતાં સામાયિ, ન ગીઘદ્રવ્યમતિ રદ રદપા 1 પન્નાથ તિ-“પથચનયમતમિર્પયાવતરું સુતો દ્રવ્યમ્બ કપા-વ્યવહાર માવાન્ પવરવિવામિવ ! ચર્ચા હવાતિવિશિષ્ટ ન ધ સમાવિનદાતા તથા જ્ઞાનવિવિરિટ શો ની
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
મનેન્તિવ્યવસ્થાપનળમૂ ]
[ नास्ति परपरिकल्पितं द्रव्यं पर्यायेभ्योऽर्थान्तरत्वात खरविपाणवत् , यद्वा नास्ति परपरिकल्पितं द्रव्यं पर्यायेभ्यो भेदेनाऽनुપામ્યમાં નવા વ્યવહાડકશુન્યમાનરિવાર્ વા હવિષાવતિ પ્રયો!
વથા વા, -સન્ધ-સ્પો વિશિષ્ટ-મિ ધટો નાસ્તિ, પ્રમાઘેિદમાવા રવિપાગવત્, તોડનારથેયપર્યાયવહેણ સોંપાયરહિત, જ્ઞાનાદ્રિો વિશિષ્ટ તિરિક્ષ નામ? રાનાધેય" કૃતિ સંસ્કૃતમ્ ! કાયાક્રયાઈમુપથતિ-નાસ્તતિ- પત્ર “ઘરપરિલ્પિત દ્રવ્ય ના”િ હતિ પ્રતિશો, પથ્થોડાત્વાતિ દેતુ, “રવરવિપાલવ'કતિ દકાન્તા પરિસ્થિતદ્રવ્યજ્ય નાસ્તિત્વસાયને પ્રજા પારેખ પ્રયામુપપતિ- પતિ-પચેમ્પો મેનાનુપમ્પમાનત્વા” ફત્યે તુ વ્યવહાશ્રયુષ્યમાનવા” તિ દ્વિતીય સામાન્યત દ્રવ્યનારિ.સ્વસાધનયોગાનુપર્ય વિરોબત દ્રવ્યનાવિસાધનામુપરીતિ-૨થા વૈતિ ! “વિશિષ્ટ કૃત્યસ્થ “મન્ના' દત્ય વરિતા કનાયક' હત્યા વિહેણ સાતિઃ 'ત્યજી સમસાનાત્મજમવડુંનામ કપાવ્યા, સત્યતતાવિત સોપારણ્ય રિસ્વજોન ડાહ્યયા રતિઃ સોપાર્થ ફ્રતિ વ્યુત્પત્તિ, પાનયુસુમ-રવિપાણ-વળ્યાહુતાડ્યો ડીવાયા પ્રતિષ્ઠા વડારિ સમાસરાન્ટેનૈવોટ્ટક્રિતા મવાિ, નિદ્ધિ વિમહી સમાસાનાત્મ‘જાપsફાલ્વોદ્ધિવિતમ્, ધદાય લાથ ધટ-જુદાઘવાડનામપ્રતિપાદ્યા યદ્યપિ રોપાવ્યા પવ તથાપે દ્રવ્યાનચુપાત્રા પર્યાયાધિન સૂપ- સદ્વિપર્યાયવ્યતિરિજીતનવા નામ્યુપત, યદાકાજૂરૂપતિપર્યાયાત્મ તત્ર પ્રવર્તમાન ધટના ધટ, કુટનાત્ જુદઃ ફત્યાવિહ્યુત્પજ્યા નહાહરાઝિયાક્ષવિરોષદ્વિ
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
દ૬ ]
[ સરવધિની વિકૃતિવિભૂતિ એ નામ વીવ? નરિત થનાવ્યાધિતિ મારા વર્તમોને
મદષ્ટાદ્યસિદ્ધિશશ્નનીયારવાલાનાં તે સાથ रम्युपगमात् । स च विकल्पोऽखण्डालीकव्यवहारनिर्वाहकासत
કાપચમુપાર્થિવ પ્રવર્તતે, ન તુ પર્યાયં પરિત્યચ, તતઃ પર્યાયવિપા-પર્યાવિનિમેળ સામનડુનામસ્વરૂપાળામુપાવ્યાનાં ફાવાડપ્રતિવાદ્ય પવ, અવહુનામવાળા ધમાં અપિ “કપાવ્યા પતિ ચિત્તે, તવાત્ર બે જ સર્વધનાશ્રય તપરિયા હિત દુત્યર્થ છે “વો ના નીવ?” ત્વત્ર જિમ પાર્થાત્યમવર્થ
સ” પ્રત્યાઘુતમ્ પર્યાનિકે દ્રવ્યત્યાસક્રવતિ તત્ પલ્લીછત્યોmi અનુમાનપ્રયોમા સર્વન્તીત્યારા પ્રતિરૂપતિ- saપ્રયોગ્રિતિ- “રાતિ પર પરિપિત ઉદ્યમ્' ફારિયોસ્વિચર્ચા દિન્તાિિરિતિ-જળ દ્રવ્યધટ–નીવા ધાર્મિક, વરવિપા દત્તા, ચાપિવગ્રાહ્ય દત્તે પ્રતસાગ્ર-વિનામાવ, તેવાસિદ્ધિદિત્યઃ ધર્મિષ્ટાન્તર્પિતદ્ધત્વે તત્રો વિનામાવસ્થાપિ વિપદ્ધિત્વમ્, “ધર્મિળ પ્રસિદ્ધિ વિદ્ વિપત, સુત્રવિત પ્રમાણત, શારે વિપશ્નમાળાખ્યા” [ #પિ, પરિ૦ ૩, ટૂ૦ ૨૨] ફત્યનેનાવારસૂત્રે વિકલ્પસિદ્ધત્વ ધમિ કપાતમિતિ ધર્મિતિદ્વિવત્ દાતાપ્તિદ્ધિપિ વિત્પત યુતિ નાઈસિદ્ધિ તેવામિત્કા-વિરદ્ધાનામિત ! તેષાં મિદશાન્તાવીરામ વિશe પધ ? યત્વસિદ્ધāધીનામિયાહૂ - થામા-૨ = વિવ૫ કૃતિ લશ્કેતિ પારાય જં ફાગૃમિચે સવડો જ રાહિલખોટી. વિત્વવતું પર્વ શરશુદ્ધિક્ષણોગઢી તત્વ્યવહારઃ “રારાગૃમતન્નાઝિયા હત્યપિ , તસ્ય નિર્વાહન વ્યવહાર વ્યવહર્તજ્ઞાનય પ્રયોગ વાછરાગૃજ્ઞાવિધ્યારે પારાશી પ્રયોગશીમતિ નિવ
માલ્યાતિ વસતા શશગૃા. રથાતિનો તાત્મવા,
મિતિ ધ િદત્યના કામ
અને અતિ ના
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૬
અનેજાપવ્યવસ્થામમ્ ] વ્યતિરૂપ, લન્ડ પ્રસિદ્ધાર્થયોરછીન્નતમ્બ ધન્યવહારનિયાભ જૉડાયરા શ્રમજલગાન્ય વ્યાતિનો વેત્યન્યનેતત્ । દ્વિતીય
પતન અસન્ત્યાત્યન્યુવાૌદ્ધમતમત્રો એ સ્થાનથુપા મતમવįાઈ- લદશ તિ-ચોર્ડાને લિક વૃતાંવ પ્રસિદ્ધમિતિ લઙરા પ્રત્તિયોઃ પાશ્ર્ચયો ારા ચોરહાસ્ય સમ્વધન્ય ‘સદુપરાોપાલવ સંખñ માલતે 'તિ वचनाद् ચો વ્યવહા હાસ્ય નિયામઃ । આર્યશાસ્ત્રમક્ષતિ- પત= પરોક્ષનાનું નિશ્ચયરૂપમંત્ર, અનાર્યમેત્ર, પ્રત્યક્ષમૈવ તુ સંરાય િમિતિ મતમનાનૃત્ય, તનાતે શાપવાછરાસ્ય ચુપવાનોસ્થિત્યનારું માનસ આર્યસમ, રાષ્ટ્રીછરા માં પ્રત્યે સ્થનુંવ્યવસાયાનુવપત્તિ તતાદાનુવ્યવસાયાનુરોધેન આર્થીઽપ શાસ્ત્રમ ऊरीकरणीय મિલન્ધિ, તથા ૨. આહાર્યાા ભ્રમરુક્ષા યાÆT—ાતિતરૂપો વચર્થઃ । અથાહ્યાતિર્રામ અન્યાત્મના સ્થિતથ તદ્ન્યાત્મનાં જ્ઞાનમ્, તમાાંત તત્કારું જ્ઞાતિ - ચાવવું, પ્રતે રાશીયત્થામાવત શોશીયત્વપ્રા ારાષ્ટ્રજ્ઞમિતિ જ્ઞાનં અવર્ત્યન્યથા તરિત અનેતત્ વાર્ાન્તમ્, વલ્પોઙઅવ્યાતિમવતુ, અન્યથાન્યાતિો મનુ, સમયથઽપાંત્સવ્રુત્વમુપારાય દ્રવ્યાનીનાં ધો િપતયઽમિધાનં સમવતીતિ સર્વા પક્ષલલન-મઙયો પ્રતે નોપયોય ત્યારાયઃ । નઈ વલ્પો ચોળ્યીતિરૂપ ાંત પક્ષે દ્રવ્ય ષિત પ્રોસચવ પોંચે સ્થાતિવિશલ્પ રતિ સ્વાત્, તથા ચ તનુરોધન દ્રવ્યન્ય તત્ત્વમાયાāતિ તનમ્યુપામો 7 પોંચાચિસ્ય સળતો મવેનિયારાનૢતે દ્વિતીયપક્ષ કૃતિ— વિqાન્યચાહ્યાતિપત્ત્વપક્ષ ચર્ય પૂર્વોત્ત ક્ષાવૃત્તિ પામલખ્યું દ્રવ્યમેવ વહેંચનો નાન્યુપતિ, સૌલાદશ્યાઽહિતપૂર્વીપ પાઁચક્ષળસતિ ધ્યમમ્યુપછ ચૈત્ર, તેંચ વર્તાતોઽમન્નમેન, વિ તત્ર પર્યાયતો મિન્ન
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ તવોયિનીવિવૃતિવિભૂમિ -mણે ન્યત્ર સાત વાજત્રાપ ફતિ દ્રવ્યસ્ય વાસરિતિ વેવ, न सभागक्षणसन्ततिरूपद्रव्यपदार्थ पर्यायात् पृथवभ्रमोत्तरं पर्याय grષ્પોપવારેબાપ તત્સવસિદ્ધારિતિ વિ ..
તવ પર્યાયાર્થિનતિ નિશિ .સમર્થનાહ - પુષ્પદ્ધતિ વિયોતિ ય પરિણામતિ જ મુળા વધારું ! વર્ષમાં ગુણ | પુધ્ધિમવા હવા”
વિરોષાવરમાળાથા–૨૬૪૮] તન્ના તવના પર્યાયે તાવોપવા તરતદ્રવ્યવહાર જ્ઞાતિ ન દ્રવ્યસ્ય વારવિવાર્યો સાપસિદ્ધિતિ સમાઘ-નેતિ ! સમાતિમાના સદરા મા થસ્થા ના સમાપા, સમાજ વાલી
સન્તતિષ્ઠ સમાગલપતિ તદ્રુપ,વાત્મો જે દ્રવ્યपर्यायरतसिन्नित्यर्थः। तत्सम्बन्धोपचारेणाऽपि निरुतस्वरूपस्य द्रव्यस्थ સર્વોપવાળાપા તત્સવાડસિદ્ધઃ અતિરિક્તવ્યપર્યતત્ત્વસ પિયાથિમ વવ વહુ પિચવરૂપવ, ક્ષણમાત્રસ્થાધિવાત પર્યાયામાં હાહાત્વ, તર્વાધિવાળવા છાત્માણવતિરિજો તાતે હવે તે, અતઃ ‘તમામલાલતિપદ્રવ્યપાર્થ” ત્યત્ર ખારાબેન તિર્ધાતતપધવપવ ગદગમ્, શાસ્થતિરસ્થામાવાવ ગ્રામ્ ! કાષ્ઠપયાના મહાપર્યાય, તસ્ય જ વિસદરો જ્ઞાાપિચ ઇત્યેવ વિમામાનાં વિશદશાનાં પૂર્વાપમવેર વરિચતાનામપિ પર્યાયાળાં સાતિર્ન દ્રવ્યમ્, વિહુ તમાળાનાં સદરાનાં પ્રતિક્ષાં વિભિન્નાનાં પૂર્વોપરીમાંવમાપન્નાનાં નીકૃપયામાં સત્તતિવિ દ્રવ્યમ્, તથા જયવિપયાનાં સદશાનાં સતિદેવ દ્રવ્યનત્યાનાય “મા” તિ વિરોષણમ્ ! • કtપર્યાયામતખમર્થન વિરોધાવયનિર્યુક્તિતોમBર્તામયાદ– તવેતિ- અનન્તપતમેયર્થ. ૨૫ન્નતિ કૃતિ
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેરા./વ્યવસ્થામગ 1
[ ૬૦ વાઈ–ઝાદ્યન્ત, વ્યયને, ડાયાવચ્છિનીમાબેન પરિણમજો, દ્વિતીય સ્થવારા “મુળરુત્યુનત્તર સन्धाद् गुणा एव-पर्याया एव, न तु द्रव्याणि, अतस्त एव सन्ति, પત્રની-નવ તિવિવ, તુ દ્રવ્યાધિ, ઉપદ્ર ગણ-પરિણાદિतत्वाद् पन्ध्यासुतादिवदित्यर्थः। किञ्च, द्रव्यात् प्रभवो येषां ते દ્રવ્યમવા જુગ નેચર વિશ્રામ, તતો દ્રવ્યમવાર રૂત્યુનત્તર વારસ્વાવ્યથા વ્યવાહિતાવુન્હાનવીરસ્ય વાંssવૃત્તિવાળા ના મુળામવાલા દ્રવ્ય મવીરાઈસિને Iળવં નાવિ “કલ્પનો લયને ૪ પરિણમત્તે ગુણા દેવ્યાધિ | દિવ્યપ્રમવા મુળા ન પામવાદિ દ્રવ્યાપા” | તિ સંસ્કૃતમ્ | ડરૂમાથા વિવૃતિ- અત્યાર્થ તિા દિતીયવારસ્ય “પરિણામો ’ રૂતિ વારસ્ય ! મત ખાનામવોત્પાદું વ્યાયાછિન્નવિમાન પરિણમનમાવત ત વ ના પર્વ દ્રવ્યા િત તન્તીત્વત્ર હેતુ હત્પાદ-વ્યયપરિણામરહિતત્વવતિ પતિ- “હું ચઢુ કપાવવ્યાપરામહત તન્ન સત્ કથા વસ્થાણુતાવીત્યર્થ પૂર્વાદ્ધ વ્યથાય ઉત્તરાદ્ધ વિવૃળોતિ-તિ -“વ્યપ્રમવશ્વ ગુor ફતિ તત્ત્વજો મ “ગુણવ્રમવા દ્રવ્યા”િ ફચેતાવનાત્રમાવાન્ મુળવાર્યત્વતો દિવ્યરથ સરવમાથાનું સ્થા, અતઃ “દવ્યપ્રમવાઢ” તિ વારો
થ, સમાવૃત્તિનો ૦ધસ્થ દ્વિતીયનસ્થાનન્ત સનીય તિ ‘નાર ગુજામવા દોપિ' ફિતિ વાક્ય દ્વિતીય પર્યવસ્વતિ, તેના જ ગુમવત્વમપિ ટૂલ્સનામિ અને હત્યાતતો ટૂંકમા હત્યનત્તરમિતિ / તથા = શોર્યત્વસ્થ કારાવસ્થ રવામાવાન્ન દ્રવ્યોનાં સર્વામિયાહ-7 IMમિતિ તાનિ દ્રવ્યા?િ નવારસ્યાવૃત્તિવામિન્ત પૈવ ઉત્તરાર્ધમન્યથા ચાવ- અતિ! થે જુન મર્વયં શાળામ્ ?, તામ્યુપામે વા દિવ્યય સત્ત્વ
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
do ]
[ તવોધિની વિકૃતિવિભૂષિત વોર્યવં દ્રવ્યાળામયસન્ધવ તાનીયુત્તરાર્થો અથવા વ્યબમવારો મુળ ને મૈવ, પુખમવાળ તું વ્યાળિ મવનિત, પૂર્વપરમાર પ્રતીત્યસમુરાવલમુત્પન્ન કુળસમુદ્રા દ્રવ્યો વાહનવ્રુત્તે, तमान सां वृतकार्यरूपापेक्षयाऽसांवृतकारणरूपस्येवाभ्यर्हितत्वाद्गुण एवं सामायिकमिति नियुतिगाथार्थः ।।
તવ મધ્યઝોહેં“હા-વિગત()પરિણામો મુળા પરના !
संति न उ दवमिट्ट, तविरहाओ खपुष्फ व ।। મેવ સ્વાહિત્યત વાદ-પૂરીમતિ- પૂર્વગુખપયોત્તરગુપયાયોર્યઃ પૂર્વાપીમાવાન, પૂર્વઘ પ્રતીત્વ- ૨ ૩ત્તરપર્યાવસ્થ સમુપાવર સમુક્લ ગુણસમુદાયે, થોપવા પ્રવૃત્તિદવ્યપર્વોપવાળા , ગુલમુવાય પવોપર્વારિત પૂર્વાપરીમૂતમુખસમુદાય દ્રશે પૂર્વ પૂર્વ પ્રતીત્યોત્તરોત્તરસ્ય માન ગુખપ્રમવત્વે સુપતિપવીમતિ . નવેવં ગુપચ વાળવા દ્રવ્યસ્ય = વાર્યcવાદુમોરપિ સત્ત્વમત્યારાફામુપસંદ ફ્રેવાપરાતિ- રમતમુખસમુદાય દ્રવ્ય તત્ સાંવૃતાર્યરૂપમ્ , તવક્ષયાસાવૃતરણપસ્યામ્યતત્વા પર્યાયન ગુણ પર સામાયિમિતિ છે gવ
નિમિતનેવી માત વિરોલાવવામાખ્યા મા વરિ, પાવ૦ રૂતિ- “કન્યાવિાકપરિણામતો જુના પત્રનીતાવિવત્ સન્તિ, ન તુ દ્રવ્યમ તદ્ધિાન્ત રાવપુષ્પવિ. I તે ચત્રમવા ચદ્રા તત્વમેવ મદ્ મવેત્ તતો દ્રવ્યમ્ ! = તત્વ a wવ ચત પરસ્પપ્રત્યયપ્રમવાર” | તિ સંસ્કૃતમ્ ! હૃહ વિરોપાવરયવિવરણમમ્- - -
ગુખ સન્તિ, હત્પામિર્ધારિખામત-૪ત્પાવસ્થા-પરગામ
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેજા (વ્યવસ્થા શોમ્
તે નમવા નું વા તપ્પમનું હોય્ઝ હોય્ઝ તો તૂં । ૫ ય તે તે એય નો પોપ્પરબમાં '' || [વિરોષાવણ્યમાંથચે-૨૬૪૧, ૨૬૧૦]
एकदेशिमतमुत्थापयति“ હાડવવવામિનું ઇ વાઁમદ્ રાવળનો વિ 1 જિતચંવિામને મનદ્ સો વપજ્ઞ” I ઉપ્પાયાસહાના, પન્નાયા [ ધ સાય ્જ્ન્મ તે તમવા [ તય તúમવું તેખ તે મિન્ના ।।
[ ૭૨
વત્ત્વાત્, પત્રનીજતાનિવાતિ । અોમમતપ્રાંતવેધમાઈ-75 રાત્ ‘સોન્ત' વડ્ડવવનવ્યત્યયાત્ પવનનામિપિ સવત્તે, મૈં તુ દ્રવ્યર્મા, નૃત્યમી‰ પર્યંચાથિાનયસ્ય, ક્રિાત્ત્વ ઉત્પાચયપારેખામામાવાત્, પુષ્પવદ્યુત
વિદિ ચાાત્મવો ચેષાં તે ચત્ક્રમવા, તે પ્રસિદ્ધા નીછાવ્યો મુખા, ‘આવા તખમય તિ– ચર્ વા તત્વમય- તેયો મુળમ્યા પ્રમો ચર્ચે, તત્ તત્ત્વમત્રમ્, મુળમ્યો. અંતરિપ વસ્તુ, ‘ફ્રોન્ગ’ત્તિ-મવેત્વિર્થ, ‘ ફ્રોન્ગ તો ખ્વ 'તિ- તતદેવ વસ્તુ પાત્રમાથિ દ્રવ્ય મિિત । ન ચ મિત્યાદ્િTM TM તવું ચુણાનાં જાણ મૂર્ત મૂર્ત વા ગ્રુપેસ્યો ાંતરિત પિ વર્ષાાં, ચતાં વ નીહાળ્યો સુખાઃ પૂર્વોપરીમાવતઃ સાતત્યેન પ્રવૃત્તાં દશ્યન્તુ, મૈં પુનરાવૃત્તિ નિર્માપ દ્રવ્યમીત્તે I થાપૂતો મુળા ? કૃત્સાહપોરેચોનું— પરસ્પર બન્યોન્યં પ્રત્યયઃ પ્રત્યયમાવઃ પ્રત્યયોમત્વર્થ, तरमात् સવો ના ચેપાં તે પત્ત્પપ્રત્યયપ્રમવા, પ્રતીર્થેસનુન્પાતેનોત્પન્ના નૃત્યર્થઃ । તમાસ ઝુળેસ્યો વ્યિિાં દ્રવ્યમતિ ॥
અત્ર પદેાિવ્યાાનમપાતું માનું ચવાહ તવતારોનાવૈશીતિ / પાદેશિવ્યોલ્યાનોપર્શ માધ્યવચનમ્ સાતિ
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૨ ]
[ તપોધિની વિકૃતિવિભૂષિત નીવરત જ સમર્થ જ્ઞો તેમાં તેં તો મિત્ર इच्छइ पजायणओ पखाणमिणं जहत्थं ति" ॥
[ વિરોષાવરમાળા-૨૬૫૧, ૨૨, ૨૬૨] आह कश्चिद् व्याख्यात्रामासः-ननु पर्यायाथिकनयमते यदिदं સર્વથા દ્રવ્યામાવરિષા મવદ્ધિ તંતયુતવ, યત ફ પર્યાયનયોગપદ્રવ્યમછત્યેવ, શિનું પરપરમત્યન્તમભાવ દ્રવ્યપર્યાયાવલી મતે, ન પુરા થા, રૂતાવતા સિંદ્ધારાવશ્ય મેતિ ! ___ कुता पुनरस्य द्रव्यपर्याययोरत्यन्तं भेद इत्याह-यद् यगाद्,
માહાઈથી થોનોમિન- છતિ દ્રવ્યમહ ઉર્યવાથsfપ લિવત્યવિમિત્રો મન્યતે રસ દ્રવ્યપર્યાય | ડમ્પાવાવમાવા પયા ય શાશ્વત દ્રવ્યમ્ ! તે તત્વમવા તત્ તત્વમવું તેર તે મિન્ના નીવર્ય = સો પર્યાયોન તત સત મિસ્રમ્ |
ઋતિ પર્યાયનો વ્યાયામિ સથાર્થમિતિ” | કૃતિ સંસ્કૃતમાં કwાથાવાર્થમુવત- અતિ | સ ધાત્યક્ષાયાંમારદ્િ ગ્રાહ્યાત્રામાં તિ! તત્ વ્યામુપતિ -વિત્યાદ્રિના નનુ પર્વાચનઃ પર્યાયં વીરત્યેવ દ્રવ્યમથવુપેથાત્ ત પ્રમાણ પત્થાત્ સિદ્ધાન્તરૂપતિવાક્ય ત્યત બાદ-રિવતિ શશી પર્યાયના ને પુનઃ જીતિ- દેવ મિસ્ત્રી દ્રવ્યપર્યાયવિન્ધર્વ = પુનઃ ફૂછતીત્યર્થ, ચાકાવસિદ્ધાન્ત વાર્થી મિત્રો દ્રવ્ય-પર્યાયવિષ્ણુપતિ , પર્યાયનિયતુ નર્વથા મિત્રો દ્રવ્યપર્યાયી વીતિ, ઉતાવના સિદ્ધાળતુ પર્યાયની ઐ છુંત્યાનાવનિ ! ગરય પર્યાનયજ્ય
નઃ ? માડતો ચશ્ય પધાર્ય, “મને ' તિ રોધઃ ધર” દત્યસ્થ ચરમાહિત્યર્થ“રવાહિ ડચાવવાથ
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યવસ્થા રામુ ]
[ રે પત્ની-વ્યય-પરિણામવમવા પર્યાયા, શાશ્વતં-ઉના, જુનદ્રવ્ય, ત્રિ, તે-ગુવાર, તત્રમવા–
દ્ર ધ્ધાત્મામા પુનતદ્રવ્ય તઝમવું છે વ્હાત્મસ્વરૂપમ્, તેન, તે-દ્રવ્ય - પર્યાયામિના
નીવર્ય શાશ્વતય, તથતિ સામાયિ. પર્યા, તેન તત્ કામય, તો નીવાર્દુ, મિત્ર-અત્યન્તતરિક્ત, રૂછતિ પવનય, તો નવીય વ્યાવ્યામિ યથાર્થ ધટમીન
, પર્યાયાધૈિવામિકતદ્રવ્ય-પર્યાપત્યન્ત મેવવ્યાખ્યધર્ષજ્ઞાનપર તથા “પૉંતિ વિયંતિ ” [પત્ર૮] હૃત્યાધિનિrcથયાં ન્યાધ્યાતિ નિકિતાથી ગામમુપાવાઈ હત્પા-ચય-પરિજામવમવા તિ! “શાવતમ્' ત્યય નિત્યમિત્યર્થ“તે' દુલ્હસ્ય જુના ફત્યર્થ. “તામવાઃ” çત્યસ્થ વ્ય
ધાsswાવા ફત્યર્થઃ “ત' હત્યસ્થ દ્રવ્યમતિ તઝમયમ’ફચર્ચા જ મુળભ્યો મ ત્યર્થ. “તે ' દત્ય ટ્રધ્ધપયા ફત્યર્થ છે
તલિતિ-સામાથિમ્, “ત’ ફત્ય જીવા, “મન' પ્રત્યય સ્વતિરેnત્યથા, તે દતિ પૂળમ્, “વાર્ય ફર્થક્ષ્ય ધમાન મત્યર્થ છે
તથા = “કમ્પનંતિ." [પત્ર-૬૮] ફત્યાવિનિર્યુક્તિ થાય તત્ક્યાઘાને નિશ્વિતથમાવતિ-પર્યાતિ-વિરુદ્ધધર્માધાસાત્ વસ્તુનાં બે સિદ્ધતિ, નાન્યથેચતો વેરો વ્યાપ સાષ્ટવાત,
વિધ% થી કિક્રન્ચાત, વ વોત્પાદ્રવ્યથી પરે વર્તતે જ કુષ્ય કૃતિ દ્રવ્યાવૃત્તિત્વા ચસ્વ વિદ્ધ થોડુત્પા વ્યથી ઘર્મો, તદ્રવાન્ પયા દવાદ્યન્તમિત્રા, નિત્યત્વપર્યત પાશ્વતત્વ પર્યાયાવૃત્તિવાત પયામાં વિરુદ્ધ તદ્રવાન્ દ્રવ્ય . પોડત્યન્તમિત્રમિતિ, તથા પર્યાયાર્થિવનથમિમતો યો દ્રવ્ય
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
9 ]
[ સંબોધિની વિકૃતિવિમૂવિતમ તમતમપાન સ્વવ્યાપદ્યાનું સમર્થનાટ્ટ“૬ પન્નયન વિય પર તો વિ ... પન્ના दवाटिओ किम ? जह व मई दो वि जमभिन्ने ॥ રૂછશું તો તેણમય-મુમય વિ સ વિરૂદમૂડ્યા મિ છત્તામિહેતા-ત્તwત્તદાળો | પત્તિ કુળો રિ પન્ના વાળમિત્તમ ! તષ્ઠા તં વર્થ વા મુછો વ હર્બથિના ! નહ મનોમાપાહી પન્નયનો તાપવર્ષમા
વિરુદ્ધ વ ત મ હબૂદિયના છે . ધર્યાયવોરત્યાહૂલ્યાથં ચત્ પર્યાયામાતમુત્યાયક્ષ વૈધન્ય ય દ્રવ્યવાર્તા રેશાશ્વતત્વન્ટલ વૈધન્ય તદ્વિપ ચવિજ્ઞાનં તત્પરતથા તખ્તનશાત્વેન તાત્પર્યવિષયતા “ડપન્નતિ વિતિ પરિબમતિ ચ ગુના બર્થ” [પત્ર-૬૮] ફત્યાદ્રિ નિજિગાથાયા વાત્વાતિ “ચશ્વáાળામાત્યાર્વિજિતાર્થ ઉર્થવલિતાર્થ ત્વર્થ છે
સદ્. હત્યા થ િપયન ઇવ સમાન્યતે દ્વાપિ દ્રવ્યપર્યાય ! ક્યાર્થિવ લિમાર્થમ્ ? ય વા મતિવપિ યવમિની ફતિ જ તેનો યમુમયગ્રાપિ વત ગુથબૂતમ્ ! મિથ્યાત્વામિહૈરાન્તાવેજસ્વીડન્યત્વગ્રાહાત્ આ પવિત્વે નનું દ્રમુખ તિ પર્યાયવવનમા–મમ્ તાત્ તત્ દ્રવ્ય વા ગુણો વા દ્રચાચલશાહ વિ મિત્રોમગ્રાહી પર્યાયનયરપા વિરુદ્ધમેવ તત્ વિમતો
ધવનન / તાત્ સિ સામાયિજં મવતિ? દ્રવ્યં ગુખ તિ વિજોયમ્ ! ધ્યાનસ્ય વ્યં મુખર્ચે તત્ પવનય છે તથા તીવાડજન્ય દ્રવ્યનવચેતરસ્ય મિર્જામતિ મનોમયશ્રાદે ધત ને ગ્રાપિ” તિ સંરકતમ્ !
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
[७५
भनेका व्यवस्थापकरणम् ]
तहा कि सामइ हवेज दवं गुणो त्ति चिंतेयं । दष्टियरस ६० गुणो य तं पज्जवणयरस । इहरा जीवाऽण दवनय सेयररस भिन्नति । उभयनओभयगाहे घडेल गहिमि"। [विशेषावश्यकभाष्यगाथाः-२६५४, ५५, ५६, ५७, २६५८,],
व्याख्या-यदि भोः ! पर्यायनय एव द्रव्य-पर्यायौ द्वावपि, सान्यते-अभ्युपगच्छति, तर्हि द्रव्याथिक किमर्थम् ? द्रव्यपरिकल्पना 'स्वयेष्यत' इति शेषः, पर्यायनयाभ्युपगमेनापि द्रव्यस्थसिद्धत्वादिति भावः । यदि चैवम्भूता मतिः स्यात् परस्य, द्वापिद्रव्य-पर्यायौ, यद्-यमाद् अभिन्नौ-परस्परात्मस्परमे)कत्वमापनौ।।
इच्छति, सः-द्रव्यार्थिकनय इति सम्बन्धः । तेन कारणेनेदमुभयं द्रव्यपर्यायार्थिकनयद्वयम् , उभयग्राहेऽपि सति-प्रत्येकमुभयाभ्युपगमेऽपि सति, पृथग्भूतं-भिन्नम् , एकेनोभयोरत्यन्तमभेदाभ्यु
पडपि गाथाः क्रमेण विवृणोति- यदि भोरिति । 'सम्मन्यते' इत्यस्य 'अभ्युपगच्छति' इत्यर्थः । द्रव्याथिक' इत्यस्यैव द्रव्यपरिकल्पनारूपत्वे 'स्वयज्यते' इत्येतावन्मात्रस्यैव शेषः। व्यसिद्धयर्थं द्रव्यार्थिकनयस्त्वयेष्यते, द्रव्यसिद्धिश्च ,पर्यायार्थिकतयैव सातति व्यर्थ द्रव्याथिकनयपरिकल्पनं त्वगते स्थादित्याह- पर्यायनयाभ्युपगमेनापीति । परस्येति पूरणम् , अन्यत् स्पटम् ॥
प्रत्येकमिति-द्रव्याथिकस्य द्रव्य-पर्यायोभयाभ्युपगमे पर्यायार्थिकस्यापि द्रध्य-पर्यायोभयाभ्युपगमे च सति । एवमपि द्रव्यपर्यायार्थिकनयद्वयमन्योन्यभिन्नमित्यत्र हेतुमाह- एकेनेति-द्रव्यार्थिकનથેન દ્રવ્યપર્યાયોપત્યન્તમપુપમા પર્યાયાર્થિનનન पुनध्य-पर्याययोरत्यन्तभेदस्थाभ्युपगमादित्यतस्तयोद्रव्य-पर्यायाभ्यु
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરવા
૭૬ ]
[ તવોધિની વિવૃતિવિભૂષિત વાવેન વાત્યમેવાડુiાહિત્ય તથા પ્રત્યેનકુમવહેકધુમાં મિથ્યાત્વમ્, wત્તાત્ – શાન્તના પ્રત્યેકનેવીન્યવિહાલા
તત્રોત-77 દ્રવ્ય-પોરે ત્વયિતો ટ્રાfઅને થાળે “જો મુળ તિ નિદ્યમિાિવવત્વદ્વિકપુદ્રાદ્ધિનવા પર્યાયવવનમાત્રમેવ સ્થાન ! તાત “સામચિવ દ્રવે વા કુળ વા” ત દ્રવ્યાર્થિવનવગ્રહાયાં, પુન તદ્ દ્રવ્યમેવ રૂતિ તદ્રુહો મત , રવિવામિતે, દ્રવ્યાર્થિનાતેને દ્રવ્યપર તય પ્રસિદ્ધ રિતિ |
તથા, ધ મિજોમયદ્દિી પર્યાયન ઉત્પષ્યતે, તે પામવૈવિધ્યસદ્ધાવાન્ મિન્નત્યમિત્યથી તથા વિમસ્યુપામે. પ્રત્યે દ્રવ્યાર્થિસ્ય પર્યાયાચિકાસ્ય = ! મયફ્રેડરિ દ્રવ્યપર્યાયોમથોડુપગપિ વિતિ સમય પયયયમ્ | gશાન્તનેતિ- દ્રવ્યાર્થિવ -જાન્તન દ્રવ્યોમવત્વશ્રાદન્ત્રાનું પર્યાયાર્થિવ પવારેન દ્રવ્યપચોમાયાખ્યત્વગ્રાહત્વાન્મિથ્યાત્વીમિયર્થ
પર્વ તત પરમાતે વાપતિત તદુપતિ - ત્તત્રોચન તિ વ્યાર્થિન દ્રવ્ય-
પથરાયો પર્યાયત્વે પરબતે પ્રાપ્ત તિદ્રવ્યવાસુખો વા સામાયિમિતિ ચાત્ત સુદ્રવ્યમેવ સમાધિમ, ફાઇજ દ્રવ્યન દ્રવ્યમેવ સમાયિમિતિ તદ્દીન વિત્યુપર્લહતિ-સ્મદ્વિતિય તો દ્રવ્યાર્થિન ન વધ્યતે દ્રવ્યન દ્રવ્યું ધા ગુણો વાં સામાયિમિતિ ને તે તત્ર દેતુ-વ્યાર્થિતિ ત સામાયિત્વ છે
પરમતે પર્યાયાર્થિશર્ય દિવ્યગ્રાઇવન્ય પયગ્રાહત્વમિતિ દ્રવ્યગ્રાહળ સામાન્ય દિવ્યત્વેન દ્રવ્યમેવ સામાયિમિત્યસ્ય સિદ્દો લવ વ્યથાયોપવાલો વ્યર્થઃ સ્થાડિયાદ- તતિ . “સ્વધ્યતે -તિ પૂનમ “gણે 'ચર્ય થાક્યાન-વક્તવ્યરાઘવે યાતિ
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેા વ્યવસ્થામળમૂ ]
[ ૬૭
દ્રવ્યાંશપ્રહવેાયામ, વિમેવ, સત્ સાયિમ્, દ્રવ્યત્વને તે શેષ, અતઃ દૂન્યચિનયનોન્યન્તેન તથૈબાન્યત વ્ સિદ્ધેશ્ન, અનન્યસ્વચૈવ વિષયસ્થ નયાન્તરાત્ ॥ તરજ્ઞાત હિં દૂન્ય ગુણો ના સામાયિમિતીયના ધ્રુતા, અસ્યાં ચિન્તાયામ્રજ્યંતે-દ્રાચિન્હનયસ્યામિત્રાયેળ દ્રવ્યક્, પર્યાયાધિનયમ્ય મતેન શુશ્ર, તત્ સામાયિમિત્યેવ ન્યાયોનું શ્રેય તથા અન્યથા, પુનાચિત્ય નીવાનન્યત્ સામાયિમ્, તરસ્ય તુ પર્યાયાધિસ્ય, નીવાત્ મિત્રંર્, ત-શ્ર્વ વ્યાવ્યાયમાનમ્, ગાશુયુત્સ્યા, ન ઘટેતેતિ શેષઃ। થ પુનયનેત ? રૂત્યોદ છમયનયT-૭મોનયયોતિયો, ઇમયગ્રાદે પ્રત્યેનોપનીñપન્યતેનેતિ પૂર્ણમ્ દ્રવ્યાધિ નયોપન્યાસવૈશ્ય હેતુમાન સ્થતિદ્રવ્યાધિવનયપ્રયોઽનસ્ય દ્રવ્ય સામાયિમિત્યચેત્વર્થ: I વ સિદ્ધેઃ પોચાચિનયાઽમકેતવ્યાઽસ્યુપામત પત્ર સાળવાર્ નનુ તતાસ્ય સિદ્ધત્ત્વઽપ દ્રવ્યાધિ નયતોઽપ સિદ્ધિનિત્યતો દ્રવ્યાચિખાનયોપન્યાસ ત્યત આહ- અનન્ય મ્યસ્થતિ ।
અન્યત
થ પચાવ્યાનસ્થાયુ ત્વે સ્થાપિત વાલ્યાનસ્ય યુòi માબ-પછંદતિ-તસ્માદ્યુિત 1
'
તત્યેત્યસ્ય વિવાનૢ-અન્યતિ- અપાહુપતિધ્યાહ્યાનાનાબળે કતિ તવર્ષ | ર્ લામાયિમ્ । ‘કૃતિ’ નૃત્યસ્ય ‘પૂર્વ વ્યાયાયમાનમૂ કૃતિ નિવામ્ । પ્રાક્રુત્યાવિ ઘૂળમ્, “નદ પદ્માય નઙ વિચ॰ 2 [પત્ર-૭૪] જ્ઞત્યાવિવાદ્યુતિ તથ્ઃ। ત્તાજ્જૈમવતાતિ– થ મિતિ । ‘ઙમયનયોમયપ્રદે' કૃતિ સમસ્ય વિદ્રમુપાવાય વ્યાથી નમ્” સમયનયશ્રેત્યાદ્િ। ‘ સમયનયણ ' નૃત્યસ્ય સમચોર્નયમિતિયોઃ ' - પ્રત્યર્થાથનમ્ । ‘ સમયમાહે ’ દૃશ્ય • પ્રત્યેોપની તે વિષચત્તમાંવેશેનાડ
'
'
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૮ ]
[ તત્ત્વવોધિની વિકૃતિવિભૂષિત વિષયવેરોનાખ્યુપમખ્યાને સર્વ ધરેત, વાહેएकैकस्योभयविषयकस्वाभ्युपगमे, एवं हि मिलनस्याधिकविषयानुपनायकत्वेनानतिप्रयोजनत्यादित्यर्थः ॥
ત્યતત્વ પ્રત્યે વિપકડયુમોહનર સ્વરસ્વાચ્છનેન સંધ્યવીપદ્દનવ પ્રયોગન, તવ પ્રત્યેકુમાવિષયસુપરસ્થમાને ” તિ, ફત્યે વિવિખ્યોપારાનમ્ સર્વે પટેલ ડ્રડ્યાર્થિવ મતે દી સામાયિક પ્રાર્થના મુળ સામાયિમિત્યુપતા ર માટે” ફત્યય ઇજયોમળવાપુએ તિ વિવાળમ્, द्रव्यार्थिकनयस्य द्रव्यपर्यायोभयविषयकत्वाभ्युपगमे पर्यायार्थिकस्य તિ તથા “ર ઘટે” રૂત્યનુષ | gવ હિ - યત - નયોમયવિષયાત્વી યુવમે ! મિનયે દ્રવ્ય-પર્યાયોમમિનસ્વી
પતિ-પાપિ નેનોમયવિલોપન તવ નક્રિયેનાપતિ નોંધવલોપર્શત્વે નયક્રમનયેત્યવિષયાનુપનાયાનેત્વર્થઃ !
પર ફાફતે- સ્થારિતિ ! પ્રત્યેમિતિ-માળા તૂર્થિજય દ્રવિજયત્વે પાર્થિવાક્ય પવિષયત્વેપિ, દ્રવ્યપર્યાયનોમયમનસ્ય, સ્થાજો બ્રુનેન વિષે સ્થાપવાર્થ વેરોન, સ્યાદ્રવ્યવયિત્વેન યાત્પર્યાયવિષયત્વેન , સમ્યકત્વાડડપાયું
ક્યત્વે સામાચિવાયુમય ગુણય સામાચિત્વાન્યુમિર્ચ ર મુખ્યત્વેTSJપાનમ્ તત્ સવાઈપાવનકાળે પ્રયોતન, મન્મપિ પ્રત્યે ઋમિતિ-વ્યાર્થિાનયજ્ય દ્રવ્ય-પર્યાયોમર્યાવિપથર્વ પર્યાયાર્થિવનયત્વે દ્રવ્યપર્યાયોમયવિપયજવમિચેવમયુપીમેપિનિષ્ઠભૂદ્ધ નિર્વમમ્ | તહેવોપતિ -તતિ-માળવારિત્યઃ મમ મતે દ્રવ્યાર્થિવાક્ય પૂર્વાચાર્યજીવ પ્રત્યે દ્રપર્યાયોમવાયત્વનિત્યમ્યુપતુના સ્થાનીવાડમિન્નાન વર સામાચિ
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
મનેal-વ્યવસ્થાપ્રજામ્ |
[ ૭૨ कत्वाभ्युपगमे निष्प्रत्यूहम् , तब मते स्थाद्गुणविशिष्टजीव एवं સમાવિ, યાજ્ઞીવમુખ થવ સામાચમિતિ મિત્રતામાંપવન મતે સ્વાઝીવામિન-મુળ વ સામાયણ , સ્વાવમિજમુળ ઇ સામાયિમિતિ નિકિતામિસ્ત્રાપજ્યપ સમવાર ન ાં મગ દ્રવ્યપ્રધાઝામા, “સ્વામિના
' ત્યા ચામુણામિનની પ્રવ” ત્યારે સામાનસંવતસંવેદ્યતા ભ્રામાસ્યુમિત .
શિક્ષ, મમ મતે “વીવો ગુણાતિપન ” [પત્ર-તિ નિતી જુગામન રૂત્ય સાબુથ તવ મતે તુ મુળાના
મિતિ દ્વવ્યાચિકાન, ચાનીમિત્તશુળ શુ સામાચિમિતીતિ પર્યાયાચના નમૂmમિઢિતામિહાપે મુખમૈર વિરોગતયોજીત્વેને પ્રાધાન્યમિતિ ન દ્રવ્યપ્રાધાન્યામ હત્યારાષ્ફી પ્રતિક્ષિપતિ–તિા નીવામિન્નતથા મુખધિરાતી મુળામિત્રતા નીવસ્યાખ્યાતિ સમાનવિલંવેદ્યતય સ્થાતિ વ્યસ્થાપિ પ્રાધાન્યટા ફાતિ નિષેધ દેતુમુપથતિ Mીવાડમિન્નકુળ વેરિતિ- ત્રાદ્રિ પવાનું
સ્થગ્નિીવામિન્નકુળ પત્યોપગ્રહ “સ્યગુડમિશગીવ પાવે.” ફત્યજ્ઞાતિપાત્ ાણમિત્રનીવ ત્યજ્યોપત્ર સ્વાઝીવામિન્ના તિ હે ગુણી નીવામિન્નતયારવગાને તીવસ્યા મુખારમિત્રતયાઝવાહનનું, યાજ્ઞીવમિત્તગુ પતિ હે ગુણાર્જ નવમિત્રતાવાદને નીવસ્થાપિ ગુમન્નતાંડવવાહમિતિ |
પ રવમતે નિસિથાનુપુષ્ય માગવાતે તદ્દનાનુજુર્થ યતિ- વિતિ મમ મતે નાદ્વયંસ્ય પ્રત્યેનુમયવિપયજત્વામતિ મતે “તવ મતે તુ” માગતુંમતે પુનઃ મૌક્ષિકત્વેન ડિતત્વેના એ “ પ્રતિપન્ન હત્યાથી શુ બતારોપરધરુ તિ- શુ?
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૦ ]
[ તવોષિની વિકૃતિવિધિતમ્ મૌલિવે ગુજતો રગતારો વચ્ચઢે નતસ્લેવ ની મુળાનાં વૈજ્ઞનસક્વલૈવાડુવમેન મુળનપતવૈજ્ઞાનિવાગ્યેધવાનિત્ય વાવ્ય રૂત્યસામુખ્યમાં નવું મમ મતે દ્રવ્યાતિપક્ષે દ્રવ્યસુપરમેન પર્યાયત્વીપજ્યાં દ્રવ્ય ગુણો વેચેન્નરનિર્ધારણા નુપત્તિ, તવ મતે દ્રવ્યાર્થિપણે ગુળયે મમ મતે દ્રવ્યાર્થિવપક્ષે સાફાવતqન્યો ન જ્ઞતા વાધિતત્વયિતિ શુ તત્રમા ના ય “ર્વ રાતમ્” દતિ વાક્ય મયુરાતે તત્ર વાયાહુ વખતસ્ય નામેવલન્ડ, gિ “દમ્ અમેવરક્વન્યાવછિરગતનિષ્ટકારતાનિ હાતિજ્ઞાનીયો તાલન્ધન્યવત્ ' ચ્ચે શુ જનતજ્ય વિજ્ઞાનછતસ્વન્યસ્ય યથાવુપમાંથી વાસ્તવિશે નીવે લ્પિતાનાં મુળાનાં સત્તાવાળ્યલગાડવિષ્ય માવા તબ્ધન્યો જ સમવર્તીતિ વિજ્ઞાનતલવૂન્ય ચૈવ વમળાનાણાનવિશેષપહૃક્ષણક્ય તવ મૉમ્યુપામેન પવારજ્ઞાનવિરોખ્યત્વો યો શુનાપિતો મુખપ્રતિયોગિતા વૈજ્ઞાનિ- વિશૌનાટિતો વિશામયુtો વા સક્વન્ય તદ્વાન્ ગીવ ફતિ “નવો મુદાપ્રતિપન્ન પ્રત્યયાથી વાળ્ય પ્રત્યર્થ “નવું મમ મને ' ઇતિ સ્થાને “તુ મમ મને” તિ પાડો યુ, “ તુ' ત્યક્ષ્ય “પતનિર્ધારણાનુપપન” ફુલ્યાગાન્ડયરી મમ મતે નયદ્વયસ્ય પ્રત્યે દ્રવ્ય-
પદ્યઅવિષયાત્વીમિયચુપાતુર્મતે ! વ્યારિતાપક્ષે દ્રવ્યપૂર્યા ત્યાઅમેતિ દ્રવ્યાર્થિન, બાિન્ પક્ષે દ્રવ્યવત તવત્યમિત્તસ્ય મુખસ્થાપિ માવ પવ, ન તુ તપછાપ ઉતિ દ્રવ્ય સામાયિમિતિબત મુખ સામમિત્યપિ સાવચેવેતિ ‘દ્રવ્યમેવ સામાય - દ્રવ્યન” ફત્યેવાતનિર્ધારણાનુપપત્તિપિતિ જ પુનરિત્યર્થ. તત્ર જેતુ- તવ મત તિ માતૃત ચર્ચા વ્યાપક્ષે “કાવાવ જ ચન્નાસ્તિ વર્તમાનેડપિ તત્ તથા” [ ધ્યાભોપનિષત ] કુતિ
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને પાર્ટીમાણમં ] *
[ ૮૨. દ્રવ્ય-કુપાયોમેટ્સ વાપરત્વે મુળ દ્રવ્યમેશ્યલિસ્વાવાળ તમાલાય દ્રવ્ય-મુળપદ્રયો પર્યાયવીપજ્યુદ્ધા લિતિ છે? મૈવ સામાય ધ્યયુગાન્યતાવ્યાણશુદ્ધધર્મબનિજ્ઞાસાણાં તો શશિધર્મરોધનનવનયશાયાસક્રdવાપÚરુદ્ધરસ્વાવ, નહિ વોડમિતિ ધનજ્ઞસાચાં ત્રાંબોધિતમૈત્રનિર્મિતઘટોગ્યમનુ ન્યાયાત્ દ્રવ્ય વ્યતિરેખાનુપમાત્ મુખા પ્રસન્ત પતિ દ્રવ્યાનિયે મુળચૈવેતિ- મુનસ્થ પરમાર્થતોડતત ચોત્રેક્ષિતસ્યાફીર ફત્યર્થઃ મમ મતે નયક્રયજ્યોમચવિષયવહત્યાધુપ મતે વ્યાપલે દ્રવ્યાર્થિસ્થાપિ દ્રવ્યામિત્રગુણવિષયકત્વમિતિ પા યૌલિરા પિતસ્થા તમારા બ્રેલિદ્રવ્ય-ગુપમાવાય છે
યાત” ત્યાર ‘પયાવાપજ્યુઠ્ઠાવિતિ ” દત્યન પાક્કામુપર પ્રતિંક્ષિપતિ-મૈમિત્કાતિના વિ દ્રવ્ય ગુણો વા સામાયિમિતિ નિલા ‘શુદ્ધદ્રવ્યત્વકારવામાયિવિરોષ શુદ્ધગુણવતાસામાયિવિરોગ વા શાન ગાયતામ્ ” પ્રત્યારિ, તસ્યાં ત્યાં નિવૃત્ત “પ્રચં સામાચિવામ્” તિ પ્રયોજાય “મુળ સામાચિવમ્' ફાતિ પ્રોચ વા સન્નતત્વમ્ ; 7 તુ મવન્મતે દ્રવ્યાપિન “નવદ્રવ્યમત્રો ગુખઃ સામાયિ
” ત પ્રયોજ્ય, પાસ્તામતે “મુળમિન્ન નવદ્રવ્યું સામાન વિસ્ફતિ પ્રયોજ્ય વા સતત્વમ્, કર્થ-જુખત્વાન્યતરધ્યાયસુધચૈવ નિસાસાવિષયશાનેનિસ્તાપિતારતાશ્રયસ્વાદ્, નવામિત્તગુત્વચ મુખનિજનીવત્વસ્વ વાતથાતાવિત્યાહ- સામાયિ. હતિ. તાદશરિરતિ- દ્રવ્ય મુખત્વાન્યનરવવામુખમિની નીવામિન્નકુળત્વધર્મચર્થઃ | શુદ્ધધર્મપ્રજારનિજ્ઞાસાયાં વિશિષ્ટ ધર્મકારાવધાનરાઘાણ્યાસન્નત્યં તથાકયોાસ્ય કવિવળનુપાત્તપર્તુત્વાનો દ્રઢતિ- નીતિ ! પરઃ રે
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૨ ]
[ mધાધિનધિમિનિપિનામ લય માહિતિ મામાયોપલી, પર્યાયાચિનયાતવાર જ્ઞાન સાધવનાના , તઈ નિશામયા, તને પ્રશ્નાર્ , તવ પ્રતિવનરુપનાવો થતા સત્ર નામ, વિખ્યત્વે પદ્ધ, નવ નડયા તથી જ લામાયનિર્વિરોગતા પથથાનિધાન પ્રનિષ્ટપ્રજાસતાકશાસ્ત્ર “રામ દવાથપયાનયાન્તપ્રધાન” ત્યાનસ્ય, વિપ૨વિષ્યના છાનો
પછી વિજે, વંનિખાનનાવિધ્યતા નયનનિપ્રાનાશાના સામાયિનિષ્ઠવિનંત વ્યાયાનાન્યતરઘાનિબળાતાના સામાયિક દ્રવ્ય-પથચિકનાન્યતરજાવિત્વિાકર્ષ મહિલાધનમ્. ફત્યા
જ્ઞાન નિફન “ સામાચિ દ્રવ્ય-પથાર્થનાન્યતરપ્રદ્યુનિતિ માર્જ જે નાથવાનું ક્યાચ્છિા , તથા કત નામા૪િ કિ દ્રવ્ય-
પદ્યાધિનવાઈન્વતમારવ'તિ પ્રશ્નાર્ , તર્યવ પ્રતિવનનારાયT: સામાચિ દ્રવ્યાચનયમકાવત, રામા પર્યાયાધિશનમારવ' રવે પ્રતિવવાહપનાવ્યો , વ્યાર્થિનીપ્રી
શ્વ નીવામિન્નગુણત્વે ગુણાગમિશ્નવત્વે , પાવાની પ્રકાર નીવમન્નમુખત્વે ગુણમિનીવવું , પવં દ્રવ્ય નન બીવામિન્નકુળ મુખાગ્નિન્સનો વા સામાયિમિત્યુત્તરવવનપ્રયો, પોંચાનન નવમન્નકુળો મુળમિનનીવો વા સામાન્ય ચિમત્યુત્તરવેવનોનો નાડનુપપા ત્યા પ્રશ્નચિનુ પ્રતિવવનવિધાવબતિવત્રનતસ્તમિવાયઈક્ષાનપરિક્શાનતસ્તમિદાવપદ્રવ્યાધિ- પાર્થિનાન્યતરપ્રજાપ્રશાખાનચેષ્ટસાધનતાણાનાતિઃ પ્રશ્નબત્ત, પ્રશ્નપ્રવૃત્તી ૪ વબતિવવનબંસ્કૃતિ વામિનાયલનયરિબાનબુ,હત્યન્યોન્યાશ્રયાપતિપરામિબાવો
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યવસ્થામશરણમ્ 3
[ ૮૩ नानुपपन्न इति चेत् , न- पत्रभिप्रायरूपनयपक्षेऽन्योन्याश्रयात् , एवं सति सामायिके द्रव्यपर्यायात्मकत्वस्याहादाद तत्कुक्षिप्रविष्टતવાડમેવસ્યવિનતિરિક્તત્વના ! ર છાત્તા, તત્ર द्रव्यपर्यायात्मकत्वस्याहादसिद्धावपि तद्भेदाभेदस्याद्वादोत्थापनમૂછાવલીંક્યુપરમામયાવિતિ દ્રિ
સક્રત તિ મધ-તિ ! પરમતે રોપાત રમવાદ-વ નીતિનીવામિનપુણત્વા સામાથિ દ્રવ્યનથSSતિસ્તવ મતે વિશુપામે સતીત્યર્થ . તાલુકા પ્રવિણતિ-દ્રવ્યવરીપળતય પામેવાડ એવોઃ પચવિરોપાતાં દ્રવ્યમેવાવવિશ્વવું વધ્યમ્ કાકા છાપત્તિત્વમારા પ્રતિલિપતિ ને વેતિ સામાયિ દ્રવ્ય-યાત્મત્વયાદ્વાદ્રિાવ િતમેવાએવાદ્વાદ્યોત્થાપન મૂદાકૂ મવલ્યવ, તત તનિવૃત્તથે તમે વાંચમેવસ્યાદ્રાવોઃવિતરચેત્યનુમૂયમાની સામાન્ય દ્રવ્ય-પર્યાયાત્મવત્વસિદ્ધચનન્તમુશાલ્લાન્યુપરહ્મમાવસ્થા૫ત્રાપાડતમવાદુકસાથેષ્ટSSપત્યા પરિહળે સામાવતીયંહિ-તન્નતિ-સામાયિક ફર્થઃ | "શાક્ષાત્રુપમામાયા સેલ્યા નિરાકૂબ્યુપરમસત્યાગ દોષતામવેતસ્વાનુમવત રામવતીતિ હામિ િવ સતિ' ત્યા “હિન' કૃતિ પર્યન્ત શુક્યાયં માવાયદ્યપિ સમાય ટ્રાનયાત્મ ચત્ “સામાયિક દ્રવ્યમ પતિ શી તર પ્રજાપતી માસમા ચત્ દ્રવ્યત્વમ્, ચર્ચ ‘તામા, ચિ મુળ શુતિ પર્યાયાથિયાત્મ જ્ઞાને પ્રશાતા મામાનં મુખત્વમ્, તક્યતાપ્રાણનિમિષ્ટતાધનામત તાદાનવિષ્યપ્રસાધનવંબરાશાના “તાદરાશા છે નહિતામ્' કૃતિ વિજ્ઞાન રંતર વિ સામાયિકમ્ ? વિ વા સામયિકમ્ ? ત બન્ને પતિ તતિવિધારે રચાર્થિનવાવષ્ટબેન મુળ-દ્રવ્યોમેમુપાવથ Tયથાવાવમેન તથોર્મમુપાવાવ જ સ્વાદુળ
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવકાર
[ તવરોધિનીવિવૃતિવિભૂજિતન જળ જમુ-બસો વેવ વનદિયરય નીવર્ય સમુળ” तिपत्र-६१] एतदरष्टस्य परः प्राह
"नणु भणियं पज्जायट्टियस्य जीवस एस हि गुणोति ।। છઠ્ઠી તો વધું, તો કુળ તો મિત્રો -
[વિશે વિચમાથા-૨૬૬૦] વ્યાં-નવુ “સો વેવ” [પત્ર-]ત્યાતિનિવિપાથોત્તરી અળતણુ-પર્યાયાધિનયમસેન નીવર્ય સામાજિક્ષણો મુળ તિ મિનારમિનું દ્રવ્યું સામાયિનમ્ , ત્યાધ્યમિપગિમિનો ગુણ લાચમિતિ તવતિ, તથાપિ ‘સામાયિકં યાહૂદ્રવ્યું ત્યાપચ દત્યેä સામાચિ દ્રવ્યપર્વોચાત્મત્વજ્યાદ્રાવતો નિહન્તો
રવિખવ્યમુખ્યમેવાભેવસ્યાદ્વાવસ્થામે પતિ પ્રમાણોત્તર મેતત્વ, ન તુ નરોત્તરમ્ ! નનુ પૂર્વોત્તર–ામ્યતત્વેને મેવતવિતિ ? મૈ મંરચાર દરોન પ્રમાણોત્તરે સામાયિક દ્રવ્યપર્યાયાભશત્વક્ષસ્યાદ્વાવાર્થ ત્વચ સિદ્ધાવધિ વાર્થ ‘દ્રવ્ય-પર્યાયોમેવાડમેતિ ચાટ્ટાવ૮ણોત્તરમિયાનમૂજીમૂતાયા નિશાયસ્તવાનીમાએ યુપરમામાવેન તવનપરમપિ તપેક્ષાવવનટનોન-સ્થાવરયં વશવત્વાડપાતા, અતઃ પ્રથમે નયોત્તરવવનમ્, તતઃ પ્રતિનિયતતત્તનિમિત્તાવયા તત્તનિમિત્તબ્ધવિધવાવિવર્મામાનેયવાટિતમૂર્તિવસ્તુપ્રતિપાવાસ્યાદાપ્રમાણમાનાત્મમુત્તર વ્યુપરતનશાતમુસ્વિમિતિ |
પુનઃ પરઃ રાતે-અતિ “નgo ફાતિ-“નનુ મપિત થયાધારા નીવા ઢિ ગુખતિ ! વળ્યા તતો દ્રવ્યે રવ તવ ગુur
તો મિ” | કૃતિ સંસ્કૃતમ્ ! વિવૃોતિષતિ | "મતિ” હત્યમ્, તત્ ઊં માતમિત્વપલ્લાંયામા રેવ' સ્થાનિવૃત્તિ ગાયો તો ‘’ ફત્યસ્થ વિવાન્સમાચર ક્ષળ કૃતિ પછા
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેકાન્તવ્યવસ્થા ] દિ વાત્ , કથા-વછાર્નિશાસ્, વસીયતે, તતા, -નીવો દ્રવ્ય, તજ-સામા પુનઃ, સ ા સામાયિમુના, તા-ડીવદ્રવાન્ , મિજ તિ, પર્યાનયમતે મિજદ્રવ્ય-પર્યાયોમયસદ્ધાવસ્થા શ્રૌતવાનાઢીયમેવ વાગ્યાન રૂતિ પરસ્થીત ! - બોત્તમદ“કપાલમપુરા, પફવાવ ને ગુલાબ સંતળો.
બ્રોવાયરમેન , ન ધીર ત િતનામ છે તન્મયપૂળા, તં તબ્ધ ગુનો રિ દોર સામય ! ઉત્તર નીયા નદ, તiાળોતિયસ્થીમિયાં !
[ વિરોઘાવરમાળાથે-૨૬૬૦, ૨૨૬૨ ] વ્યા નુ પર્યાયાર્થિાતે વાવં દ્રવ્યું તે? રિપતં વાર ઘાઘ પક્ષ, સર યુt “ન પન્નાથનો વિય”[પત્ર-૭] ફત્યય વિવા-વષ્ટ નિર્વેદિતિ વસીયત કૃતિ પૂરળમ્, અન્યત્ પષ્ટ : પરાગમિશ્રાવમુપવતિ -પર્યાયચમત કૃતિ ! * , સત્તરમાર્થમવતીચંતિ-સત્રોમાતિ “કમ્પાય તિ–ઉત્પામરાખિ પ્રતિક્ષણં ચો મુખાનાં પાના દ્રવ્યોપવામા ચદ્ધિ વિતે તાિન તન્નામ” ત પનાતીત તત્ત્વ ગુણ પતિ મવતુ સામાવાન્ ! પત્રસ્ય નીકતા યથા તત્વત્તાનોવિતામિતા” | ફતિ સાતમ્ ! માથાદ્વયાર્થ વાઘાતુનામ:«ામના પ્રતિ-વિતિ | ત્વચા પૂર્વપક્ષવિના ! વચોવર પક્ષઃ પર્યાયાચિવમતે વારં દ્રવ્યમતિ જ્યો વઢિા જ બાપા “પનાયો શ્ચિય” zચારનેતિ-જાવિધવા “તપન્ન ૯ો વિ શ્વપજ્ઞાપ ક્રિએ 'મિઠું નક્ વ મ દ વ નમમિ દયાપદ તર્થસ્તુ પ્રાગુપતિ પતિ અથ દ્રિતીય
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
A
८६ ]
[ તવોધિની વિવૃતિવિભૂષિતેમ इत्यादिनोक्तोत्तरत्वात् । अथ द्वितीयः, तत्रोच्यते-उत्पादभङ्गुराणां प्रतिक्षणमुत्पादव्ययगुणयोगिनाम् , गुणानां यः सन्तानः सभागसन्ततावनवरतप्रयत्तिः, तस्मिन यदि समानश्यभिधानहेतुत्वेन निवन्धनेन द्रव्योपचारमात्रं क्रियते षष्ठीवादिना भवता, तदा तन्नाम- 'नामेत्यभ्युपगमे' मन्यामहे तदित्यर्थः, नहि कल्पितद्रव्यसझायो वास्तवं द्रव्यामा विरुणद्धि ।
ततश्च तझेदकल्पनात्-तेन कल्पितद्रव्येण सह भेदकल्पनात्, तत् सामायिकम् , तस्य-कल्पितजीवद्रव्यस्य गुणो भवतु, को यदि पर्यायाथिकमते कल्पितं द्रव्यमिति पक्षः। 'उत्पाद-भङ्गुराणाम्' इत्यस्य विवरणम्- उत्पाद- व्ययगुगयोगनामिति,। 'सन्तानः' इत्यस्य रवरूपकथनम्-सभागसन्नतावनवरतप्रवृत्तिरिति, गुणानां या सभागसत्तावनवरतप्रवृतिरिति तदर्थः। तस्मिन् उत्तरवरूपसन्ताने, यदि द्रव्योपचारमात्र क्रियते इति सम्बन्धः। केन हेतुना द्रव्योपचारमात्र क्रियते ? इत्यपेक्षायामाह- 'समानयुद्धयभिधानहेतुत्वेन निबन्धनेनेति । केन क्रियते ? इत्यपेक्षायाम्- पटीवादिना भवति। 'नाम' इत्यस्थाम्युपगमपरत्वे 'तन्नाम' इत्यस्य कोऽर्थ इत्यपेक्षायामाह मन्यामहे तदित्यर्थ । नन्येवं पर्यायनये द्रव्यास्युपगमे पर्यायनयो द्रव्य नॉभ्युपगाछत्तीति भातस्य हानिः स्थादित्यत आहનીતિ- સાતે પાયો વાવં દ્રવ્યું ને છતીચેવડુપરમો न तस्य विरोधः कल्पितद्रव्याम्युपगमेऽवीति ॥
ततश्च कल्पितद्रव्यसनावस्य वारवद्रव्याभावाविरोधाच । 'सभेदकल्पन'द्' इत्यस्य तन कल्पितद्रव्येण सह भेदकल्पनाद्' इत्यर्थः। 'तस्य' इत्यस्य ‘कल्पितजीवद्रव्यस्य' इत्यर्थः। पत्रस्य वारपवत्वे न. प्रकृतहटान्ततासाव इति 'गुणसमुदायव्यतिरिकास्य कल्पितस्य' इति ।
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેાં વ્યવસ્થામ♠મ્ ]
[ 29 નિવારયિતા ?, ચચા-પત્રસ્ય મુળસમુદ્દાયવ્યતિરિક્ષ જ્ઞવિતસ્ય, તત્સાને–તરિાભવ [પત્રસન્તાને,] કવિતા-૩૫ન્ના, અમિતા— ૬ વિના, નીરુતા ચુળો વ્યર્વાયત્તે, તથા પ્રકૃતવનાયાપ વ્યવહવળાં ન ધિમ્ । આપત્તિનો ક્ષળિ મુળસન્તાને મેવાબહાર્મેદ્રેનાઽસિત્તે તત્ર દ્રવ્યપ્રવૃત્તરિત્યર્ચઃ ।।
મૈં ૬ વાન્યમ−વૈવત્તસ્ય પાવક' ત્યારૌ વાસ્તવ વ સુક્ષ્મન્ધિઢયે પીવાનાનોવોવપત્તિરિતિ, ‘રાો શિર, શિદ્ધાપુત્રાય
'
*
*
તદ્વિરોધાતુમ્ । ‘ કવિતા' નૃત્યસ્ય ‘ત્પન્ના' ‘ હ્રમિતા ' ચચ च વિના ત્વર્થઃ । ખિલ્યુસન્તાને દ્રવ્યપપ્રવૃત્તિ,તુમુપવાત- અશ્વપત્તિોપેગેતિ-મુિસાને પદ્મણોત્પત્યનાર ક્ષેપ થવ દ્વિતીયસુખોત્તિચૈિત્રમાસૂત્પત્તિક્ષળવોવેોત્યર્થ, અસ્થ ‘એગ્રિહાવું ’ ત્યત્રાન્વય', મેન્દ્રસ્યઉધ્ધવસાયપ્રતિવÜત્વમ્ ; તન્માવે જ મિયો-વિ પૂર્વોત્ત_ક્ષળયોએવથયલાય ત્યેવ મમેવાવલિતે ગુણસુપાત્તે દ્રવ્યપદ્મવૃત્તઃ દ્રમિમિત્યેવ વ્યવહાદ્દિત્યર્થઃ ।
'
નનુ નીય મુખÉનિસ્યલ્પિતન્ય પક્ષ્ય, સામાયિક્ત્વ વાવમુખ વદ્યાવિતસ્ય મેદ્ધાંતપાધિ નીવચ સામાજ્ઞિ ચુળ તિ પછી 7 સાતિ, વાસ્તોલ સાધનોર્મક્ષાનવ—પ્રતિપાત વસ્ય વિમાઁ ‘રેવન્તય ચાવ ત્યાના વર્ષોનાસ્ત્યિારાષ્ટ્રથી પ્રતિક્ષિપતિ- ચૈતિ। અમિન્નાપિ વસ્તુનો મિન્નતા લ્પનાાં ‘રાહોઃ શિઃ ' પ્રથાની પવનાત્ સાધકવાવત્વસ્થ્ય તત્રાતશ્રૃત્વાદ્વિતિ નિવૈદ્યુતુમુપ ચેતિર ઢો. શિર તિ- ચૈવ વિહાપુત્રસ્ય øિન્ન દેશનો નાદુઃ શિયોરહિત તાજેવાં આ તુરિત્તિ દ્વિધા વ્યવહાર, તથા ચ ચદ્રેવ રાવેલ ડાકુ, ચદેવ વિજાપુત્ર તદેવ શરીરમિાંતે મિન્નધ
>
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૮ ]
શરીરમ્ ’ ફાંહેમિયૈમિષારાત્
[ તબોધિનીવિિિધમૂવિતમ્
નનુ મુળ સન્તાનયોર્જન-સત્ત્વવત્ મેલ્પનેવ મૈં સન્મ ત્રિવર્ધનધર્માંડમાર્, પછી નામેચિવ વસ
અંત
み
દ્વપદ્મ ' કૃત્યત્રેય કે મૈં નવું ‘વટસ્ય સ્વરૂપ' તિવદ્ ‘દ્રશ્ય ધટા’ કૃતિ પ્રયોગ! પત્તિ, ‘ગયો તેવા પ્રયોગઃ' તિ ન્યાયેન તના
સર્વાશ્રયસ્યામવેવિકટીવિાંર્દર્યત કૃતિ વાહક પત્ર સોન્ધઢચે પતિ નિયમસ્ય મિનારાવ્- અસાવિર્ય
શુધ્ધ-તલહાનયોમેનિયન્યવયોપોથામવતાચિતુમા અદ્ભુતે- ર્થાત ! ધન્ત પોર્માલ્પા મિત્તધર્મો ભાવાત્ ચા એલ્પા TM સાવૃત તથા મુત્તલન્હાયોાંપે મેક્લ્પનાર્તિમત્તધર્મોઽમાવાવું મેક્લ્પનાન લાવતીતિ એલ્પનાનુપાવાય નીવચ સામાચિમુળ તિ પછી મેચિન્ના 7 સમવતીત્યાહ- મુન્સન્તાનયોતિ સન્નિવવનયોઽમાવાત્ મેવા૫નાનિમિત્તત્ત્વ વિદ્ધધર્મો ધ્યાનસ્થ મુળ-સ્પાનોમાવાત્ર્ં = અવનાતે નીવ સ્વૈપ મુખ્ય કૃતિ નોપપદ્યને, અાવતે ચ દ્રવ્યાર્થિનચે દ્રવ્ય મુખચોમેર ત્યમેવ પાર્થનુપાવાયો પછીવિòિપપન્નેયાદ પો ચાડમેર્યવંતિ । અમેને વ પછી દશ્યતે, ચા- ધત્ત્વ મિત્યાદ- વસ્ય સ્વમર્ત્યત્રાંત । . નનુ ચવમેતે પછી દ્વટસ્ય પમ્’ તિવદ્ ‘ વક્ષ્ય વતઃ” દૃષિાત્, વાન્ પાર્કએને સવેપાવતિપરિત્યાાચ પ્રાંત ક્ષીત–ન નૈર્મિત । ધદ્રસ્ય વરૂપમ્ તિ પ્રયુષ્યને પ્રાંત તથાપ્રયોયોપપત્તચેડમેનેઽપ પછી ત પીવાયતે, ‘ ઘસ્ય ઘટ: ' કૃતિ તુ મૈં પ્રચુખ્યત વર્ષેતિ મિત્ર ચિતામ્? નહિં અને ચળા પછીવિર્મિવતીત્યેતાવર્તવTM તત્પ્રન્ ચો નિમિત્તલઘેળવે તથા ન હેાના પ્રમુખ્યત કૃત્યત ખ
પ
"
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેમાાં વ્યવસ્થામા ખમ્] .
[ ૮૧
પત્ત, સાવિરોધ્ધપ્રયાસા ષડાિિનપિતા ચોમેટાજીન્હોયે અવિપજ્ઞન્યપવાશે સ્થનેદંતાન તાત્તિરતિ ન્યાયયઃ । તથા આ થવિતસ્થાપિ મુળવ્યાતળિો દ્રવ્યસ્ય સદ્ભાવ ત્યાશીયાં મેલૅપનાનિમન્ધન ધર્મમેટ્મુતિચિપુરાઃ—
s
*
'
પદ્રવ પદ: ' કૃતિ જ્ઞ પ્રયોગઃ, ધૃતસ્ય સ્વરૂપમ્ તિ તુ સવ રવિ પ્રચુખ્યત કૃતિ તથાપ્રયોા, તાશચંદ્રાય નામૈવાચિ હત્યા- થોરેતિ સદ્રનાપત્તઃ ધન્ય
પછી
વીયિત
'
દ્રિ
*
કૃતિ પ્રયોગાન પત્તઃ । ન પપ્રયો દેવપ્રયોગ તિ ન્યાયમાત્ર • ‘ધટસ્થ ધયઃ ' કૃતિ પ્રચોડનાર્પાત્તને સાત લાયજાણ માઽવિમૂળરહિતસ્ય સ્થચિસ્ય ન્યાયામ સત્કાર્, અતો વાજ્યમસ્ય મૂરું ચૈન ધટસ્ય પમ્' દાંત પ્રયોા ૭૫૫દ્યુત, ચંદ્રવ ઘટા કૃતિપ્રયોનાપત્તિસ્મ્રુત્યંત 'આત્-માવિશેષ્યÆપ્રસ્થાનÐતિ-વિશેષ્યતાસવપેન શ્રટાનિનિરૂપિતપઇથર્શમેન્દ્ર શાબ્દોધ પ્રતિ વિશેષ્યવાલન્ધેન વસ્તુપાઽવિપજ્ઞન્યોપસ્થિતિઃ શાળમ્, તથા ઘટસ્થ સ્વરૂપમ્ કૃત્યત્ર વાળવેપનયોર્ષાતે સ્વરૂપે વિશેષ્યતાલવન્દેન સવેન તરૃપ રળવાત્ સ્વરૂપે થોન વિત ષષ્ટચોડમેપ્રાદશાવોઃ લક્ષ્મતિ તત્વોનો ખર્ચ
·
?
પમ્ ' કૃતિ પ્રચો। ૭૫૫દ્યતે, ‘ મત્સ્ય ધટઃ ' ત્યારો ના સૂત્રરૂપ પાઈમાવેન તન્નોર્પાર્થનેવિ વિશેષ્યતાયૈન ધટેભાવેન ધરણામાવાવેવ ૬ પટે ધનવતષજીર્થોનેવપ્રો,શાવ્યું
વન્ય
ધન્ય વિશેષ્યતાસન્થેન સાાવ ાંત શ તત્વયોનનો ‘ : ' તિ પ્રયોગ કૃતિ પ્રયોખ્યામાવાવ્તાદરપ્રયો (ઉનાઉત્ત ત્યર્થ । તથા જ મુાતત્સત્તાનયોમવલ્પનાયા અલાવે ઘી
च
<
>
*
"
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
..]
[ aવોધિની વિવૃતિવિમૂવિતમ્ " उप्पायभङ्गुरी जं गुणा य न य सो त्ति ते य तप्पभवा । न य सो तप्पभयो त्ति य जुजइ तं तदुक्याराओ॥ ,
[विशेषावश्यकभाष्यगाथा-२६६३ ] व्या०-यत्-यस्माद् , उत्पादभ रा गुणाः, न चासौ सन्तान त्पाद-भङ्गुरः, तस्य प्रवाहनित्यतया स्थितत्वादित्येको गुणन्तिानयोधर्मभेदः, तथा, ते-सामायिकादयो नीलतादयो पा गुणाः, तत्रैव सन्ताने प्रभवः-उत्पत्तियेषां ते तथा, न पुनरसौ सन्तानः, तत्प्रभवः-गुणेभ्यो लब्धात्मलाभः, तस्य गुणसादृश्यनबन्धनत्वात् , तथा च कारणमेव सन्तानः, न कार्यम् , कार्यमेव व गुणाः, न कारणम् , इत्येष द्वितीयो गुणसन्तानयोधर्मभेदः, इति युज्यते तद्-जीवद्रव्यम् , तदुपचारात्-तत्र गुणसन्ताने गुणेभ्यो भेदकल्पनात् । तदेवं पर्यायाथिकनयमतं युक्तितः समर्थितम् ।।
अथ द्रव्यार्थिकनयाभिप्राय दिदर्शयिपुराह" वीयस दव्यमेत णत्थि तदत्थंतरं गुणो णाम । सामन्नावस्थाणाऽभावाओ खरविसाणं व ।।
पायभाग० इति "उत्पाद भगुरा यद् गुणाश्च न च से इति ते च तत्प्रभवाः । न च स तत्प्रभव इति च युज्यते तत् तदुपचारत." ॥ इति संस्थतम् । विवृणोति- यहिति। तस्य सन्तानस्य । तथा तत्प्रभवाः। ननु गुणसन्तानस्य गुणाऽभवत्वे गुणसन्तान इति कथमुच्यत इत्यत आह- तस्येति-गुणसातानस्यैत्यर्थः । तय च गुणस्य गुणसन्तानप्रभवत्वं न तु गुणसन्तानस्य गुमवत्वामी . व्यवस्थिती च । ' तदुपचाराट् ' इत्यस्य विवरणम्- 'तत्र गुणसन्द गुणभ्यो मेकल्पनात् ' इति । उपसंहरति- तदेवमिति ॥
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેહવ્યવસ્થામાí ]
आविभाव-तिरोभाव मे तपरिणामि दव्यमेवेयम् । વિષદુવં વિ ચ ારો વ વૈસંતરાવળો ||
[ o
વિશેષાવયમાળાથે-ર૬૬, ૨૬૨૬
થ્થા દ્વિતીયસ્ય દ્રવ્વાચિનયસ્ય સર્વે મુર્ખ-નાિ દ્રવ્યમાત્રમવાપ્તિ, મુત્તુ રહવશ્વેતાવિજ્ઞત્તાન્તરમૂતો નાસ્તિ, તસ્ય સામાન્ય પતયાવસ્થાનામાંવાત્વષાળવવું ? વાળવત્ , તાહિ આવિર્ભાવ ′હાવિરૂપેણમિત્તિ, તિરોમાયશ્ર દ્રાવિપે પાામિત્તિ, સાવેવ તસ્માત્રમ્, તેન રિન્તુ-પ્રવતિનું શી યસ્ય તત્ તથા। દ્રવ્યમેવેટ્- મુર્ખાાિસ્ત, 7 સુતર્વાંતરિl ચુળઃ । વિસ્મૃત દ્રવ્યમ્ ? નિત્યક્-વિનત્તિક્ષમાત્રમ્, વદુર્ય TI->જ્ઞટૂ-પ૩રુ-મુદ્રિાદુિŕોળામમ્, રામ-રાવળ-મીનાઝુનાસિમ્બન્ધીનિ વેષા પાપો ન હ II
દ્રવ્યચિમાવ્યોપા માથામવતાતિ- ચેતિ । નીચલ॰ત્તિ- “ દ્વિતીયસ્થ શ્યમાત્રનાસ્તિ સાિર મુખો નામ । સામાન્યાવસ્થાનામાવાતું વિષામિવ વર્માવ તિલેખાવમાત્રપરિણામિ દ્રવ્યમેવમ્ । નિત્યં વઘુ પર્માવે આ નદવ વેષન્તપન્નઃ ” || તિ સંસ્કૃતમ્ । વિટ્ટોતિ- દ્વિતીયતિ । સરfન્તરમૂર્તઃ દ્રવ્યાનૢ મિન્ની તાāવ આવવ-તિરોમાવાવેવ । સમાત્રમ્ અવિર્માન-નંતોમાવમાત્રમ્ । તે આવર્માવતિઓમાર્ચેમાત્ર । સયા આવિાંવ-તિઓમાવમાંત્રાર્પામ 1 સતિરિ દ્રવ્ય અંર્તા નાદિ ધ્રુવષૅદ્રવ્યનધિત્ય, અન્યત્ સ્પષ્ટમ્ II દ્રવ્યાધિમિધાયોપવો નિર્યુદ્ધિનનમવત રતિ- દ્રાચિદાંત । ૐ ૐ॰ પ્રતિ~ * ચવ્ યત્ ચાન્ ચાનૂ માવાન્ પરિણમતે ચોવિસ્રહામ્યાં દ્રવ્યમ્ । ત્ તથા જ્ઞાનાતિ જ્ઞોપર્વને પરિક્ષા
16
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨ ]
[ તવોધિની વિકૃતિવિભૂષિત દ્રવ્યના સમર્થનાર્થે નિહિ“લં વં છે માધે પરિણામ પત્રો-વીસ બં! તું તરુ નાણાઇ નિળો અપાવે વાળનાં થિ છે.
[ વિરોષાવસ્થઋનિ ર૬૬૭] * દયા“પોવીસ'ત્તિ વિમો નિશા, પ્રયોવેતનવતો વ્યાપાર, વિન્નસા-માવા, તામ્યાં યાન વન માવા
ધ્ધા--પીતવ-સુશ્રુત્વાકીન , વત્ ય દ્રવ્યધટાપ્રધનુહિ, પરિણમત-યાત્મસાત હેતે “પ્રોવિલક્ષદ્રિવ્યમ” હૃધેવાસમાનસ્વીરે પ્રયોગવિશ્વસાનિધનદ્રવ્યમત્ય દ્રવ્યપત્ય
વ્યવિવનવેન તડુમયનિર્વામિત્રદ્રય સહ સ્વાત, ન પ્રયોટ્સસ(વાયો), નતનવનત્વે જ નાતે નિષ્પજવેન નારિ” | કૃતિ સંરતમ્ ! વિદ્ગળોતિ- ઘયોગ-વલસતિ–મ તૃતીયાવિમસ્વિંત્તેતિ સુવિમેક્સિ: “પો-વીસતા” કૃતિ નિરા ડુત્વર્થ ગ્રા પ્રોવિન્નસામ્યમ્ ! નનુ “પો-વીસા
શ્વ’ ફિતિ સમાજવાક્યમેવ સુતો નાયિતે ? ચેન “પચોધીસા” તિ સુવિમવિનિલનાડીવારોડપિ કર્તવ્ય
સ્થાવિત્યત શાહ- પ્રયોનિ ! તયે સમણિવક્યત્વે પ્રોજ-વસ્ત્રનિષ્પન્નદ્રવ્યાર્થતા વાન્યમ્ તત્ર દ્રવ્યપર્વ વ્યક્તિવાન્ન મત, સામાન્યવાવિ વા ? આજે ચહેવ કૂચ્ચે પ્રયો-વિત્રસનિષ્પન્ન તચૈવ ન થાત, ન તુ ય પ્રયોગ માત્રનિષ્પન્ન ચચ વિશ્વના માંગનિષ્પદંતયોર્કયો પ્રોવિત્રતોમર્યાનિષ્પન્નવામાવાત, પ્રિતી સામાન્યસ્ય નિત્યતા નવિપિ નિપ્પત્તમાન વાય ઇવ ચાવતો જે તમારવાક્યત્વમત્યા- પ્રયોગ–વિઘાનિHજ ચમત્યર્થ દતિ તદુમત-પ્રયોકાવિત્રમત્ય “પ્રાયોર્વિસત્યનન્ત તદ્દ
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ રે
અને વ્યવસ્થામણમ ] બાદ રૂાહોખ્ય પ્રયીવસતામ્યામતિ વ્યાખ્યાતમ્ તથા જ યાન પાન માવાનિતિ મહીસામહિ ‘વામ-વક્ષિણહસ્તામાં શું જે પૂજાતિ વ પ્રત્યેાન્વયતાર્યાન્નાગનુપત્તિરતિ
યમ ‘તં તહ ર વીખોયાનાશક્ય તત તવ તથા તથાતેન તેન રૂપે પરિણમર્ દ્રવ્યમેવ, નાનાત ના વહી, ન પુન
તિરિવાજ પર્યાયાનિતિ માવા, તેવાણબ્રક્ષામાનવ સવાત ,
સ્વા િયત્ર વારામિતિ
ત્યા” ત્વનુષ | નવેવમન્યુ પતાવવમેયર ચા- તથા વેતિ-વિમવિશ્ય “gબો-વીતતા’ gયસ્ય “પ્રયો-વિસામ્યમિત્યેવં વ્યાવ્યાત રા ચત્ર વર્ણવીસા તત્ર પ્રત્યે - બાન્વય ત્ય રીતમાઇ- વામ-બિહાખ્યાયિત- વિ૬. ધતુનો વામન ગ્રહમાં વસ્યવિદ્ વક્ષિપદન્તન વિત પુનમક્ષિણપદ્ધયેન બળ, તલ્થ સર્વ “વામક્ષિપદુસ્તાક્યાં ચં ચં ગૃતિ ' ડચનેનાવવો મવતિ, ફર્મવીલ્લામાહાભ્યાં, તથા ઝડપીતિ નાગનુપપત્તિશોપીત્યર્થ. “s ઉં ને તે માટે ' ફતિ વીરાણાવાત “તે તહ' ફાતિ નિ વીણાપ્રધાન ઉતિ તત્ તત્ તથા થેલ્યવંવપત્યમિત્યાતપ્રીત ! એન એન પેપા ૨ પરિપાત દ્રવ્ય તથાભૂતાનું દ્રશ્યવ્યતિરાન પર્યાયાનું સર્વોડપિ વિનો જ નાનાતીત્યાહન પુનવિતિ તાદશપથાળાં પરમાર્થતો સત્તાવ છેવઢશેના વિષયત્વમતો વિનય સર્વસત્વહાનિરિત્યાહ– તેષામિતિ-તથા મૂતપથયાણામિત્ય, ચેન ન પરિણમતિ દ્રષં તત્ તત્ જ દ્રવ્યવપમેવ, તુ તસ્થતિદિm, તાત્ પર્યાદા દ્રવ્ય વ્યતિરિ ન બચેવેતિ પત્ર માર્થતતાં તેવાં શાનદમીને સતાં સર્વપાં પીણાં દ્રવ્યવાન ત્વમેવેત્તિ દ્રવ્યોનામેવ વકિલ્લાનવિષયવં પરમાર્થતઃ સન્ધાતુ , તયતિરિક્શાન થવાળાં વૃદ્ધિજ્ઞાનાવિધવાનું પરમાર્થતોરવવા
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
९४ ]
[ તવવામીવિવૃતિવિભૂષિત नद्युत्कण-विकण-कुण्डलिनाद्यवस्थासु सर्पादिद्र-यस्य स्वरूपव्यतिरिक्तः कोऽपि पर्यायः, सर्वावस्थाऽविचलितस्वरूपस्य सादिद्रव्यस्यैव संलक्षणात् । यदि पर्याया न विद्यन्ते तदा कथमुच्यते यान् यान् भावान् परिणमत इत्यत आह-अपर्याय-पर्यायरहित वस्तुनि, 'जाणण'त्ति- केवल्यादीनां परिज्ञा, नास्ति, ज्ञानविषयतयोत्प्रेक्षामात्रेणैव तत्पर्यायाः सन्ति, न तु द्रव्यव्यतिरेकिणा, अतो द्रव्या-4सवाऽभावादस स एव पर्यायाः, द्रव्यमेव च परमार्थसदित्यर्थः॥
ननु द्रव्यान्यसवाभावाद् यदि पर्यायाणामसत्त्वं तदा द्रव्यस्याप्यसत्वं स्यात् , नहि द्रव्येऽपि द्रव्यान्यसत्ता द्रव्याथिकेनाभ्युपागम्यते.किन्तु द्रव्याऽऽत्मिकर, कालवृत्त्यत्यन्ताभावप्रतियोगित्वरूप मसत्त्वं तु परिभाष्यमाणमपि न मौलं सत्वं विरुणद्धीति चेत् ? न-अविव्यवहारस्तु पृथक्तया तथाकल्पितत्वादेवेति भावः । येन थेन परिणमति द्रव्यं तत् तद् द्रव्यस्वरूपमेवेति तो भावयति- नहीति । संलक्षणात् अनुभूयमानत्वात् । 'अपर्याये परिना नास्ति' इत्येतदुक्तिभवतारयति-यदीत्यादिना । तत्पर्यायाः द्रव्यपर्यायाः। अन द्रव्यन्यतिरेकिपर्यायाऽभावात् ॥
शकते-नन्विति । किन्तु द्रव्याऽऽत्मिकेवेति-तथा च दृश्यात्मकसत्तातो यथा द्रव्यस्य सत्वं तया द्रव्याऽऽत्मकसत्ताया द्रव्यरूपेषु पक्षियपि भावात् तपामवि सत्त्वमशीकरणीयमेवेति कुतो भवन्मते द्रव्यनये पर्याय न सन्तीत्युक्तिरूपचन्नेति भावः । ननु पर्यायाणां कालवृत्त्यत्यन्ताऽभावप्रतियोगित्वरूपस्थाऽसत्यस्य सत्यविगेचिनो भावान्न सत्त्वमुपपद्यत इत्यत आह-शालेति-निरुक्ताऽसत्त्वस्य पारिआधिकस्य मौलसत्त्वविरोधित्वाऽभावात् तदभावेऽपि मौलसत् स्यादेवेत्यर्थः। भोलसत्वाऽभावादेव पर्यायाणामसत्वमभ्युपगम्यते, न तु
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેાાવ્યવસ્થાશ્રમરણમ્ ]
[ ૨૧
ષષ્ઠિત સ્વમાત્રન્થેન ‘ સત્ સત્' તિથ્યાવિષયતયા દ્રવ્યમેવ દિ મૌનું સલમ, તમાવાવ વર્યાંયાળામસમિત્યર્થાત, તઘસત્યપર્યાયાંરો વહિવજ્ઞાનદ્દ પ્રાન્તત્ત્વ દ્ગતિ શ્વેત ? ન-ટુર્વાતદ્રવ્યત્યય તેને પ્રફ્યુમેન તવરોઽપ્રાન્તાત્ ।૬ પોર્પતાહનુાંહતમેટેઽવ ન્યમાત્તિ, ઘટ-પાર્શ્વમેવવત્ સર્વાત્ न चाऽसतोऽनुपधायकत्वम्, प्रतिसूर्यस्य जलोपधायकत्ववदविरोधात्
નિહારિઆ પાન ચોર્યાન્તિ સમાયત્ત નેતિ / વિિિત્તપચયાળાં નર્ઝન હતવમાવમિતિ નીેતરૂપે ‘સત્ સત્' તિ વ્યવહાવિયત્નમતો દ્રવ્યમેવાર્ઝવર્ષાતવવર્ત્યન ‘સત્ સત્’ કૃતિવ્યવજ્ઞાર્નવષયત્વેન મૌર્ય સમિર્ચઃ। સાવ મૌતત્ત્વામાવાથી નનુ અપર્ચા) વસ્યાદ્રીનાં ાિ નાસ્તીત્યતઃ સંપર્યોચચેવ દ્વવ્યસ ગ્રાહ; જિજ્ઞાનમ્, પર્યાયામ્યાઽસહ પતિ તદ્વિપયત્વાયુ શ્રાપä હૅોષ્ઠજ્ઞાનસ્ય વિત્યા તે-નીતિ । તથાીતિ-સપોંચદ્રવ્ય(S વાહીત્યર્ચ:।પોંચાળામસત્ત્વાત્ જ્ઞાાહિત્યં નાત્યેવ વજ્ઞાનસ્ય, ન્તુિ તદ્રુદ્ભુિતદ્રવ્યગ્રાહિમેવ, દ્રવ્ય હૈં સર્વતિ સનુંશેડ્યન્તત્યાન્ન સ્રાન્તત્વાઈડપત્તિઃ વખાન ત્તિ સમાધત્તે ઐતિ | વુપદિÄÄવ પર્યાચોપહિતદ્રવ્યĂવ પવારણ પર્યાચળ વ્યવ
વ્હેવ 1 તેને વળજ્ઞાનેન ! હશે દ્રવ્યાંશે નનુ પાઁચોઉતદ્રવ્યસ્ય વળજ્ઞાનવિષયતયા ન્યુપામે દ્રવ્ય થતુ પાંચોદિત વાર્ષ તતઃ પોચાનું હિતસ્ય દ્વવ્યસ્ય મેરે દ્રવ્યમેવ સાવિત્યાચ પ્રતિક્ષિપત્તિને ઐતિ । નિષેધે હેતુમાદ-પતિ-ધઢાઈઽજાશ-પટાઈારાવીનાં મેનેગષ આારાય વધાÀાચેત્વર્થ । ‘ઘટ-પટાSS - ધાડનેવવલૂ' મૂતિ સ્થાને ‘ધટપટાઈામંડપ બાળારામવત્ દાંત પાડો ચુસ્તઃ । સમાવાત ધ્યમેવાભાવાત્ । નનું પર્યાચળ× । મલખેલતાં તેષાં દ્રવ્યોપષાયત્તત્ત્વપ નવૃિત વ્રુતિ
•
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૬ ]
[ તખ઼લોષિનીવિદ્યુતવિભૂષિતન
જંહના વળજ્ઞાનોપયોમે પ્રધાન્યનાઽવિષયમાત્ત્વમેવ વા દ્રવ્યાધિમતે પર્યાયાળામતત્ત્વમ્ । ન જેવું પરિમાષામાત્રમ્, નિમ્ન યતઃ ત્રજ્ઞાનચૈવ પાર્થસત્તાયા પ્રમાળાત્, છાસ્થિ જ્ઞાનાના સંવાાતિના વ્યવહારત પર્વે પ્રામાળ્યામિમાનાિંત વિન્ગ ।। દ્રવ્યસ્યામાવે ëવજ્ઞાર્નોવષયમિત્યારાઙ્ગT ક્ષિતિ નતિ । વ્રતર્યાંત-જ્ઞò સૂર્યાર્તાવમલદીપે નોપષાય અર્થાત, તતઃ સૂર્યમાં વાર્તાહર્તામર્ નોમાંત વ્યર્વાદુતે, તથા જાલતોઽષ પ્રાંત યંત્યોપધાયાત્વદ્નેના વક્ષ્યોપધાયાત્નેન લક્ષ વિરોધમાવા વ્યર્થઃ । નનુ ૩વધાયમાનમન્તરોÁદતસ્ય મનેં न સાવતીíત પર્યાચોપત્તિતદ્રવ્યમાન પર્યાયમાનમાવશ્ય મિાંત ધ્રુવજ્ઞાર્નાવખચવાત્ પર્યાયામાં સત્ત્વ ર્ત્યાત્યંત આદ યુવાÍત । પ્રધાન્યનાંત-પર્યાયોÚતદ્રવ્યમાને પચયાળા પ્રાર ચેવ આનં 7 વિશેષ્યતાંત પ્રાધાન્યનાઽવષયી જ્યમાળત્વમ ચેવ પર્યાચાળાાિંત તત્કૃપમસ- જ્ઞાનવષયત્વેઽપ પર્યાયામાં નિર્દેત્યેવ । નનુ વજ્ઞાન મવતું પર્યાયાળાં પ્રાધાન્યના વષજમ્, અહ્મજ્ઞાને તુ તેષામાંપે પ્રાધાન્યેન વિપી અત્યંત વજ્ઞાનોપાને પ્રાધાન્યેના વષય યમાત્વમતત્ત્વ; માંત પરમામાત્રમ્ , સાજ્ઞિાને પ્રાધાન્યન્ન વિષયોયમાળત્વતો વાર્તાવિલāય પર્યાયાળા સોવાનાં પ્રાંતલિપતિ-નવૃતિ 1 લેવળજ્ઞાનોપાનો પ્રાધાન્યજ્ઞાઽવિષયી જયમાળત્વમસત્ત્વમ્ । નિષેધે દ્વૈતુમારૢ-નિશ્ચચત તિ-વજ્ઞાનમેવ સમ્પૂર્ણવસ્તુવનપાળનિશ્ચયતઃ પ્રમામિતિ પ્રાધાન્યન ચડેવ તાઇપચાવેવ ોત પાર્યસત્તાયાં તત્ત્વવપ્રમાળત્વાત્, છાશ્ર્વનુ સ્થિણાનાના શું સમ્પૂર્ણવસ્તુ વૈવયળાઈમાવાન્ન નિશ્ર્ચયતઃ પ્રોિંપ્ય જન્તુ સંવારાવિના ચવાતઃ કામાખ્યાઽમાનમેતિ ન પ્રાધાન્યન ચિત્ત્વતઃ પર્યાચાળો સમિર્ચ !
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
મનેાાવ્યવસ્થોમળમૂ ]
તમેવ પ્રશ્નતાચાર્થે માધ્યદ્ વિન્રોતિ ન નાહે ન માવ, પરિામ તય તયા તોડળન્ન | પરિણમેોિસદું વર્ષે નિય નાર્ નિળિો” [વિશેષાવયમાખ્યા-૨૬૬૮]
[ ૨૦
બ્યા—દ ય′′—પટેન્દ્રધનુતિ દૂજ્ય, યા fuન્ જાણે, થૈરાશ્વેતાવિમ્, માર્ગે પરિણત્તિ તત્ તવા તતઃ-પર્યાય વનત્ત્વપૂ દ્રવ્યમેવ, રિતિમાત્રવિશિષ્ટ વસ્તુતાોગવજિતવમાથું નાનાતિ, જીજામવૃ સંસ્થાવિરોવિશિષ્ટ મુળમ્ ॥
જીહજ્ઞાતિપોયાસવું ચં તત્ર્યપતેશ તિ નિજ્ઞાસાય/માઇ“ન તુવાદ્ષ્મ જીùારૂં તું જેવ તે તમારૂં | પત્ત તન્ત્રવાં હર સવામિનૅ વિ”
°
[વિશેષાવણ્યમ બનાવા–૨૬૬૨] ૉ । સુવર્ણાન્યત્ હત્ઝામિમ્યુપાન્છામ, જન્તુ “સું Ē છે તે માને” [પત્ર-૨] ત્યાવિનિયુક્ત્તિાચીપટ્ શિલાં માથામવતાાંતમેનૈતિ । ન ખાવે તિ−ચવું ચવા ચેં માળિતિ તત્ તા તતોઽનન્યત્। પતિમાત્રવિરિાષ્ટ દ્રવ્યમેવ જ્ઞાનાતિ નિનેન્દ્ર” | તિ કેંદ્યુતમ્ । વિરૃધ્ધોતિìતિ, વિષર્ધા સ્પમ્ | Shૉર્ચર્ાાંચ દધ્રાન્તમા.-જાડઽવિનિવેતિ
માષ્યŽવોાદપ્રાન્તોપોાિં માથામવતાતિ- તાડઽલિવર્ચાયાડલત્ત્વ ાંત । તદ્દયપવેશઃ તાન્ત્યિપદેશ I 7 ધ્રુવન્ન તિ “ન જીવĪત્ત્વત્ પડાવ્ તદેવ તે તમાળામ્ પ્રાપ્ત તપદેશ જમત્તે વપાસ્મિન્નપિ” | કૃતિ સંસ્કૃતમ્ । વરૃણોતિમૈં સુવવઢિતિ । ′જાતીનાં જીવષ્ણુમિન્નત્વઽપ તત્તનિા
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
”, ૧૮ ]
[ તત્ત્વોધિનીયિતૃતિયમૂવિતમ્
સહેજ સુવર્ણમય, તે તં-જ્ડાવિયમ્, બાળારે ત્રા તંત્ર્યપરેશ h′ાવિષવદેશ હમતે, સ્વરૂપાત-પૂર્વાવસ્થામાવિન, ઉત્તરાવસ્થાયામ્ર, મન્નતિ તત્ત શિષ્ટાાનિવૃત્ત્વનાશ નિનિત્રન્ધનસ્તવ્યપરેશ, ન ચ વિશિષ્ટમેવ શુદ્ધામાંતવન્ધીાંતે માવા ॥ શ્ર્વમાંય તિ ગુણાનામન્યમિયતે તત્રાહ— “નવા ન્ત્રાવી શુળાવકો નળ સÇરું । હોલ વ વાળ મિત્રવેસોલૅન્ડની વિ”
[વિશેષાવયમાંવ્યથા—ર્ ૬૭૦] લૅન્થતિ પુન‰વ્યાત્ ાવ્યો મુળા, ર્શાવેશન્વાભવપુરાખાદ્યક્ષ પર્યાંગ', અન્ય-વ્યતિરેબિન્તે, તવા નૂન-નિશ્ચિત મુળાદ્રીનાં સ્વપ્રવેશત્વમાદ્યતે, દ્રવ્યઋદ્રેશા ત્તે મુખાદ્ય ધ્યન્તુ, દ્રવ્યમેવાસ્તુપામે = તેૉમનન્યશાળાનાં પ્રવેશવમેવ ાત્ક ન ચૈતન્ દષ્ટમ્ ”વા, ચુળાનીનાં સદૈવ પાતન્ત્યળ પકવે શત્ત્વચૈત્ર ગાયોનાાત્ ડા પહેરામેન્ તિ ન ર્વાિમશલ્યપદેશસ્ય નનિમિત્તોમિત્યાર્ધ-તદ્વિષ્ટિ/Sજાતિ । શુદ્ધમેઽપ વિનાઇ એલ્સમવેન ન ડાર્ડામેવતઃ સુવર્ષીનેપ્રસન્ન ત્યાનૢ 7 ખેતિ,
અન્યત્ પમ્ ||
<<
પ્રવાર્યકૂત્તતોત્તાયામવતાતિ- મીર્પીત । ગદ્ થા॰ તિ– વિ વા દ્રવ્યાન્ચે શુાવ્યો નનેં વપ્રવેશત્વમ્ । મવેત્ વા પાન નીનાં વિમિસવેશોપ વિ” કૃતિ સંજીતમ્ । વિન્રોતિવીતિ। વિશવા ‘ચુખાદ્યઃ ' ત્યત્રર્ઝવેશન્દ્રાત્ ‘મને ’ સ્વસ્ય ‘તિ’િ કૃત્યચે I ‘દ્રષ્યન્તે' દ્ગતિ પૂર્ણમ્ । તતિ ચર્ચીત ખડાજીન્ધમ્ । નૂનમિત્વક્ષ્ય નિશ્ચિર્તીમત્યએઁ। દ્રવ્યાનૢ મેરે મુળાનાં વમનેાત્વાઽપત્તી હેતુમાદ-દ્રવ્યપ્રવેશા દ્વીતિ દ્દિ યતઃ । તેષાં શુૉ
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેdવસ્થા ]
" [૧૨ વાધ્યત્વ વિક્સ, પાવીનાં મિત્રો જો પિ સ્વાત ધ થતો મિનં તવ તો મન્નવેશ ઉપસ્થીતિ વ્યાપ્ત ઉપઅમારા મવા રૂતિ વેત? 7-પરિણામમેિદવાવે તેવીતરમામામાસ્વાતિ માવા
अथोपचारतो. यदि पर्याया अयम्युपगम्यन्ते तदा सिद्धસાંતતિ વીયજાહ
“નફ પરોવાયષયાંસપરિણામત્તિ - ધીર તમામ ન સો વાવસ્થતરો '
[વિરોષાવરમાધ્યથા-૨૬૭૨૩ નામ્ ! = રતિ- સ્વધરાવં વિ દ નવા મુળાના સ્વ
ત્વે વાપીમિયર્થ ! લઈ ને છમિત્યપેક્ષાયામહં–મુવીનામિતિ મુબાવીનાં ફૂડ્યા મિર્જત્વાઈમ્યુપામે પામવાહ-વિયેતા પવ મુગાવીનાં દ્રવ્યા મિન્ના વિસિ- સત્ર ધાર્દિષ્ટાન્ત , ધટાવિ પટાતો મિર્જા તો મિત્રો ૩૫૪તે, ઘર્વ ગુણવિનવિ કથા મિન્ન દ્રવ્યતો મિજશે કપડખેતી ૩જીનિયમે, મવારમારાદ્ધપષ્ટમ્પમાનેતિ- પાર્થિવારિરીયા નાવીનામુપચ્છમમત્વમમતમિતિ નન્ટક્ષિણમુપwwવં પદ્ધિવારિરીતિ મિત્રવિન તતો મિનહેરો ઉપસ્થિત રતિ વ્યમિવાડા પટ્ટમમાાસ્તા પરિણમત ચેતાવતોપમ ડબ્બતે, તથા ૨ પરિણામ રિવામનએક્યુપામવી ર તરી તો મિસતિ રથમવાર ફતિ તમારે-નેતા તસ્યામાં ૩૫છમનમાયા છે , , વસુતો દ્રવ્યા પ્રયાળાં મરવામાપુપડ્યાપતો મિત્રત્યમિત્યુપામોત્તપ્રતિપાવિ મધ્યમાથામવાસ્થતિ- અયોધનાત રતિ જરૂ૦ તિ- “વિવોપવારે ધારાવરિનામમાત્રજ્ઞા "શિરે તાના ર ર રાવત સ્કૂલ” JI ત
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
- ૨૦૦ ]
[ તવયનીષિવૃતિવિભૂતિમ વ્યા- ચા-તિરોમાવા, નાડયોગ્ય પગતિ યાવન , પ્રશા–
શવ, ઈનોવ્યું હમતિ યાવત, તામ્યાં જ પરિણામ ૧ gવ માત્રમ્, તત્ર તત્તદોષયુદ્ધમાનનિમિત્તર પ્રયોપવાર ચિત્તે, તનામ વામદે તહિત્યર્થ, વ૮ નાસી પર્યાયો વાતવ વોગ દ્રવ્યથારભૂત તહેવા સુનમુક્ષિ ઘૂમઃ |
રજુ વહિ ર વાસ્તવા પર્યાયા, વિનુ પુત(પવા વાચસ્વાસ તો જે મવતિ ? ચાલ્પનામાત્રય તત્રાપ સુધરવાહિત્ય ચા
વપરિણામમિત્ત પન્નો સો ર સરકારી તપર્વ | Tલg, f ના પોયવસર્ચ તિ |
[વિરોષાવસ્થમાધ્યથા–૨૨૭૨] વ્યાં-પાવેશેષાહિિિો દ્રવ્યપરિણામનગં પર્યાયોના, વિવૃતિ- સૂર ફરિતા તામ્યા નિtહથ-પ્રજારાખ્યામ્ ! તત્ર - 'મારા પરિણામમાગે ! તત્તરોત– “પહમિલ્મ, ટોગ્યમ્' ફત્યાતિલ્લા ચા વિરોપવુદ્ધિ, યત્ર તથવિધમિધાન તનિમિત્તત્વેનેત્વર્થ “તા' કૃત્યર્ચ “ન્યાદે તહિત્યર્થ” તિ વિવરૂપ માવાબૈમાછિયા તંદું પોચુપાત પતિ પર્યવસિતં વિવાનેત્યતા બા-કેવમિતિ
- ત્પિતવૈવ પર્યાયસ્થઈમ્યુપામેડપિ દ્રવ્ય ધ વર, ર તુ રવિપાપયેત્યુપરવાં માગમાયાવતાસ્થતિ- નન્નિત્યાદ્રિના છે. અલી રિપત પડી તસ્રાવિ વરસૃષિા રુશ્વ ફાતિ- “દ્રવ્યપરિણામમાત્ર પયઃ રર સ્વ સ્થીતવપર્યવં સાતે વાન વિષમત” પ્રતિ વ્રતમ્ વિવૃોતિ-જાવિશેષાવિ
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેકાન્તબ્ધવીબમ ]
[ ૨૦૨ - સજન દ્રવ્યાહૂમિના, તથાનુવર્તમાન , નાથસી લાશ, द्रव्यपरिणामत्वात् पर्यायस्थ, खरविषाणस्य चाद्रव्यत्वात् , अत एव - તત-ધરશ, પર્યમત્યદ્રવ્ય સત્ર જ્ઞાથતે દેવાકિની, તો જ્ઞાન '?વિષયણ, શેય ના ૨ વશિષ, પર્વવત્વેનાદ્રધ્યત્વાન્ !
થત પોd નિuઋત-“પા ગાળ સ્થિ” [પત્ર-૨] ઉત્ત, , શેયવીષ્મવિશ્વાદ્રિવ્યત્વવ્વાણધર્મદર્શનાબેતા , પર્યાયન હાથમમિત્વમેવ સર્વમ્, દ્રવ્યનવેગવર્તિવર્ધમાવત્યમ્, सिद्धान्ते तु त्रैलक्षण्यमिति सिद्धान्तमाश्रित्य, ततोऽपर्याय परिज्ञा વિશિષ્ટ હિતિ ૨ જ નિહારવરૂપ પર્યાય તથાડનુક્રમમત્ત દ્રવ્યા મિત્રત્વેન પર્યાયાધામનુપઢમાતા મસ પર્યાય જત પર્વ વાવિવાયાદ્રવ્યત્વાદેવા વાચંન જોય હવામિયક્ષાયામા- માવતિપર્થવ દ્રવ્યમેવ મિત્યમિન્દિરા મત મુવ અપવાદ્ભવ્યત્વતોડવાવ વિપMિા | “અવનવે નાળા ર”િ પતિનિર્યુક્તિવનસ્પં ઇથોપતિવન્તો માવો હમિદQરયાથી તષ્ઠિવતિ- યત્વેનેતિ- યત્નાઈમાવવ્યાપમદ્રવ્યત્વમ્, યત્ર ત્રાડ દ્રવ્યત્વે તત્ર તત્ર જોષવામાવર, દ્રવ્યત્વર્ય જોયત્વવ્યાપhત્વે દ્રવ્યવાઈમાવાસ્યાદ્રવ્યત્વ વ્યાપSમાવતથી વ્યથિજોયત્યાગ માવવ્યાખવાનું તથાષષમ:પર્યવર્તુજક્ષણ, યત્ર ચત્રાપર્યવત્વ તત્ર તત્ર દ્રવ્યવાભાવ, સપર્થવસ્થ દ્રવ્યત્વવ્યાપકત્વે તમાdરૂપચાપવત્વસ્થ દ્રવ્યત્વ પયાવાડમાવક્ષમાંદ્રવ્યત્વવ્યાવવાત, તાદાધર્મનપ૨મ્ , guત્ “અપstવે નાપાળ નર્થિ” હતિ નિર્યુક્સિજીવનમ, તત થતુ સિદ્ધતિ તવા- પર્યાની ફરિતા સિદ્ધાને તુ સ્વાદા તા ઝાગ્યમ્ ઉત્પાવ્યય-ધ્રૌવ્યાત્મત્વમ્, સર્વમત્યનુવર્તતે ફતિ સિદ્ધાન્ત પર્વવરૂપનસિદ્ધાન્તમ્ તાવ, " સિદ્ધાન્તરિદોત્પાચય-યાત્મવત્વસર્વત | માડમ
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૨]
[ સત્યધિની વિકૃતિવિભૂષિત નાસ્તિ, તપાદુમાતા વસુ, વરિના તળાવૃતરવિિત હરિદ્રાવાર્થી નમીમાંસુ
तदेवं द्रव्यार्थिकः पर्याय प्रतिक्षिपति, पर्यायार्थिकस्तु द्रव्यमिति द्रव्यांशाप्रतिक्षेपान्नैगमो द्रव्याथिक इति व्यवस्थितम् । न च तथा तजातीयेन पर्यायाऽप्रतिक्षेपात् पर्यायार्थिकत्वमपि स्यादितिवाच्यम् , 'यजात्यवच्छेदेन द्रव्याप्रतिक्षेपित्व तजातीयस्य तभયવસ” ફન્ધર્વ પરિમાળા છે. દ્રવ્યપથાયોમયાત્મન્ થ દ્રવ્યપર્યાયોમાત્મજમેવ વરd, વરુદ્રવ્યાત્મ છેવટયાત્મ વેચત બાહ- વર્જિનીત--- તથા વાતવાત દ્રવ્યપથીમયાત્મત્તેજૈિવ વાતુનો છવાતાં જૈનમધ સામાન્યવષયત્વે પવિષયત્વે ૪ લતિ પર્યાચો પાવે પયનષિ પાનમુવતમ્, થે જ દ્રથના પર્વ તી પતિ
નમલૈંરાહબુદ્ધકળાયોયમુપમ, તતpયુત્યા તૈયામસ્ય દ્રવ્યાચા...
તિપત્યાહુ દ્રવ્યોથજીત્વમત દ્રવ્યા તસ્ય પરિણનમિત્યુપાતિ- તવાતિ નનુ વૈમિ દ્રવ્યગ્રાહી યથા દ્રવ્ય ન પ્રતિક્રિપતિ તથા પથબ્રાહી જૈમિનાતીઃ પર્યાયં પ્રતિતિપતતિ પર્યાયા...તિક્ષત્વિાન્ પયયાત્વિમપિ તસ્ય ચાવતિ પર્યાયા ડિવેવમાં તસ્ય પાનું પ્રાચત હત્યારા તિક્ષિપતિ
ચેતિ- “ વાવ્યમ્' નેનાવ્યઃ “મમાત્રસ્ટ દ્રવ્યગ્રત્વમ્, વડાપ નામ પણ થાત તદ્દનચોપ પર્યાયો ના વિરોષ પતિ તસ્ય વિરોધ પક્ષ સામાન્યત્વેન દ્રવ્યત્વમિતિ નિયમનાત્યવ ન દ્રવ્યા...તક્ષેરિત્વેન બૈગમી દ્રચાર્જશવમ્, પરતામાચિસ્વ તુ જ જસ્થાપેલાં વિશેષત્વમિતિ તળો. તૈમસ્ય ચિપ્રતિક્ષેવિત્વેન બૈગમનાત્યવર્ઝન પર્યાયાપ્રતિપિત્વચામાવાત્ર તૈમ ઉર્યાયાર્થિવમિતિ પ્રતિક્ષેપતુમુપતિ- ચનાત્યજીત !
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યવસ્થાપવાના ]
[ ૨૦વસ્તુત નવરાત્વાદ્ધિવિશેષળસુદ્ધાં નૈનો નાંખ્યુપાચ્છવૈવ, શિશ્ચિત્વાસ્થાધ્યશુદ્ધતમ્યુપામતુ સત્તામાસામાન્યद्रव्यांशस्य घटादिसत्तारूपविशेषप्रस्तारमूलतयाऽशुद्धद्रव्याभ्युपगम શુદ્ધપચાસ્પૃપ-
૫ત્વમેવ પચાલિત્વે તત્ર, શુદ્ધપર્યાય ક્ષધિત્વા...વિવિઘોષણવિશિષ્ટ પવ, તાદાપથગ્રુપવાવામાવાસ તૈમય પયાત્વિનિત્યા- વસુત કૃતિ નિશ્ચિવાસ્થાયિત્વમેવ પચે શુદ્ધત્વમિતિ તદ્વિરિપર્યાયામ્યુપામcવશુદ્ધદ્રવ્યાપુપમ પતિ તથSચુપમપરા નિમર્ય દ્રવ્યાથmત્વમેષ ન પચત્વમિર્યાદ- ક્રિશ્ચિઋતિ તવયુવારિતુ પર્યાયયુપામતુ તત્ય વિવિ૮થાશુદ્ધપચવુપમહાનિશ્ચિપાત્રસ્થાશ્વશુદ્ધપર્યાયામ્યુપામયોગશુદ્ધદ્રવ્યાખ્યુપામપર્વે હેતુ જમાનામાન્યપદ્વવ્યાંરાહ્ય ઘટસરાહવિરોષરતા દૂતતિ, પ્રત્યાયમ સત્તાક્ષરં ચત્ સત્યવાવનુમતત્વ હોતામાન્યમ્ , તતૂપો
થો દ્રવ્યારા, દ્રવ્યસ્થ શુદ્ધદ્રવ્યો- શુદ્ધદ્રવ્યમેન વૈવિધ્યમ્, તત્ર થનુમાવેવ, તુ તોગવિ વ્યાવૃત્તમ્, તદ્દનુગાવાવમાવવા =દ્રવ્યમ્, ચશ્વ પુજિતુ પશ્વનુાછતિ, પુવિ7 પશેષ = નાનુ છતિ, વિવ્યવર્તતે તદ્દનુમાનનુગન્થિયવમાવત્વાદશુદ્ધદ્રવ્યમ્, તત સત્તામદાસામાન્યપણે દ્રવ્યારા શુદ્ધદ્રવ્યમ્, તહેવર ધટાદ્રિત્તાવેણાવમાલતે ધટાલિત્તાયાdદ્રથતિને પUસ્થિત્યમાવાવિતિ તસ્ય સત્તામાસામાન્યપદ્રવ્યરાજ્ય ધટાલિત્તાજપો ચો વિરોષક/પદાધિસત્તાવ્યવૃત્તત્વેન વિભિન્નસ્વરૂપતયા વિમેનનમ્, તદૂછતયા- તગ્નિમિત્તતયા, સત્તા પર્વ તથા તાવમાવત પતિ વિરોષપૂરૂદ્રવ્ય વિષયવસ્વૈન ધરદ્ધિસત્તામ્યુપામો નિયામશુદ્ધદ્રવ્યાખ્યુપામ પતિ કલ્યાર્થિવત્વમેષ, ન પયાત્વિમિતિ તથા મહાસામાન્યશુદ્ધદ્રવ્યાખ્યુપપુત્ય કહેન્તવ, યાતિજ્ઞાપવિરોધાત્મજાગશુ
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ તત્ત્વોદિનીવિવૃતિવિભૂષિત” ५५ पर्यवस्यतीति न पर्यायार्थत्वं तस्य, अत एव सामान्यविशेषવિષયએ સદ્ભાગ્યવહારોરેવાત્તવેન શુદ્ધાંશુદ્ધદ્રવ્યારિતો- ', યમિક્વેર
“ દયન પયડી સુદ્ધાં સંકાઢપવળાવિકો
પહવે પુળા વાળસ્થળ છશો તરસ વઘારો” | ત્તિ સપતિ થાય [ પ્રથમÈ–માં ૪] પૃથ” નોાહતો
શક્યાં કર્થ –“દ્રવ્યાતિવાન શ્ય, પ્રકૃતિ સ્વભાવ, સુદ્ધા"વિરોબારંપરિવતી, સંગ્રહસ્ય મેઘાહિનશ્ય, યા પ્રાપળા–પ્રप्यतेऽनयेति कृत्वाऽभिधायकपदसंहतिः, तस्या विषयः, उपचारात् . તવિષયેત્વર્થઃ / બતકાં પ્રતિક્વિ, ઘટનાસુદ્ધદ્રવ્ય દ્રવ્યયુપવાસ્તુશ્રર્ય વ્યવહારેગાવ હતિ ત્વો શુદ્ધાંશુદ્ધ
વ્યાવિત્વમ ચેત્યાહ- મત તિ- શુદ્વાઈશુદ્ધદ્રવ્યવિષયાત્યર્થ ચર્ય નમઃ
યત પવ સદ્દઉં-વ્યવહારોરેવ નામસ્યામવરત પવ સાત નમનો મતિ ઉતિ સાતિધામુgિશ્વ યતિ
શ્વદિયર ફતિ “ટ્રવ્યાવિનયપ્રતિ શુદ્ધા સટ્ટહાપણવષય છે કે પ્રતિરૂપે પુનર્વવનાર્થનિશ્ચયી વ્યવહાર” | તિ વસંતમ્ ! કહ્યાં યાયાં ક્રોવેવ કૂદ-વ્યવહાર દ્રવ્યાચિવતાવાદ, તામ્યામન્ય, નામો દ્રવ્યાતિયા નવાદત ફત્યર્થ. I શલ્યાઃ “વાદિય” તિ સાતિવાવાયા ! “પ્રકૃતિ પ્રત્યસ્થ “વમra:
ત્યા શુદ્ધાં હત્યસ્થ વિશેષાડ સ્પરવતી' ફત્યર્થઃ તસ્વાર અમેષ્ઠિ નથમિધાયપતેઃ તનિષા અમેસ્ટિંગ્રહનાડમિયાન પíહત્યેકવિધયા દ્રવ્યાવિનયપ્રતિઃ તથા ર શુદ્ધદ્રવ્યા નવ દૂહ પતિ માવઃ “તિષ દત્યસ્થ “અતિવિશ્વનું સત્ય
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેળા વ્યિવસ્થામાન્ ]
[ ૨૦%
સદ્દી ભત્તેતિ યાવત, તત્ર, પુનસ્તબ્ધ-દ્રસ્તિત્ત્વ, યો વષનાર્થનિશ્ચય-નિવૃત્તિ-પ્રવ્રુત્ત્પપેક્ષાAયવારસમ્પાદ્શદ્વાર્થનિષય 3, સ વ્યવહારઃ । તિરુવં સડ્ડી॰સત્તા, પુનઃશબ્દેન પ્રૠતિઃ યતે, વશ્વનું વ્યવહારસમ્પા શબ્દઃ, ‘ધના' તિ વિમન્તરવતયા ‘સ્ત’ વિમલતાસા પ્રતીયમાનસ્તથૈ, તસ્ય નિતઃ—થભૂતઃ, નયા પરિષ્ઠવ, તથા ચૈતન્ય દ્રવ્યાર્થિ સદ્દીસત્તા પ્રકૃતિવનનાર્થનિશ્ચયો વ્યવહાર” કૃતિ ટીાનુપ્રતાર્થઃ ।।
બત્ર નૈ૫મો ન પ્રથા વૃદ્ધે સંગ્રહવ્યવહારવિષયતિરિદ્ધિયાસિદ્ધાંતિ 1, ચેષાં તુ મતે પૃથ‚ નામનયો વિદ્યતે. તે પ્રતિષયસેવાન્નાના સામત્રાયવરહ । થતા વિવાદુ-‘પુરુષ જ્વેલ સર્વે પુરુષસત્ત્તાન્ત તોડયું મન્ત્રઃ] હાનિ, યાત્રિયોનાક્ તત્ત્વોઇસોન્દ્ર ધરવપાંતપત્તયે વા-ધાઢિનેતિ । તંત્ર ધર્યોના
શુદ્ધદ્રવ્યે સદ્દીપૈયાં સત્તાયામ્ । ઉત્તરાનય વ્યાથી ડ્મિદિતિમિતિ-‘સોળ† સત્તા' તિ તથૈ । વનનાં-ડર્થ-નિશ્ચય' કૃત્યત્ર ત્રયાળાં વવન(-ર્થ-નિશ્ચયાનાં મળ વપનુપાતિ— વવાિંત અન્ય વ્યવહારસમ્પાવ શન્દ્ર ચર્ચ ધટ ત્યાવિના તથૈવ પથનમ્ | તચેત્યાદ્રિના નિશ્ચયનિવૃત્તનમ્ ॥
પર્વ સતિ ચવરૂપો વ્યવહાઃ પર્યંતામા-તથા પતિ । ક્ષેત્ર હમાચાયામ્ નામસ્વ પૃથપ્રદ્દળે હેતુમાઇ-સòતિ । દ્વિષયેતિ–ના વચેત્વર્થઃ । તે લગૢન્વ્યવહારમિન્નતથી તેમનયચુપમન્તાર । તમિત્રાય નામનામિપ્રાયમ્ । મિત્રાયમેટ્મૈવ વાત થત તિ । ‘ત્યાતિ' કાવપાત્ “ચવું મૂર્ત વર્ષે માવ્ય” નૃત્યાને પત્રહ । ચત્રિત્ય યત્ત્તતમવન્ય્ । હા શ્રી ોનાનુંન પ્રતિ મીતીયાં પસવ્યાખ્યાયે ડમ્ । અન્ય વિવરણાત્મ શા માધ્યમુદ્રશ્યતે
મૂર્રાર્માત
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
{ ]
,
[ તખ઼વોધિનીવિસ્તૃતવિભૂષિતમ્
“અર્ધ્વમૂળમધાશાલમસત્યં કાદુરવ્યયમ્ I છન્દ્રાંતિ થસ્ય પર્વાનિ યસ્તું વક્ સ વેવિ” i
—[đતા—૧૦ ૬૬, òો ?]
“ચલ્લીનું મિણાં મે ં જ્ઞાનિનાં ત્ર જ્ઞાનમતે યોનિ માં ચેં તેવો તેમબસારાાનપ્રાતિસ્મૈબ મુખ્યતીતા મોરૂં પાøન્તિ, વિષ્ણુ વચમાત્મનતબમેવ સોવજ્ઞાનન્ત ત્વતો માવાન્ અનુંનેનાધૃષ્ટ ઈહ્મનસ્તત્વ વિષુવા ર્ધ્વમૂઢમિત્યાદ્રિના, તંત્ર તાર્ વ્રુક્ષ પલ્પનયા વૈાયદેતો સસ(રÄä વર્ષીતિ, વિર હિં સંખારાવું. માવત્તપજ્ઞાનેકધિક્કારો નાન્યયાંત મેં બૈનૂમિતિ ધ્વમૂળ જાતઃ સૂત્વાત્ જારાત્વાન્નિત્યત્યાદિ ખાદ્યોમ્બેમુખ્યતે ભાવ્યરું માંયાોમત્ તત્પૂન્યેતિ સોચેં સંસારવૃક્ષ ધ્વમૂળ, શ્રુતેશ્ર્વ “મૂળોવાવ પષોઽશ્વત્થઃ સનાતન” [h૦૦૬, ૨] તિ । પુરાને ≈“અન્યાયૂજ઼પ્રમવાચૈવાઇનુબ્રોસ્થિતઃ ।
વ્રુદ્ધિસ્તત્ત્વમયધ્રુવ ોન્દ્રયાન્તઝોટરઃ || ૬ | મહામૃત્તવિશાલક્ત વિષયઃ પત્રવાંથા 1 ધર્મધર્મસ્તુપુષ્પધ્ધ સુન્નતુલહોયઃ ॥ ૨ ॥ આનીવ્યુઃ સર્વભૂતાનાં બ્રહ્મવ્રુક્ષઃ સનાતનઃ 1 પતન્ત્રાવનું જૈવ બ્રહ્માષતિ નિત્યના || 3 || પચ્છિા શ્રમિા સ્ત્રજ્ઞાનેન પદ્ધઽસના 1 તતવ્યાત્મતિ પ્રાપ્ય ચાસવતંત્તે પુનઃ” || 9 ||
[ મ॰ મા॰ =૦ ૪૭ ૬, ॰ ] ત્યાદ્રિ ' તમૂર્ધ્વમૂળ સંજ્ઞા માયામય વ્રુક્ષન્, અવશાલ મહત્ત્વા તાત્રાંચ શાલા વાચાયો મવન્તીતિ જ્ઞેયમધઃશાલામ ધરાલમ્ । . F ક્વોપિ સ્થાતેત્યશ્વત્થત સળગાસનનશ્વાર્થમ્, પ્રાદુ: ચન્તિ, અવ્યયમ્ સંસારમા “અનાવિ પ્રવૃત્તત્વાપ
.
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તવ્યવસ્થામાí ]
[ ૨૦૭
પુરુષોડષ્યેવ-નાનાત્ત્વમેવાર્ વૈશ્રિયમ્યુપાતો દેધા, નાનાદ્વેષ
તસ્ય તત્વા તત્ત્વમેવું પશ્રિત, હેત્વર્ગપ સર્વાતેત્તરમુદ્ર, અસર્વાતત્વવ શરીરન્યાયાવિસ્યાં મેવા, વિવેઽવ મૂર્રીતવિાવું મેદ્ર વ્ પરંતુ પ્રધાનાર સેશ્વાનરીશ્વરમેટોડમ્યુપરતઃ ।
નામ્બુગતમ્ તર્ષિ ચિત્
લોગ્ય સંસારવૃક્ષો વ્યયોડનાઘનાનેાનિ(નથયો હિંસુત્રસિદ્ધરામયમ્ । તથૈવસંજ્ઞાનવૃક્ષચેમન્યન્ વિશેષણમ્— ઇન્વાલિ છાનાર્ ચત્તુકલામક્ષળાનિ, યક્ષ્ય વસાવ્રુક્ષય, પનિ પાઁનીવ, ચા વૃક્ષય પરિક્ષાર્થાન પનિ તથા વેવા સત્તા વૃક્ષપ્ત રક્ષાશઃ ધર્મોઽધર્મત તુમારાનાર્યત્વાત્। ચચાવ્યાત્યા સંલાવ્રુક્ષ મૂ યતં વેર્ સ વર્ણવવ વવા/ત્યર્થ। 7 દિ સંલા વૃક્ષાન્।ાત્ સમૂળાોયોન્યછુમાત્રોડબ/રાષ્ટોઽા, અતઃ સર્વશઃ સ યો વેવા વૃિત્તિ સમૂહવૃક્ષમા ત ”ત્તિ 1
પતાતે પળ પવ ત્રહ્માત્મા પુરુષો રૂપેણ પસ્બત તિ માળો વિવર્તાય સંતાનો. ત્રાપુરુષાઽત્મ વ્રુતિ
નૅામસ્વામિાયાન્તમાનૢપુષોતિ વક્ષળઃ પુરૂષ પ, ઝીવજીર પુરુષો નાનેત્યેવં પુરુષāō નાનાર્ત્ય ઐતિ ચિત્ પ્રતિપન્ના, તન્માતે પુરુષ પળો નાના ખેતિ દ્વિવિધઃ । એમાયાપાર શાંત-માનવેન્દ્રીતિ । તસ્ય પુરુષસ્ય નૃત્વાર્તુત્વમેવઃ શ્વરી મૈં ાર્તા, નીવúાર્તા । તૃત્યુંતિ-આત્મનઃ તૃત્વઽપ વિદ્યાતે સર્વાતā વાચનાતે તાતમિત્યેવમેવ । અસર્વરાતત્વીતિ—અસર્વાતોઽવ્યાત્મા ને પર્વવ્યાપૉ વીયિતે, નચિત્તુપાળ । વિāીતિ-આાત્મા રીનાપોપ નાત્રપૂર્ત નષિમૂર્તઃ ચીત્ત, ત્યે પુષધિત્વ વો તૈયના મમાયાઃ । અત્યંડપ તૈયમા પ્રાયા, તાન વચ્ચેોત-દિત્તિ । પ્રધાનવાળ૪
ચ
K
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઈટ ,
[ તત્વવોની વિસ્તૃતિવિભૂષિત * ધન્યતુ પરમાણુમવમસ્યુપતે નમત, તત્રા શેયરનિરીશ્વરદા મોડવુપત પવ, એશ્વરપs તાર્મસાપેક્ષવી- નપેક્ષવાસ્થ તત્વસ્થ જીવ મેવાડુમર છે
શ્ચિત જમાવવાદચ્છાતિવાવા સમર્થિતા, તેવૂ સાપે તિ-પ્રયાનું પ્રતિ સવારમાં સામાવા, તત જાપ અન્ય તત્ તત્ય ! તન્ના નાતઃ પ્રધાનવારણારત્વેડપિ ! રશ્ચિત વતરુ-પહાડનુાયિમિ. અર્નેસ્તુ ધામપારાનુયાયિમિ પુનઃ! પરમાણુમવમિતિ-પરમાણુઃ પ્રસવ ઉત્પત્તિ ત તથા, સાક્ષાત્ પરમ્પયા વા પરમાણુજારા નદિત્યઃ | તાપિ માતઃ પરમાણુજારાત્વાયુપામેગપિ | સેશ્વસે પતિ-શ્વર પરમાપૂનુપાવાય ન િવિવધાતીતિ પપીત્યર્થ | સ્વતિÉિશ્વર સાક્ષાત્ પરમ્પરચા વા ચાલ્યોપમોસાથ ચત જાથે વનતિ તત્ર તવાત્મતતાપેત્રરઝનથતિ, ઈંશ્વર પ્રાથદા વિ
નનયેત તવા પરતન્નત્થાતુ તત્ય ' વાતwહાળેશ્વરત્વમેવ સ્થાવિતિ પ્રાપિતરાખંડન પથ્થરો ના વિદ્યાતિ, અથવેશ્વરે નવેન્યુ તત્તછોપાનમમદખમુત્પાદ્ય તત્તલાદત
૪૬મોમાનુષાર્થ નનયતિ, વતન્નત્વા વેશ્વર વિસ્ટાડદષ્ટમાયિત્વવ પર્યાવરોહમૃત્યાયતીચે પવછતસાપેક્ષવાનપૌત્વામ્યાં પૂવવ મેરામ્યપામ “ખ્રિઢ હત્યય માછિતાર ત્યને નાગન્ડયા વુમતિ વાવવા, શાહવા વદ છાવાવ, પ્રવિપાયિતિવાદાનાનપત્ર ! શવમાવવાદ્ય-ચસ્ય જ હવભાવઃ ૩ તયેવ નાચચેતિ પ્રતિનિયતવમાવાન્યથાગપપજ્યા રવમાવાવ કાર્ય પ્રતિનિયતવમાવમુપનાયત કૃતિ નાન્ય પિશ્ચિ કવિત્ કાળમ્ , ચતુમ્ ' “નિત્યસવા મવચ્ચે નિત્યારસવા વન છે
વિવિત્રા વિદિત્યત્ર તાવમાવો નિયામવા છે!
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને શાન્તવ્યવસ્થામરી ] જીવનક્ષત્વમ્યુપામાર્મેદ્રવ્યવસ્થાડવુપતૈિવ છે ___ तथा कारणं नित्यं कार्थमनित्यमित्यपि द्वैतं कैश्विदभ्युपगतम् । तत्रापि काय स्वरूपं नियमेन त्यजति नवा इत्ययमपि भेदाभ्युપw:
વહ્નિો વર્લ્ડ રશીત સમપાથરૂનિસ્ટ છે
ને ફવિત તાત્ વામાવાતું તધવસ્થિતિ તિ જાદવા વાસન્તિો ઘસત્તવોપનાથd, Mો શ્રીમવિવોપન્નાયત દુલ્યવં પ્રતિનિયતાહમવડન્વથSનુપપજ્યા ય થવું થવા થી મવતિ તત્તદ્રસ્તુનઃ સ સ ાઇ પર્વ વારMમિતિ, यदुक्तम्
વાર પવતિ મૂતાનિ વાહઃ સંહાતે પ્રજ્ઞા વા&િ સુખેષ નાગર્તિ પાછો હિ દુરતિમ છે હત્યાદ્રિ ! પર્વ ચદચ્છાવિવાવી માર સમયસમુદ્ર સિદ્ધાં શેયર ! તેમ્બર માવાવિવાખ્યાવિ સાપેક્ષતિ પાળાન્તરતાપેક્ષાનપેક્ષત્વાયુપમાહિત્યર્થઃ ઋારગતિવ્યદ્યપિ નાથિયોપિ પરમાવાત્માવિલાં વાર નિત્યમ્, દ્રથgવજ્ઞાનાહિત્યક્ષ કાર્યમનિત્યનિત્યમ્યુપાચ્છત્તિ, તથાપિ નૈતન્દુ વિરોધપ્રતિપસ્યાધાયણં મતખામપિ વહૂનામેતાદશનામેવ લાવાત્ , જિતુ યજાતે લૈવાડ્રોજ નાતોડનિત્યસ્થ કારણમ્ , પ્રતિવિજ્ઞાતીયા નિત્ય જાપામ્ , ધ્વગવિ શિવાયત્તવમાવો નિત્ય પ્રત્યેવ- મુપમ, તત્ દૈતમતમનેનાવિતમ્ , તહેનાત પામિતિ 7 શ્નાવતા તેત્રાષેિ અનિત્ય કાર્યમિત્યયુપમેપ ! મેં જીપ નિચમેન ત્યગતિ પાર્વતન્તતાવેજાનન્ત દ્વિતીયરિયાનું કાર્ય સમુત્પન્ન પ્રથમ સાયં વરૂપ સર્વથા પરિત્યજ્ઞતિ, નવા વનવિસ્ વધેળો-ત્તરાયૅડનુ છત્યપતિ જ વહ નિયમેન પરિત્યજ્ઞાતીવ્યેતાદિ
પ સેવાયુપામો નિશમનવિરોષ પત્ય મૂરતિમૂત
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૦ ]
[ તવેવની વિકૃતિવિભૂષિત પર્વ ભૂત મૂર્તમાનમ્યd, રમૂર્તિ , મૃતપૂર્વજ, પૂર્વ"મૃત ત્યાઘનેવાધા નિષમા સંમતિવૃત્ત વ્યવસ્થિત |
તજયહિ વૈશેપિશન પ્રવૃત્તત તે-દ્રવ્ય-ગુખ-- સામાન્ય શેવ-સમવાળો પડેવ પાર્થ” તત્ર દ્રવ્ય gયવ્યા
પામિ પરમાવાહિમિરેવ, મુત્ત કથબુદ્ધિનું , માતે હત્વદ્યતે | પારવિવાર્શે પરિમિ, અને પવિશ્વ
પવિત્, “ધારસ્યતે' દત્યનુવતિને ! મૂર્તિ પરિમદિવ્ય અને યુવા-વિમ્, વાદ્યતે | અમૂર્ત પાયોતિમિ, મૂર્ત વાટિંન્ , કલ્પદ્યતે I અને વિરામવયવ દ્રવ્યમ્ , અને ૨વવિગુણ્વિથવગુણ, અને હૂર્તઃત્રિવાલિયાક્ષએવામમૂર્તમ્, તત્પટીટેડનેકરાતુયોૌરવ મૂર્ત પટાભદ્રવ્યમુત્પત ફત્યેવમને વારે નિમાં તૈમનસ્યવિષય હત્યા કરનેશન્યુપામવાવપરિત્રાનાથ સતિવૃત્તિરવસ્ત્રો નીત્યારાના- તિવૃત્તૌ વ્યવસ્થિત કૃતિ ! તયમવઢવ નામનયમવર્દા તો વૈશેપિને . શાળામાવાનું સામાવ
ત્યાવીનાં નામાવ િતત્તમ પદાર્થો વૈશેપિયુપાતોતિ, સંતશ્ચ પદા' ત્યજ્ય માવપવો ફત્યર્થ, તેના ધવ ફત્યેવારેબાતિરિક્તસ્ત્ર મવપાર્થિવ થવછે ફાતિ વચ્ચે તત્ર માવપટ્ટાપુ ! કલ્યાણીતિ-દ્રવ્યત્વજ્ઞાતિમન્તીત્યર્થ, વૃતા ‘ ’ લ્યુનુતપ્રત્યક્ષSSતેમનાતીતે માવાનૂ પ્રત્યક્ષપ્રમાહ્ય ત્રેમાવેગધ્વનુમાં તત્ર પ્રમાણમ્, તથાદિ-સમવાયસુજેન ધાર્યમાર્ગ દ્રવ્ય gવોત્પવત કૃતિ સમવાયસન્વધેન કાર્ય
પ્રતિ તાવાર્થધેન દળે વાળમિતિ, કાર્યવં કાર્ચે વિધાધિત્વાગ્નિમિત નિશ્ચિદ્ધવચ્છિન્નમ્, તથા ચેન ‘સર્વેન વામુન્ધદ્ય તત્તqધીવ લાર્યત્વે મવતિ, - ધિવાળે ચેન તત્ત્વ ઘતમા પર વાર તલવાવછિન્ન
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
iાજવ્યવસ્થામામ્ ]
[ $ હિને નવ, ગુણાં પાશ્ચતુર્વિશતિવ, ને ક્ષેપળા પશપરત્વમ્, શોર્યત્વકારત્વો નિઋનિપજમાવસ , અન્યૂનાગતિ સtધર્મવૈવ વાવઝર્વત્વમ્, તથા જ સમવાયસ્વછિનવાર્યવાછિન્નવાર્યતાનપત-તાવાચસ્વન્યાવછિન્નદ્રવ્યનિષ્ઠલાણતા સિદ્ધર્માછિન લાગતાવાવ, ચા યા પારખતા લા લા વિશ્ચિદ્ધવછિન્ના, ચચી સમવાયસન્વઘાવછિન્નવટવાછિન્નધનિષ્ઠાર્યતાનિરૂપિતતાવાચસ્વન્યા
છન્નપાઈનિઝા૨પતા પાછ–ાવછિન્નતિ, નેન નિહાપારખતાયાં સામાન્યતઃ વિવિચ્છિન્નત્વે તિ, સા જારજતા પૃથિવીવાવછિ અધિવરાત્તત્વાન્ , તા લાગતા જ સત્તાધવછિન્ના ન્યૂનદેશવૃત્તિત્વાર્દુ, છૂતીતરવાધવાનુમાન કવવાતિવિરૂધર્મોવછિન્નત્વે વ્યછિન્ને ના પાડાતાં દ્રવ્યત્વવછિન્ના દ્રવ્યતધર્માનવછિન્નત્વે સતિ સાવછિદ્મવાત, યશૈવ તવ ચયા-ધાર્વિશરતેતિ વ૮વ્યતિપર્ધવાસિતેન વિશેષાનુમાનેનનિહાળતાવડેવતયા દ્રવ્યત્વજ્ઞાતિઃ તિર્થતિ, નવ ત્યાં સંસમવાયા પતાવઝેબતય વિમાસમધાોિમળતાવવતયા જ દ્રવ્યત્વજ્ઞાતિસિદ્ધિયા
“થિયારી નિદૃત્યવિપવા હું તેનો-વાવાદ્રારા-૮-વિધામનનાં ચળ “નવૈવ’ ચેવવારે તમરાવતીનાં દ્રવ્યાપારસ્વસ્થ વ્યવછે, તત્ર તમસ શાવરતેનો માવપત્થન દ્રવ્યત્વસેવ નાતિ, સુવર્ય તેનસિન્ત તત્રાનુમાન પ્રમાામસુવર્ણ તૈનનમ્ ઐતિ પ્રતિવપત્યજ્ઞાનત્રયો ડખનુંછિદ્યમત્તપ્રાચદ્રવત્વાત, ગ્નિવં તન્નેવ અથા-ધૃતાતીતિ તર માન્યવરવં પૃથિવ્યા જળમ્, gવીત્વનાતિમરવું ઘી, પૃથિવીત્વજ્ઞાતિg વેન્યામ-વાચિક્કારતાવછેલ્લત સ્થિતિ, પાવિવધિ માન્યવત્તમવૈવઅનુપધિતુ ત ાજસ્થાન પરત્વેનાપુપપદ્યતે, અન્યથા
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૬૨ ]
[ તવવોધિની વિવૃતિવિભૂષિતમ્
તદ્દન ન્યોપદ્યધર્ન સ્થાત્, મતનો હિં પાવાપાર્વેસનન્યત્વાવ પાવાળોપાવાનોપાયત્વમ્, થ દળે ચદ્રવ્યāતાન્ચે તત્ તદુપ'વાનોપાયાત વ્યાખ્ત, છુ ૨ મહાપટતા લખપદે મહાપટોપાવાનોપાયત્વામતિ / નેવરવું નસ્ય લામ્ ગદ્યત્વનાતિમયં વા નન્યામવર્ષાયારબતાવછેતયા નન્યનઝવસિદ્ધિ, તત્વછિન્નમવાચવાતાવચ્છેદ્રતયા નિત્યક્ઝાન્યાહસાધાળનત્યુત્વજ્ઞાતિવિદ્ધા ડબ્બાસ્પવરવું તેનtવજ્ઞાતિમર્વ યા તેનો કાળમ્, ત્રાપિ નાપસમવાયાળતાવ છે
તયા ન તેનcવચ તત્વચ્છિન્નસમવાય બતાવઝેવાતા નન્ય-નિત્યનરલાયાબતે ત્વય તિદ્ધિ ! અપાનાનુારીતસ્પર્શવત્વે વાયુત્વજ્ઞાતિમત્વે વા વાયોર્ટેક્ષણમૂ, અગાપ , નન્યા પાનાનુળાશીતરમવાચિવાળતાવઝેવાતા બન્યવાયુ ત્વચ તત્વચ્છિન્નસમવાયરળતાવજેતા ન્ય-નિત્યવાયુ તાયાણવાયુત્વ સિદ્ધિા રાલ્વવમાવાસ્ય પામ્ તફ્લેવા વ્યપથમેવસ્ય જ્ઞાતિવાધવાતયા તન્નાલારાë ર નાતિ મૂર્તીમસત્વે અતિ ઝિપરત્વાપરવાસમવાયારબાયોમાપ્રયત્વે રાજ્ય હક્ષણમ્, ક્ષાઇવમાનવ્યવદ્યારોપર્ધાત્વાત ઇવ પત્યેજવ્યક્ટ્રિવૃત્તિવાન્ હર્વ ર જ્ઞાતિ પઢિતન્વન્દાવછિન્નપર્યત્વાછિન્નવાર્યતાનિવૃપિતત્તાવાભ્યાસક્વન્યાવછિન્ના બતારાજીવં વા ૪હ્ય હૃક્ષણમ્, સ્ટિવન્ડજેના નન્યમાર્ગ પ્રત્યે તાવાભ્યાસક્વધેન વાઢસ્ય ધારાવાદુtહીં તત્ર સમતિ ! મૂર્તમિત્રત્વે સતિ શિપરત્વાપરત્વાંગસમાધિ
પસંયોગાશ્રયત્વે વિશો ક્ષણ, કાવી-પ્રતીવી ફત્યાદ્રિ વિદ્યારોપાયમેવત પવોપત્તેિાિ પરત્વેન તરૈવ્યક્તિવૃત્તિવાન્ વિવાવું ન જાતિ, વિરોધપાતાલક્વન્ધન થત
રિરિ તવેન વિતવિરોધખતાલધ્વજોન ગાવાયારત્વમપિ -વિરો ત્વક્ષ સાયાવતીતિ શાનવવમાત્મસામાન્યરુક્ષણમ્, કન્ય
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને જાતિવ્યવસ્થાપ્રવાસણમ્ |
[ ૨૬૩
શનિવૉ નીવર્ય, નિત્યશોનવમીäચ સ્ત્રલમ્, નીવારવને વિમવઢ, aહત્વે વિમુકત જ ! જ્ઞાનાવિકુળતાક્ષાવગેનિદ્રયવં મનસો ફ્લેખમ્, આત્મમિત્રત્વે સતિ જ્ઞાનામવાલયજાળસંયોગશ્રિયત્નમરિ તણુક્ષપામ્, મનાવવાનું તત્ર મનરત્વજ્ઞાતિવાન તદરાનાતિમાપમપિ તફા યમ્ !
Tr: ગુણત્વજ્ઞાતિમત્તા, દ્રવ્યશમિ સામાન્યવતિ થા વાળતા લા શિશિર્માવચ્છિન્ના રાખતાત્વાહિત્યનુમાન મુખત્વિનાતિિિદ્ધ દ્રવ્યવામિત્રત્વે સતિ સામાન્ય દ્રવ્યત્વવ્યાપવાતાવ છેસરામિક્સનાતિમરાં વા મુખ્યત્વે ક્ષણમ્ પાવર પતિ- “ --જો- ઇયા પરિમાળાનિ પૃથર્વ સંયોવિમાન પરત્વાપરત્વે વુદ્ધયઃ યુવકુ છાપો પ્રયતાશ્વ મુળા " વિવિવસ્વાર] તિ સૂત્રે હતઃ સદા વરાહેર
મુહત્વદ્રવ્યત્વ હર્ષા -ધSધર્મન્સાવ્યા. ર૪ વરિતા હિતિ મિઢિત્વા ચતુર્વિશતિબા પારેખ તતિરિગુણવ્યવછેરી તત્ર વસુમત્રગ્રાહ્યણુપર્વ પર્વ જાળમ્' નાહ્યગુબતું અક્ષમ્ ! પ્રાણઘાહ્યગુખત્વે માન્યજ્ય હક્ષણમ્ વંદ્રિયમાત્રાહ્યગુણવં પચ ક્ષણમ્ | અપનાવ્યવહારાણીવાળા ગુખત્વે સાચા હૃક્ષાર્ી માનવ્યવહાષિારાણપુત્વ પરિમાળાર્ય
ક્ષણમ્. પૃથવ્યવહારાણાધારનવાર પૃથલપસ્ય ક્ષપામ્ સંયુર્વ્યવહારતાધારપાળ ગુણત્વ સામર્ચ અક્ષણમ્ વિમmવ્યવહાર ગણાયાળામુખત્વે વિમાની સ્લામ્ ! પવાપરવ્યવદારાણાવાવાળાના મુખ્યત્વે પરવાપરત્વ સર્વવ્યવહાસાયાજાળમુખ્યત્વે વુર્દામ્ મળેછાનીને છાવિંપર્વ અવશ્ય લેવાનું અદ્વૈપારધીનપથ સુવર્ય પામ્
મનસ્વરૂપસ્વમછાયા સ્ટાન્l wોબસ્વરૂપવં શ્રેપસ્ય, ક્ષણમ્ | પ્રવૃત્તિ-નિવૃત્તિ-ળીવનયોનિયતાન્યતમત્વે પતી જળમ્ ! તત્ર વિદ્યારે સાધનતાશાનાયતત્વ પ્રવૃત્તત્રંક્ષણમ્ દ્વારા દ્વિ
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
११४ ]
[ તવધિનીવિતવિભૂષિત विधमेव, सामान्य परम् अपरं परापरं चेति त्रिविधम् , विशेषा साधनताशानजन्ययत्तत्य निवृत्तलक्षणम्, शरीरे प्राणलञ्चारकीरणयतत्वं जीवनयोनियतस्य लक्षणम् । आधपतनाऽसमवायिकारणत्वं गुरुत्वस्य लक्षणम् । आधस्यन्दनाऽसमाथिकारण द्रवत्वस्य लक्ष
म् । चूणादिपिण्डीमावहतुणत्वं स्नेहस्य लक्षणम् । वेग-स्थितिस्थापकसावनान्यतमत्वं संस्कारस्य लक्षणम्, तत्र सूर्तमभिवृत्तिसंस्कारत्व वेगस्थ लक्षा, क्षितिमात्रवृत्तिसंस्कार स्थितिस्थापकस्य लक्षणम्, अनुभवजन्यत्वे सति स्मृतिजनकत्वं सावनाय लक्षणम् । विहितक्रियाजल्यो सति सुखसाधनत्वं धर्मस्य लक्षणम् । निषिद्ध. कियाजन्प्रत्ले सति दुःखसाधनयमधर्मस्य लक्षणम् । श्रोग्राह्यगुणत्वं सदस्य लक्षणम् । ___ कति-संयो-विभागोभयाऽससवाथिकारणत्वम् ,द्रव्यगुणभिन्नत्वे सति सामान्यवर, कर्मपजातिमर वा कर्मणो लक्षणम् , कर्मत्वजातिस्तु चलति सञ्छतीत्यादिप्रत्यक्षसिद्धा । उक्षेपणादीति- 'उत्क्षेपणा- - ऽवक्षेपणा-ऽऽकुञ्चन-प्रसारण-गमनानि' इति पञ्चविधं कर्म, 'श्रमणरचन--पन्दनोज्वलन-
तिगमनानि' इति तु मनान्तर्गतान्यति पञ्चविध कर्माधिककर्मन्यवच्छेदक एकारः। तत्र प्रदेशसंयोगानु कूलं कर्म उत्क्षेपणम् , अधोदेशसंयोगानुकूलं कर्म अवक्षेपणम् , अवयवानां परस्परसनिक देशसिंयोगानुकूलं कर्म आकुश्चनम् , अवयवानां विदेशसिंयोगानु कर्म प्रसारणम् , अनियत. તિવેરાયોપાનુ નામનચેવમુક્ષેપળાનાં પામવસેય!
सामान्यमिति-नित्यत्वे सत्यने कसमवेतत्व सामान्यस्य लक्षणम् , अनुगतबुद्धिनियामकतया कार्य-कारणमायावादकतया शब्दप्रवृत्ति निमित्ततया च सामान्यस्य सिद्धिर्भवति । परमिति-तचे सामान्य '५५सामाग्मपरसामान्य ५६ऽपरसामान्यं च' इति विविधम् , परत्याधिकदेवृत्तिन्वम् , सर्भजात्यपेक्षयाऽधिकदेशवृत्तित्वात् सत्ता आतिः परसामान्यम् , न्यूनदेशत्तिलपरत्वम्, सर्वत्यिपेक्षया
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनेकान्तव्यवस्थाप्रकरणम् ।
। ११५ नित्यद्रव्यवृत्तयोऽनन्ता एव, समवायरवेक एव, इत्यादि निरपेक्षतया सामान्य-विशेपास्यां बहुधा प्रपञ्चितम् , तचायुक्तम्'नव द्रव्याणि, चतुर्विंशतिगुणाः' इत्यादिस्ववचनानुरोधेनव संख्याया न्यूनदेशवृत्तित्वाद घटत्व पटवादिनातिरपरसामान्यम् , यच किञ्चिनात्यपेक्षयाऽधिकदेशवृत्ति किञ्चिजात्यपेक्षया च धनदेशवृत्ति तच्च परापर सामान्यमुच्यते, यथा-द्रव्यत्वादि सामान्य, तद्धि पृथिवीस्वादिजात्यपेक्षयाधिकदेशवृत्ति सत्ताऽपेक्षया च न्यूनरावृत्ति भवतीति, एवं पृथिवीत्वादिकमपि वटत्वाधपेक्षयाऽधिकदेशवृत्तित्वाद् द्रव्यत्वाद्यपेक्षयाऽल्पदेशवृत्तित्वात् परापर सामान्यमिति।।
विशेपा इति-जातिभिन्नत्व सति नित्यद्रव्यवृत्तित्वे सति स्वतो . व्यावृत्तवं विशेषस्य लक्षणम् । ___समवार इति-प्रतियोयनुयोगिमिन्नत्वे सति नित्यसवन्धत्वं समवायस्व लक्षणम् । __एतावता वैशेषिकमतमुवर्य प्रतिक्षिपति- तच्चायुक्तमिति-वैशेषिकमतं चायुक्तमित्यर्थः। अयुतत्वे हेतुमाह- ना द्रव्याणीति-नेवैव' इत्यनेन द्रव्येषु नवत्वसंख्यायाः, 'चनुविशतिरेव' इत्यनेन गुणे चतुर्विशतित्वसङ्घयायाः, पञ्चविधमेव' इत्यनेन कर्मसु पञ्चवसाया, “त्रिवियम्' इत्यनेन- सामान्य त्रित्वसङ्ख्यायाः, 'अनन्ताः' इत्यनेन विशेषेवनन्तत्वलाथाया, '५क एवं' इत्यनेन समवाये एकत्व. सञ्जयायाः प्रतिपादनेन स्वयमेव वैशेपिकन पट्पदार्थवृत्तितया सहयाया उपगतत्वेन द्रव्यादयो न ५पदार्थवृत्तय इति पदपदार्थस्वतन्तभूता सङ्ख्याऽतिरिक्ततयाऽभ्युपगतैवेति पडेय पदार्था इति पदार्थविमानमयुक्तमित्यर्थः ।
मनु द्रव्यगतैव गुणस्वरूपा सङ्ख्या द्रव्ये समवायसम्बन्धन પ્રતીતે, ગુણાતુ સમંવાલમતત્વસ્વધેન પ્રતીયતે, ધટ-. पटादयस्तु चतुविशतिरपीति घट-घटादिगतचतुर्विशतित्वमादाय
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૬ ]
[ dવવોદિનીવિતવિભૂતિમ્ अतिरिक्तत्वात् , न च द्रव्य गुणादिषु संख्याप्रतीतो सम्बन्धांशेऽपि वैलक्षण्यमनुभूयते, येन द्रव्ये समवायन तत्प्रतीति:, गुणादौ तु સંયુવા]મવાયાદિતિ વતું શક્યતે !
વિશ્વ, શક્તિતિરિ, મળ્યાસિતેર વહ્નિના વાઢवारणाय मण्यादिसमवधानेन कुण्ठनीयाया नाश्याया वा दाहानुજૂના વલ્લિનિછાયા તે સ્વીકાર્યવંત ! ને , સૉનમુળપુ ચતુર્વિશતિત્વપ્રતીત્યુપત્તિ, પર્વ વાવણિ પશ્ચત્વાદ્રિ
થાકતીયૂપપરિચત જાહ- તિ- સ્ય “સનુમૂતે” હત્યનેન સક્વન્યા ચેન તન્યારો વૈ૦ળ્યાનુમાન | તપ્રતીતિ – સત્યાપ્રતીતિ ‘સમવાયાવિના” દત્યવિવાહૂ વવાશ્રયસમાવેતરમવાયપવાટવિરોપાવાપી વસ્તુતઃ પરમ્પરાતત્ત્વજોન તત્યતત્યુ પપા દ્રવ્યતવતુવરાતત્વવનgયાયા પિ મુખે, વાળ પશ્ચત્વથાવસ્થતા જ, બાલ્યાવસ્થgયાયા સાન “ચતુર્વિરાતિસેવ’ ચાવાવાળાન્ય વ્યાવ્યવછેવો 7 મવેદિત્યપિ વોથમીર
gવં દ્રવ્યાખ્યોતિરિયા રારિ સારાવાત્ વાર્થવિમઝનમનુપિન્નાસિત્યાહ-ન્વિત શાપિ-હત્યપિના સ@યાતિરિક્તત્વ સમુચ્ચય: ચદ્ધિ વાહં પ્રતિ વહિવૅન પારગર્વ તવાં મ-િ મહિતી વહિવેહેરેતિ તતડવા સ્વાદ્, મતો વાë પ્રતિ વāદાનુશાક્સિમન્વેન જાળસ્વમવયમર્મ્સપેયમ્, પર્વમસિમવધાને સારા પિતા મવતિ, તતો નવા વાહાનુડા, અથવા વિન
ત્યેતિ વાદાનુ૦૪મદ્રસિમવધાનામાવાન્ન સાદ, મસિમવયાનાખવે પુનદ્દાનુકૂ૦રારિખિલ્મ મવતિ, ગાયતે વેતિ વાદાનુઢરાત્તિમઃ લાવ્વા પન્નાયત ત ફાત્તિપદાર્થસિદ્ધિરિત્યાદ-બ્બારિસાવતિનેતિ-વિપાક્નત્રીપથારીનાં પ્રણમ્ ! અત્રે નૈયાયાSoદ્દામુલ્લા પ્રતિક્ષિપતિ તિસ્ય વાક્યમ રુત્યુત્ત
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેન્તિવ્યવસ્થા સામૂ ]
[ ૨૭ મારામાઘમાર હાંહતુવેન તન્નાહવાના છતિकल्पनावैयर्थ्यम् , न चैवं गौरवम् , तत्रापि तदभावस्य शक्त्यादिहेतुत्वस्वीकाराद् , पस्तुतो रूपादिध्वंसात्मकदाहे तद्धेतुत्वे गौर
જયોનિમવમવાને વન્દ્રશાન્તમતિમવાને પિ વલ્લિનારા જ્ઞાયત તિમપિત્તાના મળ્યા પ્રતિવખ્યત્વતમવર્ય
વાટું પ્રતિ કારપોત્વામિત જ સામાવતિ, પિત્તનાંડમાવવિgિમળવાન પ્રતિવન્યવત્વમુત્તનામાવયિરિમપિતાઘવછિન્નપ્રતિપિતાનામાવત્વેન જ જાણત્વમયાન નમાવવરિષ્ટ - હૃતિ મળ્યાવિરોધપાતોપાત્ત, નવં પ્રશાતે પ્રતિવખ્યાતારઝેરીમૂનામાવતિયોવિન્! “ગ્રાચમાવસ્થવ' પુત્યેવારે જ વર્થિવ છે, તથા સતિ વાપિ જેવોડમાવતો વા સ્થાત્, વિનુ ફોરવ વ્યવછે સત્ર મળ્યાતિમવદ્યુિતવાન ચા નનુ જિવાવિનો વાહં પ્રતિ વહાલુકામિનામેવ વારત્વમ્ , મવતાં સુનિહmડમાવત્વેનોmrઈમાવસ્ય વાર્દ પ્રતિ કારત્વમ્, વહે ધવન તે પ્રતિ વર્નામિતિ દ્વિવિધારાપરિવા૫નમિતિ રવમયારા પ્રતિલિપતિ-તિા પર્વ પ્રતિવર્ધીશામાવી વાહં પ્રતિ જોવાëારે નિવેધે હેતુમહંતન્નાઇજીતિ-રાહું પ્રતિ રાાિમન રળત્વપપીત્યર્થ, મળિસાવધાનવા શનિારો વિમવધાનામાવા
દાનુકૂર્તિ પ્રતિ સેનામાવવિરાછમયમાવસ્ય શાળાત્વસ્વી વિદ્યાર્થી વાહં પ્રતિ સતનામાવવિશિષ્ણમાથાદ્યમાવર્ય જાણત્વ હિન્દુ વિજ્ઞાતીયવહિં પ્રત્યેવ, તવતાપિ મળ્યાવિયુજે વીદાસારાવાન્ન રૂિપનાઈJવવી, વાર્દિ પ્રતિ ર વિજ્ઞાતીયવહેવ વારત્વમતિ ર તે પ્રતિ વારપાત્વદ્રયવાનાપ્રયુત્તર મર્પીત્યા- વરતુત કૃતિ તત્ત્વે કત્તનામાવવિરાછા મળ્યાઘમાસ્ય જાપાન્ધા તથા વોહં પ્રત્યેવ નિહાડમાવસ્ય
પ્રતિવાત જ જંપાનો અને तत्राऽपीति-दायस्थ दाहं प्रति प्रतिक्षिपात
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
itવવ
નારી વહન શક્ય વહે તે
લિલકાર
૨૨૮ ]
તાવવધિની વિકૃતિવિધિત वाद् , मण्यादियुक्ते तृणादौ वह्वयाद्युत्पत्तपरिणीयाच विजातीयवहाજોર મળ્યાવિયુ તૃણાવો વાહો માં વાવતાં વલચસ્પત્તિસ્તુ સ્વાવતારગાય વિનાતીયવહિં કલ્યવો તેનાંડમાવિશિષ્ટમળ્યાઘમાવો હેતુ ! મસિબવધાનગર પૂર્વપૂર્વવત્તત્તરવહિeત્પશ્ચત ઘવ, અન્યથા વોરખેવનાગુજ્ય વ પ્રતિ
વયવસ્થાવત્ર મનાતો વિના વર્તયન્તરસ્યાનુત્પાદે વહમાવાવ વહ્નિકલ જાળામાવાન્ન તિ નિમિત્યુનવાડમાવવિરિષ્ટમળ્યમાવસ્ય લાગત્વા૫નથી? તથા ૪ વહ્નિરૂપજાપાનસાવાળસંયુકૃપા યાતો માત્ર પ્રતિવન્યત્વે તરમાવસ્ય ચ શાત્વમુખેથd, વ ચ તૃણાવિવાહં પ્રતિ દ્વિત્યેન વને વળd જિતુ તૃળનચવલ જૈનાત્યમુખેયતે, તાદરવૈજ્ઞાત્યેન વસ્તુળાવિવાહ પ્રતિ જાળવમ્, તાદવજ્ઞાતીયવર્ત પ્રત્યુનજમાવવામળ્યાઘમાવલ્ય વારત્વમ્, ઇર્ષ વીત્તનામાવવિરાછમળ્યઘિમાવસ્થ વારિત્વમ્, gધ વોરેનમાવવરિષ્ટ મળ્યાતિમવિધાનસ્થત્રે પૂર્વપૂર્વવહિનોત્તરોત્તવાહિનયત પર્વ હિન્દુ તૃષાવિવાદુન્નનળતાવછેલ્વૈનાચરિતસ્તુ વહિ ગાયત તિ તાદશવિજ્ઞાતીયવૃત્તિપન્નાનામાવાવ ન ખાદ્ધ કૃતિ ને તૃષાવિવાદું પ્રત્યુત્તજ્ઞામાર્થાવરણમષામાવએ શારત્વમતિ વલસામાન્ચે પ્રત નામાવસ્ય વારત્વ વિસ્તુ વિજ્ઞાતીયવહિં પ્રત્યે ચેતવવામા “વજ્ઞાતીય' ઉતિ વë વિરોપણમ્નવું મળ્યાદ્રિશુ વળો વિજ્ઞાતીયવલિમાં નાચતાં પૂર્વવલિંના મથાંશુ તળા વા વિતિ વે? - “ધવનેવ સ્વરાનું વિજ્ઞાન
ત્વમ્' કૃતિ નિયમેન મળ્યાદ્રિવંયુwતૃળતો વનેવનુત્પાન પૂર્વ વચ્ચે મળ્યાવિયુરૂન્ટ્રગાનન્યત્વે તો નિફળાહાસારાવાવિત્યાહ્ન- મળ્યાવિયુક્ત કૃતિ “વાળા” ત થાને “વાળીચસ્વા” ફતિ પાઠો યુt વનતિ- તૃઝિન્યવહેરેવ વૃાવ હૃાનવાહિત્યર્થ મળ્યાયુિ તિ- મળ્યાવિયુwખાનન્યર્ચ
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેકાન્તવ્યવસ્થામાપમ્ वेवोत्तकाभावविशिष्टमण्याधभावो हेतुः, 'स्वजन्यवझे रेव स्वस्मिन् दाहजनकत्वाद् ' मण्यादियुक्ते न दाह इति वाच्यम् ; अपरिदृश्यभानाऽनुद्भूतरूपविलक्षणवहस्तजनकाऽदृष्टविशेषादेश्च कल्पनायां गौरवाद् दाहजनकशक्तिकल्पनाया एव न्याय्यत्वात् , मण्यादिવર્નરમાવા મળ્યાયુિ વળાવી વાઇ ફત્યર્થ નિષેધે હેતુમાં
દશ્યમાનેતિ- મસમવયાનાર્ પ્રા ચાદરો વહ્નિસ્તૃપાદ્દિવારી ૩પ૦મેમોવસ્તાદરા પવ વસ્તિત્વમવધાના દફતે, તત્ર મળ્યાવિમલધાજા તૃપતિનો વિજ્ઞાતીયનિતિ, કિન્તુ બ્રિજાતીચવાલવ પૂર્વવલિતમુલ્યો ઃ સન્ન ર ળાિના દશ વર્તિસ્તતધૈનાત્યાળતોડપદિયમનિ, મત ક્વનુભૂતપ-અનુસૂતિ રૂ ચત વ્યુત્પજ્યાં અનુમૂતરૂપવાન, તત ઉવ
સમવનટાઈનર્વાહિતો વિદ્યુure, વિસ્મૃતસ્ય વને, સંસ્ય “ત્વનાથા કૃત્યનેન તન્વન્ત, ર૩ ૨ ઘહિçળાવિતો જ નાતે, વિતુ પૂર્વવનેરેતિ ચંદ્ધિ તવા તનહારી યદવિરોષોડવરમપુર, માથાદવિરોપનિછેલ્લા વહાદેવ વરતારાવને હત્પત્ત્વમ્યુપાએ સર્વત્ર વદ્વતસ્તા દરવટુંનેeત્પત્તિ સ્થાવિતિ નાદશાવલિંગનnડદષ્ટવિરોધ% જલ્પનાયાં
વાવિત્યર્થ. . પન્ન “વસુતા” ફત્યાદ્દિન રાત વિજ્ઞાતીયવëિ પ્રત્યુત્તેનામાવયિરિણમવ્યાવસાવકારત્વસ્ય પ્રતિક્ષેપે હેતુ તામિહિતમ્ ચડ્ય, સત્તનવામાવવિરિાઇમળ્યાઘસાવલ્ય વાઉં પ્રતિ બાપાત્વે ચાહ્નિતજ્ય વહ્ય પરિહાર થોમ્- 0િ પ્રતિ પાપ તનવામાવરિષ્ટમળ્યાદમાવસ્ય જાળસ્વસ્થ ૫ ” નીચાચા સુત્યત્વતિ તત્ક્રાંતિવાચાર્દ- મધ્યાહીતિ- તથા વરૂિસવજ્ઞારપદને નર િપ્રતિ નિમાવસ્ય કારત્વ તેિ, વિપ્રતિવદ્ધવારિબાદેવ મળ્યાસમવધાનપરિત્યુત્તત્તિતિ વાë ત નિમાવસ્ય જાત્વિને સ્થાત્ય તત્ત્વ જ મા સ્વયુદ્ધવોત્પતિ શ્રીમવિિિમ સ્યાદ્રાક્રવારે પ્રતિપા
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૦ ]
[ તત્ત્વોની વિવૃતિવિમૂવિતમ્ समवधानापगमानन्तरं शक्त्युत्पत्तिस्त्वप्रतिबद्धस्वकारणादेवेत्याकरे થવાઘાત ! ઇતિત્વ જ નથવિમવધાના કામકિવિશેविशिष्टत्वम , कालविशेषस्य सम्बन्धघटकत्वं च यथा त्वयाऽभावीय विशेषणताविशेषादौ वाच्यं तथाऽस्माभिः कारणपरिणाम विशेष વિમસ્યાહ- મારે સ્થાનિતિનશ્વપ્રતિવદ્ધર્વ રાજા પ્રતવધળામાવવિશિષ્ટત્વમેવેતિ રૂજારણ તાવ છે તથા પ્રતિવર્ધનમાલ્વતાર ધાવસ્થા વંચાëપ્રતિનિમાવવિશિમાદ્યમાવલણપ્રતિવનામાવવિદિવહે વાળ–મિતિ બાબતાવશેવજેતા નિહામાવેસ્વિતિ સમાનમેવ, ચરિત્ર નિરૂમાવવિારિવધુને વાળત્વ વહ્નિવિરિશ ઇનિમાવશ્ય વા વાળમિતિ વિનિયમનાવિહાધર્માછલાળવદ્વયa૫નાપેક્ષવા પ્રવિ
તવલ્પનામાવસ્ય વનેશ્ચ ૨ળત્વમિતિ પારખતાદ્ધ સ્થાતિ વિમાવ્યતે, તવા શક્તિ પ્રત્યપ્રતિવશશિરપચ વાગવપન્યુયુત્તથી વારતા સ્થાતિ તદ્દવર્થ તુચર્તુમિયત ચહેંતિવદ્ધવ વૈવિધ્યારીતિ-રિપાન કા અવિશ્વમવધાનાપામત્કાવિરોધવિશિષ્ટત્વમતિવદ્રત્વમ્ , તત્ર વાછવિરોપસ્ય પરિવાચલ પવ મળ્યાતિભવવાનાપામો તુ તોટિ વિઇ ફિતિ 7 તત્ત્વ શાળતાવ છેવત્વમ્, તત્તાછીનતત્તમૂતહાવિ તત્તમાંવાનાં
qધ ફત્વમ્યુપાચ્છતા વૈશેપિછાડથમાવી વિરોધાતાવોભરવપક્ષવશ્વસ્ય વટવૅ જાવિરોપોપેય, તત્ર જાવિરોપી પરિક્વાયમેવ વદન્યત્વનામૂ , તથા રૂપાપરામવિરોવે વટલાવું શાસ્ત્રવિરોપસ્ય, તત્પરિવાર પર મળ્યમવધાનપામ ઇત્યાદુ #ા વિરોધતિ છે તથા વૈરોપિળા મમિ રાજત્ય યુપન્સુમિર ! યદિ જાવિરોવિશિષ્ટવદ્વિવ વાનના, વિરોપસ્થ પરિવાય પવોત્તનામાવશિષ્ટમળ્યાદમાવ પ્રતિ પિરામપિ પ્રતવાળામાવલ્ય ક્ષાપાત્વમ્, નવાં વહા.
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુવતુ પાર
અરમિતિ પણે કાળીના
અને જીવ્યવણઝારાકૂ ] -
[ ૨૨૨ રૂતિ યુવતમુFરવામા શિષ્ય તુષાદ્રિના વૈજ્ઞાસાનોનુ भविकत्वात् तजन्यतावच्छेदकवैजात्यत्रयादिकल्पनातस्तृणादौ जनવાતવછેરાજ્ઞતિનૈિવ ધીયસી, ઈનિમંથનાવિતો વલૂર્યનુત્પાતુ તૃપાસિમવધાનશ્યાવાશકિતમાન દેતુવાત ! થઈ રૂ૫નાયા ચાવત્વમતિ પર ઝૂંથાત્ તવા રાજ્યશુપામે યુનત્ય રમુખર્ચાત-રિવતિ તૃષા-વિમળનામેવસદ્ભાવિ વહિપનાય, તત્ર સામાન્યત વહિત્નાવચ્છિન્ન પ્રતિ તૃષાત્વના તૃણાહેર વાળતા તૃકામાવેગેરમાવેડાર્ષિ મળેલૈહ્નથુત્વાવાદ્ મવારે જ સમવતીતિ વિજ્ઞાતીયવહિવાવચ્છિન્ન પ્રતિ નૃત્વેન તૃપાસ્ય, વિજ્ઞાતીયવૃત્યિવછિન્ન પ્રત રવિના, વિજ્ઞાતીયવહિત્કાછિદં પ્રતિ મલ્વેિન અશ્વ કારત્વમતિ વૃદ્ધિાન્યતાવછેતય વહિત રૈનાત્યત્રયમયુપી જાણતાત્રય પનીમતિ તપેક્ષા વાધવા (Sમિડુિ વહનુકૂઢામવમસ્યુપત્ય તૃષા-ખિ-મળીનાં વાનુરાન્તિમ વેન વઢિવાવછä પ્રત્યેકમેવ સાવં ૫નીયમ્, ર ર વહ વૈજ્ઞાત્યત્રયમનુભૂયતે ચેનાનુમવાનુબેન મુમૂતાડપિ તપનાં યુp ચાલ્યા- તૃણાફિઝાતિ- આવપવામિથોટપ તનવાવરતિ- તૃદિનચતાવ છેવર્થ “વૈજ્ઞાત્યન્નયાદ્ધિ' ફત્યાતિપાત જાપાતાત્રયપરિશ્રી નનું બાહીનાં થાશક્તિમાન જાળવૅ તથા નિર્મન્થનાવીનાએ મિન વાળમિમિતોડપૂરૂિનવ સહીત નિશ્ચનાતાનું પાત્ર માસમવહિતાવોઃ પ્રવાસમવહિતાન્મળવાં વહયુત્પજ્યપત્તિપિયત વાહ- તૃણનિર્મનાવિત દતિ
વિપવાન્મારાપગ્રહઃ “તૃળઋત્રીન્' ત્યાપારનિર્મન્થ-મખિજૂર્યકિતનો પત્ર, તથા ૪ સૃશ્નારસમવધાના વૈવામિન વારત્વમ્, ન તુ નિર્મન્થનાતિ, તત વક્યનુત્પાતો ત્યર્થ શક્તિપને યુનત્ય
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२२ ]
[ dવધિની વિકૃતિવિભૂષિત किञ्च, ब्रीह्यादिजनननियामकोऽपि शक्तिविशेपोऽवश्यं कल्पनीयः, अन्यथा त्रीहिवापे ब्रीह्यादीनामापरमाणन्तिमझे 'त्रीह्यारम्भकपरमाणुभि हय एव जन्यन्ते' इति नियमो न स्यात् , तैरपि कदाचिद् यवारस्भात .। न च पाकजविलक्षणरूपरसादिविशिष्टपरमाणूनी यवाद्यारम्भकत्वानोक्तनियमानुपपत्तिः, यत्र पाकजा न विशेपास्तत्र जलादौ क्वचिदुद्भूतं रूपादिकं कचिन इत्यत्र नियामकामावाद तदनुतरमाह- किति । अन्यथा प्रीधादिजनननियामकशक्तेरनङ्गीकारे। ननु बीघारमकपरमाणवोऽन्य ५५, तदन्य एव च यवाधार भकपरमाणप इति मोहानुकूलशक्तिमत्वादिना व्रीहि प्रति नीहारमकपरमाणूनामकारणत्वेऽपि विलक्षणपरमाणुत्वादिना परमाणूनां बीहादिकं प्रति कारणत्वतोऽपि नीहायुत्पत्तिनियमः स्यादेवेत्यत आहतैरपीति-ब्रोह्यारकपरमाणुभिरपीत्यर्थः, शक्त्यनङ्गीकारे प्रीया
मकपरमाणूनी जातिविशेषाभावात् तैः कदाचिद् नोहे. रुत्पत्तिः कदाचिद् यवादेरुत्पत्तिरिति नियमो नियामकविशे. નામાવા મિત્, રૂસ્વીકારે સુ વિરોધ પર નિયામ इति यदा ते ब्रीद्युत्पत्यनुकूलशक्तिमत्तया परिणतातदा तैाहेरुत्पत्तिः, यदा यवोत्पत्त्यनुकूलशक्तिमत्वेन परिणतातदा तैर्यवोत्पत्तिरित्येवं नियम उपपद्यत इत्याशयः। स्वरूप-जात्यादिकृतविशेपाभावेऽपि पाकजरूपादिकतवलक्षण्यसंमतस्तीह्याभुत्पत्तिनियमो भवतीत्याशक्य प्रतिक्षिपति-न चेति । निषेधे हेतुमाह- यत्रेतिपाका रूप-रस गन्ध-स्पर्शाः पृथिव्यामेव न जलादाविति वैशेषिक. रभ्युपगमाजलादिपरमाणूनां पाकजरूपादिकृत लक्षण्यं नास्त्येव, अथापि कचिजलादावुद्भूतं रूपादिकम् , कचिजलादौ च तन्ना तीत्यत उद्भूतरूपायनुकूलशक्तिमद्भिः परमाणुभिरुभूतजलरूपायुत्पत्तिः, अनेवाभूतैरनुभूतरूपायनुकूलशक्तिर्मान परमाणुभिरनुदभूतजलरूपाद्युत्पत्तिरित्येवमेव स्वीकरणीयतया तदनुकूलशरावय.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને જાવ્યવસ્થાપાનું ]
[ રે कूलशक्तेवश्यं स्वीकार्थत्वात् । न च तव शक्तिविशेषप्रयोजनकाददृष्टविशेषादेवोद्भूतरूपादिसम्भवः, परिणामवादे तथातथापरिणतस्वकारणादेव शक्त्युत्पत्तरभ्युपगमात् तत्रादृष्टविशेषहेतुत्वाकल्पनात्, न વત્થરત્યર્થ નનુ ચેન્નેવ પરમાણુષ્યનુસૂત«gઝનનાન્તિવેવ પરમાણુપુ વાવિદુદ્દભૂતપઝનનઋરિત્યેતર્થ તાદરારાજmવિરોધ
નોડદવિરોધઃ રાત્તવામિનવરામપરાન્તવ્ય , તથા ત્રાદવિશેષામ્યુપામયાવઠ્યત્વે તાદાદાપરદમ્ય - માગુખ્ય વોલ્વતરૂપા હસ્પત્ત, અઢમતિરિક્તાિિવરોધ૫નચેત્યાહૂ પ્રતિક્ષપતિ-૧ તિ . તવ રાજ્યમ્યુપાતુ, ‘-મમતા” કૃતિ શોપઃ, તત્ત્વ “મદવિરોપા” ફત્યને નવિય પ્રતિક્ષેપે સેતુમા¢- રામવાર રાતા તથાત- તત્તછાિનના વમવિતત્યર્થ તત્ર ફાનત્યુત્પત્તો, ધ જૈનત્વરૂપવરોપિ સામે
ન્ન સાવિતત્યાહન વેતિ- પાનગતિનુશ્રુતપર્ધા પ્રતિ મદછવિરોધસ્ય પુત્વેન વારાહ્ય ર સપાત, યત્ર જ પુષા તાદરાપાડ્યુત્પત્તિ વિનુ પાપવતત્ર વ્યમિવારે તાદરાહપાવિનછાર્યતાનિરૂપિતરાતાયા વછેવત્વ પુષ્યત્વે માવા ન પ પાનિ ચત્ર પુછાત્ તાદરારૂપીઘુત્તત્તાત્ર દથમવાણ તાદરારૂપવિનિષ્ઠવાર્યતાનિ પિતળતાથ મવછે
વાઈસન્મવાત, નાખ પુણવિરોષ-પાપવિરોધનાધારાનાત્યવિરોળ તોથ વાપર્વ તારાવાતિ, પુખ્યત્વમાવવતિ નિહm
પવરોધાનપાપાંવરોધે નિરવૈજ્ઞાત્યય તાદનાસ્થામાવત જાન્તરજ્ઞનપુર્ષોવરો બે પુખ્યત્વસ્થ રત્વેન, તો પરંપરામાવસામાનવેરાયમ્, પુષ્પવરોગ નિસ્ફtપદ્મિન તાદશનયસ્ય પુત્વાસન રામાનાધિકાર મિત્યેદંપુર્વે મમુરુવિશા પાપના રદં વાત તોફાષાશૈવાતિરિત્યર્થ
નનુ મારત્વ વિરોલ પમપ વિરોપો નોmનિયમાનુધન તપનીય, સ્થાવયવિનોડવયવે મૂતહપાવિ તત્રાવ
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪ ]
[તત્ત્વયોધિનીવિટ્ટ વિભૂષિતમ
સ્વાદથે પાપ-પુછ્યપે સાવનુ પવિરોધસમ્મă । ન ચાવવોસ્કૃતજ્ઞાતિમેત્રાવયન્યુમ્મૂત પાનિનમિાંત નોનિયમનુ જ્ઞઃ, યોગ્યા-ડવો યનહાર
વર્માજીએવમ્યુામે પૌલાદ્, વાંધા
Æઇસુરમિમાયાવાર પતાય ચૈમ્પાવાજૂનુપત્તશ્ર। ન ચેષ્ટાત્ત, એવં સાંત ગૃહમાળપૂરામિકનાં પૂરાવનારમાળામામાંYपगमे कर्पूरादेवय्वादिनाऽअक्षयप्रसङ्गादिति दिन || વિચવવોદ્ભૂતાવિત મૂવિન્મુત્બતે, ચલ્પાવર્ષાવનઃ પુનઃવયવેત્તુર્ભૂત પતિ તત્રાવર્ષાવન્યવયવાનુભૂત પવિત્તોનુવ્ ભૂત પાલિ મુત્પદ્યત ાંત નિયમસમ્માવિત્યાનાં પ્રતિક્ષિતિ- ન દાંત પચિપરમાળો પાંડુભૂત ઇનુભૂત વિરોધલક્ષ્મવેગયે નાવિપરમાણુળુ પાાલક્ષ્મવાન્નિત્યાન્વેષ તેનૂભૂતાન્ચનુમૂર્તાન ચ રૂપાવીનીતિ ચંપૂર્મૂત્તનિરૂપાીનિ તે ચોયાઃ પમાળવો ચેષ્વનુન્દૂમૂ વાર્તાને તેોગ્યઃ વમાન ત્યે અજાપર જીનેવામ્યુપામે ગૌરવપ્રસન્યતે, તથા ચૈવ પાર્થિવષમમિદ્ભૂત પાિિનશ્ર્ચમ્પ વિદ્યુત્પદ્યતે તૈરેવ પાર્શ્વવપરમાણુમિ સદ્ઘટિતાવયવ્યાત્મનશ્ચÇ માર્ચે વાગ્બાવાપ્રસ્ય ધમાત્રમુપહથ્થતે 7 તુ પમિત્તે તે પરમાળવો નોકૂતરઽમન્તાવારબ્ધત્વને સાતા આવા અષ્યનુ મૂર્તરૂપ મન્તો વાવાદ્યા જ્ઞતિ તાન્ધત્વમુદ્ભૂત પામિતપાને ર્વાતિ નિબેહેતુનુપચત્તિ- ચોચાયોઐતિ | પાણી વાવવા પ્રસુર્યમમાયાન્ધત્વાનુપપવિષ્ટાત્તમાચ પ્રતિક્ષિપોત- ન વેતિ નિવૈધે હેતુમાદ- વ લીતિ- ચમ્પાવો ચમ્બાઘાપ્રસ્તુતિ માદ્યાન્ધામાવાસ્યુપામ ત્વર્થઃ । વાનિાઽષ્ટા હૈ પૂમિના ૭૫૦સ્થમાનાવ્યા તે ર્યાર્ જ્ઞ પૂરાદ્યાન7સ્તિ પૂરાઘનવયના પવ્રુતિ તેષામપામેઽપ હૂઁનારીનાં ક્ષયો મૈં સ્વાત્, T -ત્રાપત્તિđāચસ્થાનુસૂચમાનધાવિત્યુભૂતાનુદ્યૂત પારેિનિયામાતયોન્દ્ભૂત વિજ્ઞનનાનું િવશેષોવથમન્યુપાન્તવ્ય કૃતિ
1
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેકાન્ત વ્યવસ્થાપ્રવામિ ]
[ રક વૈચિતિરિતે, નહાવો વહ્વચામાવપ્રમાણ સવनियतत्वाद् , अभावस्य संयोगादिवाधादतिरिक्तसम्बन्धसिद्धेः। न च, स्वरूपसम्बन्धेनैव तत्प्रमासम्भवान वैशिष्टयसिद्धिः , अतिरिक्तवैशिष्ट्यप्रमायामपि तथैव वाच्यत्वादिति वाच्यम् ; समवायोच्छेदરાપિ પવાર્થાન્તરતયા પરિપાનવતમ્, તદ્દનમિધનાત્ પોહ પવાર્થવિમેનને વૈશેષિાામનુચિતમિચા-થથમતા
વૈરિનામવસ્ય પવાર્થાન્તરસ્ય વાપિ વડા પવાથવિનમયુમિયા- વૈશિપમતિરિત કૃતિ! નાવિતિ-ગહ વહ્મચાઘમાવપ્રમ તવા મવેત્ ય િનહાવો વયાધમાવરી વશ્ચિત્ અશ્વત્થ સ્થાન, સર્વાધિમરતા પ્રમાત્મવરિષ્ઠવૃદ્ધનુરૂપ, ન જ રોમાવિ માવ સખ્ય તિ વૈછિયા વ્યોતિરિજી સવજોડગ્રુપાન્તવ્ય ફાર્થ, ઘર વહમાવવાનું નાવિપિતિ વિશિષ્ટ પ્રમ વિરોધળ-વિરોષેતન્વન્તનિમિત્ત વિરોષક-વિરોખતન્વન્યવિપયા વા વિશિષ્ટપ્રમાવા વખત પુરુષ કૃતિ વિધિમાંવવિત્યનુમાનો વોચઃ નનૂmવિશિષ્ટપ્રમ વિખ્યતિ, અતિરિતરિષ્ટચામ્યુપામેડવિ રિાષ્ટ્રપ્રમાયા વપસન્ધવષથવાવસ્થ રવાપસક્વનિમિત્તત્વ વવરામનવસ્થામનાક્રવાર - Mીયતયામાવવિવુિડેવ સર્વપલવન્યનિમિત્તાત્વચ પવરૂપસ્વવપયરઘસ્ય વા રવીશીવિત્યાવિત્યાં પ્રતિક્ષિપતિન વૈતિ- ચર્ચા ‘વાથદત્યનાન્ડયા તરવારમવાન્ ગાવો વધ્યાઘમાવપ્રમાણમાવાન્ ! તથૈવ વાચવા ઘરપક્વજનિમિત્તાત્વચૈવ વાચવવું, તત્વ પ્રથમત પવ વરુપતનિમિત્તત્વવાર હતિ નિયાદા નિધે હેતુમા-સમવાયો છેઝમજ્ઞાતિ- મુળ-ક્રિયાવિવિવુિદ્ધિયિરોષવિરોષેતન્વન્તવિક વિશિષ્ટબુદ્ધિત્વાન્ ૨૭ પુરુષ દતિ વિશિષ્યવુદ્ધિવહિત્યનુપાનેરૈવ સંયોગવિવાધાત સમવાસિફિતે મવદ્ધિ વાપિ ન યાત્, મુખત્રિયાવિશિષ્ટ
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬ ]
[ તત્ત્વજ્ઞાંચન વિકૃતિવિસ્મૃતિક્
;
प्रसङ्गात् । न च, गुण-गुण्यादिस्वरूपद्वये सम्बन्धत्वमतिरिक्तसमवाये वेत्यत्र विनिगमकाभादेनापि तत्सिद्धिः न चैवं प्रकृते, अभावस्याવૈશ્યત્ર વયં નાતત્ત્વન સĂવ સમ્બન્ધત્વાાિંત વાર્ધક્ ; વર્મા જ્ઞાતિ ાંવતન્યુટ્ટેપ અપલવિષયત્નેનેય સન્માનિ સધાય હજ્જીશ્વેતેત્યર્થ અત્ર પતિમાચ પ્રતિજ્ઞાત- ૬ ચૈતિ- અર્ચ ‘વામ્' ફ્રેન્ચનેનાન્વય', પ્રતિયોગ્યનુયોિિમન્નસમ્વન્ધમન્તરે વિરાટ વૃદ્ધિનિયામમેવતોચિસ્વ પેડનુચિવરૂપે ધા સ્વરૂપ સચર્વામરે, જપવાન્ દ્ર તિવશિત્રુન્દ્રી પાત્ર સ્થ ઘરસ્વાસ્ય શ્રો સંસાતા માર્નામત્વત્ર વિનિામ ોત્ત માવાનું સ્વપર્યય સંસ્કૃત માનમર્યુપયમ્, તપેલા સાધવાહે હૈં રિતસ્ય સમવાયત્ત્વ સોતયા માનલ્પનનુચિતમિતિ શુશુારીનાં સમવાયજ્ઞન્દ્રસિદ્ધિ, વલચમાવવાનું નહીં
િિત વિબુટ્ટા = નાનામનુો નામનેબચાનેતત્ત્વસૉળાં લેસવિધ માનપત્તાપેલાં બચાવવપયāવ. સંતવિધા માનવતમુહર્તમાંત વિનિામ સામેત્રૈનામાવસ્વપÅવ નુંમિતિ નાતિતત્ત્વોવ સાંતા લ્પનાનામાંત જ્ઞાતિનેશિયા દ્ધતિ જ્ઞાનિહિતોá િિઢ સમવાયસદ્રઃ 1 7 જૈવ ઋતે મવિશિત્રુદ્ધ વિનિયમનાવિદ્ઘાર્ વરસાવૅલ્પનાના રિચ ધન્ય વિન્ધત્વજ્ઞાતિ વૈદ્ધિસિદ્ધિને ચા તથૈવે અમાવવુંપāવ, પવાર લિખાનામનનુંાતત્ત્વને તત્ત્વધામાં નવત્ત્તવ્યવ છે 1 નિવેદ્યે હેતુમાન-પતિ-ચુસ્ત્યા મુખજીયાવીનામતિ”
સમવાયત્ત સિદ્ધાવીત્યર્થ નીતિ-નાિિરિાષ્ટ્રવ્યા કુટ્ટી વ્યસતામાનન્ત્યાત્ તરૉપાળમિનન્તાનાં સત્ત્વલ્પનાપેક્ષચૈહ્યા નાતે સ્વપઘેલ સવ્યત્વપને હામિતિ વિનિામય લગન નાતિ વ પન્ય વનવિધા માનસ મૅચેન જ્ઞાતિરસ્તા સુનાવરધ સર્વોતયાં માાતિ સાંકરિāનિમત્તતા
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેકાન્તવ્યવસ્થામણમ ]
[ ૨૭ સ્થ સમવાયો છે સાંતા , સમવાયેન બંન્યવહ-સંયોજस्वाधवच्छिन्ने द्रव्यत्वादिना हेतुत्वात् समवायसिद्धिः, न च स्वरूपेण तत्सम्भवः, स्वरूपाणामानन्त्येन गौरवात् , कालिकादिस्वનાનિઘોર નમવાથી જ સિદિત્યર્થ ' પ્રાન્તરેખ સમવાયસિદ્ધિમારા પ્રતિક્ષિતિ- સૈતિચાર વાગ્યમ્' ફત્યને નાચ, બન્ચમાવવા જમવાની ટૂચ gવોત્પ, સંયોએ વિમાનો ઘા સમયે દ્રવ્ય gવોત્પવતે, તતસ્તજિમનાય સમવાયસન્ડપેન નન્જમાવવૈછિન્ને પ્રત સમવાયત્તત્ત્વજોન જંત્રાવચ્છિન્ને પ્રતિ = તાજ્યિાખ્યધેન કન્યત્વેન દ વાળમિતિ તવાક્યdખ્યધાછિન્નદ્રવ્યત્વાવછિન્નદ્રવ્યનારળતા પિતાન્યમવસ્વાધવછિન્નઝન્યમાવલિ નિષ્ઠાચિંતાવછેરવુન્યતયા રમવાસિદ્ધિરિત્ય | નનું સ્વરૂપે નન્દમાવત્વાઘવજી પ્રત્યેવ તળેન દ્રવ્યત્વેન દ્રવ્ય વાળમતિવત્ત નિરાંતનનપતનિવાર્યતા અવશે
તસ્વઃ પવપવારિત્વતિ જ સમવસદ્ધિરિત્યારાદ્ધાં પ્રતિલિપતિ- રેતિ ! તાવ. માવત્વાધવછિન્નાર્યસમાવા
રાવતિ-જાવિશ્વવ્યાપ વારતા તેને સર્વજોન નન્યભાવ પવાવાવવુuદ્યમાનત્વેર તત્ર તાવાન વિશ્વર્યામાન દયસિવારે વપરસ્વજોન તન્યમાત્વાકર્ણ પ્રતિ તાવાસ્યાસ્વધેન વ્યાવચ્છિન્નધ કારવામન ઘgસર્વધસ્ય નિહાળતા નહfપતનિજાર્યતાઓવાવ
વાહિત્યર્થ નિવેદે હેતુમા- તાવીજ-વ્યસવાપાં વપલબ્ધ નિતનવચ્છેદ્રપર્શ થી રમવાયત્તજ્વર બન્યમામા દ્રવ્ય પવોત્પઘત ફર્ચમ્યુપામસ્તવ તથા ચાવમાર્ગ વૈચિરંજૂધેન દ્રવ્ય પોપદ્યત ફત્યયુપનો મમાપિ તવતીતિ નિહાર્યતાવછેરસ્વસ્થતા રેટ્સમેવાડુપતા, તે
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૮ ]
[ તબોધિનીવિસ્તૃવમૂવિતમ્
रूपेण स्पन्दादेरपि जन्यभाववत्च्त्वाच्चेति वाच्यम् ; तथापि कालिक - विशेषणतादिभिन्नपदार्थमात्राधारतानियामकसम्बन्धस्यैव सिद्धौ તચૈવ વૈશિયામિધાનવાત્, તેને નન્યમાવારે જાર્યો તો दोपाभावात् । न च प्रतियोगितया घटादिसमवेतनाशे स्वप्रतियोगि ભવેતવેન ધટાવિનાશસ્ય હેતુવાદ્ સમર્થાસદ્ધિ, તિયોગિવૈશિż 7 નન્ચમાવસ્ય. સ્પન્વાર્યાતિ જ્ઞોમવાર ાદજાહિતિ । ‘ પાર્થમાત્રાવા તાનિયામ॰' ત્યારપ્ર∞વ, અથવાજાર પ્રશ્નેપો ન જાઉવ્ય, પર્ચિમાત્ર- પાર્થ' પત્ર દિનિહાલવન્ધન 4સ્વનિયતાધિ બે વર્તત તિ તષ પાર્શ્વમાત્રી તાનિયામા ાિંત વોષ્યમ્ । તથૈવ નિહ સયધયૈવ। તેન વૈશિષ્ટ્યસન્થેન । પરસ્ય સમવાસિદ્ધચે પ્રૉરાન્તમારા પ્રતિક્ષિપતિ Tઐતિઅર્થ ‘વાવ્યમ્' નૃત્યનેનાન્વયઃ । પ્રતિયોચિત લમ્બન્ધુન ધટાલિમવ્રતનાñ પ્રતિ સ્વતિયોગિતમવેતત્વક્ષવર્ધન પર્યાવનાશર્ય દૈતૃત્વમ્, ધાદ્રિનારા સ્વતિચોવિસમવેતત્વતત્વન્દેન વડાવિલમનેતે વર્તત પ્રતિ તત્ર ધારિનમવેતન શોઽપ પ્રોઢયોચિતાસમ્બન્ધ નોન્પદ્યુત તિ, સ્વર્ધાતયોનિસમવેતરૂં = સ્વપ્રતિયોાિનોપત સમવાયલ-ન્ધાત્ત્વિક્ષવૃત્તિત્ત્પતિ જા૫નાવ છેવન્ય ચંદ્રવાતથા સમવાયેિિનત્યર્થ નનુ સ્વપ્રતિયોિિનાપતવૃત્તિત્વસમ્બન્ધેનૈવ વડાવિનારાય હેતુત્વમસ્જીિતિ વાળતીવòસમ્વન્ધ જોઈ સમવાયસ્યાપ્રવેશાસ સમવાયસિદ્ધિયિત બાદ-પ્રતિયોિ વૃત્તિથૈનતિ વતિયોિિનપિતવૃત્તિત્વસવન્દેનેચર્ચઃ । પટાવીતિધાવિવૃત્તિય: ખેંચો દ્વંસતંત્ર સ્વતિયોયિનિપિતાત્તત્વસમ્બન્ધન વાતિનાાસ્ય સત્ત્વાત વાસિમવેતનારા તત્ર પ્રતિર્યામ તયા નાચેત્તેતિ વાનિવૃત્તિ[Íચોવિસ્તસ્ય વ્યંઃ ચારિત્યર્થ । નનુ ધાન્તમવેતનાાસ્ય તિર્થોપા વટાલિમનેતે વર્તતે વાટ્િ વૃત્તિધ્વંસદુ વર્ણાનમવેત પત્ર 7 મતિ ધાવૃિત્તિધ્વંસ
1
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યવસ્થા ગમ ]
[ ૨૨૧ कृतित्वेन हेतुत्वे घटादिवृत्तिध्वसध्वंसापत्तेरिति वाच्यम् ; तपाऽपि - નાત્યા તાપત્તર્મહાપ્રયાગવૃત્તિન સરવેર વા પ્રતિયોપિનો હેતુ ત્વ મમાપિ વિસે તમાપ ર ૨ સ્વતિયોનિસમવાયવિશ્વસ્ય જાતાવરધટામિનારત્વરૂપ મનાવાદેવ સહાપત્તિપિતિ વેત, - યત વાર્યતાવછેર્યો - સમતત્વનિફો તેતરમવાસિદ્ધિઃ સ્થાવું, અતાર્યતાધવોટ ક્ષમતત્વપન સમવાયસન્વીવછિનવૃત્તિત્વ જ વિવણિતમ્, જિતુ વૃત્તિવમાત્રમેવ વિવક્ષિતામતિ ધોગ્યમ્ નિવેછે - દેતુમાદ-તવાણીતિ-રામવાવાઝુપડુપીત્યર્થ ! તારે પ્રતિયોતિયા દ્ધસાપ, ઘરાવનારાપવાસ્થ સ્વપ્રતિયોગિત
સક્વન ધટાહિમતનાત્કાવાવધિ સત્ત્વાન્ ! નનુ પ્રતિયોનિતાલધ્વજોન મારાં પ્રતિ તાવાજ્યસર્વધેન પ્રતિયોપે પારમ્, સભ્ય વાળત્વ જ મદાઢયાવૃત્તિત્રેન સરવેન ધા, તથા ૪ પ્રતિચોમાનિતારિખ્યાતqધોવાછરળતાવ છેવા મુદ્દાશ્રદ્ધચા"વૃત્તિત્વસ્થ સાપ ધામાવાન ઝાયા પ્રતિયોતિયા દસનિરિત્યત મા- માગસચાત્તત્ત્વનેતા અમાપ સમવાયમનચુખ્ય *વિપ્રતિયોનિવૃત્તિત્વ ધેન ધટરિનારાહ્ય હેતુત્રાપુપરંતુરપિ -તારાપત્ત પ્રતિયોગિતારબ્ધન પર્વતાના પવિવૃત્તિવંતસ્ય - મહાપ્રયત્તન સતવહપતાથનાશાસ્તવેન ૨ તાવાસન્ન
ન મદ્દાબાવૃત્તિસ્વરૂપસ્ય તત્ત્વહક્ષણાતિમતાનાથવા તકૂપારણામાવાવિત્યર્થ ! નનુ તયોગિતાલધેન ધાસિમધતનાર પ્રતિ યદાવિનાશાય વતિયોનિસમધારણmત્વ-પેન હાછિન્નતિયાતિતત્વસ્વધેન વ ારા, તાવર્તવ સમવાયામ્યુઝુિમતે જ નાત્યા પ્રતિયોતિયા નાશાપત્તિ, યાવિનાવાતોષિષટસિમાચિવશાળવાત્વીનિત્યત્વેન, તેના જ પાઠાવછિન્નયટસમવેતસ્વસ્થ નાત્યાવાવમાવેનત લગ્વજોન
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
- ૨૩૦ ]
[તત્ત્વ વોધિનીવિવૃતિવિભૂષિતમ રત્વેન વિછિનવતોલમવેતન્વેન વા નીરાવવાવીબારાક્ષમ નાત્ય તાત્તિરિતિ વાગ્ય, સખ્ય મળે સમવાયવહાવછિનત્વ શાપેક્ષયાંકાવાર નિવેશન્ચેવૌવયેન મFક્ષ પર્વ લોપામાવાવ , ધાટ્રિસવેતનાશમાત્રે વટાદ્રિનો હેતુ, દ્રિવાહીનવૃત્તિ-ક્રિયાસંયોગ-વિમા -વે-દ્ધિવાવિનાશે ખ્યમવરાર, જિતુ તિધરાવનારાજ્ય તત્રામાવાવિત્યારા પ્રતિક્રિપતિ- તિ- પ્રસ્થ વાગ” ત્યજોનાવઃ જ સમવાયાવુપાતુ, “મને” તિ હોવ તવાપત્તિઃ પ્રતિયોગિતાવળે વંલાપત્ત નિવેષે દેતુનાહસન્ધનૈમગ્ર કૃતિ- સન્વન્યજોરાવસ્થર્ચ - સનાતિ- કતિયોગિતારબ્ધઘેન યાવિતતનારાં ત તત્વે તિ પવપ્રતિયોતિ
તત્વજ્વજોન યદાવિનારાહ્ય દેતુમિત્યેવ રવીવાળીયમ્, વાવસ્થ નાલ્યાવાવિવ ધરાવૃત્તિāડMમાવાવ તત્ર પ્રતિયોતિયા નારાપરચોપાદ્રિત્યર્થ માણે રમવાયાનમ્યુપામતે યુવાવ્યર્થ સમવાયવાહિનઃ સામુહ્નાર્થ પ્રતિક્ષિત-ન વેતિઅન્ય “વાગ્યમ્ ” હત્યનેન તન્વન્ય ધટામિતનારામાં ધટાવિનાશલ્ય તો ન દેતુત્વમિપેક્ષાવામા- ધટાઢિાંકીનેતિ- ધટાદ્ધિવાહીનો , તવૃત્ત – યદવિવૃત્ત, ક્રિયા યોગ-વિયા-વેદ્વિવાના, તત્ર રમનારા વ્યતિરેકથીમવાસાત્, ધારિસત્તશામાં વાદ્ધિનારીશ્યામાપ ધટારિવૃત્તિસિંધી-વિમાવેદ્ધિત્વાદ્રિનારા સ્વામીવાતા તર્દિ વિઠીદરાઃ જર્યારામાવોમ્યુવેય ઇત્યપેક્ષાયામાંg- દિસ્વિતિ- પ્રતિયોગિતા ફત્યસ્થ પ્રતિયોગિતા- તત્ત્વજોને ત્ય, અર્થ જ નારાવન્નિષ્ટપ્રતિયોગિતાનિરૂપનાવાનિઝ થા નારાવજારાવાવછન્ના વાયેતાં તવ છેઃ સન્ધન્ય, ‘નારાવ” ત્યત્ર નારાવ “સવપ્રતિયોતિમતત્વવાધિશM
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને ના-વ્યવસ્થા પ્રાપામ્]
[ શરૂ હોમિયા સ્વપ્રતિક્રિસમતત્વવાધિરાવોમાસખ્ય નાશવિનાશવચ્છિન્ન ઇવ સ્વતિયોમિસમવેતન્વેને નાશવાજીના
‘સ્વીમયસન્વજોન' ચાલ્યાન્વય, નારાત્કાછિન્ના નારાનિષ્ઠા
ચા બનતા તરવછેડૂસક્વન્ય પ્રતિયોગિતતત્વમિતિ “વપ્રતિમસમત્વેની હત્યર્થ “દેતુત્વા ફત્યનાન્વય, ઘરનિાશાત્ તવતપોવિના તાતપાતનાશો નિહાનારા વન્નારા~૦ક્ષાતાવછેલ્યા રૂથમવસેયઃ- નારો ધટનારા તર્થ વતિયોજિસમતત્વ ધટાતિપાવો વર્તતે, ધટનારાજ તત્વતિયો યદ, તત્ર સમવાયતqન શ્રાવિ વર્તત તે અન્નકવિતસમવાયતqન્યાછિન્નવૃત્તિત્વવાં તત્તમ વેતન્દુ સમ,
પતિ ધટનાત્પજ્યનન્તરક્ષણે ધટતપાર્રિયતીતિ ધટનાનોત્પત્તિબળે સમરત્યેતિ સ્વમાનજોહીને નન્ય શાસ્ત્રિજામ્બન્ધન
સ્થાધિરામનુત્તમિતિ ધટનરારા વિશ્વધેન સ્વાધિ - જિત્વમવિ પટાતરૂપા ઘર્તત કૃતિ મત ધરાતરૂપવિઃ વાતિચલિત-ધિરળમાણવા ધટનારાવાનિતિ નિષ્ઠપ્રતિયોગિતા નારો ધટતપાદિનાશ નારાબ્રન્નારા૦ળવાર્થ‘તાવછેરાધમડાન્ત, સાતિયોગિતાવજોન હટતપાવાયુત્પત્તેિ તત્ર નારા–ક્ષાપતાવઓળધાન્તો ધટનાશોડપિ પિતાવળમૂતેન રમતિયોજિસમતત્વજોન વર્તરે, ત્વ ધટનારા તત્વતિયોગી ઘટક, તક્સિપિત સમવાયસન્વન્યાછિન્નવૃત્તિત્વહૃક્ષપાતત્વમવેતત્વ યાતપાવો રવમસ્તીતિ નિહ#ાર્યધામિાવવાન્ ધટનારો ધટતપાદ્રિના યુજ્યતેનિહજાપામાવસ્થામાવાન ધટનારો ધટતાત્યાનરા, તથા-િ યદ્યપિ ધટના વપ્રતિયોગિતામવેતત્વક્વધેન ધટાતના વર્તતે, સર્વ ધરનારા, તત્પતિયોની ધટક તત્તિપિતસમવાયસન્યાવાછિન્નવૃત્તિત્વફ્લળતત્વમવેતવૅ ધટનાત મતિ, તથાપિ નિત્યાનાં
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
છુર ]
[ તત્ત્વોધિનીધિ વિમૂવિત શ્વેતુવાન બાલ્યાવેર્નાશાત્તિ, વરસ્ય તુલવંસાત્તડું રેતિ
બ્રાઝિલમ્બન્ધન નન્યમાત્રે જાહોપાધૌ સત્ત્વઽપ ાળાનુપાવો નિત્યે ન ચાાિવિન્ધન વૃિિતિ 7 નિત્યં હિલમ્બન્ધન સ્વાધિરમિતિ ધટાāજ્ઞાત ધટનારાસ્ય જ્ઞાóિલવન્ધોછિન્નધટનારાનિનિ પતાનાિવિધિ વર્તાક્ષેખરવાધિ ખત્વસવન્ય દાંત ધાતજ્ઞાતિને ધનનારાવર્તીત ર્રાન્તર્યાતોમા નાચો ન નારાવન્નાત્વક્ષાયતાવવુંાિન્ત તિ મૈં ધર્ટનાશાત્ તવ્રતનાતિનાચાર્યાર્રાતિ । નિહાર્યાભમાવે યારે તજ્ઞર્તાયાનો અંત વોમવાનોઽવન મર્હત, યતઃ સા યોયાં તદ્ઘટનાાસ્યોત્તળામા વન: પ્રતિયોની તતઃ, તન્નિતિસમ વાચનવન્ત્યાઃઇન્નવૃત્તિત્વ પતલમનેતત્વસ્વ અપેપ ધનાતવિાજાળું ન પડનારા તિ મિન્નાહીનવનાશય હિન સન્વન્ધાવચ્છિન્નવનિøનિરૂપનિપિતા ધનાત્વક્ષળ વધ"તત્ત્વત્વસ્થામૉન્નિહોમયલ-ન્ચેન બનનારાવતી ધાશિયા 7 મતિ, તતન્નિતિયોગિતા નારાવનારવિજ્ઞાાવત્ઝલ્ટ્સોનાન જાયંતવિચ્છેદ્ર ધર્માંન શાન્તત્વેન ધનારામ્ય ૐ ત્તિ રાત્વા માવેન તમને તત્ત્વ માવસ્યાંતરેમિનાર પત્થામાવાત્ પરસ્થવિાવ- સમવાયાનસ્યુપાતુચિત વધવાનિ: પસ પુનઃ, વમતે તાવત્, ધાતસ્યપાત્ત પરિશસ્ય સંયો-વિમાઁ વિનાાવ યિાનાય ચ નોંધાત્તિને સમવાત, થતો ધાતત્રિજ્યાવિનાશઃ વત્તિયોનિસમવેતત્ત્વવધિળોમયલન્વન્ચેન ન નિશ્ચિન્તાવાન, ચાપિ નાશસ્ય પ્રતિયોિિત્ત સમાચસવર્ન્મેન વૃત્તિત્વચ યિાવિનાોમાવા વૃતિ વિના નતિયોચતાનાશો નાચવનારીત્વ પાયેતાવછે ધર્માંસાન્તો 7 મોત,સન્માવ્યમાનઃ સુ પ્રતિયોગિતાલવધેન ાિવનાશે ઉત્પદ્યુત, નવ તત્રોલમવેત્તે ત્તિયોનિસમવેતત્વલન્વન્કેન થતનાશોપિ
'
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેાન્તવ્યવસ્થામા મ્ ]
[ ૨૩૨
વિદ્યુત તિ, વૈવિતવધવામિતે પુનઃ પ્રતિયોનિસમવેતસ્વ સવધાને વતિયોગિનિ પિતથિલ વધાવચ્છિન્નવૃત્તિ ત્વચાપ સ્વતિયોગિવૈરિશથસન્વયંવ પ્રવેશ, તું સ પદાર્તા ધ્વસઃ સ્વપ્રતિયોગિશિTાધિ પત્વોમયતત્ત્વસ્પેન ઘટનારાવાન્ મયંત, તતો ધન યા་િનિતિયોગિતાવલોનિòનરિાવનારાā પચિંતાવછે જ્યાં પ્રતિયોગિ સૉ પ્રતાાિનારો પત્વવેત, તંત્ર ધનનાશોવ પ્રતિયોિિત્તપિતાશÁસ વધો જીનવ્રુત્તિત્વક્ષĀપ્રતિયોનિવૃશિબ્દચસમ્બન્ધન વર્તત તિ નિર્વિૠાનમાત્રાત્યુપામેવ સ વલાત્તત્યિર્થ, નારાવનારાવક્ષળાયેતાવછેયર્મધન ધનોરાવયં પ્રતિયોગિલમવેતત્વાધિનોમયતવર્ધન સમવૉયલ+વધવાનો થમૅમતં,તંત્ર ધ્વતિયો ાસમવેતત્વક્ષવધન્ય પ્રવેશો પ્રંસહ ના(વત્ત્વોમાવસમ્પાદ્નાર્ય, ધ્વંસ્તસ્ય જ્ઞાાવત્ત્વામાવે આ પ્રસવતસ્ય નારાવનારાવક્ષાયતાવ છે જ્યાંનાંાન્તસ્વાન્નત્તિલમ્વ, જાહિલન્ધન ધિ બલિવધસ્ય વેરાતુ ધાિણીનધાનિવૃત્તિશિયાવિનાશે જ્યાંતરે મિન્નાધારણાય, સમાનાીનયોરેક જાóિલવધસ્યામ્બુપરમેન ઘટન વૃત્તિયનળાહીન વાયા અક્ષમાનાહીનધનનારાસ્વ જાહિતન્વન્ધનાધિષ્ઠાત્થાનમવાત, ચા પાણીનષ ક્રિયાઃ શાહિ” સુન્ચેન ઘટનારાધિપવામાવેન નિòોમયસમ્પન્થેન નારાયસ્વામાંવીદ્ ધા યાનારાય નારાવ રાત્મજાત વછેધર્માંનાળાન્તવાદ્ ધઢનારાબજારમન્તરેળ તાવેપિત્ત વ્યાતવૈયમિત્રા, તથા ઘટતનતૌ ધટનાાસ્ય વાજિતવન્ધન નાધિારત્વ નિત્યે જાળિાયોયાવિત્તિ નારાવનારાવક્ષણળાર્યતા
4
1
છે ધર્મસ્ય જ્ઞાતિનાોભાવાવેવ ન તવાપત્તિર્વતના તિ તાપત્તિવામપિ વાધિપત્યંત વનનેરાપ્રયોગનમ્, તમિ સન્યાયૈવ બ્રાહિમન્યેન પવૃત્તિન્ત્ર પ્રાતિધાવિશાહીન
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪ 1
[તત્ત્વો ધનીવિદ્યુતિવિભૂષિતનું
નિર્ધારનારો તિવ્યમિન્નાવા પ્રયોગનાંપ જ્ઞાતિનોત્ત વાળાસમર્થત્વાત્ રિયન્ય હિંસવધેન વાધાત્વ અવન્યએ સમવાયવાદ્રિના નિર્દેશિતમ્, નિત્યે જાહિજાયો તિ નિયમતો ચથા 7 નાતો પ્રવર્ત્ત હાજિન્વન્ધનાધિપત્ય તેથોનિયમ ડેવ નિવાર્યા નાતેને હિતવર્ધન બટÜર્સનિપિતવૃત્તિવામચેતાવતાપિનારાન્તારાવાળાચંતાવ છેવા” ધર્માંનાિન્તાએઁ ધાતતિનાાસ્ય ધટનાૉવાર્પારિતિ 1 ચૈતસિક નિધૈયમ્, થત 'વાનીં ધટોડા, કુવાની પઢો નહિ નૃત્યાદ્ધિતીત્યાં પતવ્યોછે, યતત્ત્વ સત્ત્વમ્, પતાણે પત્યાહૂઁ →ોરીયમ્, તંત્ર પતાહો ચંદ્રે વર્તમાનસૂર્યસ્પિન્ પાવા તેને સદ્ ધન્ય પંચોલમવાર્યાક્ષઃ સાક્ષાતા બન્ધો નોપ્રીતિ ધાન્ય વસંચુ સંતુ વૃત્તિત્વ સૂર્યોસ્પન્તુ સૂર્યર્પાર પ ચ ત્રાર્થીચÖચુસ્તસંચુન્ત્ય ધટે સાવન્ધો વાā:,રત્ત્તપમ્પીં• સર્વન્ધધનગ્ધ જાગૃત થતઃ ષટ, તėચુળ જા, તત્ક્ષ ચુઃ સૂર્ય, તત્તિā સૂર્યઉત્પન્તે વર્તશે, પર્વ ત્રે સૂર્યપિત્ત્તા, તવાબઃ સૂર્ય, તėચુનઃ લાજ, તત્સંયુત્ત્વ ધઢે સમસ્તીતિ સોયં પરમ્પરાન્તવન્યઃ શારું ધાતયોપાવાયેવ સાદ્મવતીતિ શાળાવિયવી વૈધ્યત્વે સત્તન્ત્ર્યપિન્દ્રાર્યજીન્નાહે પવ ધરાવેઃ વ લ વન્ય સાક્ષાદુરીનળીય, સ ચ પલમ્બન્ધ જાળતીત્ ાહિ મૃત્યુષ્યતે, જાÆ વિમુનિત્યો દ્રવ્ય વપો મદાાજ ત્તિ વ્યચિંતે, તત્ર 7 હિલવન્ધન સર્વ વસ્તુ વસંતે નિત્યાનાપિ મજ્ઞાારે હિત્તવન્ધુન વ્રુત્તિયે સમત્વવે સવન્ચેન લાવ્ાધાત્વમેવ માળાસ્યાન્યતો વાળ્યમ્, તયા આ વાની તવાનીનું વિત્તી વિષયો એવું માળાછું પત્ર, તદ્દા તસ્ય જિાલન્ધન વિચિવ ધાત્વસ્થામાવેજ્ઞ હવાની સ થતો નાના, તવાનીં સ યઢો નાસીનેવ' વિપ્રતીતિનપપદ્યુત, અતઃ તત્તર્યસ્પિન્દ્રોદ્યુપાવ્યછિન્નાજી ચૈવ ફાર્મી
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યથાપ્રવીણમ્
[ ?
”
અવનીનું” ફત્યાતિપ્રતીતિવિષયત્વમ્, જ ત્તત્તોપાધિત્વાન ચી સૂર્યપરિપક્વાપિ કાઢત્વમુપર્યત ફતિ તરીપિ ત્રિસત્યેન તત્વમાનવાહીન ઘવાથી વર્તતે, ચર્ચ ર તત્તવ્રતુનઃ ઉધાસમાનશાહીનાન્યાહિતિલાકત સ્વાર્ય થાવર્તવવાદુપાંધિત્વાકાડપિ સર્વાહાવસ્થાચનો નિત્યસ્થ જ જર્ચાવિત પાઇસ્ય ક્યાવર્તત્વમિતિ = નિત્યસ્ય વાહોપવિત્વમ્, સ્ટિોપાધિવામાવા જ તગોપતિમપિ કાઢત્વમિતિ નાહાનાત્મ નિત્યે
સ્થાપિ સ્ટિાન્વધેન વૃત્તિત્વમ્, નિત્યં પુનર્મદાના પાત્રોપાયો નન્ય બ્રિજાજ્વલ્વેન વર્તત વ, નિત્યે સ્ટિયો રતિ નિયમોપિ નિત્યે જસ્ટિસન્વન્યાનુયોજિત્વનિયમેવ પ્રતિપાવન પવિશ્વ પ્રતિયોજિત્વે નિત્યપિ રમત્યેતિ મત, ઝિવાક્વન્કેન વાધપાત્વસ્થ તન્વન્યમથે પ્રવેશે નારાવન્ન જ્ઞાતિપિતિ તન્નશો ન નિહરૂનારાવન્નારા_૦ક્ષણકાર્યતાવષેધશાળ ફતિ, હવાધિરાત્વિસક્વન્યસ્થાને રાત્રિ તત્વજોન સ્વવૃત્તિત્વનિષોનાપિ યરશાહીનધરમઝિયાયામલમાનજાહીનાયાં સ્ટિવન્ડધેન ધટના નિરૂપિતવૃત્તિત્વવિદ્વાન્ તેન
સ્વધેન નરાવવામાવા તારાચ નિહોનારાવન્નાહાત્વક્ષાવાતાવ છેવાધર્માનાશાન્તવાદું વ્યતિરેશમવારવારમાં રાજાધન્ધવ, નાતિw નિત્યવાનન્ય ધટનાગપિ જાપાથો સાત્રિ
સ્વધેન વર્તત ત નારાવતી મતિ, તતો જ્ઞાતિના ચરિ મહું મવિધિ તારા સ્વનિરર્થતા છેવધર્માત્તત્વોટુ ધટનાશતોપત્તિ, પર્વ સમવાયસ્થ સ્વરૂપ સમવાય પતિ વમતિચોવિલમતત્વખ્યત્વે ધટનારાજ્યોતિ નિત્યસ્વાલ સમવાયોતિ કવિતવધેન ધટનોવૃત્તિત્વમધ્યરીતિ તન્ના ચ િમવે મવેત્ તસ્થાપિનિવાર્યતાવખેરાયમલાન્તત્વાર્ધટનાશાવાપતિ ડિતું પ્રતિયોતિયા સારાં વતિ તાવાસ્યવધેન પ્રતિયોનિોડલ
નવમુરરીઝિયો, કાર્નિચેત્યાન્યાનુપપત્યા નાતિનાર 1
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
TE ]
[ નવોધિની વિિિવકૃવિતમ્
વાજ્યમ્ સ્વાધિનાવસ્થાને બ્રાન્ડિસન્થેન વૃત્તિત્વસ્વ સમ્બન્ધમર્માંનવેશે ટોળામાવાવ, પ્રતિયોનિનો વિશિવ્પ હતુવેન અર્થાત, તદ્રુપપત્તયે હૈં મોતયોતિયા નારી પ્રતિ સામ્બસવન્દેને જ્ઞાતિને બારમ્, જ્યં ઉનાયાન્તરમાંવ 7 બારમિત્યેનાવવૈધ નાત્યારેને નીશાપત્તિ, પવ વ વંતો ચાત મંત્રનું તદ્ના તતિ યોનિ ઉન્મત્તનમાપવત તિ વ વંડો ન મયંત, તદ્રુપપત્તરે પ્રતિયોગિતા ધ્વંસ પ્રતિ તાદાત્મ્યન્ચેન ન થંભ્યાત્વમ્, ચર્ચ તો મર્વત તથૈવ તત્પ્રતિયોગિતથા ધ્વંસ પ્રતિ શાવાત્મ્યસન્વન્દેન ાળમિચેતાવતા ચંતાપિ ચાપત્તિને મવતીતિ પ્રતિયોગિતયા પીત્તત્વલન્વન્દેન નારાવનારું પ્રતિ સ્વપ્રતિયોનિનિપતવૈચિલમ્બન્ધીચ્છિન્નવૃત્તિત્વ સ્વતિચોગિરિ Tલવન્ચેન ધટનારાઢ્ય ારાìમતિ સ્કુલજ્ઞતમેવેત્યમપ્રાયવાન વૈશિપ્રચવાની પ્રતિક્ષેપહેતુનુપયંતિ- સ્વાધિકાળવાન ાંત । રોવામયાત્ વ્યતિરેલોમવાર લખવોપામાવાત્
ચહ્ના, ધનાદ્રિનારાવું ધર્માન્તમવેત પારે શો મતિ, નતુ ધટા-નિમવેત્તાવનાત્તેરિત્યોપપત્તને સ્વાધિનળત્વસ્ય સર્વન્ધછૌ પ્રવેશ, તત્ર વૈશિથવાવી થયંત વધત્વ નિર્દેશમાાપિ જ્ઞાતિ ચૈતાપાનવારસાવાત સ્વાધિıö તંત્ર જ્ઞ નિવેશ્યમ્, ચતઃ પ્રતિયોચિતા નારૂં પ્રતિ તાફભ્યસમ્બન્ધન પ્રતિયોમિનોઽષ જ્ઞાાત્વમ્, ચંદ્ર∞ામ્બુદ્નપા વિના નાયમાનો
વંશ પ્રતિયોગિતા ષટ પોત્પદ્યતે 7 પટાવી, દ્દિ મુદ્રપાતવિના ચો ધાવિÜતો મત તત્ત્વ ધાન્તિમવેતનારાં પ્રતિ વાર્િ નાશય જાળમિતિ સાધારણમાવેન પ્રતાર્થતા, વ ચ સામાન્યતઃ પ્રતિયોગિતા નારાં પ્રતિ તોદ્દાત્મ્યન ધટસ્થ જોવે પર્ટન શોપિ પ્રતિયોગિતા ધરે આપદ્યુત, ચંદ્ર ચ પ્રોત ચોપિત્તયા ધટનાશં પ્રતિ તાવાત્મ્યન પ્રતિયોગિનઃ જાણત્યું તા પટોપ વાંચતુ પ્રતિયોગી મવતીતિ તાપિ તાવાસ્યેન પ્રતિ
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યવસ્થામણ ] ,
[ ૩૭ વંશવેલાના વિચ, પામવાન્યમહવૃત્તિ રાવે વસંયુકતમહમૂતવિશિષ્ટચર્ય હેતુત્વા સિદ્ધિ ન ૫, જીવમષિ ચોજિત્વરૂપે પ્રતિયોગિતા ધટના પ્રતિ ધારખાસ્ત્રમિતિ ધટનારા પ્રતિયોતિયા પટેબ્યુત્પત, ચઢિ જ પ્રતિયોતિય ધટના પ્રતિ તારાજોન પરત્વેન વટી શરબત્વમ્, પમપ ચતિંદ્િ ધર્ટનાશો ચા તો પ્રતિયોતિયોત્પઘતે તર ધટાનો પુત્પત," પરત્વેન તાપિ વારોત્રાત, મત પ્રતિયોતિયા તક્રટના પ્રતિ તારાપેન તદ્વટસ્ય કારત્વમસિ વિળેિવ વધાર્યવાબમાવો નાણાંપ્રતિયોશિનો , તથા = ચાર કાતિનાશો મવેત્ મવેવિ પ્રતિયોગિતયા તે પ્રતિ વાવાજોન નાતેઃ વરાત્વમ્, . મવતિ જ્ઞાતિનારા તો લાતેને તાવીજોન બિમિચેતાવતા જ્ઞાતિનારાપત્યસાપાવાગ્ન વાધારણત્વે તવા પરિવારના અન્વ
ટો નિવેરાનીયં સમવાયવાહિનાતવ વૈશ્વિવાદ્રિના વિશિષ્ટયસક્વટતાજારામાવેગવિ = કાઢવાતવર્ધન વિવૃત્તિત્વમવિ રવજનયા નિવેશીયમ્નારાય નશામનાર પ્રતિચોમતયા તે પ્રતિ તારાધેિન નારાજ્ય હેતુત્વમિતિ વંતસાર પજ્યમાવત્યિર્થ. . . . . . . . . . . ' વૈરિસિદ્ધયે પ્રજારાન્ત અપરાતિ-જ્ઞાતિ- વા રૂપમવી વાસુપમધિ મહત્વૃત્તિવાસુપે મવર્તિ, તર્જ પિયાસક્વન્ધન
પામા હત્પવતે, ર ર તત્ર વલ્લુરૂમહમૂતરૂપધરિ -- 'ધમ્, વાયોર્મહત્વેડબ્ધભૂતપવવામાન વાયુમુપાવાય વસુસંયુમદ્દભૂતપરિશ્વય' તત્ર ચોખચિતુરાત્વાહિતિ વ્યમિવા યાત, તકાળાય “પામવાના” ફિતિ મહત્વૃતિવિરોષ
‘પામાવાચવાલુ” ચેતાવનાત્રો ઉપમાવાચસ્વ મહત્તામાવસ્થ પરમણિી વક્ષુિપપ્રત્યક્ષપ કાર્યતાવ છેવાની મતિ, તજ વિષયતાજેન મહવામા ફત્પવતે ા ત.
-
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
£૮ ]
[ તત્ત્વોધિનીવિદ્યુતિવિભૂષિતાં
મબામાત્ર વામાવયોશ્રાજીયે વ્હાયજ્ઞાળમાવાયાન્તરવિશ્યત્વે, વામાવાન્યદ્રષ્યવ્રુત્ત્વમાવવાને પન્નુ સંયુનો મૃત પર્વાઢેરોષળતા, મહત્ત્વામવાન્યદ્રષ્યવૃન્યમાવવાવે ચક્ષુ સંયુમહત્ત્વવંદેરોલળતા, અસમવેતપાયે નાસંયુતમહવુ ધવત્સમવાયો હેતુતિ
ચક્ષુઃસંયુમવુદ્ભૂત પવઢેશિયમ્, પરમાળોકૂત પવવેઽપ મહવામવેદ તમાવાય તત્સમ્પાનાāવાવિતિ તંત્ર મિત્રા ધોળાય ‘મનદાસ તે, પાયજાળમાંવેન દ્રવ્યવૃત્તિનુળાવિ
ક્ષુષલ્ય દ્રવ્યનૃશ્યમાવષાક્ષુસ્યોúત્તરિત સમવાયોિ યથી દ્રવ્વસમવેત્તભ્રુવે પલ્લુસંયુમનદુષ્કૃત પવલમવાયસ્ય દ્રવ્યનૃત્યમાવવાનુપે પન્નુ સંયુમનદુઃમૃત પર્વાઢશેષળત્વસ્ય ચ જાળત્વમિતિ જાયજાળનાવયં તથા જાર્યાનળમાવચર્ય નાવચતા, નિશૈાર્યા ખમાવેશૈવોમયોરપિ નાાિંત ! તઘિદ્ધિ ધૈર્યશાસ1િ નવું સામાવાન્યમવૃત્તિવાષવસ્ય મા માવવામુવે રૂપામાવાધ્રુવે (માવાત્, તયોહપપાનાય ચારમયાાર વૈાિથવા વિનાઽમ્યુપેમતિ વૈશિZવાનિોપ - જયારળમાવત્રચલ્પનાવવાિંત જાધવસ્ય વિનિામોમાવાત્ સમવાયવાદ્યમ્યુપાતળાયજામાવત્રયવૈવ ચુક્ત્તત્વોમત્યારાજ્ય પ્રતિક્ષિતિ– 7 નૈતિ– અસ્ય ‘વાવ્યમ્' નૃત્યનેન સર્ધ્વન્યાં લવિ— હાનિશાં જાયજાખમાવાપનેગષ ! ર્ચાળમાયાન્તર્રાતદ્રવ્યવૃત્તિમન્નામાવવા ધ્રુવે ખલચુોદ્ભૂત પવરિશસ્ય ળાખત્વમ્, દ્રવ્યવૃત્તિ પામાવવાબે વધ્યુāયુમન્દ્વશિષ્ટત્યસ્ય જાણન મિત્યેવું જૉશારખમાવઢચેત્વર્થ:। સમવાયામ્યુંપાડપર્લ્સે જાયજાળમાવસુપવાયાંતે- સ્વામાયાન્વત- દ્રવ્યનૃત્યમાવલીમુબં વધુ વૃત્તિ પાનાવવાટ્ટુપર્માપ દ્વંદ્વયે સપામાંવ વસ્તુસંયુત્ત્તોમૃતપવાંઢોળતાયા અમવાદ્ મિત્રાઃ ચાવતો ‘પામાવાન્ય’દાંત,
વૃત્ત્વમ વિશેષામ્, દ્રવ્યનૃશ્યમાવવીધ્રુવં પરમાÚવૃત્તિમવ
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
પત્તિ વ્યવસ્થામા -
[ શરૂ પનામાં પણ યુવરામિતિ વામ વાતાવ છે મામાત્વમવેરો દ્વિતીયે જ દ્રવ્ય મેકવેરો પ્રથમ દ્રિતીયાપામેવ નિર્વાહેર સુતીયાણામાવાપને શિવને સ્રાવવા ર વ तब पार्थिवाणुध्राणमात्रेन्द्रिय सन्निकर्षे पृथिवीत्वादिप्रत्यक्षतापत्तिः ?. તવા તાત્રનામાવવિપ્રત્યક્ષતાપ; તથા ૨ यया पाभावप्रत्यक्षे चक्षुःसंथुतिमहत्ववद्विशेषणता, महत्वाभावમાવવÚપમપ દ્વિપ મદરવા વસુáયુમર્વવાિશેવળતાથા કમાવા વ્યમિવારઃ સ્થાવત “સભામાવાન્ય’ તિ દ્રવૃચમાધિશોપણ, તીક્ષાર્થહારમાં પણ મહત્ દત્યંચાનુપાને મત્સમવેતસ્ય પૃથિવીત્યાધુરëયુwોમૂત [, પવિત્પન્માકુમવાનાવિ ચાક્ષુપ ચોવતિ તદુપરવાનમ્, વલ્ફ
ગુરૂવાધ્વીતિમવતિ પૃથિવીવાશ્ચાક્ષુષે સ્થાત “ભૂતપવ” પતિ નિષેધે ઘેસુમા- ઋાર્યતા વચ્છેદ હૃતિ- સૂપામવાન્ય દ્રવૃત્વમાવવાભુષત્વે મહૃર્ત્તામાવાન્ધદ્રવ્યવૃજ્યમાવવીક્રુષત્વે ચર્થવર્મમાવત્યારા ઝુત- બ્ધવૃચમાવવાટ્યુતિ સ્થાને પ્રિવ્યવૃત્તિ સ્ત્રક્રુિષે દત્યેવ વાળ્યમિત્યર્થ દિલીએ ૨ મહુવામાવાન્યર્થમાવવાટ્યુ ત્યાની દ્રવ્યો વરમામાવā જ નિવેદ્યતે દ્રવ્યમેવ જ પ્રવેરા વિતે, જીવ =રિત્ર્યવાહિન રૂપામાવાન્યદ્રવ્રુત્તિવાને સુસંયુક્સોમૂતપવૉરિટ્યસ્ય હેતુત્વ, મા રવામાવોચદ્રસિદ્રવ્યવૃત્તિવાસુ વહુ સંયુમહત્ત્વવરિટ્યસ્થ છેતુત્યમિત્યેવં પ્રથમ-દ્વિતીયાખ્યાવિ નિવનિ વૃતાચાર્યવાણમાવાને મવમવેતરક્ષુિષે વલ્કયુમેહુભૂતપવરિષ્ઠ દેતુરિત્યે તૃતીયાર્થવાળમવસ્થાપના નનું દન્દ્રિયન્નિવાર્યતાઈઝેશોદાવમથી પ્રવેશ દ્રશ્ચત્તિબ્રાણપ્રત્યે પ્રાસંયુવૈદ્ધિધર હેતુત્વે ધીરપુરૂારિષ્ટચસ્થ પિવીતાવી તત્ત્વવિ_ તભ્રત્યક્ષે સ્થવિત્યારે પ્રતિક્ષિત-તિ સપૅરિશ્ચયાદ્રિના
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
e
૨૪૦ ]
. [ તવવોધિની વિકૃતિવિભૂતિ મુક્ષુસંયુક્તરૂપદ્ધિશેષતા, પવિત©રવામાંમહામમનસ્યામાવસ્થ વાકુરે ક્ષુસંયુતમદૂતાવાદ્ધિરોળતા હેરિત્યમાં પ્રત્યક્ષ વ ત્રયં વાચ; માવાશે વાન્ય, तथा च तुतीचे कार्यतावच्छेदकेऽभावत्वाप्रवेशे भावप्रत्यक्षेऽपि વૈશિવહિન નિર્વાહા થવં ૨ વધુ સંયુકતસવીયાણદ્વી-lહાધમતા રઘુરબાધ્યત્વેિ દ્રવ્યવાણુડપિ વધુ મિઅમાવત્વસ્થ કર્યતાવન્ટેરવાજોટો નિરોડપિ પ્રાસંયુક્તાપુરપાવિર્ય નછત્વમાંવા નવત્ સમવાયવડિપિ બ૪ત્વોમાવાવપ્રચ િ ર સ્વતિ નિવિહેતુ-પન્યસ્થતિ- તવાપીતિ- સમવાદવારિનો પાર્થ ! તમય અવતન.વિન્દ્રિયાયોગ્ય સ્થ Rારિદ્રયગત્યક્ષાપત્તિમિયા રચા સમવાયવાહિના Sા મૌવા સર્વોરામાવયં માવપ્રય વાન્ય પર કાર્યકાળસવ નિમિતે શાયત્વે વા વૃધીરે ઋાર્યતાવે છે કપમહત્ત્વ
પામાઈમરજ્યામાવમિત્રામાવત્રાક્ષુષત્વે! કમાવવા પર્વ પતિ કમરવૃત્તિમામદક્વામોમવાણુ વાંચુરુમહયુ મૃતઃપવાંરિપબ્ધિ હેતુત્વમિતિ શિક્ષવાહિનીબતે માવાવ માવદ્રાક્ષુષાવિ નિજ કોર્યતાવાતથી ધtમદનવિશિad 4 તદુપરવિ સામવેન નર પાવંત્પન વિનિનોનસ્તીતિ છાધવમિચર્થ છે ટિવર નંગુલમવૌચર ગુમાસમવાયાદ્રિ
-કાન પિ કિનેમૅર નિ તનસ્વાધમહાઇ-- તિ- નેપિિમત્રફુલ્યુઝિએક મિનિમતે જ કાવર વનસ્તીતિ
કરવા લાગે કિનું સુમબુધ, ૪ ન ચમત રામડિજિ નિ વોદિ
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેાન્તવ્યવસ્થામામ્ ]
[ R
મુખ્યમેવ નિયમમિત્તિ શુદ્રિષાક્ષુષેપ સટેવ નિયામ યુર્તામાંત સશિર્ષમાત્રાન્યસિદ્ધિા સરિત્યંત રૂતિ મટેરિ -શીહતો છતાવિવવિત્તઃ પન્થાઃ ||
દ્રવ્ય-ગાત્યન્યવાજીયે મહવુËતપદ્ધિભલમવેતત્ત્વન ાંતવન્યૂ ઋત્વાત સમાસિદ્ધિરિત્યત્યે, નાત્યન્યવસ્થાને નિત્યાત્યાનવે
સન્વન્ધાવલ્પનાધવાવામિમુલ્યપિ પવાર્થોન્તમપ્રીત્યતોપંપ બર્દૂપવાર્ય વિજ્ઞનમસઙ્ગતમિત્યારચેનાઃ- સક્કરબાગ્યારિવ તિ તમેન વામિનુષ્યમેવ । પિ મનુષ્યાપ પતદ્રુપપાનમુવિ વથૈવ નિમિતશ્રન્થાન્તરેડાંપ સ્યાદીતાવો તત્ક્રપશ્ચમિતિ વિશેĪનશામ વહોનીયં સ્વાદાનૢહતાનિમિત્યુર્ષાવતિ– તિ મેરિીતિો તાવિવિધિત પન્યા હોતિ -
સમવાયસાધનામ મતાન્વભુષૌંતિ– પ્રત્યેતિ- નાત્યન્યવાસુર્વે સરેવાતુર્માપ, તાપે મૈં સ્વાત્, દ્વિષયે ત્રસરેળો તાવાત્સ્યેન મહુર્મૂત પર્વાના ચબુતમવેતસ્વ સણો પ્રતિવધ સત્ત્વાન્ અતો દ્રવ્યાખ્યત્વનિવેશ,દ્રવ્યાન્યવાક્ષુષ પૃથિવીત્યાદ્યિાક્ષુષમાંવ, તદ્વિષયે મહત્તુભૂત પર્વા સાબુલમાં વેતસ્ય પૃથિવીત્વસ્ય તાવાન્થેન સત્ત્વાઈ તાપે ન સ્વાતો નાત્યન્યેત, અત્ર પ્રતિવન્ય સમવેતત્વસ્થાને વૈશિનિવેશો. 7 સાતિ, તથા સતિદ્રવ્યનાયવાક્ષુષં ધટામાવાાિક્ષુષપ, દ્વિષચે ધનામાવાવ મહુવુંમૃત પર્વાનને ચારો વૈશિષ્ટ્યાવ્યલવીન વર્તમાનવ પઢામાવાવેાવાન્ચેન ભવાન્ તાપે 7 સ્વાદ્રિતિ સમવેતત્વમેવ નિવેરાનીચંમતિ સમવાયસિદ્ધિરિત્યર્થ
પતરાત(ચુભત્વાવે. મત્તાન્તમુપાયતિ- જ્ઞાત્યન્યવસ્થાન કૃતિ નિત્યત્વે સત્યને સમવેતત્વક્ષનાતિત્વેન જ્ઞાત્યન્યત્વમવેરા( પેક્ષવા જાધવાન્નિત્યાત્યત્વમેવ તત્થાને નિવેશનીયમ્, પર્વ ચદ્રવ્ય
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪ર ]
[ તત્ત્વવધિનીધિવૃતિવિમૂવિતમ્ જ્ઞાન , દ્રવ્યનાત્યન્યત્વસ્થાને દ્રવ્યોન્યસર્વનિરોડવિ ન ક્ષતિરિત્યપિ.વાધ્યમ્ | - સદશ્યમથતરિતે, તદ્ધિત્વે સતિ તદ્ઘત્તિધર્મવન તન્દુવૃદ્ધનુહિધર્ષા-પર્યાદ્વિવત્ તે પૈક્ષબેનૈવાનુમવાન્ ! નિચાવે વટામાવાવાક્ષમાપ મવતિ ધટામાવાન્નિત્યત્વેન નિત્યાચ–ામાવાહિતિ તભ્રત્યક્ષ નિરૂપ્રતિવધ્યતાવ છેધર્માનાનાન તઢિયે પદામાવાવ મહમૂતધવક્વિન્નનિહવિતરિત્યાઘસક્વન્ધાછિન્નત્તિતાવતો હટામવાવાળ્યેન સsવિ તદ્દનુપત્તિપિતિ જ પ્રતિવર્ધકોટ રમતત્વનિરોને
પ્રયોગનમિતિ નોમતય યુરૂત્વામિત્યર્થ દ્રવ્યાખ્યતશત્રુઘલ્વસ્થ પ્રતિવસ્થતામ્બેડ િતી જ્ઞાતિવાસુડમાવવાણુ વામાવાબાહદુમૂતભાવનિરિટ્યસ્ય પ્રતિવન્ધશતાવ છેલ્વેડપિ
તિપિતિ જ સમવાયસિદ્ધિરિત્યાદ- ય-નાટ્યચન્દ્રસ્થાન કૃતિ - દરરૂપપવાથપારસન્હાવીરે દ્રવ્યાવિદ્ધાર્થવિમાનો - વરોવિવાળામયુ ત્યા- પાદરથમવ્યતિપિયા ફતિ ! નનું તદ્ધિત્વે સતિ તવૃત્તિધર્મવત્વમેવ નાદર, ત ટપવાનાખૂંતચત થાઉં- તમિરત્વે સતીતિ-નિરૂપતસાદમમિમતં તત્તત્વન - ગ્રાહ્યYI વૃદ્ધ સાદા વચમનુવપરિત્યક્ષથીમાંgપ્રતિ વથા નીહત-નીકતમપ્રિતીત્યોત્રાપજીર્ષાવિ નરદ્ધિગતનુમૂયમાનમન્ય પર્વ તરફતો નીહાષ્યિા , તથા સદાલદાતર-દરાતમાવિકતત્યા તદતોપવિત તાબ્રિતિસ્ય સાદી વૈ૦થેનાઝુમ્યમાનસ્થાવત્વમેવ યુ, ‘તવિન્ન ક્ષતિ” ત્યકિપીતુ સદશ્યસ્યોપાર્લાદ્યસન્મવાત તદત્તથી વૈશ્વાનુમવસ્થાપનુપપને તદૂઉં તાદમર્યા
કારણત્વજ્યારે પાર્થાન્તરઈ લઠ્ઠાવાદુરિમmોડનુપપન્ન ફયાન્હેં-જનરલબત્તરિત ક્રતિ વરા લાગતાવારમવાની
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યવસ્થામામ્ ! .
[ શરૂ જાળવમળ્યતિરિતે, અનન્યથાસિદ્ધવે ક્ષતિ નિયતપૂર્વવર્તિતાયા તવાત , તથાહિ–અનન્યથાસિદ્ધત્વમન્યથાસિદ્ધામत्वम् , अन्यथासिद्धं च पञ्चविधम् । तत्र येन सहैव यस्य यं प्रति પૂર્વત્તિરવું પૃuતે તઘમ્, યથાવહાવિનાં સદૈવ વળ્યપાહેર્યટકં તે પૂર્વવર્તિત્વઘા વર્ષોહાવિષ્ણુ , વણાદ્રિના અચાવિદ્ધત્વે મતિ નિયતિપૂર્વતાયા તારપત્થામાવમેવ
માવતિ-તથાહીતિ તત્ર શ્વવન્યથાતિપુ નો મારો પ્રથમ . મન્યથાસિદ્ધમ્ પદારિ પ્રતિ વાહપાવિ પ્રથમાન્યથાસિદ્ધત્વેન
માવીનનયાચિનાપાતમિતિ તત્રોmટાળ રામતિ-રત્યાવિના - વિશ્વનાથપઝાનનેન સુ
- “યેન રન પૂર્વમાવ રામાવાય વો ચર્ચા ,
અન્ય પ્રતિ પૂર્વમાધે શૈાતે યહૂર્વમાવવિજ્ઞાનમ્ ૨૨ , નન પ્રતિ પૂર્વવર્તિતામપરિફ્રાય રાજય ગ્રુહ્યતે
તિરિમથાપિ થવું મન્નિયતાવરયપૂર્વવર્તિનઃ રબા , ' પતે પઝાડન્યથાસિદ્ધા પદ્ધત્વામિાહિમમ્ |
ઘદ િવાહપાદ્રિ દ્વિતીયમલ વર્જિતમ્, રશા , ! તૃતીયં તુ મવેત્ વ્યોમ ટીસ્ટનનવોપરી પશ્ચમો રાસમાદ્રિ સ્થાનેબ્લાવરકત્વ' વરરા
પ્રત્યેકં પન્નાન્યથાસિદ્ધા ૩પવતા રિક્ષાવસ્થામ]. તેનેવ ૧૪ મુજાવરાતઃ રિલા વ્યાખ્યાતા, તત્ર ૪ દ્વિતીચન્યથાસિદ્ધત્વેન વડાપવિલં તિમિતિ પ્રતે ૪ ચેન સહૈવ પ્યાવિના વિવિ, ચય વખારેડા મેં વ્રત ધાવિ પ્રતિ, પૂર્વવર્તિત પ્રયતે પૂર્વવર્તિત્વઝદાત્, પહપાવિ પદાવિ પ્રતિ પ્રથમ ચચાતિમિચેવમુરૂગલમની ઇemતિનેતિ- “બ્દઉં વટપૂર્વવર્તિ પ્રત્યે વપૂર્વવર્તિત્વગ્રહનિરૂપતવિરોષતાવહત્વે ચક્ ખે; તેવ
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૪]
[ તવધિની વિવૃતિવિભૂષિત સાહિત્ય પૂર્વર્તિત્વ વિશે બતાવેજીંદ્રાવણ , પાવ પૂર્વ -पतित्वग्रहाद् विशेष्यत्वमित्यन्ये । अत्र येन-पृथगन्वयव्यतिरेकवता, વર્ષોના હૃપા સત્યમ્, અથર્વષ્ઠારિનિછાવરતાનિ પિતા થા પૂર્વવર્તિત્વનિવિવિધતાં તાવમ્, મતસ્તસ્ય
પે સત્ત્વા પ્લાદ્રિના સાહિત્ય તત્ત્વોપપદ્ય, અથવા “રૂદ્ધ ધટહૂર્વવર્તિ, રૂપવાનું દુષ્કો ધટપૂર્વવત ફત્યે વિલોપ પૂર્વવર્તિત્વ તિ વક્ષ્યાપિ વિરવતાવછેલ્વે રૂપચાપ વિરોપતાવઝેશર્વાતિ સંદ્દત્ય, ચહ્ના વિરોષતાં વવાતા - સાત્યમિતિ છે, તથા ૨ “દુષ્કર્ષ યદનિયતપૂર્વવત' ત્યેવં પ્રત્યે નિઈવરોષતાનિરૂપિતાવ છેવાતા પાદિત્યમ્, બ્લનિછાવષેશતાનિષિતવિશેષતા છે ખસાહિત્યમિતિ / નનું વિરોષતાવછેવત્વે જ તાત્વેિ વિતુ વિરોખ્યત્વમ્, યથા-પ્નો વટપૂર્વવત તથા “ વટહૂર્વવતિ વ -રૂપયો gવર્તિત્વગ્રહવિરોખ્યત્વે વિષે વાહ ર સમરિ, તત્વ નામ વાર્થવ્યવદિતબાવાવ છેહેન જાધવને વિતાવજેવાસ્વજોન વૃત્તત્વમ્, તે સમવાયતસ્વધેન ધટાભાધિધાને પાછું વાશ્રયન્ડઝન્યવામિનન્યત્વલન્વધેન વર્તમાને રૂપે સમતિ મતાન્તરમાર-પાવાવેવેતિ-વારે વિરોધિજય રૂપાઃ પૂર્વવતત્વવ્યવછે, ચા જ વસ્ત્ર ધૈવ જાહેર પૂર્વવર્તિત્વશવિરોધ્યત્વે તવા પૂર્વવર્તિત્વવિરોષતાવખેર્વે જ ‘ષ્કાતિ 7 તસ્કુલ સાહિત્યમ્, હુન્ડસ્થાપે પાદ્યવિરોધિત
ચૈવ વર્ષો પટપૂર્વવત' ફત્યેવંગ્રવિરોગત્વમ્, તતો પાવ નિહાવરોષતાવ છેલ્વે વિદુનિtવોખ્યત્વતિ તહેવાર નજતત્વાતું સાહિત્યન્ ! નવે ‘બ્દો ધટાનિયતપૂર્વવત કૃતિ પ્રદે
નિછવિરોષતાનિપિતાવ છેવત્વક્ષણાહિત્યસ્વ. દ્રષ્યત્વે વિડત્વનછાવòવાતાપિતવિરોખ્યત્વસ્થ વર્ષે સત્તા ન હૈ
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ક
બને જીવ્યવસ્થાપ્રવાસણમ્ | ચય dદ્રહિતતિ વાગ્ય, તેને વહત્વહિના વડાર્નન્યથાસિદ્ધિ, નવા સંશોર્ટુન્ડાદ્ધિના, સત્ય વખા વિના તëયોમા ફર્યવ્યતાત્ તસ્ય થવયામિરવાળું , વખસ્ય પદાવિ પ્રતિ પૂર્વત્વિકદાન્ ધાવ પ્રતિ હવેન
હોડા પ્રયમાન્યથાસિદ્ધ યાત્, પર્વ વવાદ્રિના પવિત્ર મહુન્યથાસિદ્ધ વિત્યત આદુ-તિ તથા ર પૃથ વયવ્યતવવત ચેન સદૈવ પ્રથમવયવ્યતિરેનહિંતસ્ય ચસ્થ પ્રતિ પૂર્વવૃત્તિવં મૃાતે તવાદ્યમિતિ અર્થવસિતમ્, ચેન’ ત્યય “garવચર્યાતાવતા' કૃતિ વિરોષાત્ ધટાવવં પ્રતિ ટ્રેષ્ઠત્વાદ પૃથકન્વય-વ્યતિરેકમાવા યેન ફત્યનેન વૃદ્ધત્વાવિના' ઉતિ ગ્રહીતું રાજ્યત પતિ 7 રૂઠુત્વાદ્રિના ડાયાસિદ્ધિા, ચી ત્યસ્થ “gથવ્યવ્યતવાહિતી ફતિ વિરોધળા પદાવિ પ્રતિ પૃચન્વય-હસાવતો દુષ્કર્ણયો gયાન્વય-વ્રત
હત્યામાવાન્ “ચ” દત્યનેન “રાષ્ફર્લયોપાર' કૃતિ હીતું રાજ્ય તિ વખાર્વિના વડૂતોમાટેનન્યથાસિદ્ધિરિત્યાહ-તેનેતિgધન્વય-વ્યતિરેલાવતાં ફ્રસ્થાપિરોપગોપાવાને નેત્યર્થ ! ઇલ્ડન
યોગા પૃથકન્વય-વ્યતિરેશવત્વે માવત- સત્ય િબ્દાવતિ | તત્સચોf ઈર્ષાદ્રિા! વાસ્થતિરેહાતુ ધટાવિભાવાતુ. તા પર્સમાવે છે નનુ થઈ હત્યસ્ય પૃથકન્વય-વ્યંતિરહિતચ' તિવિરોપળો ચિન” ત્યય “પૃથકન્વય તરેહવત' પ્રતિ વિરોષ યમ્, પખવાવિના ડાન્યથાસિદ્ધિવાળાધધ તો વિયતે, પરં તવવાને “એ” હત્યનેન હત્નાવિના' ત્યક્ષ્ય પ્રાપિ “કૃમિન્વય-વ્યતિરહિતસ્ય ચર્ચ” દત્યનેન; દ્ધારા દત્યસ્ય ચંદુ = સન્મવતિ ધ્વા જુથન્વય-વ્યતિ જામિન થયાન્વય-વ્યતિરેહનત્યમાવાિિત ઋત્વાવિના ખાતે ન્યથાવિકસાડમાવે ચર્થવ એન” ત્યય
૧૦
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૪૬ ]
[તત્ત્વવોધનીવિકૃતિવિભૂષિત્
ä તખ્તાહેવિ પૃથાન્તર્યાતમાદેવ નૈવત્વાતિનાઽન્યાસિદ્ધિરાંત, ચેન ‘વ્રુધન્વામિત' રૂતિ વ્યર્થમ, સ્વાશ્રયસંયોગેન તિ મુખ્ય ચાવી મુખ્ય નિતિજ્ઞાતિનેવૈષ્ણાવે તથાવાત્ । ન ચ, છું
‘પૃથાવર્ય-વ્યતિરેવતા' તિ વિશેષમિત્યારદ્વાં · પ્રતિક્ષિપતિ7 ઐતિä વખ્તાવિના વખ્તસંયોગ વેરાસિદ્ધત્વવાળાવ વસ્ય’ ત્યસ્ય વૃથાવત–ચંતાહિત કૃતવિશેષોપાવાને અતિ ‘અન્વયાધિ’ ફાનિધાન્ તિરસ્ય બ્રહળમ્, વમગ્રેઽવવાશ્રયસંચોડાલ—ન્ધન કૃ-વિશ્વનું તત્વ ાનું ચંદ્ર સંચોાસવન્થેન (સત્યં સેવેિિતનિસન્વન્દેન વડાપ્તત્ત્વ તવાની દૃષ્ણાવમાવે વાઘમાત્ર ત્તિ વ્યતિરેજો વઘુનરાજ્ય તિ મૈં પૃથા વચ-વ્યતિરેાહિત્યું ર્ખ્તાનેિિત વૃથાન્વય-તિરે રહિતસ્ય ચક્ષ્ય' નૃત્યનેન દુખ્તારે' ચર્ચ બ્રઈસમર્થેન ચેન' ત્યસ્વ ‘વૃધાન્વય તિરાવતા કૃતિ વિરોષાવીને ચેન' કૃત્યનેન કૃષ્ણાવિના કૃતિ બહીતું રાખ્યોતિ વખ્તાવિના વડાને/થાસિદ્ધત્વ પ્રસન્ધત વેતિ તદ્વારાય ચૈન' નૃત્યસ્ય ધૃધા વય-વ્યતિદેવતા' કૃતિ વિશેષળ રેયમેનેતિ પ્રતિધરેતુનુષવોતિ-સ્વાશ્રયપંચોોતિ । અતથાવાત પૃથાન્યતરે હિોમાવાત્, ' તથા વ પ્રથમ વયંતિ હિતસ્ય ય' ત્યનેન વખ્તાત્રે સવિતાત્યાયી નનુ વૃદ્ધત્વાતિના પડાવે ત્યાસક્રત્વવાળા ચેન ' ધૃત્યસ્ય ‘વૃધાન્નયાંતરેળવતા ' ાંત વેરોષળવીને વ′ા" વિના વ્′′સંયોગ વેન્યાસિદ્ધત્વપ્રલઙ્ગવાળાય ‘ચર્ચ' ત્યચ પૃથાન્નયતિ દિતત્વ' ત્તિ વિશેષળ ન રૂચ ′લયોર્તિ સર્વે વડાવિલવાવથતયા તદ્દાની રૂ′ાવમાવે ચઢાવઆવ ક્રુતિ વ્યતિરેઽલમાવાત્, તથા 7 નૈના વય-વ્યતિરેવતા મૃત્યનેન ‘વાવના ’ ત્યચ ગ્રાઁસમવાર્તાવતૈવ ડીવિના વનચોવવેચધાસિદ્ધત્વતત્યમાવિત્યારી પ્રતિ
*
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनेपा०यवस्थाप्रकरणम्.]
[ १४७ सति दण्डसंयोगादौ दण्डादिव्यतिरेकाद् घटादिव्यतिरेकासिद्धेदण्डादेः पृथगावयाद्यभावात् 'येन पृथगन्धयादिमता' इत्यत एवं दण्डसंयोमादेरनन्यथासिद्धौ तद्रहितस्य' इति व्यर्थमिति वाच्यम् , चक्षुा-कपालादिनातत्संयोगान्यथासिद्धिवारणार्थ तदुपादानात, तसंयोगे सत्यपि चक्षुः-कपालादिनाशकाले तयतिरेके कार्यव्यतिरेकीचक्षुः-कपालादेः पृथगचयादिमत्वात् । नन्वेवमपि दण्डादेर्दण्डत्वाक्षिपति-न चेति-अस्य वाच्यम्' इत्यनेनान्वयः। एवं द ईत्यादिना दण्डादेन्यथासिद्धत्ववारणाय 'न' इत्यस्य 'पृथा वय-व्यतिरेकपता' इति विशेषणदाने । दण्डसंयोगादौ सतीत्यन्वयः । चक्षुरिन्द्रियस्य प्रत्यक्ष प्रति कार्यसहभावेन कारणत्वम्', एवं कपालादेविषयस्य कार्यकालवृत्तितयारपविषयक प्रत्यक्ष प्रतिकारणत्वम् , समचायिकारणस्य घा कपालादेवटादिकार्य प्रति कार्यकालवृत्तितया. कारणत्वम्, જી વવયસંયોજાનાર વિક્સ ના વિપથનારો વા, પાયોમાનન્તર વાછાના વા તાનાં પ્રત્યક્ષ ધારિकार्य च न जायत इति चक्षुस्लयोगसत्वेऽपि चक्षुषोऽभावात् प्रत्यक्षामाका, एवं कपालादिलक्षणविषयाऽभावात् तत्प्रत्यक्षाऽभावा, कपालादिद्वयसंयोगसत्त्वेऽपि कपालाधभावाद् , घटादिकार्याऽभाव इति पृथान्वयव्यतिरकपत्वमवश्यं चक्षुः कपालादेरिति पृथगन्वयव्यतिरेकवता चक्षुः-कपालांदिनी चसुर्विपयसंयोगस्य पालयસંયોધ્ધાન્યથાસિદ્ધવં પ્રસવત તિ તદ્વારા “સ્વ” ત્યચ 'पृथगन्वय-व्यतिरकरहितस्य' इति विशेषणं देयमिति प्रतिषेध. हेतुमुपदर्शयति- चक्षुःकपालादिनति । तत्पयोगेति-चक्षुम्कपालादिसंयोगत्यर्थः। तदुपादानात् यस्य' इत्यस्य विशेषणतया 'पृथगन्वयातकरहितस्य' इत्यस्योपादानात् । तत्सयोगे सस्यपि चक्षुः-कपालादिसयोग सत्यपि । नयतिरेके चक्षुः-कपालायभावे । कार्यस्य तेरेकात् प्रत्यक्षलक्ष
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
ફુ૪૮ ]
[ તખ઼વોધનીવિદ્યુતવિભૂષિતન
વિત્ત વ ટૂનપાલેરાવ પૃથાવયાવમાવાત્ ર્જ્ય તેન તદ્નપાન્યથાसिद्धिरिति चेत् न 'पृथग्० ' इत्यादेस्तदन्वयव्यतिरेका નિયતાન્વય-તિ શાહ માર્ચ, વિન્તુ તત્ત્વયાઘાંદ્રતાન્વયાવિભવમ્, હસ્ત્ય ૧૨૦-૪૭ત્વયોર્ન મિથસ્તથાત્ત્વમ્, ર્હત્વતત્સમવાય-૪સયોગાવીનામુમશરીરધનન્ત્રાન્ । વહાવતુ
પાસ્ય ધટાતિસ્વરૂપસ્ય વા નાર્યસ્યામાવાન્ । યશશ્ર્વનિ' હત્યાવિ પાત્ દુચોતરે પઃિ। નનુ ચા વાશ્રયસંયોગહવર્ન્મેન નૃહાવિજ્ઞત્રે પંચોલમ્બન્ધન નિયમતો ટ્બ્તાવિલામતિ દ્ધા ધ્રુવયાંતરેતો મૈં પૃથાન્વય-વ્યતિરેૌ વખ્તાવે, તથા વાશ્રયસૈંયો ાસ વન્ધન વ્હાદ્સિને નિયમતઃ સંચોરોન વિધાર્માત વૃદ્ધ પાદ્યવયોતોપ 7 વૃથા વયાંતરે વડાિિત ચેન વૃથાન્નયતિ વતા' ત્યનેન ‘રૂદ્દિના ત્યસ્ય પ્રીતુમાવેન વાવના વખ્તસ્રાવેપિનોાન્યસિદ્ધત્વભાવ હત્યારાનૢતે-નથૈવમતિ । ‘ટ્રાવાવ ચત્ર વડપાવેરિતિ વસુચતમ્, તથા આ વનપર્યંતોપ વખ્તાવેઃ પૃથાન્વય ાંત મેળામાવાવિત્યર્થઃ । તેન વ્ાાવના । તમાન્યથાસિાહઃ વ′હ્રપાતેન્યાસિદિઃ । સમયTM– નેતિ । તત- તત્ત્વચર્યાતા”
દ્વિતાન્વય-વ્યતિરે ચાહત્ત્વ વૃધાન્વય-વ્યતિષત્ત્વમિત્યર્થઃ । દૃશ્ય ૨ પૃથાન્નયતિ વાવ નિવાસ્વપત્ને આ । તથાš તત્ત્વયાદ્યર્ધારતા વર્ષામહમ્ । સમયશરી ઘટત્વાર્ કૃઽત્લાઘવય-વ્યતિહેન્ડાદ્યન્વયતિોમયારી ધાત્; યત પાશ્ચવસઁયોાસમ્બન્ધન વૃહત્વતત્ત્વ દુઽત્વયાન્વય, તંત્ર પ્đત્વમ્, તામ્રવસ્ત્ર ક્રમવાચેનેતિ સમવાય, તદ્દાયો ૧૬ ાંત વખ્ત સંચાāતે યા, સોરોન દ્રુત્ત્તવું વ્હાન્વય, તપિ ્′ સમવા ચૈન વત્તુત્વાશ્રય તિર્ઽત્વતત્વમવાય-દ્રુઙતત્વયોĒ ઘટા
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને યવથારામ ]
[ ૪૨ તદ્રુપસ્તિ થાવ, વડાઘવખ્ય તદ્ન વાદ્યપદwતત્સમવયધૃતિવંત , ન તુ વન્ડરૂપાહાતા તદ્રુપાદ્યવસ્ય તન્વયટતત્વત્િવક્ષ-પાહાર: શાંછિતાહાભ્યાતિ, રતિ હણ્ડત્વો પરસ્પર તવારિટિતાન્યાદ્ધિમાપવ, ન તત્વઘટિતાન્વયંતિમવમતો વાત્વાતિના બ્લાદેવન્યથાસિદ્વિરિત્યર્થ વારિના પરેવન્યથાસિદ્ધિસ્તુ સન્મધતિ, તો વલ્કાઇવ્હાપદ્યન્વયઘટિતાવાદમાં પૃથવામિત્વ સમતિ, વાશ્રયસથી સજ્વજોન વડરૂપા સત્તાક્ષાત્કપાઘવ પ્રવિણ્ય વર્ણહપસમવાયી પ્રયોr તન્વજોન દ્રષ્કસપક્ષપાઉંન્વયે વિછત્રાવિતિ ચેન પૃથલાવે
રમતા'ત્યનેન ઇન્ડરિના દત્યસ્થ ગ્રહીતું સાવચેતાત , સંયોવધેન લવરક્ષણવાહાન્વયે ડુત્વન્સમવાયવ્હેલ યોગા પ્રોવષ્ટ તે સર્વે સવાશ્રલિયોન દ્રુપતસ્વરુક્ષેપઠ્ઠાપાજયે પ્રવિંછ પર્વ, પવિષળમૂતે વચ્ચે વડુત્વ-ત્તતમવાથ
બ્દાના' પ્રવિખવાદ્, વાશ્રયસંયો પક્ષપલબ્ધ = વિઠ્ઠયો- - ચી વિઇત્યાવિત વોન્ડયાઘટતાવાદમન્વર્ઝક્ષામન્વયાધિમર' વષ્યહૃપરિતિ “gધન્વયાદિદિતસ્ય ચહ્યું હત્યનેન વાદ્ધપાદીતું રાજ્યતાવિત્યા-ખાસ્વિતિ | રજૂ વષ્કપાત્રિના નવા વર્લ્ડ રૂપાધન્યવાઘટિતાન્વયામિક્ષ વૃથાવયોર્તિનવમ્ ! તદુપપાવનાવાદ-રાવિન્વયસ્થેતિ | '
તતિ વપત્યર્થઃ તસમાતિ-વહુપતિતમવાવેત્યર્થ ન સ્વિતિ
બ્દપાદાયિતો નિહારવર્ષ gધાવથતિમ નારીત્યર્થ છે સાચવચસ્ય ધ્વરૂપાઘવયસ્થ ! તન્નટિતા ડાયવર્ધાટન તત્વાત ! ઇર્ષ સ “ચર્ચા gબન્યાદ્રિહિતસ્ય કૃત્યનેન સ્કૂલ્ડ- પાર' હત્યી ગ્રહ સન્મવતીચારાયા વલ્સ સપાટાના -તહેવાનિંહજીન્યથાસિદ્ધિ મતિ, તત્ર £યો પરસ્પર પક્ષવા નિહgશવયાતિમાં “યસ્ય પૃથઅન્વથારિદિતત્વ
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
'
°°° ]
[ તત્વવોધનીવિદ્યુતવિમૂષિતમ્
તત્ત્વયોન્ય તું સમવાયત તિ થિસ્તત્ત્વમેવેચતોષાત્ । 77, Ë વિનાવિ સાવિજ્ઞાન પહ્માવિના તહવાની ઘટાતિપૂર્વ વર્જિત્યપ્રહસન્મવાનું.વાતિના ઘેતુત્વાપત્તિ, પ્રત્યક્ષેળ પ્રદે નૃત્યનેન તત્કયોાવે:' ચણ્ય વાળાલાવાનિત્યાત્રુ: ાત્કારે તિ-યાછે પ્રત્યક્ષ તારે રિતિ નૃત્વા ચક્ષુષોઽન્વયઃ જિજ સવન્પર્ધાઢતા, સમવાયત્તવન્ધુન વાñિ પ્રતિ તાીયસવસ્પેન પાાિરમિતિ પાજાવે વયાવાસ્યદિત, યં વિપયત સ્તવન્સેન પ્રત્યŘ પ્રતિ તાસ્યસવન્ધન પાછાવવિધયસ્ય. જામિયતોઽવિ પાછાવે વયસ્તાવાત્સ્યાયત, વક્ષ:સંયોાસ્તુ વિશે સમવાયેન વર્તતુ ક્રાંત. તન્વયઃ સમવાયતિ, Ë સમવાયેન ધાતિ પ્રતિ સમવાયેન પાાનિર્ણયોઃ જાણ મતિ તદ્ન્વયઃ સમવાયટિત કૃતિ દર્શપ નિહòવૃચન્વર્િ બત્ત્વન ‘વૃથાત્ત્વયામિવરહિતસ્ય ચવ' નૃત્યનેન ‘વસ્તુસંયોયારે પÜિચોળાવે ત્યસ્ય ધારણાઽલાવેન ન વસ્તુઃ-પાવિના તત્ક્ષયોનાકેનિહાિિાત્યર્થ તનુ વત્તુ પત્નાનિા વષ્ણુપાવેĪનસ્ય વ્ાનલાપેક્ષત્રેન વત્તુ પત્થાનના રૂપનુ સધાવો અાવિાનિયતપૂર્વ તત્વગ્રહ વડાનું વિનાના વાત્ તવાની નિરુત્ત્તાન્યાદ્ધિલક્ષ્મવેર્ગવ પાવિના તખ્ત પાૌનિયત પૂર્વતિત્વજ્ઞો વાર્તાજ્ઞાન વિનાપીત પાવના વખ્તપાવેથયો. મૈં ઝૂંડાવવયતિ તિ પત્નેન પેા વડપાવે પૃથમ્પયામિ મેવેતિ નોાન્યસિદ્ધિનિતિ પત્લેન વસ્તુપાવે યાતિ પ્રતિ જાળō સ્થાનિત્યાનૢT પ્રતિક્ષિપત્તિ- ચૈતિ-અન્ય ‘વાખ્યમ્' કૃત્યનેનાન્વયઃ । - સહેતુત્વાપત્તિ; વૈજ્ડ પાનેવેંદ્રાતિજારળત્વન પ્રસન્નઃ। વૃધાવય-વ્યતિરેવા ચેન સદૈવ ચંપ્રતિ ચહ્ન પૂર્વવર્તિત્ત્વ પ્રત્યક્ષેળ વૃક્ષને તે પ્રતિ તત્ત્વાર્થાસક્રમ્, તથા હૈં પ્રચ Âળ રૂ′રૂપે ધનિયતપૂર્વ તત્વઋદ્દો ěહુપ્રનિયત વ્રુતિ લખ્ખુ
ང་
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૨૨
અને વ્યવસ્થા કમ્ नियमोक्तौ च द्वथणुकादिकं प्रति परमाण्वादिना तद्रूपादेरन्य
थासिद्धथनापत्तिः, नियमाविवक्षायां तु वैपरीत्यमपि स्थादिति વિખ્યમ્, પૂર્વવર્તિત્વમ્' ત્યક્ષ્યાવારિત્વિમર્યાવ, ન च तद-अतिप्रसक्तेन रूपत्वादिना सुमहमिति ॥१॥ ___ अन्य प्रति पूर्ववत्तित्वे ज्ञात एवं यं प्रति यस्य पूर्वतित्व પ્રદ્યુમન્તરે પ્રત્યક્ષેપ વર્ડપે પવૅન પદનિયagવતિત્વો ન મવત્યેતિ દંપત્યાવિનાડપિ પપા ચંપાલિન્દ્રિઃ ચારેત યાત્રિ તવા કથgવ પ્રતિ પમાવાના પરમાણુમારન્યથાસિદ્ધત્વે ન સ્વાત, પરમાણુપાવતીનિયત્વેન પ્રત્યક્ષે ચઢિપૂર્વેવધ0 ગ્રહSanષાદ્રિત્યાહ-પ્રત્યક્ષેતિ ટૂર પરમાણુપાવે છે ન એન સદૈવ રુક્યત્ર નિયમાવલા નો પાવી, તથા ૪ હત્વાદ્રિના રૂદ્ધપારી ધટાપૂર્વવર્તિતારો વહેંશા વિનડપિ મવતુ પર વડપવાહિના પટ્ટપાહી તથહતુ દ્રષ્નાવિના સહ મવતી ચેતાવતા વડાવિના ધ્વહૃપા ન્યથાસિદ્ધિ સ્થાતિત્યત મા- નિયsવલાયા ત્વતિ-જાવત્ ખાવાવપિ ધટાવિનિયતપૂર્વવર્તિતા વર્ણપતિના સદ મવતીતિ વન્ડહવાતિના વલ્લાદેવિ નિહાળ્યથાસિદ્ધિ માહિત્યર્થઃ નિવેધે દેતુમા-પૂર્વવર્ણિત્વમિતિ તથા જે સદૈવ વરી ચં પ્રત્યવચવ્યતિરેલ્વે પૃાતે તન્યથાસિદ્ધમતિ -સિતમ્ ! ફ્રીમાં ડુતોનન્યથાસિદ્ધપદાલ ફત્યક્ષાયામાહ– તને ચર્ચા હુકમ” નેનાન્વય ! તત્વ મન્વયસ્થતિરેજિત્વમ્ પર્વે હિ હાડકપડા સૂપાન્તરેfપ, ધર્ટ પ્રત્યેન્દ્રથતિનેવિલ્વે સુ વહહપ gવ સપાન્તર દતિ પર્વ: સ્વાતિલતા જ ધર્ટ પ્રત્યન્વય-વ્યતિત્વિચાવ છેવત્વમિતિ જ પન ઘડપે ઘરું પ્રત્યન્વય-વ્યતિત્વી ગ્રહ મતિ, વિસ્તુ ખપત્યેન, તાદરા વખાદ્રના તતિ મરત્યેવ વખ્યાતિના વડાર્નિહાથથાસિદ્ધિઃ શા - !
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨ ]
[ તત્ત્વયોધિનીવિદ્યુર્તિનમૂવિતમ્
ગૃહતે તદ્ દ્વિતીયમ્, ચયા-ચાણસ્ય ચન્દ્રે પ્રતિ પૂર્વતિત્ત્વ જ્ઞાત વ જ્ઞાન-ધાવિયંપ્રતિ તાાાાશો જ્ઞાન-ધાવો ।TM ૬ શશ્ડોઅયત્વેનાંખ્યાર્થાસદ્ધત્ત્વમાદ્યનવૃત્તિ મનેનેતિ વાષ્યમ્, ઇંદ્રજ્યાન્યાવિના સધાત્ત્વચિંતનુત્તે, અન્ય ધટાનિક પ્રતિ વૃથા વ
સપ્ત
દ્વિતીય(મન્યસિદ્ધિ દર્શાંત- અન્ય પ્રતીતિ-નિહઝાન્યાસિદ્ધિરાજારાજ્ય જ્ઞાનધાનિક પ્રાંત મતિ, રાાાંતરિક ર્ચિમાત્ર પ્રત્યારાધાન્યસિદ્ધમિચાવેનાય જ્ઞાનપરોપાવીનમ, અન્વયે માર્થાત - ધ્યેય વિના 1 સાદ્દાત પૂર્વવિદ્મહાત્ । રાજ્ોચત્વન સદૈવાાિસ્ય જ્ઞાનધાનિñ પ્રાત પૂર્વતિō અક્ષત રીતે જ્ઞાન-ધાતુ પ્રતિ ચારાયાન્યર્થાસરિત પ્રથમાિસિદ્રશૈવ “તાર્યાર્ દ્વિતીયાચોદ૫ના વ્યચેત્યાથ પ્રાંત ક્ષિપાંત- નૈતિ-અન્ય ‘વાક્’ નૃત્યનેનન્વિયઃ ! શવ્વાશ્રયત્વેના જારશસ્ય પ્રથમાન્યસિદ્ધસ્નેઽપે બદ્રવ્યાન્યત્વાતિના નૅ પ્રથમાન્યથાસિરિતિ રૃપેણાચસિદ્ધત્વાય દ્વિતીયાન્વાસિદ્ધે વશ્યન્તે તે નિષેધહેતુનુપાતિ- અષ્ટપ્રન્યાયવાહિને ત- પૃથિવીન-તેનો વાયુદ્ધિાિાત્મમનોમિન્નદ્રવ્યત્વાતિનેત્યર્થઃ । તથાવાચ અન્યસિદ્ધ ત્વા તુ અન્ય પ્રાંતે વૈદ્વિતીયાન્વાસિચુ, રાનું પ્રતિ પૂર્વતિત્વજ્ઞાને સત્યેવ રૃચિન્યાદ્રીનાં ચન્દ્રે પ્રતિ પૂર્વેતત્વમાવાત્ત પ‰ધર્મજ્ઞાનતઃ પૃથિવ્યાવદ્રવ્યાન્ધત્વઋદે સતિ વૃચિવ્યાદ્યદ્રવ્યાખ્યત્વેના ારાસ્ય યાં પ્રાંત પૂર્વેતિત્વ વૃદ્ઘત કૃતિ મવત્વદ્રવ્યાખ્યત્વેનાારાય થતું પ્રત્યસિદ્ધમિોમોન્ચઃ ચન્દ્રશ્ચિયત્વમખ્યાળ રાસ્ય વૃથિવ્યાદ્યદ્રવ્યમ્યો. વૈધન્ય મળત, તજ્ઞાનેનાપ્રદ્રવ્યાખ્યત્વજ્ઞાન સુમિત નાદ્રવ્યાખ્યત્વેનારાય યાતિ પ્રત્યુત્ત્તાધસિદ્ધિસમ્ભવ ાંતે ચાવે ઋશ્ચિત્ ચાન્ તાપે રાન્દ્રાશ્રયત્નેનૈવ ધટાતિ પ્રત્યાક્ષારાય દ્વિતીયાન્યાસિદ્ધિન રાષ્ટ્રાશ્રયનાારાસ્ય પ્રથમાન્યસિદ્ધિતમાત્ર, રાજ્ાશ્રયત્વે રાજ્
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રતિ વૃધાન્ય અવનિ પ્રતિ
બનેવાના વ્યવસ્થામામ્ |
[ પર વ્યતિરે તિયાં તેને પ્રસ્તનન્યથાસિદ્ધર્વવત્વારા નનુ શો દવ્યાબતો મુત્વાદ્રિત્યાઘનુમાનજીન્હાત્રયાટ્રિપસ્થિત ચાર વિના શપૂર્વવૃત્તિત્વદં જ્ઞાન-ધાર્વિવર્તિત્વગ્રહમ, તિ ત?
નન્યાકુળત્વહિત્યાઘનુમાનદેવ - રામાવાળાનુઋતયુરતા તત્સદ્ધ છે ન વં સંયોજપવ, તસ્વ' વટ પ્રતિ પૃથાવયાતિમમિતિ “પૃથાવયાદ્ધિમત નિત્યનેન “
શન’ હત્યસ્થ પ્રવાસમવાયાંહ- શવ્વાશ્રયત્વેન 1 નનું માહારો ફાડ્વાશ્રયત્વદળ રાખ્યું પ્રતિ પૂર્વવતિત્વગ્રહમન્તાવિ “ફાડ્યો દ્રવ્યાશ્રિતો મુખત્વા ફત્યનુમાન દ્રવ્યાશ્ચિત નિ થવ્યાશ્ચિતત્વવાઘાત થવ્યાછદ્રવ્યાતિરિજીદ્રવ્યસિદિત દ્રવ્યમારાનામામેત્યાશ્ચિતત્વે સિદ્ધ રાજ્યaliાંચતત્વમાશાશાજ્ય રાવ્વાશ્રયત્નમત્તાનુપપન્નમિત્ય પાનુ પતિ શબ્દાઢયત્વેનાજાશર્ય જ્ઞાન-યાતિ પ્રાપ્ત નક્ષત્ત્વમ્યુ પામેનોન્યથાસિદ્ધિસાવ ફત્યારાષ્ફતે- રવિતિ સમાજ-નેતિ - ‘રાવ્વો દ્રવ્યાશ્રિતો મુળવા ફત્યનુમાને ગુણત્વમસ્ત વ્યાશ્ચિતત્વ મારિવર્તિ નિવારવાફ્રાનિવર્તિદોડનુરુત નારીતિ ર તેના મારાસિદ્ધિમાર. શિg ન્યગુખત્વાવછિન્ન પ્રતિ દ્રવ્યત્વેન કારત્વમિતિ કાર્યકાળમાવ૮ક્ષણાનુબૂત્રતાદકતા શબ્દો દ્રવ્ય હેતુવો નન્યગુખત્વાચિનુમનિવારાય સિદ્ધિ, સમવાયેન રાખ્યું પ્રતિ તાવાજોન લાનત્વમેવારાહ્ય રાખ્યું પ્રતિ જાળવમ્, તતારારામવાધિત્વતઃ રાશિવત્વમપિ સ્થિત્યેઘર્તિ રાજાગ્રત્વજ્ઞાને રાખ્યું પ્રતિ પૂર્વવતત્વજ્ઞાનત્ય નિયમેનાપાત્ મવતિ ફાડ્યોશ્રયના રાજ્ય જ્ઞાન-દવિ પ્રતિ વારત્વે નિહાળ્યથાસિદ્વિરિત્યાહ- ચન્હો દ્રવ્યહેતુ તિા સિદ્ધ કરવા ગ્રતયાSSલાસ નનૂદ્રો ચા જ્ઞાનવાદવિ પ્રતિ રોડ્વાયત્વેનાજારાસ્ય જ્ઞનાવાયુપમેન્યથાસિદ્ધિાથા યોગ
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ તવવોધિનીવિદ્યુતવિભૂષિતત્
विभागादावप्याकाशस्याहेतुत्वापत्तिः ? द्रव्यत्वेन तद्धेतुत्वसम्भवात् । અંત વાધારઘેના-વિશો વ્હાર્યસામાન્યહેતુત્વ નિપ્રત્ય્મ્ વિના વાજિરાપૂર્વવસ્તિત્વપ્રમાયાત્વન પૂર્વવર્તિત્વપ્રઃસમ્ભવત્ । ન થયં વિધ્રુત્વેનાશિાવિ ાયસામાન્યદ્વેતત્ત્વ સ્વાત્ વિમવિ પ્રત્યપીર્તિ સંયોવિમાનાિરત્વમાંપે તસ્ય ન વિચારાનૢT પ્રતિક્ષિતિ--7 ચંતિ। વ ાબ્વાયત્ત્વેના નનત્યે ઉર્જાવા નિહત્તાન્ત્યસિદ્ધત્વે નિષેધે હેતુમાહ– દ્રવ્યત્વનોત– સંચોવિમારેઃ સમવાયેન દ્રવ્યમાત્ર પોત્પાદેન તદ્દનુોધેન સમવાયેન સૈંયોગ-વિમા વેજ પ્રાંત તાદ્દાત્મ્યન દ્રવ્યત્વેન દ્રવ્યમાત્રસ્ય ખત્વસ્થ વાષ્ચતર્યા દ્રવ્યત્વનાિષિ સંયોગવિમવિòતુત્વ
દ્વિત્યર્થ:। અતવ પાસપેળાચાલિકાવ્યન્ય વેળ જાણ ત્યારેવ વિવાહિ ’પૂર્વાવેપરાતું જોહડિપત્ન-ફેરિાપત્લાપાનાનુપ‰હમેં વિનતિ-હિપત્થાપનનિમિત્તા સ્વેન જાજન્ય ટ્રેરિા પરત્નાપનિમિત્તાાઘેન વિશય જાયનામાન્ય પ્રીતે જાણō વીઝિયેતાસ્ય હિપૉપત્યે પ્રાતપૂર્વતિરૂં વૃત્તીāવ જાયેલામ(જ્યોત પૂર્વતિનું વૃદ્ઘત જ્ઞાતિ શાસ્ય જાયેલામાન્યં પ્રત્યન્યાસિરૂં સ્વાત્, વોર્ડન ફેાિળન પરત્નાપરત્વે પ્રતિ પૂર્વતિ યુદ્દીનૈવ જાયેલામાન્ય પ્રતિ પૂર્વતિત્વ ગૃહત ાંત ા જાર્વસામાન્ય પ્રત્યન્યાસિદ્ધસ્ત્ય મત્ સ જૈવમ્, જિન્તુ જાયસામાન્ય પ્રાંત જ્ઞાશિઓરાધાāનૈવ ાળત્વમ્, તિવિશેષળતાસ્તવચ્ચેનોઝલવન્ધાપ પચેન નાત આધાત્વમ્, વિશ્ર્વ વિધ્રુવિશેષખતાલવન્ધન જ્ઞાત સાધાર િિત તદ્નપેબ તયોઃ જાયંસામાન્યં પ્રતિ જાહત્વ ન્યુપામે આધાઘેત્ત જાયસામાન્ય પ્રતિ પૂર્વતિત્વ“સ્ય દાહિરાઈપ£-- વ્લાદ્રિપૂવર્તાતત્વż વિનાપલબેન નિહાન્યથાસિાપત્ત્વલાવ(વિશ્ર્ચાર્યજ્ઞામાન્ય પ્રત્યાારા વિધ્રુવેન જાણત્વમાઙૂચ પ્રતિ
હે
૪ ]
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
નેશાવ્યવસ્થામારીમ્ |
[ ૫૬ શાત્મત્વવ્યાપwઇનાન્યથાપિ ને ૨ સ્વર્યાદ્રિપૂર્વવતંત્વેન પૃહીત વ વાલિવિપૂર્ણપૂર્વવતંત્વવર્િ વામાવપૂર્વાવન્યથાसिद्धम् ? अन्यं प्रति पूर्ववर्तित्वानुपपादकं यस्य पूर्ववर्तित्वं गृह्यतः હૃત્ય, રસ્તુત પ્રતિ પૂર્વગ્રહનિયતો યં પ્રતિ યુદ્ધક્ષત્તિ-7 વમિતિ સામા પ્રતિ લાવયં લાઈવિવાભનાનું તત્ર કશ્ય રઢિવધેન વર્ષાધારત્વતઃ સર્વકાર્ય પ્રતિ જાણત્વમ, વિરાધ દ્વિવતવિરોષપાતથી સામાન્યાધાત્વતઃ કાર્યસમન્વિનિત્વમ્, રત્વેન ફાર્યન અર્થશાળવય કુટાય ઘરું પ્રતિ તજીવાયસ્થ પરં પ્રતિ પારા–મિતિ વિશિષ્ય કાર્યશાળામા સંત રોપયો કાર્યકાળમાવતનાન્યોરષિ પતિ ન્યાયાત્ સિદ્ધાવામા સર્વાત્મપતેન માન્યરૂપે કાર્ય રોમાન્ચે પ્રતિ શાત્મનઃ રાત્વમ, સરાહ્ય કાર્યમાન્યું તે પણ જે શાસ્ત્ર સિરિ, કથાવાત્મનો વિમુર ચંદ્ધિ વાર્થ સામાન્ય પ્રતિ હેતુ મત્ત તવા વિમુત્વસ્થ રાખતાવ છેવસ્થા જોવિ સલ્તાત્ તત્યપ વિમુલ્વેન વાર્થસામાન્યું પ્રતિ જાણ સિદ્ધચેપ, જિતુ વ્યાખ્યા પણ સમાવતિ વ્યાપાન્યથાdદ્ધત્વમ્, રાતે વાવીનાં ધટાવિ પ્રતિ વખ્તત્વારિક અપભ્યાથર્ષે વિરત્વે સાવતિ તથાપન દ્રવ્યત્વેનાથી સિદ્ધત્વમ્, તથા વાત્મા ગાત્મવેને રાત્રે તસ્થાપન વિમુનાથસિદ્ધત્વમતિ વિમુવેર વાળતાવછેરાયણેનાનાયાવન્યથાસિદ્ધિમિતિ નિર્ધાતુમુપર્ફીતિ-આત્મવંતિ | પહેરદઈ પ્રતિ દ્વિતીયાખ્યાદ્ધિમારાહી પરિતિ-7 વેરતા નિષેધે દેતુનાહ-અચ તત- તથા = અન્ય પ્રતિ પૂર્વવૃત્તિત્વે જ્ઞાન પર્વ यं प्रति यस्यान्य प्रति पूर्ववर्तित्वानुपपादकं पूर्ववर्तित्वं गृह्यते तद. દ્વિતીયમિતિ હત્રિતમ જ ર તgi તત્ર હમતિ, વવિશં મતે પૂર્વવર્તિત્વે ગૃહીત પાછું પ્રતિ યાચાજૅ પ્રતિ પૂર્વવતત્વ
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
પદ ]
[ સવૅરોપની વિધિ છંજય પર્વતત્વવ્રતનું પ્રતિ મઠિયાવારિમિયd, યાર સુધdયાં વિહિતના પૂર્વ પ્રત્યાઘાષિદ્ધવ ચાજવાના હેતુવે નિબતૂઢ, વાજસ્થાન બાન-પટાવી રાનવેનવૈતન્યથાસિદ્ધત્વ, શાશયન તુ ‘ નીરવ પૂર્વવત્વે ઘત દવે મને સજળસમન્વય સ્વાદું વવ , ચટાઈ પ્રત ઘૂઘવચ્છ ચાર ત૫ વર્ષ પ્રતિ વર્તાવ પારધામ નુ પાદમાવત્ ! 3
પોદ્ધારાવ પ્રકારના માઢ-તૃ તિ 1 ચાર મુદતુત વિતન હળ ચયપૂર્વ પ્રતિ હારત્વમુપતે તા તથા વિદિતત્કાછિદ્મા કામારપુર્વ પ્રતિ પૂર્વવર્તિવંગ, નુરોપ
ક્ષેપ પ્રતિ પૂર્વવતન્વનિયત દત્યપૂર્વ પ્રતિ વહેતુતથા વિહિન રૂપે થતો નિજાન્યશાસિદ્ધિવાવ, પુર્વ પ્રતિ ધારાવાદિન ચામઃ વાવાયુપામે તુ ચાવાયછન્નાપૂર્વ પ્રતિ પૂર્વવિદો = સ્વ પ્રતિ પૂર્વવર્તāનિયત તિ ચાત્યાયછમસ્ય માટે ન્યાતિમતિ ચાવાદિન ચાળ પૂર્વ પ્રતિ જાવં વાવેત્યાચારના કાફાસ્ય રાનાનન્દાવછિન્નય ન ધટાતિ પ્રતિ પૂર્વવતંત્વ કરા પ્રતિ પૂર્વવતન્ય નિયત ક્ષતિ રાઝન જન જળાશી ક્ષાન-ધદવિ તિ નિરાધાસિદ્ધત્વમ્, ચરિ તુ શાશ્રયત્વેન રૂપબાજરાન્ય જ્ઞાન ધરાવિશ્વ પ્રતિ ત્વયિતે તા રાન્નાશ્ચર્ય- ત્વવછિન્નયારાસ્ય જ્ઞાન-ટાવિ પ્રતિ પૂર્વવર્તિત્વદો જ રાખ્યું પ્રતિ પૂર્વતત્વનિયત ફતિ શ્વયિત્વેનારા સ્ય જ્ઞાન ધરાવિક ગતિ નિર્જન્યથાતિત્વમ્, હિતુ “અન્યત્ર છૂટ્સનાતપૂર્વાતિ પર્વ લખે તસમૂતમન્યથાસિઢ, તિ તૃતીયા-ન્યથાસિદ્ધિલશ્વાન્તત તૃતીયથારિદ્ધિહ્યા- માનસ્થાપતિ | ઇતત દ્વિતીયમ્ !
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેકાન્ત વ્યવસ્થામણમૂ ]
[ ૭ પણ હત્યાદ્રિકા વુિં મનનવ્યાપારવણ-ભ્રમિશનपादिना जनकत्वानुपपत्ति: १ 'अन्यं प्रति पूर्ववर्तित्व ५५०' इत्यत्र ૌનનુકુળમળ્યું પ્રતીતિ વાખ્યત્વતિ |
વિધિતિથ્રતા- “કાનનુકુળમયં પ્રતીતિ ન વાવ્ય, તે વિ પરમશાનવાવેન તદ્વયજ્ઞાનાનાં વરબત્વમેતન્યથાસિકા
નનુ મનનવ્યાપીરઝવળત્વેન વેગાત્મશ્રવણસ્યાત્મસાલા વા. - પ્રતિ જાણત્વમ્, શ્રમિનનન પણ વષ્યસ્ય ધાં પ્રતિ રત્વ a = સ્વત, મનનાપાશ્રવણત્વાચ્છન્નયાભશ્રવજ્યાભરીક્ષાનું પ્રતિ પૂર્વવર્તિત્વો મનને પ્રતિ પૂર્વવતિત્વદનિયત વતિ નિહરૂદ્વતીયન્યથાવિ૦િક્ષણાન્તર્વત્, પર્વ ઐમિશનકાત્વાવછિન્નત્યે ધ્વસ્ય ધમં પ્રતિ પૂર્વવતિત્વગ્રહો સ્ત્ર પ્રાતિ પૂર્વવર્તિત્વગ્રહનિયત ફતિ તાવ નિહાળ્યયાતિક્રિમવાહિત્યરાજ્ય પ્રતિક્ષિપતિ- વૈમિતિ ‘મન્યમ્' ત્યક્ષ્ય હઠાનનુગુમિતિ વિરોષ વીતે, મનને માત્મસાક્ષાત્કાર પhહાનુકુળમ્,
ઐમિશ્ચ યાત્મહાનુભુનેતિ વાનનુગુખાખ્યાન મનનમ્રખ્યા- ધોળાવાદુpક્ષણમાવાન્ન નિહરૂન્યથાસર્વ શ્રવણસુદ્ધાવીનામિતિ મનનવ્યાપાન શ્રવણસ્ય, અમિગનવન
ક્ય જ શાળાવં નિર્વહત્યેતિ પ્રતિક્ષેપતુમા- મરચું પ્રતીતિ “હઘિતિતરતુ’ સ્વસ્થ “માતુ” પૂત્યનેન તન્તઃ કત હવા કાનનુગુખત્વાન્યવિરોબળતયાવિવક્ષિતત્વવિવી ચાહિદ્દે “અબ્ધ પ્રતિ' ત્યાતિદ્ધિતીયાચીતિ, પરામાન –ાવછિ જર્ય તત્તયાતિજ્ઞાનયાનુમિર્તિ પ્રતિ પૂર્વવર્તિત્વ પરામ પ્રતિ પૂર્વવર્તિત્વ નિયત તિ પામશાનવત્વાવચ્છિન્ન તત્તદ્વયાતિજ્ઞાનમન્યથાસિદ્ધમત્યેવંઋક્ષણ-ક્રાવાત્, “મન્ય’ હત્યસ્ય hોનનુન મુળમિતિ વિરોષો સુ પામસ્યાનુમિતપhકાનુગુણન - નનુગુપમન્યમ” હત્યનેન તક્કાળાસરાવાસ નિરજન્યથાસિદ્ધિ
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮]
[ તવવોષિીવિવૃતિવિભૂષિતમ નવ અમરનાક્ષાત્કૃઢત્વેન જે ધટતુત્વ ને વાત, છત્વા, તુવેનવ તરવાત, વત્ ઘટાનુત્પાવય પ્રમद्वाराऽभावेन सम्भवात् , क्षुद्रचक्रभ्रमिसमर्थान्महाचक्रसहिताद् હા વદ નુત્પત્તો તવ વાત્વા” ફત્યાહુ મેરા
જન્યત્ર વહન તપૂર્વવર્તન ઘર વાસમ તત્સદમૂર્ત तृतीयम् , यथा-गन्धं प्रत्यन्यत्र क्लासपूर्ववर्तिताकगन्धप्रागभावेन
ધાવિત્યારથી ચઢિ = hળીનનુમુળમિતિ વિરોધ નયને તવા નિહાળ્યથાસિદ્ધિાવા શ્રમિનનબન્ધન ખર્ચ ધટારત્વે જ યાત્યિોર ફ્રામિણાપત્ય પરિહતિ- ચેતિ તવાત્ ધરતત્રા 1. ચિત્ ઐમિનનના સમર્થન્ડસમવયાનીછે ! શ્રમિનનવહાદતત્વરાખ્યત્વેન ધર્ટ પ્રતિ વર્ષ લાગતોમ્યુપામપડપ તસ્ય દ્વારા કારત્વમવર્થ વાક્યમન્યથા સુદ્રમ્રામનનનતાર્થ બ્લોગવિ શ્રમિનનો મરત્યેતિ તતડપ મહાવહિતાર્ ધટોત્પત્તિ સ્થા, અમિદ્વારા જાળવે તુ શુદવઐમિમાત્ર સમર્થન ઇન મહાઈઝમખાનપાદાત્ તદ્રુપવ્યાપાર માવેત ધોરારિરિ અમિનનક્ષત્વસ્થ રળતાવછેવત્વે માનામાવાદ્દિત્ય- સુતિ તવ દ્વારા કારત્વ વીધિતિ
તે જથા ગ્રામનનત્વટલાદહત્વેન જ હસ્ય પરબત્ત્વ વિતુ હુન્ડરવેર્નવ, પવિત્ વટાનુત્પાજ્ય સ્રરૂપ વ્યાપારામાવાવ
મવા, તથા અવળચાવ્યાત્મસાક્ષાત્કાર પ્રતિ નિર્વિદ્યા પ્રતિ ૨ ન મનનળપાવાશ્ચવાલ્વેન વિનુ ચવખત્વેનૈવ, વિવું તત આત્મસાલાવાવનુસ્વાર્ય મનના વ્યાપારામાવાવ સામાવા ઇન્ચારાયઃ | - તૃતીયાળ્યથાસ્તિદ્ધિ નિરુપતિ- અતિ કવાતિ- રતિ અન્યત્ર અપનધરું . તરલરુમૂરિન્યપ્રામાવતહેમૂલ્યા
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યવસ્થામણમ્ |
[ ૫૨ - तत्सहभूतरूपप्रागभावादि पाकजगन्धं प्रत्यन्यथासिद्धम् ,' यथावाધાન્તરે પ્રતિ કદાપૂર્વવર્તિતહાદ્ધિનાતીન તત્સદમાં તદ્રાસમાવિ તયટી, દ્રાદિના વાર્મિોન્યથાસિદ્ધિવાળાયોમુ-સન્મતિના પુત્રખ્યર્થહેતુāપ્રવેશે ઝારાય? “પૃથાન્વય-દથતિરેશહિત્યે સત્યન્યત્રવાનિયતપૂર્વવર્તતાવાદમૃતત્ય, વાગરવેત્ , હજો વંસમાવેનૈવ આપકા - કવાણા રમાઇ- થા વૈતિઘરાન્તર વતિ રાવત સમવવાને
પ્ત વાહિતો નાયમાન પ્રતિ તરણભૂત રૂદ્ધવિનાતીયાદમૂતમા તદ્ધરાતિ-વટવાવાછિન્ને પ્રતિ નિયતપૂર્વાર્તિત્કામાવાવ પાસમત્વ જ બળવંતભાવ રૃતિ ન ધટવાવરિજી તાજમહેઅન્યથાસિદ્ધત્વનિત્યમિશન્યાયતદ્ધા હત્યજીમ્, અન્યથાસિદ્ધમ’ હત્વનુપજ્યતે ધન્યત્ર શનિ તપૂર્વવત પ્રત્યે વા િતના મૂર્ત વાવિ, પવમન્યત્ર નિયતપૂર્વત વારિ તલહમૂત વાહીતિ ત્વાકાં હુપાહીનામન્યથાતિદ્રવં પ્રખ્યાત હત્યતા હસ્તમુ-“હાર્યક્ષમ ઉતિમાં હપ્તવાહીનાં મધ્યાહેમાત્રસર્વતો
તપાવે, રિતુ મથાવ વન્ડ-વિત હતિ તદ્દભૂતત્વ ક્વિન્ન પતિ જન્ડાક્વિાન્યાસિદ્ધિ સત્યા- ન્હાહિતિાનનું ‘બન્યત્ર સ્ટનિયતપૂર્વવતિ” હત્યત્ર ફ્રન્યર્થ જાણત્વમ્, તસ્યાખ્યાદ્ધિશરીરે પ્રવેશ, અન્યથાસિદ્ધ વળત્વદરન્યથાસિદ્ધિરાન્યત્વે પ્રતિનિધિયા પ્રવેરા યેવમો ગ્ર પરં૫રયા રળત્વ ધારણત્વાલ–ાવાત્માશ્રયોગપિ વિત્યા
ઠ્ઠાં પ્રતિ- વૈતિકા રાત્વાદિતનિહાળ્યથાસિદ્ધિનિર્ધવને તત્પરિહા હેતુમુપતિ - પંચનય-તિરાદિત્ય રીતિ- અન્યત્ર જસનિયતપૂર્વવર્તિતાશા વર્ય ઢમૂતવં વાંધો સમu, અન્યત્ર ક્ષત્તિવતપૂર્વવર્તિત જાહ્ય વસલ્ય સમૂત જ હા સમરત્યેવં સર્વેષા - ૬૭-અશાવી નામન્યથાસિદ્ધર્વ પ્રસન્થતિ
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૬ ]
[ તત્તવોધિનવર્ષાધિમૂહિત भावः किं नान्यथासिद्ध? पृथगन्वयव्यतिरेकसाहित्यराहित्ययोरुभयत्र तौल्या , मैवम्-'अन्यत्र क्लत०' इत्यस्य 'अवश्यवलत०' इत्यर्थकरणाद, अपश्यलसश्च गन्धप्राभाव एप, गन्धरूपप्रतियोग्युपस्थितौ शीघोपस्थितिलाघवात् , इत एव मह पस्योन्यत्र क्लसवाતદ્વારા સત્યમ્, તા ૨ -પાવીનાં પૃથાવતિદેવવૈવવમાન તક્રાહત્યામાવાન્નાન્યથાસપ્રિત ફર્ઘ દ્વતીયન્યથાસબ્રિનિર્વવને પરઃ રફતે- દત ! ઇમિતિ- અન્યબામાન રૂપમાઅમાવસ્થાન્યથાસિદ્ધાર થા gશાવયતિરેલાદિત્યં પાંજમાવે, મન્દપ્રામાવત નિયમો હપપ્રારામાવલવમિતિ
ન્હા, તથા અપપ્રામાવર્ચે નિયમતો અંધકામમાવતત્ત્વામિત્વતો મુખ્યપ્રામાપ પૃથકન્વય-વ્યતિરાદિત્યે સમરિ, અથા વાચ
હૃસનિયરપૂર્વવર્તતાય શોધમાવસ્ય સાહિત્યં રૂપમામા, તથાઈચત્રલ્હનિયતપૂર્વવર્તતાસ્ય કામાવસ્ય સાહિત્યે - પ્રામાપોહ્યુમવર્ગ અક્ષપાતાવરુ માન્યામાન પાન મળ્યું પ્રતિ ચોથા હપદ્માવામાવડન્યથાદ્વૈતથા તે પ્રત્યેવ રૂપમામાન, વન્યામાવો બન્યથાસિક સ્વાર્થ માધ- વમિતિ ગર્વ પ્રતિ શ્વબાગમાવ પાવર કસ્ટો R પ્રામાવ હત્યગ %િ - વિનિમમિત્યાયામાદ– રતિ- યસ્ય જાણવપને હાલવું તોડવરાયજ૮૪ તિ, છાય જ શારીરતં સ્વખ્યતમુપસ્થિતિશi, ઐતિ, મતે કાળે પ્રતિ વાળત્વવિચારે જહપતિ જ્ઞાનસદ્ધવાન્કારામા ધ્રાદિત્યુપચતો મવતિ, અન્યથસહવરિતજ્ઞાનત પાત્મપ્રતિયોનિ વયિતી પકાવોસ્થિતિર્મવતીતિ રૂપકાતામાવલિયા વિન્ડોપસ્થિતિ હત્યેવમુપસ્થિતિશતહાવસાવા વન્યપ્રાકમાવ પવાપરયસ્ટનિયતપૂર્વવતતાવ દીતિ તત્સમૃતવાદુ પાયામાવસ્ય પાનવાળે પ્રત્યવથાનિદ્ધત્વામિત્યદૃત ga Oાધવતોશ્વયનવસ્થાના
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને .નાન્શવચલિમ્ .
[ રદર માવેડનેદ્રવ્યવરવં દ્રાવક્ષુપાહી તૈનાન્યથાસિદ્ધ, મહત્વ શરીરહાનાવાવ ગત વવ વ વ્યાપ ધર્માવચ્છિન્નધ્ય કાવ્યધર્માવજીન્નેનાન્યથાસદ્ધિ, બાપત્યવાહૂ! વૈદ્ય
-
1
યત્ર ચત્ર અપછHહવે તત્ર તત્રાને દ્રબ્ધવાવનાર સમeતીતિ. અનેકદ્રવ્યવર્વ વિદાય નાન્યત્ર વરુપä મહુવમિતિ મહુવને ચાન્યત્ર તત્કામાં જાધવતોડવરસ્ટલ મહમત દ્રવ્યવસ્કુિપાવાવનેચવાપમન્યથાસિદ્ધમિલ્યર્થ છેન સ્ટાધર મર્યાવરયાદતત્વમત્યસિયામા-મહૃર્વત-મહાપર્વ સામા
ન્યમ, તબૈ મહત્વમ્, અને દ્રવ્યવન્દ્ર જાનેવદ્રવ્યાશિતાશ્રિતત્વનિત્યદિવ્યસ્વરારીરાપેક્ષા પવરવી મૂતમિત રૂારી હાઈવેન महावस्यावश्यक्तत्वमित्यर्थः । अत एव लाधवतोऽवेश्यालसत्वस्थ વીકારવેરા ચાપાછિન્ન દિવ્યત્વેવ્યાપ ધર્માવછિન્નક્યો વ્યાખ્યાછિન વgસ્વપડ્યાયવાજીન્નનો અન્યથાતિ ચંદર્ય પ્રત્યન્યાસિદ્ધ વ્યાપાધવછિન્નાપેક્ષી વ્યાખ્યધર્મછિન્ને ધિત હોયવ? માયત્ર વાળતાવ છેવત્વસ્વ સામાન્ય થવ માહિત્યપક્ષીયામા-ગાત્પવાઘવાિિત- દ્રવ્યત્વાવછિનશ્ય પાનખત્વે શાળતાવછેરવત્ત્વરૂપવિષ્પોતાછલાં નાપાત્વે દ્રવ્યમાત્ર સ્વાતિ વનિ દ્રા જાનાનિ ધુ, વદિવા
છત્રી કારત્વે તું ધાબતવછેષ્ઠત્વવ વપરાdચોષતામાં રાધિમપીથલાવ વાડાનામતિ બાપુત્વસ્વાધવાન્ વલ્ડલ્ય હેત્વેન ધાં પ્રતિ વાપર્વ દ્રવ્યત્વેનાજ્યથાસદ્ધિત્યિો નનું ધર્ટ પ્રતિ નવલત્વે રવાન્યમ્રખ્યત્વલવન, વાહપર્ય સુવાશ્રયકાન્યસ્મૃમિનન્યત્વતન્વજોનેતિ અવશ્ય વાળતાવછેરૂશ્વ પક્ષવા વ્હસ્ય તqો ધુમૂત અતિ સન્નશ્વછતહાધેવાવવ©સનિયતપૂર્વવર્તનો વખસ્ય સમૂતત્યાત્ વખપાવવામન્યથાસિમરત તૃતીયાચથસિદ્ધવ રૂપ
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૬૨ 1
[ તવલોધિનીતિવિવિખ્યું સમ્બન્ધાવાન્ ખ્યાતિનાવયર વખપારિત રવાન્યથાસિદ્ધી પ્રથમવૈવચ્ચે? તøધિકૃતાવરયશવયાત્રા પ્રવેશોતરા
જમાવાવ થીન્વયળ્યતિરે અદ્યતે તેર તત્ ન્યાસિદ્ધ બિત વાર્થ, રથા-ધરં કાતિ વધેર વહત્વ, વર્ષોનાવર્ષોવીત્ર વાવનાં છેવાક્યોન્યથાસિદ્ધિરિતિ મેઢાકા
ન્યથાસિદ્ધત્વે તર્થમ્ ચેન દેવ યા શું પ્રતિ પૂર્વવતિત્વ મૃa તન્યથાત ફાતિ પ્રથમાન્યથાસિદ્ધપરિસ્થ વ્યમિત્યારા પ્રતિક્ષિપતિ-૧ તિા પવમ ડમરાળા દૂત ga તૃતીયાન્વેસિદ્ધિત પવા નિવેધે હેતુસાદું-તાધવતિ- સ્વધરાધવજીત્યર્થ છે માત્ર તૃતીયાવાસિદ્વિરુક્ષને સજ્વલ્પઢાવવશતાવરયશવર્ષ વતીયાન્વયસિ૦િળે પ્રવેરો પ્રથમ સિનેનૈવ મૃતાર્થત્વે પ્રથમ ન્યથા સિદ્ધિમુપાવાય માત્ર ઘડ્યા ચારિદ્ધિવા મતિ તત્વવારક્ષાવ તવાવેરાવનિમિતિ માવા | રૂ.
વહુન્યથાસિદ્ધિ નિરૂપત્તિ-યમવાતા હવાતિ- યતિ ચમહાલૈવ ઠુમાવ, ચાય પદ્ધત્વચ, અથવ્યતિરે મૃતે, તેન
હેન તખ્તત્વઅન્યથાસિદ્ધમિચેવે ક્ષળલમન્વયી પ્રથમાન્યાસિદ્ધિતeતુરીયાસિદ્ધ૮ળ્યું યતિ- કાચ ફતિ-પ્રયમાન્યથાસિદ્ધી ખુહૂપનિષ્ઠાત્રે બ્લચ વિરોષાવાવ છેવત્વ પર્ય વિરોગત્વાક્વઝેઘë “બ્દપ પટપૂર્વવતિ' ફિતિ પ્રતીતી માત
ત્યવર્ઝેન વનાવવા તતૂપચાન્યસિદ્ધિ, વતુર્થ વપત્વસ્થ રળત્વે વખ્યત્વચા વાહય પૂર્વવર્તિત્વ રવિMવ. વલતયા માલત તિ વçયટપૂર્વવત' પ્રત્યેવ શો વષ્યવસ્થા પૂર્વવર્તિત્વ વાગ્ય, તત્ર વિરોષળતયાં માસમાનસ્થ વડત્વચાવછેલ્વે વિરોષતથી, મામાન વન્ડયાવ છેવત્વમિત્યધક્કેવેન વપનાવછેદ્રાજ્ય હત્વચાન્યથાસિદ્ધિવિન્ધર્વ પ્રથમવતુર્થીન્યાસિદ્ધાર્મ હત્યર્થક
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને કાર્યાનિઝમ
[ રદ્દ _ स्वजन्यस्य यं प्रति पूर्वपतित्वे ज्ञाते खस्य तवं ज्ञायते तं प्रति વન્યથાસિદ્ધમિતિ ઇશ્વમ, યથાવ પ્રતિ ફટાન તપિતા, ધર્ટ છત્ય સાક્ષાતુન ઠાટે ધટનના જ્ઞાāવ દ્વારા તસ્ય પૂર્વમાવગ્રહાત, તદુત માતા- “યત્ર કન્યW. પૂર્વમાવં જ્ઞાવા નન તહસ્તિત્ર નન નનનન્યથાસિદ્ધ, યત્ર તુઝન પૂર્વમાં જ્ઞાતા નવઘુ તહૃસ્તત્ર દ્વારા કરવું યાધેવાપૂર્વद्वारा" इति । न चायमाधेन सभ्यते, भ्रमिजनकत्वादिना हेतुत्व* પશુમાવુથારિદ્ધિ નિપથતિ- સ્વાસ્થતિ તવં પૂર્વવર્તિત્વમ્ ડાહતિ- થેતા ૦ક્ષામનત્યમ્- વિઝન્ય કુટાસ્ત્રીવિટ્ટગન્ય હાસ્ય, ર ત ઇ પ્રતિ, પૂર્વવતંત્વે શાતે સતિ, સ્વસ્થ લુહાપતુ ધાં પ્રતિ પૂર્તિ શાયત કૃતિ ત ત ધર્ટ પ્રીત, સર્વ લુહાહવિતાન્યાસિદ્ધ તિ અર્થે સુત્રાટી વટપૂર્વવર્તિ શાતે સત્યેવ હાહાતુર્થપૂર્વવર્તિત્વ દ્વાયત ત્યપેક્ષાયામાદુ- પદ્ય પ્રતીતિ થ લુહાત્કવિતા સામાન ઠાઠમાપારી છત્ય હેતુ –ામાનીતા લુછાત્રદ્વાંતીત હસ્ત્રિવિતા વિમલશ્રેન્થરતાનુશોપાધ્યાયાશ્ય વાત ચીત- તદુમિતિ વત્ર અરે, ગન્યા છાત્રા, પૂર્વમાવ પૂર્વવર્તિત્વમ્, શાત્વા શવ, નાયુ ત્રિાહતુ, તથા પૂર્વર્તિત્વ તત્ર ધટે, વેન લુહાર, જૂન जनका कुलालपिना, अन्यथासिद इत्यर्थः। यत्र तु स्वान्दो पुनः, બદય પૂર્વકનય યાાસ્ય, પૂર્વમા પૂર્વવર્તિતત્વ શાત્રા, બન્યા યાનસ્થાપૂર્વસ્ય, ત તજૂર્વવર્તિવત્ર, તત્ર વળી , તદ્ધ અપૂર્વદ્વાનો નનું સુકાન સહૈવ કુષ્ઠાપિતુાં પ્રતિ પૂર્વ
તંત્વે અહ્યત અતિ ઉદ્યાન છાપર્ધ પ્રત્યજ્યોતિદ્વિરિત્યેd પ્રથમન્યથાસિદ્ધવ ઠાવિતુર્થથસિદ્ધત્વતન્મવાન્ દશમાન્યથાસિદ્ધિાના વર્ષે ચૈત્યાનું પ્રતિક્રિપતિ-1 Bતિ- કચ શાસ્ત્ર
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪ ]
[તત્તવોધિની વિકૃતિવિભૂષિત રિલાયે તત્ર ચહ્ય દૃતિ ત્પાથે વન' દતિ વત્વાર્થનિયતપૂર્વવર્તિમન્નતિ વિશેurઘીઑવિ, નાશિ ધિતીબેન, તત્ર શાનનુ
વિતા, કાવેન પ્રથમા સિન, 7 સંસ્થત દત્યન્વય 1 શ્રમિહતનાવિન ખસ્ય ધાં પ્રતિ બનત્વમપિ યથાશ્રુતપ્રથમાન્યથી સિદ્ધિરાવતો ન ચાલ, ચિતો અમન સા સ્વમાનવસ્થ ધાં પ્રતિ પૂર્વવર્તિત્વ મૃત્સત દત્યેવમાધાન્યથાસિદ્ધિાર્ચ યથાશ્રુત
સદ્ભાવ તિ, તમાવાવાચસક્રિસ્ટલMમિલ્વે પરિબ પીયન દ્દવ અત્પવાનિયતપૂર્વવર્તિમિસ્ત્રી વચ્ચે ચં પ્રતિ પૂર્વ વર્તિત્વ પૃાતે તેન તસ્યા થાતઝિરિતિ, યત્પવાર્થનિયત ફાત્ર ચર્ધવાર્થ ચેન' કૃતિ તૃતીયા થવા ગ્રાહ્ય તથા ૪ “ચેન ફત્યનેન
મળે' ત્યક્ષ્ય અને િભ્રમણમેવ, તન્નિતિપૂર્વવત્યેવ અમિનનો ટ્રેન્ડ હતિ તદ્ધિસત્વસ્વ માનવામાવાન્ ય’ દત્યનેન “સ્વમિનન ” ત્યજ્ય માં જ સમવતીતિ નાવાડ ન્યથાતિરિસ્ય, પર્વ “ચેન ધ્રુત્યનેન રાજેન” પ્રત્યક્ષ્ય અને યુત્પવાર્થ લુછાઇ પવ, તનિયતપૂર્વવત્થર લુહાપતિ તજિન્નત્વ ફેન્ટાસ્ત્રપિતુતિ “યત્પવાર્થનિયતપૂર્વવર્તિમિત્રસ્ય ચ” હત્યને સ્ટાઈપિતુ દત્યસ્ય પ્રતિવેન નોસ્ટમાં લુછીપતીતિ પ્રથમેન રતાર્થત્યાણાવાવાન્ પરામાન્ય સિદ્ધિcપનJવજીતિ નિવેધતુમુપતિ - નનવરિનેતિ શેતુરક્ષાર્થે ધાં પ્રતિ વખસ્ય પાત્વરક્ષા તત્ર પ્રથમાન્યથાસિક્રિસ્ટલળે. “જય ઉતિ વાવાર્થ ‘ચર્ય' ચેતદ્ધદાત્પવાર્થ “ર” કૃતિ થવાતિ- દેશન”
તદ્ધદાત્પાવાર્થત્યા નવેવમવિ અન્ય પ્રતિ પૂર્વવતિત્વે જ્ઞાત પવ ચર્ચા ચં પ્રતિ પૂર્વવતત્વ અદ્યતે તે પ્રતિ તન્યસિદ્ધમિતિ દ્વિતીયન્યથાસિદ્ધચવ ઢાપિતુરન્યથાસિદ્ધત્વ સારાવતિ, યોગળે પ્રતિ કુછાતું પ્રતિ શુદ્ધાધિતુ પૂર્વવર્તિબે, તે પવ ધર્ટ પ્રતિ પૂર્વવતિત્વ છાત તિ, તથા ૨ કુલ્હાસ્ત્રપિતુજન્યથાસિવાય પશ
છે
:
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને જાન્તવ્યવસ્થામણ ]
[ ક જુનું પ્રતીતિ વાગ્યાવિતિ રિજ II
વૃતીજ-વતુર મેદાન પજ્યાં તીયસ્થાન્તિવાન વિધવાન્યાયિદ્વિતિ વિવા
પરે સુ-વિન્યથાસિદ્ધિ ધવરસ્કૃત” ઝુલ્યાંઘા, નાનાવિધાધવøતાવફયત્વપજ્ઞામિન્યાભિધાન” હત્યાહુ
થિ પાછા વ્યવહનાન્યથાસિદ્ધધાત પાકવાતિના હેતુત્વ ન રાહિતિ જેવી ન-અન્યથાસિનિહાનિ તપૂર્વ માન્યસિદ્ધિજપના વર્થિત્યારાહુાં પ્રતિક્ષિપતિના દ્વિતીયનેતિ નિયતુમા- તતિ- દ્વિતીયાન્યથાસિદ્ધાવિત્યર્થ જાનનુ પ્રતીતિ વાવ્યત્વે ‘વન્ય પ્રતિ’ કૃત્યનેન સ્ટાનનુકુળમળે પ્રતિ હત્યસ્થ વિવાસિતવા, તથા જ ટાકો ધટપwહાનુગુ પતિ હાઈ પ્રતિ ત્યજ્ય હીતુમરાજ્યતંત્ર દ્વિતીયન્યથાસિદ્ધિ હાર્દાપિતુ વિતિ તાહય પક્ષમાન્યથાસિદ્ધિપુનSિJવયીત્યર્થ છે
અન્યથાસિદ્ધિવિધવાવિમતમુપતિ - તૃતીતિ- સ્પણમ્ ! બન્યથાસિદ્ધિવેશવેતિ મતમુપતિ - વિતિ મર્યા બાદત્યનેન સન્વન્યા “અવયવન્દ્રત હત્યાતિ-અવયવલ્હનિયતપૂર્વતિન પર કાર્યક્રમ તલમૂતત્વમિતિ તૃતીયા થાતિદ્ધિત્વેનો પતિન્યથાસિદ્ધિદૈવ, તેના ઉપામન્યથાસિદ્ધાનાં સાહિત્યમાં મિર્થ તëિ પ્રાવાં રાજ્યથાસિદ્ધિનિયમિત્યપેક્ષાયામાહુનાનાવિતિ - નશ્વનન્યથાસિદ્ધત્વે તતિ નિયતપૂર્વવતત્વ ારાત્વેિ જ સન્મધતિ, તથા અતિ વ્યાપાધર્મ દ્રવ્યત્વાતિના ન્યાસિદ્ધત્વયેવ પાછા સર્વેન સત્યન્તામાવાન્ પાર્ટી નાનપાત્વમેવ રહ્યાદ્રિત્યારાતે-વેતિ એ પ્રતિક્ષિત-તિ- દ્રવ્યત્વાવિનાન્યથાસિદ્ધત્વે વ્યત્વાદ્વિપમન્યસિદ્ધિનિરૂપ, ન તુ પાત્વાતિ તથતિ
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ સંપોષિનીવિવિધ वर्तितावच्छेदकरूपवर्ष तत्त्वमित्यदोपात् , धूमाद्यनुपधायकवधादिसाधारण्यायावच्छेदकरू पनिवेशः, धूमादी रासभादेधूमध्वंसादेश દેવત્વવારાય નિયપૂર્વવતતિ, નિરમતોડ વ્યવહેતપૂર્વાવર્તत्यर्थः। न च धूमाव्यवहितपूर्वकाले कचिद्रासमादेरपि सत्वाद् एतद् रासभाद्यव्यावर्तकम् ? तद्रासमत्यादिना रासभादिव्यावर्तकत्वेनास्य અન્યથાસિયનિત નિયતપૂર્વવર્તિતાવછેરૂવં પાત્વાદ્ધિ, સદ્ધ પાછાયાવરીતિ જગવં તસ્ય નિર્વહત્યર્થ ચેન વહ્નયાતિના ધૂમાવિનોત્પયતે તત્ર ધૂમાનિયતપૂર્તતત્વચામાવાત્ ઘૂમવારત્વેજસ્થાવતો નિયતપૂર્વવતતાવછેરૂપનિવેરા ફત્યાધૂમનુ તિ-તથા જનિયતપૂર્વવર્તતાવછેરવહ્નિતાપિવરસ્ય માનુપવાઘવદ્યાવાર્ષિ વાલાāસાવતીત્યર્થ અન્યથાતિદ્વર્યાનપથર્નવવસ્વ પિતૃઋત્વે તદ્ધદત્તાઘવ છન્ન પ્રત અથથસિદ્ધિનિહાળસ્થાપિ રાસમત્વવેદ્યરત્યાઘવચ્છિન્ન પ્રત્યવસનિપાતયા તદ્દવમાવાય નસમા જાધત્વે સ્વાવતો નિયતત્વસ્વ નિવેરા ધૂમતવા િધૂમવાદ્યવૃછિન્ને પ્રત્યજેથતના ધૂમોત્તલાને નિયમિતપ્રદર્શનો વિત્યેતિ ધૂર્માનચતતાવછેરવામપતિ તદ્દવા ધૂમધ્વંસાહેબૂમાવિ પ્રતિ મારા પ્રસાતેયતો નિયતપૂર્વવતતાવછેરનિવેરા ઇંત્યાધૂણાવાવતિ સમત્વાદ્વિમાવિ ઘટવાઘછન્નત્ય પૂર્વવર્તતાવ
છે સ્વાવ, રામપ ધટાઢિીનાં ચવા વાર્િ પૂર્વના રાસમસ્ય વસ્ય વાસ્થવતુ વમવાત યાદ– નિયમોન્ચવતિ ધૂમાવવ્યવહતાડો નિયમતઃ વિદ્રામાવિવાદેવમવિ તેત્ર શાળાવાપત્તિ ચાવિત્યારા પ્રતિક્ષપતિ- નોતા પુતતુ “નિયમનો વ્યવહંતત્યાંવિત વિરોષણા નિષેધે દેતુમા- તાપમરવાવનેતિચંદ્ધિ નિયમનવ્યવાહિતપૂર્વતિત્વ જાળત્વન્ટલ ૧ નિવેરાત જિત્વવ્યવહિતપૂર્વવતત્વમાત્ર તવા તદ્રાસમત્વાંન્િના રાજમારવા
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
અપત્તિ વ્યવસ્થાપનાખ3 સદા , સમસ્યાને વેન્યથાસરેવાદેવાતા ન વ તા. સમેહ્યાદ્રિના તત વહેતુત્વ, લગ્નેમાદ્રિ પ્રતિ દિહત્િoતસિમાડાબાસમૃતઘેન થોરન્યથાસિક્યમાથાત્,
ધૂમવા ગ્રંથનિર્દૂિમાવદિતપૂર્વવતંત્પાદુ ધૂમં પ્રતિ તદ્રાસમત્વદ્વિના સમાવિ રત્વમાપત નિયમ તોડશ્વવદિતહૂર્વવર્તિસ્ય તત્ર પ્રવેશે જ તત્વ રાઘવહંતપ્રાક્ષવજીન કાર્યસમાનાધિર બાન્દન્તામાવતિયોગિતાનવજીંજવસ્વરૂપતા તદ્રાસત્યાં ધૂમાવ્યતિપ્રાક્ષનાવઓન ધૂમતાના ધરણાત્યનurમાવપ્રતિયોતિયા અવષેશત્વેન જ તનવષેશત્વમિતિ તદ્રાતત્વમવાર નtી નિયમતોડવ્યવહૂતપૂર્વવર્તિત્વસ્ય ધૂપં પ્રતિ રામાપમાન જ રળત્વક ફતિ તદ્રાક્ષમત્વાતિના પારમારિવ્યાવર્તિત્વેનાહ્ય નિયમાનવેરાય સપ્તઋત્યાવિત્યા નિનુ ધૂમવ્યવહેતપૂર્વબાવન ધૂમાધવ રામવાવચ્છિન્નત્યં કન્ડિન રહયા રાસમત્વચ તત્ત્વમાં પ્રતિયોગિતાનવછેવત્વેન તદ્વન્દા રાતમાં ધૂમ પ્રતિ જાણત્વાયમાંશનિવેશેષીત્વત
- રાસમતવાતિ - તથા વાવમત્વાદ્રિના ધૂમ પ્રતિ નિયમતોવ્યહિતપૂર્વતૈલિ, અન્યથાવિવ- અન્યથાસિદ્ધિાન્યત્વ લાન્ડફ્લૉન્નિવિકસ્યામાવાવ, દેતુવાન રત્નામાવવિત્ય 1 નનું ધૂમત્કાછિન્ન પ્રતિ તદ્દામત્વનાં વન્યથાવિ ા તમાકે. જાપાત્વાપત્તિરતિ નિયમાં વ્યર્થ ત્યાહૃચ પ્રતિક્ષિપતિ- જોતા તત પર્વ બન્યથાસિરેવી “અન્યત્રમલ્હનિયતપૂવવતિન પવ ક્રાર્યક્રમ તત્સમૂતમન્યથાસિદ્ધ’ પતિ તૃતીયાચોથારિદ્ધિમત્તાવ તારામત્વાદ્ધિના સમર્ધારિ પ્રત્યચચલિત્વ વોચેમ, ન તત સાર્વતિ, 'તકાતમાઇસમાનારીનસ્ય તદ્રામાવિવવિતતમવ ધૂમવાછિન્નતા તા.સિદમૂતત્વ તકિસવિલ હી તાના
*
?
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
દ્દઢ ]
[ તવોધિનીવિતિવિભૂષિત”. વિરોધ્ધમાસાત્યાય નિયપૂર્વવતંતવ જીવન યેન ત્વવસ્તદળવાથસિદ્ધયો યદ્રા વૈશિવ્યાપવાતા છેલવપનિયતપૂર્વવર્તિત વછેરાવળ, સુર્થ વૈશિ રમવાવિતિ નિયતુમુપતિ- તમારિ પ્રતીતિ તદ્ધિતિતકૂમવિયર્થ તાતિ- દ્વમાવિશાળત્યા થયોmભ્યયાસિદ્ધમાવતિ- “ચત્ર જસનિયતપૂર્વવતન પવ ફાર્યતાવે તાહમૂતમ્” તિક્ષાણિતાન્યયાતિ થમાવદિત્યર્થ થ થવું જ રા તન્ય સ્વાન્યાસિદ્ધત્વાક્યુપામેનન્યથાસિદ્ધત્વમાત્રચૈવ રાક્ષસન્મવાસિયતપૂર્વવતંત્વપવિરોષ્યમા કોરપાત્વટ્ઝક્ષાવિષ્ટો વ્યર્થ ત્યા, તરસ્ય ચિત્વાપત્તિરિદ્વારાઈ નિયતપૂર્વવતિતાવર્ઝેન એન વેળ પળાત્વવ્યવહારહતેનૈવ રૂપેબાન્યથાસિદ્ધત્વનિત્યસ્ય વાખ્યત્વેન તદ્રતિમત્વાર્ધમત્તાઘવછિન્ન પ્રતિ નિયતપૂર્વવર્તિતાવછેર–ામાવાત તદ્દાગિનન્યથાલિત્વિય માન તબ ાસમા જીત્વવાળાય “નિયમોJથહિતપૂર્વવાદ્યવૃત્તિતાવ ” ફતિ વિરોષi ahત્યાવિષ્યમાળાતિ -નિયતપૂર્વવતિમાંરા તાત્યાયેયર્થધૂમત્વાધવછિન્નાવ્યવતિપૂર્વાસે યત્ર પુત્ર હેરો નિયમતો રમવાઈવનિત્ય સવૅવિ ચત્ર ચત્ર દેશે ધૂમવીર્વાછિન્નમુપતે તત્ર સર્વત્ર જાતમવાદ્ય છજર્ય સમિતિ નિયતપૂર્વવર્તિતાવ છે. વૈશિવ્યાપવાતાવછેલત્વવિરોષપણાને રામવાવેarદરાતિયા - ધાનામવાન્ન તેન રાતમા જાણત્વમલ દત્ય- રતિ વુિં વૈશિલાપતાવòત્વમપિ નિયતપુર્વવર્તિતા વચ્છેદ્ય વિરોધખતયા ૨પાતાલને નિવેયને તવા તત્વાધિવાળવૃત્વત્યJામાવતિયોગિતાનવધર્મપર્વ વારનર્વામિત્રેવ પાનત્વશ્લેખમાઈ શાવ્યવહતમાક્ષળાવજીંત્યાત્વિવ્યાપનિવેરાવ ત્યવતામિત્યત શાહ- ચં ચંતિ- રિવાપાતા:
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેાન્તવ્યવસ્થાપ્રણમ્ ]
[ ૨૬૨
વ્યાપતીશાજિતત્તજૂમાવેમિથો હેતુત્વવારળાય શહિવ્યાપ નિવેશ, તત્ત્વ વૈશિઝિન્યાપતાં મિમૈદેવ જાનામિતિ નહિ !
ધ∞ત્વ નિયતપૂર્વ તતાવછૈવિશેષળતયોપાવાને શ્વેત્વર્થ' વૈશિતિ – ચંદ્રેશે પર્વતાવિવરૂપે પર્વતીયધમો વતંતે પર્વતીયજ્ઞવિ તંતતિ પર્વતીયટ્ટમ વિજનનેશનૃત્યત્યન્તામાવતિયોગિતાન વન્દેવપર્વતીય તત્વવપક્ષળવવૃતીય‰તિપિતા॥ત્વે ચા પર્વતીયવદ્વેતથા પર્વતીયવાળનેશવૃત્ત્વચામાવતિયોગિતા
નવચ્છેદ્રપર્વતીયધૂમત્વવત્વહક્ષળપર્વતીયવૃતિજ્ઞપિતા પત્નું પર્વતીયધૂમેઽપ વસ્તૃત તિ પર્યંતીયધૂમસ્ય દરળ હિદ્ધિ પર્વતીયવૃત્તિજાળ પર્વતીયŁમોઽવિસ્વાત્યેવમેનેરાવર્તિત ત્તત્ત્વમવેમિશારણ ત્યાપતેવોરાય જાળિળવ્યાપવાવિ જારણત્વળે નિવેશ, તા ને તધ્માવ્યવહિતાાળે ચચા તનઃ સત્ત્વાત્ ાહિત‰મવ્યાપવં તદ્દતૌ સમા 7 તથા જ્ઞાહિતન્નિવ્યાપત્યું તધ્મે તસ્ય તદ્દનધિ પાવેશે તદ્રુહ્રયવ્યવતિમાશ્ર્વવિજ્યુંવેના સ્પ્લેન જિતન્નિવ્યાપૠત્વસ્થામાવાદ્રિત્યર્થ એમ વ વૈશિવ્યાપત્યું બાળિવ્યાપોમયસ્ય જાણત્વહક્ષળે નિવેશસ્યાવશ્યાવ I ખાણિત્વસ્ય નિષ્ટ જળ વાંચત- વસ્તુત કૃતિ । ધૂમāાયાશ્રય' કૃતિઅત્ર ‘ધૂમાવ’ ત્યાોપવાત્ તત્તવાર્યતાવછેાનાં યત્નાદીનાં પ્રણમ્ તું હત” ધૂમાવ્વાવ∞ન્ન પ્રતિ ાળુત્વ જ્ઞત્વન ધજ્ઞેયેત્ તત્રેત્યં સમનુવાતમ્- ધૂમત્વાશ્રયા યાવન્તઃ પર્વતીય-મજ્ઞા નલીયાધૂિમવ્યયઃ પ્રત્યે તત્ત મત્સ્યેન રૂપેળ તત્તત્ત્વમાં વ્યહિતા ળાવત્ઝેવેન તત્તપર્યંતીયયૂમાન્યાતા ધાને તત્તત્પર્વત-મહાનલાવિદ્ધેશે. વિશેષતયા અમાવતિયોગિવ પ સન્વન્દેન વર્તમાનોભાવો મૈં સંયોાલવન્ત્યાચ્છન્નર્વાહત્વા પ્રતિયોગિતાશામાવન્તુિ સંયોાસન્વન્ધાવચ્છિન્નયર્દાવચ્છિન્ન
ઇન્ન
ܝܕ
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
શકo ]
[ તાવશોધિની વિકૃતિવિભૂષિતભ __पस्तुतो धूमत्वाद्याश्रया यावन्तः प्रत्येकं तत्तदन्यवहितपूर्वकालापच्छेदेन तत्तदधिकरण विशेषणतया वर्तमानस्याभावस्य कारणतावच्छेदकतत्तत्सम्बन्धावच्छिन्नप्रतियोगितानवच्छेदकरूपयचं तक तत्तद्रव्ये तत्तचरमसंयोगस्य चाक्षुषादौ चक्षुरादेश्च कालिकेनव હેતુત્વેગ સત્તાધિકરણે ઘૂઝ તત્તવાહિતકાશાलावच्छेदेन वर्तमानत्वमभावस्य सुलभम् , तेन तत्कार्याधिकरणદ્રતિયોગિતાશામાવઃ “સંયોનિ ધટો નાસ્તિ” કૃતિ પ્રતીતિસિદ્ધા, તસ્ય તંત્રપિતા યા વાતાવમૂતર્કયોલન્વન્યાવચ્છિન્ના પ્રતિયોગિતાં તવષે ધટર્વ તનવષે વહૂિર્વ તદ્વ વલ્લો સમસ્તીતિ, અન્ન જાર્યાધિળે ચેન સવજોન વર્તમાન સત્ ચત જ મવતિ તન્નB વાળતા તત્સમ્પર્વાછિન્ના, ર - ન્નિષ્ઠાતાવ છેવજો વોચા તત્ સાનિયતપૂર્વવર્તિવાળ
નનુ રજિસક્વન્ધર્ન વાનાણીમાવા સ્ટિવન્ડપેન વાધા f ઊંત્પજ્યાધિક્ષ વ, તત્ર કાવ્યર્વાદ્દતપૂર્વશાસ્ત્રાવન વર્તમાનત્વ સ્યાગમાવસ્ય સાપાત, પૂર્વ
હસ્થત બક્ષણાતમાનવાહીનતયાતલ્લળવૃત્તિતાયામવછેરવૈત્વજ્ઞાપાવાતિ તદ્રવ્યવહતધૂર્વવાહાનવઝેન તધિવપક્ષને વર્તમાનયામાવયાસિદ્ધાંતભ્રતિયોગિતાનવધર્મવવન્ટલ જાણત્વમપિ તત્રાપ્રસિદ્ધમિયત બાહુ-તત્તદ્રવ્ય ઇતિ- તત્પટાદ્રવ્ય ત્યા તવરાચારચ તત્તજ્યસંયોય, ચસ્વ હિ નિજ દેતુત્વેપિ” ફત્યનેનૈવાન્વર્ય, ચન્વર્ણવજોન શોધેજાબમાવ
સંન્યવર્ધન રાધિí રિદ્રવ્યમ્, દૂર્વાહયાવ સમાનશાહીનતયા તત્વૃત્તિતાયાં પૂર્વાહયાવચ્છેત્ત્વજ્ઞાન પૂર્વાહાવઝેન તેદાયિદ્રવ્યવર્તમાનત્વમ માવી સુત્ર”મેતિ તત્રાપ્રસિદ્ધિાદ્વોયસામવ ક્રિતિ જન કાર્ય-જીરેખમાવ૮
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
મિને વ્યવસ્થીપ્રીમ ] - [ ૭૨ क्षणे दिसत्वेऽपि न क्षतिः । न च 'तत्तद्भूमाघधिकारणावच्छेदन तत्तदव्यवहितपूर्वकाले विशेषणतया०' इत्यादिकमप्यस्त्विति व्याप-- નુસરણમ્, શનિ તત્તરાધિવાળ વતિ પાટ પર્વ મવેત્ ત સ્વાદુર્વિશા...સિદ્ધિ, ન વિમ્, વિનું તત્તાવ્યવતિપૂર્વવાટમાખ્ય તત્તરવહાર્યાધિશક્ષણપર્યાયધૂ- લાહોડપિ સ્ટાન્ડર્ધન સત્તાવાર્યાધિમાં મવતિ, તસ્ય ધૂહસારસ્વતન્તર્થિવ્યહિસંપૂરાહોડપતિમાછીન તિ તાદશધૂહવાવૃત્તિતાવાં તત્તર્યાવ્યવહિતપૂર્વહસ્થાવત્વત્તાવેજ સંવછેરેન સત્તાધારણ ધૂ૦ના વર્તમાનત્વમમાવસ્થ લુઇમમિતિ સંઘતિપિતાનવષ્કાયવવસ્ટક્ષાં પણ જે તગાર પ્રતિમિર્થ તેન લત્તાપલૂહાતત્તર્યાવ્યવતિકંકાવન વર્તમાનન્દસ્થમા સુદ્ધમત્વેન, ક્ષિતિઃ 'દત્યને નન્વયઃ તલવેડપિ તત્તજૂર્વવાહાવજીનામાવડરવેરપિા સહતનુજાસ્થિ દ્વિતીયતૃતીયાવિતતુયોજનામવિ તત્પરં પ્રતિ શ્રેમવારિત્વેન દ્વિતીય-તૃતીયાવિયોગાન્ત તટોત્પત્તિવાણાય સન્નતાશતત્પદ્રવ્ય પ્રતિ નવરાતત્તનવાવતિતમતતુના નિમ જ સર્જાયાપુરાન્તો સંયો વરમયોગાસ્ય પરણત્વમ, તસ્ય દ્વિતીયસ્તૃતીયાતિજુથોમાઘુત્પત્તિશામાવામાં પૂર્વ જન્નત હુપદોત્પત્તિ તત્ર યદ્યપિ સમવાયતસ્વધેન કાર્યદ્રવ્ય પ્રતિ રમવાયતત્ત્વજોનાવાયવસંયોજ્ય વારત્વમિચેતાવતૈવીસમવિથિકા ખતવયવોમાન્ચે ધાર્યદ્રવ્ય કત નિર્વતિ, તથા સામાન્યતઃ સંમવાન પલ્લાવછિન્ન પ્રતિ સમવાયેન તાલંચોવાવચ્છિન્નસ્ય શરળત્વમ્, વિરિષ્ય તુ વરસન્વજોન સહતતુતત્પદં પ્રતિ ક્વિન્ધન નિહાત્યસંયોજક્ય હેતુત્વમિવ વીજળીવમ્, ન તુ સમવાયેન સન્નતતુતત્પરં તિ સમવાયેન વિરમત gયોગ0 દેતૃત્વમ્, તથા ક્ષતિ નિહધરજોશલ્ય સમવાયેન પ્રથમ દ્વિતીયાવિતતુષ્યમાન તર્ગ
on 9
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
મેં તો ધનીવિદ્યુતવિસ્મ્રુવિતમ્
વ્યાયામત્વમત્રાચ્યવિશ્યમ્ ? તોરાત્, જાયતાયછેઃલમ્બન્ધન કાર્યસ્થ વ્યાપસ્તાયો: વાતાધૌચિત્યાન્ન | ન ઞ, અસ્તુ ધૃમાટેઃ જાયમાત્રસ્ય હાજિનાવિ જાયંત્યું વિનિયમનાઆવૃત્, ચાંધળાવ છેવેન વ્હારે હાર સધિનો જાર્યમિત્યસોઽપે ટ્રેનિયનસમ્મતિત્તિ વાત્મ્યમ્, તદ્દાત્મ્યન તન્તુસાન્ધ સહસ્રતસ્તુપતસ્ય સમવાયેન માવેન વ્યામનાર દ્રિતિ વોમ્
નનુ ચા તત્તવ્યવહિતપૂર્વજાજાવત્ઝેવેન તત્તાયંથિને વિશેષાતયા વર્તમાનસ્યામાવસ્ય જારળતાવછે લવન્ત્રાવચ્છિન્ન” પ્રતિયોગિતાનવછેાધર્મવત્ત્વ જાળત્વમ્, તથા તત્તત્કાર્યાધર બાવત્ઝેવેન સત્તવ્યવદિતપૂર્વાહે વિશેષળતયા વર્તમાનસ્યામાવસ્ય જાણતાવ છે લમ્બન્ધાવચ્છિન્નતિયોગિતાનવત્ઝે ધર્મવત્ત્વ ા( યમિત્યપિ સાત, ચથા પૂર્વત્ર દેશજાયોહમચોર્રાપ પ્રવેશાર્ વૈરિશાહિન્યાપતા યાત્વ તથાઽત્રાપીત્યા દૂચ પ્રતિક્ષિપોત– મૈં પતિ । નિવેષહેતુબુપર્શતિ તોરવાત- પૂર્વાિત (પત્ના નન્તરિાતારળત્વયોનયાદ્રિચર્ચા, તથા તથા વાત્રેાત્તરવતિ મઃ। ચાપતાવામં હિ જાણત્વમ્, વ્યાપાë હૈં તાલમોનાષિ
ગાત્યન્તામાવતિયોગિતાનવ છે ધર્મવત્ત્વમિતિ જાયવ્યાપ વે વાયત વછેાલવન્દેન જાર્યા ધરવૃત્તિત્વમેવામાવે વિર્ધમતિ પ્રથમથૈવ જાધિરળવૃત્ત્વનાવોદ્રતસ્ય સમીપીનવિત્યા જાયંતાન છે સન્વન્કેનેતિ । નનું ધૂમાવેઃ બ્રાન્ડિસમ્બન્ધેનાપિ ાર્યત્વ મધુ, તથા = જિલ—ન્યાપિ ળાયેતાવ જીતવા બ્રાહિ સુસ્વન્દેન જાધવ કૃત્યાપિ નાખત્વહક્ષાં સામતિ વિનિયમનાવિન્હાવું, ચષિ વેચાવત્ઝેવેન જાણે ારાં તત્વધા બળદેશાવલ્ઝેવેન શાર્યમિત્યમ્યુપામેન જાનાધિાન વેરાચૈવ જાર્યો
ચિાર વેરાાંમતિ દેશનિયમોપિ સમ્માનિત્યાય પ્રતિક્ષિતિ– ૬ નૈતિ– અન્ય ‘વાજ્યમ્’ નૃત્યનેનાન્વય નિવેધ હેતુમાદ
૨૦૨ ]
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેકાન્તવ્યવસ્થાપ્રકરણમ્
L૨૭૨ તત્વવછેર જે તત્વમાવા તો વટાનુપત્તિ સાવ સત્ર ધૂમતાછિનવ્યવહેતપૂર્વત્વમસષ, નહિ “પૂર્વકામાંવાયજળ સતિ ધૂમકામાવાધિરસમયકાળમવાનધારણમયવલણ ધૂમત્વાંછિનવ્યવહિતપૂર્વ સન્માબેતs, સર્વધૈવ સમયસ્ય તિઝિઝૂમકામવાધિવાળસમબાજુમાવાધિશરણતયા તન્યસ્વામીવાત, તદ્ધઝયતિશ્ચિદ્રવ્યવાહિતપૂર્વવનિયમોરાવાતિ-સમવાયતત્ત્વજોન પ પ્રતિ તાલ્પતqધેન તનુ પરમતિ પછાતાવ છેવાન્ગન્ધન તાપવાળતન્વન્ધી કેશાન્તુવેવ, દવાની તક્તી તિિત પ્રતીત્વમાન જ તત્વ છે
તારિતિ યુધિરગાવ છે તે પાં તધિવાળાધક્કેવેન શાહે શાર્થીમિતિ નિયમત પવ મૈવત શનિયમોમ્યુતિ પતિ તત્વવન જા તાવમાવત તનૉ પદકપાત્પત્તિ ચાવિત્યર્થ “ધૂમવાઘાત્રયા થાવર પ્રત્યે તત્તવ્યવહિતપૂર્વ શાસ્ત્રાવને રતિ ચંદુ તર્જ પ્રયોગનગુપચંતિ- ત્રેત- વરાળત્વકાળે ફત્યા યહિં તથા નપાવીને તવા “ધૂમવાવછિન્નાવ્યવહિતપૂર્વાકાવન' હત્યવોપાયમ્, તથોપાવોને જ ન સન્મતિ, તો ધૂમતાવછિન્નાવ્યવદ્ધિતપૂર્વત્વમસિનિયર્થ થં તવપ્રસિદ્ધમિત્યાયામાહ- નહીતિ- અય “સાપાવ્યતર' ત્યનાવી જી નાંય સારાવનેત્યપેક્ષાયામાહુ- સર્વચૈતિા તન્યામાવત ધૂમધામાવાધિવાળસમયમાતામાવાધિવામિન્નત્થામાવાના નન્જરીત્યોતિયા ‘ધૂમત્કાછિન્નાવ્યવદિતાત્કાવછે નેત્યેવું નોપાદેયં શિ, ધૂમત્વાશ્રયલિસિદ્વ્યવહિતપૂર્વછાવોનેતિ, ધૂમત્વાશ્રયદિપાસિયૂમાવદિતપૂર્વત્વ જ ના પ્રસિદ્ધમ્, તમને પ્રિાકમાવાધિરાવે સતિ સદ્ભમન્થમામાવાધિસમયમાામાવાનવિલાસમયવહાય તય તબૂમોત્પજ્યવ્યવહિત પૂર્વ પ્રસિદ્ધત્વારિત્યત આધ- તદ્ધતિ તદ્દશ્રય ફૂલ્યા
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૭૪ ]
[ તવધિની વિકૃતિવિધિતમ્ sીપ નોપારી દ્રવ્યત્વજ્ઞન્યદ્રવાછિન્ન પ્રત્યપ પારવિના હેતુવાપરિતિ “ઘૂમવઘાયાં યાવર પ્રત્યે તત્તરહિતપૂર્વાવછેર ફુત્યુનું , જત પર્વ “વાર્યમાત્રવૃત્તિધર્મનિફો દ્રવ્યવાઘવચ્છદં પ્રતિ પાત્વનાપિ પાછા કારત્વે યાત્, તદ્ધ દ્રવ્યત્વે તવાત્ર રશ્ચિાવિયાવ્યવહિતપૂર્વતમયાવન દ્રવ્યવાઘવઓન દ્રવ્યવાઘવંછિત્રાધિકાળે પાછા વિરોધળતયા વર્તમાનય તાવારૂન્ડન્યાવંછ પ્રતિયોગિતાનવ છેવાપાત્રુત્વાદ્રિપાવય પાછા સવાદ્રિ ત્યાદ-વ્યતિ- દ્રવ્યત્વે જ નન્યવ્યત્વે ૪ વ્ય-નન્યત્વે તે ચાવી ચેષાં તે દ્રવ્યત્વનન્યદ્રવ્યવાય તૈરવછિન્ને દ્રશ્વત્રઃ ડાન્યદ્રવ્યત્વીદ્યવછિન્નમિત્યેä દ્રવ્યવસ્થાછિન્નમિત્રનેનાવાય, દ્રવ્યત્વય કન્યાનન્યવૃત્તિતથા જયંતાનવજેતા તન્ન પ્રતિસ્થાપિ વાળવાપાનું સાતત્યત નન્ય ચૈત્વાતિ,ચાઆવિ પવાનન્યપૃથિવીત્વાપર ! પાહિત્યસ્થ માવાયા નિર્દેાતુ પાહત્વાહિત્ય તિ પતસ્માત્ શરણાતું, તથા જાન્યદ્રવ્યવાઘવજીન્નારત્વન્ટલ “નન્યવાદ્યાન્નયા ચાવીર પ્રત્યેકં તત્તવ્યવહૂતપૂર્વછાવ છે. ત્યાયિદિત ચાતુ, તથા ૨ દ્રવ્યવાદ્યોશ્રયથાવત પદ્યાધિ, પ્રત્યેક તત્તવવ્યવતિર પૂર્વના પદાઘવ્યવહતપૂર્વશાસ્ત્રોકપિ, તવન નજદ્રવ્યવધવચ્છિન્નાયિકરણે તત્ત્વાલી પાવાદમાવસ્ય વર્તમાનર્થ તાવા
લખ્યાવછન્નપ્રતિયોજિતાવ છેવમેવ જપાત્રન્હાહિમિતિ ન પાછા દ્રવ્યવાદ્યવછિના છાત્વાપાનમિતિ , મત પ્રવ કવિ “કાવ્યદ્યદિતપૂર્વસમાવછેરેન” ત્યય લાગત્વ રાપી નિવેરાવ, ચઢિ નિત્યાનિત્યવૃત્તિધર્મસ્ય જાતાવર્ઝવવાત્યથિીયેત તવાયાવતિ નિત્યપિ, તલ્યવંતપૂર્વાહાપ્રતિકથા નોસ્ટક્ષણશાળવં તદ્દવછિન્ન પ્રીતિ અતિપ્રજાતિ,
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
નાન્તવ્યપથામા ] વાતાવ છેવત્વ તિ બાવીનોથી સજીને . શત્ર શિવરાઘવજીવેનરમાવલવાણિતિ વ્યિધિપત્યનિવેશ તુ પૂર્વાસાતિધ્યારિરિતિક ર? –શાનવચ્છિનવિશેષ णतया वर्तमानत्वस्य वाच्यत्वात् , न च पश्यमाचः पर्वतादौ देशानवछिन्नविशेषणतया वर्तते । त्यनियामकसम्बन्धस्य प्रतियोगिવિહુ માત્રવૃત્તવિ નવતાવવત્વે તવાયામાં પ્રત્યે તત્તવવૃતપૂર્વ પ્રસિદ્ધયા તરવછિન્ને કtવારણત્વકક્ષમાં પુલસ્તમિતિ ર્યમાત્રવૃત્તિપર્યવ ાતાવર્જીત્વમિતિ કાવીનો ઉન્નતા મવર્તીત્યર્થ
નનું ધૂમાધિવાળે પર્વતાતત્તÇમાઘવ્યતિપૂર્વજાવાવછે તેના વિવિઝન વાઘમાવલત્તાત્ તત્વતિયોજિવાવોદયવસ્વમેવ વલયાવાવિત્યુtવાળાગાપ્તિ, તદ્વાણાય વઘમારે પ્રતિયોગિવ્યધિકારત્વવિદોષમુપાવીયને તવા ધૂમક્વલવ્યાપિ ધૂમ પ્રતિ વગર્વ ચાતુ, તબૂમાધિaછે, તભાવ
ધૂમાવદિતપૂવવીટાવર્ઝન તઘૂમવંતીમાવસ્ય સપિ તસ્ય પ્રતિનિધિરાવાલાવાત્ તદ્દમાવી તધૂમન્વય સત્તાત્વિાકાતે- પતિ છે , મારે- નેતિ ‘તાધિવાળે વિશેષમતથા વૈર્તમાન સ્થ” ત્યત્ર “વિરોષણતયા” ત્યય “રેરાછિન્નવિરોષણતથા' પ્રત્યેવંતિયા, વિવળે ધૂમાધિળે તે રિવરફ્રવેરાવછિન્નવિરોષગતવ વહૂથમાવો વર્તતે, ર હેરાનવિવિરોષાતતિ ન વલ્લધાવોવવ્યાસિફિત્યાર પતિ-ધર્યા
વર્તતે” કૃત્યનેનાવા નનું નૃત્યનિયામન્વયામાવતિચોજિતનવઝેશજો યા વતિ પ્રતિ પવનન્યાપૂર્વવાસર્વધેન વાળવે જ ચાતુ હવનન્યાપૂર્વવત્તાસભ્યસ્ય નૃત્યનિયામતથા તત્વષાવછિન્નમતિયોગિતાથી પ્રસિદ્ધત્વાહિત્ય
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૬ ] • • : [ તવવોદિનીવિવિભૂતિનું तानवच्छेदकत्वे तु तत्तत्काव्यिवहितपूर्वकालावच्छिन्नतत्तत्कारणતવચ્છેદ્રશ્વન્કેન પ્રતિયોર્થિધામણત્વ નિવેરવમ્ , તો યાળા વન્યાપૂર્વસમ્બન્ધર હેતુત્વે તુવેટ , નવી ધૂમવતિव्याप्तिः, नवा प्रामुक्तरीत्यापि-धूमसंयोगाभावेऽतिव्याप्त्यनिवृतिः, ધૂમાવયવસથામા વાદ્યોન્યથાસરા નાતિવારિતિ વધ્યો શાહ- વૃજ્યનિયામલબ્ધઘતિ તત્તત્કૃતિ- gવું જ શાળતાનવછે લીમૂતલવૂન્યાવછિન્નતિયોગિતાશાખામાવય સાધવને વર્તમાનત્વેપ તત્તરાર્થવ્યવહેતપૂર્વાહવછતત્તા બતાવછેતન પ્રતિયોતિમાનાધિરળત્વાન્ત વય પ્રણાલમેન તમાવાયાવ્યાત્મસન્મવાવમાવી પ્રતિયોગિતાયાં રળતા છેવત
લવન્યાવાછિન્નત્વ સ્થાનિવિછતય વૃનિયામના િવાન્યાપૂર્વવ વવક્વન્કેન યાવિ પ્રતિ કારત્વમુપાવત દૃત્યાતો યાતિ ધૂમર્થનામાવસ્ય ધૂમાધિવાળે ધૂમાવય વર્તાનન્ય નિયtપ્રતિયોર્ચાિયવારસાવેને તત્વતિયોગિતાવ
છેલ્લાધર્મવવાવોnક્ષામાવા ધૂમશ્વસે ધૂમકારાત્વાપત્તિપીત્યા- નવા ધૂમāsતિવ્યસિરિતા ડેરાનવછિન્નવરોમળતા વર્તમાનત્વસ્થ નિવેરાપક્ષે ધૂમસંયોમામાવામાવી ધૂમઉંચોહ્નપત્ય રાનવછિન્નવરોબળતરા વર્તમાનવામવાવું તદ્દામાસામાવાવૂક્યામાવવૈવ ચળે ન તત્વતિયોગિતાનવર છેલ્વધર્મવન ધૂમસંયોગમાવસ્ય ધૂમે પ્રતિ વરાત્વાપત્તિપીવાની હેરાનવછિન્નવિરોધતથા વર્તમાનત્વ સ્થાનિવેરોન તમાચવતપૂર્વતમયાવછેરેનસત્તાવ નિરક્તપ્રતિયોરિવૈયરિવારMવત્તયા જ ધૂમસંયોગામાવીસાવચ ધારણસન્મવેર 7 સાવિતત્યા- નૈવી પ્રાગુર્જરીત્યોતિ ધૂમાવયવોનામાવલૂગપ્રતિયોતિમાનાધિકરણત્વા ધૂમાવયવસંયોમામાવામાવી નિહાપ્રતિયોભિવ્યધિવાળામાપન ધારાસાપાવાન્ ધૂમાવવિરંચોગામા તિવ્યાધિ સ્થાટ્રિત્યત શા- ધૂમાવ
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેાન્તવ્યવસ્થામામ્
[ ૨૯૭
इत्थं च कालिकेन यत्र कारणत्वं तत्र तत्तत्कार्याव्यवहितપ્રાણિત્વવ્યાપ તાવ છેવા વત્ત્વમેવ સર્। વિશ્વ દિપાનવેતિ– ધૂમાવયવસયોનામાને ધૂમ પ્રતિ પૂર્વર્તાતત્યં ધૂમાવવવલયોનોન -સદૈવ મૃદ્ભુત તિ પ્રથમાન્ય/સને સદ્ભાવાચચાસિદ્ધિ ન્યત્યસ્વામાવાવેવ TM તોતાળત્વક્ષાન્તિવ્યક્ત્તિત્વર્થઃ । શ્ય એડેન સામેવાળ્ ચત્ર જીમૂતારણત્વક્ષાવૃષ નિર્વાસાગ, જમ્બુદ્યૂતળા હત્વહક્ષળમેવ વામિત્યાદ- યકૃત- અત્યંતનુ સંયોગસ્ય ઈજન દૂન્નતનુપદં પ્રતિ જિન શાળત્વમ્, તંત્ર સસ્રતનુ પ∞ળાર્યા—દિતપૂર્વાવા ધાણે તન્ત્યતન્તુસંચો પત્ર બ્રાઝિલન્વન્ચેન વર્તત તિ જાહન્વધા ચ્છિન્ન તોયિતા માવો ન તંત્ર વતંતે વિન્તુચા ધાર્િ
òિડાવાની જ્ઞ સાંા તમાવ પત્રક તતિયોગિતાર્યો થવચ્છે તદ્ઘા—િવમ્, 'અનવષ્ઠે તઘમત તુલચોપાવ્યાત્વમ્; તદ્વન્દ્વ ઘુમતન્તુસંયોાવ્યૌ સમીતિ હક્ષળસમન્વયઃ। તત્ જાળત્વમ્ । ચત્ર તુ નાર્યસ્ય વેચતોઽપ જાતોઽપ ચ વ્યાપવ હા તંત્ર દેશધર્મવ્યાપાત્વહિત થયા જાણત્યું તથા શાહનું ાર્મવ્યાપત્વહિતોપ જાળવું સાતિ, તયોશ્ચમેવ ાપ્યત્વ મિતિ વિનિાજીમરાજ્યત્વેનું જાણતામેવ તંત્ર સ્વીમુખિતમ, તંત્ર વેશતો વ્યાપત્વાર્મોધ્ધત્વવતઃ કાળાત્ ાર્યધ દેશ નિયમનકૂ, જાતો વ્યાપ ત્વાર્માત્વવત જોાત્ ર્યવ ક્ષાનિયમનમ્, તંત્રર્વેશતોવ્યાપ ત્વાતોવ્યાપાત્વચામ મેળવિ જાણત્યું સાવંત, તાદરો જાણત્વવતોઽપ જાણાવ્ જાયન્ય દેશ- જોમયનિયમનું સમ્ભવતીત્યાદ- ટ્િઐતિāત્સયોશસ્ત્ર પાથર્ણયોાસ્ય, ચન્ દેશે ચાણ્ જાણે ચ તાદશ ધર્માવર્ષાાન વેશે તિયાનું જારેદ તાદાપંચોતેઽીર્તિ તત્રાળવ્યાપતાાર્મોપ જાળવ્યું સર્મા વ્યાપતાયાર્મ ાળમિતિન
૧૨
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
{૭૮ ]
[ તવોધિની વિકૃતિવિભૂષિત
ક
ધડાવતસંયોગસ્થ વિનિગમનાવિહાત્ ાહિશન વૈશિન જ જાતઘાટ્યું તવા તંત્ર વ્યાપાતામનેબેવ રામુ, તત્રત્ર વજ્ઞताद्वयगर्भमेकं कारणत्वम् ।
ધૂમવાદ્યાશ્રયા યાવન્તઃ પ્રત્યે તત્તવન્યાતાપૂર્વાહીંવ છેટ્રેન તત્તવધિષ્ઠરણે તત્તસમ્બન્ધન સધિવૃત્તિ વવવમેવ નાં તત્ક યાવત્તાધનાશ્રયાશ્રિતત્ત્વય વ્યાપ તારુંધાત્।ાહિન બ્રાt
અત્યન્હામાત્રાનિÀફોન ાયત્વાર્ાત્વચ ઇક્ષણામાદ ધૂમાવાથા ચાવરત ક્રાંતિ– ‘ધૂમાનિ ’ત્યાનેવવાન્ તત્વાનીનાં જાય સાયછેયાંળામુપદ્મઃ, તત્ર મત્લાઇä પ્રાંત વોહત્યાોઇ સર્વ જાણ ત્યં ક્ષાĒયમન ્- ધૂમૉથા ચાવન્ત પર્વસીયનૂમાયઃ પ્રત્યે પāતીયતત્તમહિાનિપેળ તત્તવ્યૂમાંવ્યવહિતપૂર્વેળાજાવચ્છેદ્રેન, અન્ય સર્વાન્ય’ત્યુત્તરેળ સવ(, તત્તવૃદ્ધિ બે પવતીયતત્તoમન્ત્ય ધાબે તત્તત્વવેતાવો તત્તરાવન્દેન જારળતાવ∞ સંયોાસભ્યેનસમ્બન્ધીય પર્વતીયતત્તકલાનિવૃત્તિ પૈં તત્તાજ્ઞાતિ ોહત્વસામાન્ય ચ તદ્વવુંવતૌ સમહીત ક્ષળલમ વી
'
અવિ જાયવ્યાપવું જાળવાયાતમેવેત્સાહ- ચાવલ્લ ધનેતિઅત્ર સાધન વાર્યમેવ, તત્ત્વ (ખાનુંમાપાત્ – સાધનā વોલ્વમ્ નનુ ચત્ ાહિલમ્બન્ધન જોરાં તત્ જાર્યાન્ય તપૂર્વેજાવડ્ઝેવેન પૂર્વાથે વર્તતે, પૂર્વશાળā 7 ધારાસ્, જિન્તુ ચાળે વ્યાયમુત્પદ્યતે તત્ક્ષણ(વ્રુત્ત ક્ષ્યોરેવાર્યાધિક્ત્તત્ત્વમ્, તલ્વ્રુત્તો વાલમાત્થાત્ જાયવ્યહિતપૂર્વજો નાવતિ સત્તત્ત્પત્તિતપૂર્વાળાવ એનેર્ન તત્તાાર્યાધવાનો જાણે જોઇતન જ્યેન લોન્ચ વાળ- 7 મવતિ તત્તિ પવન્ત્ર ન ાળે ત્યુન તસ્ય તાવ્યાપ્તિત્યિત બાદ- વાજિનીતિ- ચો.વિનમાાતિ પૂર્ણાહઃ જાયસ્ય પૂવારે જાયાણે ચવર્તતે
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને અન્તવ્યવસ્થામફળમ્ |
[ ૭૨ भावि पाकालावच्छेदेन कार्याधिकरणस्थूलकालसम्बन्धि, यागादिक ૪. સ્વાસ્થાપૂર્વસમ્બન્ધન તથા, તાંદસધિવૃત્તિધર્મ-પાપારાતદ્રુપદાધિસરળ .શાવ્યવહિતપૂર્વશાસ્ત્રાવ છેડેન ત્રિસર્વધેન વૃષિ શા મવતિ, પૂર્વશાર્દાપિ યૂઝાસ્ટલાકીનવેન તત્વન્તિ મરતીતિ તો તસ્યાવજ્જવલંનિધ્રતીતિ નનું ચાળો જ વધાર્યો વહિતાર્યા વર્તત ફતિ તત
ધરપક્વખ્યિત્વેન તસ્યાવદર્ધામતિ રોસ્ટક્ષણક્યાસિરિયત દ્વારા વિરુતિ તથા વ્યવદિતપૂર્વછાંવછેરેન વિપિનાધિશાળા સ્વનિ, જાણો ચઢિ સાક્ષારાગ્વજોનकारण स्याद, न स्यात् तदा कार्याध्यवहित यूवकालावच्छेदेन कार्याधि
ગqધી, ન જૈવમ્, હિતુ કવન્યપૂર્વતqધેન ધામુ, તેન સઘળેના કાર્યોદતપૂર્વ સેડપિ પર વર્તત ફતિ લાવ્યવહિત પૂજાસ્થાવઓવેન કાર્યાન્વિી ર મવચ્ચેવેન્યુpoફ્લાઈ તરણqત્તા ચારણત્વોપપત્તપેડજોવાંમતમુપતિ-સન્વીતિધૂમવાઘાશ્રયા, ચાવા પ્રત્યે તત્તવ્યવદિતપૂર્વશાસ્ત્રાવ છેન તાધિળે ચત્ તતદ્મધેન રબ્ધન્યવૃત્તિરૂપ % વવ્યાપાર
ન્યતાવાર ફાળવમ, યત્ર ના સાક્ષાતત્ત્વ ધેન વ્યવ- દિતમાક્ષળાવ છે જાધિવાળે તે તત્ર તવારા તતર્યા
વાકિમુપાવો હલવાસમન્વય યત્ર સુoi તવાની ન વિદ્યતે -વિનુ વ્યાપરસ્ત વ્યાપાવવમાવાય હલ્લાસમયથા-વાર્ય સવ ત ભાઇ, વધાથર્નાહિતપૂર્વ સુર્યાવરોષ વધવધિતળે માત્માને ચાર વિવરે, તસ્ય પૂવમેવ વિછત્વા, વુિં તત્વ્યાપારોડદજપ તથા ૨ બુદ્ધવિરોધાભાવાલાષા વિઘમાં ચ પિતાડમમતમ જ્ઞનતાસકવન તદ્ધર્વ ચા-સમીતિનિરૂરતવરક્ષ વાઉં તત્રોમપત તિાનનું - “તાધવતિપૂર્વહિવષેનત ને ‘તરપૂર્વત્રિાવ છે ને
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૮૦ ]
[તવવોધિનીધિવૃતિવિભૂષિતાં
ન્યતરવર્યં વાજ્યમિત્યન્યે નાવહિતાંશત્યાયન તત્ત્વપૂર્વસમયાય છે.નેત્યેતાવળેવોન્યતામ્ ? અવ્યહિતપૂર્વસમયાવન્દેવેન જૉર્થાંત માનો જ્ઞાયતે તત્ર દ્દારાતાલુદ્ધચનુયેન નિવેશાત્ । अधेशकारणत्वग्रहेऽस्तु व्यतिरेकव्यभिचारज्ञानं विरोधि, अन्वयવ્યમિનારજ્ઞાન તુ વ્રુત તિ શ્વેત્ ? ‘લવ વાત’ત્યાઘાત્યેવોયતામ્, તાવતવ પૂર્વા∞ાવત્ઝેવેન લતો ચારે જોરાā નિર્વદ્યુતીતિ વવ્યાપાવā 7 નિવેરાની/મત્યારા,ચ પ્રતિક્ષિતિજ્ઞતિ નિષેધ હેતુમાહ- ક્ષતિ । તત્ર જાોધિ ખેડવ્યર્વાહતપૂર્વેસમયાવન્ઝેવેન વર્તમાનામાવાંતોમિનિ શિવેશાર્ વ્યાપારવન્ય નિવેશાત્। મન્નુ અવચ-વ્યતિરે બ્રહામ્યાં જારખત્વગ્રહો - મતિ, તત્રાવઃ બાળલવે જાયસવમ્, વ્યતિરેક્ત્તઃ બારણામાવે યા માવા, જાળત્વજ્ઞાને અન્વયમિષાજ્ઞાન વ્યતિનેમિના જ્ઞાન = પ્રતિવયમ્, તાન્વયામના જારણહવે જાયમાવા, તિમિષાહ જાવામાટે વાયત્તામાંત વસ્તુસ્થિત મળતે નિહાળા બત્વસ્થ ર્યવ્યાપ ત્વતિતત્વાત્ જાળમાવતિ ગાયનાનિશ્ચયે જાનમાનાધિપાત્યન્હામાંવતિયોગિતાવ
છે ધર્મવવચૈવ જાણે પ્રહે તમાવ પાપાત્વાર્માનાત્મશ્રદ્ તિવન્ધાત્ તિનેમિષારજ્ઞાન મવસ્તુ નિહાળત્વપ્રતિ સુન્યમ્, અવયવ્યમિનારે હત્યાંરે જાળસ્ય શાયવ્યાપાત્ત્વમનૅપાર્યાતિ ધમન્વયવ્યમિત્રાજ્ઞાન નિહાળત્ત્વશ્ર્વવિરોધીત્યા રાતૢતે અર્થાત અન્યોલોમન્નવસ્થાપિ ોરણત્વક્ષણે પ્રવેશાવ્ ચાસ્થયમિનારાશ્ય ‘અવશ્યનિયતપૂર્વતિન પવ જાયેસાવે તાલમૃતત્ત્વ 'ક્ષાન્યસિદ્ધત્વમવેત્યન્વયોમના જ્ઞાને સતિ અર્થાસહ નિમ્, તતશ્ચાત્યસિદ્ધમિન્નવાટતાારણ સતિવન્ય ચૈવમવચર્ચામષા જ્ઞાનોપ નિહાળત્વ‰પ્રતિવશ્વેત્વમુપપદ્યત્ત પ્રતિ સમધિત્તે- અતિ- પશ્ર્વયાનામ્
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેાન્તવ્યવસ્થામા ખમ્ ]
સિદ્ધિજ્ઞાનપ્રયોગાત્
समूहान्वयव्यतिरेकाभ्यां समूहे कारणत्वग्रहे तदितरगृहीतતાયા તાસમૂહવે સદ્ઘાંતરે વયં જાયાંતરેજા, સાર્વત્સમૂહસવું તત્ત્તત્ત્વ વિયંત્તાયતત્ત્વમિત્યયતિને જ્યોર્ગંદો વિશિષ્ઠ તત્હાર પ્રહિ, તોપ્રદે શાન્મયાંતરેમિનારજ્ઞાન વિરોધીત્યપ્યાદુઃ
[ R
અત્ર ‘ચેના સદ્દ’ ફાતિમયુક્તમ્, ચેન-પૃથાન્તયાતિમતા, અન્વયમિષા જ્ઞાનમીદાળારંગત્વદેવોધિ ’ નુવર્તતે 1 અન્વય{મત્રાજ્ઞાનસ્ય પ્રાાન્તરેપ ારાત્વ‰વિરોધિત્વ નુપત્રીયતાં મતમુપીયતિ– સમૂદ્દીનય-વ્યતિરેëામિતિ- જાસમૂદસત્રે જાયસવું ધારાસમૂહમાવે જાર્યોમાવ ત્યેવમન્વયતિરેોસ્વામિત્વર્થઃ1 સમૂદે જાસમૂદે પર્યં ત વùષાવિસમૂદ પવ જ્ઞાનાત્યં સિધ્યેશ પ્રત્યે કૃષ્ડાવિત્વત બાદ- સતિરતિ– દ્વૈતનો ગૃહીતયટાળતાળો ચચ્ચવિસમૂદાય સર્વે ૬-વ્યતિરે વશ્ય વટામાવ, વાર્તા પાવિસમૂસરે વલવેગ્વયં ચંદ્રસમિત્યેવસ્વરૂપાન્વયન્ત્યતિયોર્ઝનો હત્ત્વન વસ્યું પર હાળત્વો, પત્રે નાનીનામાંવ વિશિષ્ટ જાત્વતઃ હા વિશાઇન્વયાંતરે જ્યોગ્રેંોડવસે તો×હે ડાવિશાઇન્વય-તિવૈજ્યોગ્રં
"
*
તે સ્ત્ય વૈશેષિમિયતમનન્યથાસિદ્ધત્વરિત
ત્વવપમુખ્ય
3
પાદ્ય પાચ તત્વખ્તનમામતે ત્રાતા તંત્ર પ્રથમાચાોિનિવૃષનઅપાોતિ- ચેનેત્યાને પ્રથમન્વયિમતા પૃથમન્વય-વ્યતિોવતા I નિયાીર્થાત- ચૈન દેવ॰' પ્રત્યેવારે જન્મસ્ય ક્ષણે નિયમપ્રવેશસ્ય, વૈલ્યાન્- પ્રયોજ્ઞનામાવાત્, તથા = નિયમતિસ્ય પ્રથમાન્યાજ્ઞિક્ષાઘેતએસાધને હેતુભૂતત્ત્વ ‘પર્વતો વિજ્ઞાન
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૨]
[ તવવોધિનવૃતિવિભૂતિમ યસ્ય-dદ્રહિત ઘુવતી નિયમરિવેશવૈmત્યારં , “પૃથાનૈયહિંમતાં હત્યાનું તતસતય
“નાં પ્રતિ ' ફાતિમધ્યયુલપણું, રુંધરાના શિલ્યનીઝધૂમાવું ત્યર ની ધૂમધેવ ચર્ચવરોધાદિતત્વાક્ વ્યાખ્યત્વોસિલ્વે સ્થાહિત્યર્થઃ મવતુ નિયમાઘટતમેત્યત મા પૃથાન્વયેત્યાત્રિ- િતત્ પૃથવયવાવમ? ર્ષિ વી પૃથતિ વપમ્ ? રડતર ધટતવમન્વેયર, વાંકામાવે ટામાવો વ્યતિરે છત્યેવં નિવને ર વાન્ડધારિબા-કોર્સમેનાનનુતમેવ, વાળને સરવે કાર્યસ્વરવંમ વય, શાળામાવે વાંચમાવો વ્યતિરેક ફત્યે નિર્વસ્વનૈ ત્વનુપતિ ત મ યદ્ધિ વાપરત્વે કાર્યવં વાવા-ળ્યતિનવમા પ્રાવ શુગૃહીત મવે, જૈવમ, અન્વયથતિશાત ઘવ રાત્વાર્યવંશાનામ્યુપામાત, ન્યસિદ્ધિરૉન્વેત્વર્યાદિત . વાત્વમન્યથાસિદ્ધિન્યત્વજ્ઞાન વિજ્ઞાયતે, અન્યથાસિદ્ધિરશૂન્યત્વજ્ઞાનૈ વાળંથારિદ્ધિજ્ઞાનાત, અન્યથાસિદ્ધિજ્ઞાન વન્યથાસિદ્ધિાંવપક્ષત્રિવિપૃથરાન્વય-વ્યતિરેજ્ઞાનાત, પૃથ-
વર્ષાતિરેશ વારંવાલ્વ - સોનાહિત્યે વિશાપજ્યારે જે જાણવાદ્રિના વય-વ્યતિરેશાનુ' મને થાતું રામ, તથા વખ્તત્વામિનનુમિતિ તદ્ધટિતાવ
વ્યતિરેલવવનનુગતો, પ્રમેયતાવિ વાતિપ્રતfમું,તચંતિરિ વાળમાણ્વવ વર્તમોને પારાવાતિરિક્ત નિર્વસુમરાજ્યમિત્યવ
વ્યતિરેલાવાનુમતી નિર્વસુમરાથી કુતરાં પૃથાવર્યાદિતૌ તાવિત્યેવું પૃથકન્વયમિતાત્યાનુગતાનાતિમસ્યવસુમરાયત્વાર્થ
પ્રતીયોન્યથાસિદ્ધિનિર્વસ્ત્ર પ્રતિક્રિપતિ બન્યતા યુવે તુમાદ્ધ- કૃષરજ્ઞાનાત્યાદ્રિ “ક્ષિતિઃ સદ્ગ કાયૅવા ફત્યાઘનું મોનેન ક્ષિત્તિવાળતશ્વરજ્ઞાન સિદ્ધચતિ, તત્ર વર્ચસ્વાછિન્ન પ્રત્યુ પાવાનીવરાવોઉંજ્ઞાનામિન ન લાગવંવિસ્તૃપાનવર(Sપોલશાનત્વેનવ, કાબë ૨ નિયતપૂર્વવર્તિત્વમેવેતિ સહિત
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
=
"5
,
અને કાન્ત વ્યવસ્થાવાળ]
[ ૧૮૩ હિતેન હીલચૈવ હિપૂર્વવવિગ્રહાટુ ઘટાટાવાસિદ્ધિા હત્યાદ્રિવર્તિતવપ્રવ છેર્યા તત્ત્વसिद्धिरिति चेत् ?, तथापि शब्दसाक्षात्कारे गगनस्थान्यथासिध्याપત્તિ દ્રિયન તત્ર હેતુત્વગ્રહાલો રતિ વે? -તથા શ્રાવળીવચ્છિને શ્રોત્રનાદેતુરબા ! - ત્યિાદિદં પ્રતિ પૂર્વવર્તતા તિવ, શાને પ્રતિનિયવયત્વતિજ્ઞા
ધશાળવદ્યાનુવ્યવસાયા, વા, ઈશ્વરજ્ઞાનસ્થ નિત્યત્વેન તા- માવાન્ન પનિયળ્યા પ્રતિનિયતવિષયતો, અવાશિનેન જ નાનુભૂતિ શ્વાન પ્રતિનિયર્તાવબયતયા, રવ ર વધારાપવાવ નાનુવ્યવસાયયમ્, તો જ તસ્ય પ્રતિનિયતવિષયત્વમ, વિનુમાનતઃ સિદ્ધ તત્વ. સવિષયવમેવ વિનિમવામાવાત સિદ્ધાર્થાત, તત ધટોપાવોનોવાપરોક્ષજ્ઞાનસૂપવાન્ ધર્ટ પ્રતિ તત્,
રામુ,પર્વ પટાદ્ધિપ્રત્યવિ, સિત્યાવિત્યષુપાવાનોવાપરોક્ષપાનન્ધનૈવ તત્વ શાળતા, લી ધટોપાલાનગોવરrsપરોક્ષાનત્વા ધર્ટ પ્રત્યર્થવિપિરા સેવા, પર્વ સત્યવત્ર દ્વિતીય સિદ્ધિક્ષવામનાન્યથાસિરાત્તિરિત્ય ધટાવવીશ્વર શાનાથસિદ્ધિ પવહારમાાતે- ફિયાટqaf duહાતિ તૈતુન્દ્રસિદ્ધિ જ્ઞાનાતિનિદેતુત્વસિદ્ધિ પ્રતિલિપતિ તથાતિ-ધ્ધાશાનાર્ધટાદ્રિવ
ત્યન્યથાસિદ્ધત્વાકાડપત્યર્થ દ્વારા તિ-રાખ્યું પ્રતિ પૂર્વવતિત્વ અહીવૈવાવનારાહ્ય રાવ્વાલાવાવ પ્રતિ પૂર્વવર્તસ્થં સ્થત રતિ દ્વિતીયાન્યથાસદ્ધિાગામના પ્રત્યક્ષત્વવસિં પ્રતિન્દ્રિ યત્વેન ચત જાળવૅ તવાવાધારા વસાક્ષાત્કાર પ્રતિ જળવં નિવેંતીત્યારફ્રને- નિયતિ તે મારારો. શ્રાવકત્યાવછિન્ન પ્રીતિ શ્રોત્રત્વેન શરૂ ચત જાળવં તત્ત્વ વિક્ટોત્તર યાતિ સમાયત્તે- નેતિ તથા સામાન્યર્યવાબમાવમુપાવારા શબ્દસાક્ષાત્યા પ્રતિ રિત્વેિપિ
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૮૪ ]
[ તત્ત્વવધિની વિનામૂવિતમ્ - વસ્જત” ફુરિશ્નાણાવાવકુવર ગુર્તી न च, अन्यथासिध्यनिरूपकनियतपूर्ववर्तिताकर पवचं हेतुत्वम् । તત્રોન્યથાસ્થિનિક વ વેન નિરવર્તિતવન, શાળા વાતે સમૂહૃ. તાન્યતમત્તાવછબતિ
તૃતીયાન્વાસિદ્ધિમપતયતિ– થરહૃતાદ્રિવિતિ- રાણી - સંવચિતિંતસ્ત્રાવાવાયત્વે મવતિ, પૂર્વવર્તિત્વરાપેપ ચર્ચા થયા જેવું શરીર ધુમૃત તત્ત્વવારિવાતિ શી મવતિ તેવાવયમતિ જીતે, તથા ત્રાધવસ્થ નિયંને સત્યવાવર્યાત્વચ નિર્વવનં તવત, જાવં = અનિરુપમતિ નિરૂપમેન મિન્ન, નર તારુછાધવાનુવાતં ત્રાધવë નામ નિશ્ચિત વર્મા, તત કાવવāવાનુમતત્વ નિમરક્યત્વાત્ તત્રિવન્યસિદ્ધિ માવત્વમ નિર્વસુમરાક્યુમિતિ મવતિ તી ટુર્વત્રત્વમ્ ! પાદરાહ્ય ત્વચામ્યુપામે નાનનુમોપો નવાજયાસિદ્ધિનિરૂપણ વારત્વસ્થ પ્રમાનુઘપત્તિ આદર્શ નિવમારા પ્રતિક્ષિપતિ-તિ-અસ્ય “વાગ્યમ્' ફુટ્યનેનાવા અન્યતિનિરૂપ નિયતપૂર્વવતંતાણં ભ્રાં તદ્રવં વારત્વમ્, નિયતા પૂર્વવર્તિતા ચેન ત નિયતપુર્વવતંતામતિ વિશ્રદ્ધાશ્રયળાત્ નિયતપૂર્વવર્તતામ' ત્યસ્ય નિયતપૂર્વવતતા વચ્છેદ્રમિયર્થ. વૃષ્યત્વેન વાડજ્ય વ પ્રતિ નાવસિદ્ધિમિતિ રાહત્વમીયાસિદ્ધચનિસૂપ, વણે પટપૂર્વવર્તિતા રદ્ધત્વેનવ નિયતિ નિયતપૂર્વવર્તિતાવખ્યામપિ તત્ તદ્ધત્વે ર સમરતિ મતિ તસ્ય વટવાનાત્વમ્ તત્ર નિહ૦ળે, ધટર્વ તસવીરો - વેન દ્રવ્યત્વ-સ્વાતિના, ધટપૂર્વવર્તતાવન વાડ ધર્ટ કતિ નવ જ વ્યવયિતે “દવ્યત્વેન વો ઘટસ્થ વાળમ્'ઇત્યેવ ન થવાથતે તત્તદ્રવ્યત્વ-તત્ત્વામૂિહોન્યથાસિદ્દનિહાવં તદ્દણ્ડત્વે સમરિ દ્રવ્યવાનનુ સમૂહૃત્વમેવરકા
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને જોત વધામણમ્ |
[ ૨૮ યોતિ પ્રણવ મેલોવી વારતાથ નિશિત ફરિ નાનામવોશો नवाऽन्यथासिद्धिनिरूपण - कारणत्वभ्रमानुपपत्तिरिति वाच्यम् ।
તમે ભૂ પ્રતિયોટિવુવાણી બાષ્પશાભ્યો વિનિયમપરત્વમ્, તત્ર વિનિામનાવિદ્વાન્ થર્વ મે વિરોખરવું તય વિરોપરત્વમપિ શાહિત્યને પતાંન્યથાસિદ્ધથનિપજત્વચાપતેત્યત માહ- તાવતમતિ- દ્રવ્યત્વ તત્ત્વાઘન્યતત્વેલ્યર્થ, અન્યતમત્વ વાત્રાઈવોપાધિ રેવ = તુ મેરદાવછિન્નપ્રતિયોગિતા મેવરૂપમ, તેર ત્વચૈવિરાછાપરત્વેન વિરોષ્યવોવામા વિનિમનાવિદ્દાનેશ્વત્થાપત્યા તવવછિન્નાવ છેવતાપ્રતિયોનિતાલમેવસ્થાનેવાપત્તાપિ = ક્ષતિ ચત ૩૦ક્ષજિમેન્દ્ર પવાન્યથાસિદ્ધથનિપજવમ્, તવૈવાત્, તદ્ધતિસ્ય વળત્વર્યાવેશત્વમતિ નાનનુમોપ, નિtપળવં વાન્યથાવિિિનહાઈછે પણ નાપતિ તદ્રુપે લાપાત્વૉનિ શ્રમ પતિ જ તાદાઅમાનુષપતિરિત્યર્થ. નિવેમહેતુમુવતિ- મેમૂદ્દે તિનિહmમેવસનિયતપૂર્વવર્તિતાવછેવદ્રવ્યત્વ સત્તાતિસેવાનાં અથા નિરાસ્તધા નિયતપૂર્વવર્તિતાનવાનાં ધટત્વાકીનાં મેરા પિ વિનિગમનાવરહાગ્નિવિણ પર્વ મવિષ્યન્તિ, પર્વ છેવાર્ વત્રા, હીનાં મેવાસ્તત્ર ત્રિવિષ્ટા મવસ્તુ, બાશિ તથાભૂતાનામેવ ધટત્વવીનાં મેવોપાત્ર મા વિરાજુ, પુર્વ દિશા વહવો નિરૂપમેવતમૂદ્દા અન્યથાસિયનિઋત્વિપતામાતાદ્ય વળત્વવપરાવા ત્યુ, તેમાં ૨ નાનુપમવાર્તાપત્યનનુમોષ, અન્યતત્વમપિ બેવટાછિન્નપ્રતિયોગિતામેવપમેવ ત્વવપડોપાધિ પ્રમાણામાવાહિતિ તવછન્નપ્રતિયોગિતામેડપિ પ્રતિથિવિશેષિતપેવ પ્રતીતિકોટિમાટીવાતે, તથા પૂર્વારૂતરા તસ્યાનેવત્વમાતચત પર્વ પ્રતિયોજિવિશેવિતસ્થાપિ તયાવાડમેપતામુપર અન્ય તત્વરિત્વેનૈવ માનામ્યુપામે દુષ્ક-
વહાહાવિમેવરાવછિન્નíતયોગિતાવાપાવાડામાવવત પવ ધર્ટ પ્રતિ ક્ષાપાત્વ
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૬ ]
[ તત્ત્વષિનીધિવૃતિવિભૂતિમ નાહા, પ્રતિરોવિપિતાશ્વમેઢાક્યુપામે સર્વત્રાઉંમારંવત હવા વિખ્યામાં વચ્ચે વાતવંહિતિ વિદુર્વિચ્છતા વિરહ વંવિશેષ્યમામોષ વૈચર્યમાનુયાવારિણમેલૈવાબ્દિય હાર પાતોરુક્ષામવા તાષ્ટિસાધનહાદ્વિજ્ઞાનtળતાવ છે તયોતિરિવતમે શરણત્વ, ર વીવતરણતયા વિવયિતાવશે વાવ છેવત્વસમ્ભવ ? વિષયવશેષાદ્ધિો વિષયેતાવિશેષાસિદ્ધિ
મU, સાદરામાવરૌઢ વા ખ્યાવિતસ્ય હેતુત્વમિતિ હન્ડવાયબ્દારીનાં નાળતાપ વિઠ્ઠીત, વન્ડ પાઘન્યતત્વેનાવડમેવબજાવ જોરાવસ્થાપરિત્યર્થ હોરમાઇજિતિ
વિરોષમાળો નિયતપૂર્વવતંત્વમ્પોઝી ભારત્વચાંડસાવીતિરિમેવ વારત્વમસ્યુપેર્યામત્યુપર્લહરતિ - તક્ષ્માવિતિ- પ્રવૃત્તિ - બંતી છતાધનતજ્ઞાનસ્ય, નિવૃત્તિ પ્રાંતિ પ્રિપ્રસાધનતાજ્ઞાનત્ય ર વાર બતાયાં વિપર્યાવયાવચ્છતયાતિરિરૂમેવ કારત્વમસ્યુપેયમિચર્ચા ચંદ્યતિવિશાળતા જ ચાલ્, ત્યા તસ્યાં શાનવયંત્વમિતિ વિચિતસિગ્વજોને ઇનાનતાશાનનિષ્ઠ બતાવજીંત્વમાં તા સ્થાત્સિાહ- વેતિ કારગતાયા સાધન તાજ્ઞાનનિષ્ઠ ધરળતાથઃ પામિ તિવારત્વવરૂપાયા, સાઉનતાશાનવિષયમૂતાય આપ જાતાયાડાથવિધાથ, પગ વિષયતાવિરોષા
છેદ્યત્વે વિચિતાવરોધાત્મક્વન્યાવછિન્નત્વમ, અન્યત્ર વિષ ધિત વિશેષનિરપર્વ તત્વઘુવીદિલ્હસ્યમૂ નિષેધ હેતુમા- વિષયવિરોષઢિાવિતિ- સરળતાક્ષનો વિજયવિરોષ થાય ત્યા ત ન્નિધિતા વિચિંતાવિ મત, વિપવિરોષસ્થાતિ તુ ઉન્નિ પિતો વિતાવવો મવે? તોતિરિરૂં કારત્વમસ્યુવેયમ, તથા વતિરિક્તવાપાત્વવિષયવિરોધસ્ય સક્રવર્તિ તત્રિવિતે
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને શાન્તવ્યવસ્થામનગમ ] -
[ ૮૭ अन्यथा साकारवादप्रसमा । कारणत्वत्वेनानुगतं च तत् कारणपदशक्यतावच्छेदकम् ; ग्राहकं च तस्य कचिदन्वय-व्यतिरेकसहितવિચિંતાવિરોષસ્થાથ સદ્ભાવતિ તરછન્નë શારગવૅતિરિત સતિમજૂતીતિ માવા ન્યથા વિષયમાવેડવિવિધતાવિલોપામ્ય vમેં સાહેબertવત થયા વિજ્ઞાનવૈલી ચેલાવાશે વૌ-, વિરો વાઘધટપટાદ્વિરુક્ષ વિષયમવીર વાસનાવિહેવતો ધટાપટા જ્ઞાનમયુપાતવાન તજાતે પટાવાળાસ્વમેવ ક્ષાનસ્ય ધટાતિવિષયવત્વમ તથા મવપતેરવિ શાળત્વરુક્ષવિષયામાવે તળવંવષયવાશાનવત્ પદાક્ષિણવિષયામાવેશવિ પદ્ધતિવિષયવ શાને ધટાઘાવારજ્ઞાન વહાં મદ્વિતિ વાઘવા વિક્ટોપસક્ર ત્યર્થ
નનું તત્તરાર્થીનિહાવિત તત્તાપામતમતરિન્દ્ર જાપાર્વ વાશ્રયમેન મિન્નમનનુમતત્વાતું જળપવનવૃતિનિમિત્ત દ્વિત્યત - થાનત્વનેતિ- શાળત્વચાનેવેરવિ તતં કારત્વેત્વમેરામેતિ તદૂપેળાનુપ્ત વાપર્વ પિવરાવસ્થતાવ છેવા, ચધા મૈત્રત્વે-મૈત્રત્યાવીના મનનુમતત્વેવિ ડુદ્ધિસ્થવેનાનુગતતાનાં તેવાં તત્પાવતાāછેત્ત્વમિતિના અતિપિત્તસ્ય જાળવી ર્વિ બાદમત્યપેલાયોમા- હૈં ઐતિ તરય પ્રતિનિધિત્વ..
નનન્યથાવિદ્ધત્વવ્યાપત્વામજાવત્વસ્પંડનન્યયાસિદ્ધત્વવિરોધ ધાસિંદૂત્વવત્વાન્ડથમવારજ્ઞાનેશ્ય, દયાપાત્વવિધિવિષયાત્વા વ્યંતિવાચરિવારજ્ઞાનયે જ પ્રતિવર્ધીનન્ય વ્યમિવારન્નાને વ્યતિરે વ્યમિવારજ્ઞાને વ ત ર 'તાદર્શને
ત્વગ્રહૂમેવા, અતિરિરૂવાંવત્વસ્થ ત્વનન્યથાસિદ્ધત્વાઘધતિ તેવાન્સિોશિડન્વર્યચંતિલાશ્ચમિવારંજ્ઞા તમન્નાનવિરોધીર્તિ અન્વય-વ્યતિરેલાવ્યમંવાર શાનેવિ તાનપ્રસ ફ્રત્યાહાઠ્ઠાં પ્રતિ ક્ષિતિ- નૈમિતિ ટૂથબસંકઃ તરિક્તાત્વિક
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૮ ]
[ તવરોધની વિકૃતિવિભૂષિત છે अत्यक्षागमादिकम् । न चैवं व्यभिचारग्रहेऽपि तद्ग्रहप्रसङ्ग: कारशत्वाद्यभावव्याप्यादितयैव व्यभिचारग्रहस्य विरोधित्वात् तदग्रहे व्यभिचारग्रहऽपि कारणताग्रहस्येष्टत्वात् । न चैवं कारणताप्रत्यक्ष अत्यन्वयव्यतिरेकग्रहस्य हेतुत्वे मानाभावः ? सत्यपि दण्डेन्द्रियसन्निकर्षे विनाऽवय-व्यतिरेकग्रहं कारणत्यप्रत्यक्षानुदयात् तद्वतु વસિડ ઢ ર તત્રા જાણત્વ પૃયત ઈવ, ન તુ નિશીયતે. તદ્વત્તાવુદ્ધિ પ્રતિ ચચ તત્વ વત્તાજ્ઞાનું પ્રતિવન્ય યથા ચ સર્વ માવાગવત્તાશાનું પ્રતિવન્યમુ, તથા તદ્માવવત્તાવુદ્ધિ પ્રતિ તત્તજ્ઞા તદ્વયાગવત્તજ્ઞાનં = પ્રતિવમિતિ વસ્તુસ્થિત ધન્વર્ય
તવાંચમવાયોતિરિક્તારબત્કામાવપત્વામતિયાતથા તકશાસ્ત્ર નાખવામાવવ્યMિવત્તાજ્ઞાનત્વેને જાણત્વવત્તા જ્ઞાનવિધિન્નાવચિતિવ્યમવરજ્ઞાને સત્યતિરિક્તારાત્વછમ્મવફાતિ નિવેધતુમુપતિ- જાળવચમાતિના તહેવાર-બવાસાવવ્યાખ્યત્વેન વ્યમિવારા નિનુ મવહૂતિ પરત્વટું પ્રતિ મિવારી કર્તવવત્વમ,
નૂિરબcપ્રત્યક્ષ પ્રતિ પ્રમાણામાવવિશ્વવ્યાતિજ્ઞાની ન રળત્વમત્યારાક્થ પ્રતિ ક્ષિપતિ - વર્તિ- ચન્વય-વ્યતિરેહે સચેવ પિત્તપ્રત્યક્ષે મવાત, તમારે શાળરૂપ ધમળ પ્રત્યક્ષેપિત મવતિત્વવ્યવ્યાતિ૨ાખ્યામેવ જાવ ત્વપત્ય પ્રત્યન્વય-વ્યતિરેરણય હેતુત્વમિતિ વિતુમા- રજિસફિતિ-gત વારત્વપ્રત્યક્ષ કારગતવિન્દ્રિયન્નિામાવાવ વાળવઘાફમિતિ રાજ્હોનૂર્વનાર્થમ્ ! તુવાિરણત્વપત્ય પ્રત્યqયતિરેશ દેતુત્વ
ર. તન્ના ચિત્ર નવતરાગ્રહોઈ જ વર્ષેન્દ્રિયન્નિવારાડપિ નનુ શરબત્વનશ્ચય પર્વ સુતો રમવતત્યત જાહ
સંવાલાઘીલરવર્તિ-વમીન્દ્રિયત્રિવિદ્વયમરણ-વિરોધ-નાવિધતિસામગ્રીતવા તંરાયતામથ્થા નિશ્ચયપ્રતિવવત્વ
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને શાન્તર્જવામામ્ ] સંશયસામગ્રીસત્તાતિ વિમાવ્યો, તોવતપીત્યા પ્રતિવર્ધવરણ વ્યમવરપ્રશ્ય નિવારવાતાં તદુપયોઃ તેને “અનન્યથાસિદ્ધ) इत्यादेव्यञ्जकतथा ज्ञानस्थावश्यकत्वादतिरिकाकारणत्वकल्पने गौरવનિત્યપાતમ્ , અનતિરિત ખ્યાતિહિતવને તત્રોકતવ્ય , कताकल्पनावश्यकत्वाद् , अतिरिक्तकारणताकल्पनकाले उक्तगौरવાનુuીતેશ્વેતિ વિમ્ .
હિત્યમિાિ ૩miીત્યા પાળવામાવવ્યાખવત્તાનિશ્ચયવધયા તદુલાર વથ તિવાદો યોજા, મન્વયતવાહે અન્વય'વ્યતિરેલમવારક્ષાનું પરિબળવંત્રપ્રતિવા ન મવતિ, પ્રતિવન્ય- માવાશ્વ વાળત્વઘટ્ટ પ્રત્યેāપરમ્પરા જાળવણે પ્રયોજ્ઞાને મન્વય-વ્યતિવિજ્ઞાનમિતિ પતેન"ત્યસ્થ “અપાત ફત્યનેનાન્વય પતેજ- અન્વય-વ્યતિરેશહિતપ્રત્યક્ષા માટેવ વાળત્વઝાદવાસ્વામ્યુપમેન, વક્ષ્યમાતુનાં ૨, કાળત્વશ્વેતા ડમિમતાનન્યથાસિદ્ધત્વાદ્ધિશાનત પર્વ ભારપત્રવ્યવહારોપપત્તાવતિ રિસાત્વપને વિમિઆઈ“મપાંડવમ્” ત્યત્ર હેત્વન્તર મા- અતિરિક્વેતિ- જાણવસ્થાનન્યથાસિદ્ધનિયતપૂર્વવતિત્યાત્મવત્વે પચર્થી તિરિક્રમે “અનન્યથાસિદ્ધ૦' ફત્યારિતો મિશ્વમેવ બાપાત્વમિતિ » તત્ર શાળા .તિ- “અનન્યથાસિદ્ધ” ત્યારપતેત્યર્થ, તથા વાતિરિરૂત્વશ્વમાં જીવ્યકત પાપનત્યાનતિરિરૂપગતાવાહિનોડવાવસ્થanયા ન સન્નિવશ્વનને પૌમિર્થ વિશાતિરિવારળતાપનોત્તરવાહીનમુર્વિ તાદરાવાપનાનુપસ્થિતત્વાવ ન વાધવમ્, swયુજ્યાગતને વિજાપતિદ્દો જ તબદ્ધ હત્યપક્ષોત્તરશાસે તાદ્દવાત
અનન્યથાસિદ્ધ૦' ફાવિ સભ્યત ફત્યતિરિરૂચ જાણત્વ પૂર્વમેવ સિદ્ધસ્વાદુરૂપના નિવન્યનä તાધવ રામવતીર્થ
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧૦ ]
[ તવોધિની વિકૃતિવિભૂષિતમ્ વન -“હવાવિવિ શાળવ, ચૈવ ધરાવે સમ્યુન્ધિતયા ગ્રહે ‘જન્યથાસિદ્ધ૦'ફૂલ્યા વ્ય તિપક્ષમિશ્રમ, તત્ તુછવું હે દુખત્વ વાતો નિધિત્વે ક્રોશિયાર વિધિવેશવત્વવત્ત્વષ્ણુપયામકસ તારયવહારે સાવધિāસ્વતસ્તુનાવધિમતિના હોય તિ વે? -વ્યવહુર્ત
વાવાયુપાતી પ્રતિક્ષેતું પક્ષયમિશ્રમતમુપન્યસ્થતિ- ચત સ્વિતા વાદ્ધત્વવ શાત્વપલ્વે “સઘં હતિ જ્ઞાનાવવા વર્ષે ધરાવવામાપત્તરિત્યત આહ-તસ્થતિ- તાડત્વચૈવેત્ય, વાતો વડુત્વગ્રહો ન ધટાડાવ્યવહાર નિયામ, વિનું અનિરૂપિતળતાન તત્રસ્તા, તત્ર ૪ અન્યથાસિ.' nત્યાર્થત્વમતિ “અનન્યથાતિ' ફત્યાજ્ઞિાનાનપરિમેવ તજી તથ્રહ ફર્થ તત્ તુરજી, પક્ષયરમિશ્રમતમત્વપમતનવીન મિતિ ચાવત્ - પુર્વ હિં કવિરા વાળ વહત્વાદ્વિવપત્વયુપામે ચત. તખ્તવાર્તિ-હત્વાદે વડાતિ વસૂલ્ય વપતો નિિગ્નહપતત્વમિતિ નધિત્વમ્, શાળતા હવે તુ યાતિત્તરાર્થનિધિતત્વમિતિ સવિધિત્વમ્, હૃથે ચિત્ર પડુત્વાવપેક્ષાબેન સાવધિત્વ-નિરવધિવત્રક્ષણવિદ્દ મ્યુપામઉલ્લેખrઈનેનાવાવાડુનામપ્રસાવિત્યથા પર કોલ સર્જ પરિદ્વારમારફતે- વ્યવહાર તાતિ દ્રવ્યવાહિ નિરવધિપતેવ તદેવ તુ જાણત્વવ્યવહાવિધવત્વાક્ વ્યવહૂર્તવ્ય નાિિત થી તદ્દયવાસાવૃધિતલવવિજયો મહિતિ-
જળ તત્ વ્યર્વાદૃયતે તદૂ ત અમ્યુપામતાંવમેતિ વાર્થ વધુ સાવર્તિતશેલૂmવિશ સ્થદ્વાવિવાઘેવેતિ માંધ ગતિ વફ્રેન્ચાઇવિરો વ્યવર્તવર્ધ દ્રવ્યત્વ ઘeતુ નિરવધિવેન વહિપતરુપદ્રયવદ્યારે યા બ્લો ડ્યૂમિતિ તથા “વધ વાળ હત્યેવ સ્થા, તુ
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેખાાન્તવ્યવસ્થામળમૂ ]
| K
વ્યાવિશેષે વ્યવહાર વિરોષાંત, અન્યથા વજ્જતòજ્ઞાનાàવ પ્રતિયોવિજ્ઞાનતિનામાંનવ્યવહારસમજો મીમાંસજ′ વિનયેત ।।ગ્નિ, ધ્રુવ ધટવહવનું વણ્ડ તિ જ્ઞાનાત્ હો ધારમિતિવ્યવહારાત્તિ, ‘અનન્યસિદ્ધ૦' ત્યાઁવિજ્ઞાનનિતતાદશજ્ઞાનવેન તાદશાહેતુત્વે આ ગૌરવમ્, ધારાતાત્વન તજ્ઞાનસ્યો
‘વડો પ્રારળમ’ દાંત રિત્વિસ્ય દુખ્તત્વોમયંત્ર વિષયત્વાતુ, સત્ય વાવશેષા, અતો વ્યવહાવિશેષાત્ત્વયાનુપત્ત્તા વ્યવહર્તવ્યવિશેષો વવમસ્યુપાન્તવ્ય ક્રુતિ ચર્ચાપ વડે ધારણત્વે વ્હત્વ મૈત્રેત્તિ તત્ તત્ત્વવ પ્રત્તે વ્યવહર્તવ્યરાબ્વેન બ્રહૂળમુન્નતમ્, તથાખ્યુંફેરવતાવન્દે વિધેયતાવછે ચોષયે' શાોષો 7 મવતીત્યતોડનેવલમ્બન્ધા જીન્નતનુાંચ્છિન્નમાતાાન વિવિશેષ્યતાવજેનાતાલવન્ધન ચાવીય પ્રતિ તીક્ષેત્સ્ય જાળત્વમુપેયંતે, પર્વ દ્રષ્ટા વયા ચચા– ‘વડો વડુ ' સુપાવાતું 7 રયિતે તસ્ય વ્યવહાસ્ય રાજ્પતા તદ્મવ્યાધે વિપોસ્થિતેëતુ વાત્, તતૉ વહાવ સમવાયતધન જાયે પ્રતિ તાદ્દાત્મ્યવન્ચેન દ્રવ્યત્વે દ્રવ્ય જારોતિ યાચાળમાવhારણસાવજ્યે દ્રવ્યત્વવત્ત્વાર્ં ખત્વમ્, તત્ ારખ ં દ્રવ્યત્વન મૈવેતિ તમિસંધાનેન વ્યવર્તવ્યપરેન વ્યતત્ત્વ શ્રદ્દળમ્ ‘તત્વારે”, કાપિવેન દ્રવ્યાને પ અળસ્યાપિ પ્રસ્તુતત્વમિતિ વોખ્યમ્ ।
અન્યા વ્યર્વતે વવેઽપ વ્યવક્તવ્યાાિ વોલાવું વદ્યાવિરોબાફ્યુપામે, ‘ૐ મૂક્તમ્' મૂતિ શાને -‘ધામાવવું ભૂતળમ્ ' પ્રતિજ્ઞાને ૪ વળમૂતમેવ વિષયઃ તંદૂપાળતો ભૂતોમતિ વ્યવાિ, ધામાવવવું મુતમિતિ વ્યવgાસ્ત્ર, તયોવિશેષદ્ધ પ્રતિયોગિૉનવિúપ્રતિયોળિશાનાં જ્ઞાયમ(નત્વાદ્રિતિ
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨ ]
[ સત્વવધિનીવિવૃત્તિવમૂર્ષિત વ્યવહારહેતુ જ જાણતાંત્વમધમવુપાર્શ્વ પર્વ તહત્વાર્વિકપાયા રૂહાવિનિB%ારતાથા અનુવાતોવિધિ યરતનશનિઋપિતાવટનાશકારગતાવાર વથમ નુતત્વ ધટનાશવંસ્થાનુ તયામવાત, તત્રાબ્દોપાધનऽनुगमस्वीकारे व्यक्तीनामेव कथञ्चिदर्नुगतत्वं स्वीक्रियताम् , एक મીમાંસામતસમર્થનસ્યાવિ સમવામાવાનસ્પૃપાન્તાં મીમાંસવા પર્વ વિયેતેત્યર્થ કોષાતુમયાહ- વિધ્વંતિ- “ધટવદ્દણ્ડત્વવાન - ટૂલ્ડ” ફતિ જ્ઞાનમર્પિ. પટનાપિતત્વેન ફુખ્યત્વે મૃાતીતિ ધ૮ નિરૂપિતન વૃત્વ પાપના દ્ધિાવાન્ “વખો ધટવાનું? તિ વ્યવદાનારિયર્થ, અનન્યાસિદ્ધત્વે તાતિ નિયતપૂર્વવતિત્વજ્ઞાનાનિતનિરપતખ્તત્વ ધટાર વખત ચવદ્યા નામિતિ ધટવડુત્વવાનું પઠ” હતિ જ્ઞાનાન્નરજી વિદ્યાશાપત્તિરિત્યુપામે ર મવમિતાહ- મનયતિ તાદશજ્ઞાનત્વેન પટ નિરૂપિતન ઇચ્છત્વજ્ઞાનવેરા તાદરાવદારહેતુ તો દરમિતિ વ્યવહારહેતુત્વે જ તનનિય વડુત્વજ્ઞાનસ્ય વ્યવસ્ફાલ્હેતુત્વે બ્લો ધટારમતિ વ્યવહારતુવે સમ્િ અતિરિક્તમ્ ખ્યમત્રપુ ધટનિઋપિતા ત્વમેમયુપપત્ત વાળવર્ય વચ્છત્વવરપત્રપેચ, પવપ ચેપુર સામાન્ય તેવુ થનનુ કારત્વમ્ ? ચંદ્ર ૨ તાબ્દોપારિવપમેવ વાનખત્વમુપામ્યાનુરાતત્વ તત્રી: યુવતે તëિ થનામેવ યાશ્ચિંદ્રનુ પતરાવૃત્તસ્વરૂપતામ્યુપસ્વાનુમતવ્યાવૃત્ત વ્યવહારોપપાવનમસ્તુ, અતિરિત્તસામાન્યા સ્વખોપાધ્યાપિનયા, જ્ઞાનમેવાનરોથાત્ વિષયમેવાડુંપામે તુ કાળજાર્યવુદ્ધિમેવાત વારપાત્વાર્યત્વામિMતિરસ્યુપને ન્યતાત્યા- વમિતિ તત્રા ધટના રોપા વનિતત્વ વાવૃત્તત્વસંવાઠિતમ્, તત્ રથમેરિકાનું વડુનીયાદ્વાયામાહપતિ - અન્ય વ્યાવૃત્તિવૃદ્ધિનનવત્તાત્ વવાતૃત્વમ્, અનુમત
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
भनेपातिव्यवस्थापकरणम् ]
[ १९३ स्यैव वस्तुनो च्यात्तिबुयपेक्षया व्यावृत्तत्वस्यानुवृत्तिबुध्यपेक्षया चानुगतत्वस्य स भवात् । विषय मेदं विना बुद्धिभेदो नोपपद्यत इति चेत् ? कारणत्व-कार्यत्वयोरपि तुल्यमेतत् , तस्मात् त्यज्यता वाऽतिरिक्तसामान्य-विशेषवादः, स्वीक्रियता वा कारणत्व कार्यवादिकमप्यतिरिक्तमिति दुरुत्तरा प्रतिबन्दिनदी, तदिमदभिप्रेत्योक्त - प्रभुश्रीहेमरिभिः.. "स्वतोऽनुवृत्ति व्यतिवृत्तिभाजो, भावा न भावान्तरनेयरूपाः। - . - परात्मतत्त्वादतथात्मतवाद्, द्वयंवदन्तोऽकुशलाः स्खलति॥
. - [अन्ययोगव्य श्लो० ४] इति । बुद्धिजनकत्वादनुगतत्वं चैकगिन् पस्तुन्यपि सावतीत्यर्थः । ननु । अनुगतबुद्धिावृत्तिबुद्धिश्च परस्परं भिन्नाविषयभेदमन्तेरणन स बतीत्याशङ्कते- विषयमेदं विनति । दण्डेबुद्धितः कारणबुद्धिवटवुद्धितः कार्यबुद्धिश्च विलक्षणाऽनुभूयत इत्यतो विषयमेदोऽत्राप्यावश्यक । इति कारणधुद्धिविषयः कारणत्वं कार्यवुद्धिविषय कार्यत्वमतिरिक मवश्यं स्वीकरणीयमिति प्रतिवन्धोत्तरयति- कारणत्व-कार्यत्वयोरपि तुल्य-- भेतदिति। उपसंहरति- तस्मादिति। ... ... ... ...... . उक्तार्थसंवादकतया श्रीहेमचन्द्रसूरिभगवद्वचनमुपदर्शयतितदिदमभिप्रेत्योक्कमिति। 'रवतोऽनुवृत्ति०' इत्यादि पद्यार्थविरतरावगति: स्थाद्वादमरीतो विशेषजिज्ञासुभिः कार्या, संक्षेपतरतु-रचत पधाऽनुवृत्तिव्यावृत्तिस्वभावा भावान रपव्यतिरिक्तसामान्यात्मकपदार्थ; વિરોષાત્માપવાર્થમ્યામનુષત-વ્યાવૃત્તિવૃદ્ધિવિષય મર્યાન્તિા નિપુણ તૈયાયવાચસ્તુ પર્વમન્નસામાન્યાદ્ વસ્તુત થાવપતામમામાनानुगतबुद्धिम् , एवागूतादेव च विशेषाद् व्यावृत्तिबुद्धि च वदन्तः सभायां निग्रहस्थानलक्षणां- स्वलनामनुभवन्ति, न तु वस्तुतत्व गवस्थापयन्तीत्यर्थः। . .
१३
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪ ]
[તખવોધિનીવિકૃતિવિભૂષિતમ
ચૈત્ ૩-પૃવ ારપાત્રાવેરરિત્વેનુંપતાįાવિન્ય દ્વારાo વ્યાખ્યાતિમાંíોજ્જત રૂતિ પરધુતે તદ્ છમતિ દ્વીવાનિાસસ્થાન ન ટોષાય । .
ચપ– નિયતપૂર્વતિાવ છે૰વિમેન ારત્વમ્ ક अन्यथासिद्धिनिरूपकतानवच्छेदकत्वं तु दण्डत्वादिपरिचायक मेઐત્તિ ચિદ્રશ્યુપામ્યતે, સદ્દવ્યસત-નિયમસ્ય નાનાવિધતા વિના જ્ઞાાનનુમન્ત્રસજ્ઞત્િ ક નિહફ્તાન્યથસિદ્ધિનિષ્ઠામછેવત્ત્વજ્ઞાને વાળવાન્યવહારાત્તનવ છેવાવ્યવÛ
'
1
યુયુત્થા જ્વળત્ત્વારીનાાિંતરિત્વે વ્યાખ્યાવીનામતિસ્તિત્ત્વ સ્થાવિાપાનું વિાપર્યંત્ર 7 ના પ્રતિમિત્યાર્દે- ચૈત્ િિત 1 વમ્ ૐનીત્યા પરઃ નર્યાય । બ્રહ્મા નનાનામ્ પ્રતિવીવાહિનામ્' કૃતિ વિશેષળનૈતત્ થિત મત- અનન્તધમવર્તુધાતિનિ સ્યાદ્વાતિમિનારોન મિન્ના સામાન્ય-વિશેષાવ્યો ન્યુપાડી, શિત્ત્વનાkમવધૂનાં વરૂપાન્તનિાવા દ્વૈત, અવિ અંત વિમન્નવ્રુદ્ધિજ્યપદેશાવિતઃ પરેલવેથા મિન્ના પવામ્બુપેયહ પવ તનું જ્ઞાત્વાોપિ તથા િ7 ન્યુરિતિ? ।
વાળૉમ્યુપામે વેખાચિત્ મારાન્તમુન્યસ્ય પ્રતિક્ષિપતિચીતિ। ‘નિયતપૂર્વતિતા॰' કૃત્યત્ર નિયમન્ય પ્રાવધૃતયાતસ્યાને વિલ્બેન તદ્વંદ્રતા બતાયા અધ્યને વપ્ર જ્ઞાતિધ્યાન- નિયમતિયથા ૬ નિયતપૂર્વવર્તિતાવાઇદે ન જાÜતાàમિતિ તત્ તત્ત્વ પાવિમેવ ન તુ પરિવૉયતયોપક્ષાત્, તા નિૉન્યાસિદ્ધિનિ પતાવ છેવત્વજ્ઞાનૅતનવoાજ્ઞાનતો 7 ાહત્વવ્યવહાર તિ નિર્માંન્યાસિદ્વિનિરૂપતાનનેછે,” ત્વમાંવે જાળત્વસ્વરૂપત્તિવિમેનેત્યા- નિાયાસિદ્ધીતિ સમ वच्छेदकत्वस्यापि નિહાન્યાયિનિ પાન જે વસ્યાપિ 1
T
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેખાવવ્યવસ્થીપ્રારમ્ ]
નિર્દેવત્વT । યતિ જૈ થાપારાદ્રિયંવદાયoર્માત્રાવાનુગતજારાતાવિન્યવહાર, તવા ન ક્રિશ્ચિક્ષુક્ષમર્થતાનુગત સ્વાર્, બેનાંનન્તાયાં શબ્દાનુન હૈં યંત્રસાનાā, તમન્નામનિક્ષેપે સન્યાનુયમો માનિક્ષેપે વાસ્તુનોવવમાત્રનળીય ત્તિ. ર્િ II तथा 'कुण्डे वदरम्' इत्यादौ सप्तमीप्रतिपाद्यमाधारत्वमप्यतिરિજ્યતે, સંયોગમાત્ર તથલે ‘કોલમ્' ત્યવાળા(
[
निवेश्यत्वात् कारणतालक्षणे निवेश्यत्वात् । तज्जन्यत्वे सति तज्जन्यનનૠત્યા ના પવ્યાપરિવાનીનામતનુગત ધૈવ વ્યાપારથેરાનૂન માત્રાનુ મતોનુંપતન્યા વ્યિવહારતા વાવીનામનનુ તત્વેવ રાન્દ્રાનુ(માત્રનિવત્ત્વના જાણતાન્ધ્યિવહાર કૃતિ મ किञ्चिदनुगतम्, किन्तु भिन्नमेवेति भेदय आश्रीयते तदा सर्वत्र રાષ્ટ્રાનામ પત્ર પર્યવેલાનું પર્યાયાવિશનયાવિત્યાદ-ચતિ નૈતિહત્ નિરાન્દ્રાનુક્રમ પવ? જ પવાદ, નીનિક્ષેપાશ્રયને રાજ્માયાચા છાનામ:, માનલેવાયો થાધાન્ધાર્યાંનુંનમતિ નિયમઅંત સમાિિત ॥
પ્રતમનુલરન્નાહ-તયેતિ-વૈશા િવૈશેષિમિમતાત્િ ષપાર્થમ્યો વ્યોમેર્વામર્થ ભાવારાિંત પ્રાચીનમતમાશ્રિત્ય, તંત્ર પ્રઋત્યર્થસ્ય ખ્તસ્ય આધૈયત્વનબન્ધના વય, પ્રત્ય ચાર્થસ્થ વિસ્યોત્તપાત્ર્ય વચ્ચે નિરુપાલ બન્યેનાન્વય, વૃત્ત્વ નિયામાસ“ચંદ્ધામાવપ્રતિયોગિતાન છેલ્લે ‘૩ 7 વસ્ તંત્ર નિષ્ઠાધીય નિવલાદ્ધ પ્રતિયોગિતા નામાવાપ્રતિચા તત્ વમિત્ય( નોથતુમરાયતના આધેયત્વમેવ લસમ્યર્થ કૃતિ નવીના સ્ત્રીવેન્તીતિ વોલ્યમ્ । નનુ ‘પટે વમ્' ત્યત્ર સંયોગ પવ સપ્તમ્યયે રાતે નાતિહિાયાત્વાન પ્રયોગામિત્વત્ત બાદ– સંયોગમાત્રતિ- આર્યાત્વમાન્ય સતચેલે
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૬ ]
[ તવવોધનીવિદ્યુતવિભૂષિતત્ અથ સત્તાધારાવિĀવૈવાઽધારતાં, જાતિસ્વરુપમેવ વાઘા ધારો ન તુ વાઉિરાàરત્યત્ર પ્રતીતિદેવ માનમ્ ન, Ë રે વાધારવપ્રતીતિને સ્વાર્, ઉષ્ણુસ્વરૂપધારવસ્યું, દુવૃત્તિવે ‘બ્દે શબ્તમ્” ત્યાંય સ્થળàતિ વામ્, આધાર તાયૈન ખ્તસ્યાપિ કુત્તુવૃત્તિત્વાર્, ન તુ કુત્તુત્વેન, સદૈવ પ્રતીતે
*
દેવમ્' કૃત્તિવત્ ‘બ્સે વૃક્ષ” ામિાંવ સ્વાત્, તથાહિ- સાધારતામાત્રસ્ય તર્યંન્દ્રે આધાતાત્વન સંચોાલવન્ત્યા ચ્છિન્નાયારતાયા થથા તત્ત્વત્યું તથા તેન રૂપેણ જાહિલન્ધા ચ્છિન્નાયાતાયા રૂપ તત્ત્વત્વમ્, તથા ૨ વ્રુક્ષાાંપે હિન સમ્બન્ધન ળ્યે સપ્ટેન વૃક્ષનિષ્ઠાાિલવન્યાઇિનિપાતા નિાપતાધા તાયા ઢે માવાત્ ‘બ્દે વૃક્ષઃ' ત્યાપાચિતું રાવત ક્રુતિ, અત માધાતાત્વેન-સંચો લન્ગ્વન્યા∞શાધેયતા નિરૂપિતાઽધા તવતંત્ર પ્રત્યવચૈતયા માલત તિવદ્વત્તયા સંયો સ્થાપિ સËત્વમર્ત્યવેત્યતો માત્રમ્ તવયેત્રે સસસ્વયંત્વે, બ્લુબ વસંચોાસ્ત્ર બ્લ્ડ વ વવુંર્ગપ સપ્ટેન ‘પ્ને બવમ્' તિવ ‘વવું ઉંમ્' વિ લગ્યત નૃત્યર્થનું અસ્તુ આધાત્ત્વ જ્ઞસન્વર્થ, પર તાધાર પમેતિ મૈં શિવધનવાĪતિનિરૂપવાર્યપ્રાપ્તિઉત્યારા,તે– મતિ । નનુ ચા ખાવ પધાતા તથા વ સ્વપાપીત ‘વ તમ્ ' નૃત્યસ્ય પ્રસન્નો ન વારિતઃ વિત્યત સાદ- ૩રાણીતિ- અન્યાયમાપીર પ્રતીતિવ ારામ, અર્થાત = ‘ષ્ણે વમ્' કૃતિ પ્રીતિતઃ :વરૂપમેવ ચાદ્યાધાનઃ ‘વષ્ણુમ્' કૃતિ પ્રીતિષ્ણુ નેં મર્વત, 'તતો ન કવ્વરૂપં ખાદ્યાયાર નૃત્યર્થઃ । નનુ વેચાન્ સ્વસ્થ વૃત્તિને મતિ, નંદ્દે મત્યંત ધંટે ષટ ક્રુતિ, તથા વખ્તસ્વરૂપમાંષાત્વ ગુપ્તે TM ધર્તત પ્રતિ વવાધાત્વપ્રીતિપ છુપ્તે ન ચાાવેત્યારાધ પ્રતિક્ષિતિ- ન નૈતિ- અન્ય ‘વાવ્યમ્ નૃત્યનેન સન્નઃ ।
'
"
ત્ર્યંત્ર
'
ܬ
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ १९७
__ अनेका व्यवस्थाप्रकरणम् ]
रिति चेत् ? न-आधारतायाः कुण्डस्वरूपत्वे आधारतात्वस्यापि "कुण्डत्वानतिरिक्तत्वात, तदतिरिक्तत्वे च किमपराद्धमाधारतया, येन
सापि नातिरिच्यत । किञ्च, एवं पाकरक्ततादशायामपि घटे 'इदानी ‘स श्यामः' इति बुद्धः प्रमात्वप्रसङ्गः, 'घटरूपायाः श्यामाधारताया एतत्कालवृत्तित्वात् । 'इदानीं श्यामा' इति बुद्धावेतत्कालावच्छिन्नं एवम् आधारवस्थाधारस्वरूपत्वे । निषेधे हेतुमाह- आधारतात्वति । 'कुण्डे कुण्डम् ' इति प्रतीतिप्रसङ्गवारणायाह- न विति-कुण्डेत्वेन कुण्डस्य न कुण्डवृत्तित्वमित्यर्थः। ननु कुण्डे त्वेन कुण्डस्य न कुण्डवृत्तित्वं तस्यैव त्वाधारतात्वेन तत्र वृत्तित्वमित्यत्रैव कि प्रमाण. मित्यत आह- तथैव प्रतीतेरिति- 'आधारतावेव कुण्डे कुण्डवृत्तिस्वस्यप्रतीतरित्यर्थः। आधारताया कुण्डरवरूपत्वे आधारतावस्थापि कुण्डत्वस्वरूपतयेवाभ्युपगन्तव्यत्वेन आधारतात्वेन कुण्डस्य कुण्ड. वृत्तित्व कुण्डत्वेनापि कुण्डस्यकुण्डवृत्तित्वं वज्रलेपायितमिति 'कुण्डे कुण्डम्' इति प्रतीति: प्रसज्यत एवेति समाधत्ते- नति। आधा(तायाः कुण्डात्मकाधारवरूपत्वेऽप्याधारतावमतिरिक्तमेव न तु कुण्डत्वस्वरूपमिति नोकप्रतीतिप्रसङ्ग इत्यत गाहे-ततिरिपात्वे चेतिआधारतानस्यातिरिकत्वं चेत्यर्थः। आधारतात्वस्यातिरिक्तत्वेऽपि षट्पदार्थवादी विशीर्यत ५५ भवत इति षट्पदाविादापहरावश्य. પાવાવાહિતાય “ મતરિત્વેપિ'તતરિદ્રોપટલનારાયभावात् किमित्यतिरिकाधारता न स्वीक्रियते भावती ? 'अन्ते रण्डाविवाहः स्यादादावेव कुतो नहि' इत्यादि न्यायनातिरिक्ताधारतास्वीकारोऽपिज्यायानवत्याह-किमपराध मिति-न किमपिरामित्यर्थः। येन अपराधेन । सापि आधारतापि। .
"आधारताया आधारस्वरूपत्वे दोषान्तरमप्याह- किञ्चति । एवम् आधारताया आधारस्वरूपत्वे । एतत्कालवृत्तित्वात् रफतादशाकालवृत्ति वात् । पाकरतादशायाम् इदानीं श्यामः' इति वुद्धि पाद
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૮ ]
[ સવોદિનવિવિભૂષિતમ
વ્યથામનું તત્વાધારરવિધચીરાત્ર પ્રામામિતિ ચેત્ નસર્જવ તંત્ર ‘દ્દાની ન ૨' કૃતિ ધિયઃ પ્રમાત્ત્વત્રસકૂચ યુનિવારવાત્, તવાળાદિઇરમાવવધારાયા બખેતઘટવાન त्वात्, अन्यथा श्यामतादशायाम् 'हह न रकत्वम्' इति प्रतीतेरनुप्रपत्तेः । न च तत्कालविशिष्टघटादेः श्यामत्वाद्याधारता रूपत्वानभ्युપામાન તોષ તિ યાજ્યમ્, ર્વાિષ્ટયાન િહ્રિવાત્, અન્યથા ક્ષળમેસજ્ઞાત્ તેન “વાવ તો ધરશિષ્ટમંચોપ્રાતિન વવાદ્યાધાતા, વાઘાધાતા તુ ત્તત્સમવાય હ્ય, તાન્તવન ચિતું તે, તાદશ વિષયવૈતાળાર્વાદછન્નામ વાધાત્વવિષયામ વાત્, તળાજા દઇન્નત્વચ રજ્ઞતાયામેવ માવાન્ન ચામાર્યાાંત શદૂતે-કરાની ચામ ર્તતા ક્યામતાય ૨૬ તાલુાચા નૈૠત્થાત્ સરાહારિઇન્નત્યં મા મનુ યામતા સપિ રવાન્યતામાવસ્ય નિત્યઘેન રત્ત્તતાનુસાયાર્મા સત્તા તંત્ર તાહાશિવસ્ય સામવેત્તજ્ઞાધાવસ્ય ધટવુપર્યાપ સદ્દાની માવેન પાન્ત તાાાાંપ ‘ઘરે કૂવાની જ્ઞત્તઃ તિ યુદ્ધે પ્રમાČ ચાલૢ વિષયા ઘાતિ સમાયત્તે નેતા તથાવિ પદ્મ રસ્તા તાજા ઇન્નત્વધામન્દ્રેગ્માવાવું ‘કૂવાની સ શ્યામ' શ્રૃતિ, વ્રુદ્ધેઃ પ્રમાāાપાનાસમવેઽપ। તત્રપાળ કન્યા ૬ત્તવામાંવાધારતાચા તદ્રુવ પવ્વામાવે । ‘7 7' નૃત્ય ‘ ધાગ્યમ્ ' નૃત્યનેન સવન્દ્ઃ તાવિશિષ્ટઘટાને તાજા વિરાટનિષેષહેતુમાહ-વિશિષ્ટ્યાઽસહ્વિામિતિ
"
મટે
I
ચઢાવે
તાળા
→
દ્રાર
3
વિરાધન્ય શુદ્ધધનામિત્રાત્, પણં ચ ધટાવે શ્યામતાદ્યાધાતાવરૂપસ્થવિરા બનાવેાંપે શ્યામન્તાદ્યાધાત સ્વરૂપૉટ્ ચાપ ‘વાની યામઃ ' શ્રૃતિ વુદ્ધેઃ ‘દવાની 77ઃ 'તિ વુદ્દેશ્ન પ્રમાત્મપ્રસજ્ઞાહિત્યશૈઃ । અન્યયા વિશિષ્ટસ્ય મુદ્દા ત્વે ક્ષ′′મેવ પ્રાત, પતરણર્પી રાધનપાપક્ષળવરધટવ પક્ષ્ય પૂર્વ તત્ત«ોવરાપ્રધદ્રવ૫ મિન્નત્વમલજ્ઞાત્, ચૌદ્ધ પવ, વિનયે
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેરા-વ્યવસ્થામંજરામ ].
[ ૧૩ कल्पनाया एवातिरिधिारत्वकल्पनातो लघुत्वात् , अत एव चक्षु:संयुक्तघटादिसमवायान पटत्वादे प्रत्यक्षता' इति कल्पनमप्यपास्तम् विशिष्टसंयोगादेनतिरेकात् । किञ्च, एवं कुण्डादिप्रतियोगिकसंयोगमात्रेण बदरादौ कुण्डादिप्रकारकबुद्धौ सत्यां बदरादौ 'कुण्डादिकं न' તેત્યારાથી “પતન” ત્યયમપારમ્’ ફત્યને ચોદી તત્તસમવાય gિવ પાલિપ્રતિયોર્તાિવરિાષ્ટ્રમવાય પવ, તથા ૨ વવપ્રતિ
યોજિત્વવિશિષ્ટતચોર લુહ પવ, સુ વહે રૂતિ વવ વ પતિ શુદ્ધને પ્રસન્ન, કુષ્ઠાનુયોાિવાર્તાવરિયોર્ય નાનુયોનિન્દ વજે, ચ તત્ સાધારત્વકતીતિનિયમિ વિતુ લુપ્ત પ્રતિયોજિત્વવિફિgaોય પવ પખાધીનત્વમ્, નચ વ તિ વ કુષ્ઠE” તિ પ્રતીતે િર પ્રતા, ઘઉં સમવયસ્થ વાલી
std રૂપતિયોરિવવિલિમવા ન વાયાવતિ “વાયો પમ્’ પુતિ પ્રતીતે પ જ પ્રસન્ન નનું હૃપતિયોજિત્વવિકરાસમવાયાન્ય પર્વ પ્રતિયોરિવર્તાવરિષ્ઠસમવાય તિલકવાયનાનાä પ્રસથી ફત્યંત બાહુ- તન્નાનાતિ- સમવાયનાનાQત્યર્થ કત પર્વ સમવાયનાનાત્વાવ | ‘પતેન’ ત્યતિવિષ્યમેવ તુમુ
તિ- વિશિતિ ! - તિરિધાતામ્યુપામે યુનત્યન્તર માધ્ધેિતિ વસચૈતથા અતિરિરૂાયા માધાપતાયા બનવુપામે. કુષ્માતિ-વર"વિરોબmહુપ્રતિયોતિયોપેન સુખપ્રવાસન તત્વજોન તત્વવરવતદ્ધિોગનિશ્વવિધયા “વવો પડું ” ત્યારિયાં તોષવાકુપ્તામાવાળવુ Íતવવત્વેન વાં કુખ્તપ્રતોલિયોમધેન કુખ્તવ” હતિ શુદ્ધિસત્વે યવસે કુછવું ' ફાતિ ધીનયનાનાપિ ન કયેત પ્રતિવન્યાસમવધાનવશાથાં પ્રતિવોત્પત્તેિરસ વાત, અતિરિરૂાધારતામ્યુપામે તુ માધાપતા લુન્ડમારવાવવોwવુ “
વર્લ્ડ
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૦ ]
[ તત્ત્વવોધિનીવિદ્યુતવમૂવિતમ્
इति श्री जयमाना नोपपद्येत, अतिरिकाधारतापक्षे तू क्त प्रतीतेराधारत्वासंसर्गकत्वादेव न विपरीतधी विरोधित्वमिति न दोषः । तत्र तत्सम्बन्धવવું થમાધારતા તમાય તિ શ્વેત ? તંત્ર તવૃત્તિતાનિયામ” सम्बन्धस्यैव तत्र तद्वत्तानियामकत्वादिति संक्षेपः ॥
'
પ્રતિયોગિલમવૃત્તિરિન્યતે, રૂખ્યાઽમાવેઃ પ્રતિયોગિવત્સ્ય दण्डादिस्वरूपत्वे गौरवात् संयोगसम्बन्धावच्छिन्नघटाभावादिप्रयो
}
ન' કૃતિ વુદ્ધિ પ્રતિ પ્રતિવયંત્ત્વમ્, ઙપ્રતિયોગિસંચો(લમ્બ બૈન પ્રવુÈધ્ધ નોંધાતાચલમે પ્રજાસ્ત્વમ્, તરાવા અતિવન્ધાવ્ ‘બરે નષ્કર્’કૃતિ ત્રુદ્ધિસ્તારે નામાનોપપદ્યત્તતામિત્યર્થઃ ।
1
उक्तप्रतीतेः कुण्डादिप्रतियोगिक संयोगेन बदरादौ कुण्डप्रकारक બુદ્ધે સત્ર વ સલ્લમ્નયયે હુલ“ડાંચોવવું I તમાઃ ડામવઃ -સમ્બન્ધો ચઃ સંયોજક્ષો વવું સ ન પુખ્તવૃત્તિતાનિયામ, તંત્ર તવૃત્તિતાનિયામñલમ્બન્ધ ર્યે તંત્ર સત્તાનિયામTM કૃતિ વૃત્તિનિયામલવન્ધામાવાવેવ 7 વો વત્તુત્યાદ- તતિ ॥
છું
નવુ
પ્રતિયોગિત્વયાડો ઋત્ત્વ સંજ્ઞાવાવું પપ થીવાવો વશેષજ્ઞાાં ન ચુસ્ત ધૃત્યાતૢ- પ્રતિયોગિત્વમાંતયિંત પ્રતિ પ્રતિ ચોર્યાપતાં દંતતિયોગ વૈવ, તસ્યા અત્તિહિને માનભાવાનિ ત્યંત આદ્- ર્બ્ઝાઽમાનાવૈરતિ– વનાં દ્રષ્નારીનાં પ્રતિયોગિનાં પ્રતિયોગિતા પલ્પનાપેક્ષા તથા તત્ત્તવ્યે જાધવાવિત્યાય | ાિ, સંયોાસ{ન્યાઃચ્છન્નયમાવતિયોગિતા પટરવ સમવચિસન્વન્યાલેચ્છન્નવનામાવપ્રતિયોગિતાતિ યુદ્ધવરૂપતિ તિર્ મિન્નામિશસ્ય તમન્નત્વમ્' ત્તિ નિયમેન તયોઃ પ્રતિયોચિત્વયોરૈયે સમવાયૉમ્બન્ધાર્વા ઇન્નપ્રતિયોગિતા ધામાવસ્ય સંયોલ(
'
1
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને®ાપગ્યવસ્થામાં 1 ,
[ ૨૦૨ ધિત્વ ધટાાિ જમવામિધાવચ્છિન્ન દામાવાવવિહુપ્રતિયોગિતત્વબસાઈ
થત તુ-વીષમાવાઝHવવં સ્વ પ્રતિયોજિત્વ, મવતિ હિ પદામાવસ્થામાં ધર હતિ ધટી ઘટામાવતિયોજિત્વનું કૃતિ, તજ નાનામાવાડમાવત મનમાવત્ જપના પ્રતિયોજિત્વાના વાડમાવ” સ્વત્ર પષ્ટચર્થપ્રતિત્વિનિકપણા
ન્યાછિન્નપ્રતિયોપિતાજન તમુપાવાઈ સંયોજન મૂત ' યોનિ ધટોનાપતિ શુદ્ધિધત, પુર્વ સંયોજ્વવાવછિન્નતિચોપિતાવટમાવી , રમવાયત્તાવછન્નપ્રતિયોગિતાવેન તમુપાવાય સમવાયેન પટવર્યાપિ વાટે સમાન પદો નાતિ વૃદ્ધિકલ યાદિત્યહૃ- રસંધોલધાવચ્છિતા - “વ્યાવડમાવવવ માવિત્રી હિ વિશેષતા
કમાવવિદ્દાભવં વસ્તુનઃ પ્રતિયોગિતા” - - : , , [વાસુમારિકા શાળ]
- રતિ કલ્યના વાર્થવર્ષના પદામાવપ્રતિયોજિત્વ ધરામાવામાવત્વમેવ, તથા પદામાવવિપ્રતિયોગિત્વમતિ મત પ્રતિક્ષેતુ મુપસ્થીત- ચત્ દ્વિતિ સમથતિ- મવતિ હર્તિ- ધટવન્દ્રપ્રદે ધટામાવો.િ” હત્યપ્રતીતેઃ “દમાવો નારિ..” તિ પ્રતીરેધ ધ ધટાડ પાવસ્થામાવત્વ મવતિ ચતસ્તતસ્તવ ધટક્ય ધટામાવતિયોજિત્વામિયા નામાવસ્થ વહાન્વાયત્વેન વિવિ “નામાવો નાuિ? દત્યમતી તેના પાનામાવામાવવા સામાવાત પાનામાવપ્રતિયોગિત્યં ત્યાતિતિ પ્રતિલિપતિ- તતિ થતુ 7માનામાવઃ યોગેન સમવાયેન વા નારીતિ પ્રતીત્યા નામાવસ્યામવોડરત્યેતિ, તાન્દ્રમ
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૨ ]
[ તવધિનીતિવિભૂષિત - વિપાતાળતિરિવ્યતે, તથા વિપક્ષ સાં, “જ્ઞાનેનાતીતો ધટ દ્વાની મૃઘતેડતીનો ઘટ ફુદ્દાની કૃતિ’ ફત્યાતિબાયswામાખ્યાપ, વિષયહપાયાવિયતાયા હતાંહાવૃત્તિ શત તથવિધામાવસ્થ વ્યધિસ્વધાવછિન્નતિયોગિતાશય વિદ્યાન્વયત્વેનાવૃત્તિમતો અપનાવેઃ રવદંપત્તાનામવાન્, પ્રતિયોનિમચેવ પ્રતીયમાનસ્થ વ્યવદિયમાલય વામાવામાવલ્ય પ્રતિયોજિસ્વભ્રવત્વય પુરાવુપતેરતિ વચમ્ “રવામાવામાવાવમ’ દૂત્વત્ર વસ્યામાવ વામાવ, વામાવસ્થામાવ વામાવાભાવ, તરવું સ્વામાવામાવત્વમિવ નિર્વચનં મા, તત્ર પચ્છધર્યકતિયોજિવય નિધિતુરાજ્યત્વેજ તદ્રુપતયા પ્રતિયોરિવોપર્વનર -વાવેત્યાહ- કવાયમાત્યતિ- માત્રામાવત્વ વય પ્રતયોજિત્વામતિ પ્રતિત્વિય નિજધામુ, તત્ર વામાવવામા હવામાવલ્યામાવવામાવામાવ, તસ્વમાવવામચૅ નિર્વામિ, પર્વ જ સ્વસ્થામા દત્યત્ર પછીઃ તન્વન્તઃ પ્રતિયોત્વિનું, તવ નિરૂપતુમારશ્વમિતિ થાવ તત્રિવિહં મવતિ તાવ પકચર્થતથા તજોપવિતું રાજ્યોમિતિ પ્રતિયોમિનિરૂપણે પ્રતિચરિત્વચાપેક્ષણાવાત્માશ્રયાપલ્ય પ્રતિયોત્વિનિરૂપ તુંફર્યામતિ માવડા • વિષયવસ્થાતરિજીતવાવ વીજળયત્વા વૈરોપાથવમાનોથુરુ દત્યાહ- વિવશતાડતિરિચત તિ! વિષયતાથી અતિરિયું માવતિ-તયાદીત્યા વિના તત્ર તાવત્ વિષયવરુપ વિધાતા મવતીત્યા- 7 વિષયા તિવિષયતા નિષેધે હેતુ મા- જ્ઞાનેનતિ- સભ્યશ્રદ્યતે' કૃત્યનેનાવઃ “વાન કૃાતે, હવાન
તિ” કૃત્યનોવેતરાઇવૃત્તિવિવયતાવાનિત્યર્થ, પર જ વિષયતાયા વિષધરૂપ વિજયસ્ય ધટસ્યાતીતત્વેન તપવષયતાથી પ્રખ્યતીતતતાઇવૃત્તિવામાન ન લાવતીતિ તાદરા પ્રત્યયસ્થ
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________
ને પાચવવાનામ્ |
[ ૨૦૨ પવન વયસનોમય,ના જ્ઞાનમાત્રા , “ધટપટી ફત્યાज्ञानस भ्रमत्वापत्तेः, तज्ज्ञानरूपाया विषयताया घटत्याधभावવરટાનિgવા, “સમાન ઘટઘટૂ મૂતરું સંયોમેન.
છાટનyપ્રતિનિઋપિતëાવ, મૂતર્જનવિરોષતાથા પ સિવાયસવસ્થાવત્રિયનિષ્ટપ્રતાનપતવાહિત્યા- વપરું સમવાયન ઘટવાતા બપ જ્ઞાનસ્થ વિષયે હું વિષય વ સવ, સા જ્ઞાનવવતિ વડે સર્વદ્ધમેવ જ્ઞા ધાર્વિ પ્રામાર્થે વિત્યાં- ragવહાચા તિા ૩wવોવાર વિષયમકાનમથવપવિ વિષચતેત્યાંઢું- પ્રત પતિના જ્ઞાનમાત્રQક્ષપત્વમવિ તહ્યા #સમય- રતિ અટપટો કૃતિ સમૂહાઇન્ડનશીનસ્ય ધાર ધટવ વધારત્વેન પદારશે પદવેંકવાન પ્રમાત્વમછ, વાયતાયા જ્ઞાનપરંતુ ધટત્વનિષ્ટકારતાને
પતો થા યનિવિરોગતા, ચા જ પઢવાન9મવારતાપિત. પનછવિરોળતો, તો સમૂહાત્કqનશાનપૌતયા પર નિછાવરો થતાડૂ ધટત્વનિષ્ટકારતાનિરૂપિતા સ્થાતિ ઘટત્વનિષ્ઠ પ્રજાસતાનિહાંપતયટવામાવવાટનિછાવરોધતાનાશીનસ્થ સ્ત્રમવમપિ પ્રસન્વેતેત્યા- “ઘર-પદા' વાવાતા “ષટવા'
ત્યાદ્રિ પવા પટવા પવિત્ર “પટાઢિ” ફત્યાદ્વિપદ્ ધરાવે - ' પદ્દ, તેન ‘યટપટ” for નમૂદાઇશ્વનશાનય ઘટત્વનત્વવત્ પરવસ્ત્રમત્વમાંપ પટત્વોનમાતાનપતપરત્વમાવવદ્ધરનિછવિશેષતાજત્વેનાપદ્ધિતમિતા' “પારું સમવાયેન ઘટવ મવિભૂતપંચમેન પટવતિ સમૂદાઇશ્વનું જ્ઞાન જાપાન્ડે રચના ધનિષેપમ્, નાપ મૂતરું સમવાયેન પટનિળયાન્, વિષયતાવ શાનપત્ય –વર્માપ યાતુ પાછનિર્ણવિરોખતાં હપતા ચસમવાયસન્વન્યાછસધનિષ્ટપ્રજાવતા, વાર મૂતનિછવિરોધતાનિપિતા યોસક્વન્યાવંછન્નયનિષ્ઠ પ્રણારતા, તયશૈલજ્ઞાન
પવૅનૈતયા પાછનિર્ણવિરોષતાયા બાપ પંચાયતન્વન્ધાવ
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________
२०४]
| [ તવોધિનીવિવૃતિવિભૂષિતનું याबद्' इति ज्ञानस्यापि कपालादौ संयोगादिना घटादिनिर्णयत्वापत्तेश्च । किञ्च, यदि ज्ञान खरूपेण धादिसम्बद्धमिति घटादिव्यवहारमाधत्ते, तदा खाधिकरणकालादिव्यवहारमप्यादध्यात् काला-- दिनापि सहखरूपेण सम्बद्धत्वात् । कालाधतिरिक्तेन सह सम्बद्धमेव तत्तद्व्यवहाराधायकम् , तथास्वाभाव्यादिति चेतबयमस्य स्वभाव कालाद्यतिरिक्तत्वाऽहे दुर्ग्रह इति न कदापि नियतविषयव्यवहारमादध्यात् ॥
एवमन्येऽपि धर्मा यथा यथा भेददृशा विचार्यन्ते तथा तथा भिद्यन्ते, अभेददृशा तु विचार्यमाणा न भेदमनुभवन्तीति भिन्ना-भिन्नानन्तधर्मात्मकं वस्त्यभ्युपग.०यम्, अन्यथा वस्तुसत्तानुपपत्ते, -नहि वादिरैकान्तिकस्वरूपः कश्चिदनुभूयते, किन्त्वनुवृत्ति-व्यावृत्तिद्वाराऽनन्तस्त्रपरपर्यायकोडीकृत इति, तदिदमुक्तं प्रभुश्रीहेममूरिभिःविषयन्यवहारं करीतीति प्राप्तम्, एवं सति तज्ज्ञानं यथा व रूपे घटादिना सम्पद्धं तथा कालादिनाऽप्यस्य स्वरूपसेव सम्बन्ध इति कालादिनावि रूपेण सम्बद्धमिति कालादिव्यवहारमपि विध्यादित्याह- किश्चेति । उक्तदोषपरिहार परः शकते- कालायतिरि'कनेति । तथास्वाभायात् कालाधतिरिकेन सह वरूपेण सम्बद्धस्थ तत्तद्वयवहाराचायकत्वरयामाव्यात्। समाधत्ते- तहीति अस्य शानस्था. ' एवं प्रतियोगित्व-विषयत्वादिवत् । अन्येऽपि धर्माः अनुयोगित्व.. विषयत्वादयो धर्माः। भेदशा पर्यायाथकन्याश्रयणेन। अमेदशा द्रव्यशिकनयाश्रयणेन । अन्यथा भिन्नाभिन्नानाधर्मात्मकवस्त्वनम्युપા! મનન્તધર્માત્મત્વાનસ્પૃપ વતુર્વાનુપપત્તિરિત્યयेक्षायामाह- नहीति- अस्प 'अनुभूयते' इत्यनेन सम्बन्धः । उह - मर्थ प्रामाणिकीकर्नु श्रीहेमचन्द्रसूरिभगवद्ववचनसंवादमुपदर्शयति
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેuત્તવ્યવસ્થાપ્રકરણમ્ |
[ ૨૦૬ શન ધર્માત્મવમેવ તત્ત્વમતો વથા સર્વમસૂપ इति प्रमाणान्यपि ते कुचादिकुरङ्गासन्त्रासनसिंहनादाः"।
[ અન્યથોવિ૦ છોડ ૨૨] તિ દ - ततः पडेय पदार्था इत्यन्ययोगव्यवच्छेदोऽनुपपन्नः । अयोगવ્યવર્ઝડપ થાત્રાનુપાનસ્તથા “હિં વિહિં કી” બ્રિાન્ડ, રૂ, થા–96] $ત્યાતિથવ્યાડ્યિાનાવસરે સતિવૃત્તાવે
મુદિતિ “અનન્તધર્માત્મામેવ લાવમૂળ” Íત પદ્યાર્થીવમમાય સ્વાદ્વાદુમરી વિરોષવિજ્ઞાસુમિ વહોરના ૩પતિ - તત તિ “પાર્થ પવ ધનુર્ધર, કૃચિચ્ચેવ ધવતી’ ફત્યા વિરોMવાવ પલમમવ્યાતિવર્ય પાચયો વ્યવેછેઃપાય ધનુધ. ધટતે, gવું પૃથિન્ય વ્યવછેવો માન્યવત્વે ધટતે, તથા, પ્રતે દવ્યાવિડન્યાવ્યવછેર પવાર્થવે જ ધટતે, દ્રવ્યાપિડમિન્ને વૈછિયા યોગા ચૈવ પવાર્યત્વે તવાહિત્યા- પતિ “રા પાપડુ પત્યા વિરોબળતર્તવવાર્ય અ પાહુપતાચો વ્યવછેવોર્થ રાદ્દવલમાનાધારણત્વત્તામાવાપ્રતિયોનિ પાહુરત્વમિચેવેવપો થથા સામાવતિ રથ પ્રતે દ્રવ્યવય ૧૮ પવા પર્વ તિ સમમિયાધાવલ્પના દ્રવ્યાષિાંવમાનધિપત્યની માવીપ્રતિયોનિ પવાર્થત્વમિચેપોક વ્યવો મવતીત્યત બોદ- બચો વ્યવરછોડવંતિકા ' હોë વિ જfë બાય” હત્યારીતિવિધવા હત્યમુદ્રુપણ તદ્દવિ મિચ્છd i વિચપહાનત્તળ અન્નોન્નનિરવિવા” હત્યર્ય-શ્રદ્ધા, “દ્વાખ્યામાપ નથખ્યિામુ સ્ત્રીત રાસ્ત્રમુટ્યૂન તથાપિ મિથ્યાત્વમ્ ! યથાત્ વિષયપ્રધીન
નાન્યો નિરપેક્ષ” ત સંત તથાસમાનાર્યવ નથોપવેરો ચા
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૬ ]
[ તત્ત્વયોધિનીવિકૃતિવિમૂવિતમ્
प्रतिपादितमिति तत एव विशेषोऽवधारणीयः । इत्थं च वैशेषिकવંશનિને નૈયચિવર્શનમાંપ નિસ્રોચિતંન્વર્, પ્રાયઃ સમા અવાક્ દૌરિતિ શિાંતવિસ્તરે ? ।।
કામ્યાં. તૈયાખ્યાનુશીતોપ શાસ્ત્ર પંચના અન્યોન્યોનપેક્ષાસ્મથ્યાત્વ સ્વમતાભ્રાત્] [૬૮] તિ વ્યોજ્યાનમસ્ય વેથમ્-‘દ્વાયાં-સામાન્ય-વિશેષાદ્ભિમાં સંકૃતવ્યવાિં નયાામ્, ઉન્નીતા- પૃથગ્યવસ્થાપિતર્વિ, જળાશિના પાર્વનિના, ચાસ્ત્રમ્, અન્યોન્યનિરપેક્ષા- પર્યાવવિદ્રશ્યપર્યાયોમધાવમાતૃત્વાતું, વમતાપ્રાપ્ ત્રશલ્પનામિનિવેશાત્ મિચ્યાત્વમ્, તૃિહૃદ્ઘાવહનમેવ શાસ્ત્ર સ્થલ(પ્રયોગમૈં, વિષ્ણુ યથાસ્થાનં વિનિયો, સ ચ Ăયુ મજ્ઞચેતવ્યાવનાનાં સ્થાવિ ઈચ્છતાનાં પરસ્પરસામાં તાત્પવિષયતા સસ્પલે, પા તĂાબતાયે સિદ્ધાન્તોવધનાયા અપરિહારાત્; તાઇ
મૈં પિવિત્રા સંત્રુજ્ઞન્તનુ દાન્તિ પપત્તુ I લા સમયપન્નવા સિદ્ધાવિાળા અપ્નાવ િિહત્યયનીલીયેળાં બખ્ખા ] [
]
સવિન્દ્વ સામાન્ય-નવરોપયોા તાામન્યેથી મજ્ઞાનામિતિ ટમેવ મિથ્યાત્વમ્, અંતરિત્તામાવિરોવાપાં વિદ મહાસામાન્ય-ઉન્ટ્સવિશેષયોોરવ વસ્તુમાંત્રસ્ય વેત પર્વ સામાન્ય-વિષાત્મઋમિહર્યસ્પેન ચચાવજ્ઞયર્થાનિયોગપાત્, અન્ધયાનવસ્થાનાત્, તર્વિવ મુળમ
“વતોડનવૃત્તિ વ્યાવૃત્તિમાનો, મવાદ આવાહનેચવા પરાત્મતત્ત્વીદ્યુતચાત્મત વાર્ દ્દેયં વન્તો રાજાઃ લા [અન્યોન્ય જો ક પતેન તૈયાચિાવીનપિ વ્યસ્થાતમ્, પાર્થમાળાતિને' વિન્ત પ્રાયશ્ચસ્વ વૈજ્ઞવિદોનલમાર્ગોવધયાતિતિ વિ‚ રિ
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૨૦૭
અને વ્યિવસ્થાપ્ર«ગમ્ ]
શિવેય.
#1
શાસ્ત્ર. નૈમય નયસ દ્વિજ્ ગાઢષ્ટિકેતુ: શ્રીયશોવિનયવોનઃ II & II સંગ્રળું સામાન્યહ્રવતા સવૅવસ્તુનામાળોડર્ન સમ્રા। સજ્જુજ્ઞાતિ સામાન્ય પતયા સર્વમિતિના સબ્ર સઘુટ્ટી વખ્તાય લગ્ન પત્ર સાત્તિવૃત્તિત પોચો વૈરોવિઝનૈયા ચર્નયો। નાચિન ૉને પ્રત્યક્ષાનુમાનોપાંનાર્ષ્યાન વારિ પ્રમાણનિ, ‘પ્રમાણ પ્રમેવ૦' કૃત્યાવિયોઙાપવીવિમનનમ્ ળાવવાને પ્રત્યક્ષાનુમાને કે પવપ્રમાળે, પ્રચાવ્યઃ સદ પવાર્થી દાંત પાર્થવિજ્ઞમોમત્યનયોદ્ધિ વિશેષઃ કૃત્યવવોધનાય કાય તિ । તૈયમનને પણમુપસઁદરન્નાદ- શિતૈયમિતિ- શ્રીયશોવિજ્ઞયવાનદેખાવ દેતુનામસ નયÅય વિષે ચચાશાસ્ત્ર શિતિ નવમ્બર |
ચક્ ચત્ મવિતમત્ર શૂવિષયે શ્રીમદ્યશોવાની, શ્રીહાવયવષોવિણાલયટના ત←ર્વતત્ત્વોવિતા વિજ્ઞાનાં મુવમાવધાતુ પુત્તર ન્યાયોનિલઙ્ગ તા, સ્પદાર્થો પ્રતિષિત પ્રતિપ† યુત્સુદ્ધા નીતિ-રી આઘો નામનાધેય મંજૂ થઃ સંચિતોય નયો, નીતીનાં પ્રવનોઽવ વસ્તુ 7 મિતાઈનેાન્તમાóઅંતે । પોન્તોક્તિ ચિતોડ્યું વિષયો નો સવમાવાશ્રિતો, વવંશો વિપયોડસ વૅત્રનું તદ્દા સન્નીતિનો મતઃ ॥રા કૃતિ' નામનોનપળમૂ
અપ ઉદ્દનયનિ પમ્
નૈામનયાનન્તહિં લઙ્ગનું નિર્યાત- કર્મમિતિ- ‘સહુ સË' કૃતિ વ્યુત્પત્તિ, ‘સામ્’ દૃશ્યસ્ય ‘ બજ્રોડનમ્' ચર્ચે, જૈન પેળ? પ્રત્યપેક્ષા સામાન્ય વતયા' કૃતિ, ષામ્ ! ચ પૈણાયાં ‘સર્વવસ્તૂનામ્ ' કૃતિ, ‘સર્વે વસ્તુ સાયામમ્' કૃતિ થટ્
'
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૮ ]
[ તવવોધિનીવૃિતિવિભૂષિતમ્
સમ્રવચનમ્,’ત્યાગમ, અસ્વાર્થ-સ,હીઃ-સામાન્યાઽમમુલ્યેન નૃઢીત, વિષ્ઠિત -જ્ઞાતિમાનીતા, યદ્વા સાહીત -અનુમવિષયીત, વિષ્ડિતા-નિાશ્રુતપĪમમતાંતરે ચંદ્ઘાસįદીત સત્તા૫ર્મદામામાન્યમાવમાપન્ન, વિષ્ઠિતથ્ય પાપસામાન્યમાત્રનાવશો* ચસ્વ તત્તા, સગ્રહવશ્વનમ્, અન્નાદ્રોડીતર્યવિશેષશ્ર્વ સામાન્યઐય તેનૉમ્યુલામાત્, ‘સ' યેવં મળતે સર્વત્ર સુવન” ત્રયા પોતે વસ્તુનિ યુદ્ધેનુધાવનાત્, અધ્યક્ષસ્વાતિવિધ્વંશ વ વર્ષનું જ્ઞાન વા સ સઙ્ગધ ત્વર્થઃ। પ્રજાવાદ- સાહાીતિસધ્ધાતીતિ સદ્ગુનઃ તિ વ્યુત્પત્તિ, સર્વ વસ્તુ સામાન્યપ તયાવાસ્તે યજ્ઞાન લ લટ્ટુ ચર્ચઃ । આામો સઙ્ગવ પ મુપીયોત સાહીતિ– “ સંહિય-પિડિયત્યંĂાહવય ં સમાલો વિતિ ” [ વિશેષાવવોર્૮૩] દૃામવચનમાશ્રિત્યેમાન્ત” ત્ર્યમ્। અર્થ અને પરોપરિતાપમસ્ય। ‘સમ્’ સ્પેસ્ય સામાન્યા મિમુલ્યેન ’તિ, ‘પિષ્ઠિતઃ' નૃત્યસ્ય ‘નતિમાનીન.' ઇત્સર્ચ થનમાં
*
લ્પાન્તĀાદ- દંતિ । અનુ“મેતિ- અનેપામેજ પતામિળાપો વોધો વાર્ડનુ ામ:, દ્વિષયાત નૃત્યર્થ 1‘વિજિતઃ ' નૃત્યસ્થ ‘ નિહતધામિતથ્યતિ' દૃચર્ચાāનમ્, પરીમૂ−નૈચિાવીનામ્, અગ્નિમતો ચઃ વ્યતિરે– વસ્તુનાં પરસ્પર એવો વિશેષઃ જ્ઞ પર્યામમતવ્યતિરેક નિનાતો છૂરીતઃ પોમમતત્યંતરેજો થત્ર લ નિાતપામિમતવ્યતિરે, તથા = વિરોર્ષાવનિનું સ્થાનુ તસામાન્યપર્ચિસ્વ વખત સદ્ગુનનમિત્યયૈ.। પુનઃ જલ્પાન્તરમાદ- યતિ । પાડવામ ન્ધેતિ દ્રવ્યવાદીત્યર્થઃ । સટ્ટુનયામિવ્રતમુપશ્ર્ચર્યાત- સોની નૈતિ। તેન સદુદ્દે | અનુપાવનમ્–અવાહિનમ્ । પ્રયાવિપ્રમાણમાંપ દૂર્વાધવિપયાદેવ, મૈં તુ પરસ્પરસેવાભનિયેયવિષયમ્, નિષેધવપક્ષ્ય વિષ્પિત પર્વાહ અધ્યક્ષસ્થાતિ । ‘વિષ્ય’
તાદશ
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને પવિયામારીમ ]
L[ ૨છે. વૃનિષેધસ્ય તદુત્તર વલ્પનાવિયા, માત્રવ શસ્વાધ્યક્ષ વા વિષયને સારવાર્ મેદ્રતિમાસતુ મેઘતિપાપમોહતાશાળાનાં તિમિર પદ્યુતશામાશાઇનમહહત્યાનેવાવમાં વસત્ય પવા ધટપટાવીનાં હિ માવાન્ય વાવવામથત્વમ, તવનન્ય ૨ સામાન્યપરિશેષ વિ જાય
ત્યુ સ્વાદ્ધાવસ્યુપતસામાન્ય-વિરોષોમયાત્મવત્વેશવિધિમતાળ, વપલે તુ અધ્યક્ષસ્થાપિ વિયોવેવ પ્રવૃત્તેિરિત્યે યુમ્ નિવેવસ્થ ચિતો મેવસ્થા તડુત્તરશાસ્ત્ર વિધવાહિત્યોત્તરવાઇમ્, ત્પનાવિઘવા, તથા ર ાાનિધન 1 નિધર્ય વહુવમ્ - સદ્દસ્થ રાબૂમાબધા
વેવં તાત્રય તારિવાત્વે મેવપ્રતિમાસ્ય ના જતિરિત્યતા બાદ- મેઘતિમાસત્વિતિ- મ0 ‘અસત્ય પવ” રૂત્યનેનાન્ડયા બનત્યપ્રતિમાલાચત્ર વષજ્ઞન્યત્વચ સહૃક્ષવાવત્રાવિ શ્ચિત્ રોષ બાવરવા ત્યા-કેતિ-વહૂનામો મેવમતિપાવો યો દ્વતધવન દ્વારા તેનોપતિં તન્યોધનન્યમેવવિષયજમાવનાક્ષાતોષતિમત્તા ચેલાં તે મેતિપાદ્રામોહિતાન્ત જળા
વામિત્યર્થ, તથા ૪ એવિષયવાસનાકાળતોષજ્ઞન્યત્વા મેપ્રતિમાસયાસત્યત્વયિમિશ્વિદી દોષવિરોબત પાક્સિપિ રાણાયરે દ્ધિત્વપ્રતિમાઇક્ષણમેવતમાલોસત્યો મવતીતિ તન્ય ત્રાહિમે પ્રતિમાસો સત્ય સ્વીકારા ત્યાહ- વિકિપલ્ફતેસિ- તિમિર
ગોપçતે વ્યાસે રફ ચેપાં તે તિમિપડુતદારોવામિત્વર્થ પાનાચ્છનાથ-અદ્વિતીયવદ્રમણ્ડત્રસ્યા અનેદસ્વીવમાવત દ્વિપ્રતિમાસવા પટપટાહીનાં રવાં યદ્દિ મહાસામાન્યસત્તાછાણમહાપર્વ યુતિઃ સિદ્ધ મત તવા તેષાં “તમિત્તામિસાનાં તમિત્રત્વમ” ઉતિ ન્યાયત પmત્વસિદ્ધ એવપ્રતિમાવસ્યાસત્યત્વે , તાવીય, રાતમિત્યત જાહ- ધટ-પટાવીનામિતિ દિ થતા માવાચ
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦ ]
કૃતિ । યન્મટ્ઠામાખ્ય ત્
BOR
[ તવવોધિનીવિદ્યુતિવસ્મ્રુષિમ્
ક્રમો માવાડાનો, જ્ઞરૂ તો માવો. અહહાડમાવો । Ü પહાળો વિ હૈં, માત્ર ત્તિ તમ્મત્ત
>
આવા સત્તાં, તતો મન્નત્વે વિષાળપ્રયત્નું સવિધાળતુષ્યત્વમ્, તા = ‘ધન-પટાવ્યોસત્યાઃ સત્તામિન્નત્થાત્ રવિપાવવું તિ પ્રજ્ઞજ્ઞાનુમાનમત્ર, સત્તા સરૃપમમા નામિમતા, ધર્મ-મિળો માલ્પનાપેક્ષવા એપનચૈવ ન્યાય્યાવ્‘સન્ ધર, સન્ પટઃ ' રાવિપ્રતીતી સનૂપāવળ તાાત્મ્યન ધનપટાવી પ્રાર તચીવસાસનાવૃિતિ સંવેવ ખરૂં માતિ ગૃહોમસધિ અસત્યત્વાર્પાત્તમયાત્ ર્યાર્ ધનપદારીનાં સત્તાહિક્ષળમાંવાઽમન્નત્વમસ્યુપેખતે તદ્દોન્ચાયાવેત્વમચતોપનતમેવ, સત્તા ૨. માામાંમેતિ સામાન્યમેવ વસ્તુ મૈં વિશેષ નૃત્યાહ- સલૅનન્યત્રે ઐતિ- માવામિન્નવે રેત્વર્થઃ।
some
t
સહુનચે સામાન્ય પદ્મવત્સત્ર મહામાય્યલેવામુપકાર્યાત- ચશ્મદામ વ્યિિત। “કુમો” ત્તિ-મો માવાઇનન્યો ચંદ્દે સતો માવ, અઘાન્યથાઈમાવઃ પવું પટાવ્યોઽપે લજી માવાનન્હેં પતિ તન્માત્રમ્ ॥ ભૂતો વનસ્પતિવ મૂલ્ય વધુળ દાંત તત્સમૂહ કવ ૐ ગુલ્માવ્યોઽપ પર્વ સર્વે જ્ઞ વનસ્પતિવિશિષ્ટો | તિ સંતમ્, વિશેષાવણ્યવૃત્તિાધિવરામ-સત્તામાત્રત્વમેવ સર્વમાવાનાં
અત્ર
મયાાદ્ધ કુંમો ત્તિ ! તમઃ- ધટા, સમાવાત્- સત્તાંત, અન્ય અનન્યો વા?, ચારે અનન્યઃ- મિશ, તૢિ માવા સત્તામાત્રમેવાલો અન્નકૂત્તિ- અથાત્ત્વધા-માવાવું. મિન્નોસ્યુપામ્યત ચર્ચ, હિ અમાવઃ- અલન્નેવાલો, માવાન્ અન્યાત્, હર્ષવાળવાદ્વતિ પર્યં પઢાવ્યોઽપ પ્રત્યે વાળ્યા તતોઽપ દ્વિતીયપક્ષેશવપ્રસાદ્ આવાનચૈત્યુપાવ્યા, તે સર્વમેવ ધન-પટાવે વસ્તુ, તાાત્રમ્ ખત્તામાત્રમેવેતિ રર૦૮ની પ્રાયવેળાવ વિરોષામાં સામાન્યરૂપાં
-
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને શાન્તવ્યવસ્થા પ્રકરણમ્
[રણ કૂવો વળરસ જિય, મૂogો ત્તિ તારા ઘ . મુઘલોધિ વુિં, સ વસવસટ્ટા” |
[વિરોષવિષ્યમાળuથે–૨૨૦૮, ૨૨૨૦] તે વ “વત્ર પિયા ન સૂવને તત્રાતિ-સતીત્યાહિજ યુવાને ન જાતિ, રાણાઃ સારા મિરાત, यदेव च मर्याव्यभिचारिरूपं तदेव पारमार्थिकम् , यच व्यभिવારિ તwવારનાવિશેપનાતીયોપત્તિમપરિમાર્થિક્ષણ, સાવિતુમાણ-gો નિા નૂત, વનસ્પતિ – સામાન્ય પવ, મૂત્રાદ્રિ પાત્વા તાલમૂહવત- સૂતાવૃિશ્વતમૂહવત' મુક્ષ્મ ઋતાને સમૂઈ નવાયોપિક તૃવિરોપા વનસ્પને વિશિષ્ટ પવ, તિ સામાન્યમેવસ્તિ, વિરોપ રતિ વરવા પ્રચમપાયથા મહોંમામાપના દ્વિતીયમયથી વિતરતામાન્યરૂપતા, તેના પર તો પરતદ્દશ્રાવેન્દ્રિત ! યત પવ તવશ્ય વસ્તુન: સત્તપર્વ તત પર્વ અશ્રયમાળક્રિયાન્તરવાળે માવામિયાત્યાતિક્રિયાશ્ચાહારી - પારિજાનામમિમત રૂલ્યાબત પતિ વિશેષા નમન-પવનપદનાિિાર્થીતુ ચત્ર યાત્રા ત ક્રિયાવવિપર સૂતે તત્રતિર્મવતીપરડ્યુતે” ફતિ વજનમનુસÈયમ્ સત્તાધાર - પાર્થાતત્વેન પામથશ યદત્વમ્પટવાદ્ધિવિરોષધર્મસ્થાનપાતત્વેન વ્યનિવરિતસ્ય પિનિયાપારમાર્થિત્વમિયા સત્તાવાં -તિ- “સન્ટ, સન પટાં પીમિત્રતય પ્રતિમા નાયઃ રાત્તાવાર સવપીર્થસ્થાપવાવાવિયર્થ ચા મારિ-ચ ધટત્વ-પદસ્વા િર સર્વપાર્થનિયામ ! તન ધટપટવાટિમાં પ્રવૃતિ- પ્રવુતો ચો વાતજાવિવો મેતિપાવામર્થવિરોપવિષયને માવનારોપતાનતરી થઈ તન્નચિત્તાત્ તત્તિથતા રિથતિ ધર્યું તાદરામપીત્યા
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨ ]
[ તવયિનીધિવૃતિવિમૂપિu... તવાદુનિયાનુયાયિન
“ત્ય સર્વગ્નાનામિતિ પ્રત્યાધ્યક્ષપણા અપૂર્વવતા, સમં પ્રાદુવાgિ | ઘટીવીના ન લારાન, પ્રત્યાયયાતિ વાવ વતુમાત્રનશિવાવ, તિનપરી” | તિા. -
[વાક્યપીયષ્ઠ૦ ૨; ૨૨૨, ૨૨] હતયમાણિત્ય વિવારસદ્વૈતપ્રતિપર્વ વેવાન્તર્લ્સ
કાર્ચ વિાક્ય સંવાતોપતિ- તવાસુતિ તથા અનુયાયનઃ સદ્ગુન્હનયાનુરારિ પર્વદ્વાન મઘપટાઘવેસ્ટરાવ્યાનામાં ' પ્રત્યાધ્યક્ષ પ્રતીતિયોગરૂપી અતિક્રિયાપ્રતિપાઘ ક્ષત્તાત્માર્થા પૂર્વવતારક ચાવાવન્દ્રિયનન્યપ્રત્યક્ષાવિષયક દષ્ટદેવતાહિતિપાવલશા સમ તદા જવાબુ બરાવાહિત્યવિષયઅવાવર્ચજતયા સાતેy -ધાવિરા જેવા પ્રાદુ મછતયા વા .
યમર્થિવ સર્વાવ્વાનાં પ્રત્યાવ્યવનિત્યાયાભાઈ ધરાવોનામિતિ રાવ ધટાવિન્દ્ર પટાવીનાબૂ, બાજારાનું પ્રતિનિયત 'પૃથુરાવાડાનું પ્રત્યાયતિ જયં જ શાપયતીત્યપેક્ષાયામાહુ-વસ્તુમાત્રનરિત્નાવિતિ- પટાવવાનું કૃત્વા શક્તિ વર્થ પ્રત્યેવમેવ "પ્રતિયતે વસ્તુમાત્રમ્, તતો વર માત્રનિરિાન પરે રાખ્યા, યહિ વધુમાત્ર નિવેરિત્વેન પ્રત્યર્થ પવ સર્વરાવાનાં પ્રતીય માનવા ‘પ્રત્યાવ્યવહાં તક “માનવ” હત્યાવરાળં શ્રુતવતો વિવિખ્યાવિરોધપાથયનાવિઝિયા તથાભૂતાજા શાનમuળ જ મને
ત્યત વાદ- તતનન્તરીયરિતિ- સભ્યમિલિલામાન્ય‘પાર્થોડી છતત્વેજ નારીયવાર સત્તાવિરોધરુક્ષત્વિપ સવામિનારોલાવાતિ, તતક્ષ્ય પ્રતિનિયતાનોપત્તિરિત્યર્થ છે
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેકાન્ત વ્યવસ્થામામ્ |
[ ૨૩ મુન્દ્રત, તન્મતે સિવિદ્રાન વાડz ઘર વસ્તુ, અજ્ઞાનાહિલઈનહસમૂહો વસ્તુ અજ્ઞાને તુ સદ્વયાનિર્વચની ત્રિગુણામ
મનૉ પ્રહ્મ'
reીતિ-શાન
જયનેન
- સદુદન તો બ્રહ્માદ્વૈતવારિકાન્તન પ્રવૃત્તમિત્કાતિપત્રમાશ્રિત્યેતિ-સદૃદ્દામવચેત્યર્થ વિદ્વાનતિ -શાનનુજ રત્યર્થ “સત્ય શનિનાં ' [તૈત્તિોપનિષદ્, ૨, , ,1
ત્યનેન ધ્રહ્મળ ચિત્કવરૂપત્વમ “માનનું બ્રહ્મ’ વૃદવાખવોપનિષદું, ૩, ૧, ૨૮] કૃત્યનેનાનન્દ્રાવપત્વમ્, માનદ્રાક્ષ્ય નિત્યપુર્ણિત્વેપિ છાંવ્ત્વજ્ઞપુલખિત્વે સુવવરૂપવૅડપિ જ વિક્રમ, ઉપજમેવાતીર્ષે બ્રહ્મ ને નાના િવિશ્વન' ભોપનિષદ્, દર] દત્યાશ્ચિત્યા વાતસ્વરૂપવં બ્રહ્મા સિદ્ધમ્, યથા ર ‘સનું ધટ, સન પટ” ફત્યાયિતીત્યા કૂપર્વ વિશ્વ તથા “ વક, પટઃ ફૂલ્યવિપ્રતીત્યષ્ટોનવૂલ્ય વહિપત્વનું, તથા “જ્ઞાતો ધ, ફાત પટ' ફત્યપ્રિતીત્યા જ્ઞાનવત્વમ્, શિવાનન્હાનાં વાદ્ધિતીથબ્રહ્મવપત્યં તવ મદ્ વુિં તેષાજ્યમેવ સ્થા, અસ્તત્વ સર્વમ્, મશાનમગ્નવં શનિત્વમ્, અનાન મિત્રત્વમાનન્દુત્વમિલ્વેવ બ્રહ્મળ તરવાયત્રયો ધમાં સમાવાઈ પવ, કમાવાધિરાવરૂપ પતિ નોધર્મરમાવાય તાપત્તિપપીતા વેવાન્તસિદ્ધાન્તમુદ્દધાટયતિ- તન્મતે ફ્રીતિ િયત | તમને
વાન્સમેતે ! “બ્રહ્મવ” ફત્યેવાળ બ્રહ્મમાત્ર વસ્તુત્વેગવંતે તથ- , તિરિક્તસ્યોોષસ્થાવાવમત પ્રાપ્તમપિ પછપ્રતિપત્તળે બાદ માનારીતિ. મશાનમગર જ્ઞાનભિાવ, કિન્તુ શાનવિરોધમાવવામેવ તદ્રિત્યાહ- મકાન વિંતિકા શો વરિ પારમાર્થિવાહૂ સ્વાતું તવા જાહગધેડપિ વાષિત ર યા ૬ વપડાશાસ્ત્રાવ - સાક્ષાતવારાત્મનિર્વિપાશાનેન તત્ ત્વમસિ | છાન્વોપનિષદ્ ૬, ૮, ૭] ત્યવિમહાવાજ્યાનિતેનોત્તરના વાસ્થત ત પાર
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪ ]
[ તવોધિનીવિદ્યુતિવકૃવિતમ્ જ્ઞાનવરોધિમાયામમ્ બ્રહ્મજ્ઞ’દૈત્યનુમાવ્વામાઁવંધ માર્જિલરૂપમ્ , ‘ સમક્ષ, સુલમમવાવ્તમ્, ન જિશ્ચિવવુંવિષમ્ ’ વિષ્ટતાત્યા પ્રતીયમાર્તામાં વાંષોપ ચન્ન પ્રતીયતે તોફ સર્વદુપ્રતીયમાનત્વવૈજ્યક્ષળાન્તબદ્દત્યાન્નાલગ્રૂપમપીત્યેવ સત્તનાં વત્તમરાજ્યાનિર્વેષનીયમિત્યદિ- સાન્થાઇનિર્વનનીય મિતિ । 1ત્રશુળામતિ- સત્ત્વજ્ઞોનુપાત્મમિત્યર્થઃ । ચા દિ આજોવિરોધનામતો માવપત્વમેવ, ન સ્વાછોળામાવામાં, તથા જ્ઞાનવિોધિન જ્ઞાનસ્ય માવપત્વમેવ 7 તુ શીનામાવોજ્ઞાનમિયાદજ્ઞાનધમાવાત્મનિતિ- સ્વમાવધિવાંમન્નસ્ય તુચ્છત્ત્વન
ત્યેવં
ર્વાષર્ વિોધિારાવા‚નાવોવિત્ઝાન્યાનુપપજ્યા જ્ઞાનય આવપત્વમેવાન્તુપેર્યાંનત્યાયઃ। આવપત્લેડજ્ઞાનેનુમવું શ્રુતિ ચ પ્રમાણતયોપન્નાતિ- સમજ્ઞ કૃત્યનુમવાર્થાત । ત્રત્ર ‘અજ્ઞ’ નૃત્યસ્ય જ્ઞાનામાવાનસ્થાન સાતિ, ‘ અહ્મજ્ઞ’ ત્યાંપે જ્ઞાનવેન તરૂપતિયોગિનઃ સત્ત્વ જ્ઞાનશામાંન્યોમાવાધત્તયા જ્ઞાનામાવવાનોંમત્યનું સવાલ વાત્, પદ્મમાવજ્ઞાને પ્રતિચોવિજ્ઞાનસ્ય જાણત્વેન જ્ઞાનરૂપાંતયાધિના જ્ઞાને સત્યેવ જ્ઞાનાંમાવજ્ઞાર્નામહસ્યાત્યુપાન્તવ્યત્વન તરૃપતિવન્યાસનાવાવ જ્ઞાનમાવાનાલાવાતુ, પતેન ‘વ શિન્શાનઘામાન્ય પત્ર જ્ઞોનામાવતા વિસ્તૃતઃ ' વૃત્યુ પિ નિહ, તોપ ચિન્તાનં પ્રતિયોનિ, તજ્ઞાનચાવવતા તસ્મૈ લાભપર્ધા વબચજ્ય સāત્તાજ્ઞાનવિષયાં પ્રાંતવન્ધાસ્ય સદ્ભાવતો ૉક્સિન્નાનામાવિબચજ્ઞાનાખ્યÄાવાત્, અપ ચ સાવધયા જ્ઞાનવતઃ ચીજનોપ મતિજ્ઞાનાવિક્ષળોગ્નિજ્ઞાન નાહીતિતમાવમારાય ‘અમરૂ તિ જ્ઞાનં તપ યાત્, વં સ્તુતિ બાનેનુંમૃતસ્યાજ્ઞાનચ સુષુખ્યમન્તાં સ્મૃતિ પજ્ઞાયતે – ‘સુલમહમ દ્વાĖ 7 િિશ્ચનનેવિષમ્ ” શાંત, 7 = સુષુર્વ્યવસ્થામાં પ્રતિયોગિશાનામાવતો જ્ઞાનીવાનુમવત્તા, મૈં જાનુમવમન્તરે સંસ્કૃતિપીધે પતિ તાની માવપāવ જ્ઞાનસ્ય લક્ષિવૈદ્યસ્થાનુમવ
'
"
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેાન્તવ્યંવસ્થામૂ ]
[ રણવ નિંગૂઠો [શ્વેતાશ્વતરોવનિવર્-૨, ૩]” ફત્યાવિશુતે સિદ્ધક્l ઇંદ્રમજ્ઞાન સમદિવ્યદ્યમિકાએ મનેમિતિ તે, તથાદિઘg “વન ફતવત, નવુ નહાશા' તિવત્ત મર્યામાળ નાનવેર માસમાનાનામપિ નીમાનામજ્ઞાનાનામૈયરપદેશ "अजामेकाम् [श्वेताश्वतरोपनिषद्- ४, ५]" इत्यादिश्रुतेः। 0 રૂ મહોપાધતયાં વિશુદ્ધસરવબધાના, તપહિત ચૈતન્ય સર્વજ્ઞ-સાતત્વ સર્વનિયતૃત્વહિંપુણવખ્યામાં સવતિ, તપશ્ચ “બમાઁ” હત્યનુમવા માવપૉનિ સિદ્ધમ્ ! શ્રુતિશ્ચાત્મmતથાડૉન પ્રતિપાત, ન જમાવર્ય શક્સિપત્યોઉપમાવાવરૂપમન્ના ત્રર્તવ્યનિત્યાંહ-વેતિ-ત્ર રવમુળે -પજ્ઞાઈમોડમધાનૈસ્વિમિ, નિદાં-વ્યાપામ્, ધાત્મન -બ્રહ્મા, શરૂમાયામ્ યો વે-જ્ઞાનાતીત્યર્થ અજ્ઞાનં ઢિવિયં સમષ્ટિહર્ષ વ્યાર્ષિ-, તત્ર સમષ્ટિભ્રપતથી તક્ય વ્યઢિપતયા વારેવત્વમિત્યુપર્વત- માનમિતિ-સમસ્યમિક “પામ્’ તિ વ્યવહતે, દયસ્યમિકા અને તિ વ્યવયિતે, ફત્યન્વય અને વાજ્યાપિ તમામદાવાત્વે દષ્ટાન્તાવછમ્મતો માવતિ' તથા માયાપાનજ્યત્વે શ્રતિ પ્રમાપતિ-નામે#મિતિ “મનાં- મેક્સ હોદિતછમાં વદ્દી પ્રજ્ઞા યુગમાનાં વસ્ત્રપાદા નો
નુપમાળોગનુરોતે ગદાઢ્યનાં મુમોગામનોડવ” [વેતાશ્વતોપનિષદ -૪, ] ફત્યેવંરૂપષ્ય કૃતિકા સમષ્ટિપાજ્ઞાન પ્રયોગનમુપતિરૂચ સર્ટિમિતિ ઋપિતા નાયાપલ્વેનોત્સદોપાધપતયા, બ્રહ્ન વિવર્તમૃતનાદચાપજપ માયા બ્રહ્મળ પરિછિદ્મવૈવામશ્ચિતતૈવેતિ તત્પત્તિ છેલ્વાન્ મવત્યુપાઈ વિરુદ્ધતત્ત્વજ્ઞાનેતિવિશુદ્ગ નરમોશ્યામુદ્દભૂતાસ્થામવમિ થતું સર્વ પ્રધાને સમષ્ટિપાં માત્યર્થ તદુપહિત સમષ્ટિરૂપમાયોપહિતમ્, ચૈતન્ય
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________
પવાર
૨ ]
| તનવયિનીધિવૃતિવિધિનામ વાળમીધર ફ્રતિ = પરિવર્તે, સહાજ્ઞાનીવમાત્વત “જા સર્વજ્ઞ સ સર્વવિતિ શ્રુતે, યે દિલ સારસ્વત પારારી, માનવ્વુરસ્વત્િ વશવાછાવિવસ્વાનન્દમયોશ, સપરમહાવાત સુપુર્તિ, શત પર્વ પૂલ્પાઇપલ્સયસ્થાનમિયધુળેતે !
થા ય વનય છયમિકા “વૃક્ષા' ફાતિ નકારાય વાં નહાનિંતિ કૃત અને પરાસ્ત જ્ઞાનસ્થાપિ વ્યgયમિદાળને વશ “ન્દ્રો માયામિ દુહા તે” [મૃદવારખ્ય વાળો રૂપમ, પાધિવિરાટસ્થ તર્જ બ્રહ્મસ્વરૂપ વિશુસર્વપ્રયાનમાયોપહિતત્વે સર્વજ્ઞત્વાધાર્યામિત્વેશ્વરત્વવિધર્મોલ્વેિમિર્યામિષા ચમચ સર્વૉર્વામિત્યક્ષાયાંમાર- ઉજાસાનાવમાસ
વાતિ- વારોઝપલ્લવિતત્વમેવાશાને તાત્યમ્ હિરોપાઘુપતિસ્ય વતન્યસ્ય સર્વજ્ઞત્વે મુર્તિ પ્રમાણયતિ-૧ સર્વત્ર જ્ઞાતિ કહ્યું સર્વજ્ઞોશ્વરસ્યો રુમ્ બનાવોપતિ વિશુદ્ધતસ્વપ્રધાના માયા ધસ્યા શ્વરલાપાશારીરત્વે હેતુ- સકારાત્વારિતિકા ફી
મછિયેશ્વય સારારી તથા નન્દમયકોશોપિ, તત્રાનન્દ- મય હેતુ-શાનન્દઘનુત્વારિરિા જોરા હેતુ - શેવરાછાટૅરુત્વાતિલોચો મહારઃ પાટાવિતરિતદતમપૃવિરોધ, વર યથા રતસુવર્ણ જગતપ્રકૃતીતિ ધનાન્યા છાત તથા સમષ્ટિવા માંધાવિ Íવવાનદ્વપસ્ય બ્રહ્મ નિરાઘાત્મવવાભન્ન ધનમાતૃળીતિતિ મવતિ જોરાવાર્યરિત્નાત્ શોઃ સામતિ-સર્વ દિ માધિ સ્થ૪ રૂમપદ્મનાત તવાનીમુપાવાનરૂપાયાં માર્યાયામનુન્ મૂતાવવવ્યાપા ( વિહીન મવતીતિ સર્વોપરમાવજત્વાતુ સુખચિમિયર્થ. મત ga પક્ષપાવાદેવી
અશોનસ્થ વ્યષ્ટીમરાળાને ત્વવ્યપરામુપાવત- ચા ઐતિ નનુ “અનામેશા' દુત્યાદ્રિવ્રુતિપ્રમાણાત્વ તત્ર સિદ્ધા
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૭ઃ
પ
અને હવ્યવસ્થામળમૂ ] જોનિષત્ , ૨, ૯, ૨૧] વિશ્રુતે । ત્ર યન્ત-સમાપિવેન ઇસમષ્ટિતાભ્યપદેશઃ । ય ર્યાધુનિોપાષિતયા મહિનÄવબધાના, તેંડુદ્યુિત ચૈતન્યમ પજ્ઞાનીધરાવતુર્ ‘અજ્ઞ' હ્યુવ્યતે, ાજ્ઞાનાવમાત્રાત્, અસ્પષ્ટ બાંધતયાજ્ઞતિપ્રાશાસ્ય માન્નત્વમ્, અસ્થાપીય મહાવિજરાત ારાશરીરમ, બાનન્દ્ર કન્નુરવાર હેતોરાન-મયજોશ, સર્વોપરમાત્ મુક્ષિ, સ્થૂળ સૂક્ષ્મશરીરયાાંતિ નોન્યતે । નોટ્ટિસમયોર્જન-વૃધ્ધાન ચોરિત્ર નશિયનોરિવ વાગે, નવુતિયોનીશ્વર પ્રાયોરવિ વન વૃક્ષાદ્ધિભાશયો(િવ જ્ઞશયન તપ્રતિવિજાશયોવિ ોપર્ડનેપ્રમાણમનેવંતત્ર જયં શ્રદ્ધેમિત્વતતત્રાવિન્રુત્તિ પ્રમાણ મિત્યાાયેનાદ- ન્દ્ર કૃત્તિ-ન્દ્ર – આત્મા, માયામિ વ્યષ્ટિ પતયાડને વપત(મુપાતા મમાંંયામિ', પુપઃ- વટ્ટુપ, યતે–મવતીચર્ચ, બન્ને માયામિતિ વત્તુવનેન માયાયાઁ અનેત્યું સુસ્પષ્ટમવમાલતે । ક્ષેત્ર માયાયામ્। વ્યતિ-વ્યવ્યાપિલેન વ્યતિાવ્યપરેશ, સમાવ્યાપિત્તેન સમષ્ટિતાશ્યપદેશોધ્રુપમાયા વપ તત્ત્વયોનનું પોપોતિ– ચ દૈ{િત-નિપ્રā પાસ્યા વ્યક્તવ્યાધિત્વમેવ । સદ્યુતિ મોહનલ પ્રથાનાવિદ્યોદ્યુતમ્। અન્ય અશાત્ વ્યપદેયત્વે હેતુઃ- જ્ઞાનાનમાલાતિ પ્રષખાડશેઃ પ્રાડશે કૃતિ, તત્ત્વ શ્વેતુ:- અવદોષિતયાડતિપ્રાશાવિત્તિ 1 શ્રાપિ પ્રશિોપ,
*--
રૂપના ચાફેશ્વરસ્ય સમપ્રિવ્યપવેશ્યા માયા સાત્વાત્ જાનારી મનિન્દ્રપ્રવુત્વારાનમયોરા પ્રત્યાવિાચેત્વર્થસ્ય સૂચ નમ્। વ્યક્ટિસ જપડિજ્ઞાનક્ષેોોધ્યો?દ્ધાન્તાવનતોએવો પપાનકા( તદ્રુતિદ્વૈતન્ય પયોરી શ્વúાશયોએ-પાંચત મનયોન્યદિ-સમથ્થોાિત । તદ્રુતિયોિિત- સમથુપહિતનૈતન્ય પલ્વેસ્વાસ્થ્ય વ્યશુદિતત્ત્વતત્ત્વ પ પ્રાજ્ઞન્વેન્થે નેતિ-વના
=
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૮].
[ તવોધિનીવૃતિવિભૂષિત વાડમે gવ સર્વેશ્વર” [દ્વારથૉનિષત્ ૪, ૪, ૨૨] હતિ શ્રુતે વન તત્વચ્છિન્નાશયોજાશય તાતિવિશ્વાશયો
ssધારાનુપહિતારાનયોજ્ઞાન તદુપતિતોરાધારમૂd ચટૂ નુપતન્ય તત્ તુરીમન્યુજ્યને “શિવમત વાર્થ શુન્યન્ત” કૃતિ સુતે . ડ્રમેવ તુરીયં શુદ્ધ ચૈતન્યજ્ઞાન तदुपहितचैतन्याभ्यामविविक्तं सत् 'सर्वं ब्रह्मव' (तेजोबिन्दूपनिषद् ] ફૂલ્યા “તન વસ” [ છાોગ્યોપનિષદ્ ૬, ૮, ૭] ફૂટ્યો સંહીંવાક્યસ્ય વાઘ, વિવિવાં સટ્ટફ્યુમતિ વોચ ! જાધારી વૃક્ષાવછિન્નાલારાયો મેવો થા તથા જ્ઞજાતિ - નઠારાયતિવિન્વિતાવાર-જ્ઞ૦મતવિન્વિતાપરાયો મેરો યથા તથત્યર્ચા પ્રાંડજ્ઞસ્પેશ્યામ શ્રર્તિ પ્રમાણપત-gષ વર્વશ્વર કૃતિ કૃતૈરિતા દુષ્ઠાવિષ્ટોનોપદ્ધિતાનુપહિતવૈતન્યરાધા રાધેયમાવમુપાદ્યાનું
તવૈતન્યસ્વપી ત્રાગતુરીથવ્યાયિત્વમુપતિ - વન-તરવછિતિ ગવારનુવતિજારાવતિ- આધારભૂતં યદ્' મનુદ્દત શુદ્ધ હવાપમાવાર તદ્વાહિત્યર્થ શુદ્ધચૈતન્યસ્વપજ્ય બ્રહ્મળતુરીયપથપદેવે શ્રુતિ પ્રમાણયતિ - વિમર્તતિા તુરીત પરથી બ્રહ્મ મહાવાક્યર્થત્વમયંતિ- સુરતિ “ર ઘવ' ફ્રાવો હાસ્ય માચિસ્ય બ્રહ્માંડમન્નત્યં બ્રહ્મળિ પિતāનૈવ માત્, ચત ધરપતસ્ય વસ્તુને ધિષ્ઠાનસત્તાતિરિક્તસત્તાવેજલ્લામાવાધિષ્ઠાનસત્તવ પિતસ્ય સત્તા, ના તોપતિ પર તત્તરતુ વાવચ્છિન્નતન્યામિ ચાતુ, બહ્મણો માંથાતિસ્તદુપદ્ધિતચૈતન્યતશ્રાવવિક્તવ્ય રતઃ “બ્રહ્મવ”ત્યાદ્રિમહાવાક્યસ્થ “ત, ત્વમસિ ' ત્યાદ્રિ મહાવાક્ય) ૪ વાખ્યત્વમ્, યાં પરમાથી તુરીયતન્યસ્ય = પરમાર્થતઃ પિતાજાતિસ્તદુપદિતતન્યાવિતોને સામાવતીતિ વિવાર્યતે તવા વિવિધ તા પિતમાયાવમેવ - વાવાર્થવાવાત્ સપૂસ્યોત્તમદાવાવસ્થ શુદ્ધબ્રહ્મળેવ ઉસળયત
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને.ન્તિવ્યવળિમૂ ]
[ રક - Wજ્ઞાનશ્યાવરણવિક્ષેપનામામતિ શિબિતયમ, સત્રાધિપતિ
कोरल्पस्यापि मेधस्थानेकयोजनायतादित्यमण्डलस्यालोकथितुતૈયનવિધાયકાત પરિચ્છિભસ્થાપજ્ઞાનક્શાપરિન્નિાહંસા--
૩મદ્દાવાદ્યય ક્યત્વ ચેત્યવિવિ સલ્વા, વિવિંt સદ્ધસ્થતિ વોચત હત્યા | માયાવિદ્યાભિધાન યાજ્ઞિાનવાજ્યાપિ સત રાજાર્યજારિવં સર્જનાર્યકારિત્વે જ રિમેકમાઇ ન સમાવતીતિ તસ્યાવાળરાિિપિરાન્તિક્ષેત્યેવં શશિધર્ઘ સમીઠું-સ્થાજ્ઞાનાચતા મેળ દ્ધયર્થ પ્રતિપાતળે પ્રશંમત શ્રાવણરવિર્યમુપતિ- તેત્રાતિ-નિરાપત્યોર્મસ્થ ત્યર્થ, માવારાત પાછાને સામમિત્યન્વય મર્યાછિન્નત્યં બ્રહ્મ માછાને પરિછિન્નાજ્ઞાનસ્ય વાર્થ સામર્થ રાવતું રાજ્યમિત્યપેક્ષાયાં. અથડામિબિયા મેધસ્થ રવાપેલયાત્યધિપરિમાળાવિત્યમug૦ચ્છાને સામર્થમવો તે તવેવમપિ સન્મવતીબન્ધપતિ- સાહિત્યમાહર્તારમાળાપાયા ન્યૂનતમપરિમાઇન્ચાત્યિા બાવાવમેધપરિમાળાપાયાદ્રિયમાળાહિત્યમષ્ઠ૦પરમાયાધુત્વતિપસ્યર્થ “વિચગાનાયત કૃતિ વિરોષાત્, માહિત્યમાહાછાવત્વે મેધસ્થાહિત્યમપદ્ધવિષયવાવલ્લુિષપ્રત્યક્ષપ્રતિવન્યવત્વમેવ, તાવથભાવાલદ્વીપરામનાથપુરમ્ “મરોયર્નયનવિવારતા' કૃતિ, સંસાત્મનઃ પરિછિન્નાન્ત નળાવછન્નપરિછિન્નત્વમેવેન્યતઃ “અવસાયરમા.' યુક્તમ્, મશાને નાવર શુદ્ધવૈતન્યસ્વભ્રવસ્થ બ્રહ્મળ પવ, તસ્ય દેરાપઝેવામાવાવપરિછિન્નત્વ, એવદ્યાક્ષાનિસ્વાશ્રયસ્વમ વિષયુર્વ = શુદ્ધચૈવ ચૈતન્યસ્વ યત કtમુ
“માશ્રયત્વવિધયત્વની, નિર્વિમાવિતિદેવ જેવા પૂર્વ સિદ્ધતમસો દિર્ધાશ્ચમો, નાશ્રય મવતિ નાપિ જ છે ?
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૦ ]
[ તવોધિનીવિકૃતિવિભૂમિ મનોચિદ્વિવિધાલવતરાડછદ્રને સાર્થક, તદુષ્ટ્રથનg રૂરિ,નયાssવૃતર્યાત્મના વત્વ મોવહુ સુધિત્વાદ્રિ સમાગેત જ્ઞાનેનોવૃત્તાવા રવિ સત્વ ! વિક્ષેપિતાઈ रज्ज्वज्ञानं यथा स्वावृतरजी सादिकमुत्पादयति एवमज्ञानमपि વાંવૃતાત્મતિ રામના શિશ્ચમુસ્પિોતિ તાદાસામાIિ ત૬– “વિશેષાવિઢિ બ્રહ્માણ્ડાન્ત જ્ઞાતિ મૃત્ | સરસ્વતીરહસ્યોપનિષદ્રુ. ૨૮] રૂતિ
“વ૬ નિત્ય મિત્ર વધાર્દ, પુત સમદ્દ રાતિને' સહવામનરાત તાન્નિતિ, વામનવ્યવહારમ” રા
[ સંક્ષેપારી ૨, ૩૬૬, ૩૨] ફ્રતિ ! તવાંચ્છા નથMાવાહૂનિવ્રુત્યર્યમુtમૂ-મોરિદ્ધિવિધાયતતિ- અવન્ડોવાયતુવચ્ચે થી બ્રહ્મવિષયા વુદ્ધિાંત્વતિવખ્યાતત્ય, બ્રહ્મવિધ વુદ્ધિપ્રતિવર્ષનમેવ બ્રહ્મા પાછા વધ્યા જૂનપરિમાપત્યમેવસ્ય ધમડછાવીરત્વદછા તેનાજ્ઞાનસ્ય ત્રહ્મા ‘ધારવવમર્થને સાતમુપયાતિ- તવુ ધનદરિરિતીતિ સાદડ્ય
પતો નુત્વેન નો જ્ઞાન વરવું વહિપત યથા તથ્રવાવિદ્યાવ્રતસ્વાભને વર્તવાતિ સ્વિતં સમાવનાપમુપાચ્છ તીત્યાહ- વનતિ– ચાવપત્તિયુથારવિયેત્યર્થઃ વડાને
નુત્વેન ગુવપાશાનેની વિલેપશિલ્પનપ્રયોગ રચતિવિપરિતૃતિ. મશાનય વિધવારિબપોપાનસામર્થે વિક્ષેપરાપ્તિ દાન્તવપ્રમેન સાધતિ- રવજ્ઞાનમાવિના સ્વાતરો ઉર્વશીના વ્રતનો સ્વાતૃભાનિ અજ્ઞાનાવૃતાત્મનિ ચેન તોમર્થ વિરોધેળા તાદાસામર્થ્ય અજ્ઞાનસ્ય વાવૃતાત્મનિ મગનાપ્રિપક્ષો ત્પાન લોમર્થમાં વિલેપવટાવશાનત્ય પદુત્પાવા પ્રાવાં તબ્બતમા તયુમિતિ શિરિત્ર' દત્ય હિતેન સૂફ
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યવસ્થામળમૂ ] નિતચવજ્ઞાનોહિતનતન્ય -શરીરધાનતા ખોવાવાનમ્। તતતમ પ્રધાનરાવિશ્વનજ્ઞાનોપરિત ચૈતન્યાહુજાશમ્, આળાશાત્ નાયુ, વાયો, Àવઃ, અન્યઃ પૃથિવી જોવને, “પ્તસ્માવામન આગ સમૂત” [તૈત્તિરીયોપનિષદ્, ર, ?, ?] ર્ત્યાવિશ્રુતે / તેવુ જ્ઞાાધિયાના
J
[ રા
નિમિત્ત
વઝાના
“તતઃ સત્યવતા ખાદ્, પારાવ વાં રાતમ્। અનુષ્ઠમાત્ર પુછ્યું, નિશ્ચાત્રે યો નહાત્” ॥ શ્॥ ઈવનાત્ પન્હોચાાનિવૈજ્ઞળસમથમવા પર્થમ, અનુમાત્ર પુરુષમ્ નેન સૂક્ષ્મશરીએવતત્રાવૈવિતમ્, જ્ઞાનેન્દ્રિયપથ ર્મેન્દ્રિયપચવુદ્ધિ મનમાળાવિત્રાયુષા સદ્વ્ર તિં તત્ સત્તાવયવ મીયતે। આવા વિક્ષેપોવનન જ્ઞાનોúદતસ્વાત્મનો નાતો નિમિત્તત્ત્વમુપાવાનસ્યંત્ર જૂતાદાન્તન સમથતિ- શòિતિ- અક્ષાનોÚદ્દતષતન્યરૂપે ચવા ચૈતત્ત્વ પ્રધાન સત્યઽદ્રિયને તવા નૈતન્યસ્ય પતાસ્ય નહાત્માદુપાવાનત્વ ન આવતીતિ જ્ઞર્ધાઓમત્તત્ત્વ તત્વેત્યાહ- પ્રધાનતતિ । થવા તુ તંત્રો“પાધિમૃતસ્યાાનથૈવ પ્રાષાયાદ્રિયસે તા નહાત્મમક્ષાત નહાત્મનાચ નાત છપાવાને આવર્ત્યતિ નાટ્ટુપાદ્ાનત્વમધ્યજ્ઞાનો પરિતાત્મન ત્યાદ-શેષિપ્રધાનતત થયેત્યાવિના ભૃતાદાન્ત સ્પધ્ધતા માવિતમેત યિવવજ્ઞાનો ચૈતન્યસ્વ જ્ઞતુ પાવાનર્વાન્તમત્તત્વ વ્યર્વાયત્તે આજાવ્યપને ચૂસ્ય ચયા ભૂતાનોદિત ચૈતન્યત પર્વોત્તઉત્ત્તામેનું વિશિષ્યોપરીતિ`તત દાંત- નિહાચૈતન્યન્ય નવાપાત્વત ત્વર્થ જ્ઞાશિમ * ત્યર્થ ‘ઉત્પદ્યતે' નૃત્યનેનાન્વય, વં ‘યુઃ ' ત્યારે વ્યુત્પદ્યત ત્યનેન લૉમ્બ, આારા પ્રતિ લાખાવુ ોહિત ચૈતન્યસ્વ ાળત્વ ગાાનિ પ્રતિ તુ પમ્પતિ વિશેષઃ । આચાવિમા લઘુત્ત્પત્તી શ્રુતિ પ્રમાળતિ– મર્યાિત- તમપ્રધાન
'
માનો
"
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________
રરર ]
[ તવધિની વિદ્ગતિવિભૂષિત - તારા તમાધાન્યમ્, સરના, મર્યાપિ શરણપુરામાં તેચ્છાશતિષપુજો. પતાવ % મતાનિ તન્માકાળજી
, ગ્યા સૂદ શરીર ધૂમુતાનિ વોત્પઘૉ, સૂક્ષ્મશરીર સદશાયવાન કિન્નરીાિ , ધવયવ જ્ઞાનેન્દ્રિયઇશ્વ વૃદ્ધિમનસી મન્દ્રિયપન્ન વાયુપન્ન તિ. જ્ઞાનેન્દ્રિપતિ7િ . નન્દશાનાં સવ-૨નસ્તમોગુણત્રયયુત્વે પ્રધાનીમૂનતમોગુણયુwજ્ઞાનોપદિતાત્મન પવારાપાદાનત્વનિત્યંત મા- પતેિિત- ધારિખ્રિત્ય. નારણ ચાજાપSિજ્ઞાનસ્ય, વાર્ય હિ વાળાનુપમેવ મવતિ, ય િશોરણમ
ને તમwયા R મવેત્ ત િત ામાજાશાલિમપિ તમપ્રધાનં ર યાત, તમ પ્રયિત્વે જ તેવું નાક્યરક્ષાતમાધિ
નતો સિતમતક્તા જ્ઞાને તમે પ્રાધાન્યમથી સ્વાર્થસુવર્ય નશ્વાર્યદુવર્ય તમમોહોત્પાવનારા સાવજનર્તમાંતિ સતીતિ નિર્વિવાદમ, જયપુ ગુમાર વાળમતમુચ્ચ પોપદ્યન્ત ફતિ જાળમૂતે જ્ઞાનેપિ તત્ત્વ-જનસ્તમાં સન્તીત્યાહ- સર્વ કરતમાચીતિ Uતાવ ઝારશાહીની માત્રા ગીતિ-રાતભાત્રમારામ, પર્વતભાત્રો વાયુ, પતન્મત્રેિ તે રસતર્નાત્ર ૩૦મ્, કાલ્પતન્મત્ર પૃથવીત્યા માવજાનીતિ- “gજળ ત્વાશાશ્ચિમે દ્વિધા વિમેવ, સ્થાતિના, પ્રી
તાનિ થુમૂતા રવિMક્તિ, 7 પશ્ચીતાનિ વપશ્ચીત નીત્યર્થ. તેમા અપશ્ચીતતન્માત્રવ્યપરવાજારાપિશ્ચમચી પુરમેન સૂક્ષ્મ મિન્નમસ્યાનું સુક્કરારનીતિ વધુ -વવનમ્ ! નિ સૂક્ષ્મશરીફળીયપેક્ષાયામાહ- દુમારીવાળીતા “ક્ષતરાવવવાનિતિ પંદુ તહેવાયવાનામુવરને નિર્જીવતિ- અવયથી -તિ જ્ઞાનેન્દ્રિયાન્ન, ફતિ યં તવ વિવિખ્ય પરિબળે સુતિ- જ્ઞાનેન્દ્રિાતિ --શ્રાવાય વરિવરાતઃ શ્રોન્દ્રિયમુપ
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યવસ્થાપ્રાગમ ]
[ રરર વામિ શોત્ર-સ્વજનિંહા-પ્રાણાનિ, તાન્યાશાહીનાં સૉપિશરોભ્યો તેમ્યા પૃથરા પૃથપુત્પઘૉ વૃદ્ધિર્નિયાત્મિ
ખવૃત્તિ, સદ્ભવ-વિજાતિ મા મના, ઇતયોવ વત્તાબાયોતમવા, તે જ પનાતિતાનો મિકતેમ્પ ફરતે, પણ પ્રશાત્મવા સારવાંચત્વા ય ગાયતે, તા ૩ વાર ગુખ ગ્રાહર્ષ તત્વ, વાવો સધિ
રાહુ ચરિદ્ર ગોયત કૃતિ વાયુપુખસ્વ પર્ય ગ્રાહુ તત્વ, તેનાઃ તાત્ત્વિરાટ્યુરિન્દ્રિય મવતીતિ તેનો ગુસ્ય હાસ્ય શોદ તત્વ, પાં સાહિશાદ્રશન નાયત ફતિ તદ્ગુણી રસ0 , ચાહવ તત્વ, પૃથિથા સાવરાત્ પ્રાણેન્દ્રિયમુવતીતિ પૃથિવીમુખર્ચ અભ્યસ્ય ગાંવ પ્રાણેન્દ્રિથમિયાë- તાતિ-શ્રોત્ર-રવ વક્તદ્દા-ગ્રખિાનીત્યર્થ, “કલ્પવન’ gવ્યનેન તન્વી બ્રિજ રાજીવાવયવતયા “વૃદ્ધિ-મન' પુતિ ચત્તે તત્ર શા ધુદ્ધિ? વિ જ મન? ત્યાહૂ યામાહ- વૃદ્ધિરિતિ! મા મન્ત નિવૃત્તિીનનું વિતા દ્ધાથોથન્તારબતયા પ્રસિદ્ધિસરીતિ તોરપિ સ્ટરાપીરાવયવતથમિયા તો તમિત્યત - પતયરતિવૃદ્ધિ-મનોવેલ્યર્થ, પતેન
“મનો વૃદ્ધિપહદ્દાશ્ચિત, રામાતરમ્' * સંપાયો નિશ્ચયો પાર્વ, સંન્યો વિષય અમી” . - રૂત્યને વિરોધો નિરા વેવિતવ્ય. વિત્તજ્ય વૃદ્ધાવામાં તળાર્ધ સુદ્ધાર્ચમેવ, યારા મનસ્યત્તમ તાર્યમપિ મનાય મેવેતિ ઘુદ્ધિમતો નાગિતતારિવારો મિસ્ટિમ્ય હત્પત્તિ
ત્યા-પતે ચેતિ-બુદ્ધિ-મનસીત્યર્થ, “કલ્પફુલ્યનેન સવા શાનેનિદ્રયપશલ્ય વૃદ્ધિમનસોઢાજારાવિતાત્ત્વિાકાર્યત્વે હેતુ માવેતિ- પાણિતિ- જ્ઞાનેન્દ્રિયાતીનમાર્ચ | વેદાન્ત તે ‘સમયoોરા પ્રાણમયકોશ મનોમયશોરે વિજ્ઞાનમયોરા,
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૭ ]
[તબોધિનીવિતૃતિવિભૂષિત્
'
સુદ્ધિજ્ઞાનેન્દ્રિયે સહિતા સતી વિજ્ઞાનયજ્ઞોશો મત્ત, અન્ય - મોજામિન નિવેન જોઇયાની વ્યાવહારિક્ત્તો નીવ મૃત્યુજ્યંતે મનતુ જર્મેન્દ્રિયૈઃ સહ મનોમયોગઃ । મન્દ્રિયાળિવાપાંમપાટ્-પાયુવાનિ, શ્તાન્યાહારાવીનાં નોંોમ્યો. વ્યસ્તે યુથ પ્રમુત્વવન્તે ! વયવ પ્રાણાષાનોદ્રાન-સાન-વ્યાના ક આનમજોર ' ત્યેવ પ. જોશી આંમમતા, તંત્ર ધ્રૂજારીય માંવાર વહેતો સમચોરા' પત્રે વ્યત્ત્તીર્માવતિ, વિદ્યુä સત્ત્વમયાનો સોદવ્યપહેરવા માયા આનીનુ વાત્ જોરાવવા∞ાન્પત્તાવાનમયોશ, યં ોહનલવમષાના વ્યવ્યપવેશ્યામોયા જ્ઞાનપ્રવ્રુત્વાદેવ દેવોરાનમયજો ' કૃત્યનેન આનન્દ્રાર્યજોરાઃ પ્રાર્યુમન્દ્રિતઃ। દ્વાન પ્રક્ષજ્ઞાનૢ વિજ્ઞાનમયજોરાત્રિ મેળ વીર્યાત- પદ્ધિતિતિ યં વિજ્ઞાનમયો, હોદ્દે ચો હોન્દ્વયમ્ મળોપ છોળોમયમનુોત, સ ાર્તામોત્વાશ્ચમમાની ગીવ શ્રુતિ વ્યર્વાર્રયતે, વિજ્ઞાનમયજોરાસ્ત્ર તર્યાત સ પત્ર વ્યાવાળો ઝીવ ત્વર્થે। મનોમયોરામુપીયોત નāત । સૂધારાની ( ‘-ચચવતા વાર્મેન્દ્રિયપસ ચડુમ્, ચલ ર્મેન્દ્રિય લ તપતપત્તને નૈન્દ્રિયો નાના ં વીતિ જર્મેન્દ્રિયાળીતિ। આવારાસ્ય નશાનું વાિિન્દ્રયમ્, વાયો નોંશાન્ પાળીન્દ્રિયમ્, તેનલો નોંડાવ પાન્દ્રિયમ્, નસ્ય નોંઽશાત્ પાયુ, પૃથિવ્યા નોંડશાનુવસ્થા કર્યામત્યેવ પશ્ચાાવ જર્મેન્દ્રિયોળ નાયહ ત્યાપ પ્રક્ષાનીતિ- વાવાદીનિ શર્મેન્દ્રિયાળીત્યય, ‘ઉત્પદ્યો ત્યનેનાઢ્ય સવન્ય ‘વાયુપસ ૬'તિ ચક્રુત્ત તપપ્રતિસ્ત્યર્થમા4ચાચવ તિ- પતેષાં ચ પક્
ન્યુ
4
-
“તિ પ્રામો ગુનેપાન, ક્ષમાનો નામિથિત હવાનઃ વાળવેશે યાત્, વ્યાન સવૅરારીન ?' ]]
L
r
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યવસ્થોમળ]
[ રર તે શાશિતરનીંગરોમિકિતે ઉત્પઘૉા હૂં બોળાતિવિશ્વ વારિદ્રયસંહિતં પ્રાગમથશ યિાબવેન ગોંવિર્ય પy ોરો વિજ્ઞાનમયો જ્ઞાનશપિકાનું
:, મનોમય છાશક્તિમાન વાળા, બાગમય શિયાસલિપમાન કર્યા વમેતેષાં યોના વમાં, પતા હોશવયં શિક્તિ પ્રહ્મશરીરહ્યુષ્યતે, ચત્રાથલિક્ષ્મશરીરમવુદ્ધિવિષયો વનવગ્રહાશયવ વા સમાષ્ટિ, ને જવુદ્ધિવિષયમાં વૃક્ષવાસ્રવત્ વા વ્યરિટ્યૂન્યતે, યત સમgયુપત તબ્ધ સુત્રાત્મા હિર શાળાતિ વોmતે, સર્વત્રાનુસ્વંતત્વા જ્ઞાનવિવા- દતિ વનતિપાઘડવાવસ્થાનતોવસંયમ પતે જ પ્રાણાવો થાયવર પુના, ચર્ય “સત્પ' દત્યનેન વન્ય પ્રાણમયકોવરુપમુપતિ-મિતિ પ્રાણમય રાજ્યાશાાતિનડરાત્વેિ તુમાં અતિ- પ્રાગમલોરાયેત્યર્થે પતેવાં વિજ્ઞાનમય-મનો. મશ-પ્રાણમયકોવાનાં વિવિખ્ય વપપન તો વિમાસાર્થે માવતિ- પષ જોશેર્વિતિ- અનuપવિષ ત્રિપુ કોરોષ વળે
ત્યર્થન તેષા નિહોરાત્રયાણામાં મર્ચ કર્તા -wાર્યપાત્મક નિહોરાત્રયમેવ મિઢિત સત્ જૂહારારી મુથ, ર તુ જરા પ્રયાવન્યત્વે સૂકાવારી મિત્યાદ- પતત શત્રમિતિ થી જ વિશુદ્ધસર્વપ્રધાન મનમાનદ્મયોરા મનિસર્વપ્રધાનમજ્ઞાન 'માનન્દમયકોશો દરિફ્લેવમાનન્દ્રમયોરામ્ય સમષ્ટિ-મેિન વિશ્વમ્, રથોસ્તોરાત્રયાત્મશહૂદ્દીરારેડપિ સમપ્રિચષ્ટિમેન વિમિત્ય-સંગ્રાતિ-સૂક્ષ્મરાપીડબ્રીત્યર્થ, ચાર લાવ પાનન્દમયશામજનમારનાણાનોપતિવૈતન્યમીશ્વર, વ્યષ્ટિવપાનવમયોગાત્મકદાતિવાળા જ્ઞાનોપતિવૈતન્ય પ્રશ્ન સમષ્ટિથષ્ટિમેપ્રયોગનેમ, “ તથાસ્ત્રાવ - સમષ્યિદ્ધિમેદાને
૧૫
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________
રહદ ]
[ તવોચિની વિકૃતિવિભૂષિામ બાહુપતિત્વા, ચલા- સદા પન્નાલયા જૂઠ્ઠા ત્યા રારિ વિનિમયવિહોરાત્ર: નાટ્યદ્રસિનામવા
ન, શાવ- પૂછપશ્ચયથાવિત - પતયપહિત વૈતન્ય તૈનાત, તે તેનો માળોપાત્વાત., ધાક પી- ધૂહરીક્ષયારામ તિવારી મિરાન માલિશ નામૃદ્ધાસનાયત્તાત્ સ્વ. યૂઝરશીયસ્થાન જિતિ છત્રાત્મૌનલાધિવાની મનોવૃત્તિમાં સુવિધાનનું મેવત “દ્ધિવિતરું તૈના” ત થ : બાર બાષ્ટ્રિ સસ્તીયાદ-મત ફાતિ અલ્યા દિવ્યધા પષા પદ્ધિવિયત્રેન સૂરારાત્મવિશ્વપાંતવિમાન વોરાત્મજ્ઞાત્ય રાણાવાવ શરીર મીત્યત બાહું છૂઝપાપેક્ષતિ જીદ કરાવીહાસ્યનિહોરાત્રયસ્થ તુલં વપ્નવત્વમુપનાંખતરામચવાઃ સ્વન તિા મત- પવન વનવMવાદેવામજામજોરાત્ર વધારોપદિતત સૂત્રાત્મવદ્ધિ નર્મપતtબુધવચ્ચે વ્યપ્રિયપદ્યરાત્રથભ્રપારાણી પદ્ધિત - ન્યસ્તતાલપત્રાવેતિત ધરાપદ્ધિમિતિ તિરૂં તેનલ દ્રવ્ય રયત્વે હેતુમોદ-ગીમતિ અધ્યાપતિનીતિ, વિચાદર મર્મ સમરિ સૂવાર સૂતા સૂ૦મપશ્ચઢાવાનં-તાર્થસ્થાન. સૂત્રાત્મનો દ્વિષ્યમથ તેના લક્ષ્ય -મનોuદ્વારા સૂવપયાનુમાવવંયતિ-પતાવિતિ. મનોવૃત્તિ દ્વા- તેના સૂવાવિધાનુમાવર્તે શ્રુતિ પ્રમાણત-વિતિના ચાર-
વિશુદ્ધ સવમયાના જ્ઞાનહાલમખિમતિનાપ્રધાનશાન પબ્લોર, પદ્દતતન્યોચ્ય બ્રાડોયો સેવો વનવૃક્ષા-ન્નારાયજ્ઞટાધનવૃલાવછરાજ્ઞસ્વાયત્તત્ત્વતિમતિવિવારશામેદષ્ટ તેનો પતિ તથા પ્રાઇમ રૂક્ષ્મરાયોટું
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેકાન્તરાવસ્થામાગમ ]
- રર૭_ કમોસ્તદુન્નિત્રાત્મનોન-ફૂલવવ વવવિછનાશિવ ગાય-ઝવત તતિવિવિતાશામેવા. સુશી
ત્તિ પૂરતાનિ પન્નીતાનિ, શીશર સુ-શાળાાતિ પશને દ્વિધા વિમાન્ય સ તેષુ શrમા. શામિયાન પત્રમાં પ્રત્યે વતર્ધા સા તેમાં વિતુર્ણ વત માળાનાં સ્વર્વાવીયમાારિત્યાના મામાનવું સંયોજન પતિતન્યો સૂવાતનો ડરુદMવાવેત્યા અન્નાની પન્નીમૂતેશ્વરૂારીરીજોત્પત્તિ ધૂમ્તોત્પત્તિ વોપદ્ધિતાંનિમયતિ-વમિતિનિ -રઘુભૂતાનીતિવો મવતિ વિજ્ઞાસા મૂતાનાં પડ્યા? તન્નર પીપળપ્રશામાં-- વેતિ-પક્ષી વિતિ “દિધા વિમસમમ” પ્રત્યત્ર ક્રિયા ” વિયેત્યવવા બાવરાવીનાં તાળાં જ્ઞાન ક્રિય વિમરત્વે કરે મા-નાયા“ત્યારાના- તે વાસુ માનિંતિ- તેવુ હતુ આશાલીના માતા વિમાન્ય દ્વિતીય મામાનાં તુ પન્નાનાં પ્રત્યે સંવતુ વિમનન, પર્વ વાજાશાહીનામવિવાહ પક માળ, ચદ્વિતીયના પર્વવતુ વિમાનાનું પ્રત્યે જવા -મે, તે વાષ્ટકમ વાપર્યવસતા પર્વ તથા રાશિદ્ય- જિમમા વાંચવીવીનાં રતુમખમમાાન પોસ્ટને જીત ધૂમારામુપનાવતે, વાયોરવિનtવપડાર્ધમા બાજારાણીના તુમખમમામાનાં મોઢને ઝીણત ધૂછવાયુપનાવતે, કઈ ધૂનોનપ્રથિવીનાં સમુત્પત્તિ સેવેત્યારાથી વળીયાઈમમાસ્ય ધોયાવહામો મિશ્રામવેવનાયાહ-વર્તીિ, માહિત્યમેનેતિ , નનુ“તેપમેશ ત્રિવૃત્ત ત્રિવૃત્તિ શરવાપિ તિ શ્રુતી ત્રિવૃત્વાળમેવ શ્રયતતિ ગ્રામમાતમાં ત્રત્રને
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________
રર૮ ]
[ તાપવોયિની વિકૃતિવિભૂષિભ વિવૃત્વરાછુ vસ્ત્રીવાળયુપક્ષાવિદ્ નાકામાખ્ય જગ્યાનાં ત્યજવે તુજે સ્વાઈમામેતરામમામાં વૈશિ યા તયપ ફત્યાહાટીનાં નિયતવ્યપદેશવ્યવસ્થા માશે સોમવ્યયતે, વાય શબ્દ-શૈ, નો શબ્દ સ્પર્શ-હળ, ઘણુ શવ્પ-પ-રક્ષા, પૃથિવ્યો શબ્દ સ્પર્શ પ-રસ-ળ્યા, તેમ્પ ગ્રીક્લેમ્પ નર્વશાનાં હોવાનો તન્તતાનાં શૂઝશરીરનાં વોત્પત્તિ | શરીરમાં મનુન: પક્ષિયૂ-વૃક્ષાલીનાં નર પુના--વેનોફ્રિજ્ઞા વ્યારા ત્રાપિ વસ્તુર્વિધઘૂશરીરમેનેષુદ્ધિવિયતા વનવાજશવ વી ગયુ તો બવ vશ્ચરણાતિપાવશીયા નવ પન્નીને બાકરશાહોનાં પન્નાનામવ યૂહમૂતાનાં ઘસતાત્રમાલિમુત્વ વિરોષાવાસ્યા ઊંત વ્યપદેશ, તન્યસ્થ જ વર્યાવત્ વાયુતિ વપરા, સ્થાવત્ તુ તેન ફતિ થપરા, પર્વ નદવ્યપહેરા પૃથિર્વ વ્યપરાધેતિ નિયતવ્યપરાવ્યવસ્થા નિનિવર્ષના સ્થાવિત્યત બધું જ પન્નાનમતિ ા “મષ્ટમાખ્યા ત્ય= “મષ્ટમમાંપામ્યામ્' રતિ પાડો યુજી તવાની ઘસીકરણતર પૂછોત્પત્તિવાયામાં મારો છૂટાળારોમાજા વાગ્યાઘટ્ટમમાયાનાં સમિવિષ્ટ વિ માવરાવું વાર્યું સમૂત તિ શ્રતે, ન તુ વાખ્યાતિ બાજારાસબ્યુતિ પર્વ. વાયોર, તેનલો ગમ્, નહાતુ પિવીત્યે શ્યતે ન તુ તેનલો ધાયુત—તિશ્રુતિનિતિ લાગુ કર્યું સનાતી. મુખાનારમી હતિ અશક્ય ધૂ૦ ધૂમ્તવાયુશાળવાતું તત્પુખાછરાદ્ ઘાથી યૂ રાદ્ધ પતન્માત્રામારતો. સાયમાનસ્વાત્ સ્પર્વગુણસ્યોદ્ધવ રાતિ વાય શબ્દસ્પર, પવન બ્દuપાળીત્યાદ્રિવં માવનીયમ્ ! પક્ષીઓ ઘવમઠ્ઠામૂને તુર્વોત્પત્તિવાતચૂઠરાત્પિત્તિયા-પુતે તિt
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________
w
[ રરર
અને વ્યવસ્થામાળમ્ | નહિ, લવાર ૬ એ વ્યક્ટિવિ મવતિ | તલમ યુવતિ તન્ય સર્વનામમાનિવા વિવિધ સામાનવામાં વૈશ્વાના પ્રતિ વેહિતિ વોખ્યા વૈષા પૂજારીમવિવાહંત્રમય
શ: ઘૂમો પાયતનવાનાશ્વ ૧પરિપતે એ પત૬થયુપતિ વૈતન્ય વિશ્વ ફલૂખ્યતે બ્રહ્મશરીરમપરિત્ય શરીવણવા.
સ્થાએ ધૂકારી વિશ્વાતિજમોશો નાગતિતદન્તતાનાં ધતુરોાિતાનામાકરાયુનીતિબેન યૂહારીરી વિનુર્વિયત્વે રીતિ-રીતિ ચૂઠરાવી સ્થી િસમષ્ટિવ્યષ્ટિમેન વિ રતિ- ત્રાપતિ-ન્યૂછવારીપીત્યર્થ જતુર્વિધેતિબનાાતિહિતનરાયુનાવિમેન ચતુર્વિધેત્ય પશ્ચિવિષયત્વેન સમષ્ઠિત્વમ્, અને વૃદ્ધિવિયત્વેન વ્યક્ટિવૅ ધોધ્યમ્. ધૂઠારીવહાલમgયુપહિતવૈતન્યસ્ય વૈશ્વાનપદુવ્યવયિત્વે વિરાપદ્રવ્યપરત્વે જ હેતુમુપવિરાતિ-guસમwયુષહિતમિતિ- યૂઝરારાત્મક સમયુપદ્ધિતમિર્ચ વિશ્વનાસકવન્ધી વૈશ્વાનર તિ, મિરાન
ખોલવન્ય તેન “નમિમાનિત્ય રતિ વૈશ્વાન વ્યપહેલો પિતુઃ “વિરાટું ત્યર વિરપલ વિવિયાર્થ, નિત તિ સારું તેન “વિવિધું રાંનમના દતિ વિરાઠ્યપરો હેતુ અa વૈશ્વાનવ્યપહેરવી વિતાવ્યપહેરવર્ચરાપલી સમષ્ટિ ધરા રાણી રહ્યાશ્રમયજોરાપવાધ્યત્વે “કલિશાહ” તિ હેતુ સ્પષ્ટવૈષયિક
ત્વાનુમવકક્ષ ડામોર યૂહરાવીને મવતીતિ ધૂમોબાયતમેતછરીરમ્, તવાઇ નાકાવ્યપરાં વિત્યા- ધૂમાવત ‘ત્યાજ્ઞાતિના ધૂરફાર ક્ષણવઝયુતચૈતન્યસ્ય વિશ્વપવધ્યપવિરક્ષેત્યા- પતયષ્ટયુપતિમિતિ. તત્ર હેતુ- સૂક્ષ્મતા વિશ્વસ્યા | જયટ્યાત્મણૂ૦રારીમસમયનેરા ના ત્યાહુ- પતિ- વિશ્વસ્થાપીત્યર્થ ઉષા દષ્ટિ, અન્નવિષાપત્વમન્નમયો હેતુ માહિ
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ તવયની વિકૃતિવિધિત ત્યુન્ય સંત વિરૈયાની તિ િવરુપી-વિધિ પ્રમાનિયત્રિતેને શોત્રાવકિપન કમાન્ડર પર મજાનું , છીદ્રોપદ્રયમના તિમિરામાનન્નતે વાલી વિપશ્વન બનાવ્વવન કાન-મન સિઝનન્દન વન્દ્રા
વ્યુત-ચતુર્મુ-ફ્રઃ કમાન્ટિલેન મોડુત્સદા વત્તારયેના દ્રિવંતુળ મા સપનયા#ાવિત્તાય પબ્રાહ્ય ચૂમોમાયતનત્વ નાકૂત્વેિ દેતુ, ચત્ર વૈતન્ય સમસ્યજ્ઞાન સમષ્ટિક્રૂારીમદિસ્થઢારી રોધિતમન્વ-સૂત્રા ભથ્થાનવપદે ત્રિસદ્વય દ્વ્રાપવાવીશ્વોટિં, ચતુ પુનર્વ્યૂટ્યજ્ઞાન-વ્યાધિરારી વ્યપ્ટિસ્યુરારક્ષેપહિત સંન્ય કાંજ્ઞવિશ્વવ્યપત્રિય તત્વવ્યાપવાન્નીવ્રવાહિતિ અત્ર વિશ્વ-વૈશ્વાનનંદાવસ્થવોરાવિયાનુમાવજત્વવચનનુમાવજત્વ-ધૂછવાનુમાવવાવાળ્યુપસંદ્ધનુતિ -તતાવિતિ
ન્દ્રિયં વિતમ્, શિથિદેવતાનથઝિન શોપ્રિયેળ વિશ્વ વાનર શમનુમવત, વંન્દ્રિયં વાયુવતમ્, તેન વાયુનિયત્ર • તેન મન્દ્રિયેળ વિશ્વાશ્વાની સ્પર્ફનુમવત વક્ષુરિન્દ્રિો ' સુર્યવતમ્, તેને સૂર્યાનબ્રિસેન નયને વિશ્નધ્યાન િ મનુમવત તનેન્દ્રિય વસાવતમ, તેન વનિયજિતેન લેનેન્દ્રિયેળવિશ્વ વાનરો લાગુમવત ગ્રામિશ્વિનીકુમાધિતમ્, તેન સંન્નિયબ્રિટેન ધ્રાણેન્દ્રિયે વિશ્વ જૈશ્વાન ન્યાનુમત, vā વન્દ્રિવિતમ્, તેના નિયંત્રિતેન વાળા થાર્મેન્દ્રિમાં છે વને વિશ્વ-વૈશ્વાનરાવનુમવત વાળન્દ્રિથમિન્દ્રવિતમ્, તેને દ્રનિયત્રિત પાળીન્દ્રિયેળાદાન વિશ્વનરાવનુમવત પાર્થિવામદિમુન્દ્રિતમ્, તેનોપેનિત્રિલેન પાળિ વિશ્વન મનમનુંભવત પન્દ્ર ચમવતમ, તેન ચમનિયન પશ્વિ
-
- *
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________
એનેe.fવ્યવસ્થા રળે.
[ ર૩રપૂર્વાવિયૉનનુમવત, “ના પિતાને વદિ દ્વાણ - ૬
' '[ મહૂવોનષત્, રે] રાશિત વાર્થનો ધૂળ્યું મોસ્તદુર્વિદ્વાનો વન-વૃક્ષત વચ્છિાશશિવ નાંશ-સંવર્ત સંતપતિવિશ્વ Sજાશોધશિવ પૂર્વવત્વમેવ એ પર્વ પચ્ચીઝતો મૂઓ યૂઝઘોત્પત્તિ
पां स्थूल-सूक्ष्मकारणप्रपञ्चानामपि समष्टिरेको महान् अपश्चों મેવત, ચા-કન્તિાવનાનોમાં સમણિ મહેન્દુ વિન ગ્રંથ વા-વાતરક્ષાંશયાના મૈદાન નાશયા સઇ - તંદુન્દ્રિા વિશ્વશ્વેશ્વાન વામમવત પવિત્ર બનાિિબ્રેરતમ્, તેને પ્રજ્ઞાપતિનિયબ્રિતેિનોપશેન્દ્રિપ વિશ્વવંદ્યાવૉર્મ
મવર્ત, મનપાતે ન્દ્રવતમ્, તેને નિયંત્રિતેને મનોક્રપાન્તાબેન ધ્રુ૫ તાવનુમવત પિાવાઇમબ્યુત વૈધતમ્, તેનષ્ણુતનિખ્રિસ્તન વૃદ્વિપાપન નિશ્ચયે તાવનુ વાત બહાદ્ધિ વંતુર્ભુવતમ, સેન વતુમ્હનિયત્રિપાહારેખ(
દર્ય તાવનુમવત વિસ્તારોમન્દ્રિયં વૈવતમ્તે નિયંત્રિતે જિતેન્દ્રિથે ત્યાતાઈનુમવત દત્યર્થ સાથે ર્તિ પ્રગતિ-જાતૈિતિ-કાશો નોરતાનો વિશ્વસ્ત્રવો વધે ધૂઢવિષયાનું યંનુમવતીત્યથી ચિંધા પૂર્વે મામષ્ટિવોપોપ્યો
પદ્ધતિતજોયો એવો ચીમૂત છાત્તાવોને વિપરિતરાચાર બૉડવિ પિરાતુપહિત વિશ્વનૈશ્વાનરયોસ્ત, દષ્ટ જોન મે જોયું અત્યાહૂ અાપીત- રીપીત્યર્થ તહિતો ધૂળે િનહિંવરંચીપોપતિ, વોટ્સહતિ-વfમતિ મહત્વનોમવ બદન સંમહિપોકવસે ત્યાર પલામતિાં ત્વનો દહન પળો પડ્યો પતાવદિત મંધાવેશ
*
*
*
છે
,
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૨ ]
[ તવબોધિનીવિકૃતિવિવિધ પતિ વૈશ્વીનરાકીય પર્વ વતન્યમની રિવનાવચ્છિકમિશન વઢવાપરનારાયતિવિજ્ઞાચવઐળેવા વયમર્યાધ્યાય પર્વ પ્રત્યાત્મિનિ વાદ્યમીત ધૂરીયધારો લોકો
અથાડપવાલો નામ વિવર્તસયિ હનુમાવ્યત્વવત્ વ. વિવીધાંધાનોજ્ઞાનની પ્રક્રિય વાત્રત્વ, તથા િ, મોબાયતનર્વિધશરીરમોષાપત્રિાહિતાવતુર્વસમ્રવરતા ,
યત્રહ્માન્ડાવિ સર્વ વાળીભૂતપીતમૂતમાગું મતિ, શાવિવાહિતાન શીતપૂવગાતાનિ ઘર્મશ નાતે વેચેતન સર્વે રમલમધુતમ ચમર્યાધ્યાય રતિ- સમષ્ટિ વ્યછિીનાં તદુપતિવેતન્યાનાં સ્થઈસ્કૂળ પશ્ચિમાકપરોપદિતસ્વૈતન્યહે વ - વોયમબેવાફોપો રિંત તોડયાપ ફત્ય વાર્તાનો દિ , મારી વિમેવાત્મનમમિમન્યતે, લોકવિ રાવીરાથમિસ્ત્રતયાડડસ્મશાન મર્યાપિ ફત્યાદ-gવરિા - . , અધ્યાપાડપવાચ્યાં “તર પવાર્થ શોધ મવતિ ત્રેતાવાધ્યાપો માવતર બથાપવાવવાં માવતિ- અથાડપાયો જાતિ! - વવવતતિ-રિવાટાવીયર્લૅન પારમાર્થિકૂપ વક્ષેપધાતુ, ઊંદ્રવર્તચેત્યર્થબાપાતમત્તા સાથે પરામિ, ચાબવિદ્યાથા વ્યાવહારિવાલદ્ભપાયા વ્યાવહારિવલકૂ ના વા. પરિણામ, શાળવિષમ સત્તાવ કાર્ય વિવર્ત યથા-બ્રહ્મરૂપનિમિત્તકારણય સત્તા પારમાર્થિી, ધૂનવ્યાવહારિરતા :હક્ષાર્થ તય વિવર્ત તિ, યૂછપય અવે સૂક્ષ્માવસ્થાન, તવ શકો અથે પરબ્રહ્મળ પવાવસ્થાન પરબ્રહ્મવાક્શાન પ
શવિહા રૂાધૂહાત્માનપદ્ગોના વમાલત દત્યશાનાત્મશક્તિવિશે તાજાયેય યાપિ વિજયતઃ શુદ્ધ બ્રહ્મવાવતિષ્ઠત હત્યા તવૈશ્યાખ્યવહુનો વધુમાત્રત્વમિતિ માવતિ- યાત્યાદિના- -
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યવસ્થામણ ]
[ રરર જાપાગચીતમૂતમાં મતિ, તાનિ સવારિગુણહિતાનિ
પીન્નતાન્યુત્પત્તિવુમેબૈતાળમૂતાજ્ઞાનોપતિવૈતન્યમાર્ગ, મતિ, તત્વજ્ઞાનમજ્ઞાનોપતિતન્ય શ્વાદિમેતાધારભૂતાનુપહિતાન્યતરીય બ્રહ્મસમાપનું મવતિ બાપાનધ્યારોપ વ વં' પહાથવધિ શોધિતો સ્ત, ચન્નાનાવિલમતિરુપહિતસઝૂત્વાતિવિશિષ્ટવૈતન્ય તદ્દનુપહિતવૈતન્યસૃક્ષાત્રવેય વસાયાબ્દિવ
ત્વેનાવમાંસમાનસ્થ “તવ પવાગ્યાત્વાd, જ્ઞાનાદ્રિષ્ટિવાહિતાર્વજ્ઞાતિવિશિષ્ટતન્ય-તંબુદિdવૈતન્ય ક્ષાત્રય જ થયોwાવાક્યાત કાર્યસ્થ સત્તા શારગતતિ થર્ થસ્ય વાર્થે ત, તા(ગમેવેતિ મોમાયતનાટિ બ્રહ્માણ્ડાદ્રિ સર્વ પશ્ચીતમૂતકાર્યમિતિ પ્રીતમૂતમાત્ર તત્ત, પર્વ રાખ્યાતિવિષયલદિતપશ્ચીતમૂત
તારાવીરજ્ઞાતાલિમપન્નીતભૃતાર્થમિતિ તત્ સર્વેમપર્શી તમૂતમાત્રમ, સવાતિગુણદ્રિતાન્યપણીતમૂતાન્યજ્ઞાનોર્વતવૈતન્યવાવશાનોપતિવૈતન્યમાત્રનું, તાવ તુરીયનૈતન્યાત્મધારભૂતવ્રહ્મામિન્નતિ સર્વસ્યાવસ્તુનો ઘડુમૂતવ્રહ્મમાત્રત્વમિતિ ‘તત્ત્વ પવાર્થરાધનાધ્યાપકપવાવાર્યમુપતિ -વ્યાખ્યામિતિ તત – પરાજય-રુદ્યાર્થનિદ્ધનમેવ તત્વ રવે”પાર્થરાધનમિતિતદુપયાતિ- અજ્ઞાનીતિ તટુહિતિ- અજ્ઞાનાવુપતિત્વ નવકુવતિ- મશાનાઘનુપદ્ધિતત્ય સમષ્ટિપાશાનોપતિતન્યસ્વદેશ્વરસમષ્ટિપકૂદવારીપહિતચૈતન્યવરૂપસૂત્રાત્મવિશ્વકર્મલદિપરયૂહફારીરોહતતન્યાવહ્વાન માં ત્રિત્વાત તમન્નાનુપતિતન્યસ્થાવિત્રિત્વમિત્યમિતન્યાય વૈતન્યત્રફળયત્વે યુમ્ ! તણાવપડેડઝિન દ્વાયાવિ વાલ્વેનાવતાય તિ તસાયપબ્દવહિતિ દષ્ટાન્નતિ તદુપહિતિ- અજ્ઞાનાળિખઘુપતિસ્થા તદ્દનુપહિતિ- અજ્ઞાનાદ્દિવ્યત્યનુપદિત્યર્થ, મત્રાવ વૈતન્ય
-
તમામ કા તન
ને કઈ વાત
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________
રહે ]
[ તવવોષિનીવિકૃતિથિભૂષિત પ્રકીરા “વૈ'પદ્રવથાર્થત્વવિ, તદુપતિfધોનુવંહિતઅંત્યાનન્દ તુરીયનૈતન્યસ્થ “તતત્વ' વસ્ત્રાર્થ વાત એ
ત્ર “તત્વ સિતિવાક્ય લખ્ય~ત્રયેળાવણાર્થે વધતિ सम्बन्धत्रयं नाम पदयोः सामानाधिकरण्यम् , पदार्थयोविशेषणવિરોષમાવા, ત્યાંswહલળવોર્વેક્ષ્ય-રંક્ષામાવતિ તદુ
ક્ષાત્રયી' િખિસ્વપાશાનોપતિવૈતન્યસ્વરૂપબાશ, વ્યવ્હાલૂહારારોપદિતવેતન્યપતિનત ઈરૂપઘૂઠરારીવદિતતન્યપવિગ્યાનાં ત્રિત્વ તમિજાજ્ઞાનવિચર્યનુપતિતજ વાવ ત્રિમત્યમેન્યાનેની પતિનુપહિતત્વ વન
લાવી છન્નાહારSઝારાવક્ષ્યાદિષ્ટાતાવઝોન પ્રગુપપાતિબેવ, તમMાર્થના- પ્રાવરિતા તત્ 'પદ્રવાળેશ્વેશ્વરાત્રિ ત્રિશસ્ય “ત્વ પવાર્શ્વયં પ્રશારિત્રિાસ્ય વામેવાડવા વાળો
પપત્તિને તાવતીતિ તત્વ વ પદ્યાર્થમાવેત-પતદુપવિતિપદ્ધિતાં થતત ત્રિવેદ્ધ તોય મૂર્ત ચદ્રગુપદત પ્રત્યપાન, તુરીયતન્ય તર્ધ તત્ ”પદ્યાવૈવાલ્યિર્થ છે
? - ૐ વેન્ત તે સર્વત્ર ભુપતિ -ધરા નામેતિ “પ્રત્યભળોઃ”રત સ્થાને “પવા પ્રત્યાત્મહયો' રતિ પાઠઃ .
મુંવિતા‘યંવદ્ધાર્થવો ધોધપાવશાસક્વન્વત્ર પ્રોવાં સિતમુવયતિ-સહુન્નતિન પટેલૈવાળે તાત્પર્ધાળસર્વત્થલામનોધાયમ્, તંદુ દત્તાવન પ્રતવાક્ય રચતિ જામબ્ધિધૂર્તસ્યાવિનાન્ડેિવત્તત્તિવામિ શુદ્ધચૈતન્યસ્વરૂપે વિરોબ્લેમન્વતો વ્યાવંત્યે વિરોધળમાર્યું : સ્થાવર્ત મિચે ચાલવ્યવર્તવમેવ વિરોઘ વિરોધમાર રંન્તવન તે કુર્તીતિ વિરાંકળવ્યવસ્વિત્થના !'
“લેડ વત્તતિ વિધિ કન્ન થયે “તત્વમસિ”
-
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને શાન્તજોધાવાળ] -
સમાનધર , વિશેષ-વિશેષ્યતા लक्ष्य लक्षणसम्बन्धः, पदार्थ-प्रत्यगात्मनाम्". ॥१॥ इति ।
तत्र सामानाधिकरण्यसम्बन्धस्तावद् यथा 'सोऽयं देवदत:' કૃતિ વા વરિષ્ટ દ્રાવાવશુદ્ધચૈતાઢવિશિષ્ટ 'વાવ'વર્ચે ધિરાજ વિહે તાપસિંધવ તથા “તી.
મણિ હતિ જે પરોક્ષત્રિાવિધિરિાતન્યવાં તત 'પદ્રસ્યાપરોક્ષેત્યાિિીિતિન્યવાવ વંદુલ્ય ઐર્થિ તત્પર્યસંખ્ય વિરોધmવિરોબ્લમવસ્તુ વધા તત્ર વા “જ્ઞાઈતવિશિષ્ટવાસ્યર્થ 'પદ્દતત્વશિષ્ટાદ્રય વાન્યોન્યમેવ્યાવર્તાય, તથાત્રા વધે તઘાર્થપરોક્ષસ્વાતિવિશિચંન્યસ્ય “ દ્રાવક્ષત્નાવિવિદિતન્યસ્ય જ્ઞા મેદુવ્યવર્તતા-દ્રષ્ટાકર્ણફળશ્વશ્વેત કથા વત્ર “'શદ્વાચવવાર્થો વિદ્વતાશિgકતિ વાવિ. કન્ય ઈતિ-વિરોષવિરોચમાવો વચ્ચે તિ સંખ્યા અક્ષણdબ્ધ મોર્વયોતિ - ઝંક્ષળખ્યત્વહિત્યંતિ તત્ર સોત્તતિ વિશુદ્ધત્તરવસ્ત્રનુંતપર્યવૃજ્યાં તવિવસ્વાન્તાવિરોઇતાવ૮ર્વશિષ્ટ પરિત્યાન વસ્ત્રદેવહિને વધાવવીધાત્વત્ “તત્પન્મ “રમિતિ લયહૃ ક્ષામાવલ વધે ત્યમિકા “શના Sચરાવ્યોઃ 'હ્યું
છાdiઇતિત્વવિહિ, ક્વાર્થ તત્તત્વવિકિg; તદુમાત્ર વિરોધ વપમે, તવ ર શ્રીમ, તરય વોમિન્ના વિરોધમારા પરિસ્થીર્તિદ્ગમમિત્યમેલ તાજ્ઞપિ ત્યાધ્રુક્ષ મવતીતિ તવર્ધયોન સહ સ્થંક્ષામાન્ધન્ય
ને
?
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩૬ ]
[તવિધિની વિકૃતિવિધિ -નવપરિત્યાનરુદ્ધવન સહુ -રુક્ષમાવા, તથાડ્યા તત્વ પcર્થપોલવા પરોક્ષાવિવિશિવપરિત્યાવિરુદ્ધતન સ્ટા-ક્ષમા દયમેવ માયીક્ષપત્યુન્યતા બિ વ “નીમુસ્પિરુતિ વા વવાયાથી સક્ત, સત્ર શુળ-દ્રવ્યવાનોનસ્ટોપરુપયોપટાવ્યાવર્તdયાખ્યોઉલ્યા- તયોતિ વિઘવાયોવૅત્યા મંત્રવિ “તત્ સ્વમસિ' ક્ષતિ વાડાવિ વવવાઘે વિશિષ્ટપાર્થસ્થ વિરોધ પરિત્યના વિરોધે વિરોધે પરિત્યર્ચ વિરોષને ધા યા અક્ષણ સામાપક્સજેતે ગાયતે, પ્રતેવિ પરોક્ષત્વાપરોક્ષવાતિવિરોષ પરિત્યજે શુદ્ધતન્ય સ્ત્રોત માનહામિયાદ- યતિ ! તથા -પ રેવા નથે હળા ત્રિવિયા-નહાવાથી બનાવવાથી નવા -૨વા વેતિ, તત્ર “માયાં યોષ હત્યત્ર જાપ0 તીરે અક્ષણા -તવાર્થી, “રામ્યો હુધિ રહ્યતામ્’ ત્યત્ર પર્ચ વધુ થયાત ત્રાગા નદવ, “લોગ કેવવન્તઃ' ન્યત્ર તત્ ત્વમલિ"
ત્યા = વિરોષi પરિત્યજ્ય ધરોળે રક્ષણ હદ્દસ્વીતિ તત્ સ્વમસિ” હત્યા માપક્ષળાયા વયત્વે વતિ- કામિનું -વાવય પતિ-“તત ત્વમસિ 'તિ વાગ્યે દત્યર્થ નીમુત્પરમ્’ રતિ - વાવ વીર્થો યતે, “તત્ વમસિ” તિ વાક્ય વાવવાથી જ યતે ત્યાં “વીમુપ' તો વાક્ય ફતિર્થાત વિદષ્ટાન્તોડવમ્, -પતદેવ માવતિ- તર્ગતનીમુત્પમિતિ વાક્ય હત્યા કત્પ૦મવિ - શુક્રમવિ ફામાાતેયતતયાવર્ત નીઋમિતિ, રીટ પટોપ મવતીતિ તૈયાવર્તમુત્પલ્હીમત્યારાના- પાકિસાવજતતિ “ -ચાશુતિ કલ્પસ્ય વ્યાવર્તત્વાકી૮મુત્પટલ્ય વિરોષi સોની--પુત્વ વિરોબ્લેમ, યવા પીવિત નીચ વ્યાવર્ત જત્વાત્પર્વ નીય વિરોધમાં સવાર નીહવિરોળ્યમિત્યેવમન્યોન્યવિરોષવિષ્યમા
તવાઈ તિોિ ધિર વાદસ્વી
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ર૭
અને વ્યવસ્થામાળ] ડબ્ધવશેષT-વિશેષમાવાંલયાવશિષ્ટાન્યતર તેજ્યસ્થ વાં વર્ષો પત્તોવખ્યત્ર તપઢાથપરીક્ષાવિવિશિષ્ટતન્યવંધાર્થ રોકવા વિશિષ્ટન્થયોરન્યોન્યસ્થાવર્તન તથા વિશેપણવિરોષ્યમાવસિય વિનિયલ વા પ્રત્યાદિમાખવિરોધન વાવયાત્વિાનુપ રહિ ક્ષમાવાયવેદી, લાંબકાય પોષણ રવ જતી, તત્ર ધોયાધાર-ssધેયમાવાનુપપ વાજ્યાર્થિરાધા તં પરિત્યજ્ય તત્સમ્બન્ધિતીસૃક્ષાચા યુવાડા પરણાવચૈતચૈત્વ વાવયર્થ માભાવે વેધાન્તુિ માં પરિસ્થાના ન્યાયાં યુવતવાતન જલપટું સ્વાર્થ વરસ્ય વાક્યર્થવપપત્તિ તથા તાલાજ્યના વિશિષ્ટ સુત્પ૮ મવતિ, હત્પવિરિશ = નીરું મવતીતિ નધિરિાષ્ટોત્પહસ્યોત્પવિરાટનીdોચેમન્યતવિશિષ્ટાન્યતસ્થ વાયાર્થરોપપત્તિ, પર્વ નષ્ટોત્પલ્કોવાક્યક્ષસ્પેક્યસ્યાયેવ લાવે પ્રતિ લિસ્ય વાર્થત્વ રજૂછતમિતિ મુહૂમ્- વાવાર્થ
પપત્તાવ' ફતિ પ્રકૃતિ સાવિરા વાક્યર્થત્વોપનિર્નવાવર્તીત્યા પતિ તત્વમસિ'હતિ ક્યપત્ય વિશિષ્ટકચāતિ-પરોક્ષત્કાલિક વિશિષ્ટવૈતન્યા પહેલવાવિવિશિષ્ટતન્યોવાયેય ૩પસંદ રતિ-તિિત તત્ સ્વમસિ'દતિ ક્યારુક્ષણાયા બાવરા વિ જ તત્યાં બક્ષીત્વમત્યાદ્ધ-તિ- અર્થ, તત્ર “મજાય છેઃ 'યેત્રો તરાપ્રવાપાન તઋથ્વીતાવુન્યીત્યા wત્ર “ર વમસિ' દત્યની જામાં પરોવાતેવા વિદ્યુદ્ધ મામરિયાન જૈસીમાંત્રસ્યમયગાડવિરુદ્ધસ્ટ માય રિચાના અક્ષાચાર ચતરિરશિપવા અંક્ષળાય ગયુત્વા ચૈતન્યરૂપ દેવસ્થ વાક્યર્થવં ચ નો પર તવારિક બક્ષી ગુiા સ્થા, ચૈતન્યપાતામાવાળ વાક્યાપવ
સુધી સીીિ વાવામિલ છે
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૮.]
[ તત્વવોર્થિનીવિવૃતિવિલિમ્ પરિત્યાન તીરપાર્થમિવ પ્રતે તત્પર્વ વંદુ વાં. વાર્થપત્યિોન, -ચંપાર્થ તરપાળે. વા. ઢક્ષયવતિ. કુતર નોતિ વી . તત્ર તીરપાઝપેન વડગ્રતીત સ્ત્રક્ષયા તત્વતીયક્ષાયાપિ ખાતે ‘ત ર્વી પહયો શ્યમાન તર્થધતિતૌ રક્ષાયા પુનાન્યતાવનગરપક્વાર્થતી પેલા માવાર -નાગ“િશોગોધાવતિ'. વિનસ્ટક્ષણાવ્યત્ર સન્મતિ, તત્ર શોગમુળગમના જતા યુવાન પ્રત્યક્ષ્ય “વા મૂર્યનેનાવા તે તત્વમસિ” રૂતિ વાળે તત્પઃ પરિચમેન ત્વપલાઈ-સ્વપ વા વિપરિત્યાબેન તત્પવાર્થવા જીલત્વત્થવ પવમુપાપિત ૪ gવ તત્પાદરા-જંપવાર્થ વૃતિ તર્ય-વાજ્યાવિહાવતીતિ માહીલ-રાવતીતિ તુમિકા નિવેધ હેતુમાતતિવાક્ષાયાં ધોંgeી તિવાક્યરૂન્યર્થ. “ક્ષાતી ધોષ ફક્યવં વાસ સ્વિી તા થૈવ. તીર પાર્થપ્રતીતિતપાવા ક્ષત્રિયપ્રયોગને વિસિવ વોપાવાપપત્ત, તીવ્રતાપેક્ષ, ધોવાક્વલ પત્તિ રચાતીયોપસ્થિતિત પવ, ચવા સુ‘ફ્રાય ધોરી ફ્લેવ વાક્ય તે તત્ર તીરાતી-પશ્રવણ, ર. મકાયાં, ચોલાવ્યસરવા વિ કાલિદે યોષાધવ ડનિં તવ તરસતીઅપેક્ષાયાં.તા.નર્જલગાં વિના તપાવતીતિ કાળથ-તન્દ્રતીત્વ, પેલાયમ પીત્યર્થ. તે તત્ત્વમસિ” પુતિ. વાક્યા. તરબતીત હાયૅવ તત્પવા તત્પર્યય પવીત્ ચંપવાસ્થ: તીત સત્યામ કન્યતરવરેનેતિ-પત તત્પવાર્થપ્રતીત્યક્ષાયાત્પન-પાચેકતી. ત્યયાિમાાહિત્યર્થ. “તત્વમસિ ફચત્ર દøક્ષણામ
ત્યાગવૃક્ષનાં નાસ્થતિ- નારીતિ- સાવતિ' ફત્યનેના વય: અત્ર તત્ સ્વમસિ'હતિ વચ્ચે તત્ર “ોળો ધાવતિ' ફાતિ વાક્ય ! વિક્રવાત મનાવાયા દ્રવ્યાતૈિવ અખાતેતિ સિદ્ધાન્તાત્
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________
ને જાપાળ્યવસ્થાપન ગ ]
[ કરૂ વાર્થમ્ય વિરુદ્ધવા, તપરિયામેન તવાયાધાક્ષિળયા વિશેષપરિહાસન્મવેડણક પોલવા-પરોક્ષવશિષ્ટતવૈરવી વિરુદ્ધવાન તરિયાબેન તત્સપિરિથિંક્ષિણાયામણિ વિશેષાહિતિ ! ન જ તત્વ ત્વપ ના સ્વવાળ્યાવિદ્ધાં પરિત્યજ્યાં શાદિ તપવાથે વંશવાર્થ - ક્ષયતુ, ફત રોબો પામનામાવા તરંપરિત્યાન કોઇકક્ષારાWાથવિ- - -ત્યાની તજતિ રોગમુળીશ્રયસ્થા. પાપત્યશોગુણવિરા“ખાચ્ચે હલખાયાં તતઃ શોપમુખવિરાદાશ્વપાથપ્રતીત શોખપુot-- વાનો ધાવતીયૅવરૂપવાક્યાથવોલય સામવેન વિધઃ પરિટ્ટો મવતીયા-વિધિપરિહાસમવેરીતિ અગ્ર “તત વમવિ તિવારી -તપત્યાન પોલત્વવિદિવૈતન્યપતત્પવરાજ્યાર્થિસ્ય પાત્વવિરતન્યાત્વપશદ્યાર્થસ્થા પરિત્યારોનાચવાતત્વ પાથેયેં સાવતિ તવા તત્પવાર્થન્કિ-ત્વપર્યતત્વશ્વિનોર્વેસર્વ સમવત્યેતિ તથમૂિતાર્થ૦ળાયામપિ વાક્ય ચાષિત-તિ તત્રીનસ્કૃક્ષપ્રાથ:વિધ પદિતો મવતીત્યાર વિરોધારિદાયિતિ. “” દત્યવાક્યમ્રુત્વનેનોસવાર્થ-ત્યંપવા રાતિ સ્થાને જંપો તત્પર વા'મોયુ તથા તત્પર્વ આવવાળ્યો ચ પરોક્ષ વારિવિરિષ્ઠવંતન્યોર્થપાત્ર શે વિહડ પાત્વાદ્વિરિષ્ટયામાં પરિત્ય થાપા શિતળે દરહિત જંપીથમપોક્ષલ્લાિિવશિષ્ટવૈતન્ધ કક્ષતુ વાં
અથવા વંધäવવાળો પ્રત્વવિવિદ્વિતસ્વરૂપ૬પત્ર ચી વિશોપcક્ષત્કાયિરિષ્ટચરણસ્ત પરિત્યજ્યાંરાન્ત ય
dવંતત્સદ્દિત તત્પવાર્થ પસવાદ્રિવિશિષ્ટતચંત્યક્ષ થતુ.પન્ન તાતવિષ્ટિાપોલવા વિશિષ્ટત રક્ષા, વંવિર્ય ચિતર્યાવશિષ્ટપોલવાવિવરિષ્ઠત વાઢક્ષા,પતાવર્ત નિર્વા : મા૦િક્ષણાપત્રફળાબારાત્તામ્યુપામપ્રયોગનમતિ રાષ્ફર્યા
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર૪૦ ]
[ તવોધિનીધિવૃતિવિધિતમ મંજરાન્તરેખ માલિબાકી તિ વાગ્ય, ઇન વને તાન્તોમયક્ષપાયા સન્મવેલિ, પઢાન્ત તદર્થતીનેરૂંક્ષા પુનઃ પ્રવીત્યવેક્ષાય નમાવવા માત્રથા “સોડ દેવત્તા તિ તવ વી તાતિવિશિષ્ટવક્ષય વાયાર્થયારો વિરોધ ૬ વિરુદ્ધતાદ્વૈતાવિશિષ્ટ પરિત્યજ્યાવિહવવત્તચમાર્ગ સૂક્ષતિ, તથા ‘તર ર્વમસિ તિ વાક્ય તો વ પક્ષવાsધરણત્વવિદિતન્વેયક્ષાયે વાક્યર્થસ્થા વિરુદ્ધત્વાકુ વિરુદ્ધ પરોક્ષવાપરોક્ષત્યાંશ પરત્વકાંstવરુદ્ધ વિશમાત્ર સક્ષયતિ
મ્યુપયા તવ વમસિ” રૂતિ વાક્યા વોધિત “વહેંબ્રહ્માંડ”િ [તેનોવિજૂનિષ૬, ૨, ૨૬] રૃતિ વારિયાધરિણા “મહું નિત્યકુદ્ધ વુદ્ધ મુત-સત્ય-સ્વમવારમોનન્વયં બ્રહ્માંડશિ” રૂત્યવખ્યા પ્રતિપદેતુમુપન્થસ્થતિ- પતિ “દવારોમ” ફિતિ સ્થાને “વાર્થ
મય’ રતિ પાઠો યુજ, તત્પશ્ય હવાલામાત્વાતન્ય વાર્થ અથતમપરોત્વાદ્ધિવિચિતમ્, વં ત્વપવધે વાર્થમા વાતવૅ વાર્થ ત્વવિવિશિષ્ટવૈતન્યમર્યાદામુ, પતદુમયક્ષપાયા મસમ્મવાત્યર્થાપવાનોનેતિ-તત્વસ્વ જાળ ચૈતન્યસંહિતાવતેલવા વિશિષ્ટત સ્વીસિયતે પાત્વાદ્ધિવિવિછતન્યતપસ્યર્થમેવ પવારે સ્વપનાં પક્ષવાવિવરિષ્ટ ચૈતન્યપ્રતીતેશ્વ પુનરપોલ–ાવિવિશિષ્ટતપ્રતીત્યપેક્ષાયામાવાન્નિધ્ધયોગનવાત સાં નાખ્યપતિ માવઃ માત્રાળાં વામિતાં દખસ્વાવઝોનપસંદ્દતિ- તાતિ! “ણો કેવા કૃતિ” હન્ન ‘તિ’ પર્વ વાક્યસ્વરૂપપ, તસ્ય “ક્ષતિ' હત્યનાન્વય કત વા” થસ્થા “ક્ષતિ'. ૪ત્યનેનાન્વય, અન્યત્ર સ્પષ્ટમી ‘ત્વમસિ' કતિ મહાવાવાર્થવધિવિશા “મહં બ્રહ્માસ્મિ' તિ
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યવસ્થાગ મૂ ]
[ ok
'
રોનિતા ચિત્તવૃત્તિતૢતિ, "સા તુ ચિત્ક્રાંત વમ્પસહિતા સતી પ્રત્યામિત્રમજ્ઞાત પરમા વિષયો તદ્દતાજ્ઞાનમેર નાધતે, તેવા
"S
મદાવા થૈવોધોવત્તાતવ્યઃ, તત્ર તત્ત્વમસિ' તિ ધાબ્ધત યુવૈતન્યરૂપતા વાતસ્વાત્મનઃ અર્દૂ બ્રહ્માઈમ' તિ વાયતો યથાવત્તવૃત્તિ નેતિ તોપોત-‘મિતિ । ‘અહં બ્રહ્મામીતિ વાવવાટ્' પ્રત્યય 'ચિત્તવૃત્તિ વ્રુતિ ' ધૃત્યનેનોન્વયઃ 7 સર્વેય તતો લન્ડા વિત્તવૃત્તેય, તુિ રામ-વૃાિંતક્ષોપહ્મ સમા ધાનશ્રદ્ધવિષ્ણુગલપન્નથૈવ ાિતત્યાહ- અધિરિળ કૃતિ “નિતિ- નિત્યત્વ ાજર છેન્નિત્ય, શુદ્ધત્ત્વ નિર્દેપસ્યું વિશેષવિરોખમાયાવિદિતત્ત્વ ના બુદ્ધત્વે ચૈતન્ય વપત્વમ્નુ; શાન્િ ત્રિશુળમાયાવન્ધદિતત્વમ્, સત્યરૂં ત્રિાાવાયત્વમ્, સ્વમાવપરમાનન્ત્ય વિપર્યાવનિમિત્તાનપેક્ષાનન્દ્રવ પત્વમ્, અયત્વે સત્તા તીય-વિજ્ઞત્તીર્યદ્વતીયમાત્રહિતત્વમ્, નિધર્મોમાં સર્વેષામોધામૃતબ્રહ્મા મન્નત્વમેવેતિ તા૫ત્સ્ય વ્રહ્મોન સદ્વિતીયત્વમ્, પવ મૂર્ત 'ચત્' 'ત્રા સર્વવ્યાપ તમસ્મીત્યેવમલષ્કાળાવમાવો ચિત્તવૃત્તિઃ ‘અહં બ્રહ્માિ ાંત ધાવાવૃદ્ધિારિઃ પુષયોદ્ધ પતીત્યર્થ:“જ્ઞાસુ નિહ. લડાૉર પિત્તવૃત્તિ, નિર્મજન્નત્ત્વપ્રધાનામાં તસ્યાં નિર્મળપૂñ ચચા મુળ'પ્રતિવિશ્ર્વને તા ચૈતન્ય પ્રતિવિશ્ર્વત ક્રુતિ નિતિવિવશ્વહિતા મતી, શરીયાતિ પ્રતીપમØતીતિ પ્રત્યા આત્મા, તમિત્રં ચત્' અશાંતમજ્ઞાનવિષયીમૂત પદ્મલ શુદ્ધ્વૈતન્યમ્, તવુ વિષયાત્વ, તાતાનાનમેવ શુદ્વૈતન્યતાજ્ઞાનમેવ, થાયતે નિયતિ, દ્રાવિષયસ્ય પ્રાાતસ્ય વાર્ઝવદ્યાક્ષાજ્ઞાનસ્ય પ્રવિષયવિદ્યાપયો લન્ડાળાવિત્ઝર્તાિવવોપેતનૃત્યેય નિવર્તન યુમિત્યર્થ:। મવતૅનૃત્યા બ્રહ્માવાનિવૃત્તિ, પ્રજ્ઞાતાજ્ઞાનનિતં ચ જ્ઞાનૂપ પ્રાણિ પૂર્વવત્રજીવતંતૅવેચત બાદ- સતિ– વ્રહ્મવાતાજ્ઞાનવાત્ર્યજિદ્રથ, કપાવાનાનિવૃત્તાનુપાવેય નિવર્તત પવ, ચા
"
3
૧૬
..
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૨ ]
[ તત્વોલિનિવ્રુતિવિભૂષિતત્
પારાતન્તુરાદે પતāાદવ જાળેજ્ઞાને વાંધતે તત્કાયસ્થીલહત્ત્વ વાધિતન્ત્રાન્ તન્તįતાવ્ùારારિતા-ચિત્તવૃત્તિષિ નાધિતા માત ! સાંવસ્થિત ચૈતન્યમાવિત્યક્રમથા તવમાસનાસમર્થની પ્રમાવતું સ્વયંપ્રાશમાનત્યમિનપત્રલાવમાસનાનન્હેંતયા તૈનામિમૂર્ત સત્ સ્વો ધમૂવાલડવૃત્ત ચિતત્ત્વાર્ ર્ષળામાવે મ્રુતવિશ્વસ્ય મુહમાંત્રવત્ પ્રત્યમિત્ર પત્રક્ષમાર્ગે મર્યાત, Ë સાંત “ મનસેવાનુદ્રવ્યમ્ ” [ગૃહવારખ્યજોપનિષર્ ૪, ૪, ૨૨]
તિ
પટોપાનોના મૃતતનુવાદે પદ્મસ્ય તદુપાવેયસ્ય ટ્ાો મવત્યેવ તથાર્ગવપ્રપોપાવાના મૂતાયાક્ક્ષાજ્ઞાનયોવ્રુત્યા વાધે માયાજાર્યાાલક્ષ્ય નાતોપે વાય પત્ર, નિવૃત્તિĪપનાવ્ તીત્વ ટ્વેનવ તવાનીં વધતા મવતીત્યાદ- પટવાતિ । તાવ બ્રહ્મા ર્રાનાર્યસ। ક્ષક્ષક્ષ્મતા અજ્ઞાનાવપ્રચાષિતા! નિહાલાજા વૃોિનિવૃત્તૌ તīર્તાવિત ચૈતન્યમાપ ર્વાનતેતે, પેળામાવે મુલ િવનિવૃત્તિવવ, ચા ઘટ્યુંબ કુલપ્રોવિશ્વયોનિવૃત્તૌ મુલમાત્રમતિ”તે તથા નિńવૃત્તિ વિસ્થિતનતન્યયોનિવૃત્તો વજનૈતન્યસ્યાવસ્થાામત્યુપર્યાત-તત્ત્વસિવિ“િમિતિ-નિહવૃત્તિાંતવિધ્ધિોમત્વર્થઃ । તવમાલાલમઐતિ આર્િત્યપ્રમાવમાણસમયૈત્યર્થ । તેનામિમૂત સત્ પ્રસિપન્નાબાઽમમૃતં સત્, અત્ર તો વતં ચૈતન્યમાંપ' સ્વોવાષિમૂર્તતિ વૃત્તિમાં વન્વિત ચૈતન્યો ધમૃતેત્વર્થઃ । મવતિ– તસ્કૃતિવિન્વિત ચૈતન્યં તેનામિમૃત સત્ પ્રત્યામિń વ્રુક્ષમાર્ગ મવતીતિ વધઃ । વરતિ અબ્ડોળાવૃત્તિમાંિંિવતત્ત્વતત્ત્વય વ્રહ્મમાત્રત્વે સતિ, અનુગ્ડાૉચિત્તવૃત્તપામાનું “મનસેવાનુવ વ્યમ્ ” સુપપદ્યને, અન્યન્ય વાળા વ્રુત્તિોતનિશ્ર્વિત ચૈતન્યતાવા સ્ત્યાવમાસ, ત્રાપતુ વયોવાવમાલમાનત્વમ્, મૈં તુ વૃત્તિમાંત
વાંચ
'
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને શાન્ત થવસ્થામણમ્ |
[ રરૂ મનસા = મનુતે” [ મેનોપનિષદું, , ] સુનયોરવિરોઘ वृत्तिव्याप्यत्वाङ्गीकारण फलव्याप्यत्वप्रतिषेधात् , तदुक्तम्“પ વાખ્યત્વમેવાય, શાસ્ત્રકૃદ્ધિવારિત”
, પદ્મશૌલિવી. ૨૨ વિશ્વિતતાવાળ્યત ફતિ “યાન મનુને” સુષુપપઘાત ફતિ “મનોવિડનુષ્ટયમ્ ' હુનેન વૃત્તિયાખ્યત્વે બ્રહ્મળોજિયતે, “ચન્મનસા ર મનુ રૂક્ષ્યને જ વૃત્તિતિવિન્વિતતન્યતાવાણ્યાવ્યાસતડામારતનલ જીવ્યાખ્યત્વમય પ્રતિgિધ્યત હતિ નડિનોવિરોધ હત્યાત્તિધ્યાખ્યત્વેતા બ્રહ્નો વૃત્તિવ્યાખ્યત્વે તમ, ૪થાળ ૨ નાસ્તાઝ પન્નશીયવૃતિવીપમરવાવનરંવારમા€ તદુમિતિના અગ્રણી પદ્યાર પર્વ પડિતાન તનિ
* સ્વપ્રવાશોપ સોફ્ટવ, ધીવૃજ્યાં વ્યાખ્યતન્યવા હળાખ્યત્વમેવાય, શાસ્ત્રકૃદ્ધિનિવારિતમ્ | ૨૦ | વૃદ્ધિતત્સવિતામાસી, દ્વારિ વ્યાખ્યુતો વદમ્ તાજ્ઞા ધિયા નામાનેન વટ રેત્ | ૬૨ . બ્રહ્મળશાનનાશવ, વૃત્તિથસિપેક્ષિતામાં સ્થળે પવન્નામાન કવયુવતે ” ૧૨ રૂતિ
હતેષાં પદ્યનામિ વ્યથાન નું વર્ચસ્થ પ્રત્યયાત્મક રાઘારવા, વૃત્તિવિવવવં ધરત ફત્યારાષ્ફયા- વારા ફુતિ અન્યવત્ પદાવિત્યિથા સવાશોટ્ટમિન્સ્પેન્દ્રવુદ્રિવૃત્તિ
માહિતિ મેવ, ત િવવિદ્ધાન્તાવાત જ્યારા પૂર્વાવાર્થેટીવ બ્રતિવ્યાખ્યત્વવાદિતત્વાન્નાલમપવિદ્વાન્ત શુતિ પરિપતિ-પવ્યાખ્યત્વતિ- રિવ્રતિવિવિત્તાવવામાં તથઘત્વમેવાય પ્રત્યંગાત્મનો નિયર્તિ સ્વસ્થ રહપાવિત માવાણા આત્મનિ
રચિતુમનાત્મનો કૃત્ય ન જ
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ તત્ત્વયોધિનવિર્તાિવમૂવિતમ્
ત્રાજ્ઞાનનાશાય, ધૃત્તિખ્યાતિપેક્ષિત' ।। ફાંત, “ સ્વયં પ્રજામાનવાનાડમાંસ હવદ્યતે’ !! રીત ૬ [ પદ્મવગીતૃત્તિયો ૬૦ ] વ્યાખ્યત્વે વાયતિ-યુઢિઢ઼િતિ । ઙમયવ્યાપ્તે પ્રયોજ્ઞનમાજૂ-તિ । તંત્ર તયોર્તુદ્ધિ-ચિવાલયોર્મÛ, ધિયા વુદ્ધિવૃત્ત્વાં પ્રમાણસૂત્રા અન્નાનં નર્યાત, જ્ઞાનાણાનોર્યાવોધાવ, ભામાત્તેન વિામાસેન, લાં રત્, નબૈન સ્વતઃ ડિયોતિ માત્રઃ lRl
કૂવાનીમાનિ ત્તત્તો વચં વર્ષાંતિ-બીતિ-પ્રત્યયૂ બ્રહ્મળોરેાવસ્યાજ્ઞાનેનાંદ્યુતવાત્ તત્ત્વજ્ઞાનનિવૃત્તયે વાચનયા ‘અરૂં પ્રક્ષાપ્રેમ’ દૈત્યેવમાળાયા ધ‰ા ાતિ પેદ્યતે, સ્વચૈવ વાળ પાત્ સા વિદ્ામારો સાપેક્ષ્યતે, અત્તો યુષ્યમાનોગંધ વિમાનો નોપયુષ્યત ત્યર્થઃ ॥ ૨૬૮ ॥ પ્રતોઁપપામતવનન્તરપદ્યત્રયં ચા
૨૪ ]
"
“નક્ષુદ્રીપાવપેતે, ધાનેરાને યથા 1 7 ટીપવાને વિન્તુ; વસ્તુનેમપેક્ષ્યતે ” R
વ્યાપ્યા કામથ દાન્તર્ગાનેન વિધાત-શ્રુતિ-અન્ય જાર(વૃત્તાવિવોને ચતુર્તીપાવુમાાં અપેશ્વેતે, દીપાને સુ તથા ત્ત, ઋતુ પાં ચક્ષુરવાપેક્ષતે થયા તથા પૂર્વે સમ્બન્ધઃ ||રા
સંભળ્યજ્ઞાનનાશાયતિ
સ્થતો બસો વિામાતો, પ્રાચેજીમવે પરંમ્ । લોતરાય, પળ વ્ યાવત્ ॥૪॥
સ્ તુ
દાવ્યા નન્નુ હિતવ્રુત્તીનાં નિવામાલવંશિયરવામાચાવ્ વિપ્લવ વ્રહ્મવિજ્યાસર્થહાર્ટ્ મવિત્યારા,ચા-શ્ર્વિતોત્તિ ચર્ચાપ પડ્યા વૃત્તિવન્ દ્રોનવૃત્તા/પચિવામાંતોહા, તવિ ના વ્રહ્મણો મેકેન માલને, ઋતુ પ્રથઙાતપમચ્યું.
*
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેકાન્તવ્યવસ્થાપ્રવાસણમૂ]
[ ર૪૫ યાદ્ધિનરપવાથRારિતપિત્તવૃત્તિdજ્ઞાતવિધિષથીજો તવજ્ઞાનનિરલનપુરસરું સ્વાહામાસેના ધામ માત, દ્વીપમામખ્યમિવ તમાર્થ ધરાઇ વિષયીત્ય તતતમોનિસનપૂર્વ વઘમય ધટામિત્વરિત વિરોષ હતખ્તવતીપરમાવત્ નૈવીમૂત $વ મવતિ, વતઃ પુરાત્રફળાતિશય બનશો જ બ્રહ્મચર્થ રકા
“તમેયમના િત્યત્ર ચૈમીતિમ્ | મનવેમસિમિતિ ધીવ્યાખ્યત તા” IR
વ્યાવ્યા, નનું બ્રહ્મષિ પ૦થાપ્તિન, વૃત્તિન્યામિસ્તુ વિદ્યા; ત્યુન્ , તત્ર વિ પ્રમાણમિત્યરાફઆમ પ્રમમિત્યઅપ્રમેયમિતિ
“નિર્વિલ્પમનન્ત , દેતુરન્તનતમ્ ! અમેથમના યજ્ઞાત્વાં મુખ્યત્વે ઘુ”
[ત્રિપુરાતાપિચુપનિષ, , ] ફત્યાસ્મિન્ મન્ને પ્રત્યાગ્રુવિન્દ્રપનિષ અપ્રમેયરાના હa૦થાનિત્યમુન્ ,
“મન9િમાલવ્યે ને નાનાં શિન" [મૃત્યો પણ મૃત્યું છતિ, ચ નાનેર પરત ]
$તિ રવજ્યાં [. 81 ધીશાળતા- પુના, વૃતિ વ્યાખ્યત્વ “કૃતમત્ય, કૃતિ, રકુંપાવતે' ફત્યાવિદ્યાબિતખેવાર્થમુપતિધટાહિતિ તવાર્તાવિષયોને પટવાહિના પૂર્વજ્ઞાતં ય ધરાતું તદ્વિષયીબેન ! તાનિાલનપુરક્ષરં ધટત્વાદ્દિન ધરાવેશોનું તપનયનપૂર્વેનું વતનવામાન યાઝિડપવાર્થોનાર(શારિત્તિવૃત્તિમતવિકીમાણેના તાતિ-ધદાપિતેત્વર્થ વરમય વીપમામા
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________
।
१
२४६ ]
[ તવોદિનીવિકૃતિવિભૂષિત चिदेकाकारवृत्तेः शमादिगुणानां चाभ्यासादेव स्वरूपविश्राभिवति, न तु सकृशानमात्रा , तदुक्तं वसिष्ठेन
"न यावत् सममभ्यस्तौ, ज्ञान-सत्पुरुषक्रमौ । एकोऽपि नैतयोस्तावत् , पुरुषस्येह सिध्यति" ॥ १ ॥ इति,
'यावद् यावदन्तर्मुख: सन्नाऽऽत्मतत्वं पश्यति, तावत् तापच्छमादिमान्न भवति, यावद् यावदन्तर्मुख: सन् शमादिमान भवति तावत् तावदात्मतवमीक्षते' इत्यनुभवसिद्धत्वानिर्विकल्पचिदेकाकासकारणवृत्त्या वृत्तिलक्षणज्ञानाम्यावेन सहैव सत्पुरुषक्रमसंज्ञित शमाधुपेतात्मविचारमावर्तयेदित्येतदर्थः ।
शमादय:-शम-दमोपरति-तितिक्षा-समाधान-श्रद्धांत, तत्र शम:श्रवणादिव्यतिरिक्तविषयेभ्यो मनोविनिग्रहः १, दमो वायेन्द्रियाणां तव्यतिरिक्तविषयेभ्यो निवर्तनम् २, उपरतिः-विहितानां कर्मणां समाधिव्यापकत्वे विधिना परित्यागः ३, तितिक्षा-शीतोष्णादिપ્રમા! વિગેપ. વર્ષોત્રહ્મરિવૃત્તિત ધટાઝિડપવાસાવૃત્તિवैलक्षण्यम् । परब्रहमानं भवति' इति यदुक्तं तदुताखण्डाकारवृत्त्यभ्यास शमादिगुणाभ्यासादेव, न तु सदुपवृत्तिमात्रत इत्याहएतदखऽचिटकाकारवृत्तरिति- अस्य 'अभ्यासादेव' इत्यनेनान्वयः। 'मादि' इत्यादिपदात् दमोपरति-तितिक्षा-समाधान श्रद्धानामुपग्रहः। उपाय वसिष्ठवचनसंवादमाह- तदुक्तं वसिष्टेनेति । 'न याबद्' इत्यादि. वसिष्टवचनार्थमुपदर्शयति- यावद् यावदित्यादिना। शमादयः के ? इत्यपेक्षायामाह- शमादय इति । तत्र शमादिपुषट्स मध्ये । 'श्रवणादि' ફ્રાપિવાન્મનન દેવપત્રશ્રવણળપવું થવખાિિવધવપર तद्वयतिरिवेति-श्रवणादिलक्षणमनोविपयव्यतिरिक्त्यर्थः । 'विधिना'
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ર૪૭
અને વપ્રિલના ] દ્વન્દ્રબ્રુિતા છે, નિવૃહીત મન અવળાવી તદ્દનુપુખવિ = સમાધિ સમાધાનમ્ , મુર-વેવાવિવાયેષુ વિશ્વાસ શ્રદ્ધા દા.
અથ જામવા, તેવા-પૂના-નિતિ પાલન ત્યુપાવાનાવિધિનાં પરિત્યા નાધિકારિત્વનપાવજ ફાવે વિતા તદનુકુળત- ઝવખાદ્યનુકુળત્યર્થ માથાનમૈાજ્યમ્ “રામઘુપતા ત્મવિશ્વોનીવર્તશે ધુમ્, તત્ર માત્મવવા? રાતિ પૂછતિઅતિ પત્તરવતિ-વ્યસ્ત રતિ ઝોન્દ્રિએ તઝન્યજ્ઞાને જ શ્રવણપદ્રશ્ય હત્યાત્ તવનુષ્ટનાસ્યાત્મવિવારત્વમેવાત શાહ- અવળું રાતિ. જાન્તામિતિ- શ્રવણાવાસ્યાત્મવવારે જોવઠ્યત્વમરોવેવાતાનામદ્વિતીચત્રહ્મવસ્તુનિ તાત્પર્યાવધારાઈ શ્રવણર્વ વોપરિત પશ્ચીચીપપ્રાગે
“અરું વ્રતિ વાક્યોધો યાવત્ દહીમવે! રામfહતાdવખ્યસે છૂવળાવિક ૧૮ | વાઢ 1િ ઘવાર્યસ્થ, હેતવઃ કૃત્યનેતા બતાવ્યત્વમધૈર્ય, વિપરીત જ માવનાં ૨૨૫ શાિરાત્ મવાછૂત
વિચાઈન્યથા ઇવમત્રાર્ષિ માં રાલ્ફીયતઃ શ્રવણમાવત્ / ૬૦૦ છે વેદાન્તનામહોપાળામાંવિમધ્યાવતારતા બ્રહ્માત્મચેવ તાત્પમિતિ ધી થવાં મેવ જ ૨૦૨ ૩
પતેવાં પડ્યાનાં વ્યાવ્યાનમિસ્થમ- માવા ન વાક્યનામહિતમત્યારાફુ તદ્વાક્ય પદ્ધતિ અદ્ બ્રહ્મતિ ૨૮
નનુ વાકય પ્રમાનિતજ્ઞાનસ્થાવાર્થે સુત? હત્યારાવાહમિતિ ? દ્દેિ ચર્માત્ શરણાત્ કૃત્યનેવાતા ગ્રુતીનાં નાનાત્વમેવો હેતુ અર્થયાત્વાકર લક્ષ્યાદિતીયત્રહ્માક્ષસ્થાનિનામાવિતવાપ, વિપરીતમાવના ૨ પુનઃ વાભિમાનપતય ત્યાં
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪૮ ]
[ તબવોધિનીવિદ્યુતિવિભૂષિતમ્
સમાષ્યનુષ્ઠાન્નાનિ । અવળું નામ મિસ્જિદોષવદ્વાન્તાનાનદ્વિતીયવસ્તુનિ વાપોત્રધારામા જ્ઞાનિ તુ મોવસંહા યાસાડપૂર્વતા છા થવાનો પાનિ। પ્રતિપાદ્યસ્ય તદ્દાદ્ય -
દ
-
વિધા અવાતથૈન્ય દ્વેતવો થાઢ શક્તિ સર્વે વિદ્યત્ત્ત, તોપરોક્ષાનુમવવાાંય અવનિમાવર્તનીયમિત માત્ર ૧૦ ॥
'
ä વિધાનવાતયંન્નેનુંપચય શ્રુતનાનાત્યપ્રચુભાવાય નિવૃત્તયે શ્રષાવૃત્તિ જાયયાદ- જ્ઞાતિ- ચથા રાહામેવાત્ મ મૈ ાયતે– “ચદદૈવ ોત્રં યિતે, ધનુષાર્થીર્નવં સામ્નોફીથÇ ' તિ, ચા વા જામમેવાત્–'‘નારીયો વ્રુષ્ટિાનો યનેત, રાતામાયુ)માં 'ક્રુત્યાવિર્યએ શ્રુત, વસ્તુપનિપાપિ પ્રતિ પાઘત વસ્ય મેનાાં સન્નિવાળાય શ્રવણં પુનઃ પુનઃ વાર્તન્ય સત્યર્થઃ || ૬૦૦ ]
નિ તમ્બૂછ્યમિત્યાાદ્ભાયાં તક્ષબાદ- વૈવાન્તાનાાિંત- સર્વાં સામગ્રુપનિષદ્દામુપમોપËદાપિ જોવનાયાં બ્રહ્મરૂપે. પ્રત્યયાત્મન ચૈવ તાત્પર્યેમિવું પાપય પર્યવજ્ઞાનમત્યેવપો નિશ્ચયઃ શ્રવણ્ મિત્યર્થઃ || ૬૦૬ ||તિ
તાત્પર્યાવધારી દ્વેતુભૂતાનિ પપિ óિજ્ઞાનિ વૃતિ- વિજ્ઞાનિ ાિંત । ૭૫મોપસંન્દ્રિય પપ્રચર્માજ્ઞવયં પર્યાત- પ્રતિપાથવેતિ અરથ ‘૩૫પાટ્નમ દ્રશ્યનેન સમ્પન્થ | તવાયન્તયો: પ્રાUFF સ્વાદ પ્રરાસ્યાન્ત = પ્રાણયા પ્રાણપ્રતિપાદ્યયોપપાનમુપમ, પ્રજાપ્રતિપાદ્યસ્ય પ્રાન્ત ઉ૫પાનમુપસંહાર ચર્ચ। ઢતીયાવસ્તુનિ પમોપસંદા સજ્ઞમર્યાતયુતિ । પ્રતિપાઘય પ્રજાપ્રતિપાદ્યસ્વ, આવો ‘મેવાદ્વિતીયમ્' નૃત્યનૈન, અન્ને ચ પતરાત્મ્યમ્’ નૃત્યનેનાદ્વિતીયવષ્ણુનઃ પ્રતિવર્નામત્યુપામોપસન્હાનાવત્ર રત એઁ। અભ્યાસારૂં દ્વિતીયં તાત્પર્ય સતઅનપેતિ' સન્મધ્યે પ્રાણમધ્યે પ્રાણપ્રતિપાદ્યસ્ય પ્રાણમધ્યે સૌના,
<
3
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________
व्यवस्थापकरण
अनेकाdव्यवस्थाप्रकरणम् ]
[[२४९ः थोरुपपादनम् उपक्रमोपसंहारो, यथा-छान्दोग्ये षष्ठे प्रकरणे प्रतिपाधस्थाऽद्वितीयवस्तुन:-"एकमेवाऽद्वितीयम्" [छान्दोग्योपनिषद्, ६, २, १, ] इत्यादौ, "एतदात्म्यम्[छान्दोग्योपनिषद्, ६१६, ३] इत्यन्ते च प्रतिपादनम् " १, प्रकरणप्रतिपाधस्य तन्मध्ये पौनापुन्येन प्रतिपादनम्-अभ्यासा, यथा-तत्रैवाद्वितीयवस्तुनः- "तत्त्वमसि" [छान्दोग्योपनिषद्, ६, ८-१६ प्रान्ते ] इति नवकृत्य प्रतिपादनम्:२७ प्रकरणप्रतिपाद्यस्य प्रमाणान्तराविषयीकरणम्-अपूर्व त्वम् , यथा-तत्रैपाद्वितीयवस्तुनो भानान्तराविषयीकरणम् ३ । फलं तु-प्रकरणप्रति-- पाधार्थज्ञानस्य तदनुष्ठानस्य वा तत्र श्रूयमाणं प्रयोजनम् , यथा तत्र “आचार्यवान् पुरुषो वेद, तस्य तावदेव चिरं यावन विमोक्षे(क्ष्य), अथ च सम्पत्स्ये" [छान्दोग्योपनिषद्, ६, १४, २.] इति, अद्वितीयवस्तुज्ञानस्य तत्प्राप्ति प्रयोजनं श्रूयते ४ । प्रकरणप्रतिपाधस्य प्रश‘सनम्-अर्थवादः, यथा तत्र-"थेनाश्रुतं श्रुतं भवत्यमतं यतमपिज्ञातं पुन्यन प्रतिपादन रूपमभ्यासमद्वितीयवस्तुनि दर्शयति- यथेति । तत्रैव छान्दोग्य पष्ठे प्रकरण ५व, ५वमग्रेऽपि । नवकृत्व. नबचारम् । अपूर्वत्वाख्यं तृतीयं तात्पर्यलिङ्ग लक्षयति- प्रकरणेति। अद्वितीयवस्तुन आगमप्रमाणातिरिकप्रमाणाऽविषयत्वादपूर्वत्वं समस्तीत्याह- यथेति । फलाख्यं चतुर्थ तात्पर्यलिझं लक्षयति- फल त्विति । तदनुष्टानस्य प्रकरणप्रतिपाद्यानुधानस्य । तत्र प्रकरणे, एवमग्रेऽपि । उक्तप्रयोजनमद्वितीयवस्तुज्ञातस्य दर्शयति- यथेति। वेद ब्रह्मतरत्र जानाति । तस्य ब्रह्मतत्त्वज्ञानवतः पुरुषस्य । यावन विमोक्ष्य इति- अस्य जीवन्मुतस्थापि
તો ચાવ પ્રારારોપમોતીગરોષહિતા વિદ્યચા મુખ્ય તાવવા વિન્ડક્વ થ થશેખકોરધામધુપમોનન્તરમાં
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧૦ ]
[ તવધિનીવવૃતિવિધિતમ્ વિજ્ઞીત” [ ઝાન્ડ્રોપોનિષ, ૬, , ૨ દ્વિતીયવસ્તુનશંસન કા રણતિપાદ્યાર્થસાધને તત્ર શ્યમાના પિત–ઉપપત્તા, यथा तत्र " यथा सौम्य केन मृत्पिण्डेन सर्व मृन्मयं विज्ञात स्वाद વાવાળ વિવાર નામધેયં મૃત્યેવ સત્ય” [છાન્દો પોપનિષદ્, ૬, 8, 9] ફુટ્યાહાવદ્રિતીયવસ્તુવાધને વિશલ્પ વાવમળમાત્રત્વ युक्तिः श्रूयते ६॥ - મન તું–શુતાદ્રિતીયવસ્તુનો વેવ નુપુળમાનવતમનવિનતનમ! વિનાત હાહિત્યયાતિઋારેબાહ્નિત વસ્તુસનાતીયકૃત્યચકવા-નિદિધાલની સમાધિવિધા-વિશtપવો કમ્પત્યે પોતે વચ્ચેન, અદ્રિતીયત્રહ્મમાર્ગ ૩ પુરાવો આવતોતિ ચાવત્તા પતાવતા વક્રિતીયવસ્તુજ્ઞાનસ્થ પ્રયોગને શ્રુતે મવતિ તવા-મદ્વિતીયતા તરાણઃ દ્રિતીયવસ્તુવન્નપાવારિકા અર્થવાવાર્થ તાત્પર્યાદ્રિ સૃતિ- પ્રતિ- સ્વપ્રમ! અપપૂર્વ પ તાત્પઝિન્ટાયતિ–પ્રતિ તત્ર પ્રજા દ્વતીયવસંતુનિ વાધપુસ્લિમુઠ્ઠાંવતિ- રાતિ પતાવતા શ્રવË પ ત્રિકોપેતમુપાતમૂ |
મનને હયતિ- મનને સ્વિાતિ- સ્પષ્ટનું નિદ્રિયાસ ક્ષતિ-વિનાતીતિ-પરમાર્થાતોતિચાતુનો વ્યાવહારિત્વ વિજ્ઞાની છે હાકિ તત્પત્યતિહારે -તત્રત્યયતોનન્તરિતવેન, અથવા દ્રતીયવતુકાયય વિજ્ઞાતીયો એ દ્વતીયવહુ વિષયવાદ્ દેવિપ્રત્યય, તત્તરાળ તત્વયુવ્યવધાનપતિશ્વેની નીતુલનાતીયત્રયપ્રવાહ અદ્વિતીયવસ્તુવિષયપ્રત્યયસ્થ સમાનગાતી પ્રવાદ નિશ્ચિાતનમ્, વિનાશનાનિત્તારિતદ્વિતીયવર બ્રિાનધારાદ્વિતીયવસ્તુનો નિર્વિવ્યાણમિત્કર્થી સમાર્જિ
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनेकातिव्यवस्थाप्रकरणम् ]
[ २५१. निर्विकल्पकच, आयो ज्ञात-ज्ञानादिविकल्पलयानपेक्षतथाऽद्वितीय तदाकारकारिताया वृत्तरवस्थानम् , मृमयगजादिभानेऽपि मृज्ज्ञानपद् द्वैतमानेऽप्यद्वैतवस्तुभानाभ्युपगमः, तदुक्तमभिनीय"दशिखरूपं गगनोपमं परं, सत् तद् विभातं त्वजमेकमक्षरम् । अलेपकं सर्वगतं यदद्वयं, तदेव चाहं सततं विमुक्तः " ॥१॥
इति [ मुक्तिकोपनिषद्, २, ७३ ]
विमज्य दर्शयति- समाधिरिति । सविकल्पकलमाधि लक्षयति- आद्य * તિ- બદ્વિતીયે વસ્તુનિ દ્વિતીયવરવાલપતરવસ્થાનું ચવા
भवति तदानीं यातुः प्रभातुर्मानादेश्च विकल्पोऽपि भवति, न तु. तस्य तदानी लयः, एतादृशं यद् ध्येयाद्वितीयवरत्वाकारकारितवृत्त्यवस्थानं स सविकल्पकसमाधिरभिधीयत इत्यर्थः । कथमद्वितीय वमानसमये द्वितीयवस्तुभानं ? येनैताशसविकल्पसमाधिस्वरूપમ્યુિપામપધમાવત્યિત મા ઝરમતિ શેત્ત-જ્ઞાના િવિવલ્પો રેતાદ્વિતીચંદ્રહ્મા વૃજ્યવસ્થાનવપવિપક્ષમાંધો માં संवादमुपदर्शयति- तदुफमिति । 'दृशः स्वरूपम्' इति वक्तव्ये 'दृशि स्वरूपम्' इति व्यस्तम् , शिशब्दो वा चैतन्यवाचीति विचारणीयम्, की चिरवरूपम् ? गगनोपन गगनवद् व्यापकम् । वरं सर्वपक्षयोकम्, न तदपेक्षया निश्चिदुष्टं समरि । सत् परमार्थसस्वरूपम्। तद् विभातं तु, प्रकाशमानं तद् रूपं तु, अजं नित्यम् , एक्मद्वितीयम् , अक्षरमविनाशि, अलेपकं कामक्रोधादिलेपरहितम्, सर्वगत सर्वत्रापि 'सव सत्' इति प्रतिपत्तेः सर्वव्यापकं सन्तिर्यामि वा, ५वम्भूतं यद् अद्यमद्वितीयं ब्रह्म, तदेव च तदात्मकमेव च, अह प्रत्य.. गामा, सततं सर्वदा, विमुकः मायालक्षविन्धरहितः, एतादृक्प्रत्यय. स्थानं यद् भवति तत्र द्वितीयस्य ज्ञानादेरपि विकल्पसद्भावात सविकल्पसमाधिरसाविति ॥
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________
२५२]
[ રીવોની વિવૃતિવિવિતનું अन्त्यस्तु ज्ञात-ज्ञानादिविकल्पलयापेक्षया द्वितीयवस्तुनि तदाकाराकारिताया वृत्तरतितराभेकीमावेविस्थानम् , तदा जलाकाराकारितलवणानवमासे जलमात्रावभासदाद्वितीयवस्वीकाराकारित. चित्तस्यनवमासेऽद्वितीयवस्तुभागमनमासते, ततश्चास सुपुप्तेन भेदः, उभयत्र वृत्यभाने समानेऽपि तवृत्तिसझावा-ऽसद्भावमात्रण तयोर्भदोपपत्ता
अस्याङ्गानि-"यम नियमा ऽऽसन-प्राणायाम-प्रत्याहार-धारणाथान-समाधयः""यम-नियमा-SSसन-प्राणायाम-प्रत्याहार-धारणा-ध्यानसमाधयोऽष्टाचशानि" पातञ्जलयोगदर्शनद्वितीयपादे सू० २९॥] । तत्र
निर्विकल्पकसमाधि लक्षयति- अन्त्यस्त्विति-निर्विकल्पसमाधि: पुनरित्यर्थः। तदाकाराकारितायाः अद्वितीयवस्वाकाराकारितायाः। तदा निर्विकल्पसमाध्यवस्थायाम्। जलाकारेति- जले प्रक्षिप्त लवणं जलाशरमेयोपजायत इति न तदानीं लवणपिण्डावभासः, किन्तु M૦માત્રાવામાલ પવ, તકન્નિર્વિક્સપરમધાટે દ્વિતીયવસ્વાकाराकारितचित्तवृत्तिर्भवति, परं सा नविभासते, किन्तु अद्वितीय: वस्तुमानमेवावभासत इत्यर्थः । ततश्च तदानीमनवमासमाना द्वितीय वस्त्वाकारवृत्तिसधीचीनाऽद्धितीयवस्तुमानावभासतश्च । अस्य निर्वि फरपकसमाधेः। ततश्च' इत्यनेनोक्तमेव तयोरभेदाभावहेतुं स्पष्टयतिउभयत्रेति-निर्विकल्पकसमाधिःसुषुप्त्योरित्यर्थः । तद्वृत्तीति-अद्वितीयवस्त्वाकावृत्तीत्यर्थः । तयो निर्विकल्पकसमाधि सुषुप्त्योः, निधिकल्पकसमाधौ अद्वितीयत्त्वाकारवृत्तिसद्भाव, तसभावश्च सुपुता. વિભે વિદ્ધધધ્યાહતા તયોપિપરિત્યર્થ ___ येभ्यो निविकल्पसमाधिमानमासादयति. तान्यज्ञानि दर्शयति- अस्येति-निर्विकल्पसमाधरित्यर्थः। अष्टानां. समाध्यशानां. થમાવીનાં વરૂપ કાળોપચતિ- તન્નતિ- યમનિયમ વિશ્વછછું.
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________
'भनेका व्यवस्थापकरणम् ।
[२५३ "अहिंसा-सत्या-ऽस्तेय-ब्रह्मचर्या-ऽपरिग्रहा यमाः"१ [पातञ्जलयोग पाद-२ सू० ३०] १।"शौच सन्तोष-तपः स्वाध्यायेश्वरप्रणिधानानि नियमाः" २। [पातञ्जलयोग० ५/५-२ सू० ३२.] पद्मक-स्वस्तिकादीन्यासनानि ३। रेचक कुम्भक-पूरका: प्राणायामाः ४। इन्द्रियाणां स्वविषयेभ्यो निवर्तन प्रत्याहारः ५। अद्वितीयवस्तुन्वन्तरिन्द्रियधारण धारणा ६ । तत्रैव विच्छिद्य विच्छिया- तरिन्द्रियवृत्तिप्रवाहो ध्यानम् ७ । समाधिस्तु सविकल्प एव, अस्य निर्विकल्पकस्याङ्गिनो लय-विक्षेप-कषाय-रसास्वादलक्षणाश्चत्वारो विघ्ना भवन्ति, लयस्तापदखवस्त्वनवल बनेन चित्तवृत्तनिद्रा, तदवलम्बनेन चित्तवृत्तेन्यावलम्बनं विक्षेपा, लय-विक्षेपाभावेऽपि चित्तवृत्ते रामादिवासनया तब्धीभावादखण्डवस्त्ववलम्बनं कषायः, समाध्यारम्भसमये मध्य इत्यर्थः। एतेषां विशेषतोऽवधारणं पातसलयोगशास्त्रादितः कर्तव्य ग्रन्थगौरवमयान्नेह तद्विचारी वितन्यते । इन्द्रियाणां चक्षुरादीन्द्रियाणाम् । स्पविषयेभ्यो रूपरस-गन्ध स्पर्श-शब्देभ्यः। अन्तरिन्द्रियेतिमनोरूपेन्द्रियेत्यर्थः। तत्रैव अद्वितीयवस्तुन्येव । निर्विकल्पकसमाधि. रवि समाधिः, स कथं स्वस्यैवाझिनो स्यादत आह- समाधिस्त्वितिનિવિપક્ષમધ્ય તસમાધિ પુનઃ વિપસમાધિદેવ, तदनन्तरं निर्विकल्पकसमाधिभावादित्यर्थः। यमायभावेऽपि लयादिविनभावे निर्विकल्पकसमाधिन भवतीति तदभावोऽपि प्रतिયશામાવવિધયા નિર્વિલ્પમાંધો જાપ મવતિ તવધત लयादिवितान् दर्शयति-अस्येति एतद्विवरणम्- निर्विकल्पस्यागिन इति। लयादीनां क्रमेण स्वरूपसुपदर्शयति- लयस्तावदिति। तदवलम्बनेग सखण्डपरवल बनेन । लय विक्षेपाभ्यां वैलक्षज्येन कपायरवरूपमावेचत्तियविक्षेपाभावेऽपाति- अखण्डपस्त्ववलक्दनं निर्विकल्पकसमाधावपि
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર૧૪ ]
[ તત્ત્વોધિનીવિદ્યુતવિમૂવિતમ્
શ્રુત્થાને વીં સર્જન વાનન્દ્ગાવાવનું સાસ્વાદ્, દ્વિઘ્નતુષ્ટયરહિત વિત્ત નિતિદ્વીપત્રનું સવષ્ણુ ચૈતન્યમાત્ર યાતિતે તા નિવિપતા રિન્યુઅંતે ૮ ।। તજ્જુ મ્
૬ જીયે સવોધયેપિત્ત, વિક્ષેપ સમયેત્ પુનઃ । સવાય વિનાનીયાત્, સમાધ્યાસન વાહયેત્” [અદ્વૈતવ્ર॰ ?] નાચેર્ રતંતત્ર,નિસ પ્રજ્ઞયા મવેત્ ।'કૃતિ [અદ્વૈતપ્ર૦ ૩] “યથા દ્વીપો નત્રાતણો, નૈરૂતે સોપમાં મૃત” [ગીતા ૬, ૨૯] ફાંત ૬। વર્તતે, પંાિક્ષનવા સ્તન્યમાવો નાીતિ તો વિરોધ ખાયે તિ। વ્યુત્થાને સમાધિતો વ્યુત્થાને, સમધ્યપમનાનમિતિ થાવત્ ાનેિતિ અનન્તોપશ્ર્ચિતત્કાલિનૈત્થ
હ્રા વિજ્ઞામાવત પત્ર નિધિપાત્તાધિચિત્ર પ્રાનાં સંવાદ્ માદ- તદ્રુમિતિ । યે અડ્વનવશ્ર્વને સમુપ્તસ્થતે, લોધયેપિત્ત ચાલવQવશ્ર્વના તથ વૃત્તિર્મવાત તથાાત્રીમાલખ્સવોધમઁ વિશ્વસ્ય વિક્થાત્, વિશેષ ચલવબવવનેગ અન્યવક્ત્વવન્ત્રનું વૃત્તાન્, શમયેત્ ચાન્ચાર્જશ્વના વિત્તવૃત્તિન મર્પીત તથા યત્નમતિધૃત, સવામિતિ- તવાનીં ધર્માચારનયા રાઘ્ધીમાને સવાય સમાધિ નાનીયાત્, સાત્વા = સમાવ્યાપ્ત સમાધિપ્રાંતમાત્માનમ્, ન પાયેલ નાાિસના યુટીસૂત વિન્ધ્યાત્ ॥ ર્ ॥ નાચેર્ રસ તંત્ર સમાધેરાવાવતે ચ વિશ્પાનન્દ્રાવાનૢ 7 મૃત્, જિન્તુ નિસન્નઃ પ્રણયા મવેત્ યથા માિિદ્ભૂતવિહોત્ર સંપદ્યુત તથૈવ દુર્યાદ્રિત્યર્થ !
મીતાનંવામખ્યાત અંત- અન્ય યોનિનો યર્તાવત્ત
<
ઝુલતો યોગમાત્મનઃ''મેં ત્યુત્તરમ્। અર્થ મધુના વ્યાસ્થા” “ સમાધી નિવૃત્તિ ચિત્તોપમાનમાંદ્દે ટીપવનહેતુના વાતેન
tr
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને શાન્તવ્યવસ્થામણમ્ ]
હજતસ્વરૂપાવહબ્રહ્મજ્ઞાન તજ્ઞાનવધન દ્વારા તાર્યસન્નિતવર્મ સંશય-વિપર્યાવીનામપિ વધતીવવિદ્ધસ્વરહિતો બુસ્થાના માં-શોષિત-મૂત્ર-પુરપાદ્ધિમાનનેન શરીરેખ, માધ્યાધિમાનનેન્દ્રિા , સાનિયા-પિપાસ શો-મોદમાગનેનાન્તાબેન पूर्वपूर्ववासनया क्रियमाणानि भुञ्जानोऽपि च ज्ञानाविरुद्धारफलानि હિતે શે ચિતો રીપો થા વ૮નહેત્વમાવા - છતિ, સોપમાં યુવા-૩ દષ્ટાન્તરિત યોગેશ ? યોનિન, ઘામૂ તwજ્ઞાતિમાધિમતોડાસપાટવા થતવિલ્યનિહદ્ધવિત્તવૃત્તિ, પ્રશાંત સમાવિષે ચોમ્, નિરોધમૂન સુલત-મજુતિષ્ઠત આત્મત્ત તસ્ય નિશ્ચઠત પ્રારાdય જ નિશ્ચકો દીવો દાન્ત ફત્યર્થ, કામનો યો સુલત ફતિ થાળાને વર્જીન્તિનાત્મનઃ સર્વાવસ્થસ્થાપિ વિત્તર્થ સર્વવાસ્મારતયાત્મપથ ૨, નાદ્ધિ યોજનાત્માધારતા વિત્તી agઘતે વિના સ્વત પવાભાવારી તો નામાવતારતા નિવત્યંત તિ, તત્વન્તિકામકાતિપાનાર્થમેવાત્મપર્વન, ચર્તાવિત્તતિ માવપક્ષે નિશ, ધર્મધા વી, તસ્ય વિત્તચેત્યર્થઃ ” જ્ઞાતિ?
“તત્ ત્વમસિ” “અ વલ્લી રિલ' ફાતિ મહીલાયઝન્યાવહુગ્રહાલા તિવૃત્તિતિવિગ્નિવંતચર્ઝક્ષપાજ્ઞાનતો નિવિજપરવાધિકાર પુરષો વીવમુaો અતીત્યાહુ- meatવતિ તવસાનपापनद्वारा अखण्डब्रह्मस्वरूपाज्ञानलक्षणाविधावाधनद्वारा। तत्कातिબ્રહ્મજ્ઞાનજાત્યર્થઃ રિલાસ્વતિ ફિતિ-સ્વયમ સ્વયં પુહષા વેવમવધાતાર્યક્ષનોપાવાએ મવસ્ટિસહિત ફરાર્થો જોવે નિશિલ્પસમાંબ્યુસ્થિતય શરાવિ દુપટ્ટમ્પ તય વાતત્યત આg- વ્યુત્થાનમય હૃતિ “મુન્નાનોડપિ ફત્યા “પરષિ' ફલ્યગ જ “વિશ્વધરહિત અન્યૂતિ . “પરથન્નપિ
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૬ ]
[ તત્ત્વવધિનીવિદ્યુતિવિભૂષિતત્
ન્યૂયર્શાવે ન પશ્યતીન્દ્રાવત, “ સવજી વારવ સાળો: 7 કૃત્યાવિશ્રુતે । દ્રરાય નહાળો નીયન્તુ ત્સુબ્બતે, અન્ય જ્ઞાનાત્ પૂર્વ વિદ્યમાનાનાંમાંહાર-વિહારાઢીનામનુવ્રુત્તિનછુમવાસનાનામેવાનુવ્રુત્તિમાંત, સુમાઝુમોરોાસ્ય વા, વઘુતમ્
44
'बुद्धाद्वैतस्वतच्चस्य, यथेष्टाचरणं यदि । શુનાં તત્ત્વવૃશાં વૈવ, જો મેટ્રોÁવિમક્ષળે " ॥ ॥ કૃતિ[ પદ્મન દેવિ૦૬૧ ]
'' || ફ્
ન પતિ ’ ઋત્યત્ર શ્રુતિ પ્રમાણતિ-સુચતિ ‘કાળ;’ નૃત્યના ‘પમ્’રાંત રોષઃ। અયંત્ર નીવન્મુઃ પૂર્વદેવ મુનિમક્ષ
*
તે, દોષમક્ષાદ્યુિતો નિવર્તતે, મરું પૂર્વાવસ્થાયાં ઝુમઝુમ વાસનયોરવ્યનુવ્રુત્તિ, તફાનોં = ચુમવાસનાનામેવાનુવૃત્તિ, શુમા મયોૌવાસ્થ વા 'મવતીત્યાદ– ક્ષતિ – નીવન્મુદ્વેત્વર્થે।'નીવમુળસ્ય પૂર્વવરેવાના વિજ્ઞાાદ્યનુવૃત્તિ, ન તુ'થશેપ્રાવ મિત્યંત્ર વચનશીદ્વૈતંગાર નવવનસંવાદ્માદ- તવુĪર્થાત ! યુદ્ધાદ્વૈતેતિ- અદ્વૈતનિ પર્ઘાન તાનુડાન, ચા
“તત્ત્વ પુષયાગપે ામાવીન, નિઃશેવં 7 જ્ઞાતિ બેત્ ॥ યચેષ્ઠાવરાં તે સ્યાદ્, ર્મશાસ્રાતિજંદુ બુક I બુદ્ધાદ્વૈતવતત્ત્વ, યચેષ્ટાવરñ વિ ચુનાં તવદાં જૈવ, જો એવોવમક્ષળે ॥ કર્યો નોધાત્ પુના મનોવોપાસાત્ નાથાજીના અરોપોનિસ્ત્વા વયદો તે વોંધવૈમવમ્ ॥ ૬॥ વિવાદ્દાવિતુલ્યત્વ, ના ાિવિવું મવાન્ સબંધીોષસંત્યા પાણો સ્થવ દેવવત્ ' ! àT
-
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને-વ્યવથામાના ]
[ રછ ' તવાનીમાનિવાનિ જ્ઞાનસાધનાન્ય ઢેબ્રુવાયા મુળચાર્જશવનુવર્તન્ત, તદુ
“સત્વસરિમાવવોવર્ય, દૃદ્ધિયો મુળા રોવતો મવન્ય, તુ સાધનહાવિના” I તા. િવદુના? વય વેદમાત્રામેત્રાથી સુવહુવક્ષવાન્યારબજાન્યનુમવન એવાળામાં વિનામવમાસ સન્ તવાને પ્રત્યવાનન્તપત્રહ્મળ ગાળે સ્ત્રીને જ્ઞાન-વાસંધારણામપિ વિનાશિર પર દૈવલ્યમાનનૈસવિસ્ટમેઘાતિમાહિતમળ્યું બાવતિgતે, “ તસ્ય પ્રાણા કામ રૈવ સમવીરો” [લિહોપનિષદ્, ૧] “વિઠ્ઠી વિમુખ્યતે” [ હોપનિષદ્ , ૨] તિ શ્રુતેમિતિના - રવિવામિન્દ્રનાણ-ત્રસાતામ્યુપામે બોલ- તવાની ડીવકુશાવાયામાં શાસ્ત્ર પૂર્વલ્ય વૃત્તવાવા
માત્ર તવાની શાન સાધનાનત્ય કવિ સંવાવમાહ- દુમિતિ માં નવજુવારે બ્રહ્મમાત્ર પ૨મમુરિવરૂપમોતીરયતીતિ રચતિ- દિ વધુનેત્યાદ્રિના માં નીલપુર વેદમત્રામાત્રા માર્ગ
અમત્રમુપમોચિનાપોત્ર તવથી, કામાવે પ્રારબ્ધશ૦ફુલસુત્રો ખોવાલાવાવનિછતડવિ તત્વિમાવેરવવન્, “મવન, ભવમાસ સન , મવતિને' ઉતિ સર્વત્ર “ભયમ્ ” ત્યતિ તરવાને બન્તવાળામાલાવીનાં નિવૃત્તી છે પ્રાણ નીમુલ્ય મળતમળે ધાન્ય પ્રાપ્તિ પરબ્રહ્મળે વિછીય, નવગુખ્યaષ્ઠદ્રા
-પાવાત્યા પુનર્મુક્તો મવતીત્યત્ર થુર્તિ પ્રમાાતિ- તોતિ તારી જીવ ગુ0ા અત્રેવ પદ્ઘાળેવ
પ્રત્યે દ્દઢનવોચે રેવાન્તમતમુપરર્ય રાસ્તાત્વેિન રામાખ્યાતિમિતિ મળેમાનો મળ્યાપ્રતિલિપતિ-સરિમિતિ
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર૫૮ ]
[ તવોધિની વિકૃતિવિધિનું વ્યવસ્થાવા વાળુવા , વૃદ્ધિપ્રતિવિતિ વૈતન્ય લીવ રતિ પ્રતિવિવાહે વુદ્ધિદ્ધવિશ્વસ્ય વન્યપદાર્થા, વૃદ્ધિાનિવૃત્ત પળામાવે યુવેવ શુદ્રય વૈતન્ય મોક્ષપદાર્થ જ વાતુશાત્કાર,
#ળામાવેગ વધારથી જવુક્યમાવેડ વુ કપરાનિધી પાંવવિખ્યામાવસ્ત્રક્ષણવાર
ગુ ડસમવાત, યતિબ્રિતિવિશ્વમાવસ્ય વાતવાત, તદુટ્રિતિથિઅનન્તનમુપમતિવાહિમતમવિમિન્દ્રનાંત્વમ્, ચન્દ્રગાહ . માપાતતોડવમાસત પશ્વ વ૮મ્, રતુ , તથાદ્વૈતવામિતાપી ત્યર્થ એ થમ્ સૈનત્તમદ્વિતમાળ અદ્વૈતવા વન્યમોક્ષવ્યવ થાયા અનુપપતિ વયિતું તવીથા વન્યૂમોક્ષવ્યવસ્થા તાવવા-વૃત્તિ "ઘતિવિશ્વિતપિતિ- તથા રઘુદ્ધિપ્રતિવિષ્યો વા, તત્રિવૃત્ત શુદ્ધ ચૈતન્ય મોક્ષ દૃતિ વધૂ-મોલવ્યવસ્થા તન્મતે ગાયાતેતિ, વન્યપધાર્યા વજુમરાજ્યત્વોપવીર્થય વજુમરાત્વાર્ત્ય ને જ તરસ્યા નુપતિ વિતા, ગ્રન્થ0ાધવાર્થ સેવાક્યનોમયમિધાના જિવૃત્તિાિર્મવેત્ તવ વધાર્થહ્યું , યવુદ્ધિમતવિશ્વનિવૃત્તવિવાર્થર્વ વજુમરાનાં રવી વુદ્ધિપ્રતિવસ્વસ્થ વન્યપવાર્થત્વમપિ વાક્યમત્યારનાદ-
Sળમાડવીતિ મુરતિબાજીરdધી વર્ષાન્તરે મુવી પ્રતિવર્વીસાવાન્ યાવત્નતિવિખ્યામાવ૦ણાયાયંચા મુદ્દે સમવયથેચર્થ નનુ વિશિવૃદ્ધિપ્રતિવિખ્યામાવઢવિ શુદ્ધિારિતિ તયા વિવિઘુદ્ધિમતવિખ્યામાવેગવરચેવ બ્રહ્મ સમ ત તામુપાવથ શુદ્ધ ત્રણે પોલો-મવિગતત્યત શાø- વિિિત રતિકાત્યાતિ ચવા ચિત્રાત્મનિ રવાન્ત કરવાઢક્ષણવૃદ્ધિપ્રતિવો વર્તતે: તવાનીપિ મૈત્રાન્તાક્ષવુદ્ધિપ્રતિવિખ્યામાવસરવાત તદ્રુપશુદ્વિમુપાદ્રાય થોડપિ ચિત્રાત્માં ગુણો વિત્યેવમતિપ્રસન્નત્વા, પર્વ તત્તદ્ર જવારિતામેન તત્વૃદ્ધિપ્રતિક્નિોકપિ નાનાવિધ હૃતિ તથા
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેકાણામની
રિવર सामान्याभावस्य चैतन्ये तजीवमुक्ततोपगमेऽपि तत्रांशिकवन्ध-मोक्षाभयलक्षणप्रसङ्गेन निरंशत्वव्यापातीत् । ऐतेन 'बुद्धयुपहितस्तत्तादाભ્યો પનરવવિદ્દામાલવેરાવલીવા' રૂurમાસવાડપિ સેવતન્યવામાલદ્વારા ગવદ્ધવંતનિવૃત્ત પુરુત્વ, રજ્ઞાનાશ્રયમૃત વતન્ય નીવ' ત્યવચ્છવા વિજ્ઞાનમેવ મમ ધdનિવૃત્તિવ મોક્ષ ત્યવ્યપાર્જીત દ્રવ્ય, માણા-જ્ઞાન વિષયાશાજરિતાપામતો પરિચિત્તવૃદ્ધિપ્રતિવિજ્હામાસમવાલ તર્જુમ્રવુદ્ધિમુપાયપિ મોક્ષ પ્રવચેતેવમતિપ્રવાહિત્યર્થ વૈત્રય” યશ તિવ્રુક્ષળવુદ્ધિપ્રતિવિશ્વસીમામાવલા * શુદ્ધરિત્યત બાહ્ય-તત્વૃદ્ધિપ્રતિવિન્ટેચાતા તકનીતિ-પત્નીવાંન્ત બાળ
લળવુદ્ધિપ્રતિવિશ્વમાન્યામાવશ્ચિતળે નીવભુતેત્યેવમુપમે પાર્થ, પર્વ સતિ તવાલયા મુમન્યવાપેક્ષા વદ્ધત્વ ચિંતળે હત્યનેaiાતા વૈત ચાનવોન મુનરોન વમિતિ છત્વા તથા ર ઘોિ નિહાત્વમ્યુપામો વ્યાજેતે પ્રતિવિશ્વવારે વન્યmસિવ્યવયનુપપરિવહુયુત્તયા મામાલવા નવછેવા વન્ય-મોક્ષ થવસ્થાનુપપત્તિરિત્યાધુ-તેનેતિ- લક્ષ્ય ‘અપાત દ્રષ્ટવ્ય” દત્યનેનાવા વુશુદત મામૈવ નીવ ત્યન્વયી નહિં વૃદ્ધયુર્વાહિતત્વમાપ નીવત્વે હિતુ તારા વ્યાજસ્વવીમા વૈમાહિતિ-ફુદ્ધિતાવાસ્થાપજોઇ આત્મહત્વપધ્ધવિત મામા
વારિત્ જેવાર્થ તરવૃત્તેિ વિવામાં નિવૃત્ત ચોમાસવારે વન્ય-મોસથવસ્થા પાકિમતમુપરવછેવા તામુપાયનિ-શાનાથમમિતિ- અગાનેનીવવાવાગ્યુપામરક્ષાર્થશાની નનાવમળ્યુવેયત [ત્યારશન “બૉનમેવ મિસમન્ન” ફલુન્ તરિકૃત્તિવ જનધવનિવૃત્તિવા “ઉત્તેન હત્યના તિવમેવ તુમુખ્યસ્થતિ-પતિ- મામાસવાદે પવિતામા
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ તવોધિની વિકૃતિવિધિમાં નિવૃત્તાન્યતાવેજ ત્રહ્મવિશ્વે મોલોમવારનુદ્વારા “અજ્ઞાનતિવિતિ તદુર્તિ વચૈતન્ય નવા ફત્યેનીવવાવાયા आचांदृष्टिसृष्टिवादस्तु सर्वमुक्ति विनैकमुफ्त्यसिद्धस्तदर्थ सुक्षुप्रवृत्युછેવાદેવ દ્રાપાdી રથ વ્યવહારમાંવિદ્ધકુરતોમવારે નિવૃત્તાવવન્યવવામાલસચિવામાલસામાન્યનિવૃજ્યમાન મુત્વ
ચાવ, વુિં તત્વૃદ્ધિતાવીન્ધીપદ્મવિવો માલસામાન્યામાવલિ તથ્વીવમુacવમુખે તે તવાતનીવાપેક્ષવા તળે મુવમ્, ધન્યવૃદ્ધિ તાવાક્યાપવિવામાલસર્વેનાન્યનીવાલિયા રૈવ વિદ્ધત્વમયંરાવિદ્યાવયત્વેન નિરરીત્વસ્થ વ્યાયાતત્વિ, પવમવહેવારે 9 નીવાશાનનારોગવિ તન્યનીવાજ્ઞાનસ્ય તન્નાવાહશાનવામાન્યનિવૃત્યઆવે ન તસ્કૃણ મુર્મિતાત્રાપ તથ્વીવાસાનસામાન્યામાવચૈવ ચત તીવમુરતોપમેન તન્યવિજ્ઞાનતાવાત તોક્ષય વિદ્ધત્વમપીત્યંમેલીવરમાવે સ્થિતિ નિરાવાપુપનો વ્યાચેતેત્યર્થ પ્રવિનવેવાનિતનાં દછિદ્ધિવાવ વતતુચ્છત્વાકુક્ષ્ય હવ પરીક્ષાવિવરિત્યાહ- અજ્ઞાનવિવિતમિતિ- અજ્ઞાનત્વાત તત્વતિનિશિવતત પો નવોડપે પવ, તદુપહિતમ્ યજ્ઞાનોપતિતમ્, ત્યાજ્ઞાનવ નિવૃત્તિ, તન્નાવ પવ મુક્તિ , તનનાર ના પ્રપન્ન તિ નાના સંસારે પૂર્વ સ્થાપિ મુરમવવિતિ - નામવાવીનાં મુક્તિપ્રતિપાદ્ધિા કૃતિર્થવાંવમાત્રમેવૈતતે, પીધેલ નામુવા રમુિિરકતા અથં દષ્ટિપ્રિવાહોદૈતસિદ્ધ વિરત પ્રતિપવિતો મધુસૂવનના “દષ્ટિભ્રષ્ટવાતુ'' પ્રત્યક્ષ્ય ‘દૂડાપાસઃ” ત્યનેના વર, તત્ર હેતુમા- સર્વ વિનંતિ તતિ- મુયર્થચર્થ, અમુલ્ય મુયા મુર્મિવિધ્યતીતિ વાજ્યાપિ નિશ્ચય કૃતિ વચ્ચે મુતથા સર્વમુનિ વેન્નાઇહું તારું તવર્થ થતો મમ વૃદૈવ, અજીતેsપિ મને ય મુલ્યા સર્વમુનિ વિતાવ મમાપ મુનિર્માધિ
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________
cવ્યવસ્થત્રણમ્ |
[રા વાર સહનકૃતનિશત્રહ્મસ્વર્યા વિરુદ્ધતિ વેવ ? જિ. નામ પરમાર્થ સહનમુવતત્વ, પસન્હામાવતિ? સોમનાથ જામનો મિજsfમનો વા?, સાથે દ્વતાપગ્રહોળીસિવિલણ, વહુવતિ
વ્યાવૃત્તાડનનુnd, વસ્તુ બ્રહ્મતિ મળે તે બ્રહ્મથિી તુર્સમોન્ન વાદ્, દ્વિતીયે સતિ વસંતુનિ સિા. થતી વિવારનાયા સાવિ પ્રત્યે સન્નાવાત્ર જોડપિ મુર્ય થતુમતિલિતિ દછિદિવાલો જ યુક્ત જીત્યર્થ આવિ“યુ ભોમિયપ્રફૂલ્ય પ્રતિવસ્વાવિવારે પૂર્વમાપાવિતસ્થ પરિણા. મરાતે- મતિ- શુદ્ધચૈતન્યસ્થ વ્યાવહાશિવ મુજેમરવાપમળતુ, પારમાર્થિવ સહામુનિશરવામg, મત્તાવોવ સાંત્વનિરા–વિરોધો 7 વિષમ સત્તાવથરિત્યર્થ पारमार्थिक सहजमुक्तत्वमेव निरुध्य दर्शयितुं न शक्यत इत्युकસમાધાનમાલુિં જ બિચારાન કૃતિ- 6 નામેતિ પર્વ વાદ- પ્રપતિ- ચૈતન્ય પ્રપલબ્ધધામાવ પર્વ તકમુtવે પાર fધનિત્યથા. વિશ્વ પ્રતિક્રિપતિ- સોડામાર તિ-અનન્તરમુખતિપ્રપલબ્ધામવિ ફત્યર્થ છે પ્રપક્વખ્યામાવ બાત્મનો મિર્જ પતિ કા હૈતા રિતિ- યુવા પ્રવચતસ્વખ્યામાવસ્થ વામિત્ર દ્વિતીયા હક્કોવાડુ “બદ્રિતીય રહ્ય' પ્રત્યય સિદ્ધિપ્રત દત્યર્થ
કn ધાર્વિવાદમુપતિ - તડુમતિ-હિતી - વિહુ ઘરનોડમવિષિ તો વ્યવૃત્તમ્, તત વ ર નાનુગમિતિ સામાન્ય-વિરોધોમયાનાહ્મમેવમૂર્ત વધુ વેવાાિના દ્રશ્નેતિ જ્ઞાન મીતે, પરમાત્મનો મિજસ્ય પ્રપન્નામાવસ્યોરીશારે વપશુસક્વન્યામાવાભાતિયવસ્તુનિ લતિ મથાવૃત્તાડનનુપતપત્રાકાન્હા દુર્સ્ટ ડવ સ્થાઢિયુવાર્તિપદ્યાર્થી
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________
1
-
1
રદ્દર ]
[ તવોષિનીવિવિભૂષિત अन्त्ये च भावाऽभावशवलकरूपं ब्रह्म स्यात् , ब्रमभाव एवं अपञ्चामावस्तदभाव एव च ब्रह्मभाव इत्येकतरस्य विनिगन्तुमशक्यत्वात् , श्रुतेरप्यनुवृत्यंश इव व्यावृत्यंशेऽप्युपलम्भादिति स्याद्वादવાક્ષાપ્રવેશ:
અ = પ્રપલબ્ધજામાર અાત્મનો મિત્ર સામુત્વમિતિ દ્વિતીયપક્ષે પુનઃ મતિ- ચૈતન્યોન હવે માવ૫ત્વમ, પ્રશિલા :ખ્યામાવત્વેન હવેળામાવલ્લીમર માવાડમાવોમાત્માં પ્રક્ષેતિ વીત હયાતું, માવા-માવોમયીત્મવવારંવમ્યુપામશ્ચ સ્થાદ્વાદ્ધિન પતિ વેવારિકાનો તથાણ્યું સ્વાદ્વાદ્વિતૈિવ ઘamત ત્યાંથી નનુ દેવ બ્રહ્મ તવ પ્રશામાવ અત્યમેવ બ્રહ્મ 7 માવામાવોમયપત્યિત માહ- બ્રહ્મમવ પતિ બ્રહ્મચરબ્ધન્યામાવયોરામુમયથાપ સારાવતિ-ચહેવ બ્રહ્મ તવ પ્રાસલક્વન્ડોમાવ , હતિ ૨ પર્વ પ્રપલબ્ધધામાવાવ પવ બ્રહ્મતિ, તત્ર પ્રપલબ્ધધાં. ભાવસ્થ બ્રહ્માત્મામાવસિન્નિવેરામાશ્રય માવાવ પ્રતિ રવિ બીયરે ત િત્રાણ પ્રતિન્દ્રખ્યામાવાત્મભાવસિન્નિવેરામ
થામાવવમેવ માઁતિ તો ન જીયતે? જ વાત્ર વિનિમ ક્રિશ્ચિત્, શુદ્ધ યથા સત્ય શામિનન્ત બ્રહ્મ તિવિધિ તથા બ્રહ્મપ્રતિપાદ્રિા, તથા “અધૂરામનવદવ વૃદ્ધવારથવોપનિષદ્, . - [ ૨, ૩, ૮] સ્થાઢિનિવેધપતયા બ્રહ્મપ્રતિપાદ્રિ નાર્થે વેનુવૃત્ત-વ્યાવૃત્તોમલપમેવ ત્રતિ વેવાન્તિને યાદ્રાવક્ષાપ્રવેરા બાવચા ફત્યર્થ
. હતો સહનમુત્તરવંત્રાળોયુરૂન્યતાચાડયુપામે મુમુક્ષુ- મુદ્િરય ચ કપ વેવાનિાનાં અવશ્વેષ તસ્થાનર્થક્યમ, મુમુક્ષુ બ્રહ્મમિન્નરવા નડ પવ અવેવ, તસ્ય = યાવિન્નોપાર્વત્વમ, નાપિ વેવાનિમતે બ્રહ્મમિત્રસ્ત્ર શસ્ત્રવિત સર્વમિચલપાપિ ૪ -
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________
તનધામળમૂ ]
[ રદ્દ
จ
વિગ્ન, સદ્દગંમ્રુતત્વે માળો મુમુક્ષજ્ઞાનર્થયમ્, બત્રાળો વિનોદ્દેશો નહવા સત્ત્વાર્ગી, નાસ્તુ મુકતત્ત્વ સ્વતઃ સિદ્ધમ્, નીવાવિનિત્તિપિમેાઝ્મવિષાડસહવાન મિતિ ૧ મુદ્રિત ?! ગ્રંથ પરમાર્થતૉ નાહ્યેષોષવેમ્ * ન નિરોધો ન જોત્પત્તિને વાંધો ન જ સાધરઃ । 7 મુમુક્ષુને હૈં મુક્ત ચેષ પરમાર્થ” ।। ? ।। તિ શ્રુનેઃ । તેં પ્રત્યુવેશસમવ, વ્ ચ મુમુક્ષુદ્રમિન્નક્તા તત્ત્વ સ્વતઃ લિનું મુત્ત્વોમાંત ન સોપવેશT લાલ્યમ, પવવિદ્યાનિવૃત્તિપિ પતયો ચુપાતા વ્રહ્મોમન્ના ચેક્ તીઽસત્યાયાૉ મૈં ઈન ત્વમ્, પ્રક્ષામિન્ના = સર્વાđિસ્વાદેવ 7 જમ્, પä વેવાન્તિમને 7 મિન્ને ઉપદેશ ઉપદેશનો તિ યા યા વિષયને તથા તથા વિશર્થિત પવૅ વ્રજ્ઞાદતવાદ્ ાદ– વિશ્વેત મુમુક્ષ્પવેશાનથ રાષમેવોપપાતિ-- બત્રાળો દૌસ્યાવિના પરેવ્યપુ ષામાવામકેન્યા- દ્યુતિ ૩પ્રવેશ પુરૂષામાવમિપ્રેયા-કૃતિ। અવિદ્યા નિવૃત્તિસગમુયમોવમિત્રેત્યાદ- ક્રિમિતિ । દુદુંનો વૈવાન્તી વધસિદ્ધાન્તાવેશાવાદ– મતિ । પદ્માર્થતઙપવેર પાછાઽમાને શ્રુતિ પ્રમાણતિ– 7 નિરોધ રતિ- વિધવ પદ્મથતો નાશ્તીતિ 7 તા નિષેધ ત્યર્થ વિદ્યા ચંદ્ર વિવું મવેત્ તા તત્ત્વજ્ઞાનતદિ નિવૃત્તિપāત્ત, પર્વે પ્રપØોપિ ચંદ્ સનું ાત્ તા તૈયોíત્તવિદ્યાતોમવેત્ અસ્તતતું તથનÕવોત્પત્તિવિચાદ્દ–ન ચોપત્તિપિત પર્વ તર્વાનેન નાઈવિદ્યાતીર્યચોપ્તતોોધ પ્રચાદ– ન થાય પ્રાંત, નીવમાત્રસ્ય ત્રાસપત્નાર્ બ્રહ્મમિત્રસ્ત્ય ઋષિવમાથાત્ સાધ મુમુક્ષ્મ મુત્ત્વનામધ્યમાવ નૃત્યાઇ મૈં ૨સાધક મૈં મુમુક્ષુર્ત કૃતિ । છા પૂર્વ પ્રાપk I 7 વાધઃ કૃતિ સ્થાને 7 વન્દ્ર તિ પાછો પચીસાત, ચત્ત -શ્રુતિઃ પદ્યાયામિથમવત તિાં પીપાવાવો
'
મુખ્ય
>
·
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪]
[ તવોષિની વિકૃતિવિભૂષિત પ્રતીતિતતુ હવ, વિદ્યાનિવૃત્તિ સ્મિાંડનાત્મા ત્યાદ્રિ“વમળ્યવસ્થર્યમાત્માનાનાસ્વમિષતામ્ ! કૃતિ રેન્ન થતો મયા, વ્યવસ્થાપિત ક્ષમા ! ર૩ર છે હુધટ ઘટીમીતિ, વિરુદ્ધ િર પરથતિ? વાસ્તવ બન્ચમો તુ, શ્રુતિર્ન સહતેતરામ્ રરક |
નિરોધો વોર વદ્દો ન ર સાધી જ મુમુક્ષુને વૈ મુt ફિલ્વેલા પરમાર્થતા” રરૂક છે
ગયાળાં વાળ્યાન રેન્ક 1 શક્રેતામ્યુપામે વધુ મોક્ષવ્યવસ્થાનુપરાત્મમેક્રૂર્તિબ્ધ તિ વોરાતિ- પતિ પત્યાખ્યામનો મચિયા વધૂ-મોક્ષજ્યવસ્થોપવૉર્મવમિતિ પરિતિ- 1 ચત તિ છે
, માયા સાથે વ્યવસ્થાપવિત્યારશાદ્ધી તય દુર્ધટાતિહવામાયાવિત્યાહ- દુર્ધટમિતિના વન્યજ્યાવિદ્યત્વે પિ મોક્ષો વાવો
મ્યુતિવ્ય હત્યારાષ્ફી યુતિવિરોધાર્મિવમિત્યાહ- વાતાવતા જ લહોતા અતિતમાં જૈવ રસાત દત્યર્થ, વન્યમિવ મોક્ષ-પિ વાપર્વ 1 સદ્દત તિ માવ! ' * મોક્ષદેવત્વસિધિનાં શ્રુતિ પતિ- નિરોઘ ફતિનિધો નારા, ઉત્પત્તિજ્વર વદ સુવવ્રવાર્યવાન, સાઈ વખાદ્યનુષ્ઠાતા, મુમુક્ષુ ધનવંતુષ્ટવલપન્ના, મુજ નિવૃત્તવિઘ, ચેતcર્વ વડુતો નાથ”તિ છે
પરમાર્થતો નિરોધામાવાદુપાકવિ પરમાર્થ તો ના, પવમવિ પ્રતીતિ કપાળમાચૅવેતિ નાતવાદેવ મુમુક્ષુપશાનાર્થમિલાદ- પ્રતીતિરિવતિ, વિદ્યાનિવૃત્તિનાત્મક નાત્મતિ વિન્ધન થથાવિવાનિવૃત્તિ$ = રાતે તથૈવાચોર્થ કવિનાતું જ રાજ્ય દત્યેદં સર્વસ્વીરનાર્થિશાનિર્વચનીયાવિ મુમુક્ષુપહેરાય “ત, મતિ, અદ
પિ પિતા વાતો મિત્યા- 5 વાગવું
પરમાર્થનો વિનિજ યુનિવૃત્ત
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________
;
અનુજ્ઞાતવ્યવસ્થામણમ્ ].
[ ર૬૧
વિષેન યાચેસ્યા વાસ્તુભશક્યત્વેપ્યુટેશસ્ય નિવિજ૫૨૦૦૫વોધયાલમ્બ્રજ્ઞાતસમધિસિક્સ્થ ત્યાાતુમરાવવા£ રાંત પેલા નોપદેશવૈમિતિ ચેત ? ન- વિશિષ્ઠતીતે સ્વતઃ પુરુષાર્થામાને દ્વિષયત્રાળયાનન્યત્ત્વેનો દેવજ્યાનુદ્વારાન્ । ચિ, નિર્વિવિદ્નેાારવૃત્તિવિષયવાર ક્ષણો વિષ્ણતાયો મિયામિત્વવિષારે તુટમાં મહામેષ મવિષયમિતિ
બ્રહ્માઈશ ત્યેવસવ ચત્ પાó નિવિપલ્લવનોધઃ હૈં પાલમ્નક્ષાતસમાધી નાયત ચલપ્રજ્ઞાતલાલિત્સ્ય તત્ત્વ નિષેતુમ ચયાર્ચિતપેક્ષા પ્રતીત્યપેક્ષા અન્યાનેંધીને∞ાવિષયઘેવ પુરુષાર્થત્વ અર્થાત, વિપર્યાવત ૬ નિવિલ્પજ્ઞાન માત્ર 7 પોવિ∞ાવિષય તિ તાત્રય પુરુષાર્થત્વામાંવૉશ
ત્વમ્, નન્યચૈવ ચ પત્ત્તત્ત્વમ્, નિવિપજ્ઞાનવિષયસ્તુ પ્રહ્લ નિત્યવાન્ન જ્ઞમિતિ તવ 7 મિત્સુપરેશાનર્થજ્યમેવમવિ સાવેતિ પ્રતિક્ષિપતિ- નેતિ । અવિશિષ્ટપ્રતીતે; વિિિનનું જ્ઞાન મ(ત્રણ્ય – જ્ઞદ્વિષયેતિ– પ્રતીતિવિષયૈત્યર્થ । નનુ વહ જ્ઞાનય સક્રિયસ્ય ચ ત્રાઃ ત્વામાવેગાવ વિષયોવિLળાવ વો, ત્ત્તત્ત્વ વિષ્યતીત્યત આદ– ાિંત- નિવિશવિદેાળા વૃત્તિવિષય ત્રાળો મિત્રમિન્નેં વા ?, દ્વૈતાર્પાત્તમિયા શ્રદ્ઘો મિત્ર તશાખ્યુપાનું રાજ્યોમાંત' નાદ્યપક્ષઃ લક્ષ્મવી, અમિલે T ઋક્ષણો નિત્યન્ગેન તાવ નિત્યત્વાન્નોપદેશવું તચેત્યુપનેવેલ્થ દુષ્કૃતાંત આવાં વૃત્તીક્ષાા ત્વમેવ વિષયમિતિ તનુદિતવૃત્તે પવેશા ત્હત્વ સ્થાવિતિ §તે- પ્રજ્ઞાાકારત્વમેવેતિવૃત્તા જ્ઞાાન હૈં વૃત્ત્વામિન્નો ત્રહ્મળા વા, આવે વૃત્તિતાવાસ્યમેવ તત્ત્વતિ વૃત્તિલક્વન્ધાસ્ય લોરા, 7 દ્રાક્ષવન્ધ, દિતીચે ત્રાતાવાસ્યમેવ તાપે ત્રાસવુંન્ધ પવ તત્ત્વ, ન વૃત્તિલમ્બન્ધ તિ
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________
રદ ]
[ તોષિની વિકૃતિવિભૂષિત તે તરસ્ય નિતાલાપે ગ્રહ્મળિ વા સમ્બન્ધઃ?, શ્રેમतादात्म्ये च वृत्तौ का समन्धः ? इति विचार्यताम् । विचारासहे' निर्विकल्पकसम्बन्धे को विचार इति चेत् ? अविचारितरमणीयદવેછામાત્રાળાનાં મુધાનામાં પક્ષ ના પરીક્ષાક્ષમાળા બંધ તરવતો ગ્રહણમ્બન્ધ નિર્વિવૃત્તજ્ઞાનનિવર્તિાવાવ વાળ કામાખ્યાતિ વેત -શ્રામાથે સવજ્ઞાનનિવર્તિવમજ્ઞાનનિવર્તન
ત્રાવૃત્યુમયા સર્વાન માધાય ત્રહ્માણારત્વે તત્તયા ગ્રુવ્સ .
ખ્યિત્વે ત્રહ્મવાતથી વ્યપારાવાત્ બ્રહ્માસ્ત્રમાણે બ્રહ્મવિયત્વે જ રામવતીતિ સમધિ- તચાાતિ નિર્વિવિવારવૃત્તબ્રહ્મMr તો વિવાદ્રિ પવામામિ પેય, તત્ર પ્રયોગનામાંવાવિવારે નાદિયત પતિ પર ચા-વિશ્વાસ તિ વિલા થતુ વિમપિ વીર્વેuિ તત્વ પરીક્ષાનો વ્યવસ્થતમેવ, ચવી પર જ ક્ષમતે તન્ન રવીવારક્ષેત્રમિતિ તદ્દવુપમો મુધાનીને રમતે, ન તુ પરીક્ષાવધાનામિત માધ-વિચારિતરમળતા પરમર્થતો નિશિલ્પવૃક્ષેત્રહ્મળ પર રાખ્યો નાધેવ, થાપ બ્રહ્માતાજ્ઞાનનિવર્તિત્વાક્ બ્રહ્મળ પ્રામાર્થે તાં, તત પવ મુમુક્ષુપહેરા વનતિ પર ચારેતે– મોરા તેરવતઃ પરમાર્થતા- બ્રહ્મતાજ્ઞાનનિવર્તિત્વાગ્નિર્વિકલ્પવૃત્તે પ્રાથિમ, કામાખ્યાવીજાનનિવર્તિત્વમચેવમન્યોન્યાશ્રયાન્નોજ્ઞોપવમ શ્રેયાતિ સમાધનેતિ અપિ = નિવેacપવૃન્રહ્મળ સદ્ વિપર્યાવપચિમાર્યક્ષ અન્વન્યો ચઢિ પર્વતો નાસ્તિ તë નિર્વિવત્પત્તિવિવચર્ય બ્રાહ્મણોવાયતત્વાવવધતત્રહ્મવિયત્વેન બીમાથં તસ્ય ૧૨માર્થતા, અન્યશાનત્વ તુ વાધતાંવષયવાન વસ્તુતઃ કામાખ્યમ્, કિન્તુ વવદ્દાપાઠાવર્થિવ વિષયવાર્ વ્યવહારતા કામાખ્યામમાને ડ િર ઘતુત કામાખ્યમ્ તે સિદ્ધાપ વેવારિનો દૂતાવ
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________
મને જોવા ગેમ 3
[ રછ વિજ તિ રામાખ્યામિન્યોન્યાયાત, વયમાનવા-- વિદ્યાનિવનિર્વેિદ [ ‘તત ત્વમસિ” કૃતિ ] મહીવાવાર્થज्ञानवावाधितविषयतया प्रमात्वेन तथात्वम् , प्रत्यक्षादीनां तु ધાધિતલવાયા પ્રકટુ વ્યવહારમાન પ્રામાથામાનેપિ નાથામતિ સિદ્ધાન્તનિર્વાપત્તિ-બ્રહ્મળો સત્યામાવે સર્વમેવ વિન્દ્રની સ્થાતિ મત્ત અથાગ માવવિજ્યजनिर्विकल्पके ब्रह्मण औपरागिक एवं सम्बन्धः, प्रामाण्यं च द्वैताનવાહિનૈવ, ચિત થવ ઘટાદ્વૈતજ્ઞાનસ્થાપ્યજ્ઞાતે સન્માત્રારોદ્ઘતેज्ञातज्ञापतया प्रामाण्याम्युपगमेऽपि द्वैतावमाहितयाऽप्रामाण्यादेव नाज्ञाननिवर्तकत्वमिति चेत् १ तत् किं द्वैतानवगाह्यद्वैतज्ञानत्वेनाज्ञानપત પવ વૃત્તિ બ્રહ્મણોવો વિશ્વાનસ્પૃપમ શુક્યા- વવષયપ્રમાવતિ તથાસ્ત્રમ્ અવિવાનિવર્તિત્વમ્, મિડપિ પુનર્વવાતી
હતે-શક્તિાનનું બ્રહ્માણિ નિર્વિકલ્પતન્વયૌપારિત્વે વાવિશ્વવસ્થામાવા થં પ્રામા ચેચત માહ- કામાખ્ય તિ! અત વ શૈતાનંવાત્વેિર પ્રામાણ્ય સ્વીકારવ, બતાવાદ્ધિ
ન પ્રામાર્થ થવાનુમત મતવા “વનું ધટ” યાવિજ્ઞાનનામપિ સવંસ્થાશ્ચાતર્યાવસ્થશાપરત્વેનંબૈતાવહત્વત પ્રામાર્થે અવેવ, કામાખ્યાન્ન જ્ઞાનાનામશાનનવર્તિત્વમાઘર્ત, યાં વ હૈતાનવાધિને પ્રામાબૂમમિત્તે તવા “નું ધટા” ત્યા- જ્ઞાનાનાં ધટાવિદ્વતાવાહિન શૈતાનવાદ્વિત્થામાવાજ કામાખ્યમ્, વિહુ તાવદિત્વાવપ્રામાખ્ય મેતિ તેષામજ્ઞાનનિવર્તિત્વમિચર્થ સિદ્ધાન્તી પૃછતિ- તત્ત મિતિ ના પર્વ ઉત્તપતિમોમિતિ રિતિતાનવઘતજ્ઞાનનશાનનવર્તિત્વ રવીસિયત પવા મિરિત્યાર્થ પર્વ સતિ સુષુપ્તાવાનqવરૂપે દ્રૌધામાત
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૬૮ ]
[તરવધિની વિકૃતિવિભૂમિ નિવર્તવ, વોમિતિ ? ggવતિવ્રતા નહાવીરત્વલોંદરજ્ઞાનનાજ્ઞાનનિવર્તિત્વમતિ જેવ? વાસનામાત્રાળવા, મહીવાયનન્યત્વનિલેશે દૈતાનવહિત્વોપતૈિય, વિના ધિવામાપતિતઃ સંક્રાંતિમવાયાર્થજ્ઞાનાજ્ઞાનનિટ બિલોરા દેવા અનન્યનિર્વિજત્પાત્મસાક્ષાશાસ્ત્ર વિત શ્રામા વાલવિકાતિપત્તિ સંશયોતિષશ્વેનSજ્ઞાનનિવર્તિત્વसामर्थ्याद् विचारोऽप्यपेक्ष्यत इति चेत्, तत् किं महावाक्यार्थ-જ્ઞાને જ્ઞાનનિવર્તતાવછેટો વાવિવતિપત્તિનસિંશયામાવ
માલતે, ન તુ ધટાવિતમિતિ તાશાનાખ્યૉાનનિવૃત્તિ ચાહિતિ સિદ્ધાન્ત શાહ- સુષુપ્તાવતિગ્રસક્ર તિ “
તત્વમસિ' ફત્યાવિદા ધાનન્યતાનવUતજ્ઞાનનાંલ્લાનનિવર્તિત્વમત્યુપામે લુપુસાવતિપ્રસન્નતિ પર મારાહત- મહાવાક્યનઑતિ ચંદ્ધિ દંતાનવબાહ્યતશેનયાજ્ઞીનનિવર્તિને સામ તર્દિ મહાવાવ નવં તદ્મવતુ કાળાન્તાન્ય વા તત્ મવતુ અજ્ઞાનનિવર્તિદેવ, તત્ર મહાવાયબન્યવ તત્વ નિવાલ્વનિત્યુપામે આવવા નૈવ પ્રમાાં યાવિત્યનુપાતવ્યમેવ પ્રામાણિતિ સમાયરે-નેતિ કાર્ચ, મહાવાક્યબન્યજ્ઞાનનિયમન ક્રેતાનવાધેમવતીતિ મંદાક્યનન્યાતાવાદિ શારત્વેનાઈજ્ઞાનનિવર્તિત્વ ચુર્વપિ “તનું ધટા” ફવિદ્યાનાનાં વાળતા વોટુ દૈતાનવહિત્વવિરોષણજ્ય વૈચર્થમાવીત્યાદ- મહાવારિા હોવાનભા-વિનાપતિ વિસ્ત= વિવાદસ્થાવયત્વ- મારફતે- વેવાતનતિ , “અજ્ઞાનનિવર્તદત્યાણામ', હતિ સ્થાને “માનનવર્તિનાલા ” તિ પાટો ગુરુ સિદ્ધાન્તી વેતન પૃષ્ઠતિ- તત્ત વિમિતિ- વાવિવિપ્રતિપતિન્યસંરયામાવવિશિષ્ટ -અમદ્દાવાર્યબ્રાનવેનાજ્ઞાનનિવર્તિત્વ વિવારપૂર્વક મહાવાક્યર્થશાન
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યવસ્થામણમ્ |
[ રદ દો નિવેશની, ૪ત વિવારપૂર્વવી , સાથે વિકતિપજ્યનુસ્થિતવાતિ વાજ્ઞાનનિવૃત્તિ સાહિતી વિરારાગામનનુમતવાંવનનુમબી અથ તિજ્ઞાનોપમવૈવાવિત વિવાર નામનુજમા, ગત વવ “વત્સન્નિધવ તર્વલ” રૂતિ ન્યાયાહુ ગ્રસિદ્ધ હવે મનોમના નીવેધવિમાબાવિવિ શઘિાઘન્ત, તદ્દનુવાવ તો ભારત્યારે પ્રધાનમૂતારમતવાસિદ્ધિમવાહિતિ જે-તથા દૈતજ્ઞાનોપમરવુપતિત્વ સામાનનાશીનનિવતત્વે ત્યારે આ વિકતિપત્તિજન્યસંરયામવર્ક
શાનનિવર્તાતાવછેલ્લોટ નિવેર ફાતિ પા વિકતિપત્યનુવસ્થિત વિવિપ્રતિમા મારિત ઇa પ્રથમત પવા દ્વિતીયે વિવારપૂર્વવધીશાનનિવર્તશતાવછેવટ નિવેરા રીતિ જા વિવાળાનનુતત્વત અને વાત્, તથા વૈવિવીપૂર્વવત્વા નિવેરો તદ્ધિવાર ચામાન્યવિવારપૂર્વમદાવાક્યર્થશાનતોડષાનાનિવૃત્ત ત્ય દ્વતાનો મજરિપૂર્વવમહાવાક્યર્થશીનત્વેનાજ્ઞાનિવતેવત્વાક્યુપામે થી ચા યુયો દ્વતોનોપમર્દિષ્પાવાતાં વમવિ ઇંતજ્ઞાનોપમરત્વેન હાતુ તતમયુક્તિપૂર્વ મહાવાક્યાર્થશેતોડજ્ઞાનનિવૃત્તિ સમવ હત્યારાદ્દતે- પ્રતિ સત gવક્રેતોપલક્વિન્ટેન વિવાદાનનુલમર્થ તપૂર્વવત્વીજ્ઞાનનિવર્તિwતાવરવાટ નિવેરાવો નીવેશ્વરવિમારાવિયાગામનુવા પ્રયોગનપતિ - તલનુવાવપૂર્વમિતિ નીવેશ્વર વિમા પ્રિક્રિયાનુંવારપૂર્વ મિત્કર્ષ મઝ ઇવન્નિધી 'તિન્યાયમના ત્ય-વાની મૂતાત્મતાપસિદ્ધિ૮hવાતોપમયુnયાત્મવિવાહવાન તવવતાવાર્થ તાન્નિધી શ્રયમાળી વા બ્રમસિંદ્ધા મિત્રીમન્ના અહિ નીશ્વવિમાાતિબજિયારા પ્રધાનમૂતરાનનવવાવમવિ ઇવહુવિવાહમિતિના પ્રતિપિતિ- નેતિ |
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૦ ]
f
[ તત્વોધિનીધિવૃતિવિભૂષિતન્ પર્યાવશિવિરોળ સમ્બન્ધેન દ્વૈતામાનવ્યાવ્યધર્મવત્તાજ્ઞાનવૈશિપૃથવું વાવું, અન્યથા તિપ્રસઙ્ગાત્, તષ નિધર્મ ગાળિ ન સુક્ષ્મવતીવ્યસુવવૃત્તે, ધ્રુતજ્ઞાનોપમ યુજવૃતિમાવલિયાર્થજ્ઞાનत्वेन सहावा पार्थज्ञानोपबृंहकता दृशयुक्तित्वेन वाडज्ञान निवर्तकत्व - મિતિવિનિયમન વિરહા! “તામિથ્યાનાર્ યોનનાત્ સત્ત્વમાવાનું કેંક્ષામાર્થાત- સદ્દાત્મત્ત્વજ્ઞાનાત્માઽનન્ત્પત્વાદ્યો ધર્મો બ્રહ્મચૈવ, તત્ર દ્વૈતામાવોતીતિ ચૈતામાવવ્યાપ્યાર પવ ધર્મોદ્વિત્તાજ્ઞાનસ્ય વૈશિષ્ટ્રયં સમાનાધોવરાવશેષ્યતાસમ્બન્ધન, અત્રોજ્ઞાનાત્મવિષાોન્યપુરુવે, તત્ત્વપુરુષે ચ મહા વાયાર્થજ્ઞાનમ્, તત્ત્વ વિરોધ્ધતાતત્ત્વનો જ્ઞાનવિરિાષ્ટ સ્થાનૢ વિશેતાપદેન સમાર્નાવશેષ્યતા બ્રાહ્યા, તથા વાન્યપુરુષ થચુયાત્મજ્ઞાને ચદેવ બ્રહ્મરૂપ વિશેષ્ય તદેવ. મહાવાક્યાર્થજ્ઞાનાવિ તત્ત્વપુરુષરાત વિશેષ્યમ્, ચાપ નિવિપ તત્ સપિ નિવિપજ્ઞાનીય વિષયતાયા વિ વિશેષ્યતાપતાં વાિત્, અન્યથા પ્રાપ્તા વિશેષ્યતા સંતાતા મશાયીતસ્વાસ્તુીયત્વાપસે, અંતઃ સામાનાધિરપનિવેશ, સામા ધયં વાદ્વૈળાજાળિસેળા ધજાવૃત્તિત્વપમ્ તેમ નૈઋપીોિમન્નાહીવિષા વૈશિષ્ટયમ વાયા તિ પ્રતજ્ઞ, વ્રવિરોષ્યનિહ જ્ઞાનાત્મવાત્માતિસંજ્ઞવારખાય વિરોખત્વસ્થ નિવેશઃ । તરવ દ્વૈતામાન્ધાવ્યધર્મવત્ત જ્ઞાનવૈાિપ્રથä દ્રુતજ્ઞાનોપમવત્યુ થવૃત્તિતત્વ (નિર્મળ દૃતિ-બ્રહ્મણો નિધર્મવાદ્ અંતામાવધર્મ પર્વ તંત્ર નીર્થાત જ્ઞ દિશેનિહધર્મવત્તાજ્ઞાનહંમવ તિ તર રાખ્યલક્ષ્મવ દૈત્યથી વિનિયમનાંવહાવવ 7 વિજ્ઞાપૂર્વńમહાવાથૅજ્ઞાનવેાિનિતમિસ્ત્યા- દ્વૈતજ્ઞાનોવમવતિ ! તાદરા યુાિવેન દ્વૈતજ્ઞાનોપન યુરેિન શ્રુતેવિનિયમન પ્રમાણતયા વેજ્ઞાન્તી આËતે- તથૈતિ-પ્રાળ થયે। મિથ્યાનાત
3
k
ܕ
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેecથામણ ]
[૨૭૨ યથાન્ત વિશ્વ-માવાનિવૃત્તિ તિ શ્રુતિ વિવીપૂર્વનહાવાયાર્થનામસાક્ષારસ્વ સાક્ષાજ્ઞાનનિવર્તિત્વ વિનિમયતિતિ જેવ? તિર્દિ તમેવ વરિપૂછશે માય જિગ્યા વેર નિવૃત્તાપ જ્ઞાન નિવર્તિસિ? વર્થ વા પ્રપવિ પ્રવર્તી સાથે વા “ નાનામ' ફતિ સાબિતીતિસિદ્ધાજ્ઞાનશબ્દવાળ્યાં તાં જ્ઞાનસ્થ નિત્યતા તદ્દમાવાનુપમતિયોજિજ્ઞાના-જ્ઞાનાભ્યાંરવાંધાતાશ્રવણમનના પૂર્વનિવિદ્યાસનાના ચોગાત્ દૈતજ્ઞાનોપત્તિ ડપવૃદ્ધાતી તત્ત્વમાવાતુ પાર્થતોડવાધિતવાત મૂય” ત્ય
મધ્યાન વાવવા બન્ને તવલક્ષવારે તિર વિશ્વ માયનિતિઃ વિશ્વર્યપ્રપશ્ચર્યાપદ્યવાર્ધનયાયાપોપાવાનમૂનાગવિદ્યાયા નિવૃત્તિ તમાંરે- તહતિ. તમેવ શ્રુતિએવા પ્રયવહમેવોપતિ - મિનિ- “નિવલિ ' ફત્યનેનાવય નિવૃત્તમપિ નિત્યનિવૃત્તમવિ, ત્યાં વાવિપિ = વિદ્યતે તસ્થા માયા નિવર્તનમરાજ્યવેત્યારથઃ | થ વેતિ- માયાવતી પ્રપવિ
મળવિસતી માયાસસ્ત્રપવિયં યાત્મસમર્થત્યેવં વIસ્થિતાવાવ તાં પ્રપવિત્રત્યે દેત્રુ. લાધે વં પ્રવર્તતીર્થ. વતિ-નનામ' ત્યારશાક્ષિપ્રતીત્યા સિદ્ધાં યોજ્ઞાનશબ્દવાવા માયા તાં વાર્થ વાપલ્લો વીત્યqવા નનુ જ્ઞાનામિ' તિ પ્રતીતેન્શનમાવપવ વિષયો સુ માવરૂપ માત્યત મા- જ્ઞાનતિ તવમાતિ-શાનામવેયર્થ નનું નાત્ર જ્ઞાનામાવો શાનવંતોશૈનપ્રામાવો ધા વિવલતો ચેન નિત્યસ્ય જ્ઞાનસ્ય તદ્દનુપત્તિર્મવે, વિનુ જ્ઞાનાત્યતામાવ પવ “ર જ્ઞાનામ' તિ પ્રતીતિવિધિ બતામાવનિત્યવિપ્રતિયોધ્યાધિશાળવૃતિર્મવતત્યત માહધતિ- વિરિષ્ઠવૃદ્ધયભામવિદ્યાને ધર્મિજ્ઞાન પ્રતિયોનિશાન . જાળમિતિ “ નાનામિ’ $તિ જ્ઞાન ધમિ ધામના પ્રતિયોજિનો
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ તત્ત્વવાષિનીવૃિતિવિસ્મૃષિતન્ હવામાંનબૅવ્યશબ્વેનાહ્વોષિ। જ્ઞાનવિરોધિત્ત્વન માત્રાત્, તાવિશ્વપાપેક્ષા નામાવત્વાનિર્વા—વું થાયમિતિ ચે નÄ હ્યુમય વતાયા વ્ ન્યાયયાતત્ત્રાત્, વિરોધય સદિ-બેં‰થજ્ઞાનસ્ય ચ જ્ઞાને સત્યેક સ્વાત્, ધર્મિજ્ઞાનપ્રતિયોવિજ્ઞાનયોઃ સહે જ તયોવિજ્ઞાનલામાત્ત્વમાવતિયો પત્થાત્ તરાવે આ તમાવાઆવાદેવ મૈં તન્ત્રાનસોવ, વૈં જ્ઞાનજ્ઞાનમધ્યાત્મપશ્ચમધ્યેવ અને વિત્તિ પ્રતિયોપ્રિમત્તત્ત્વજ્ઞાનયામાવજ્ઞાનત્તિવ—ળાવિજ્ઞતાવે જ્ઞાનોમાંવજ્ઞાનલાવ, અધ ર્મિપ્રતિયોશિનોર્શન નાહતા તદ્નપરિણામવાડેવત જ્ઞાનલૉમાન્યામાવાનલક્ષ્મવ નૃત્યતો માવ પાશાનમેવ ‘ન જ્ઞાનામિ' કૃતિ પ્રતી વિષય ાંત સુથા સિદ્ધાં આવ પાપ તાનિયાન્ટેન પદ્ઘોષોર્થ વેવાતી નૢતે-જ્ઞાનવિશેષિવેનેતિ જ્ઞાનસ્ય માવજપ વિરોધી માત્ર પવ મતિ, ચર્ચાઆહોય માવસ્ય વિધિ માલમૂત તમ તિ જ્ઞાન વધત્વેના જ્ઞાનન્ય માવા ત્યર્થ તવતો આવપત્ને તસ્ય વાધો 7 મળે, અર્થાત જ્ઞ નાષહચૈત્યતા, તાવિળ વાવેલયા ત ક્ષમાવ,વિત્તિ આવ વમમાવર્તો ચ વિરુદ્ધ નૈઋત્ર સાવતીયતા, નિર્વીય ન્યાયયાાિંત પાપાપેયેવ આવત્વમમાવત્વ વિદ્ધાજ્ઞાત્ર સમ્મતિ, મિશ પાપેક્ષા એ માવત્થામાવવું ન વિરુદ્ધે કૃતિ તામ્યાં નિર્વનીયત્વ તેબ સમાવતી ત નાનીવનીચત્વ તીત સમાધતે તર ચતઃ । વ ાનવિરોધિત્વતા વત્વપમેન્ટેન । ઉંમય પતાયા વ માવામાવોમય પતાયાં પી નનુ વિશેયાન્ન માવા-માવોમયપત્વચૈ ત્ર સમ્ભવ ત્યત આજ્ઞ- વિરોધધ્ધતિ-પરિહારાવ્ ’ નૃત્યનેના વ સમષ્ટી ત-યાજ્ઞાનસ્વ સધિ પત્નેનાāોજી પેપર્ડનેમિત્યેઘુમપેક્ષાવેતેનેવાડને ત્વયોન્નઇશાને લક્ષ્મવાન્ન વિનોવાચવ માંવા માવ વર્તાયોર ન્યુવિાઇપેશ્વામેતેનેંગાઇશાને વિરોધ ત્વયં વિરોધસ્ય પરિહારદ્રવ્યર્થ વિજ્ઞ, લોધ્રુવેપારીન
સાવોન
૨૦૨ ]
*.
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________
બનેલાત્ત વ્યવસ્થા જળમ્ |
[ ૭૩ મિકડનેવિાવેણામેનૈવ પરિવ, ધ્યાહારિાગતિરિસમણિસ્વી રે ૪ વમત્વામિતતત્તચિતમને સ્ટસે વહું સમર્થutવારીપત્તાવનવાસ્થાત્
વૈવવું ચવષ્ણુવેયને પણ તનવથાપકૂપિતવ, ચતશ્વિવિધા વ્યબ્રિવિધા સમય પૂર્વમુપતા, તત્ર વમવેનામિમતસકપ્રિ-તપૂર્વામિતસહમછિતત્સમ/સ્વરૂપૈતરપરાય ત્તિ સન્મવેર તત્સવીરસ્યાખ્યાવરnતયા પુનસ્તત્વમતિપૂર્વામમતાસ્ત્રમાંકિૉલાપરત સ્વીકાર્યાખ્યવંશાવે તદિરો પૂર્વધૂમ્યુબિતષ૦નમસ્ટર્વી પરંપરાપતિતો નવથતો વ્યવ
વોડૅાન્નાપતિ રાવ્યાવહારિકમસ્વિીરો વાયોનિચાહું ધ્યાવારિતિ અજ્ઞાનસ્ય પાલૈયા માવા-માવોમથારાવિદ્ધસ્ય સિદ્ધગુપમચલપસ્ય પ્રાધાન્યવિવસાચા મેરાલ્ક્ય યુગપલ્બધાનમૃતમાવા-માવોમયપાંડેક્ષતિપાવી તમાલરૂપી વાક્યપુર્વ વા વાવમાવા ચૅનિવેવનીયaમખ્ય શનિસ્ટ સ્યાદ્વારઘમાળનમવ૮ છતાત્વાઢ- ફર્યો તિ
મન્નક્ષપક્ષયાજ્ઞાનત્વ માવાડમાવોમયપત્વસિદ્ધો ચેત્યા ૩મતિ- માવત્રામાવત્વોમયધર્મચર્થ, સપ્તમીમહાવાક્યમનિર્વાચવમાં સન્નચ્છત દૃત્યન્ત, પ્રાતે સપ્તમીમદ્દાવાક્યનુ“યા માવ વાડજ્ઞાનમ્ ’, ‘હામાવ પવા જ્ઞાનમ્ ૨, યાહુ માવપવ ત્યામાવ પર્વ વાલ્લાનમ્' 3, ‘સ્યાવાનિર્વચનોયમેવાશાન
સ્યા માવ પર્વ સ્થાવનિર્વવનયમેવાજ્ઞાન”, “ચામવ પર્વ સ્થાનિર્વેનીયમેવવજ્ઞાનમ્'દ, ‘સ્થાત્ માત્ર પર્વ વાવ પવ સ્વાનિર્વવંદનીયમેવ વાજ્ઞાનમ્”, ૭ તિ, પતરાપ્તમીમદ્દાવાક્યધટતુરીયમ પ્રતિપાદ્યવાનિર્વવનીયત્વચ સપ્તમીમહાવાક્યસ્વત્વમ, સ્વાતિવાયૅવામફ્રધટતવતત્ત્વજોના નિર્વવનીયā સતીમહાવાક્ય તિછતીતિ છવા વેન્દ્ર સ્થગ્નિનિર્વચનીયત્વજ્ઞાનમ્યો.
૧૮
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર૭૪ ]
[ તરવવોધિની વિસ્તૃતિવમૂવિન્મ વ્યવહારજ્જૈવ છેઝલાવ, ફુલ્થ વૈશ્વેિનોમયથધરજવિવાયોનિખ્યત્વપિ સક્ષમ મહાક્યર્થ છે, સર્વથાનિ
ખ્યત્વે તું શાયરપાતિ વિ રવિવાર? તદ્વિमुक्तं प्रभुश्रीहेम रिभि:“જયા સતી દ્રતસિદ્ધિરથાણતી ન્ત ત પન્ના? ચૈવ વૈર્થસહોર તન,માતા વયા જ અવે પાણ”
[ મ યોજથ્થ૦ ૨૨] રૂતિ. પપાવિત સ્થા, તન્ન નામ્રામનુનાં રિતુ રથSનાની - . એવ, તત્ર 7 તખ્તમમહાવાક્યમતિ જ ધાદ્વાવિવશો વેનિન ફયત – શાનિર્વાખ્યત્વે ત્રિીતિ-ર્તિ સાનિzનીયત્વમેવાજ્ઞાનસ્ય તદ્દા વિશાળતુત્વમેવા, પર્વ = અથા
વપાપાલતઃ જિમ શાર્થ નોપણા તથાતો જ્ઞાનાવાવ પ્રપો ૨ મહિતિ તો suપ્રતિપાદ મવતો તમેવ સ્વાતિ વિ જ વિવોરીયર્થ છે
વજીર્થ શ્રીમવરમાવઠ્ઠવવને સંવાતોપતિતમુિર્તાિતા મોતિ સતી માયામ્યુ તે વેત્ તર્દિ-પળા માયા દ્વિતીયં બ્રહ્મતિ દ્વયતવાસિદિરિતિ સતવાવો વેવા નોડપતિ જયાત, થાકતી માથઈમ્યુપેય, ફત્તેતિ રહે, ઘઉં સતિ સત રાવપાપ ચા નાઝિયાત્વિ, તથાઈરત્યાયા માયાવા ચષિ નાયારત્વમ્, તઃ પન્ના? પ્રપો જ વેરેવ વાળા માવાન, મામૈવ વૈર્યલા સત્યેવ મયા મર્થવિજ્ઞાનિળી વેતિ તત તદ્ધિ, પરેલા વેરા નામુ, માતા ૨ અપત્યસનની ર દા અનપત્યા નનની , મિતુ થવિધા મવચેવ, તથા વ્યાધાતામાયા વાસ્થતદ્દા રેતિ સન્મવતીત્યર્થ, “મવત્પપામ્' તિ પાટે તુ વિનમતવાહ્યાનાસ્થળે
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેાન્તવ્યવસ્થાપ્રાણમ્ ]
[ s
;
कथं च ज्ञानस्य निर्धर्मकत्व - नित्यत्वाद्यभिप्रैषि १, भेदेना sसेदेन वा धर्म- धर्मिभावानुपपत्तेः, ज्ञानाऽनित्यत्वपक्षे तद्व्यતમેવ-Üલ-બા માત્ર-સમવાય-જ્ઞાનત્ત્વજ્ઞાાધમ્યુપામે ગૌરવાતુ જ્ઞાનસ્વરૂપસ્ય ત્રાળો નિયમેં નિત્યદ્વૈત્વમ્યુપનમોઽવ વેાન્તિનો મૈં યુલિદ હવાયેન નેતિં પુતિને થનૈતિ ‘નિયત્વવિ’ ત્યા વિવાદેત્વપરિત્રજ્ઞ વેવાન્વી નિર્ધર્માધુપપા દિનામા,તે– મેનેનેતિ ત્રોચ્ ચિત્ ધર્માંઽમ્યુપાત સ્યાત્ સ બ્રહ્મળો મિન્નો વા ? મિન્નો યા અનેવું ? આઘે મિન્નત્વાઈવરીપા. ધર્માન્તરાળામાંય ક્ષધર્મä સ્વાત્, થાં વા ધર્માન્તરાળાં દ બ્રહ્મધર્મર્ત્ય તથા પ્રાધÕનામ્બુપાતાપ હામેરૂં નમવેદેવ, દ્વિતીયે ચા પટ્ટો મૈં ધર્મા પ્રાસ્વરૂપમેવ ધર્મોં ન સવતીત્યેવ સેવેનમેન વાધર્મ-ધર્માવાનુપપત્તનિયમેર્યું બ્રહ્મળ દૂચર્ચ:। જ્ઞાનાનિત્યપક્ષ કૃતિ- જ્ઞાનસ્વનિત્યસ્ત્ર તરેવ મનેટ્ ચવિ જ્ઞાનમુત્સદ્યુત, પર્વ ચે જ્ઞાનનુત્પદ્યતે, અપર 7 વિનાંત, તાંદનમ્, ચિદ્યોત્તાહે વિષ્યતીત્યેવમનેનિ જ્ઞાનનિ યુરિતિ તેમાં પરસ્પર એવા પ્રતિયોનિનેવારનેઽચુપાન્તવ્યા, પર્વ ચીર્વાન્ત જ્ઞાતિ તાવન્તસ્તતિયોશા દત્રંસા પ્રાગમાવાશ્ચાત્યુપ રાન્તવ્યા, યં યાનિ હાનિ વૈદ્યાત્મસ્વર્ગાળ સમવન્તીતિ તેમાં મિન્નાનામાનિ સમવાયોગવે સ્ત્રીતવ્ય, વં મિનેષુ તેવુ જ્ઞાન જ્ઞાનમિત્યનુાતપ્રતીતિનૈાનત્વજ્ઞાત્યન્યુપામનારેખેતિ જ્ઞાનવત્તતિ રસ્યુપેયા, તામવાયોર્ગવ તેકંમ્બુરાન્તવ્ય ત્યેવં જ્ઞાનાનિત્વપ મૌવાવું. જ્ઞાનસ્વ નિત્યત્વાત્યુપામે તુ તવેએનેત્યેામ્યુપામ આયાત વ, તંત્ર = સેવીદ્યનસ્યુપામેનાતિજાવવા તત્વો ચા વ *ધનઃ પદ્યાત્ મન્ના' ત્યેવવ પેળવ ધટ-પટાવીનાં મૈઃ પ્રતીયત ક્રાંતિ તેમાં સ્વરૂપો સે, નવું જ્ઞાનસ્ય પતો મેપ્રતીતિ ચદ્વછાત્ વરૂપમે જ્ઞાનચાન્યુવેદ, જન્તુ વિશ્વવિશેષં વિશેવા
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૬ ]
[ તત્ત્વવોધિનીવિદ્યુતવિધિતમ્ ામ્બુપમે નાતિહાાત્ ધજ્ઞાન પયજ્ઞાનમ્' હ્યુ• પાધિમેહપુરા વજ્ઞાનમેસીતે, વસ્તુતસ્તુ ‘જ્ઞાન જ્ઞાનપ્’ ત્યે વાસ્તવ્રુત્તિવિનાશપ્રતીત્યોશ્રાવણ્યવિષયસમ્બવિલયતયા લ્યુપસ્તે, જીવધિપરામર્શમન્તરે
વત્ત વ
મુદ્રાન્તરાવું
અન્યથાઽાશ-વા-વિશ્તાવ
F
घटान्तरस्य મેવછતાંતેસ્તતિન્ટિગ્રાસમવાદ્,
નાનાત્ત્વાર્પાત્તરિત્યાવિયુક્તે રતિ
"
સે
ત્વે વ
'
સયોપાવાયેલ તમેપ્રીıિરદ્યુધિમેએવાવતે સટ્સેપ્રતીતિનિત્યાદ- પન્નાાિત I ચવા રોપા ધક્ષેતો મેપ્રીતવ્યવસ્થા ત જિત્વાશ તત્ર જ્ઞાનત્વજ્ઞાતિ, જિન્તુ જ્ઞાનવૈત્પાદેવ તત્રાનુમંતપ્રતીિિહત્યનુાતપ્રતીતિવહાજ્ઞાનવૈત્વમેવ તિીત્યાહૂ વસ્તુતતિ– પદ્માર્થો વચઃ । નવર્ષે જ્ઞાનસ્ય નિત્યત્વે ઘટજ્ઞાનમુરપચત્તે, પજ્ઞાનેં વિનતિ ' ત્યેવનુત્પાત્ વનારામતીત્યો ૉ તિમિત્યંત આ- તgત્પત્તીતિ- ‘ વવજ્ઞાનમુત્ત્વદ્યતે 'ચન્ય જ્ઞાને ચંદ્રલમ્બન્ધ ઉત્પદ્યત કૃતિ, ‘પાñ વિનતિ' ત્યસ્ય જ્ઞાને પટ્ટ લવન્ધો વિનશ્યતીત્વ વિષયનવ ધોપા વિષયલક્વોવનાશ વિષયવ્વાદેવ જ્ઞાનોત્તવિનારાપ્રતીત્યો પપત્તે, વધચસ્વન્ધ ગ્રામ્યુપેયત દ્વેત્વર્થ વા = ધહસ્ત્યાપરડાવું એવપ્રતીતિ
*
ચિપરામરામન્તરેબેવ મવતીતિ સ્વ પતો યાદ્રીનાં એ, પર્વ ચલેન્દ્રસ્ય જ્ઞાનસ્વ જ્ઞીનાન્તાનુ ધામોમન્તરે જૈવ એવપ્રતીતિ પ નાયેત તદ્ના તત્કૃતિવન્ધા જ્ઞાનાપિ જ્ઞાનાપાત્ સ્વરૂપતો મે ફ્લોયેિત, મૈં ચર્યામત્યા- વધિામર્શમન્તીતિ। ન્યથા ઉપાયપુરસ્કારેષિ ક્ષેત્ર તે વપતો એવિપયત્વામ્યુપામે । ભાજાન ઐતિ– વાારા પાશાત્ મિન્ન, અયં વિવજ્ઞ પતાવું વિવર્તા અન્ય, પ્રાથ વિજ્ પ્રતોષાતો મિન્નેત્યાઘુપાધિપુ૨ેળાઽારાનીનાાપ મેદ્ધતીતેોષાય સ્વરૂપતો નાનાત્વાપરિચર્ચા પ્રતિ
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યવસ્થીકાળમ્ |
[ ર૭૭, તન્ન-વિજ્ઞાનાત્યતામામેવાડમેdધેન વાઘર્મિમાધોપ, તત્વ મેતાપિનાલિયા તમાંરવારજનપુર મેત્વમ્યુપામ ઇવ વિપરીતરિવાત, તિયોgિવાર્થોપામે રેવ પાપવિમેતિરોધાને માવા કરવા ક્ષિપતિ-નેતિ નેતિ- મેપ એવાવોમયાત્મસન્વજ ચેન “પ્રત્યેવં ચ મ હોવો gયો પથ ? ફતિ વવના પ્રત્યેવપક્ષમાં વોવ મેયાત્મરક્વડ મ, વિષ્ણુ પ્રત્યે વિક્ષાન ગાત્યન્તાત્મજા પવ મેવાખ્યા , તેન સવજોને શાંનધતયામિતસ્ય જ્ઞાન લઈ ઇશ્વર્કિમાવવપત્ત નિર્માત્વ જ્ઞાનચેત્યા યંત્ર જ્ઞાનાનત્યસ્વરે તમે વાર્ભિપને પર્વમમિતિ તરાહુ- તમિતિ- જ્ઞાનચૈત્વે તવા મદ્ વુિં તદ્વયંવેદો જ મહિતિ તથમેિવાડમાવ૫નપુરા તત્વજ૫નતિ તમેવા૫નાપેક્ષ તત્વલ્પનાયમેવ રવમ્, gઈ પ્રજમાવડપ્રતિત્વેિ સતિ વંતાપ્રતિપર્વ નિત્યવત્, તપને તો હાલ્ ચ પ્રાથમવતિયોજિત્વામિાવજપના સન પ્રતિયોજિત્વામિાંવઘા = પૂર્વ એરિત તત્પનાપૂર્વનિત્વજલ્પનાયમેવ પ્રામાપ્રિતિયોત્વિપનાપેક્ષ વિમ્, મેવા એ પવ પવન્ધો મુખનિર્મમહથિત તિ સમવાયરૂપને નાસ્તીતિ જ તક્તિવશ્વનવવપિ, વવાનુમતચાવૃત્તાવામુપેયત ફત્યનુપાતત્વાનુમતપ્રતીતિવિયત્વે ઘાવૃત્વષ્ટ ચત્તપ્રતીતિવિષમયને જ્ઞાન નાતિવિજ્ઞાનત્વજ્ઞાતિજપના તમસ્તીતિ = સન્નિવધનાપિ પર્વચાવનારા પતિ ચોપાધિપરમન્તજ લેવાતીતેરેવ વરૂપો વિષયત્વે તથ્રી-પપ્રતિચોળિતિ- વિપનિર્થ દ્ધિ જ્ઞાનામિતિ તવ પ્રતિયોગિવ, તસઈ મેતતિનિયમ પાધિપુદક્કારે છેવ, પવમવિ તસ્વાદ પ્રતીક વહપતો એ વ વિષય, ઉપાધિપરમિન પ્રતીતિત વિ વાસ્તવ
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________
२७८ ]
[ तत्वपोधिनीविवृतिविभूषितम् सम्बन्धिविनिर्माण 'ज्ञानं ज्ञानम्' इत्यनुगतप्रतीत्यादिना तदै५ये
रूपं रूपस्' इत्याधनुगतप्रतीत्यादिना रूपादेरप्यैक्यासिद्धिप्रसाद तस्यापि 4-रूपं पटरूपम्' इत्याधुपाधिपुरस्कारेणैव प्रतीयमानस्यात् । किञ्च, एवं 'सत् सन्' इत्यनुगततीत्या सदद्वैतं सिद्धयतु, न तु ज्ञानाद्वैतम् । अथ "सच्चिदानन्दरूपं ब्रह्म" [अनुयतारकोपनिषद्, ६] इति श्रुत्या सदद्वैतं चिदानावरसमेव सिध्यतीति चेत् तर्हि सत्त्व चिचा-न्दत्व ब्रह्मस्वरूपधर्मचतुष्टययोगानिधर्मभेदावभासो नाझीक्रियते तदा वटामाबाद: प.भावदितो भेदातीतेरपि प्रतियोगिरूपोपाधिपुरस्कारेण जायमानत्वादमावस्थापि वास्तव मेदासिध्या एकत्वं स्थान एवं संयोग विभागहरवत्व-दीरवादीनामप्युपाधिसमर्शमन्तरेण सेदप्रतीतरमायादेवयमापतेति, यथा च विषधिनिमात्रेण ज्ञानं ज्ञानमित्यनुतप्रतीतिस्तथा घटादिसम्बन्धिविनिकिण रूपं रूपमित्यनुमतप्रतीतिरस्त्येव, तथा चोपप्रतीतिवलाद यदि ज्ञानस्वैक्यं रूपस्या युक्तप्रतीतिबलादैक्यं किं न स्वादित्याहसम्वन्धिविनिमौकेणेति। तदैक्ये शानक्ये। तभेदस्यापि रूपदस्थापित परतु' माने यथा 'सत् सत्' इत्यनुगतप्रतीतिर्भवति-'सन् 4ः, सई पट:' 'इत्यरूपा तथा नतत्र ज्ञानस्व 'शान घटी ज्ञानं ५८: इत्येवमनुगतभतीतिर्भवतीत्यनुगतप्रतीतिबलात् सदद्वैतमेव सिद्धयेत् , नशानाऽद्वेतमि. त्याह-किञ्चति । एवम् अनुगतप्रतीतिवलावेताभ्युपगमे । सद्धेतसिद्धा. वपि सद् शानानन्दस्वरूपमेवेति शानात तापताऽपिसिद्धयत्येवेति पर आशङ्कते-अथेति । एव सति सरवरूपधर्मयोगात् लद्रूपम् चिरवरूपधर्मयोगाचिद्रूपम् आनन्दवरूपधर्मयोगादानन्दरूपम् , ब्रह्मत्वरूपधर्मयोगाद्ब्रह्मति सधर्मत्वमेव ब्रह्मण इति तस्य निर्मित्वाम्युपमोच्याहन्यतेति समाचत्ते-नहीति । भवतु सदाचात्मक ब्रह्म,परन्तु 'तत्त्वमसि' इत्यादिवाक्यप्रभवं निर्विकल्पक ब्रह्मस्वरूपमात्रमवगाहत इति ब्रह्मा.
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યવસ્થામવાનામ્ |
[२७९ फरवव्याधावः । सदाधात्मकमपि निर्विकल्पकष्टयकमेव स्यादिति चेत् १. सर्वात्मकमपि तदेकरूपं किं न स्यात् ? एकविज्ञानेन सर्वविज्ञानप्रतिज्ञानादतीता-जागतानामपि द्रव्यार्थत्या ध्रौव्याऽविगानात् । इत्थं हि "जे एग जाण" [आचारोग-शु० १, अ० ३, उ० ४, सू० ११२] इति पारमेश्वरवचनानुसारितापि सङ्गच्छत इति तत्वदृष्ट्या विचारणीयम् ॥
यदपि सोऽयं देवदत्त इति वाकये तत्कालविशिष्टैतत्कालद्वैतसिद्धिरित्याशङ्कते- सदाद्यात्मसपाति। यदि सदादिचतुष्यस्वरूपमधि निर्विकल्प टोकसेव तहि सर्वात्मकालि भवतु तद् एकमपि भवत, पब चाऽनेकरूपं ब्रह्म वरिवति सर्वस्य वस्तुन एका-ऽनेकवरूपत्वं यत् स्याह दिनोऽभिमतम्, साक्षात् परपरकास्थापि घटादेः सर्वसम्बन्धित्वेन कथञ्चिौदाऽदल्य सम्बन्धमायाकत्लेन सभिदस्थापि प्रतिनियतस्यैकस्य वस्तुनःसन सर्वथैकજ્ઞાના િવવવત્યે સત્યે સંવેનાંડતીવાડનાતાनामपि द्रव्यरूपतया ध्रौव्यस्थाऽवश्यमान स्थाहाद एवं कक्षीकृतो भवेदित्याह- एकविज्ञानेनेति । एकविज्ञानेन सर्व विज्ञानामुपगतौ सत्या "जे ५ जाणइ से सजाइ" इति पारमषवनानुसारिमपि सङ्गच्छत इत्याह- इत्थं हीति । 'जे एगं" इत्यादि वचनमूलकमेव च
"एको भावः सर्वथा न ६ः, सर्व भावारस्वतस्तेन दृष्टाः। सर्वे भावस्तित्वतो येन दृष्टा, एको भादासर्वथा तेन ६ः॥१॥
इति वचनभिति ॥ 'तत् त्वमसि' इति वाक्यस्याखण्डब्रह्मणि जहद हल्लक्षणा 'सोऽयं देवदत्तः' इति वाक्यस्य शुद्धदेवदंतव्यतो जहदजहलक्षणधान्तेन वेदान्तिना समर्थिता, तत्समर्थनस्यापदनपुरस्सरमस.
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૦ ]
|તજવધિની વિધિવિતમ્ વિશિયોમેસ્ય વિધાં વિશેષા-વિરોળમવાનુ શુz
વ્યકત ક્ષનાં વીર્તનદાન્તવન “તત્વ ત્વમસિ” તિવાડ પરોક્ષત્વરિતક્યતત્વાર્થ પ્રત્યક્ષવશિષ્ટચૈતન્યપધંધાન સામે વિરોધાવડબ્રહ્માંળ નહહનહજીલખા
તે ઊંતિ નિષિત, ત િતુચ્છોડયે વત્તા તિ વાયે અક્ષમ્યુપામે થનામાવા, ત-શિર્માસ્ય સાર્વજનીનત્વે વિરોઘામાવો, ન પ્રત્યક્ષસથે વિરોધી નાં, અન્યથાવિત્ર-વિત્રજ્ઞાનાવર નાનાહસમાવેરાવાનાવડાંમીવીનત્વ માવતિ-રીતિ કtત્તમર્થનસ્ય તુ છત્વે દેતુમાasa[ હત્યાના સન્તાવિરિષ્ઠયોઃ સર્વથાએસક્વન્કેન વિરોવિરોધખાવો થવું હોય તેવી ઉતિ વાક્યતઃ પ્રતિચેત તદ્દા વિધવાત, ચાલુ થક્રિભેરામેવલન્વન્ધનૈવ તો રોષવિરોધાભાવ રાજ્યતિપાધવા વિરોધ પક્વ નારીતિ અખાવિકસ્યાન્ડિયાનુપાત્તાત્રામાવાવ તન નાસ્તીતિ દાd• રવાનુપન્નત્યર્થ નનું તત્તાવશિવાશિયો સતિ જથમ રાતિ વાદ્ય વધાવ જ સમવ રૂતિ = મેરા એદ્રસ્વધેર તત્તાવરિપ્રત્યે વિશિઝન્વયસમ્મવિ ફત્યત માતત્તાન્તવિશિષ્ટોરિતિ યોગ પ્રતીતિહાયોર્ન વિધ, અયોધ્ધ વિરોધસ્તયોનૈવત્ર પ્રતીતિપિતિ નિયમેન વધે એવા મેવો વિરુદ્ધ સ્થાતાં જ સર્વગનાનુમવિયાશત્ર ત મવેતામ્, મવશ્વ સૌ તતિ ન તોતેર ત્યાનાયમ્ સર્વનની ત્વનોતિ- સર્વાનાનુમવતિનેત્વર્થઃ ય વિનાનુભવસિદ્ધતાવાર્ષિ વિરોય મિથાત્ તન્નાદ્દ-નતિ સાચા પ્રત્યક્ષાસિદ્ધાર્થ વિધા મ્યુપામે છે. વિદ્ગતિ- પાર પટે નાનાલપત્રક્ષાન્નિત્રપ્રતીતિઃ પ્રત્યક્ષત્મિબોપન્નાયત ફાતિ તતઃ “વિંગરૂપવાન પર હતિ વાક્યપ્રયોગો
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વાઘવસ્થામરામ ]
[ ૨૮૨ શક્ષસ્થાપત્તપ્રતીતિવાત તત્રાવ્ય હશે જણાવી નિયત પતિ વે? હું દ્રવ્યનાંદષ્ટચાકaહતિમાસવત પર્યાયયદષ્ટથી સદ્ધપ્રતિમાસો લાવનીના, રહેવળ્યતિરિતોષ્યયવી कश्चिदनुभूयत इत्यखण्डवाचकपदस्य सखण्डांश. एव किं न लक्षणा સ્વીજયતે, નહે! પ્રતીતિ સ્વન્વિનીતિ, વન્યાં જ ઘરમવતિ, તારે નાનાવાળાં વિરોધાવેશ સમવ ફયુવાક્ય યાવાડપત્ત ક્ષાર્વજાઃ યાત, પર્વ “નીપતે છે ફત્યાદ્વિધરં ર્વિત્રજ્ઞા હવલદેવનદત્યસિમનુભૂય, તતાથી વાચકોડપિ મવતિ, સગાવેજસ્થ જ્ઞાનસ્ય નાનાવારત્વ વિરોધાસ સંમતીર્ઘવજ્ઞાવ્યજીવુવાક્યહવા વપપ્પજ્ઞાનવ્યો જીલ્લા સ્વીવોઃ સ્થાતિતિ તથા અથા નાના રૂપાળાં વિરોધ નવી નાનાજાવાળાં તવ “નોર્થ દેવત” તિબાસિલ પ્રમાણતા સિદ્ધ તત્તાવિરdવરિયો એવા જ વિરોધ તિ તત્સમ તૈધાવિયથાક્યો તથાન્વિતથતારવચ સાવેન ઢળેસ્વર્ણ પર -રાદ્ધતું- પ્રતીતિવઢતિ– વડાપ્રતીતિવાહિત્યશેઃ તત્રપિ વિઝરૂપતિપાવવા વિઝાઝાં જ્ઞાનપ્રતિપાવડપ ચા વિશિષ્ટાથ
તપાવતાડનુમાનત્થાત્ સર્વપડવાક્યWાબંધvહાથતલબ દ્રવ્યનયદત્ય ઘSલપડપ્રતિમાસમવન્યોરરીઝિસે તથાસ્વપટ્ટાઐતિપાવક્ષતયાનુમૂયમાનત્વાવાઝવાવલપસ્થાપે નવપડપ્રતિસપ્ત સાર્વજનીમવર્થ વપડા ક્ષણ વીઝિયાન્, વસ્તુનઃ રાહુષ્કાવબ્દોમયપત્થનાવપsiાયેવ સવાલોરા સમવાતિ- સમાધ- તતિા પર્યાયનગરહ્યાં હરવખતમાલોડ ર્વનીન ત તદુપરાનયાહ- નીતિ-“અનુસૂચિત હત્યનેનાવ્યા સિવવવવ્યતિરિવયવી પશ્ચિન્નાનુભૂયત તિ ગજુભૂગરામમિઢવપૂર્વવતુછયવલપસ્ય પર્યાયવયસ્ય પ્રધાનીમૃતસૂત્રનયમવર્કન્ધત પતી મરમ્, તન્મતે “ય ધટ,
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________
२८२]
| તત્વવધિનીવિવૃતિવિધિતમ્ कुटुम्बिनीति त्वदिच्छामात्र प्रामाणिकर नुरोत्स्यते, उभयप्रतीत्यनुरोधे चोभयात्मकमेव वस्तु जिनेश्वरशिप्यीभूय विभाव्यताम् । तदिदमभिप्रेत्योक्तं भगवता सम्मतिकृता
" सवियप्पणिधिय-५, इय पुरिसं जो भणेज अप्रियप्पं । सत्रियप्पमेव वाणि-च्छयणरण ण स णिच्छिो समए ॥"
[का०१, गा० ३५] अयं पटः' इत्यादिप्रतीतो परमाणु क्षविशेष एव विषयः, ५कस्य परमाणार प्रत्यक्षत्वेऽधि तलभूहत्य प्रत्यक्षत्वम्, यकस्य केशस्य दूरस्थितस्वाऽप्रत्यक्षत्वेऽपि तत्समूहत्त्य प्रत्यक्षत्वम् , अवयवव्यतिरितोऽवयवी नातीत्युपत्या कमिद लम्यत इति चेत् ? भृणु-यथा कपाललक्षणावयवयतिरिको घटो नास्ति, तथा कपालिकाम्यतिरिक्तः कपालोऽपि नास्ति, पालिकाऽपि नदइयवान सम्मतार्थव्यतिरिक्ता न समस्तीत्येवदिशा सर्वेषामप्यविनां परसापुञ्जस्वरूप एव पर्यवसानम् , यदा चावयवव्यतिरिको नास्त्येवयची तदा तद्वोचक तथाऽभिमतस्य पदस्थ वाच्यार्थासम्मवाल्लक्षणाऽवश्यकीत्याह- इत्यखण्डवाचकपदस्थति- घट-पटाखण्डायविस्वरूपाचकपदस्थेत्यर्थः। સરવડાશ ઇવ અવયવસમૂહ પષ અનુણ્યમનસ્વાગવિખ્યવકૃતિभासस्यास्युपमा सखण्डप्रतिमासस्य चापलप परे क्रियते चन्द तत्राह- नहीति- अस्य 'अरोत्स्यते' इत्यनेनान्वयः। एका अखण्डप्रतिभासवती । मन्या सखण्डप्रतिभालवती। उभयप्रीत्यनुरोवे सखण्डाSavsोभमतीत्यनुरोधे । उभयात्मकमेव द्रव्य-पर्यायोमयात्मकमेव । ___ सखण्डाखण्डोमयस्वरूपमेव वस्त्वित्यत्र सम्मतिकत्सातिमुप. दर्शयति- तदिदमामि त्योतमिति । " सवियप्प० " इति- सविकल्प-निर्विकल्पकमिति पुरुषं यो भणेद् अविकल्पम् । सविकल्पकमेव वा निश्चयनयन न स निश्चितः समये ॥' शति संस्कृतम् । पुरुषे लवि.
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनेकाव्यिवस्थापकरणम् ]
[ २८३ सखण्डाकारप्रतीतिविषयत्वं सविकल्पत्वम् , अखण्ड कारप्रतीतिविषयत्वं च निर्विकल्पत्वम् , ततः प्रसाणमार्गेण सखण्डखण्डोमयरूपत्वमेव वस्तुलो व्यवस्थितम् , इत्थं चाखण्डैक ब्रा प्रतिपादयन् वेदो निश्चयनयसेवालस्बा इति विचारणीयम्। किन्च, शुद्धत्राणि शक्यसम्बन्धरूपा बोध्यसम्बन्धरूपा वा लक्षणापि न सङ्गच्छतेतात्त्विकेऽर्थेऽनिर्वचनीयसंसर्गस युस्त्यसहत्वात् , न च देवदत्त
पत्य-निर्विकल्पत्वे के? इत्यपेक्षायां कमेण तदुभयं निक्तिसखण्डेति-पुरुषस्येव सर्वस्यापि वस्तुनः सखण्ड-खण्डोभयाकारप्रतीतिविषयत्वात् लविकल्पत्व-निर्विकल्पत्वे बोध्ये। उपसंहति -त इति-द्रव्यनयादेशादखण्डत्वं पर्यावनयादेशात् सत्यमित्यत इत्यर्थः। प्रमाणमा द्रव्य-पर्यायोभनयावलस्विमाणप्रभवविचारण । यदान नवद्वयाचस्पनेन सर्वस्य वस्तुनः सखण्ड-खण्डोमयस्वरत्वयव. स्थिती ब्रह्मणोऽपि सखण्ड-खण्डोभयरूपत्वमेव युगम् , एवमप्यखण्डकरूपत्वं ब्रह्मणः प्रतिपादय वेदः केवलनिश्चयनयावलमध्ये त्याह- इत्थ चेति-पस्तुभाभस्योक्तदिशोमयरूपवयवस्थित चेत्यर्थः। शुद्धनमणि लक्षणायाः सम्भवे सति तया महावाक्याछुछब्रह्मविषयनिर्विकल्पवान सम्भवेदपि, सैव तु तन न सभवतीत्याहकिश्चेति। लक्षणाऽभवे हेतुमुपदर्शयति- तात्त्विकेऽर्थ इति-शुद्ध ब्रह्माणीत्यर्थः, वाक्यवकैकपदस्य लक्षणा पदान्तरं तात्पर्य ग्राहकामिति स्वीकृत्य वाक्येऽपि शक्तिरिति मतसवलम्च्य का शव सम्बन्धरूपा लक्षणा भवेत् तत्र शक्यस्य परोक्षत्वादिविशिष्टચૈતન્યસ્થ પ્રત્યક્ષવાણિવિરછતયર્થ વા શુરવસ્ફન્નિતस्वादनिर्वचनीयस्थ सम्बन्धोऽयनिर्वचनीय इति तस्य शुद्ध प्रणि सुकन्यतहत्वात् सदसतोः संसर्गासम्भवाद, असतः संसर्गस्य सत्यसमपाच, एवं तात्पर्यग्राहकत्वमतिकगति
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૪]
[ તવોયિની િવૃતિવિભૂધિતમ્ Aજવવાવબ્દળિ તરવસંખ્યક્વોડ પાનાં સદ્ધજીતે, તથા નધિત છે તાંત્વનુવા, તળાધા રાન્યોન્યા, કાષ્ઠનુમવરવનુવાદસ્ત ફાતિ વિડિત, સ્માત ‘તત ત્વમસિ' રૂતિ વસ્ત્રજ્ઞાનાગિતિવિકિપરમાહેત્વાર્થને સત્ સંખ્યાશેનાપરિબતિવિઈિતરાત્મ
વાત વયશ્ચમેવેતિ રાજ્ય પર્વે , વધેશ્ય તુ પરાજવૈવાતિયો થોરારવિહીન્વયવોપત્તિ શરૂનરૂપાખ્યત પુતિ ક્યારથી ધરિયે ફક્યસર્વપા ૦૪ળા રામવતીતિ વધારપૈવ ઋતિ લતીપ ધોધ્યસ્થાનિધનીયાસ્થ સંતોષનિવવની હતિ તથ શુબહ્મળેિ શુક્યતત્વાિર્થ દેવળ્યુનિવનીયત્વે પાનાંમાનવની. પાનાં તાત્પર્યક્ષળખ્યો નિર્વવનીય નિ તત્ “રોગ્ય દેવત્તઃ શુતિ વાજ્યાખવક્તવ્યવોયસ્થ તન્મવેર અવાર્ડબ્રહ્મ પવાનાં તાપર્યતોગનિર્ધવનીયો ન જમવતિત
તળાવ —ત્રહ્મવોઃ સમતોત્યા-ર તિ- થી “વફા” હીનાવાડા “તત્ રવમસિ” ઉતિ વાક્ય યાડvહ્મા તાત્પર્યમ્, “તઃ ત્વમસિ તિ વાંચમવપ્નદ્રશ્નવોચ્છવોચરિતામિયા તાપર્વશીનમનજીતત્રક્ષેપ ન નવસ, તાત્પર્યત બ્રહ્મધામ, અધેિ તે જ બ્રહ્મળ તામિલ્યુમિમીવોડાયાવોપતુમફાઇ ફુવા- તથતિ | નિર્વિવાપાત્રત્યક્ષસર્વમેવ બ્રહ્મજ્ઞાનમ્ તદ્વિપ = ત્રહ્મળિ પવાનાં તાત્પર્યતો બ્રહ્મજ્ઞાનમયુપમધુ ચઢિ વાઢિપ્રતિવાહિનાં પdi #નિર્વિવાદાસ્યક્ષમતુમવસિદ્ધ મહેતુ વોપરાંડપિ, તહેવ તુ વિવાવરક્તમ્, તત્રાવિકતિપત્તો તત લવ સિદ્ધ ત્રસેતિ વિ તર્થ મહાવોક્યોપાસેનેત્યાહ- પ્રત્યક્ષતિt વાતે “તત્ ત્વ” દતિ વાદ્યાર્થતમારા પતિ
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેાન્તવ્યવસ્થામામ્ ]
[ ૨૮૬
પર્ત્યપાથેય મેમેતાત્પર્ય સમાધેય સભ્ય દિમિ, સ્થ સેવનીવાત્મપરમાત્મસમર્યાત્તસમાત્
4 પુરુષ વૅવું સર્વમ્” [નૃસિંહપૂર્વતાપિન્યુનિí, ', ૨] ત્યાવીનિ જ વૈવાન્હવાયાનિ પુરુષસ્તુતિપાળ, નાતિબાળહેતો દ્વૈતમાવના,ન દ્રાનિ, અન્યથા કે કાળી વત્તિયે [ત્રિપુરા
તાિંત ! ત્યમેવ વળજ્ઞાન વપરાંત શિષ્ટપĂાત્મપત૫વાર્થસભ્યતાનાવિવરિશ પ્રāપાવૅચોમાસા વૈશિ ચ્ચાડવામતી નામેતિ નીવાત્મનઃ પદ્માત્મનિ મિન્નાઽમન વાવસ્થાનતાનીવાત્મ પરમાત્મસમાત્તિાિવિત્યર્થ, ચાવ નીવાત્મવ વજજ્ઞાનાસિત્તા માત્મા માંતે, ન તુ નીવાત્મતઃ પહ્માત્મા ચમત ધ્રુવ સિદ્ધાતો પતી પત્ર મિત્ર, તથાપ્યુ ‘સમર્પીત્ત ઉત્તરવાળે તનૂપતા, પૂર્વ તુ સામાના સાવન તાવસ્થાનમેવ્રતિ વષ્યમ્ ॥
ત્િ
<<
નનુ ચંદ્રે 7 પરમાર્થેતો બ્રહ્મા,ત‘તત્ ર્માસ વાયામપ્રેત ર્દિ “ પુષ કે સવેમ્” ચાદીનાં સર્વેલ્થ વસ્તુનઃ પુરુષઃમેર્કાતપાાનાં વાાનાં ના પોતરિયત યાર્દ્ર પુષ વેવ સર્વમ્ '' ત્યાયીનીતિ। પુષ્પસ્તુત્વા વં પ્રયોજ્ઞનું સેલ્પતીચપેક્ષાયાનાદ- ગદ્યાર્થીતિ- અદ્વૈતમાવનયા નાાતિમસ્યાનો સવતીત્યંત, પુરુષઃ સર્વાત્મન્થેન રૂપે સૂયત નૃત્યર્થ । ચઘુત્તવાલ્યાનાં જ્ઞ પુરૂષસ્તુતિપત્યું વિન્તુ ઘુ,તષનું થાથત્વમેવ, દિ પુષ,તપ્રતિપાર્શ્રુતિવૃોિષઃ પ્રતયંત પત્પાદ- અર્થાત
'
પુષ્પ પત્રે સર્વમ્ ” ાનિવાજ્યાનાં પુસ્વરસ્તુતિપત્થામાવે ચર્ચા, તથા ૬ દ્વૈતપ્રતિપાતિસવિરોધત્તિક્રિયા જતિપાદ્વૈતતિપાત્રજ્યાનાં ખુલ્યાર્થલાગેલ પુષ્પદ્ઘત્તિપરત્વમેવ
[
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૬ ]
[ તવૈવોધિની વૃિતિવિભૂતિમ તાપિન્યુનિષદ્ , , ૨૭] પર વારું ર” રૂસ્થાતિતિપાશ્રુતિ__ सहलाविरोधप्रसङ्गात् । वेदवाक्यानि हि कानिचिद् विधिपराणि,
ચર્થવારાળ,નવા ત્વનુવીપળા સત્ર “ત્રાદિહોત્ર જુદયાત્ સ્વામ” [મૈત્રાયવ્રુપનિષદ્ ૧, ૨૬ ] ફુવીનિ વિધિપણ, અથવાતું હતુતિનન્ટામેવા દિધા, તત્ર “હયા પૂર્ણ ફૂલ્યા સર્વ માનવાનોતિ” ત્ય િતુર્થવવા, વિવે એશિહોત્રાંઘનુણાનચર્યાવરા “વવાથી યજ્ઞો યોનિ , યુમિતિ સાવ ૩રૂવાક્યોનાં હતુતિપરત્વોપપાવનાય વેવાંક્યાજ્ઞાનેશ્રાપમુપતિ- વૈવવિનિ રીતિ. હિ થતા તત્ર વિધ્યઈવાવાનુવાવાયુ મળે ? વિધિપરવાજ્યાનિ રતિ- અલ્હોત્રમિતિ- “ચદ્દિોરું કુટુથ સ્વામી ત્યે વિધિવાક્યમ્, અથવાઈશ્વત્રપિ વિધિપોળ વાનિ અવર કે વિધિવોપન ક્રિયા ફૂટ્યાત વિધવાક્યહિતમે “ત્ર' ફાતિ, વેકે
ત્ય, પ્રમાણાત્તાપ્રતિપારિતts વિધિ, તત્પરાદ્ધિ તર્થનિ, तदुप
“વિધિપત્યન્તમબાતો. નિયમ પાક્ષિ સતિ ! ' તમાં વાચને જ પ્રાસો, પરિસંથેતિ ?
હતેન પૂર્વવિધિનિયમવરઃ રિયવિધિપત્યે વિધિત્રિધતિ, શ્વમુત્પત્તિવિધિવિશ્વાહિમેશાં વિવેમાં વાતાવસેથી અર્થવવા વિનોપચત-શવહિવતા તત્ર સ્તુતિનિન્દ્રામેન દ્વિવિધયર્થવાયો. “પયા” ત્યાધિપરત્વમેવાફ્રોયિતાં ડિમિતિ તુચાચવાંત્વમુરરીયિતે? જુથપેક્ષાથામદ-વિયિત્વ તિ-પપૂર્ણાતિપાત પવ સર્વાસ - હોત્રાવનુષ્કા વિદ્યમેવ પ્રસન્વેત, ઇ«પસ્થીતિજિયાત પર્વ નિષ્પરિત્યર્થ. નિર્ધવાવમુરાદતિ- “ષ ૩૦ તિ
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________
અતિવ્યવસ્થામશરણમ્ |
[ ૨૮૭ ચોડનેનનિઝાડવેન ચનાતે સાર્વજયપતેર” પણ શુમેધાકીનાં ઝથી નિન્દાર્થવાદુ“દ્વાલ માણાવ” [સ. ૨૦૨]
હા, “હિંસા મેપાણ” [તૈત્તિરીયસંહિતા, ૭, ૪, ૨૮] इत्यादीनि वाक्यान्यनुवादप्रधानानि, लोकप्रसिद्ध स्यैवार्थस्य तेष्वनु. વાતિ, તસ્મતાપરા વેવરનાનિ સ્તુત્યર્થવાકપાનાનિ દ્રદવાનીતિ નહીમળ્યવૃત્ત વ્યવસ્થિત
ગત વ વિશેષાદ્ વાન્તનાં જા ઘામાખ્યાતિ જીમાં સર સન્તિા ર વિધશેવત્વમેવા સિદ્ધ કર્થवादाधिकरणान्यायेन तत्सिद्धः। न च स्वतः प्रयोजनवदर्थाप्रतिपादચોડમાવ્યો છે રૂપ, ઘઃ યુન્ , યપુ અને પ્રથમ ચર, ચો વાનપુર, અનાઝિમેન, વિદ્યા બાઝોમોતિ થાવત્, કન્વેન ત્રિોમાતજિન યાતે, ચાન, તે નરમ્, પ્રખ્યાત ત્રવિત્યા Us “પપ ” ફત્યાર્વિનન્તરો વેવ અનુવાપવાનુવાદતિ ક્વિ૨ માસા તા યમનુવાપ્રધાનત્વમત્યપયામા- ઢોલિતિા તેવું “બ્રામા ફત્યાતિવાક્ય ચર્ચમચં વેવાવમા દુપટ્ટામેન રતિ- તરમાહિતિ તમામ પ્રમાળીર્તમાદ- મહાભાષ્યગ્રસ્તાવિતા રાત gવ મતપઃવાયાનાં સ્તુત્યર્થવવિધોનવાદેવા વિધરોષતા “૧૦વત્સગ્નિ શ્યમાબમ તવ મતિ' કૃતિ વાન વાંસનાવિવિધ્યસ્વાનનુ વિશેષત્વમેવ વેદાન્તાનામસિદ્ધીમચારાફ્રા પ્રતિક્ષિપતિજ વૈતિમ ઇવ રેવાન્તાનામ્. નિષેધે તુમrg– વાતિ–ાર્થવાદવરૂપાવવોધવામર્થવાવાષિરાં તગોપાતા ચુર્થિવાવાવિરપાન્યાય, તેનેત્વર્થઃ તલ વેવાતાનાં વિધિવત્વતા
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૮ ]
[તવનવિવૃતિવિભૂતિ પાનાં “વા ક્ષેપિછાં” [તૈત્તિરીયસંહિતા, ૨, ૩,૨] gધેવાલીનાં સ્વાધ્યાયાધિશ્રદ્ધાન્યથાનુજ્ય કયોનનવીપરત્વે વાપની અમનેતિવર્તથતાં ક્લાસિમ્બાનમૂતેવતારતુતિદ્વારે તવંશપૂરવત્વ, નિદાશ્વ ધરથાન તદુમવૈવાતિ તત્ર નિર્ભીતવાત, વેપાનાં પરમાન બસિહયોગનવબ્રહ્માWતિપોવાનાં નિરાય વૈષધેન ર શેષભાવનેતિ વાવ વિધીનાં બેનાં જ વિષયવિધિનાન્યતરોત્વ
પ્રત્યક્ષાવિધિવેવાયા વાતાનામેવ શે ત્યૌવિત્યા !
= ૨' ફત્વય “વાખ્યમ્” હતિ પરેશ યોગ “વાયુ પછા દેવતા” ત્યાવી િવવિતા સાપરાળ, ર.વાયુદેવતારતા સ્વનઃ સુવર્દ્ધમાવાન્યતરપત્રાસવાવિતિ, “વાધ્યાયSધેલ્ય”તિ વિધિવિરોવેવ પૂર્ણવર્ધસ્વાધ્યાયાધથનસ્ય કર્તવ્યત્વમનુશારિ, તથા સ્વતર પ્રયોગનવપ્રતિપાલાનાં તેવાં
વુિં પ્રયોગનવચંપરત્વે મન્ન મતેવ “વાધ્યાયપેતવ્ય” અતિ વિધિના ગ્રામ્, મતપહેલાં પ્રયોગનવચંપરત્વે વાનીએ સતિ “વાડ્યું હતું છાપાંત પશુરામ” ઉતિ યુટ્યા વોધિતી વાયુવતરિતક્ઝાન૦ક્ષાયોન ઘણું માવચેરિત્યજ્યોચીમકયત્નરુક્ષાર્થીમાવનાર કર્મ કરવા-કર્તવ્યતાં%ાહૂત્રર્ય “ માવત્ ?. ન માવ? માવ?” જેવાં વત્ સમસ્ત, ત્ર વિ માવત્ ? gયાહૂ “શું માવત્' રૂચને રાત, ન માવ? ફત્યાહૂ “કયાોર માવત્' હત્યનેન રાતિ,
માવ? ફલ્યવમિતિ બતાહૂ “યામિ ક્રિયામિepચાલ્વરૂપનિષ્પત્તિરતામિત્વ માં ફત્યને શાસ્થતિ, ૨ાબ્દીમાવના તુ રાહપા હીતિવિધિવાસ્થ પ્રાપુર
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________
“અનેજા,વ્યિવસ્થાપ્રજામ્ ]
[ ૨૮૨
પ્રવર્તાવાંચમી
“ તમેયં વેવારુવપનેન ત્રાળા વાર્ષાિન્ત યજ્ઞન વાનેન” હાર્યાંવજીતેઃ માંવધીનામેવાન્તઃદરાદ્ધદ્વારા વિવિાવષાર્થતયા રોજનિતિ ચોનાપુ વાતપ સૌઐયતાઽસુપાત્રે વેકેસરનુંમાવા છાતૅવત્સત પત્ર સાઁ શાબ્દીમાવનેતિ વ્યવિયત, તસ્યાઃ માર્ચત્ તિ મા ચોપવિષયવસ્તું આવએવું ' ફ્ચનેનોવાાંત, ન યત્ને માવચેત્ તિ રાઠ્ઠા વિધિજ્ઞાનત પર્વ ચન્નતિાંત્તાંત ‘વિધિજ્ઞાનેન યત્ને માવયેવુ નૈન જ્ઞાત, થમુયવિધેયયત્ને માવચે અંતે થમાવાળા તે સમ્પૂનાની મૂર્તવાયુદેવતાસ્તુતિતો વાયુદેવો થતઃ પ્રરાસ્ત હતો વાયુનેવતોદ્દેશ્યોત્તમા વિધેયયત્નો મળ્યા તેન્ય ત્યેનુંમારા ત્યજ્ઞાનતઃ પ્રોષિતો યત્નાતિષ્ઠીત મારાસ્ત્યજ્ઞાનેનોશાચીતિ મત્યંત શમાવનેતિર્તવ્યાંશાસ્ત્ય વિષે સમ જ્ઞાનસૂતવાયુદેવતાસ્તુતિકારેખેતિતવ્યતા નિવર્તેત્નેનેતિ જ્ય વ્યતારાપૂજાવું, વૈચાશ્ર્વો નો ચો વિદ્યતે, અપસ્યાશ્વ સતિ રથો વધ, ચણ્ય રથો ધઃ સમિતિ, ચાર્શ્વ નઃ લોડોમøતીસુમાળાદ પરસ્પર રહ્યા-54સંયોગનાર્શ્વસંચુથેન ગ્રામયમનાાિળું મુમાવવ્યાવ્રુત ફમિયાાા જાતિનેપ્રાગ્યઃ સૂત્તરચન્યાય, તેન પ્રત્તેગષ “પશુવાનો વાયવ્ય શ્વેત છાનાંમેત” નૃત્યક પહેલા વાિિત ર્તવ્યતા, “વાયુર્વે ોપિયા દેવઃ '' ત્યત્ર જ઼ૉશ્રવણાત્ પાlg', ફત્યુમાનાના પપ્રજળતત્ત્વદુમય ચૈવાયતેત્યર્થવાધિજારો નિતિત્વાર્ મનતું “ વાયુને ક્ષેપિટા દેવતા' ત્યાચર્ચવાવાનાં ‘પશુામો વાયવ્ય વેત છે માળમેત 'તિ વિધવાજ્યો ત્વમ્, “તત્ વલિ' વેવૈવાન્તવાચાનાં પાનપ્રાપ્તિ પોલ્લાચંદ્રહ્માર્થપ્રતિમાવાનાં સ્વતઃ પ્રયોજ્ઞનવર્થાંતપાત્રત્વેના દિતત્ત્વના વાર્થવાતો વિજ્ઞાબેન ન વિચજ્ઞવલમ્માવનેત્વર્થ તિક્ષેપહેતુ
tr
૧૯
血
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર૦]
[ તત્ત્વોની વિકૃતિવિભૂમિ શિવ, તજ-તત્ર વજ્ઞાન “યજ્ઞાનાં વપયજ્ઞોહ” [ ગીતા, ૨૦, २५ ] इति वचनाद् गायत्रीजपादेरेव निविधस्य ग्रहणात् , हिंसासकयागेषु मुमुक्षोरनधिकाराद, प्रतिपदोक्त लत्यागेन विपिदिषार्थતથા સાવઘાર્મોડMધિન્નાલાપુનમે મુમુક્ષો “એનેનાવામિનારનું યત ફત્યાદ્રિવ્યુઃ નયાયાવધિ સાહિત્યદ્રિ સવારેવ નિતિ શિતિ શાતાનુકસયા? મુખ્યસ્થતિ-વનામતિ વિવિપ્રતિ નેતિ-શર્મવિધીનાં વિધિ
તાધનયામાઇક્કામપુરુષાદ્રિ તિ વિધવા, રેવાનાં જાત બ્રહ્મ વિધય ચે વિદ્ધવાયનેસ્થા દ્વતમાં ૪ વર,
સમાવત, તો ચા ત નાસ્થàતમ્, ચઢિ વૈજ્ઞાતિમિત્યેવશ્ય મુલ્યા વાવિત દત્યન્યાર્થે તાત્પર્યાવરત્વેન મુલ્યાવાધિતાર્થવાદ્યાન્ય પ્રાધાન્ટેન તવદ્વત્વમેવાન્યાર્થપતિ વાવનામેવ શૈતાહિરત્યક્ષામિનાવાયતમુહૂર્થવન્ટેનન્યાWપર મિાં - વિપિરોવત્વશ્ય વાંધ્યત્વરિયા- maaોષ રતિ વેવાયેશિનો મતમારાષ્ફી પ્રતિક્રિપતિ- તમેવનિતિ! તત્ર “તમેaહત્યીફિશુત ચારેવ યજ્ઞપર સુતો જ ગ્રહખમયાબા-ઉલામજવા વિસિા યેન વાન ચાવિ વર્તવયનોપવિતે તત્ર પવળત્તિનુયત પવ, તતિનિયતત્વનિ પરિત્યજ્ય વિવિદ્રિષાર્થaણા fહંસાત્મક વિદ્યાવિ યોઃ પતન મુમુક્તમનજક્ષણાધિવા સ્વાન્યુપામે નયાયાધિશરિત્વજર્ષિ તસ્ય વ્રતતત્યા-પ્રતિપોઝરણામોનેાિ વેરાન્ચેરિાનું પ્રત્યય વોઇ નામાંકવાનુમત, વિનુ સ્ત્રાવ્યાવાનામપિ ગ્રુત્ય નુચનામત્યાગેન્દ્રનામુલાકાત વિદત્તાના વિધરતઆંબાવામિહીપળ પળે વેરાજારામેવ વિરોધત્વ 7 તુ વિધીનાં વેદાન્ત બત્વમસ્યુલિસ્તવિક છે
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________
बनेका-यवस्थाप्रकरण ]
[-२९१. विस्तरार्थिना वैतद्विषयेऽमत्कृतस्याद्वादकल्पलता द्रष्टव्या ।।
. सनहनयविचारः सम्पूर्णः ॥ दर्शितेयं यथाशास्त्र, सङ्ग्रहस्य नयस्य दिग् । वेदान्वष्टा(राद्ध)-तहेतुर्यशोविजयवाचकैः ॥२॥ .
ध्यपहरण व्यवहार, व्यवहरतीति वा व्यवहार, विशेषतोचाहियते निराक्रियते सामान्यमनेनेति वा व्यवहारः। अयमुपचारबहुली लोकव्यवहारप:-"वच्चइ विणिच्छयत्थं, ववहारो सबदधेसु"
सङ्गहनयविचारमुपसंहरति- दर्शितेयमिति- वेदान्तद्धा हेतु: सदस्य नयस्येयं दिक्, यथाशास्त्रं यशोविजयवाचदर्शितति सम्बया, व्यकमदः॥ गूढार्यावदनार्था भवति च विकृतिमन्दशियावगत्ये,
नोवाडिययोगे सति तत इह नो तशी वाग्विलासः1. इत्य सायम् विचार्याऽणुमतिरपि भितां चेह लावण्यसूरिव्याख्यामाख्यातवान् यवतु ननु ततः सहस्याचबोधः ॥
इति सङ्घहनयविचारव्याख्या ॥
अथ व्यवहार नयनिरूपणम् व्यवहार नयं निरूपयति- व्यवहरणमिति- ५षा निरूतिर्भावे, य4. हरतीति कर्तरि करणव्युत्पत्तिमवलन्याह-विशेषत इति-पतल्युत्पत्त्या विशेपाभ्युपगमन सामान्यनिराकर परोऽभ्युपगमपरी व्यवहार' इति व्यवहारनयलक्षण दर्शितं भवति । एतावता सहा सामान्या भ्युपगमपरात् तन्निराकरणपास्यास्य वैलसण्येऽवकृतेऽप्यन्यद्वलक्षण्यप्रयोजकमाह- मयमिति-व्यवहारनय इत्यर्थः। उपचारवहुल इतिउपचारबाहुल्यं चास्प "दह्यते गिरिरभ्वाऽसौ याति सवति कुण्डिकी
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________
રરર 3
[ સવોોધિની વિવૃતિવિભૂષિત ત્તિ [વિરોધાવથ–નિવાધા ૨૨૮૨] સત્રમ્, રાવદારઃ સર્વદ્રવે વિના વિરોધને સન વૉપિયતીત, ફ ઘસી વિવારયતિ- સદ્ધિતિ યદુવ્ય સ ધટ-પદાિિવશેષેખ્યાન્યજામ?, વાર્તાકાત્રાસ સામાન્યમનુસ્મનોવેવ નનું ફત્યાવિહ૫વારોનું વંદુલ્યનોપ૮”[નયોપદેશોર૬] તિપદ્યાવતેમ!
- હરપદ્યસ્થ શું થાવ્યાન-તિ રતિ- અલી વિવિદ્યતે, અત્ર રિપત્0 મિરિયા , મૂયોધવધતીતિ પ્રયો' નનન્ો “બસાધ્વી સાતિ”રૂચના શ્વપલ્ય અવ્વનિ છત પુરુષતમુવા ક્ષળા, નૈર્યપ્રતીતિઃ પ્રવાન્ ! “ષ્ઠિ સવતિ'
ત્ર પદ્ધક્કાપર્વ દિશાનિર્દે લેબી, ચનવિક–પ્રતીતિ પ્રચોળનમ, સર્વગ્રોરયતીતિર્ણ મુદ્યાર્થવ્યવયાત્મ વ્યાનામહિમ રેતિ વિજિતમજૂર, ફત્યાદ્ધિપવા પર, સ્પિન-વ્યવાન, વરુધ્ધન ફતરનાક્ષય મૂળ, ૩૮ખ્યતે પતિ -ઢોવ્યવાર પર શુતિ- વ ચ ો વ્યવ િતવ તેમજ્યુ Mીતિ ોગ્યવહારજ્જર, ચા-નિયત જગ્નવર્ષ મૂકે છે અમદ' પુત્યે વ્યવઢિય, ચમ
િત્યે પ્રમભુપછતતિા વ્યવહારર્વપ્ર પર્વ સૂઝ દ્રતિ- “વ” ઉતિ“વનતિ નિશ્વાર્થ વ્યવહારઃ સર્વદ્રવ્યg ફતિ સંસ્કૃતમ્ ! સૂત્રાર્થ વૃત્તિ- કચવાર પૂરો “વિવાર્ય” ત ય તેવ માવતિ- સુરતિ- ચન/૨વદ્યમાંપામવારેત્યર્થ યતા બક્ષી વ્યવહાર વ્યવદ્દારશ્ય વિચારમુર્વિતિ- વિત્યાદ્રિના રિતિ યદુન્યતે વિપરાન્ટેન ચત્ સત્તામાં મારામાન્ચે પ્રતિપદ્ય, તત સત્તામાન્યમ, અટપટાઢિવિરો, અન્ય-મિઝમ્, કિ નામ- સિચિવ, હદપદા વિશેષાં પર્વ સાહિતિકતીતિવ્યવદ્યાવિયા, સેમ્યોતરું સત્ સામાન્યું નાચેત્યર્થ
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને શાન્તવ્યવસ્થાપનમ્
- ૨૨૨ (અનુપમત્ર નામાવદિલ, આશાંતિ સર્જાત, ધિતું ચોનુપમૈત્થા, યોગ્યત્વે ઘતિયોતિદ્વયાવેતરયાવત્નતિચોથુહમ્મસમર્વધન, ધાં નલ્વેિ સામાન્યગ્રાહદ્રવ્યોવાર્તામાં સાહિતિવવનમાત્રપ્રસિદ્ધ સામાચિન્ત્રનુષ્માનાર્દેવ યાદ્ધિ વિરોષે વ્યક્તિ સામા સ્થાન સર્દિ વિરોધ વ્યતિ
બોપન્થત ય થવો વ્યતિ િત તો વ્યક્તિળપદ્ધતિ, ચી-પદાવિ યાવિતો દતિ, અનુપ૪મનાશ્વ નાચેવ સામાયિર્થ ચર ઘa શ-તિ વ્યારાવાવનિકલ#વિતિબાજારાનુપ૮માવઃ pલતે રિવતિ- ચંદનુહમ્પમાં નમોર્વશ્રાદ્ધ તર્લ્ડ વકીદરોડનુપોષકાવત્રાધા તિ? વિઝા- ચોતિ તથા માવઠ્ઠો અનુવ૮ળે યોગ્યત્વે મિત્યપેલાવામા-ચોયવિંતિ પ્રતિયોતિ પ્રતિયો-િતિથિમિન્ના ચાવત્તર પ્રતિયોછુપ૦રતેવાં વમવધી યોગ્યત્વીમિયર્થ, શત
#મના વ્યક્ચંગાઈડoોધિ વાલુ પ્રત્યક્ષનન વિદ્યતે તત્ર પદામાવતિયોદિતદ્વયશ્થવદવસુ-યો-સાતમ મૂત
પાદ્રિવ્યતિરિયાવટોપ૮૮માસમવધાન સમરિ તત્ર ચંદ્ધિ યદો મતું રવા તદુપચાવેતિ તાદવાસ્વમવધાનરાયદાનુપત્રમય ધટાવળ્યાખ્યત્વેન તડવર વટામીવ કુતિ, બત્ર “તિયોતિ તથાત 'તિ વિરોપખાનુ યાવતિયુપટન્મવાળે પ્રતિયોતિન્દ્રચાખ્યપ રાવુિં સમર્થધાને વિષ્ણુપર્ટ gવ, ન તુ તદ્દનુપ૮M રૂતિ તાંદરામgધાનવિરાછતિપનુપઅમારે ત્યતદુપાવામિતિ તવ નહ૪થરવું જ
ત્ર સામાન્થોપામે છે દ્રોપો સતિ સામાન્યોપાઓ મિતિ ચવાં દ્રવ્યોપો નાતિ તવાં સવારે સામાન્ય પત ફાતિ તવાહીનામાન્યાનુપઢો પ્રતિયોનિતથાવેતરયાવત્વતિયોવુપહilmધિત ક્રતિ ચોથનુપર્ધામાં
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________
२९४ ]
[ યોકિમીવિવૃતિવિવિમ 'पयोगाभावाद , तत्सत्वे च सामान्यानुपलम्भस्यैवासिद्धरिति चेत् ? नजलाहरण-त्रणपिण्डीप्रदानादिव्यवहारस्य वर-निम्नपत्रादिविशेपैरेक क्रियमाणस्य दर्शनेन सामान्यस्य व्यवहाराऽनिहिकत्वेन द्रव्योभयोगेन तद्ब्रहेऽपि तस्य दोपजन्यज्ञानतया भ्रमत्वेन ततो परत्वसिद्ध । एतेन यदुच्यते सहवादिना.. " यथा कटकशब्दार्थः, पृथक्त्वार्हो न काञ्चनात्। . . . - न हेम कटकात् तद्वजगच्छदार्थताऽबरे॥ १॥[], इति।" 2 तदपास्तम् , अत्र हि 'न हेम कटकाद्' इति-हेम कटकाद
चान सामान्यामावसिद्धिरित्याह - सामान्यग्राहकेति। तत्सत्त्वे च द्रव्यो. पयोगलस्त्रे च । व्यवहारनय उक्ताशयां प्रतिक्षिपति- नेति । विशेषेभ्य પર્વ પ્રતિનિયમ્યા પ્રતિનિયતાનાંમર્થવાળાં નેન વિરોષ પર્વ व्यवहारनिर्वाहकत्वात् सन्तः, सामान्या तु नाकिया काचिद् દસ્થત તિ વ્યવહનિર્વાલવાવ તામાન્યમિતિ તૉ અમે પવ, તત્ર દ્રવ્યોપોર રોપવિઘવ વર્ધામિતિ તોપગસ્ત્રમા सामान्यात्मकवस्त्वसिद्धरित्याह- जलाहरणेति । तद्ग्रहेऽपि सामान्यज्ञाने। ऽपि तस्य सामान्यज्ञानस्य । ततः भ्रमात्मसामान्यज्ञानात् । वस्त्वसिद्ध सामान्यरूपवस्तुनोऽसिद्धेः। एतेन' इत्यस्य 'अपास्तम्' इत्यनेना. .44:1 सवादिवयमेवोपदर्शयति- यथेत्यादिपधेन- यथा काञ्च नात् पृयत्वाों न कट करावार्थः, किन्तु काञ्चनमेवानुगामिस्वरूप सत्यमिति तदात्मक ५५ कट शब्दार्थः, तत् कटकान पृथक्त्वाह हेम न, 'द्वौ नौ प्रकृतमर्थ गमयतः' इति वचनाद हेम कटकात् पृथपहिमेव, न विद्यते परमनुगते यशात् तदवर सालामान्यम् , तरिन्, जगच्छदार्थता सर्वशन्धाच्यता, सर्वस्व वस्तुनः
साम्यरूपत्वात् तस्यतिरिक्तवस्तुनोऽभावात् सामान्यमेवशद.
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યવસ્થાપવામ્ ]
[ ૨૦૧
પૃથવાદેં નાંત નૃત્યŠ:, સ વાયુ-હેમસામાન્યસ્ય યાત્રćlડ્યૂવાતિવિરોલપાથલવાઽસદ્ધે, ચાચિાવવયમિત્રવૃક્ષાવૃઘ્ધતાસામાન્યઘેવે ચાવíÍમાંતયસામાન્યાનુન્યેઃ । ચઢ્ઢા, ઉત્તસૂત્રય, ‘વિશ્ર્ચયો નિશ્ચયઃ, ચા-ધિો વાયો નવાવ', સ ~ નિશ્ચયોગ્ઝ સામાન્યમ્, સમાયો વિનિશ્ચય, તર્થે વ્યવહાર નયો ગ્રાંત, સામાન્યામાંવાચ્ યતતે' ત્યશે
'
નંનુ સામાન્ય વિરોધામ વસ્તુનિ વિશેષ વૃત્તા વ્યવહાર સામાન્યમરિ સ་તસામગ્રી તથા બ્રાહ્યમેવ સૂક્ષ્મ સૂક્ષ્મતરપર્યાયનTમાત્રવાોમત્વર્થઃ । તૃતીયષરથમ તાત્ સો ધોમા મૂવિતિ સ્પતિ - ત્ર દીતિ । અત્ર વયે વિશેષઃ સામાન્યવરૂપાં પૂર્વ, # તાન્તિ, સામાન્ય તુ વિશેષાં સમીતિ સદ્દવાનિોમિક(એડ્યુલ ત્યાહન સ ચાલુ ોતે । ચુત્ને વ્યવજ્ઞાનયો જૈતુનુ શાંત-ફ્રેમસામાન્યāતિ। અનુપહવ્વા પાર્થેયા ર્ડારૢિ વ્યવસ્થાપતિ- ગાલાીતિ- અનુપઇન્થેચોદ્વૈતાસામાન્ય ના િતથનુપબ્વેરેવ તિર્યંનામાન્યન્તવ વાસ્તી તે બુદ્ધિતોડ્થ 1
“વચર બિન્દ્રયસ્થ॰[પ-ર૬]” કૃતિ સૂત્રપ્રજાપાન્તરેખાતિ-ચઢેતાઓધ ચૈત્યું નિપલĪસ્થ દાન્તતઃ પ્રતિચયેતા અન્યત્ર નિશ્ચયરાન્મુસ્તમ પ્રજાતંત્પ્રાણ ને દ્ધ દૈત્યંત માનૢ મીત- પ્રતંબૂર્ગે ત્યર્થ, પ્રતસ્ફૂષિતાનિશ્ચયપદ્ધતિપાદ્ય સામાન્ય મિતિ ચાત્ । માવ સામાન્યઆવ, વૈવિદ્ધાર્થશવપિ તત્વજ્ઞ સામાન્યવિન્દ્રય સેરેનાંમાંવ વિનિશ્ચરા પ્રતિપાદ્યત્વ વાત્ તર્યું સામાન્યામાવોચેમ્
40
નનુ સામાન્ય-વિશૅબરેમયાત્મ, વસ્તુતિ પ્રધાનતચા વિશેષ ચલતા વવદ્યારંભ નૌખતા સામાન્યપિ વાત પવૃતિ ચમચ સામાન્યા ભાવાર્થ થલ ત્યારેતે” નિિત સમૃતામશ્રી સúીસીમંત્રી
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________
२९६ ]
[ તનવોધિની વિકૃતિવિભૂષિત त्यतस्यार्थस्य द्रव्यार्थिकविषयपात् । तदुक्त समतो___" ५जवणयकत, पत्थू दयट्टियस, पत्तवं (वयणिज)। १ जावदविओवओगो,अपच्छिमवियप-निवयणो ।।
[का १गा०८]ति॥ अत्र न विद्यते पश्चिमे विकर५-निर्वचने-सविकर पकवी व्यवहारलक्षणे यत्र स तथा, संग्रहावसान इति यावत्, ततः परं विकल्पवचनाप्रहत्तः, ईशो यावद् द्रव्योपयोगः प्रवर्तते तावद् द्रव्यार्थिफस्य वचनीयं वस्तु, तच पर्यायनयेन, वि-विशेषेण, उद्-ऊर्यम्, क्रान्तमेव-विषयीकृतमेव, पर्यायानाक्रान्सचायां मानामावादित्येकोऽय:। फत्तया। सूक्ष्मपर्यायनयो यं विशेष नाति तं सूक्ष्मतरपर्यायनय: परित्यज्य ततोऽपि विशेष नाति, ५वं ततोऽपिसूक्ष्मतत्पर्यायनयस्तं विशेष परित्यज्य ततोऽपि विशेनं मुलातीत्युत्तरोत्तरविशेषापेक्षया पूर्वएविशेषल्य सामान्यरूपत्वमिति कृत्वा व्यवहारस्थापि सामान्य दाहित्वं पूर्वपूर्वविशेषस्योत्तरोत्तरविशेषानुगततया द्रव्याथिकनय. विषयत्वादित्याह- सूक्ष्म-सूक्ष्मतरेति ।
उक्तार्थ प्रमाणीकर्तुं सम्मतिगाथासंवादमुपदर्शयति- तदुप सम्मताविति । ' पजव०" इति-"पर्ववनयन्युत्क्रान्तं वस्तु द्रव्यापिकस्य વવનીયમ્ ! ચાવત્ રૂપથsgશ્ચમવિપનિર્વવનઃ” તિ संस्कृतम् । माथां व्याख्यानयति- अति । तथा अपश्चिमविकल्पनिर्वचनः । कथमपश्चिमविकल्प-निर्वचनस्य सहावसानतेत्यपेक्षायामाह-तत परमिति-साहात् परमित्यर्थः, सहविषयस्य महासामान्यसत्तारूपस्य कस्याप्यपेक्षया विशेषरूपत्वामविन सामान्यरूपत्वमेव तस्य, न विशेषरूपत्वमिति तद्विषयो द्रव्याथिक एव न पर्यायार्थिक Wત સદાવનાનત્વમવસેયમ્. દર પશ્ચિમનિધિનિયન
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________
નેન્સિવ્યવસ્થા કરેગમ્ |
T- यद्वा यद् वस्तु सूक्ष्म सूक्ष्मतर सूक्ष्मतमादियुद्धिना पर्यायनयेन ઘૂર ન્યજ્ઞતાં ન્યુક્તિહીન્હા મુક્ત વિમિતું મૃલામાન્ય વહુ ધટાઢિવિયાજદ્ધવિયથીમ ફર્વમાં પાછા તમો તો વિશેષતાવ તત સર્વે ટૂથથય વરની, તો વિપશ્ચમ નિર્વતોડ વિશેષતાવ, કોપયોગ બત તિ દિલીયોથે
ક્રયે વાગ્યા “અસ્થિવિરોધમાર ૪ માલામાચર્થિન દ્રવ્યોપયોગ પ્રવર્તત પુતિ પૂર્વપૂર્વવિધયઃ પર્યાયાચિજવસ્થsપિ, ચત પત્તરોત્તરધ્ધ છુપૂર્વાપેલાધિવ્યાપિન્ટેજ પ્રત્યે અન્નક્ષેત્તરપિલયા પૂર્વપૂર્વાલ્પવ્યાપલ્વે વિરોધપતા પયત્વે સુસ્પષ્ટમેવ” ઘર્થલ્યાવેલિ, દવાનાં “પૂર્વાપૂર્વવ્યાપિરવહપાયોસત્તરાવ્યાવસ્વરુપર્વ પર્યાયત્વગુત્તરોત્તર વ્યાપિવહvપેક્ષ પૂ પિસ્વચ દ્રવ્યત્વનિત્યવત્ર પર્યાયાધિવાવિષવર્ધ દ્રાથવિધવત્વમવિરોઈ વાવ” ફુવેદિઓ વહાવ્યામુ ચત- યતિ “ય વરત':ઉલ્યા “મૃદ્ધત્વ બુન્દુત્વનાયા વ્યુત્ત’ પુત્યસ્ય વૃદ્ધત્વ ક્mમિચર્થ ન ગૃહીત્વ સુમિત્યાભાડૂક્યા “ચના' નિતિ ા “પયનચેન’ પુત્યય થવું વિરોધમાં “શૂહર્ષ ત્યકતા”ફતિ તદુપપાવલ ભૂ-સૂક્ષ્મતર-સૂક્ષ્મતમાટેવૃદ્ધિના' ત ા “વું મૃત્સમાચમ્ ત્યાારવુતિનાં પર્યયનન ઋામા હીત મવતિ, ગૃહીત્રા ગુરૂકૂ” ત્તિ ચતુ તે તત જીદરાણ તેને ચલાવામા- ક્રિમિતિ-નિમિત્યારે, તેને
મૂર્ત મૃલ્લામષેિ નાપત્યેવ, થર્ ઇટાવિરોધાન્યવૃદ્ધિવિષયમહત્વેવમાન પથરાયેન મુમિત્યર્થ વિયત્વે વીર્વાદ મુ અવતાત્યાયામા- માવઠ્ઠલપતમ તિ- ધર “યાવરલૂક્ષ્મ પતમ' તિ પદે યુ દ્વિતીય વ્યાઘાતો નિહિતમર્થમુહ
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર૧૮]
[ તવૈવધિની વિદ્ગતિવિવિKિ બત હવે ટૂરા-પર્યાયવાસાખ્યાં વિતા વિષયતા વ્યાં ન શુદ્ધનાતી દ્રવ્યશપયાર્થર્વવ્યા , વિજૂર્વસનૈનીતન્યાર્થ-ધાનીતરવાર્થવિષયોનેાતાનુબવેશવ, વહુવત" दवडिओ त्ति तम्हा, गत्थि ओ णियमसुद्धजाईओ। વન્નો મ, શોરૂ ગાળrg ૩ વિક્ષેતો”
( [ સખત # , ના ] મનન-સન પ્રધાનમાવવહિના, તથા વ થે રંતુ ત્યાં સામાવયસ્થ વ્યવહારશ્ય તમવીર્થ ચ રૂતિ રયત-વૃત તા મત ઇવ વિપવસ્વ પર્યાયર્થવયિત્વે પર્યાયાર્થિવપયજ્ય દ્રથાવિષયવનિવમુમવર્ગસમન્વયતેવા દ્રવિ- દ્રચવિષય શુદ્ધકર્તયદ્રવ્યથા પર્યાય બચવા શુદ્ધજ્ઞાતીયપર્યાયાર્થિન ફોરં શુક્રાતીયવ્યાપિથિજમાવયેસ્સી, વાધવ ચેતરવિજયશુદ્ધનાતીય વ્યાર્થિવ પર્યાવેતર વિષય શુદ્ધાતિયપથાર્થરત્યેવમુવ્યવસ્થા સખેવતીચર્થમ નિવર્ધિદ્રાર્થિ-પચાથિવ્યવસ્થા? વાણીતિ-રજનતયા પથં વિપથતિ પ્રધાનતા વ્યં ચ વિધથતિ તે દ્રવ્યાચ, યોધનતવા કર્થ વિપથી રોતિ પ્રધાનતા ૨ પર્ય વિપતિપર્યાયાર્થિવ ચેવેનુનીતાન્યાર્થબધાનીતવાપિયતયાનેવાન્તાનુકવેરાતું રાશિદ્વવ્યાથિશ્ચિા
માધવમર્થકજીર્થ લંવાશdધાનાાિથામુખર્ચતિ-aહુમતિ “દો ત્તિ પતિ-“ડ્યાર્થિવ તિ શ્વાન્નારિd નો નિયમશુદ્ધગતી ! ન જ પર્યવ નામ શોપિઅનનયા સુવિરોધ હતિ સંવમ્ સત્ર મનનાપાર્કઃ ફલાયામમનનેતિ- પોપલનમાબેનાપત્ય પ્રધાનમાન ચાડવહિના તો મીત્યર્થ પ્રર્યમુપસંદતિ- તથા ઐતિ “E” ચણ થતા
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેબી વ્યધ સ્થામનાનામ્
{ ૨૦
જેવી નાંઢે સાર્વજ્ઞનીનો નયાન્તરાર્થપ્રતિમાસો નવાન્તરેમ વાચ્યતે, किन्तु तदप्रामाण्यं विषयीक्रियत इति ज्ञानप्रामाण्यसंशयादर्थसंशय ધ તબાનાનિશ્ચયાત્ તત્ત્વોમાનિશ્ચય ત્તિ સામાન્યનાામાન્યનિશ્ચયકયુવતતાનિશ્ચયત્વમેવ તત્વમાથવનપરમિતિ ન જોગેષ જોષઃ । તાવવમવત મહાવાહિન—
न
“ક્રિયવત્તત્રં, અવત્યુ બિયમેળ હોર્ પજ્ઞા‚ વિષ્ણવાચī][ તરૢ વષવદ્યુમન્નત્યુમર ઘક્રિયાયરસ 11
[ સમ્મતો [૦૨,૫૨૦ ]
નૃત્યનેનાન્વયઃ 1 તમાય સામાન્યામાવાર્થમ્। સમાપશે- સાંત-બચ ‘વાચ્યતે ’ નૃત્યનેનાંન્વયઃ। સર્વિંગી સર્વજ્ઞપ્તિનું ચાંદ્ર નૉન્તઐોતમારો વાન્તરે ન વાધ્યતે સદં દ્રિવાહ પ્રયોગન જિમ્? નયાન્તરવિષયમાં ચૉપિ તત્ત્વ કુષ્ઠ પર્વ, તપ્રયત્નેડીપ નયા વિષયોડવર્તિત પવ્રુતિ પ્રઋતિ– વિાિતા અન્તર્યાતસામાખ્યમિતિ- સામાન્યવિષયજ્ઞાનપદ્ધચિનચપ્રામાણ્ય પર્યાંયાથિાનયેન વિષીયિત નૃત્યર્થ જ્ઞાને ત- ચા તક્રિયાજ્ઞાનપ્રામાણ્યાયાત્ તથવિચાઃ સાચતા ત,વિષયજ્ઞાનપ્રામાનિશ્ચયાત્ તીમાનિશ્ચય ત્યતઃ સામાન્યવિત્રયજ્ઞાનપ દ્રવ્યોચિતયગ્રામ(મ્યુનિશ્ચચપ્રત્યુત્તામર્માન્યામાવિવનિશ્ર્ચયવમેવ વીચિńનસ્ય ક્ષમાવાથૅયજ્ઞપામત્યેવનત્યુપામે નશ્ચિત્ શેષ નૃત્યર્થ સાથે સાત ચાર્લ્સેવામાંન-વિનમુતિ મહાાતિના વાર્તાપ્રાપ્તેન શ્રીસિદ્ધ-નાવવાજો । “ટ્ટિય” તિ“ ‘દ્રાચિાવાવ્યમ્ અવન્તુ નિયમેન માતૅ પાંચે [પર્યવનચસ્વ ] તથા પવવતું અવત્નેત્ર વ્યાધિ ચલ્ય” પતિ સંતમ્
'
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૦ ]
[ તવધિનોવિવિમૂજિતમ્ अवस्तु इतरल्यप्राधान्यो पस्थितिजनितिन्नयाप्रामाण्यनिश्चयकृतावस्तुत्वनिश्चयविषयः, तथा चैतदम्युच्चयार्थमुक्तम् उप्पजंति चयति अ, भाषा णियमेण पजवणयस्स । વદિયર , સા 3gષ્પામળદ્રુ .
( [ સખત / ૬,૦૨૨] नन्वेवं सग्रह-व्यवहारयोरवधारणांशेयोरपि मिथ्यात्य स्यात् સામાન્ય - વિરોધન્યતામાવદિવ્યદ્ભત્રામાવવત્યન્યતામિસ્તઅવતુ' યોજીર્થાલ્યા gવસતર્થસુપતિ- સવ7તિરતિ- દતર નેન પવાયેલ પ્રદ્યાન્વેન ચાંપર્યાયોરિથતિ તયા ગાનતોયો વ્યાચલનાડકામાખ્યાનિશ્ચય, સલ્ટતાવતુત્વનિશ્ચયત્વ વિશે શિવ મતિ, પવમિતનયેન- દ્રવ્યાક્સિચેન્ન, પ્રાધા યા શ્વોપર્શિત તથા લાનતો જ પર્યાથાનિથાળામર્થન, તાતાવસ્તુત્વનિશ્ચર્ય વિજય પચાવ અવતીત્વફ્રોડસ્તપત પઢિ પર્યાયવો દ્રવિmચ પરફવો મહિતિ તદ્ધિવાવનમનાથ સમિતિનાથામવત યતિ- તથા રા“ધનંતિ.તિ“કલ્પને વવસે ર માવા રિમેન પર્યવનય દ્રવ્યચાર્ય તિર્વે સાનુન્નિવિનમ્” તેિ સંત ફતે- તાવ
કાવ્ઘSચનનાસ્તુ અવધારણાશે સામાન્યમેવા. ૪ વિરોપા વિરવા પદ્ધતિ = સામખ્યમવમવધા પાસ્વરૂપે રવિ સામાન્ય-વિરોષહ -પર્ધાર્થિનવયોપિ મિથ્યાવં વાચમિત્યક્ષાયા માં-બામાત-વસ્તુને સામાન્યવરોષોમયાત્મ વ્યવતિદિરોથ ધક્ દ્રવ્યજ્ઞાનં તત્ વસ્તુપત્યાવિરોષામાવવા
બ્ધ રમવતિ, પર્વ ર્તાકોષ્ય પયાર્થિશાને તાત્યા સામા ચામાવવાંદરોખ્ય મવતિ, અથાપિ દ્રવ્યાર્થિવશીરં વલવવિત
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને શાન્તવ્યવથીગળ ]
[ રૂ માવેશે વ્યવવાહિતિ જેવી વાવ, કન્યાસ્થિતિभङ्गाः समुदिता हि द्रव्यलक्षणम्, न तु प्रत्येकम्, एकैकविनिर्माण દ્રવ્યપ્રતીરિતિ પ્રત્યેક્ષણશાહ દ્રવ્યપર્યાયાર્થિ મૂકાવા હિ મિથ્યાદ્રી, વાહિત કૃતીય ક્રશ્ચિય તિ, દ્રયોમૃદ્ધનયોરેવ યદ્ધિ પwાત્યાવિશેષે મનોરે સન્મધન્યતા, તું નિરપેક્ષાદળો, તો વૈવ કલ્યાણ નિરપેક્ષાદિળાં મૂકનાર્થપ્રજ્ઞાપનાદિષાકૃતનાં વિશિષ્ટસાધકામમા એમના मुत्तरनयानां प्रामाण्ये इति । यद् वादीહું વિરોષામાવઝિરોખ્યત્વે સ્વરૂપં મૃાતિ, પર્યાયોચિવજ્ઞાન જ સામાન્યામાવવક્રિરોષેત્રેન વસ્વરૂપમવહૂત કૃતિ દ્રવ્યાજશાનદ્ધ વિરોધમાકો કરવામાવતિ રાિન વિરોધમાર વદ્વિષત્વાવાદ્ધત્વેના પાર્થિશાનય જ લામાન્યામાવદ્વિખ્યત્વમાવતિ પર્વમન સામાન્યામાવવાચવાવમાદ્દિવ્યેન = મિથ્યાત્વે ક્યાત્, તમાવત તcશન મિથ્યાત્વતિ સામાન્યકાળધાત્ર સાહિત્યર્થ : અછાપત્ય સમ– ચાāવતા 7 . પ્રત્યેમિતિ-વસ્ત્રનુરપાટ વેવ સ્થિતિ વ૮ વિનાશ્વ જ દ્રવ્યેન હળપત્યર્થ પ્રત્યે શ = ૦ળમિત્યપેક્ષાવામા- g#વિનિ.
તિ- વપરાતીનાં ત્રવાં મધ્યાપત્યારે પણ સતિ યદું વ્યવસ્થિત તા- પ્રત્યેતિ નનું દ્રવ્યાધિ-પર્યાપાર્થિલાનયોમિથ્યાપિ તામ્યાં મિસરસ્વતી ના સભ્યો વિખ્યતીત્યા ધાઈ- વાર્તા પડ્યું જ મૂહાયોદ્ધયરપિ પરસ્પાઈસ્યાવિરોળ મેચમાયોડેવ સર્વ = પલ્પત્તિપેક્ષારિ, પર્વ અતિ તરપ્રજ્ઞાપનમાત્રાવળીનામુત્તનયાના નિરપેક્ષાદ્ધિ જ પ્રામામિત્કાર્દિ- યોર્મુહનયોતિ તિ-નિરપેડ્યાદ્દિો વાવો સખ્યત્વહેતુત્યા “વ પ્રત્યારા' ઉત્પર્ય “મા” ત્યનજૂથ, અન્યત્ સ્પષ્ટFT ૩ સામતિનાબાજ સંવા
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________
३०२]
[तत्वोधिनीविकृतिविभूषितम् । " दत्वं पञ्जवविजुयं, विजुत्ता य पजपा णत्थि । उपाय-विइ-मंगा, हंदि ! दवियलखणं एवं ॥ एए पुण संगहओ, पाडिकमलखणं दुवेई पि । तम्हा मिच्छट्टिी, पत्तेयं दो वि मूलणया ।। ण य तइओ अत्यि णओ, ण य सम्म ण तेसु पडिपुण अण दुवे एगता, विभजमाणा अणेगतो ॥ जह एए तह अण्णे, पत्तअंदुणया णया सके। हंदि हु मूलणयाणं, पणवणे वावडा ते वि ।। सवणयसमूहम्मि वि, पत्थि णओ उभयवाय पणओ। मूलनयाण (ण उ) आणं, पत्तय विसेसिय विति ॥"
[सम्मतितर्कप्रथमकाण्डे १२, १३, १४, १५, १६] · नन्वेवं सर्वेऽपि नयवादा मिथ्याः, स्वपक्षेणैव प्रतिहतत्वात् , कतयोपदर्शयति- यद्वादीति। “दव्यं० " इति- “द्रव्यं पर्यायवियुतं દ્રવ્યવિયુધ પર્વવા ન દેતા તત્પસ્થિતિમાં હન્ત ! દ્રાलक्षणमेतत् ॥१॥ ५ते पुनः सहत: प्रत्येकमलक्षणं योरवि तसानिमथ्यादृष्टी प्रत्येक बाववि मूलगयौ ॥२॥ न च तृतीयोऽरिता नयो न च सम्यक् न तयोः प्रतिपूर्णम् । येन द्वाकान्तो विभज्यमानापनकान्तौ ॥ ३॥ यथा एतौ तथा अन्ये प्रत्येकं दुर्नया नयाः सर्वे। हन्त ! हुमूलनययोः शापने व्यापृतातऽपि ॥४॥ सर्वनयसमूहेऽवि नास्ति नय उभयवादप्रापकः। मूलनययोः तु आज्ञा प्रत्येक विशेपिता हुवन्ति ॥५॥ इति संस्हतम् ॥ । सर्वेषां नयानांप्रत्येक मिथ्यात्वे तत्समूहस्यापि मिथ्यात्वमिति शङ्कते- नन्वेवमिति । 'सर्वेऽपि नयवादाः' इति पक्षनिर्देशः, 'मिथ्या'
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________
યાનેાન્તવ્યવસ્થિપ્રિuí ]
३०३
નૌરવાચવવું' ત્યનુમાનાત્ સર્વેષમિત્ર તૈયાનાં નિષ્ણાતૃદિને તરસસમ્રાયેષિ સભ્યવસ્યું મેં સ્વાદ્ગિતિ ચૈત્ ? જ્ઞાન્યોન્યનિશ્ચિતત્ત્વન સમુદ્દાયે સમ્યક્ત્વસ મવાવ | ગ્રાહ વ
(તખ્ખા સબ્વે વિ યા, મિચ્છાટ્ટી સપ‚હિવા (વદ્વા) શુર્ગાસિયા પુષ્પ, દાંત સĮત્તસમાવા [સમ્મતિ૦ ૪૦ ૨ [૦ ૨૨ ]
99
સમ્બવૃત્ત્વય-સ્થાવસ્થિતત્ત્વચ, માવય-પ્રીતિ માવા, સો માાં સદાયો, વન્ધ્યાળનીત્યર્થે, જ્ઞાના'નયપક્ષે સબ્ધવવ સમ્રાવા:-સભ્યયવિમાના રૂતિ વાર્થઃ ।
29
[સમ્મતિ॰ જા॰ o, ૫૦ ૨૨] પ્રત્યે મિધ્યાવધારાનાબમાંનશ્રિતસમ્રાયેપિ ચંસમ્યત્વમ્ રૂતિ સાનિવેશ।‘જૈવ પ્રતિજ્ઞાત્ ' કૃતિ હેતુઃ ।‘વૌવાયવ્’ કૃતિ ના તલમુદાયે નયજ્ઞનૂદેગવ। અન્યોન્યનિરપેક્ષામાં મિથ્યસ્થેિઽપિ પરસ્પરસાપેક્ષા તમ્યનવલક્ષ્માવિતિ સાધત્તે નૈતિ / અન્યોઽમ્યુનિશ્રિતત્ત્વન અન્યોન્યાપેક્ષવૅન ડાર્થે સમતિપંચાં સંવાદ્નાદ- સહીત । દાંતतम्हा० વૈવિ તસ્માત્ મિથ્યાદઃ સ્વયંસંતિતવદ્ધા સોનિશ્રિતાઃ પુનમૅિ મુખ્ય,વસાવા [ સ્ત્રાવ ] ' ધૃતસત્તમ્। સખ્યાલસકા' ત્તિ વિવૃોતિ- સમ્યવતત્યંતિ– ‘ યથાર્વાસ્થતપ્રત્યયસ્યા અચારણાનિ તિ મુખ્યવસદ્ભાવાઃ' નૃત્યાર્થ રાવલનચપક્ષે જ્ઞાનપનયપક્ષે તત્ત્વાર્થાન્તનુપાતિ- જ્ઞાનાત્માનયપિ રાંત તદ્વિત્યે સમતિવૃત્તિોઽમિશ્રાવસ્યાવતારળાય શઙ્ગતેપ્રત્યેમિતિ । સમ્યવાલમનેં હેતુમુપતિ- થળો વાત્સ્યાયોનેતિ !
tr
C
નયા
"
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________
]
[ તવોધિનવિવૃતિવિવિધ સ્વવપરિત્યાગે રંગાય તેમાં વિદ્યાન્તરાઇવૃત્તિતિ વે?
ત્ર સબતિવૃત્તિકૃત –“પ્રત્યેક્ષિતેતર શાસ્ત્રાવ સન્તો ના, તર્ધ્યતિરિક્તવતવા વસન્ત તિ સતાં સત્સમુદ્રા सम्यक्त्वे न कश्चिदोषः । नबितरतरविषयाऽपरित्यागवृत्तीनां कथं જ્ઞાનાનાં સહાયર સુવતિ? ન તત્ર સભ્યત્વયુવાત, अनुक्तोपालभ एपः, नोकदाऽनेकज्ञानोत्पादतस्तेषां समुदायो विवक्षितः, अपि वपरित्यक्तेतरपविषयाध्यवसाय एवं समुदायः, અન્ય નિતા' નાયમેવાર્થ પ્રતિપાદિતા, નહિ તત્ર નિશ્ચિતલાવે તેષાં નથ૬, તોડવધાર- ‘ પત્ય સ્વપિયચરિત્યાનવ સેલાં સમૂહો મવતિ તથા ૨ સમુદાયમ વિજયન્ત યામિતિ દ્ધત્વેન મિથ્યાત્વમસર્વિતાવસ્થયાં તપિયરબ્ધ તીની વચ્ચે મિથ્યાત્વમેવ ધાવિતિ રૂઠ્ઠથી સત્ર ડક્ટરશાયામ, પ્રત્યે મિથ્યાત્વે તલનું વાડપિ મિથ્યાવસુરીતિ ઘવ, પ્રમાલિતેતરાર્ધ વિષયસ્થ શ્રાદ્દવાન પ્રત્યેવિ નર પર ના અનુપાયે, સતાં જ તેવાં મુવાપેંડપ સલૂપે સ્વમુરરીયિત કૃતિ જ દોષ હત્યર્થ : નનું જ્ઞાનાનાં ચોપદ્ય નાયિત ત નાનાં શસ્વવાળા વિમિત્રશાહીનાનાં સમુદાય જશાહીનો જ સન્મવતત વાશું તો, લખ્યત્વમિચારાફતે- કવિતા લમધ- અનુપાય— ઇવ ઉતકાફી નાનાજ્ઞાનાનાં નમુવોયો એતિ, તસ્ય સમિત્તિ નાસ્ત મિ ચેન તન્નોત્તોપાઇ ચુક્યતેત્યર્થ વતદેવ સ્પષ્ટથતિતિ- અસ્ય “વિવક્ષિત નેનાન્વય તેવાં નાનાજ્ઞાનાનીમ્ ૐ સમુહાનિ િવિવામિત્વપેલાયામાહ- અપિ વિંતિ! નનું યાયમ્, “પ્રભુ બબિલિયા” યુદં તત્ વાર્થ સદ્ગતમિત્વત - Aોષનિશ્વિત નેનાપતિ યમેવાઃ સ્ત્રપરિત્યત પવષય
-
-
)
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________
થા
અને વ્યવસ્થાપ્રખમ ]
[ રૂષ દ્રવાર્થિવર્થિાપ્પાન્તUધમૃતામ્યામકુંત્રિદ્રયસંયોગવદુમયવાવડર પ્રારબ્ધઃ”રૂટ્યા | - ત્રેવું મન નીમાંસામઘેનનું વિશિષ્ટાયલાયસ્થ લgલાવાર્થ વિશિષ્ટાવક્રાંનિધટ-વટોમયસમૂહોનવત્ સવાહનવાર્થ મૂખ્યમેવ પ્રમાણજ્ઞાન પ્રાપ્ત તિ, તેajરતમિલનયવાદ સમૂહાન્વૌપ્રમાણજ્ઞાનનનના યોજાવ, સાયनयार्थवाचकस्य च वाक्यस्याप्येकस्य सप्तमङ्गया नित्स्यमानत्वात्। न च परेषाभवयवाक्यार्थज्ञानजन्यन्यायवाल्यार्थज्ञानवदस्माकमषि યવસાયાત્મજમુવાદ્યપાર્થ પવા કwાર્થ પર પ્રતિપાવિત શુતિ • જથમવપતે? ફત્યપેક્ષાયામા- હીતિ- અક્ષ્ય પ્રારબ્ધ હત્યના વય ગ્રાહુતિ-સામતિવૃત્તિશતઃ'કુત્યનેનાન્વિતમ્, અન્ય પછાં
પ્રવચે ગ્રન્થત હવામિકાર્યમવર્માવતિ- ગતપ્રસ્તુતવિવાર ત્યાં “નનુ” ત્યનિનજાએવાધીયંક માનદ્ મના વેન્નિતા મામલામવિવાયાઃ “વિવિકિાદવમારિ ? પ્રત્યાપિવાન્ ધરવવિછાવગ્ર€પરત્વવારિષ્ટાવક્રયો પસંદ સાહનથાર્થીવિષયવાસમૂહાઇન્ડનશાને સાવતિ પ્રત્યેવ તર્યો -પ્રામાળુિં સ્થાન, તા લુ સમવતી ત્યા- રમત- મિ નવાયૅ શનિવાગામેવ તત્તદ્વાજ્યાર્થિૉનાનાબુદય તત્તા જયાર્થશાન પ્રત્યેવ તત્તઢાક્યાન શાળવા, સાઇનયાથવણયાસમૂદ્દાઢશ્વનજ્ઞા પ્રતિ પ્રત્યે તત્તન્નવાજ્યાનાં છાપવામાન તૈuસમૂહાત્ત્વનજ્ઞાતવાતી નવાજ્યમેવ તથા વિમવ શ્રેન ઇનયાવિપયનસમૂદાસ્વનજ્ઞાનોત્પત્તિ સ્થાવત્યત યાદ સિઝનચાવાતિ - સજજનપાર્થવોધચેત્યર્થ, થવીદર વિશ્વ વા મવેતન તેન સર્જાયાર્થિવ્રતિપત્તિતમે સતર્યુંપોતનવાર્થમાપતેત્યુપાયમાનવા સમર્થ વાઢનાર્થ - તપાવસ્થામ્ય વાક્યમ્યાનૈવ બ્લેડ નિવેરામાનન્હાહિત્યથી
-
.
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________
३०६ ]
[ તરવવોધિનીવિવૃતિવિભૂષિત ऋमिकनयवाश्यार्थज्ञानजन्यमहावाक्यार्थज्ञानरूपप्रमाणात्मकाध्यवसायोपपत्तिरिति वाच्यम्, न्यायवाक्यस्थलेऽपि प्रतीत्यसमुत्पादेनैकैकजनितखण्डवाक्यार्थज्ञानसमुदायस्यैव महावाक्यार्थज्ञानत्वेनास्माभिरभ्युपगमात्, शवलाध्यवसायान्यथानुपपत्त्या परमतस्यायुक्तत्वात् , अन्यथाऽङ्गुलियसंयोगस्थानीयोभयवादारम्भप्रसङ्गाच । किञ्च, इयं कल्पना रत्नावलीदृष्टान्तेन नय-प्रमाणात्मकैकपैतन्योपपादकसम्मतिवचनविरुद्धत्वादेवानुपादेया, एवं हि तत्
"जहणेगलक्षण-गुणा, वेरुलियाई मणी विसंजुत्ता । रयणावलिवचएसं, ण लहंति महन्ध(त्थ)मुल्ला वि।"
[सम्मति० का० १, गा० २२ 'न च' इत्यस्य 'वाच्यम्' इत्यनेनान्वयः। परेषां नैयायिकादीनाम् । अवयवेति- प्रतिक्षाधवयवेत्यर्थः। न्यायवाति- प्रतिज्ञाधयवपञ्च. कात्मकमहावाक्यलक्षणन्यायवाक्यसर्थः। अस्माकमपि जैनानामपि । प्रत्येकमवयवाक्याज्ञानपञ्चभ्यो महावाक्यस्वरूपस्यायवाक्याथજ્ઞાનમુપનયત રતિ નસ્પમિયિતે, જિતુ પૂર્વપૂવયવવાર્થજ્ઞાર્જ પ્રતીત્યોત્તરોત્તર વવવવાક્યર્થજ્ઞાનમુપગથિત ફત્યેવં પૂવઘાનોપजायमानखण्डवाक्यार्थानसमुदायस्वैव महावाक्यार्थज्ञानत्वेन जैनरभ्युपगमादिति निषेधहेतुमुपदर्शयति- न्यायवाक्यस्थलेऽपीति- अपिना नयवाक्यस्थले कमिकनयवाक्यार्थशानसमुदायस्यैव प्रमाणात्मकत्वम्, न तु समूहोल बनात्मकैकशानस्य प्रमाणवमित्यस्याऽऽभ्रेडनम् । પવમેવ વિદ્યાવ્યવસામો નાતોતિરિરૂમહાવાક્યાशनपरस्य न्यायमतस्यायुक्तावादित्याह- रावलेति । अन्यथा सकल नयाधिषयकसमूहाल चनात्मकमज्ञानाभ्युपगमेासातिवचनविरोधादपि नोक्तकल्पना भद्रेत्यहि- किंधेति । 'इयं कल्पना' इत्यस्य 'अनुपादेया' इत्यनेनान्वयः। तत् सम्मतिवचनम् ।
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनेकान्तव्यवस्थाप्रकरणम् ]
1
[ ३०७
यथाऽनेक प्रकाराः - विषघातहेतुत्वादीनि लक्षणानि, नीलत्वादयथ गुणा येषां ते वैड्र्यादयो मणयः व्यपदेशं न लभन्ते महार्थमूल्या अपि ॥
पृथग्भूता रत्नावली
“तह णिययवायसुविणिच्छिया वि अण्णुण्ण रक्खणिरवेक्खा । सम्म सणस, सव्वे चि गया ण पाविंति ।। " [सम्मति० का० १, गा० २३] तथा प्रमाणावस्थायाम्, इतरसव्यपेक्ष स्वविषयपरिच्छेदकाले वा स्वविषयपरिच्छेदकत्वेन सुविनिश्चिता अप्यन्योऽन्यनिरपेक्षाः 'प्रमाणम्' इत्याख्यां सर्वेऽपि नया न प्राप्नुवन्ति, निजे वा निरपेक्षसामान्यादिवादे, सुविनिश्चिता अपि हेतुप्रदर्शनकुशल अपि, अन्योऽन्यपक्षनिरपेक्षत्वात् सम्यग्दर्शनशब्दं 'सुनयाः' इत्येवंरूपम्, सर्वेऽपि सङ्ग्रहादयो नया न प्राप्नुवन्ति ॥
-
44
जह पुण ते चेव मणी, जहागुणविसेस मागपडिबद्धा ।
रयणावलि त्ति भण्णद, जहेति पाडेकसण्णाओ । "
2
[ सम्मति ०काण्ड० १, गा० २४]
" जह० " इति - " यथाऽनेकलक्षण-गुणा वैडूर्यादयो, मणयो નૉર્વેજીીવ્યપર્વાં નહમતે મહર્ષિલૂલ્યા વિ”
વિસંયુ
इति संस्कृतम् । विवृणोति - यथेत्यादिना, स्पष्टम् ॥
" तह " इति - " तथा नियत [ निजक ]वादसुविनिश्चिता अपि अन्योऽन्यपक्ष निरपेक्षाः । सम्यग्दर्शनशब्द सर्वेऽपि नया न प्राप्नु चन्ति " ॥ इति संस्कृतम् । विवृणोति तथेत्यादिना । व्याख्यान्त माह - निजे वेति ।
""
जह पुणे० " इति - " यथा पुनरत एव मणयो यथागुणविशेष,
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮ ]
[ તખ઼વોધિનીષિવૃતિવિમૂવિતમ્
यथा पुनस्त एव भणयो यथागुणविशेषपरिपाट्या प्रतिबद्धा રત્નાવતિ મળ્યન્તુ, પ્રત્યેામિધાનિ ચ ત્યાંન્ત, રત્નાનુવિદ્ધતયા રત્નાવલ્યાસ્ત વિસ્તૃતયા = રત્નાનાં વ્રતીતે, રત્નીયસન્નિવેશવિશેષય દિશિષ્ટત્તાનાં વા રત્નાવઝીશન્દ્રાવ્યત્વાર્ વિશિષ્ટાનામવિશિષ્ટના ષવગવ્વા ગ્વાસ્થ્યવાન, વિશિદાઽવોશદો થાયન્દ્રભ માતી તાત્ ।
“તદ્ સત્ત્વે વાયા, નહાણુવિત્તિવત્તા . સાËસળસદ્, રુતિ ળ વિસેસસળાઓ ।। - [સમ્મતિ ા o,[ ૨]
શ
O
તથા સર્વ યોા ચચાનુ વિનિયુતવાવ્યા, ‘ચા’ इति वीप्सार्थे, यद् यदनुरूपं तत्र तत्र विनियुक्तं वक्तव्यमुपचारात् ભાતિવના ! રત્નાવત મળ્યો નતિ પ્રત્યેનુંશા ” | તિ સંસ્કૃતમ્। મળીનાં ‘રડ્તાવા’કૃતિ વ્યવહેરો ધામિયાનાો ત્યારે
શ્વેતુમુપર્શતિ– નાવિદ્યુતતિ– રહ્લાવિદ્યુતયા તાવઃ પ્રીત્યન્વયી તરન્નુવિદ્યુતથા ચરજ્ઞાવલ્યનુવિદ્વતા = ૨૯નીયામિન વૈતિશેષશ્ય રહ્તાવહીરાવ્વાવ્યાત્મ્યિન્વયઃ। તદ્ધિશિતિ- શિવેાવિશેર્પાવરપ્રેત્વર્થનનુ વિશિઘ્રોનો રત્નાવું વિશષ્ટ*જય પાવહીરાવયિત્વે સ્થાપિતT-નાવહીશાખ્યત્વે પ્રપ્તચેત્તત્યત આા૪- વિશિષ્ટાનસ્કૃિત- શિવેાવશેોવરિષ્ઠતાનામિત્યર્થઃ 1 વિશિèતિ- ગુરૂત્નવાષરનાન્દ્રાવાવ્યવિત્યર્થઃ । રાવળીદાન્તમુપાદ્ય વા િનય-પ્રમાણાત્મāતન્યનુપપાવ્ તિ- “ સદાગ્યે ” કૃતિ પૂર્વાર્ધવ સંસ્કૃતોિન- ર્થાત ! ઉત્તાર્દશ્ય જ્ઞાનરાવ્યું જમત્તે 7 વિશેપભ્રંશા ' ી કૃતિ સંત | થાઇપેત્યારેવિવનળમાદ- ‘ થયા’ ત્તિ વીવાર્થ વૃતિ તથા
r
k
,,
1
1
,
'
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________
હું અનેરાન્તવ્યવસ્થા શરણમ્ |
[ રૂ.૨ તદ્દાવર શો યે તે તયા, સીન “રમાળ રૂાવ્યાં અમને, નધિશેષસંજ્ઞા-પૃથમૂતામાનાન, નહથ્રોપોલવविशिष्टसाका सकलनपवाक्यजनितनयज्ञानानां तादृशनयज्ञानीयाજ “યથાનુપ” છત્યસ્ય ય ય મનુ તત્ર તત્રત્યથા ના જથાનુપવિનિયુવmાર “વિશેષરા' ફત્યસ્થ “પૃથમૂતાધાંનાનિ” પતિ વિવરણમ્ II રથા પાQત્રાચિતાનાં નાનાં જ રત્નાહી રાષ્ટ્રવાવ તાજેન્યન પેક્ષાણાં વાવવિષયપરિષેત્રેન વ્યવચિતાનાં નવાવાનાં જ વનરાવ્વાવ્યત્વે જ પ્રમાણરાલ્ફ વાખ્યત્વમ્, અથ પુનમેવ રત્નાનાં અથાણુણવિશેષપરિપાટલા સૂત્રપિતાના નૈવિનિયતાવવવાવશરાબ્દવાખ્યત્વે દુિન્નાધીયેરાન્વ્યપરત્વમ્, તયાગ્રોબાણ(માવિ સાવિનયવાહીનાં પપરપેક્ષાણાલિયા દ્રશ્યહવત્વમેતક્ષાયા પચરૂષત્વમિચેત્ર વવવિધપતિવદ્વાન પ્રત્યેજલપ્રદાનિયપ્રતિપાવવા હરિપ્રતિનિધનરાવાë જિતુ સમ્પરના પર્યાય મળશવ્વાખ્યત્વમ્, ઈ વાને નાનાં રત્નવિછીયેજ્ઞામિયત્વે તથા વાને નયાનામેરૂમમાં રાખ્વામિજોધત્વમ્, તત્ર ક્રમાવા
ફનિવૃત્તયા- ગોવાતિ- પ્રમાઈરાખ્યાનતપભજવસતુવિષયકોuથી હદયોપયોત્વવિરિાષ્ટ્રપુ સદ્ધિ સર્જનવાજ્યાનિતનયજ્ઞાનેષુ ચાગાક્ષરથા વૃત્તિરાયા, પણ પ્રમાણરાવળ્યત્વાર્ફત્યનાવિયા, થય રત્નાનાં સવિરોષવિપ્રિન્નાવસ્કીત્વ ધર્મત્તિથી સાઈનયવા નનિનનયજ્ઞાનાનામવ્યોપથોવિશિષ્ટત્વE , નિજન વાક્યનાનિત નયજ્ઞાનાનામનુસ્મૃતી ચોરવરૂપવંસ્થાવગ્રહાશાનવતુ વીમતિજ્ઞાનોપયો×વત્વસ્પેસમવાત, ઘર્વોપયોત્વવણિનિ વારિ સ ર્જનયાનિતનયજ્ઞાનાનિ જેવાં પ્રમાણરાવાવાતા વાધવા, નાઈગતાનીયા સાવલૂરુનવીનજનન
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦]
[ તવધિનવિવૃતિવિમૂવિતમ્ जहत्यकोपयोगस्य या प्रमाणशब्दवाच्यत्वाद् विशिष्टनयात्मા કમાતા શુદ્ધનરાવાય છે
नवग्रहादिचतुष्टयात्मकमतिज्ञानोपयोगवत् साकाक्षसकलन वाक्यजनितनयप्रमाणात्मकचैतन्यस्याध्यक्षसिद्धत्वात् तत्र रत्नावलीદુછાતોપાલાનં થીમતિ ? g-ડજોશાત્રોકોમે સ્વदनसिद्धेऽपि वादिविप्रतिपत्तिजसंशयनिरासेन निश्चयदायार्थ तदुपપાવનાત, તવાદફાનસન્વધિની યાજ્ઞવૃત્તિ થા, પોપયોગશ્ય નિહmનયજ્ઞાનાનું ચૂતવીર્વજોપયોગી પ્રમાણિરાબૂવત્તાતા વિશિષ્ટનવારમાર પડ્યોપયોગત્વવપ્રહૂલવાજીનયવાક્યનાનિતયોનપજ્યારે પ્રમાણ જૈિતાવ પ્રમાણાવંતન્ય મુદ્દા દ્વાખ્યત્વાત શુદ્ધનરાવ્વામિ
વાત, પરંપનિરપેક્ષા સંગ્રહાયો નયા મિથ્યાદાયોશુદ્ધનફાલ્વ્યપદેશયા, તુમમાળવૈતન્ય નિહmવિરિષ્ઠનયાવાં તથ્થુદ્ધ નયફાલ્વ્યપરમતિ તેવાં નાનાં મિથ્યાત્વા છુવાશવાગ્યવં નાચેત્યાહૂ પતા મવતીતિ શાંનુમનિષથે દા
મિયાનચંતનું પ્રતં સુપ્રત્યક્ષસિદ્ધમેતિ તત્ર દાન્તામિધાનમનુ વિતમિત્વારાહ્નતે- વૂિતિ “વહારિ” ત્યવિવાહિચ્છવાયધાળાનાં પરિગ્રહ તત્ર પ્રમાણાત્મકતા સમયન્ત-તિરા યથા હીપહોપāય મતિજ્ઞાનજ્યવહાવવતુપચાત્મહત્વ તથા સમિપર સ્પરલાદ્ધનયવાક્યમવાનેમિલનયાત્મ પ્રમાણપસ્વરૂપવૈતન્યસ્વરવહનસિદ્ધsuપત્તામિનિવેરા અક્ષાબદાઢનસ્તત્ર વિકતપદ્યને વારિન ફિતિ દ્ધપ્રતિપત્તિ તત મેડને વહ૫ મત નતિ હંસાથ મવતિ, તત્તિર તેનૈવ વૈતર્થે મિલનયામાહાત્મમતિ નિશ્ચય જનાવલ્હીદષ્ટાત પવ જુદો વિખ્યતીત્યંતર્થ રત્નાવલ્હદાવોપપાવનીમલ્યા- ઉન્ડભવોવ ના તદુપાવનાત નાવીદપાવના
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ३११
भनेका व्यवस्थाप्रकरणम् ]
"लोइयपरिच्छयसुहो, णिच्छयवयणपडिवत्तिमग्गो य । अह पण्णवणाविसओ त्ति, तेण वीसत्थमुवणीओ।।"
(सम्मति० का० १, गा० २६] लौकिक परीक्षकाणां- व्युत्पत्तिविकल-तद्युक्तमाणिनाम् , सुख-सुखप्रतिपरयुपायः, निश्चयवचनस्य-एका-ऽनेकात्मकनिश्चयवाक्यस्य, प्रतिपत्तिमार्गः-- प्रामाण्यप्रदशेक, 'अथ' इत्यवधारणे, प्रज्ञापनाविषय:-प्रकृतनिदर्शनवाक्यविषयो रत्नावलीदृष्टान्तः, इतितेन कारणेन, विश्वस्त- निशिई यथा ज्ञायते तथा, 'ज्ञापयितुम्' इति शेषः, उपनीत:- उपदर्शितः।।।
न चावल्यवस्थातः प्राग उत्तरकाले च रत्नानां नियतोपलम्भात प्रमाणावस्यायाश्च प्रागुत्तरकालं नयानां तदभावादुदाहरणवैषम्यमिति वाच्यम्, प्रमाणस्यैका-ऽनेकात्मकोपपत्तिमात्रामविल्यवस्थोदाहरणोपादानात् , सर्वथासाभ्ये दृष्टान्त दाकिभावानुपपत्तः ।
उतार्थ सातिगाथासंघादमाह- तदाहेति। 'लोइय." इति"लौकिक-परीक्षकसुखो निश्चयवचनप्रतिपत्तिमार्गश्च । अथ प्रज्ञापनाविषय इति तेन विश्वमुपनीतः ॥ इति संस्कृतम्। विवृणोतिलौकिकेति। व्युत्पत्तति - व्युत्पत्तिविकलाः प्राणिनो लौकिका, व्युत्पत्ति युक्ताः प्राणिनः परीक्षकास्तषामित्यर्थः। 'सुख' इत्यस्य विवरणम्सुखप्रतिपत्त्युपाय इति-लौकिक-परीक्षकाणां सुखेन-अनायासेन, या दान्तिकस्य प्रतिपत्तिः-शानम्, तदुपाय:- तन्निमित्तमित्यर्थः । 'निश्चयवचनस्य' इत्यस्य विवरणम्- एकाने कात्मकनिश्चयवाक्यस्येति, एच. भग्रेऽपि ज्ञेयम् ॥
दार्शन्तिकवेषम्यान्नोफष्टान्तः सङ्गत इत्याशय प्रतिक्षिपतिन चेति- अस्य 'वाच्यम्' इत्यनेनाव:। तदभावात् नियतोपलम्भा
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________
રૂાર !
[ તત્તવોધિનીવિવૃતિવિમૂવિ. रत्नादिकारणेष्वावल्यादिकार्य सदेवेति साङ्खयः, तेषामेवानेन रूपेण व्यवस्थितत्वात् , तदव्यतिरिक्त विकारमा कार्य परिणमत एवेति सांख्य विशेषः । न खलु कार्य कारणे प्राग् उत्पत्तेविधते, नवा માવાનું પ્રતિક્ષેપતુમા- બાળતિ પર્વથા કન્ય તિ-અન્યત્ર ધાવન્માત્રઢચર્થ દશાન્તોપાવા તાવાવ દન્તવાતિધોઃ સામ, થા- “પર્વતો વહ્નિમાં ધૂમા” હત્યા પર્વતે ધૂમર વહ્નિકસિદ્ધાર્થ મલ્હાનવરૂપદછાપાવાનમ્, જયાં ધૂમવત્તાન્માનને વહિંપતિ, વં ઘડિપે ઘૂમવાપાત્ વલિરતિ, પતાવન્મવ તો લોન્, પર્વતે પર્વતત્વ જતુ મહાનતત્વમ્, મહાનત્તે મહાનતત્ત્વ તુ પર્વતત્વતિ વૈપવૅ તો રવિ સમયેવ, કાચા ધર્મમા તાપે રમવોનસ્ય ધિરુદ્ધઘાસસ્થામાવાત સંચમેવ દત્તરાાિક્યોરિતિ એનિવધનદછતાછ - ધામાવાનુપત્તિ સ્થાવું, તથા તેડવત્યારાયણે - અત્ર તત્કાર્યવાહિન સાંથશ્યાસાર્યવાહિનો વેરોપિશામ્યુપનો જ સમીર્વના, વિજુ સલ્લાર્યવાટિન નસ્યામ્યુપામ વિ ન્યાયનિત્યાયિતું પરમતા પવનપુરા મિથ્યાત્વમવિ
તિ- રત્નાશાળદિતિ તૈપામેવ રત્નાનામવા મને હવે તાવીરૂપેળી તંદ્ર ર રત્નાવ્યત્તિરિમા સાચામિપ્રાથનુપર વપિનઘસિવાય[ પતિ - 7
સત્યાવિના- સત્યઃ પૂર્વમપિ ર્ય પળે વિદ્યત ફત્યંત સામત યુનિત્યા નતિ-વાર કાર્યવેળ પરિમિત કૃતિ સાચવશેષજ્ય મત 7 યુમર્થ તદ્દ કિંમતમાયુષ્કત તિ છંછતિ- દિસ્વિતિ સત્તથતિ- તતિવાગે ત્યર્થ gયમૂતવિ પિળા મિસસેવા દ્રવ્યેક્તિવામિત માવેત-7 મિતિ- દ્રશ્યમાત્રમેવ, તવ નિત્યમેવેતિ જ શાર્થ જામા પ્રતિ વાર પ મહિતિ = હિમારે મિચેવપિ
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેરાન્ત વ્યવસ્થા ]
[૩૩ it તેના પરિણમતે, વિ તત્ર જુથબૂત સામગ્રીત उत्पद्यते इति वैशेषिकादयः । न कार्य कारणं वाऽस्ति द्रव्यमानमेव તમારે કૃતિ નેનાવવામબાવાસ્તવમિતે દૃન્તિર્ય સાધ્યમો શાહ
રુ સમૂહસિદ્ધો, પરિણામો વ નહિં લ્યો , તે નં ર ા તે જે ત્તિ ળિયબ મછત્ત !'
[સમેતિક વારુ, જાથા ૨૭] zતથા કતરનમ્પષમ, સમૂહસિદ્ધ – નવજ્યહિ, परिणामकृतो वा-क्षीरादिषु दध्यादिः, यत्रार्थः, सर्वस्यैव परमाणुકરાતીર્થ. દાસ્તા અનાવછીપદાન્તા ગ્રમતા અધિવૈડિનેપકમાવતન્યસ્વ રથડસિદ્ધતા તથાકસિદ્ધતા “૦”તિ- “ફતથા મૂસિદ્ધ પરિમાઇઝતો વા યત્રાર્થ તે તત્ર ૬ તત્ તતિ નિયન મિથ્યાત્વમ્” તિ જીતી વિવૃતિ- સુરતિ શરાર્થ-ડબનવુપ, પત્નીયસિરાવિરોધ નિવેરાવિરોવરિાછાનાં વા રત્નાવહીરાબ્દવાખ્યત્વમંત્યસ્થાનમ્યુપામે રૂાર્થ, સમૃદ્ધિ રત્નાવયારિ ચમતે રત્નાવિધ શાળે રત્નાવલ્યાર્થિમવતિષ્ઠત જોત ત્વી રત્નાલિમૂઈ પવ રત્નવારિત્યાર્થી પરિણમતો વેતિ- વિરોપwતે ઉત્નાવિવિ રત્નાવારિક પરિમિત જ્ઞાતિ વ “નામન્નતો જા' હતિ પતલુપધિત વાઇ- બીપિતિ-ક્ષી
ધ્યાબિ પરિણમત તિ શી વિષ ધ્યાટ્રિક પરિણામત તિ“, ત્રાટ' ફત્યનેન સમિમતા- સરૂદ્ધિશાંચો યત્રાર્થ a Rભૂત- grળા તો વેતિ , રત્નાવલ્યાવિવિ રત્નાદેહૂદ્ધની નાદ્રિ પરિણામછત રહ્યાદ્રિ પરમાણુલકૂદ્ધપ
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________
३१४ ]
[ સંપોધિની વિધિવિતમ समूह परिणामोभयकृतत्वेऽपि विकल्पामिधान लौकिक व्यवहारापेक्षया, ते-रत्नादयः, तदेव-आवल्यादिकमेव, तद्-दध्यादिकम् , न तदेव न क्षीरादिकमेवेति, नियमेन मिथ्यात्वम् , सत्कार्यवादे कारणव्यापारवैफल्यग्रसङ्गात् , असत्कार्यबाद च क्षीरादिकमेव दध्यादित्वेन परिणतमिति व्यवहारविलोपप्रसङ्गात् , सदसत्कार्याभ्युपगमे च
.....
રહીતિસ્પરિણામછતત્યેવમવિરોડપિ યવું વિજયેનામધાન तल्लोके रत्नावल्यादीनां समूहत्त्वेन व्यवहारः, ध्यादीनां च परिणामहतत्वेन व्यवहार इति लौकिकव्यवहारापेक्षयेत्या प्रत्यवति । तत्र कारणमेव कार्यमिति सत्कार्यवादिमतमपि मिथ्या, कार्य શરણાર્ મિન્નત્યસાર્થવતિમતમ મિત્યુનપર મૂરું વિવૃતિ- હતિ . તછન રત્નાદીનાં પરામમાગ્રહरत्नादश इति । 'तदेव' इति तच्छ-देन लावलीपरामर्शमभिप्रेत्याहमावल्यादिकमवति, पवमग्रेऽपि । नादिकमेव रत्नावल्यादिकमिति सत्कार्यवादे सम्भवतकम् , सत्कार्यवादश्च कारणव्यापारवैफल्य. प्रसझतो न युक्त इति तस्य मिथ्यात्वामत्याह- सत्कार्यवादे इति । दध्यादिकं क्षारादिकं नेति वचनमसत्कार्यवादमवलव्य शोभते, असरकार्यवादश्च क्षीरादिकमेव ध्याधिरूपेण परिणतमिति व्यवहारविलोपनसतो न युक्त इति तदपि मिथ्येत्याह- असत्कार्यवादे चेति । तदेवमेकान्तवादः सर्वोऽपि मिथ्यति तन दृष्टान्तस्य साध्यसमता न दोपपोपाय, किन्त्वनेकारावादिनः सदसत्कार्यवाद ५५ युक्त, સત્ર પત્નરત્નાવલ્યોમિન્નામિન્નાં સુવ્યવસ્થિતીમતિ તદાજો તૈન
नेफस्वरूपनयःप्रमाणचैतन्यमपि व्यवस्थितमित्यभिप्रायवानाह- सद• सहकार्याभ्युपगमे चेति-रत्नत्वादेरितयक्सामान्यावाद रत्नसमूहो नानातिवसामान्यशालिवन तिर्यप्रचयः, तेन सामूहिकन्यवहारक्षम. કાર્ય રત્નાર્વાઇવ યથા મવતિ તથા સત્તરોત્તરપર્યાયાનામિત્વ
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनेकातिव्यवस्थाप्रकरणम् ]
[ ३१५ तिचयेनेवोर्खतापचयेनाऽपि सामूहिकव्यवहारक्षमकार्यसम्भवादात्मद्रव्यानुस्यूतनय-प्रमाणात्मकचैतन्त्रमप्रत्यूहमिति भावः ।।
તહેવ"णिययवयणिजसञ्चा, सव्वणया परवियालयो मोहा । ते पुण ण दिवसमओ, विभयह सच्चे व अलिए वा॥"
[सम्मति० का० १, गा० २८] निजकवचनीय-स्वांशे परिच्छेद्ये, सत्या:-सम्यज्ञानरूपा, सर्व ५२ नया:-सहादया, परविचालन-परविषयोत्खनने, मुखन्तीति मोहा:-मिथ्याप्रत्ययाः, परिविषयस्थापि सत्यत्वेनोन्मूलयितुमशक्यस्वात् , तदभावे स्त्रविषयस्याप्यव्यवस्थितः, कस्मात् तानेव नयान्, पुनःशब्दस्यावधारणार्थत्वाद्, दृष्टसमय:- निर्णीतानेकान्ततवा, सत्यान् वाऽलीकान् वान विभजते, अपितु प्रमाणावस्थायांसापेक्षतया. તમૂર્વતાસામામિતિતમવામાશાતમૂહું વાતાવર, तेनापि सामूहिकव्यवहारक्षमकार्यस्य सम्यवनय प्रमाणवरूपस्य साभवादात्मद्रव्यानुस्यूतनय प्रमाणात्मकचैतन्यमविनितरूपमित्यर्थः।
उपार्थसंचादिनी सातिगाथामुपदर्शयति- एतदेवाहेति । "णियय." इति- “निजकवचनीयसत्याः सर्वनयाः परविचालन मोहा। तान. પુનર્ન સમથો વિમનને સત્યાન સ્ત્રીનું લાગે છે તે संस्कृतम्। विवृणोति- निजपचनीय इति- अस्मार्थकथनम्- स्वाशे परिच्छेचे इति, पवमग्रेऽपि । परविषयोत्सनने कथं नयानां मिथ्याप्रत्ययत्वमित्यपेक्षायामाह- परविषयस्यापीति-परनयविषयस्यापोत्यर्थः। तदभावे परनयविषयाभावे । 'तान् पुन.' इत्यत्रविधारणार्थकस्यैवकार स्थाभावात् तानेव नयानित्यर्थः कथमत आह- पुन.शब्दस्थति।
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________
३१६ ]
[ તવોયિની વિકૃતિવિધિતમ્ -स्वादस्त्येव द्रव्यार्थतः' इत्यादिरीत्या नविषयं विभजेतेत्यर्थः ।
तस्मान्नय-प्रमाणात्मकमेकरूपमेवात्मस्वरूपं व्यवस्थितम् , तर कथं विशिष्टकाध्यवसायलक्षणसमुदायार्थत्वोपपत्तिरिति चेत् ? सत्यम्
अपरित्यक्तरूपविषयाध्यवसाय एव समुदायः' इत्यत्रैकत्वस्याविवक्षितत्वादपरित्यक्तेतरूपविषय त्वस्यैव समुदायार्थस्य नय-प्रमाणसाधारणस्थाभिप्रेतत्वात् सकलनयज्ञानं प्रमाणम् , तदेकदेशवाहका इतराप्रतिक्षेपिणो नयाः, तत्प्रतिक्षेपिणश्च दुनया इति त्रैविध्ययनस्थानात , तथा च स्तुतिकार: [श्रीहेमचन्द्रभूरिः]
"सदेव सत् स्यात् सदिति त्रिधार्थो, मीथेत दुनीति-नय-प्रमाणः। यथार्थदर्शी तु नय-प्रमाणपथेन दुर्नीतिपथं त्वमास्थः॥"
[अन्ययोगव्यवछेदिका-श्लो० २८] इति । किमसिविस्तरेण । यदीत्थं न विभजते तहि कथं विभजत इत्यत आह- पि विति । 'ननु विशिष्टस्यैकाव्यवसायस्थ समुदायार्थत्व' इत्यादिना प्रारब्धं पूर्वपक्षमुपसंहरति- तस्मादिति । समाधत्ते- सत्यमिति भत्र अध्यवसाये। यदा चकत्वं न विवक्षितमध्यवसाये तदा यदभीएं सिद्धयति तदीसकलनयनानं प्रमाणमिति । तदेकदेशप्राहकाः प्रमाणविषयीभूतस्त्वेकदेग्राहकाः । इनराप्रतिक्षेपिणः स्वविषयीभूतांशातिरिक्तशप्रतिक्षेपिणः । तत्प्रतिक्षेपिणश्र स्वविषयीभूतांशातिरिक्तवस्त्वंशप्रतिक्षपिणः पुनः। इति त्रविध्यव्यवस्थापनात् प्रमाणं नयो दुनयश्चत्येवं त्रैविध्यस्य व्यवस्थितेः ।।
उतार्थ श्रीहेममन्द्रसूरिभगवचनं संवादकतयोपदर्शयतितथा च स्तुतिकार इति- दुनातितः 'सदेव' इत्येवरूपेणाऽर्थो मीत, -तथा च 'सन्नव वटः' इत्यादिकं दुनयवाक्यम् , नयेन 'सद्' " इत्येवंरूपेणार्थो भीयेत, तथा च 'सन् 4:' इत्यादिकं सुनवाक्यम् ,
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને જાતિવ્યવસ્થાપ્રિારમ્ |
[३१७ નનુ તથાપિ વિસામાવાર્થો વ્યવહારનવજ્યાનુપપન્ના, ફતર્થ તિક્ષો નયવાચોળાહિતિ ? સત્ય- તુર્નાવસ્યાયામેવ તપ, અથવા પરેષાં પ્રમાણાનુuહતøયે વિસામાન્યાWયત્ન
ત્ર સ્ત્રાર્થાલ્યવૈવાપેક્ષા, ર વિતરશતક્ષેપુરક્યોદ્યોન, તીદશોપ્રમાણેન “યાત્ સત્ કૃત્યેવરૂપેળાથે મીત, તથા “ચાત સન્ ધર” ઉલ્યા પ્રમાણાવાવયમ્ ! તુત્ય માવતં સમાવી
તિ-તિ- માવના યથાર્થ સ્વં નથ-પ્રમાણપથેનકુનીતિgધમ્, માથા- નિરાતવાન, દત્યેવમન્વય. સ્વામિપ્રેતા વિસ્તરત ત્યાકામરતોડવનેય ફતિ
નનુ ચઢીતર નવિષયપ્રતિપિન પર્વ નકારતર્દ સલ્ફન્દ્રયવિષયમાવતિક્ષેપિત્વે વિદ્યાપીને ત્વમેવ મચેતેયત,સમાધા
ભાવાર્થ થતો વધવદારના જ શુ ફત્યારફતે- નશ્વિતિ–સચાડપિ દુનીતિનિયમMન્નિધાધૂંજી પળે પિ ! વિજ્ઞાાતિસામાન્યામાવાર્થેાર્થી માત્ત- સમિતિ | તત્ વિ. વિષામાંન્યાર્થચતયાનુપપન્નત્વમેવેન્યત આદું -હુતિ | તદુપપ વિલાસવાથપપત્ત, ટુર્નાવસ્થચૈવ વેચવશ્વાસ્થ વિસામાન્યર્થ યલો તુ પુનયમાવાપન્નચેત્યા બેહાસ્ય પ્રાધાન્ચન વિવસ્થવત્ હવવિષયો વિશેષ પવ, તસ્ય ફલઈ તવા મદ્ વિ સામાન્યર્ય ગળતય વિષયપ્રયોગ નિશ્ચિત સ્થાતિ વિસામાન્યાર્થ થતો વરસોનુuપન્નધ્યાતિ , પંથ પર્વતે દ્વિધૂમયો સદ્ધા પવ ત્વલદ્રાવ, પવમળનુમતિવિષયસ્થ પર્વતે વહિંરદ્ધાવશુ
ક્યર્થમા પહપચૈવ વૃત્તિ ચાલ્ ધૂમોgિ સ્થારિયેપર્વ પડતોવેવ વહૃથમાબૂમામાવયોવેવાણ તસ્વીર પ્રત્યાહુ - તિ | રેવા નાચવીનામું : મત્ર દવિહીન ! હાર્યાય બધાના વિષયમૂતવિરોઘવાર્થવાઢયો તારોરા
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૬૮]
[સોધિની વિવૃતિવિધિતમ્ દેશવ જ દુર્નવોમિતિ થિદો ત્યાદ્ધિ નિર્ણ नयरहस्सादाबस्माभिः।
અથવા “વત્તપિત્ર ર૧]ફૂટ્યાન્હવ્યવહારો નિયતા, તર્થ ગ્રતિ ઘવહાર રુત્યર્થ, તથા– નિશ્ચયનયમિતે શ્રમ વચ્ચવર્ણ વિશ્વ-વજ્ઞાસા-SBસ્પર્શવરવે સત્ય ચત્ર વળતો जनपदस्य निश्चयो भवति तमेपार्थ व्यवहारनयः स्थापयति, न तु સમતમથ, તવ ઢોયાત્રાનહાત, ર વ » ન શ્વેત'ફત્યાઘધ્યક્ષ શાયરdબતલ્લાહન વિણીમાણમાં જ સ્થાતિ શનીયમ , “ તા ત્યાઘધ્યક્ષતાવા
સૈવ રતનવિષયતિપભુદેરાવા નવા વિતિ- ચવ નયરચે- “ વિદ્યમિતરાતિપિત્વા દુર્નયત્વનું, તાપી માધાન્યમાંત્ર પોપમા, પતષવિપરિતુ નૉત્રાડમિયતે પ્રત્યેના પિ૦ રૂ૨] ફચેતાવન્માત્રામમિતિમ્, તથાપિ “નાર ઘુપાદાનતોડન્યત્ર તબ્રિઝાક ત ત્યાખ્યત રૂતિ વિરોધજિજ્ઞાસુમિરાત સ્થાન્ત મેતદુપપામવન્ટોનીયમિત્યતત્તાપર્વકૃદ્ધિ વવનમ્, અર પર્વ નવરહ્યા ફત્યાદ્રિપક્વમુપામિતિ “વશરૂ વિછિયલ્થ” પત્ર ર8].ફતિ સૂરસ્થ વ્યાઘત્તિરમાઈજયતિ. ઢોલવ્યવહાર્વે વ્યવહારનો ત્રાતત્યમુમર્થનુપાતિતયાહીત્યાના જ રિત-નિશ્ચયનયમતમાં ભ્રમરાહે પન્નવર્ષાવિત વ્યવવારનો નૈવ થાપતીત્યા તવ ભ્રમઃ કૃષ્પાવલિ મનવા ચોદયાત્રનિર્વાહાત્ ઢોધ્યવહારપરા “ ” ફત્યસ્થ રાદ્ધનીમત્યિનેનાન્ડયા ઇવ શ્રમરોડ પલ્લવવિસ્વાર્ષિ નિશ્ચચતો મા ! મતસ્મિન તત્કામાવામાવતિ ભ્રમ તદ્દન તત્કામાવાળત્વેનો નિજે હેતુમાણ- રેત તો કમૂરતિ
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેાન્તવ્યવસ્થાપ્રામ્ ]
[ ke
શ્વેતાદ્યમવિષયત્વ પામત, તાદશજ્થળે ૬ માવસત્યતાગ્રાહવ્યુત્પત્તિમહિમ્ના શ્વેત પિવાનાંમુદ્ભૂતશ્વેત વિપાવપ્રદેળ જોષામાર્થાત વિન્ !!
જ્ઞાનયાતેિિનત્યચેતના વેતનત્ર-સ્તુ-પ્રતિાવ સાંપનું વર્શનમ્રપત્રમ્, ચરૂ વાવી
"
પદ્મતત્ત્વન શ્વેતામાવવાનું શ્રમ ચેયં પર્યવસિતવાળાT ‘શ્રમોન રવેત્તા ’ત્યાધધ્યક્ષોભૂતતાં શ્વત ઘમા વષયત્વેન અમને શ્વેત્તાવિનુભૂત પવેદ્યુતવા શ્વેતવમાવતિ અમરે હુમૂતતા શ્વેતાદ્યમાત્રાત્રેન તતિ પ્રાત્વક્ષેપ હૌજિપ્રામાણ્ય તંત્ર સમ્માવિત્યર્થઃ । તાહાયકે આ ‘અમો 7 શ્વેતઃ' દર્શાવાન્વસ્થળે ચ । માસયતેતિ- અમિપ્રાયસત્યતત્વચ ‘અમો ન શ્વેતા ’પતિ વાક્યપ્રયોઃ પુત્તઃ હું વર્જ્ય અમરે હદ્ભૂત શ્વેતામાંવ વોધયતુ 'કૃમિપ્રાયઃ તત્સત્યંત પ્રદ્રવ્યુત્પત્તિઃચન્દ્ વાન્સ્ડ અથવઇિયોતિ સાયન્ય જ્ઞ પાર્થ તિ, તદદ તલામથ્થૈનેત્યર્થઃ । શ્વેતપસ્યાદ્ભૂતÄત થવું ત્ નાઽશ્રીચેત તદ્દા વસ્તા નોપપદ્યતેતિ તાત્પર્યોચથાનુપપયા શ્વેત પત્રસ્યોદ્યૂત ખેતો જાળઽક્ષીયત કૃતિ ‘શ્વેત વિપત્તુભૂતખેતબોધેયો તમ્' ત્યેવસ્વરૂપો'તદ્વૈતાન્િત્વત્ર ખત્તાત્પર્યુંઅતઃ શ્વેતા વિપત્તો સાત્તિ"નન્યોમૃતશ્વેતાદ્ય સ્થિતિ દ્વારા ‘જીતૂભૂત શ્વેતાવમાવવાનું શ્રમ” ચૈવ તતિ સમ્રાવક્ષાગ્રામ (જિતત્ત્વ શાોધસ્ય સમ્ભવેન ોષાસાવિત્યયઃ
વ્યવહારનય(મુહ્યં સાલ્યવાનમિતિ પ્રતિપાદ્ધતિ માયાવિત્તિ-વ્યવહારનયાવિત્યર્થ, અસ્ય ‘ઉત્પન્નમ્' ત્યત્રાવર્ષઃ ।
નન્વયંત્ર પામતāવ વ્યવજ્ઞાનયલમુત્થલેન પ્રતિપાનમ, અવા તુ સૌંપશનમેવ વ્યવહારનયમુન્ધત્વન પ્રતિપાદ્યત પ્રતિ
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦]
[ તત્વોની વૃતિષિત - “G &ાવિ રિસ, પર્થ દ્રવ્રુષિ વત્તવં” I -
[સન્મતિ ૦ ૨ ૦ ૪૮ ] તે દ્રવાર્થિાપત્ર વ્યવહારક્ષા-ડશુદ્ધદ્રવ્યાર્થિવ પર દ્રવ્ય शुद्धद्रव्यार्थिकप्रकृतेः सनहनयरूपाया वेदान्तदर्शनोत्पत्तिमूलताया હતત્વારા તણ્ય પેય પ્રક્રિયા- “મહાવિર્યધામનન ફ્રારોशक्तिप्रचितात् प्रधानादेव कार्य मेदाः प्रवर्तन्ते, तच्च सत्वरजવપકલ્પતમે પ્રતિમતિ ઇત્યતા સિદસેનવિવાવાવસ્ત્ર પ્રમાણતોપતિ - ચન્દ્ર રાહીતિ- થવું ચાલ્ વાવી વા-િ પ્ર૩િ સિદ્ધસેનવિવાર પવન હેત્વર્થઃ ! “s વિ” રતિવન પિઠ નમેત વ્યાર્થિની વચમ્ ત સંસ્કૃતમ્ II દ્રવ્યર્થાથ સુદ્ધાશુદ્ધસેન દ્વિવિદ્ય, તત્ર શુદ્ધવ્યાર્થિal સામાન્ય માત્રાહી સકું, શુદ્ધદ્રવ્યાચિકા મેત્રાલ ચવદાર, ૩ પર્વ દ્રવ્યાર્થિવનાંગ વિવશત રૂલ્યા- વ્યાર્થિવતિ ! શુદ્ધ દ્રવ્યથાસ્ય દ્રવ્યાર્થિવપન તો ન રદ્દMનિત્યપેચીમાંમુદદ્રવ્યપ્રવ્રુતપિતિ !
સદ્વિદર્શનમતળમાવેતિ- તારા વેર- સદ્ભાવનસ્ય ત્ય ! “મહાવા ફત્યવિનાના રમેવ વક્ષ્યમાળા પ્રથિ બન્ત પરિપાટી ! મહાદ્વીતિ- મેઇન વુદ્ધમિધામિનળમુખ્યતે, અવ્યmતુ પ્રધાન પ્રથથાપવાલુબ્રોત્પાત શત્રતસ્તત્ત્વ મછવ્વાવતા,
માર્ગદમ્, પ્રાતઃ સર્વાક્ષયાં પ્રસ્થાનત્યં મધરોપાયાનનાનુઈરામિવિતવાવે ત્યાનાય નqવાદાગ્રામનોરોઝિચિંતા રતિ પ્રધાન રૂલ્યસ્થ નિરોપણમ્. પ્રધાનમતિ પ્રતેઃ તજ્ઞા ! પ્રધાન વિસર્વમત્ય#ાયામા-તતિ-પ્રધાને ત્યર્થ, સર્વધુ મહારાજ ,
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________
भनेकान्तव्यवस्थाप्रकरणम् ] .
[ ३२१ स्तमसा साम्यावस्थालक्षणम् , ततः प्रथम बुद्धिरुत्पते, युद्ध रहङ्कारः, अहङ्कारात् पञ्च तन्मात्राणि शब्द-स्पर्श रूप-रस-गन्धात्म. कानि, इन्द्रियाणि चैकादशोत्पद्यन्ते, तत्र श्रोत्र त्य-चक्षुर्जिह्वाघाणलक्षणानि बुद्धीन्द्रियाणि पश्च, वाक्पाणि पाद-पायूपस्थसंज्ञानि कर्मेन्द्रियाणि च पञ्च, एकादशं च सन इति, पञ्चभ्यस्तन्मात्रेभ्यः पञ्च भूतानि, शब्दादाकाशः, स्पशाद् वायुः, रूपात् तेजा, रसाउपष्ट भक चलं च, तमो गुरुवारणकं च, एरवरूपाणां सत्त्वरजतिमा साम्यावस्थालक्षणम्- समभावेन यदवस्थान तत्रवरूपं प्रधान प्रकृतिलि. त्युच्यते, तच्च सर्वस्य कार्यस्य कारणमेव, न तु कस्यापि कार्यमतो' मूलप्रकृतिरित्यास्यायते । ततः प्रकृतिस्वरूपात् प्रधानात् । प्रथमं न ततः पूर्व कस्यापि कार्यस्याविर्भाव इत्यतः प्रथमम् , वुद्धिश्व प्रकृति-- વાત્વાન્ ભવતિ, મહદ્વારા પાત્વા પ્રતિતિ પ્રતિविकृतिः। वुद्धेरहङ्कारः 'उत्पद्यते' इत्यनुवर्तते, सोऽपिमहत कार्यवाद विकृतिः, तन्मात्रादिषोडशकार्यवर्गस्य कारणत्वात्प्रकृतिरिति प्रतिविकृतिः । अहङ्कारादित्यादि स्पष्टम्, केवलं शब्दादौ प्रत्येक तानयोजनया शब्दतन्मात्र स्पर्शतमात्र पतन्मातरसत-निगन्यता जाणीत्येवं पञ्च तन्मात्राणि वोध्यानि। इन्द्रियाणामेकादशसंख्यकत्वं' कथमित्यपेक्षायामाह- तत्रेति- इन्द्रियेषु मध्ये इत्यर्थः, अत्र पञ्च तत्राणि अहङ्कारकार्यत्वाद् विकृतिः, पञ्चाकाशादिभूतकारणत्वाद प्रकृतिरिति प्रकृतिविकृतिः, एकादशेन्द्रियाणि तु अहङ्कारकार्यत्वाद' वित्तिः, न तु कस्यापि तस्वारस्य कारणमिति न प्रकृतिः । पचयस्तन्मात्रेभ्यः पञ्चभूतानि- 'उत्पद्यन्ते' इत्यस्याऽनुकर्षणान्वयः। જળાત્ તન્માત્રા સ્વમૂતત્તિત્યિક્ષાયામાદ્દ- શબ્દાવતિशब्दतावादाका। उत्पद्यते, स्पर्शतन्मात्राद्घायुरुत्पद्यते, रूप.. तानात् तेज उत्पद्यते, रसतन्मात्रादापः समुत्पद्यते, गन्यतन्मात्रा पृथ्वी समुत्पद्यत इति । उकार्थे साजथाचार्यस्थेश्वरकृष्णस्य साति
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________
३२२]
[ તવોચિની વિકૃતિવિભૂષિત दापा, गन्धात् पृथिवी" इति, तदुमीश्वरकृष्णेन
" प्रकृत हस्तितोऽहङ्कारस्तस्माद् मणश्च पोडशका। तरादपि पोडशकार, पञ्चम्यः पञ्च भूतानि"।
साङ्खयकारिका-२२] . अत्र च 'महान्' इति चुभयभिधानम् , बुद्धिश्च 'घट: ५८ः' इत्याधयवसायलक्षणा, अहङ्कारस्तु- 'अहं सुभगोऽहं दर्शनीया' इत्याचाकारः, मनस्तु सङ्कल्पलक्षणम् , यथा-फस्यचिद्घटोमान्तरे भोजनमस्तीति शृण्वतः सङ्कल्प: स्यात यास्यामि, किंतत्र दधि स्थाई, उतस्विद् दुग्धम् ?' इति, तदयं बुद्धयहङ्कार-मनसा भेदो मन्तव्यः, महदादयः २३ प्रधान-पुरुपौ चेति पञ्चविंशतिस्तत्वानि, भुपदर्शयति- तदुकमीश्वरकृष्णेनेति । प्रकृतरित्यादिकारिकार्थी व्यक्तः । अत्र च उपाकारियां च । प्रतिनियत कार्यापदर्शनेन बुद्धयादीनां लक्षणं क्रमेण प्रकटयति-बुद्धिश्चेत्यादिना-'घट ५८श्व' इत्याचव्यवसायन कार्यण लक्ष्यते वुद्धिः, यस्याऽयमध्यवसाय कार्यमन्त:करणस्य, तदन्तःकरणमित्युकाध्यवलायलक्षणा वुद्धिरित्यर्थः। अहवाररस्वति- 'अह सुभगोऽहं दर्शनीयः' इत्याचाकारः परिणामो यता
करणात् ससुलसति तदाकरणमहङ्कार इत्यर्थः । मनस्त्वितियस्मादन्तःकरणात् संकल्प उपजायते तदत करणे भन इत्यर्थः । संकल्पः कोश लमुल्लसतीत्यपेक्षायामाह- ययेति । तत्र सामान्तरे। अन्तकरणत्वाऽविशेषेऽन्युफकार्यवलक्षण्याद् वुद्धयादीनां भेदइत्याईतदयमिति । एवं चोक्कदिशा साशयदर्शने पञ्चविशतिरतरवानि, वज्ञानाच मुक्तिरित्याह- महदादय इति- अत्रादिपदादहकार पञ्चdमाकादशेन्द्रिय-पञ्चभूतानां महणम् , तेन त्रयोविंशतिर्महदादयः । यज्ज्ञानमात्रादेव-पञ्चविंशतित्वज्ञानमात्रादेवा एवकारव्यवच्छेद्यमुपदर्श
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनेकान्तव्यवस्थाप्रकरणम् ]
यज्ज्ञानमात्रादेव सर्वेषां मुक्तिः, न तु वर्णाश्रमोचिताचारस्याप्यपेक्षा,
[ ३२३
वदुक्तम्
" पञ्चविंशतितत्वज्ञो, यत्र यतो त्राश्रमे रतः । जटी मुण्डी शिखी वापि, सुच्यते नात्र संशयः " ॥ [ ] इति । महदादयश्च प्रधानात् प्रवर्तमाना न कारणादत्यन्तभेदिनो भवन्ति चौद्धाद्यभिमता इव कार्यभेदाः, किन्तु त्रैगुण्यादिना प्रधानात्मान एच, तथाहि यथा प्रधानं त्रिगुणात्मकं तथा बुद्ध्यहङ्कार तन्मात्रेन्द्रिय-भूतात्मकं व्यक्तमपि त्रिगुणात्मकम्, कृष्णादितन्त्वारख्घपटादेः कृष्णादित्वस्यैवोपलम्भेन कारणगुणानुरूपगुणस्यैव कार्यस्य सिद्धेः । किञ्च 'इमे सत्वादयो गुणाः, इदं च महदादि यति - न त्विति । वर्णेति - ब्राह्मण-क्षत्रियवैश्यशूद्राश्चत्वारो वर्णाः, ब्रह्मचर्य - गार्हस्थ्य वानप्रस्थ-संन्यासाश्चत्वारश्चाश्रमाः तेपां प्रत्येक कर्तव्यत्वेन विहितस्याचारस्य प्रतिनियतस्यापि सुकौ नापेक्षेत्यर्थः । उक्तार्थे प्राचां सम्मतिमाह- तदुफमिति । ' जटी ' इति जटाधारिणां ब्रह्मचर्य - वानप्रस्थानां श्रहणम् । 'मुण्डी' इति संन्यासिनो ग्रहणम् । ' शिखी ' इति गृहस्थस्य ग्रहणम् । साङ्ख्यमते कार्यस्य कारणादभेद एव न तु भेद इत्याह- महदादप्रचेति । 'बौद्धा०' इत्यादिव्यतिरेकि
,
टान्तः तथा च बौद्धादिमते तथा कार्याणि कारणादत्यन्तभिन्नानिन तथा साङ्ख्यमते महदादिकार्य प्रधानरूपकारणतोऽत्यन्तभिन्नमित्यर्थः । यदि महदादयो न प्रधानादत्यन्तभिन्नास्तद्दि कीदृशास्ते ? इति पृच्छति - किन्तिवति । उत्तरयति - त्रैगुण्यादिनेति । महदादीनां त्रैगुण्यादिना प्रधानात्मत्वमेव प्रपञ्चतो दर्शयति- तथाहीत्यादिना । प्रधान नस्य त्रिगुणात्मकत्वे तत्कार्यस्य महदादेरपि त्रिगुणात्मकत्वं कारणगुणानुरूपगुणकमेव कार्य भवतीत्येतत्समर्थनेन व्यवस्थापयतिकृष्णानीति | त्रिगुणत्वेन महदादिकार्यस्य प्रधानात्मत्वं व्यवस्थाप्या
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________
રૂર૪ ]
[ તરવધિની વિકૃતિવિધિતમ્ થાત” રૂતિ ન શક્યતે વિવેવતું, રિતુ “ જુનાસ્તસ્ વ્યકતમ, થર્ તે ફુવિવેજ્યોમય, તમયમરોષતો વિષયો મોસ્વામીવાત્, સર્વપુરુષાણાવિશા મેવા વખ્યદ્વીવલ્, તને સુવાવરોહાવેલ્સવાત પ્રસવાર્ષિ વ, ચાર પ્રધાન વૃદ્ધિ સામાન્ય જ નથતિ, સાહારમ, સોડા तन्मात्राणीन्द्रियाणि च, तन्मात्राणि च महाभूतानि जनयतीति, stવજન તત્વ્યવસ્થાપતિ-વિરતા ચારતો વિવેકવરૂપસુવર્ય વર્ષ માવતિ- ઉમે ફરિતા ફેતિ gયંત્રણ વિવસ્વાઝાત્વેિ જ ચારિત કૃતિ-શિસ્વિતિ Sત્તરથતિ- ૨ તિ, તથા વામન પ્રદ્યુમેવાવત્વિમનસેન જ સવાવિત્રિગુણસ્વપપ્રધાનમારવં મારિત્યાયઃ મોષવમાવત્વેન વિજયત્વે થથા પ્રધાનસ્થ તથા મદવા પતિ વિપીન પ્રધાનાત્મહત્વે મહ રાવિહ્યા- તતિ ! સમયમરિ ! પ્રધાનાત્મળાજામદ્દવાવિવાર્થ તકમપિ' ગ્રન્નૌવ તિથિન્ની વથા પાર્વપુષાણાવિરોધ મોળી તથૈવ તદુમામાપીત્યર્થઃ સુવહુવિમોદાવેજન્ટેન ચચા પ્રધાનમતનું તથા મહુવલમપત્યચેતનાન તો ક્યમિત્યAતનું વેતા મુતિ- પત્ર સ્ત્રી સાવન સ્ત્રાવ થતપન્ના હવામિન ખુવાતિ , તત્વ હ્ય દે? તેં પ્રતિ તવહપગુણસમુદ્રવાત, સપત્નીવાવરતિ, તત્ વહેતો? તા ર્થાત નો ગુણસમુદ્ધવાત, ૨વમવન્દ્રમાં વના મોતિ, લત્ શ દેતો? તે પ્રત તમોપwદ્ધવારુતિ વવદ્યા અપસ્જિર સુવડુત્તમોઢાઢવું સવ-રમોમુખમવāન રપતિમ્, તqદાન્તન લર્વત્ય પુરુષમિત્રસ્ય જુ-ફુદ્ઘ-મીઠ્ઠાવેવમવન્તવ્યસ્ત વમત્વેન બ્રધ• નાત્મક મહાપતિ- પ્રવર્ધિ તિ પ્રણવત્વમેવ પ્રથાનાહીનાં પતિ-વંત ફત્યાદ્રિના શોપિ રિપિતા કાર ‘ઝનથતિ' હત્યનુવર્તરિ, પવમા સોડવ અઢારસેવિકા ધાર્ય
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________
બનેશાવ્યવસ્થાની
[ ३२५ तस्मात् त्रैगुण्यादिना तद्रूपा एव कार्यभेदाः प्रवर्तन्ते । यथोक्तम्--
"त्रिगुणमविवेकि विषयः, सामान्यभपतनं प्रसवधर्मि । व्यक्त तथा प्रधान, तद्विपरीतस्तथा च पुमान्" ।
[साहयकारिका-११] इति । अथ यदि तद्रूपा एव कार्यभेदाः कथं शास्त्रे व्यक्ता-ऽव्यक्तયોલોવિર્ણન?–
"हेतुमदनियम पापि, सक्रियमनेकमाश्रित लिङ्गम् । सावयवं परतत्रं, व्यक्तं विपरीतभव्यक्तम्" ॥
[साहयकारिका-१०] इति क्रियमाणं शोभेत। अत्र ह्ययमर्थ:-हेतुमत्- कारणवद् व्यक्तभेव, बुध्यादीनामेव प्रधानादिहेतुमत्वात्, न त्वमव्यक्त कृतश्चित् , यतः, अनित्यम्, अन्यतो हेतुमच्चाउसिद्धरेतद् हेत्वभिकारणयोस्तादात्म्यमुपसंहरति- तस्मादिति । तद्रूपा एव प्रधानरूपा ५५ । उकार्थे सासयकारिका संवादकतया दर्शयति- तदुक्तमिति । "निगः" इति कारिका निरूपितार्था एव । तद्विपरीत: गुण्याचभावात् प्रधान व्यक्तीभ्यां विलक्षणः । तथा च व्यापकत्वादिना प्रधानसशश्च, पुमान् कूटस्थनित्यश्चेतनः पुरुष ।
ननु साईयमते यदि प्रधानामहदादेर भिन्नत्वमेव तहि सा शास्त्र एव तयोलमण्योपवर्णनसझतमित्याशङ्कते- अथेति । तद्रूपा एच कारणीभूतप्रधानात्मका ५५ । ' कथम् ' इत्यस्य 'शोभेत' इत्यनेनान्वयः । शास्त्रे साडयमन्थे । वैलक्षण्योपवर्णन "हेतुमद् ' इत्यादिस्वरूपेण क्रियमाणम् कथं शोभेत इन्यन्वयः। " हेतुमद०" इत्यादि. कारिकार्थमुपदर्शयति- अत्रेति- " हेतुमद्" इत्यादिकारिकायामित्यर्थः । व्यकमेव बुद्धधादिकमेव- अव हेतुमाह-बुद्धयादीनामेवेति । ५वकार०यवच्छेद्यमुपदर्शयति- न विति। अव्यर्फ प्रधानम् , एव हेतुमत् ।
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________
३२६ ]
- [ तपपोधिनी विकृतिविभूषितम् धानमिति न पौनरुत्यम्; तथा प्रधान-पुरुषो यथा विभुत्वेन व्याप्त्या वतते इति तो व्यापिनौ, नैवं व्यमिति तदव्यापि, यथा च संसारकाले बुझ्यहवारेन्द्रियसंयुक्त सूक्ष्म शरीराश्रितं व्यक्त संसारि, नैवमव्यक्तम् , तस्य विभुत्वेन सक्रियत्वायोगात् , वुझ्यहङ्कारादिभेदेन चानेकविध व्यक्तमुपलभ्यते, नाव्यक्तम् , तस्यैकस्यैव सतस्त्रैलोक्यकारणत्वात् ; आश्रितं च व्यम्, यद् यत्रोत्पद्यते तस्य तदाश्रितत्वात् , न त्वेवमव्यक्तम् , अकार्यत्वात् तस्य; लय न तु नैव, पतेन विपरीतमध्यपमित्युपणितं भवति । 'कुतश्चिद्' इति स्थाने 'कुतचतद् ?' इति पाठी युक्तः, कुतः करणाद्धेतोय हेतुभदित्यवधारितमिति पृच्छा। उत्तरयति- यतोऽनत्यम् मनित्यं हि हेतुमद् भवति, अनित्यत्वाद् वुद्धयादिकं हेतुभदित्यर्थः। अनित्यत्वमेव हेतुमत्यसिद्धये कुत उपदर्शितमित्यपेक्षायामाह- अन्यत इतिअनित्यत्वभिन्नादित्यर्थः। एतत्विभिधानम् कारिकायाम् 'अनित्यम्' प्रति हेतुवचनम् । इति पतरणात कारणात् । न पोनरुत्तयम् 'हेतुमद्' इत्यनेनाऽनित्यमेव परत्यभिधीयते, तदेव च 'अनित्यम्' इत्यनेना. पीत्यर्थतो यत् पौनरुत्यं तद् 'हेतुमद्' इत्यस्य सिद्धये हेतुपचन. मतद, न तु स्वतन्त्रमेतदित्युपवर्णनेन सम्भवतीत्यर्थः । अध्यापि व्यक्तं व्यापि च प्रधानमित्येवं तयोवलक्षण्यमित्याह- तथेति । तो प्रधान-पुरुपौ। नैव प्रधान-पुरुषाविव न व्यापि। तत् अव्यक्तम् । व्यक्त सक्रियम्, प्रधानश्वाकिय इत्येवं सक्रियत्वाऽक्रियत्वाभ्यां व्यक्तप्रधान. योवलक्षण्यमित्याह- यथा चेति । नवमव्यक्तमिति-प्रधानं न तथा संसरणशीलमित्यर्थः । तत्र हेतुमाह- तस्येति-प्रधानस्येत्यर्थः । वुद्धथादेय. स्यानेकत्वंप्रधानस्याऽव्यक्तस्यैकत्वमिस्नेकत्वैकत्वाभ्यां तयोर्वलक्षण्य. मित्याह- बुद्धयहकारादिभेदनेति । नाऽव्याम् अव्यक्त प्रधानमनेकविध नोपलभ्यते । तस्य प्रधानस्य। आश्रितत्वा-नाश्रितत्वाभ्यामपि व्यकाज्यायोलक्षण्यमित्युपदर्शयति- आश्रित चेति। न त्वेवमन्यतम्
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યિવસ્થામાામ્ ]
[ ૩૨૭
પછીતિ નૃત્થા જિજ્ઞ ૨ બાતમ્, તાહિ- પ્રયા, મૃર્વાન તન્માત્રેવુ હ્રીયન્તે, તન્માત્રાળીન્દ્રિયાળિ ચારે, સોઽવ યુદ્ધો, સાપિ પ્રધાને, મૈં લેવમન્વનન્ત વિષય રાતિ; સ્રીનં વાડન્યવાક્ષમય મતિ યાાતિ જિનું પવતમ્, ન લેત્રમ પણ્, અજાયવાત્ ાોન્સુલ પાનુપમેન વસ્ય ધારાહિદમાવાશ્વ, સામત્રં તમ્, શબ્દ-સ્પર્શે આવલ ધામનીવૈયુવતત્ત્વાર્, ન ચૈત્રનવ્યવતમ્, તેત્રે ગુન્હાહિબ્વતીનામનુંપત્ત્તવ્યે, તથા યથા ‘પાર નીતિ પુત્રો ન સ્વતંત્રા' તથા થાતું સા ગાયત્તાત્ પરતંત્રમ્, નૈવમન્યવતમ્, બારણાધીનસ્ત્યાત, સર્વા ચેતિ II
'
અન્યમાશ્રિત 7 મતિ। તત્ર હેતુ - અચાત્ રહ્યેતિ-પ્રયાનો ડાર્યત્વજ્ઞ ાિપિ તદ્રુત્વવત ત્વતોના શ્રમિત્યર્ચઃ । હય મિત્વāજિન્નત્વ જ્ઞાામિત્વક્ષળાહિતામ્યાં તોવપયમિયાદ- મિતિ । ર્ઝન વર્જિત્વમેવ વ્યય માતિતવાદીયાવના– જાય જાણે વિછીયત વૃત્તિ મૂનિ જાળિાષ તન્માઅેવુ જયન્તે, વમત્રેપ। લદારે જયન્તે ’ત્યનુ વમનેાપ! સોવિ અહંકાોપ, અત્ર વર્તાવળરામેન ‘હોયતે ” કૃતિ સવૈન્ય, પદ્યમથ્રેડવિ। સડન યુનિવઙવ જિજ્ઞવ જ્ઞ પ્રધાન ત્યાદ- નવેવ મતિ 1ાર્યવતા ામર્ત્ય િિમતિ પક્ષાન્તાશ્રયળને વ્યસ્ય હિંદ્ધત્વનન્ય સ્થાનિત્વમુપપાતિહીને નૈતિ । ‘ન હ્યેવમવ્યમ્ ચ્ચે સમર્થનાયા- મ ચારિતિ સૂક્ષ્ય કર્મીનસ્વી સુવિયવ નિરવયાથાં વ્યા-54! યોનજાય મુપપાįતિ- સ યમિતિ । તત્ર પ્રધાને પતંત્રવા ઉપતંત્રનાચ્યા તયોર્વેક્ષયમાવતિ યંતિ । જાળાયત્તત્વક્ષĒપત્તશ્રમવ્યથ હોર્મોન્નાસ્તીયાદ- મઢાળાધીનસ્ત્રાવિત્તિ સમપિત્ત
તયેત્તિ
"
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________
"३२८ ]
[ तत्वधिनीविवृतिविभूषितम् न-परमार्थतजाप्येऽपि प्रकृति-विकृतिभेदेन तयोर्मदाऽवि. रोधात् , विकाराणां स्वभावतस्त्रगुण्यरूप प्रकृतिरूपत्वेऽपि सत्व-रजस्तमसामुत्कटलविशेषान्महदादिभेदेन सर्गवैचित्र्यसिद्धः, वैधभ्यं धेतन तु भेद इति कारणात्मनि कार्यमतीति प्रतिज्ञातं भवति । अत्रद हेतुकदमुद्धावयति
नेति। तद्रू येऽपि महदादेः प्रकृत्यात्मकत्वेऽपि। प्रकृति-विकृतिभेटेन प्रधानं प्रतिः, महदादिकं विकृतिरित्येवं प्रकृति-विकृतिभेदेन । તો પ્રધાનમવાદ્યો તાદ્ર તિ વાથત્યક્ષાયામાદુંविकाराणामिति-महदादीनामित्यर्थः। स्वभावत इति- प्रतिक्षेपं सत्व सत्त्वरूपेण परिणमते, रजो जोरूपेण, तमस्तमोरूपेणेत्येवं यः स्वभावः कारणगतः स कार्यऽपि, तस्मादित्यर्थः। गुण्यरूपेणेतिनिरुतस्वभावतस्वैगुण्यं यथा प्रत्यवस्थायां तथा विकृत्यवस्थायाअपीति तेन त्रैगुण्यरूपेणेत्यर्थः। प्रकृतेः प्रकृतिरूपत्वं सत्त्वरजमोरूपत्वम् , तच विकृतावपि, एतावांस्तु विशेषः प्रत्यवस्थायां गुणानां समभावेन व्यवस्थान विकत्यवस्थायां तु विषमभावेनेति सम-विषम भाषाऽविवक्षयोभयोरवि गुण्यरूपेणैकत्वमिति कृत्वा प्रतिरूपत्वेऽपीति । साविक-राजस-तामसभेदेन वुद्धयादिना वैविध्यम् , तत्र यस्मिन् बुद्धयादी रजतमोगुणद्वयापेक्षया सत्वस्योरफटत्वं तत् साविकम् , पवं राजस-तामसे अपि योध्ये, तादृशोरफटत्वविशेषतः सात्त्विक राजस-तामसवुद्धयादिभेदेन सर्गवैचित्र्यसिद्धिरित्यासरवरजस्तमसामिति । अयं च वैधात्मिा भेदो न स्वरूपमेद इति ताशवधायसद्भावेऽपि कारणात्मत्वं कार्यस्थ न विरुद्धयत इति कारणात्मनि कार्यमस्तीति प्रतिक्षातं साकय स्थाऽनावधिमित्याहवैवम्यं ह्येतदिति ! कारणात्मनि कार्यमस्तीति प्रतिज्ञामात्रेण-न सत्कार्यपादसिद्धिः, तथा सति कारणात्मनि कार्य नास्तीति प्रतिक्षामात्रेणासत्कार्यवादोऽपि सिध्येदित्यतस्तत्र तुरवश्यमेवोभावनीय इत्या
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેાન્તવ્યવસ્થાપ્રજામ્ ]
[ ૨૦૧
"3 !
અસરાવુપીવાનપ્રઢળાત્ સર્વસમ્વાઽમાવાત્ । સશસ્તસ્ય શારત,ારમાધ સાર્થમ્ ' I [ સા@Alfરwો-૬ ] અધસત્ યે૩, તવા નમોનહિદ્દમપિયેત, ન ચૈવ માંત, તĂાર્ચત યિતે ઉતાવિમિસ્તજાાિય તત્ ત્તસ્માત્ પ્રાપિ શાંતરૂપેણ સિદ્ધમ્, તિરુપે તુ સત્ તા ાપિષિ સે—તે, તિ ન થવાવધિઃ । તથા ચઘસારો જાયે મવેત્ તા
'
'
"
ક્,
.
નાહ- અતિ– બિાનિ જાર્થમીતિ પ્રતિજ્ઞાત ચર્ચ। - મ્ “ અલૉન્િ॰' યાનિનૉનન્તનમેન વક્ષ્યમાળÇ। ‘બાયમુત્તિતઃ પ્રાવ જાળાનિ વૂ તિ પ્રતિજ્ઞા, ‘ અસાર્’ ત્યાદ્રિ તંત્ર દેતુપનમ્ અન્તઃ શરાફ઼ારે વાચિપિ નાવિ જારલેન રણમ્— ઉત્પાત્ન જ્ઞ અર્થાત, તવું ર્થાત્ ાયત્ત્વત સમત ધનપાપિ વાળું ઉપાર્જતત્ત્તાવાકુવત્તિતઃ પ્રાણલદેવ વેત્, સતપ્તાવિળૅ મૈં ચાટ્, અર્થાત = તસ્ય થત ત્તિતઃ પ્રત્તિ જાળાંનિ 77સ્તીત્યમિત્રાયેબોમ્ અસવાર્ તિ દેતું. માવત્તિ- ચ-ત્ર્યતેતિ । ન થવો મત્તિ અલતો નોર્વાહનધ બં મૈં સત। તસ્માન્ અલતોરાતું I તત્ વૈજ઼ાનિાયમ્, તસ્માત્ તેóવ્યુત્પત્તિાહાત્ જ્ઞેય પા વાત જ બોરૂપે 1 ાિપે તેિિવશિષ્ઠસંસ્થાનાવિય હક્ષ વેળ ! તત્ તાવિમ્ । તવા તે વર્ણવર્માત્રપૂર્વજાણે જૈવિ સાર્યવાિિમ સાર્યપ, પિના અન્નાર્થવાન્િ મિતુ હિપેબપિ જ્ઞાની તનમ્યુપનાના પે સુતરાં નેષ્વત દ્રશ્ય સૂત્રનમ્। તિન વ્યવહારવાવૈં. તાાત્ ૉરબાવુત્પત્તિતઃ પ્રાન્ચઃ જાયચાલવવ્યવહારસ્તસ્ય 7 વાઘ, તવારી તવૃત્તત્ત્વન વ્યવહાઁહ્ત્વ દર્શાòસપેળ તત્ત વષર્યાન્ સપે તસત્ત્વસ્થ માષાદ્રુપપઘā પર્વ તથા વ્યવહાર તિ પર્વ સન્તુષ્કૃત્પત્તિતઃ પ્રદિ
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦ ]
[સબવોધિનીવિકૃતિવિભૂતિમ્
पुरुषाणां प्रतिनियतोपादानग्रहणं न स्यात्, હિન્દ્રાધિનઐ શાહિ ચીનમેનોપાત્તે, નોનવીનમ્ ચાવીનાવિવુ શાહિ હારીજ્ઞાનસત્રે ૨ તાત્ જોરવીનાનાવિ પ્રાપ્રસન્ન†, ન થયં મતિ, તસ્માત્ તત્ર સાયમ ત્િ પન્થતે ૨૫ તથા ચવાયેલ ાયમુવતે તવા તા-પાંચવું સર્વવર્જરનતાદ્યુતિપ્રસન્ન, પૂર્વે જાળમુત્યુન યોર્ પટો મૈં સ્વાત્ ર્તાઠું ચચા તત્ત્તવુ પદો નારિત તથા પાહાર્િ ૉપ પટો નાહીત પાર્થી સત્ત્તનેવોપાત્ત 7 પાછાીીતિ નિચતાળોષાવાનું જૈવ વૈજ્, પાલાવાવિશેષાત્ તતૂનામિત્ર પાછાનીનામાંવ સર્વ્યનુવાન ચાવ્, ચૈવ વા વાહાટીના મિત્ર તપૂનામવ્યુંપાવાળું કૃિતિ પ્રતિનિયતોપાવાવ્યાઢું ત્તતઃ ત્રાહિ શાળાનિ ાર્યમહીમિયાધામ ઉપાવાનકાર્’દૂતિ તું સમયેતિ- તયેતિ । ર્હિનયોપાનિબ્રહળમેવ સ્થતિશાજિષ્ઠાચિનતિ । ઉત્પત્તિતઃ પ્રાર્ નાર્થાનને સુ પ્રતિનિયતોવાવાન શ્રદ્દળાનુપત્તિ માવતિ- શાંજિીનિિોત ! તાવિતિ- ચાાિથિને શાહીનબ્રાન્ચયૅ ઙક્ષત્રસન્ન ૠાત્તિ પદ્ધિતિ− 7 વૈવામતિસાહિત્ઝાચિનઃ જિવીનન્નાવત્ જોદ્રાનાઁ મૈં મવતીયર્થઃ । નસ્પતિ પ્રતિનિયોપાવ્ાનમાત્। તત્ર જિવીવિધુતાયૈ જિવીનાથે શાળિાાિમ્ · ચઘલદેવ ાર્થે જાળવ્ મવેત્ તલવાવિરોષાત્ તન્તુમ્યો યથાવતો મર્યાત તથા પવિ
6
િિત સર્વાતિ સર્વજ્યોત્પત્તિપ્રક્ષ, જ્ઞ = મતિ અર્થે વે स्मादिति यदेव कार्य यत्र कारणे तस्मात् कारणात् तस्यैव कार्यस्थ ભાવ પ્રતિ સાહિત્યિમિત્રા માં કે સર્વસમ્ભવાડમાંવાવું? તિ શ્વેતું વિરૃપોતિ–તતિ । ‘પાનિદ્રાદુ’કૃતિ દેતો તસ્થોપાવાનવત્ સત્ત્તાષ્ટુપાવાનૢ ર્યાત જાળનુએન પ્રસન્ન ચિંતા, ‘સર્વેલક્ષ્મવામાવર્' તિ હેતૌ ચ નિયતાયોત્પાવત્ તત્ત્વાર્ય
સ્થાપ્યુત્પાત્રણ તિ ાર્યનુલન પ્રસન્ન થત્તયોનઽવરણ ન વાતાર્થતા, ડાન્ફ્રિા, વિશેષતદ્વાવિયા - પૂર્ણલિ! કલશે રાત્તિ
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनेकातिव्यवस्थाप्रकरणम् ]
[ ३३१ प्रसङ्ग उक्तः, सम्प्रति तु कार्यमुखेनेति विशेषः, न च सर्व सर्वतो भवति, तस्मादयं नियमः, तथैव तस्य सद्भावादिति गम्यते ३ । स्यादेतत्'कारणानां प्रतिनियतेवेव कार्येषु शकतया प्रतिनियताः, तेन कार्यस्याऽसत्त्वेऽपि किञ्चिदेव कार्य क्रियते, न नभोनलिनम्, किश्चिदे'वोपादानमुपादीयते यदेव समथम्, किश्चिदेव च कुतश्चिद् भवति न तु सर्वं सर्वस्मादितिनोक्तप्रसङ्गेभ्य सत्कार्यसिद्धिः' इति, असदेतत्यतः शक्ता अपि हेतवः कार्य कुणाः शक्यक्रियमेव कुति नाशक्यक्रियम्, असच कार्य शशविषाणवदनाधेयातिशयत्वादशक्यपरिहरति न चेति । तस्मात् सरमा सर्वसम्भवाभावात् । अय नियमः तन्तुभ्य ५३ पट स्यैव सम्भव इति नियमः । तत्रैव तस्य तद्भावात् तन्तुम्वेव ५टस्य सद्भावात् । 'शस्य शक्यकरणाद्' इति चतुर्थहेतुसमर्थनार्थ पशांतापदापन्यस्थति-स्यादेतदिति- 'यदि कारणात्मनि कार्य न स्थात् सर्वस्मात् सर्व स्थाद्' इति प्रसनो योऽभिहितः सन सम्भवति, असत्याऽविशेष प्रतिनियत ५व कार्य प्रतिनियतस्य कारमस्य शक्तिः, न तु नमोनलिनादिके शक्तिः कस्यापि फरिणस्थति न नभोनलिनादिक कुतोऽपि कारणाद् भवितुमुसहते, न तु ५८सकतन्त्यादिकारणात् पटस्थव घटादेरप्युत्पत्तिः . ५वं यदेव कारणं यत्र कार्य शक्तं तत्काथि तदेव कारणमुपादीयते, अन्यत्' तु तत्रासमर्थत्वादेव नोपादीयते, यदेव च यत्र समर्थ समर्थात् ततस्तस्यैवाऽसतोऽपि सम्भवो नान्यस्येति न सर्वस्मात् सर्वसावप्रसङ्गोऽपीति नोक्तप्रसझेभ्यः सत्कार्यसिद्धिरिति शङ्कार्थः। यच्चाऽशक्यक्रियं तस्य समर्थादपि कारणान्न सम्भवः, यथाशक्य. -क्रियस्य शशशृङ्गादेन करमादपि सम्भक अशक्यक्रियमेव च पूर्वमसत्तयाऽभ्युपगत कार्यमिति न तस्य समर्थादपि कारणादुत्पत्तिसम्भव इत्याशयेनोक्ताशङ्का प्रतिक्षिपति-असदेतदिशि । 'असच कार्यम्" इत्यस्य 'अशक्यक्रियम्' इत्यनेन सम्बन्धा, असतोऽशक्यक्रियत्वे
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨ ]
[ તત્ત્વવોધિનીવિદ્યુìધિસૃષિતમ્
"
ચિમ્ । ન ચ ત્રાસદ્ધિ સામગ્રીસમ્પત્તી સવસ્થાપ્રતિપત્તવિ-િ ચત કૃતિ ગાયત્ ? તસ્ય વિસ્તૃતાવિથમાળાયાં નિહવાયાSLક્રૂપાનિષ્ઠસંજ્ઞાતિ, નાણતઃ સ્વમાર્વારસ્યાને સદ્નતાવૃત્તિકુંતા, પરિત્યાગે વા નાસરૂપ સમૂળમાં પ્રતિવર્તામાંત સિદ્ધત, અન્યહૈવ હિ સટ્રૂવમન્યજ્રગ્સટ્રૂમ્, પરસ્પરરિહારે તૈયોરસ્થિતવાત્, તસ્માત્યન્ સત્ તર્જ્ઞાયયિમેત્ર, તથામૃતયઅનાધેયાયિત્વાન્' તિ હેતુઃ । નર્શાવવા ઋત્તિ-થી ાવિષાધર્મ સાતત્યસુપાત્યવાનનાધેાતિયમ્, તત્ત્વાચાંરાોય ન હેાવે તુ રાતે તથૅચર્ધી તેનુ પૂર્વમલાપ સામથ્રીલāા સવવસ્થામાખ્યા નિંયામાંમોતીતિ રાયિં મવતીયા,ચ પ્રતિક્ષિતિ ન ચેતિ નિષેધે હેતુમાકૂ- તસ્યેતિ- માવલંત ાર્યરત્યેચર્ચ, સઁસ્થા નાદ્યત્તિ ર્ખાનારાન્ચુરીએ તત્ત્વ ચાવિ પ્રેમૅવવુંન સોપાન્થ ત્વતો નિપાવ્યસાઈરનૂપત્ય નિઃ પ્રસન્યતે, સતો નાઽત્તતો વિસ્તૃતસમય દ્દત્યર્થ।। વિતાવનૂપન્નાનિનો યોઽમિતિતતદ્રુપપાવનાવાદ– નીતિ– અન્ય ‘હા’ નૃત્યનેનાન્વયઃ। નનુ પૂર્વમસષ निरूपारुपलक्षणस्वस्वभावं परित्यज्यैव सद्रूपतामाप्नोतीत्यत आहપરિણામે વેતિ । અન્નવમાષત્યાગે વેત્વર્થ, તથા પાલવમા પરિત્યાગે સદ્દાની નાવિાંત નાસવેયરૂપતાતિસમ્, વિત્ત્વમ્યદેવ અસદ્, અન્યત્ત સદ્રુપતામાનાંમતિ તવેવ સ્પર્ધાત~અન્ય જૈવેતિ । દિવસઃ । યં સકૂપા5સનૂયોન્યમિત્યપેક્ષાવ્યમાદપરસ્પરપરિહારતિ- યજ્ઞ સત્ તત્ત્વત્, ચન્નાઽક્ષર્ સત્ સવિત્યેનું પ૫'વ્યવછેતેનેત્યર્થઃ । તો અનૂપસંગ્રૂપયોઃ । યં ચ પ્રસકૂતં વિયિાં નામોત્યુંનેત્યનાથે તિરાયણ તસ્ય નાયિમિત્યુપસંતિતાવિતિ । અવત્વજ્ઞાશિયમ, પŻવિધતિ તવ જ્યોતુ વ્યારા મિત્યંત આજ્ઞ- તામૃતિ બરાયંવેયર્થ તત્વ ાનામરાજ્ય જાત્રિં ચ, વઘાશિયવિ જ્ઞાર્થે ધોતિ શાર્ળ નું સાચુજ્ઞાતિ
.
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनेकातिव्यवस्थाप्रकरणम् ]
[ ३३३. , कारित्वाभ्युपगमे च कारणानामयिकारित्वमेवाभ्युपगतं स्या,
चातिप्रसङ्गादयुक्तमिति शक्तिप्रतिनियमादसत्कार्यप्रतिनियम इत्य-- नुत्तरम् । एतेन 'शक्तस्य शक्यकरणाद्' इति ४ चतुर्थो हेतुख्यिातः ।
"कार्यस्यैव न योगाच, किं कुर्वत कारणं भवेत् ? । तत: कारणभावोऽपि, वीजादेन विकल्प्यते "॥ [ ]
इति पञ्चमहेतुसमर्थनस्यार्थः- यथोकरहेतुचतुष्टयादसत्कार्यवादे सर्वदा कार्यस्थायोगात् किं कुर्वद्वीजादि कारणं भवेत् ? तथा चैत्र शक्यते वक्तुम्- न कारणं चीजादिकमविधमानकायवाद् गगनाभवत् , न चैवम् , तस्माद् विपर्यय इति सिद्धं प्रागुत्पत्तेः कार्य सत् । कमपि कुर्यादित्यतिप्रसङ्गमाया कारणानामशक्यक्रियकारित्वं नाभ्युपगन्तुं युवमित्यर्थः । यदा चाशक्यक्रियेऽसति कार्य शक्तिरेख कारणस्य न सभापति तहिं सुतरां शक्तिप्रतिनियमादसत्कार्यप्रतिनियमो न सम्भवतीत्याह- इति शक्तिप्रतिनियमादिति। यर्थमुक्त शङ्का. प्रतिविधानगुम्फनं तं प्रकृतमर्थमनुसरति-एतेनेति शक्तिप्रतिनियमादसत्कार्यप्रतिनियमासम्भवेनेत्यर्थः, अस्य 'वख्यात' इत्यनेनान्वयः। 'कारणभावाच' इति पञ्चमहेतुसमर्थनायाह- कार्यस्यैवेति । इति पञ्चहेतुसमर्थनस्य " कार्यस्यैवः' इत्यादिस्वरूपपधस्य 'कारणभावाद्' इति पञ्चमहेतुसमर्थनपरस्य । अर्थः 'प्रदश्यते' इति शेषः । यथोपति-'असद. पारणाद्' इत्याधुफेत्यर्थः । हेतुचतुष्टयात असदकरणम् , उपादानग्रहण सर्वसम्भधामावा शकस्य शक्यकरणमित्येव हेतुचतुष्टयात् । 'कार्यस्यैव न योगाद०' इत्यस्यार्थकथनम्- 'असत्कार्यवाद सर्वदा कार्यस्यायोगाद्' इति तत्रच हेतुः- 'यथोक्तहेतुचतुष्टयाद्' इति। उत्तरफिलितार्थकथनम्तया चेत्यादिना वक्तव्यमेवोपदर्शयति-न कारणमिति । न चैव वीजादिक न कारणमिति, न च अर्थाद बीजादिकं कारणमेव तस्माद् विपर्यय:
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________
३३४ ]
[ तत्वबोधिनी विवृतिविभूषितम् स्थादेतत्- एवं हि नाम सत्कार्य सियतु, प्रधानादेव महदादिकार्यभेदा इत्येतत् तु कथं सिध्यति ?, उच्यते
"भेदानां परिमाणात्, समवयाच्छक्तितः प्रवृत्तश्च । कारण कार्यविभागादविभागाद् वैश्वरूप्यस्य" ॥
सायंकारिका० १५] भेदानां महदादीनाम् , परिमाणं दृश्यते- एका बुद्धिः, एको. हङ्कारः, पञ्च तन्मात्राणि, एकादशेन्द्रियाणि, पञ्च महाभूतानि इति, ततस्तत्कारणमेकमेष्टव्यम्,परिमितत्वेनोपलक्ष्यमान वटादेरिव मृदादि, तदेव प्रधानम् १ । तथा दानां समन्वयात्- कारगजात्यनुवृत्तिदर्शनात् ,यजातिसमन्वितं हि यदुपलभ्यते तत् तन्मयकारण भूतम्, यथा-पटरावादयो मृजात्यल्पिता मृदात्मकारणसम्भूताः, 'वीजादिकं विद्यमानकार्यकं कारणत्वाद' इत्येवंरूपः 'करणं न भवेदः' इति प्रलङ्गस्य विपर्ययः। उपसंहरति- इति सिद्धमिनि । प्रधानादेव महादीनां प्रादुर्भावा नान्यस्मात् कारणादित्येतदसहमानस्थ परस्याको समाधातुमुपन्य शति-स्थादेतदिति । एव हि अलरकरणादि. हेतुपञ्चकैः। सभापत्ते- उच्यत इति । “मेदानां" इति साकारिका विवृणोति-मैदानामिति । परिमा। परिमितत्वम् तत् स्पष्टपति- एका वुद्धिरिति- 'बुद्धयाय एककारणकाः परिमितत्वाद् घटादिवद्' इत्यनुमानमनाभिमतमादयितुमाह- तत इति- मेदानां परिमितत्वा. दित्यर्थः। तत्कारण महदादिभेदकारणम् । तदेव प्रधान परिमितानां - घुद्धयादीनां यदेवाऽपरिमितमेकं कारण तत् प्रधानं प्रकृतिसंवतीति ।
समन्वयाख्यद्वितीयहेतुतः प्रधानं साधयति यति । 'समन्वयाद' इत्यस्य फलितार्थकथनम्- 'कारणजात्यनुत्तिदर्शनाद्' इति । 'बुद्धयादयः सुख-दुःख-मो हात्मककारणभूताः सुखदुःखमोहात्मकत्वाद्' इति विशेषानुमानेऽभिमते साध्य-साधनविशेषयोरविनाभावस्य कुत्रापि शान्ते ऽदर्शनेन साध्य साधनसामान्यव्याप्तिमेवोपदर्शयति- यजाती
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनेक व्यवस्थाप्रकरणम् ]
[ ३३५. सुख-दुःख-मोहादिजातिसमन्वित चेदं व्यामुपलभ्यते, प्रसादताप-दैन्यादिकार्योपलव्धे, तथाहि-प्रसाद लाधवा-ऽभिष्वङ्गोद्धर्ष
प्रीतयः सत्यस्य कार्यम्, सुखमिति च सत्यमेवोच्यते; ताप-शोप* भेद-स्तम्भोद्वेगारजसः कार्यम् , रजश्व दुःखम् दैन्याऽऽभरण-सादना
वध्वंस-वीभत्स-गौरवाणि तमसः कार्यम् , तमश्व मोहशब्देनोच्यते एषां च महदादीनां सर्वेषां प्रसाद-ताप-दैन्यादिकार्थमुपलभ्यत इति सुख-दुःख-मोहानां त्रयाणामेते सनिवेशविशेषा इत्यवसीयते, तेन सिद्धभतेषां प्रसादादिकार्यतः मुखाचन्धितत्वम्, तदन्याच तन्मयप्रकृतिसम्भूतत्वमिति प्रधान सिद्धिः २ । तथेह लोके यो यस्मिन्नर्थ प्रवर्तते स तत्र शक्त, यथा-तन्तुबायः ५८करणो, अतो व्यक्तोत्पादनाथ प्रवर्तमान किञ्चित् कारणं शक्तिमदेष्टव्यम् , तदेव प्रधानमिति शक्तित: प्रधान सिद्धिः३। तथेह लोके कार्य-कारणयोर्विभागो दृष्टः, तद्यथा-मृत्पिण्ड: कारणं घट झार्यम् , स च मृत्पिण्डाद् विभक्तः, तथाहि-घटो मधूदक पयसां धारणसमर्थो न मृत्पिण्डा, ति। ३६ व्यक्त महदादिलक्षण व्यक्तम् । प्रलादःसुखस्य कार्यम्, तापो दुःखस्य कार्यम् , दैन्यं मोहल्य कार्यमिति तदुपलब्धित: सुख-दुःखमोक्षादिजातिसमन्वितं धयादिकमित्याह प्रसादति । प्रसादादिकार्थता सुखादिसमन्वितत्वं महदादीनां भावयति-तयाहीति- उद्धर्षो रोमाञ्चम् , स्पष्टमन्यत् । एते बुद्धादयः, तेन सुख-दुःख-मोहसन्निवेशविशेषत्वेन। एतेषां महदादीनाम् । तदन्याच सुरवान्वियात् पुन। तन्मयेतिसुखादिमयेत्यर्थः।
प्रधानसिद्धिनिबन्धन 'शक्ति प्रवृत्तेः' इति तृतीयहेतुं भावयतितथेति । कारण-कार्यविभागाद्' इति चतुर्थहेतुं भावयति- तथेति । कार्यकारणविभागमे पयति- तद्यथेति । स च घटश्च । मृत्पिण्डाद विभक्तत्वमेव घटस्थ व्यवस्थापयति- तयाहीति । एवं यथा घटो
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________
३३६ ]
[ તવવોધિનીતિવમૂવિત एवमिदं महदादिकार्यमपि विभक्तमुपलभ्यमान प्रधान कारण साधयतीति ४ । तथा वैश्वरूप्यं नाम त्रयो लोक, तदविभागात् प्रधानसिद्धिा, तथाहि-प्रलयकाले पश्च भूतानि पञ्चसु तन्मात्रेवविभाग हाच्छन्ति, तन्मात्राणीन्द्रियाणि चाहकार, अहङ्कारस्तु बुद्धौ, बुद्धिः प्रधान इति । अविभागोऽविवेकः, यथा-क्षीरावस्थायामन्यत् क्षीरमन्यद् दधीति विवेको न शक्यो भिधातुम् , तद्वत् प्रलयकाले 'इदं व्यक्तमिदमव्यक्तम्' इति विवेकोशक्यक्रिय इति मन्यामहेअस्ति प्रधानम् , यत्र महदादिलिङ्गमविभागं गच्छतीति ५॥
मोलक्षणसामान्यमेकमचेतनं द्रव्यम्, अनेक च चेतनम् , द्रव्यमर्थोस्तीत्यशुद्धद्रव्यार्थिको व्यवहार नया साख्यदर्शन रूपः प्रवृत्तः । - सोऽयं मिथ्या, विचारासहत्वात् । तथाहि-'प्रधानादेव महदादिकार्यभेदाः प्रवर्तन्ते' इति यदुक्तं तत्र यदि महदादयः कार्यविशेषा मृत्पिण्डा विभक्त उपलभ्यते तथा। 'अविभागाद् वैश्वरूप्यस्य इति पञ्चमहेतुं भावयति- तथेति । तदविभागात् लोकत्रयाविभागात् । अधि.. भागत: प्रधालसिद्धि समर्थयति-तथाहीति। अविभागात् प्रधानसिद्धिभिमता, तत्राविभाग ५व क इत्यपेक्षायामाई- अविभागोऽविवेक इति।। अविवेकमेव दृशान्तावष्ट मेन दायिक दर्शयति- यथेति।
अशुद्धद्रव्यार्थिय व्यवहार नयस्थ सायदर्शनरूपत्वमुपपा-- यति- सरवेति । द्रव्यमर्थोऽस्तीति द्रव्यार्थिकः, तत्र महासामान्य. शुद्धसत्वलक्षणद्रव्यविषयकस्य सङ्ग्रहन यस्य शुद्धद्रव्यार्थिकत्वमा व्यव हारे च साडयदर्शनरूपे ५कद्रव्यविषयकत्वाऽनेकद्रव्यविषयकत्वयों-, सरवादशुद्धद्रव्याथिकत्वमिति व्यवहारनयमूलकत्वन प्रश्चितस्य સાધન વિવા૨ા સત્વે મિથ્યાત્વે વ્યવથાપથતિ-સોગનતિ.
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેાિવ્યવસ્થામા ામ્ ]
[ ૩૨૭
પ્રધાનમાર્યાં વ, થમેયાં જાયંતયા તતઃ પ્રાંત્તયુંલેતા ? નહિ, પણ્ યોઽાંતરિત સત્ તથ જાય જાળું વેતિ વ્યપઙેલ્લું યુતમ્ હાય-જારાયોમિંન્નક્ષળવાર્, ફ્થં ચ ચીબર′′ોનોન્યતે–
“ મૂજબ તિરવિતિર્મહાવા કન્રુતિ-નિષ્કૃત સન્ન | પોતાશ્ર્વ વિરો, મૈં મતિને વિકૃતિઃ પુરુષઃ '' || [ સાડ્જ઼્યારિI−રૂ ] જ્ઞતિ ।
લા થોર્પો વ્યવહારનયો(મિતિ નૃત્યર્થ:। શુષા પ્રધાનધમાવાનાં મદ્યવાહીનામ્। તતૅ. પ્રધાનાત્। પ્રધાનામિત્રોનાં મઢવા વીનાં પ્રધાનાચત્વ જ્ઞ ચુમ્, ચોમેરાયો જાયજાળમાવો મતિ, ચ ચવર્ષ તત્ તથૈવ કાર્યે નારાં વેતિ ચપરનું ન મિત્યાદ- નહીતિ । ચ = મવાવીનાં પ્રધાનસ્વમાવસ્બેન પ્રધાનકાર્યવાઽસમવે ના
;
* મૂત્યુપ્રતિઐિતિ– સર્વેષામાાિત્મા સૂક્ષ્મતિ પ્રધાન, લા ચ નગાવિ તત્ત્વાન્તત્ત્વ જામિવિત્તિ મહવાવા કૃતિ-મધહા-પચતા ત્રાળીત્યેનું અન્ન પ્રતિ-વિતા, તત્ર મહાન યુદ્ધિઈહાસ્ય સાહસ્ય જાળવાર્ પ્રાંત, પ્રધાનયાત્વાચાં વિતિ, વમદદ્વારા પચતન્માત્રાદ્દિષોડશાળસ્વ જાળવાવ પ્રતિ મા યિત્વાત્ વિદ્યુતિ, પલ્લુ સત્રાહિ = શ્ચમહાભૂત જાણેત્યાત્ શ્રૃતિ, અઘહાસ્ય ર્યવાન્ વિદ્યુતિરિતિ મન્ત મહાવા લન્ન પ્રતિવિદ્યુત, પન્નુમદ્દામૂત-જ્ઞાનેન્દ્રિય-ચર્મેન્દ્રિય-મનોજફ્ફળ ષોડશાશ્ર્વત્ર વિજ્ઞાન્તસ્ય જાણમિતિ પ્રતિને અતિ, જિતુ પશ્ચમામૃતાનાં પાત્રાર્થમિન્દ્રિયાણું વૈજ્ઞાવાનામદાાયમિતિ વિદ્યા પર્વ અર્થાત, પુરુષનું ટસ્થંનિત્યવાન્ન પિારણ્યૈ ઐત્તિ પ્રતિવિ 7 મતિ નાપિ વિિિત ॥ ૨૩
-
۱
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________
३३८]
[તાવવોધિની વિકૃતિલિપિમ્ तत् सर्वमिमिन्द्रजालम्-सर्वेषां परस्परमव्यतिरेका कार्यवकारणत्वान्यतरस्यैव प्रसङ्गात् , अन्यापेक्षत्वात् कार्य-कारणभावस्थापेक्षणीयरूपान्तराभावात् पुरुपदप्रकृतिविकृतित्वप्रसङ्गाद वा, अन्यथा पुरुषस्यापि प्रकृति-विकृतिव्यपदेशप्रसक्तः, तत् सुष्ट्रपहिस्सत कोपिलाचार्योऽसत्कार्यवादिभिः
" यदेव दधि तत् क्षीरं, यत् क्षीरं तद् दधीति च । वदता विन्ध्यवासित्वं, ख्यापितं विन्ध्यवासिना" ॥ . [
] इति । , तत् सर्वमिदम् ईश्वरकृष्णोक्त "मूलप्रकृतिरविकृतिः” इत्याध. नन्तराभिहितमखिलम् । इन्द्रजालं तुच्छम् । सर्वेषा प्रधान महदादीनाम् । • परस्परमन्योऽन्यम् । अव्यतिरेकादमेदात् 'तदभिनाऽमिन्नस्य तदभिन्नत्वम्' इति नियमेन महभिन्न प्रकृत्यभिन्नस्याहवारदेवि महभिन्नत्व , ५वमहङ्काराऽभिन्नप्रकृत्यभिन्नस्य महदाइरहङ्काराऽभिन्नत्वमित्येवमभेदात्। सर्वेषामदे एकमेव रूपं भवेत् । कार्यत्वं कारणत्वं पा, कार्यत्वे सर्व एव विश्तयः स्युः, कारणत्वे सर्व ५व प्रकृतयः स्युन तु कस्यचित् प्रतिमान रूपत्वं कस्यचिद वितिमात्ररूपत्वं कस्य. चित् प्रकृति-विकृत्युभयरवरूपत्वमित्याह- कार्यत्वेति-कार्यत्वं कारण निरूपितम् , कारणत्वं कार्यनिरूपितमित्येवमन्यस्य सदावे सत्येक कार्य-कारणभावो निरूपयितुं शक्य इति, यदा च सर्व पब महदादय प्रधानकात्मका ५व तदा भिन्नस्य कस्यचिदभावात् तदपक्षस्य कार्यकारणभावस्याऽभावे पुरुषो यथा न प्रकृतिविकृतिरूपत्तथा महदादिकमपि न प्रकृति-विकृतिरूपं भवेत् , अप्रकृति-विकृतिरूप. त्वमित्थं महदादीनां प्रसज्यत. इत्याह- अन्यापेक्षत्वादिति । अन्यथा अपेक्षणीयान्यरूपस्याभावेऽप्येकरिगन् कार्य-कारणभावमुपेत्य प्रकृतित्वविकृतित्वाभ्युपगमे।
साडयाचार्य प्रति असत्कार्यवादिनामुपहासवचनमुल्लिखति
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેજોતવ્યવસ્થામળમૂ ]
[ C
દૈતમત્ત્વાતિધર્મયુતન્યનવિપરીતમન્યમિત્યેવ ચાબહા पानुकारि, नहि यद् यतोऽव्यतिरिक्तस्वभावं तत् ततो विपरीत યુક્તમ્, મેહવ્યવહારોઐબક્ષજ્ઞાત્, તત્ત્વજ્ઞત્તમમાં ચૈતન્યાનાપ ચઢેલ॰' દાંત - હાય-ળયો મેરે કીબાળ ધિ ક્ષીરૂપમેવ, ક્ષીર વ ોધ વમેવાંત ઘાત, હો છીછોમિન્નતયેવાનુંમવ નુમવર્ષાવતું ક્ષીર ધ ફ્રિ ક્ષૉમિચેલું વિખ્યાતિના નાઝુચાવાયાં વાત વિન્ધ્યવાસિરૂં પાષાણમયસ્થાના સત્વમ્, પાષાણમયસ્થાનિવાસનાં મિન્નારીનાતિજ્ઞાયં મતિ, તન્ત્ વધિતમર્થ વટ્ટ સદ્ભિાવાર્થમ્યાવ્યતિજ્ઞાહ્ય ોમાંત તત્ પિ મ સ્લેવમતળાયેવાવિષિઃ સાકુંથાયાં ચહુપચને તત્ જીદ્દેવ II
3
व्यक्तस्थ
મે
.
પર્વ. “ દ્વૈતુમનિત્યમવ્યવિ ' વિલિયા સ્વ મધવાનેદંતુમ વાઢિયો તāપરીત્ય સવ્યસ્ય પ્રધાનચૈત્યેતપિ માટે પ્રધાના મન્નત્યે નચુમ, મેર પવ વિષ્ણુધર્મોપપત્ત દવાદ હેતુનત્ત્તાવીતિ । ‘' રહ્ય ‘ચુમ્ દૃશ્યનેનાવયઃ I ચેરીએ વિષ્ણુધર્માંધ્યાલો મતિ, ‘ અયમેવ એવો સેન્હેતુાં, યહુતવિરુધર્માંધ્યાસઃ પ્રતિ વર્ષનાદ્ વિધર્માંધ્યાનિયતો મેક્વ મેરે. વિદ્ધધર્માધ્યક્ષાલક્ષ્મનારા વ્યરીત્યમવ્યસ્ય, અમેટું ર્ડાવ = વિદ્ધધર્માસાજીપાને મેનિયતત્તવ વિધાલક્ષ્ય નમર્ગવિતિ સતો સેવ્યવસ્થિોછેત્ વ પ્રલયંત ક્રૂત્પાદ- મેવવ્યવહારોøપ્રસાવિતિ યજ્ઞ = ન્યાતૃભિન્નવ્યન્ય વપરીત્યું પ્રાંતપુચોમેરેવિ વૈપરીત્યસ્ય સમ્મવેત્ર તયોમા મ્યુપામો. િિમિત્ત. પય મવેનિયાદ- સત્ત્વ-રન ામસમિતિ 1 ટ્રે સતિ ધઢો અર્થાત, વામાવે તો ન મવતીત્યેવમન્વય-તિરામ્યાં વર્તુઅયો: વાયા માવો વૃદ્ઘત તિ વખ્તાર્ ધડો મવતીસ્થેવં વુ મચ્છુપાતું ધ યુખ્યતે, પ્રધાને સતિ મહાવે; મતિ, પ્રધાનમાવે મહત્ત = અવતીત્યેવમન્વય-વ્યતિરે થોન્રુપ માત્માવે ‘પ્રધા
#
-
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪૦ ]
[ તવોની વિકૃતિવિભૂતિમ ન પરસ્પર મેવાડુમથ નિમિત્તત્વોપ, અમેટેડ પરપपरीत्यसम्भवात., अपि चान्वय-व्यतिरेकामावादपि प्रधानादिभ्यो મવાઘુત્પત્તિમપ્રમી કિન્ન, નિત્યય કામ-વીદ્યાધાઅર્થવિરોધાવસાવયુવા વય નાણામરપૂર્વસ્વમાવોથી વાર્ય રામાવોમ્યુપાળ્યતે, વર્ મેવાસી વિધ્યતે, તું પ્રધાને બહવાવિકપણ રિતિમુપાચ્છતિ સ હ વેગેતિ પ્રધાન મહાવિજળીમતિ વ્યાયિત, મહાયતુ તત્પરિણામ
પરવાત કાવ્યપહેરામાન્ત, ના રામોમેડી વિરોધમઝુમવાત, પાવરવધછીનવાત્ તયેતિ, સમેતર-પરિણાનાસિદ્ધિ, તથાફ-સૌ પૂર્વાશ્રદ્યુતસ્તદુબળ્યુતિ જનાદ્વયમ્, तत्र यद्यप्रच्युतेरिति पक्षः ? तदाऽवस्थासाकाद् वृद्धावस्थायामपि નાનકાન, મહોદ્દઢા' હત્યેવમુવત્તિનનો પ્રામાણિકત્વાજ લોયાનાં યુદ્ધ હત્યા- જે તિા પ્રધાન-મહાવિ વર્વમેવ
ચમતે નિત્યમેવ, ૪ ૨ નિત્યસ્ય મૌરવવખ્યામર્થય સમવતી–તપ પ્રધાનોિ મરંવાઘુત્પત્તિકામો ચુરા હત્યાનિરિા સૌ પ્રથનાવો મઘવાઘુત્પતિમા સાચા રાલ્ફતેશત-નગર મ્યુપાશ્વત’ જૂથનેનાવા મલ્મમ પિત્રાવી ઉપવા વારિબાવાધાપા વરણાવસ્થાવહપ નેત્ા સૌ વાર્થ-જરખાવટા વિદ્વત પરતનિત્યે પપતા ચંદ્યપૂવેવમાંવોut વોર્થ રળમાવો મવદ્રિઢપે તે હું કાર્યકાળભાવ ૩ય? ચેન પડતનિત્યે વિરોધ ન મહિતિ પૂછતિવિતા કાવ્યતિ-પ્રનમિતા તત્પરિણામપત્યા પ્રધાનપરિણાંમલપ
વાવા “ 'રયલ્સ “અનુમતિ” હત્યાન્વયદા તસ્ય પરિણામ ફરાદ્ધ વિદ્વાન્તી પ્રતિપિતિ-વાસતિિના પરિણામસિદ્વિમેવ વિપતો વ્યવસ્થાવત– તવાહીતિ શી રીમા તતિપૂર્વ
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તરંધર્વોતળેન્]
[રૂર યુવત્વાવસ્થોપરિષદના, સાથ પ્રભુતેરિતિ ? પૂર્વ
માવાન્તરે નિદ્ધમપર વોવનું રિયર વિશ્ચિત તિમિતિ ન વસ્થવત પરિણામ લેતા પ ર તર્યવાવથામાવઃ પરિણામો નવર્થિ , ર જ શેર લતાના વા?, વ તારો ,
શાસન્માનું, ના સર્વાત્મના પૂર્વાર્થવિનાશન વાર્થોત્તરોપાવાલા, તો નિત્યે જાતે ત તવાન્યા
પ્રવુતે પરિખોમાયુમે! સંવસ્થા સાત પાન્તરમવન૦ક્ષર પરિણામાવસ્થાપૂર્વવર્મવાવીયો ! થવા પુરુષો વૃદ્ધત્વેન નિમતે તરાની પૂવરૂપા યુવત્વચામન્યુનેસ્થાપિ તદ્રાવ પ્રતિ વૃદ્ધાદ્યવસ્થાથ સુવત્વોવાથSધુપગેતેત્યા- વૃદ્ધાર્થવર્ચયાપતિ . તવા પૂર્વયપ્રચુર રબા મવતત્યપુરામે ! પૂર્વાતિ- પુષી પૂર્વવમાવાતાં યુવત્વાવિવ વિદ્ર વિના અપરં વૃદ્ધત્વાયર્ચાળવિમલાન્તરે જોત્પન્નમ્, સ્થિરં પુરવનાવટનરવ સ્થિત ચુવાદ્યવસ્યાયામપિ ગ્રુધ્રાઘવ થાય મળ્યવષ્ઠિત પ્રત્યે ત્રિતયસ્વરૂd પપરમિન્નમેવેતિ વાસ્થવિત્ પરિણામ વિદ્ધવિત્યા થ0 વાગ્રુપમમત પર પરિણામવાનો જ સમવતી ત્યાં પિતા મવા સાધાર્યા સ ર અન્યથામાવ4, ઘરોન તવા શમાવઃ પરિણામ ઉતિ પંચમપલ સંબવતી ત્યાર તાવોનેતિ કરવાહહ્ય વસ્તુન પદે રામાવેવપ્નવતુવમેવ જ મિિત વૈદ્ય વસ્તુન શોપતિ તવમાંવરોનાSmશમાધો જ વર્મવતી ત્યાહૂ-વોરાડસન્મવાહિતિ તથૈવ મનાવથામા પરિણામ રતિ ક્રિતીયપક્ષમ પતતિ-નવ સર્વાત્મતિ રચૈવ ધરમનાથધામાવર્તાવા મવેત્ ચરિ તત્ વસ્તુ સર્વથા નયે વરવત મેવ વોત્પત, નું વીતું નૈસાન્તનિત્યવાહી સફegઃ જમવતીતિ તવનિ તર્થ પ્રલયત પ્રહપૂર્વવરાવનારનેતિ. શત ને રોમાન્યથામા
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪ર ]
[તત્વોધિની વિવિભૂમિ युक्तम् तस्य समावीन्तरोत्पादनिवन्धनत्वात् । व्यवस्थितस्य धर्मिणो धर्मान्तरनिवृत्तौ धर्मान्तरप्रादुर्भावलक्षणः परिणामोऽयुपगम्यते, न
રમાવાયથાવ, મિશોમથર્વમાંવ વસ્તુનો બૃહતવાતિ ? સતd-યતા વ્યવસાને પરમાનય ધમાં यमिणोऽर्थान्तरभूतोऽभ्युपगन्तव्यः, अन्यथा धर्मिण्यवस्थिते तस्य तिरोभावा-ऽऽविर्भावासम्भवाद, तथाहि-यसिन् वर्तमाने यो સર્વાત્મના વંથમાવે ચોતર ઢોલઠ્ઠાવાતા ન “યુક્તમ્” દત્યનેનાવયા નિત્યકાન્ત નિવૅજનમ્યુપામે તવ સાથથી થે જ ચમત્યક્ષાયામા-તતિ-અન્યત્વચે ધર્મ સાડતિષ્ઠત પવિ, તુ તેય નિવૃત્તિ બતર તય રમાવાન્યાત્વમતિ = તેરવવઃ પરિણામોડવુપમmતે, વિનુ પૂર્વધર્મનિવૃત્તો સત્ય ઘાતારસ્ય પ્રાદુર્ભાવ પ ઘરગામોમ્યુપેરે, તોડયું પરિ ગામ મોબસ્વમાવસ્ય પ્રસ્તુનઃ સાવચેતિ સહૃચ રાતેવ્યવસ્થિતત- પૂર્વોત્તરશાહમવથત ચેયર્થ ધર્માન્તરનિવૃત્ત પૂર્વધર્મ નિવૃત્ત ધર્માન્તરકામવાળ. સત્તધર્મગ્રામવાસઃ નવેવં પૂર્વધર્મસ્થય વમવય પ્રવુતિત્તરધર્મસ્વરૂપસ્થ રવમાવવાવિર્ભાવ લ્યુપત રવમાવાચસાત્વમા તમેવેતિ નિમિમુખ્યતે–
સુવિમાવાચચાવમત્ય અહિ-મિતિ-મમયધર્મ પવિશ્વમાવો ચસ્વ #મોમવારૈવશ્વમાવેuત્યર્થ "પવમૂત વાવ શાળામપધમાવ પવવવવત ન પૂર્વધર્મવૃત્ત ધમજો પ્રાદુર્ભાવે રતિ નોwવમાવસ્યાનથી સ્વમિસ્યુtવમાવસ્ય વસ્તુનઃ પૂર્વધર્મોનિવૃત્તિ ધમત્તાપ્રાદુર્ભાવમાખવ્યતત્તાત્યર્થ સિદ્ધાન્તી કarશઠ્ઠાં પ્રતિક્ટ્રિપતિ સંતતિ તત્ર દેતુ-યત ઉતિ અન્ય કાર્યક્રયહ્ય ઘfમમિક્સરનામા તસ્ય મિજધર્મદ્રયસ્થી નવરિતે ધમિપિ તવામિર્ચ સ્થિતિમાંssfમવાસ
મેવોugવતિ- તાહીતિ તતો ઘટાવા સૌ ઘટાદ છે
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनेक व्यवस्थाप्रकरणम्]
[३४३ व्यावर्तते स ततो भिन्नः, यथा-घटेऽनुवर्तमाने ततो व्यावर्तमानः पंटः, यावर्तते च धर्मिण्यनुवर्तमानेऽपि आविर्भाव-तिरोभावासङ्गी धर्मकलाप इति कथमसौ ततो न भियते ? इति, ततो धर्मी तदवस्थ एवेति कथं परिणतो नाम ?, नार्थान्तरभूतयोः कट-पयोरुत्पादविनाशाभ्यामचलितरूपस्य घटादेः परिणामो भवति, अतिप्रसङ्गात् , अन्यथा चैतन्यमपि परिणामि स्यात् । तत्सम्बद्धयोधर्मयोरुत्पादविनाशाम्यां-तस्य परिणामोऽभ्युपगम्यते, नान्यस्य, चतन्यसम्बद्धस्तु न कोऽपि धर्म उत्पाद-विनाशयोगी, कूटस्थनित्यत्वश्रुतस्तस्य निधर्मकत्वाम्धुपंगमादिति नातिप्रसङ्ग इति चेत् ? न-तथापि धर्मिततो धर्मिणः। यदा च तिरोभूताऽऽविर्भूतधर्मयोधर्मिणो भिन्नत्वं तदा तत्तिरोभावाऽऽविर्भावतोनधर्मिणःकिमपि जातमिति तदवस्थो धर्मी परिणतो न भवेदित्याह- तत इति धर्मतो मेदादित्यर्थः अविचलित. स्वरूपस्य धर्मिणा परिणामाऽभावमेवोपपादयति-नहीति-अस्य भवति' इत्यनेन सबन्धः। 'अतिप्रसाद' इत्युक्तं तदेव दर्शयति- अन्यथेति'अन्योत्पाद-विनाशाभ्यामप्यन्याय परिणामाभ्युपगमे अचेतनधर्मीत्पाद विनाशाभ्यां पुरुषस्य स्वरूपमविचलितं चैतन्यमपि परिणामि प्रसज्यत इत्यर्थः । अन्योऽपि यो यस्य सम्बद्ध स्यैवोत्पाद-विनाशतस्य परिणामोऽभ्युपगम्यते, चैतन्यसम्बन्धी च धर्मों नोत्पाद विनाशशालीत्यचेतनसम्बधीत्पाद-विनाशाभ्यामचेतनस्यैव परिजामोनचेतनस्यत्येवमतिमसमपरिहारमाशते-तत्सम्वद्धयोरिति चैतन्यसम्बद्धधर्मों नोत्पाद विनाशयोगीति कयमवगम्यत इत्यपेक्षायामाहकूटस्थनित्यत्वश्रुतेरिति-" असझो ह्ययं पुरुषः” “नित्यं विज्ञानमानन्द ब्रल" "अविनाशी वा रेऽयमात्मा०' इत्यादिश्रुतेश्चैतन्यस्वरूपस्थात्मानो निर्मकत्वाभ्युपगमात् तम्बद्धस्य धर्मस्यैवाभावेन न तदुत्पाद-विनाशाभ्यामात्मनः परिणामप्रसङ्ग इत्यर्थः, प्रतिक्षिपतिकति । तयाऽपि त द्धयोर्धमयोरुत्पाद-विनाशीभ्यां परिणामाम्यु.
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ તવવોદિનીવિકૃતિવિમૃતિ મિલમ્બન્યાખ્યુમેતાપિસન્હા ,રાષાયામનિછાવાતાવ, તમનસ્વરપામ્યુપામે વાર્થી વાવતે જ ૧ તિરિવધર્માન્તરોત્પાદુના શાખ્યાં પરિણામ સવૅવસ્થાપિતા, વિન્ડ, થત્રાહ્મમૂર્તિામાવાનુવૃત્તાવસ્થામેશ તત્ર તદુષ્યવધ શતા, ન જ ઘળિ સંશાત્ ધર્મયોવૅતિરે સત્યેશ્વમાંવનુવૃત્તિતિ, giામેfiા ધર્મ-મિલોઃ સર્વ પતિ તા લખ્યધર્મ પતિ ધરું. રાતે, રર ૪ સભ્યઘઃ તશ્વિમાં મિસ્ત્રોડમિત્રો વાળ્યુપયેત ? સાતિમયાત્ સોડપિ સબ્સવો મિત્રવધેન સદ્ધ પર્વ - ધર્ટમિમાવનિયામ મજૂ, ઘઉં સરઘસક્વન્ધોપિ મિક્ષરધપેન સભ્યોમ્યુવેય પુત્યેવમાનવસ્થા રાત્વિાદ-મિન્નાન્ડન્વીમ્યુપામ તિતસ્યાપિ ધમિમિત્રqવસ્થાપિ, સંનિષ્ઠાપાતાહિતિ-નિષ્ઠા વિનિતનામાવનિષ્ઠાવિગ્રાતિનવધેતિ ચાવત તવાપાતાतत्प्रसङ्गादित्यर्थः।
શ્વવ્યિખ્યા વધોમિક્સ પતિ દ્વિતીયા “મિન્ના મિત્રશ્ય તમન્નત્વમ્' હતિ નિયમવઝા અર્જેમિનરખ્યામmહ્ય ધન્ય ધર્થમિત્વિમિતિ ધરમન્નત્ય ધર્મ નો સત્વરે જ ધોગ નાશપાવાવિતિ સ્વમાવા થાત્વમેવ બામ તિ તવાનીમેશાનિયવાવપ્રવુતિ, પ્રખ્યવમાનોપદ્યમાનધર્મયો ધમછોડાવતોમવાદાનિત્યાહ-તમિત્રતત્ત્વમ્યુપામ ઇતિ-ધર્વમિન્નધર્મરક્વન્યાખ્યુપામ હત્યા ધમિતિરિધમિસજિય. ત્પાધિનાપામ્યાં વસ્તુનઃ પરિણામવાદ સાદાયથામપ્રિોડપિનેતિથી સમર્થનષ્પતિદ્દાત્તાપત્તિ-જિતચેત્યાહાર રેતિ ચર્ચા થવસ્થાપિત
ત્યનેનાવ ત િત પરિણામધ્યવસ્થા વહીદશી તેતિ પૂછતિવિવિજેતા હત્તતિ-પતિવ્યવસ્થા પરિણામથવા છતા સાફ
તા. ભવતુ સૈધ વ્યવસ્થાના મૂતલક્યુપામેલીયત બાદ નતિ-ધસ્થ ‘ ત્યનેનાવડા વમવાનુમાવે તુનુ
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________
બનેવાતવ્યવસ્થામણ ] '
[૩૪૬ यतो धर तयोरेक आत्मा; स च व्यतिरिक्त इति, न च निरुध्यમાનોત્પર્ધમાનધર્મદ્રયતિરિક્ત ધમાં ૩પ૦ધિક્ષાબા ડ્રો વરવતરતિ દ્વિતિ તાદૃશોકસર્વહારથિલૈવ ! કથાહરીયત-ચત તિા તો ધયા રસ જંઘમાં જ ચર્તિરિક્ત ઘમસ્યાં મિન, તથા ૪ વર્ષ તયારે રાત્મા, થો થતો વ્યતિક્સિ રસ તારિકા = જ ધમ્યાં વ્યક્તિરિો ધર્મ ૩૫૪મ્યત તિ જોયાનુપજયા ધર્મવ્યતિરિક્તસ્ય ધમિળમાર પતિ તવૃત્યા પરિણામ વ્યવહારોગનવેલ્વેવમુપીમે લદ્દયવહારવિષયતૈિવ ધર્મતિવિરૂસ્ય ધમળ પ્રત્યાહ- ૨ એતિ- ચય “અવતરતિ દુલ્યનેનાવામઉપબ્ધિક્ષળબાત” સત્યનેન યોગ્યત્વે તરવેવિતમ્, તેનાથયાનુંપહબ્ધમાવનિયત પિન ક્ષતિ તાદરા ૩પબ્ધિક્ષણપ્રસિધ્ધ નિધ્યમાનોપદ્યમાનધર્મદ્રયવ્યતિચિ ધમિળ વૈવિ પ્રમામિતુvજ્યમાનસ્થા મસલ્યવહારવિષયતિયો ઇિ યોગ્યત્વે રતિ ન
સ્થાપિ મમતુર્દોષ વમવતતિ નોતરતિ વ્યવયિ નિહાળમાનોત્પાદ્યમાનયર્મકવળ્યતિપિત્તોડપિ ધમી ચોથઃ વન યાપિક પ્રમાતુર્દશોવર અવતરતીતિ કોષત્રિત્યેવં વ્યવહર્તિવ્ય રાવલ હલ્યાબારવ્યવહાર વિષયતા તદ્યાર્થી પ્રવ્યવમાન ઉત્પઘમાની ધમ ધમળોમન્ના પોપે તે તાલાલૂ યનિપરિણાવી રામવતીત્યો- રિ-વીત્યર્થ તથા નિષ્ણમાનોત્પમાનઘર્મયોધમળોમિન્નીમ્યુપામેડપિ, અશાં વમવરૂપે ધર્મ પરિઅમિતાતિ જ મવતિ તથાસ્પદ્યમાન-નિહસ્થમાનધવપિ ધર્મિવરૂપાfજાવિતિ “તમન્નાપાર્શ્વ તમિતિ નિયમ પરસ્પમમિનાવિતિ ગયામશૈયે રાતિ = પિપળ માં ઘર
મતતિ સ્થાવ, પવમુtધમ્યાં ધનિમિત્ત ધમાકુમવા તિરોમાવતો મળડપિ પ્રાદુર્ભાવ-તિરાવ ચયાતામિતિ ચિહ્ય. કર્યાવિમવાન. સ્થાપિ પરિબાયિત્વ સિદ્ધવિત્યા - ઉમા
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________
३४६]
[तत्यवोधिनीविकृतिविभूषितम अनर्थान्तरभूत इति पक्षः कक्षीक्रियते ? तथाप्येकस्माद् धर्मिस्वरूपादव्यतिरिक्तत्वात् तिरोभाव-ऽऽविविधतीधर्मयोरप्यकत्वं धर्मिस्वरूपपदिति केन रूपेण धर्मी परिणत: स्यात् ? धर्माभ्यां च धर्मिणोनित्यत्वात् तस निवृत्ति प्रादुर्भावों स्यातामिति नैकस्य कस्यचित् परिणामित्व सिद्धयेत् , उभयजनकस्वभावत्वं च कथञ्चित् प्रागभावप्रध्वंसात्मकवस्तुसत्ताभ्युपग- स्याद्वादिमत एव शोभत इति न परिणामवादपि साङ्खयानां कार्य-कारणव्यवहारः सङ्गच्छते। . ., .. यचासत्कार्यवादे "असदकरणाद्" इत्यादिदूषणमम्यधाथि, तत् सत्कार्यवादेऽपि तुल्यं, तथाहि-सत्कार्यवादिनामपि शक्यमिदमित्थमभिधातुम्
"न सदकरणादुपादानग्रहणात् सर्वसम्भवाभावात् । शक्तस्य शक्यकरणात् , कारणभावाच्च सत्कार्थम्" ॥१॥ इति
अत्र च 'न सत्कार्यम्' इति व्यवहितेन सम्बन्धी विधात०५:, तत्र 'सदकरणाद्' इत्याधो हेतुः, यदि हि - दुग्धादिषु दध्यादीनि धमिस्तस्पादिति । पूर्वधर्मतिरोभावोत्तरधर्माविर्भावोमयजनकस्वभाव वमेव धर्मिणः परिणाम इति तु स्याद्वादमत एव घटते, न तु सालयमत इत्याह-उभयजनकत्वमावत्वं चेति। असत्कार्यवादे सायोक्तदुषणमपि स्वपक्षसन्निवेशिदूपणसहशत्वान्नोद्भावनाहमित्याहपच्चति । तत् दूपणम् । अत्र 'असदकरणाद्' इत्यस्य स्थाने 'सद ५.रणाद'त्येकस्य विलक्षणत्वेऽप्यन्यस्य समानत्वात् तुल्यत्वमव.. सेयम् । अत्र च “न सद्करणाद्” इति पद्येच 'न सदकरणाद्' इत्यादापात्तस्य नमोऽन्ते स्थितेन 'सत् कार्यम् ' इत्यनेन संपन्धे सति 'न सत्कार्यम्' इति प्रतिक्षारवरूपनिष्पत्तिर्भवतीति तथैव पर्शयति- न सकार्यमितीति । तत्र न साकार्यमिति प्रतिक्षायाम् । आय:
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યવસ્થા ખમ્ ]
[३४७ कार्याणि रस-वीर्य-विपाकादिना विभक्तेन रूपेण सन्ति मध्यावस्थावत्, तदा तेषां किमपरं रूपमुत्पाधमवशिष्यते यत् तैर्जन्यं स्यात् ? नहि विद्यमानमेव कारणायत्तोत्पत्तिकं भवति प्रकृति-चैतन्यरूपवत्, तत: सतः करणासम्भवान्न सत्कार्यमित्यर्थः, प्रयोगश्च-यत् सर्वात्मना प्राथमिक । सद्करणात् सत् कार्य न भवतीत्येवोपपादयति- यदि होति । मध्यावस्थापदिति-प्रादुर्भूतध्याचवस्थायां यथा रस-धीर्य-विपा. कादिना विभक्तन रूपेण दध्यादीनि कार्याणि सन्ति तथेत्यर्थः 'ध्याघवस्थावद्' इति पाठरतु स्पष्ट ५५ । दुग्धादौ यो रसादिसतो विजातीयो रसादिः प्रादुर्भूतदयाघवस्थायामुपलभ्यत इति तदानी दुधादिगतरसादिविजातीयरसादिमद् दध्यादिक समरिता, ता. मेव दयादिकं दुग्धाधवस्थायामपि यदि समस्ति तदा नाऽन्यदूपमुत्पाधं तस्यावशिष्टमरतीति व्यर्थ एव तत्र कारणव्यापार: स्थादित्या-- टेति । तेषा ध्यादीनाम् । यद् अवशिष्ट रूपम् । तैः कारण, सत्कार्थवादे च सर्वमपि रूपं दध्यादीनां पूर्वमवस्त्यवत्ववशिष्ट रूपाभावान किञ्चिल कारणे न्यं भवदित्यर्थः। विद्यमानमेव भवतु कारणाधीनम्, तनै कारणव्यापार सफल स्थादित्यत आईनहीति-अस्प 'भवति' इत्यनेनान्वयः। विद्यमानं कारणायत्तोत्पत्तिकं ने भवतीत्यत्र दृष्टान्तमाह- प्रकृति-चैतन्यरूपवदिति- यथा प्रकृतिस्वरूपं चैतन्यरचरूपं च सर्वदा विद्यमान न कारणायत्तोत्पत्तिक तथेत्यर्थः । उपसंहरति-तत इति- विद्यमानस्य कारणायत्तोत्पत्तिकावाभावादित्यर्थः। 'असद्करणाद्' इत्याद्यहेतुप्रभवानुमानस्य प्रयोगमुपदर्श यति-प्रयोगश्चेति-यद्यपि यत् सर्वात्मना सत् तन्न केनचिजन्यम्' इति सामान्यव्याप्तावेव 'यथा प्रकृतिश्चैतन्यं पा' इति दृष्टान्तस्य साति, न तु 'यत् सर्वात्मना कारणे संद' इत्यादिव्याती, प्रकृति चैतन्ययो: कारणस्यैवाभावेन यत् सर्वात्मना कारणे सद्' इत्यस्य नाघटमनिवा, तथापि 'कारणे' इति प्रकृतकार्याभिप्रायेणोक्तिर्न तु.
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________
રૂપ ]
[ તખ઼વોધિનીવિદ્યુતવિમૂષિતાં
*
ારણે સન્ ન સત્ વિજ્ઞનું યથા–પ્રકૃતિચૈતન્ય ના, ઢેલ વા મધ્યાવસ્થાયાં હ્રાયમ્, સજ્જ ભિનાં પમતેન ક્ષીરાનો યાલીતિ વ્યાપવિદ્ધોપનિયત્ર ; ને ચ, દેતોનાન્તિતા, અનુત્પા ઘાતિશાર્સ્થાપે નન્યત્વે સર્વેમાં તત્ત્વવત્રતત્તે, અમિન્યતરૂપેળ સામાન્યવ્યા સૈન્ય પ્રવેશ પ્રતિ વષ્યમ્। પ્રતિશ્રૃતત્ત્વ વા' કૃતિ દારા સાયાન્યુપામાશ્રિત્યેવ, અતઃ સર્વાનુતિમાપ્રિય દાહાર્દ— તનેવ ા વધ્યાવત્ચાયા જાાંતિ– ધ્યાવિાર્યમેવ પ્રાદુમંતર્ષ્યાઘવસ્થ ન નવિનત્યં યથા મનતીત્યર્થઃ । યત્ સર્વાત્મના' ત્યાધુવાદળાવયવોપાä ‘સંધ સર્વાત્મના ’ ફ્રેંચાણુપનયાવયવોપન્યાસઃ । પરમતેન લાયેવાવિલાયમતેન! વ્યાપાંવહોપધ્ધિપ્રસન્ન તિ- ‘ન વિજ્ઞયં નેં સ્યાહૂ 'તિ પ્રજ્ઞ નિષેધ્વસ્ય નોષજ્ઞન્યત્તત્ત્વવ્યાપ ચિત્તત્ત્વમ્, તેનું સર્વાત્મના સમ્, તદ્રુપોન્ધ્રપ્રઙ્ગતનુપધ્ધિહેતુઃ પ્રજ્ઞ આતિવ્યાપવિષદંતુ નિવેધપ્રશાંતિ ચાવતી નોમના સત્ત્વક્ષળહેતુમષ નાવઝય નોર્થાત હત્વા દેતો નૈાન્તિમાકૂથ પ્રાંત ક્ષતિ-ન ચેતિઅન્ય ‘વષ્યમૂ’ પ્રતિ પર્વખચો ! દેતો નવિન્યત્વમાવલાય તયોપન્યાય સર્વાત્મના સક્ષપદેતોઃ । નૈન્તિતા ોમ ચારિતા સર્વાશ્મના લૐ કાર્યસ્થ યવન્યુપામ્યતેઽામિસ્તઋિ રૂપેણ, મૈં તુ નિરૂપે, તથા પાઇનમવ્યાપ્તિ વેબ સર્વાત્મના લવૃત્તિ જાયે નાણેના મિત્ર્યયાતિરાયોત્પાનતો ન્ય મવતીત્વવ સાંતાચય નન્યત્વનુપેયતે, નત્વનુત્પાદ્યતિરાયન્ય નન્યî પ્રતિચૈતન્યાદ્િવપદ્ધ નન્દ્રાત્તિમિયોપેયને, થંચ òિસપેળks, ર્રમન્યતર્વાત્મના ભરવા, ર્જાવાથત્વમખ્યતીતિ જૈનવિજ્ઞ વેંત્વામાંવાલાય્યામાવર્ષાત હેતોઃ સત્ત્વાના િશ તેત્યાદ્દઅનુત્પાદ્યતિશયસ્યાપીતિ। નનુ યર્ અમિન્વયાદ્રિ વેળ લમના ખાĪળે સર્વે, મૈં તત્ વિજ્ઞમિત્યેવમેવોપેયને, તથા નામિબ્યન્તયાતિ
મ
ત
t
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેકન્તિવવસ્થા ખમ્ |
[३४९ सतोऽप्यभिव्यक्ताद्यतिशयोत्पादनद्वारा सामग्रीजन्यत्वसम्मवात, अभिव्यक्तादिरूपेण सविशेषणे च हेतावुपादीयमानेऽसिद्धता, नसामाभिरभिव्यक्तादिरूपेणाप्युत्पत्तः प्राक् कार्यमिष्यते सत् , किं तहि ? शक्तिरूपेण, निर्विशेषणे तु तस्मिन्नुपादीयमानेऽनैकान्तिकता प्रतीयादिति वा, अभिव्यक्त्यादिलक्षणातिशयोत्पादनमुखेन सर्वस्य रूपेण सर्वात्मना सत्यमेव हेतुरिति न तस्याऽनैकान्तिकत्वम् , यत्र सर्वात्मनाऽमिव्यस्यादिरूपेण सत्त्वं तत्र केनचिजन्यत्वामावलक्षणसाध्यस्यापि सत्यादित्यत आह-अभिव्ययादिरूपेणेति। अभिव्ययादि. रूपेण सर्वात्मनो कारणे सवस्य हेतुकरणे तथाभूतस्य हतोन ध्यादिलक्षणकार्यरूपपक्षे सत्त्वमस्ति, नाभिव्यत्यादिरूपेण सर्वास्मना कार्यस्थोत्पत्तःप्राकू कारणे सत्त्वं साङ्खयरुपयत इति स्वरूपासिद्धिरित्याह- नहीति-अस्य 'इष्यते' इत्यनेनान्वयः। अस्माभि सावधाचार्यः। तर्हि सत्कार्यवादो भवतां कथमुपपद्यत इति पृच्छतिकिं तहति। उत्तरयति- शक्ति येणेति- उत्पः पूर्व शफिरूपेण कार्य कारणे सदितीप्यते साडयरित्यर्थः । असिद्धिभयाद् 'अभिव्यकादि. रूपेण इति विशेषणं परित्यज्यैव यत् सर्वात्मना कारणे सद्' इत्येवमेव हेतुरुपादीयते तदा शक्तिरूपेण सत्त्वमादायोक्तहेतुः कार्ये समस्ति, अभिभ्यतयाधतिशयोत्पादनत: किञ्चिजन्य त्वमप्यतीत्यने कान्तिकता वज्रलेपायितत्याह निर्विशेषणे विति। तस्मिन् हेतौ 'प्रतीयादिति वा' इति स्थाने 'प्रतीयादेव' इति पाठो युतः। किश्चिजन्यत्वे सति अनेकान्तिकता, तत् कथमित्यपेक्षायामाह-अभिव्यक्त्यादिलक्षणातिशयोत्पादनमुखेनति। असकरणपक्षेऽसावाऽविशेषात् सर्वस्य सर्वकार्यत्व प्रसङ्गो भवति, सच सकरणपक्षे न भवति, यस्यैव यत्र शक्तिरूपेणोत्पत्तप्राक् सत्त्वं तस्यैव तत उत्पत्तिः, न च सर्वस्य सर्वत्रोत्पत्ते प्राक् शक्तिरूपेण सत्त्वमित्याह- सरस्येति । सिद्धान्ती अभिव्यक्त्यादि.
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________
पहनुमुपदयात संदित्यवमुपादावा, आभ
३५० ]
[ ક્ષધિનીધિતિવિધિમ सर्वकार्थत्वप्रसङ्गस्य निरवकाशत्वादिति वाच्यम; अभिव्यक्त्यादिलक्षणस्यातिपयस्यापि प्राक् सरवे उक्तहेताच सिद्धतादपणाऽभावाद, प्रागसचे तु सत्कार्यबादक्षतेः, तत् स्थितमेतन-सदकरणान्न सक थम् १ तथा सत्कायवादे साध्यस्याऽभावाहपादानग्रहणमप्यनुपपत्र स्थान , तत्साध्यफलवाञ्छथव प्रेक्षावहिरुपादानपरिग्रहाद २ नियलक्षणस्योत्पायवेला सतोऽपि सन्यत्वं यद् भवतियाधते तत्र
तव्यम्, अभिययादिलक्षणतिशयः पित्तः प्राक, सन् ? बसन् चा? या तस्यापि पूर्वमर वृत्तवन न अन्यत्वमिति न तद्धलात् कार्यस्यापि जन्यत्यम् , यन्ते असतोऽभियवादिलक्षun. तिशयस्योत्पादाभ्युपगमात् सत्कार्यवाहानि: ' प्रत्याशयमा प्रतिक्षेपहेतुमुपदर्शयति-अभिमानिसस्पैति ! ती अभियन्यादि. रूपेण यत् सर्वात्मना सदित्येवमुपादायमानहेती । भनिसमापनावार ताशस्य हेतोः पक्षे सत्त्वेन स्वरूपासियभावात् , अभिव्ययादिलक्षणानिशयस्यायुत्पायनामावन न (तदादायापि जन्यत्वस्य समय इति केनचिन्यत्वामावलक्षणसाध्यस्पैचोकहेनुमति भावेन नोक.. हतारनेकान्तिकताऽवील्याशयः। प्रागतरये तु अमियादिलक्षणातिशयस्य प्रागसरचे पुनः, यद्यपि तदानीम् 'अभिव्ययादिरूपेण सर्वात्मना सत्यम्' इति हेतुनास्तीत्यसिद्धता स्यादेवति न तथासविशेषणो हेतुरुपादातुं शक्यः, तथापि साई त्यस्वैवमुपगमे स्वाभ्युपगतसत्कार्थवादक्षतिवमहद्दूपणम्। उपसंहरति-तस्विमेतदिति।
उपादानग्रहणाद' इति द्वितीयहेतुं भापयति-तयेति । साथ्यस्याभावादिति-किञ्चित्कार्यस्थोत्पाचस्योत्पादनार्यमयोपादानग्रहणं करोति फर्ता, सरकार्यवादे तु साध्यस्योत्पादनलक्षणस्यामाचात्, नहि सत ५वोत्पादनं तदधिर(मप्रसादियुपादानामनुपपनमेव स्थादित्यर्थः। उपादानग्रहणानुपपत्तिमेव भावयति-तत्साध्येति-पादानसाध्येत्यर्थः। _ 'सतम्भवाभावाद्' इति तृतीयहेतुं समर्थयति-नियतादेव चेति । साध्यं यदि किञ्चित् स्यात् तदा तस्य नियताजन्म भवेत्, सत्कार्थवाद
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________
A1
भनेका व्यवस्थाप्रमाणम् ]
[ ३५१ तादेव च क्षीरादेर्दयादीनामुद्भव इत्येतद पनुपपर्न स्यात्, साध्यस्थासम्भवादेव, यतः सर्वरणात् सम्भवाभाव एव नियताजन्मेत्युच्यते, तच्च सत्कार्थवादे दुर्वचम् , सति सम्भवे सर्वस्माद् भावापत्तरनिवारणात् , असति च 'सर्वभाद्' इति वचनस्य नरर्थक्यात् ३ तथा साध्यस्याभावादेव न नियताजसावं इत्याह- सीव्यस्याऽसम्भवादवेति। अमुकस्य कार्यस्थामुकादेव भावो न सतादिति सिद्धौ . सत्यामेव नियताजन्मति प्रसिद्धयति, सत्कार्यवादे तु सतो जन्मैव विद्यते, · नाऽमुस्थाऽमुप्माजन्मत्यभिधातुं शक्यमिति कुतो नियतमाम ? सतोऽपि जन्य कस्यचिदतिशयस्योत्पादनभन्तरापि तकरण किञ्चिदेष्टव्यम् , एवमन्यदयतिशयोत्पादकरवाभावाविशेषात् कि नतकारणं भवेद् ? इति सर्वस्मात् सम्भवे कथं नियताजन्म?, सतो जन्नोऽसम्भवे च 'सर्वस्माद्' इतिहेत्वर्थकपञ्चायुक्तरप्यनुपपत्तिरित्या६-यत इति। तच सर्वरगाव साभवाभावतो नियताज च। प्रसक्तस्य निषेधो भवति, नाऽ. પ્રતિ માલ્ ય
િમ્પવો મ ત વતિય कुतश्चिद् हेतोः कतु शया, सत्कार्यवादे च कार्य सत्वस्याऽविशेषाद् विशेषान्तरस्थ वक्तुमशक्यत्वात् प्रतिनियतकारणापेक्षयेवाऽन्यापेक्षयाऽयुत्पादसम्भवे सर्वगाद् भावापत्तितः सर्वस्मात् सम्भाऽभावाऽसिद्धया न नियताजन्मप्रसिद्धिरित्याह- सति सम्भव इति-सत उत्पादसम्भवे सतीत्यर्थः । यदि च सत उत्पाद ५५ न सम्भवति तहिं न सर्वस्य कस्यचित् कात्विमिति कारणत्वार्थकपञ्चमीविभफिरव सशदानोत्पतुमहतीति 'सर्वाद' इति वमशक्यत्वे 'सर्वगात् सम्भवाभावः' इत्यपि नाभिधातुं शक्यमिति कथं ततो नियताजन्मप्रसिद्धिरित्याह- असति चेति-सतो जन्मनः सम्भवेऽसति चेत्यर्थः। - चतुर्थहेतुं भावयति- तयेति। सत्कार्यवादे 'शतस्य शक्य
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________
જ અભિમ ગતિ “
[ તવોનિવિકૃતિવિભૂષિત રાતક્ષ્મ શરણાર્ફત્યેતર સાંધ્યામાવાવાયુકર્મ, પતિ િિશ્ચિત નવિમિનિસ્વૈત, તનવંતશબૅવસ્થાબેન, નિર્ધક્ય જ શા સિદ્ધિબળ્યાલીત નાન્યતિ ૪ રમાવો વિ સાવાનાં સાંધ્યામાવાવ સરકાર્યવાહે યુ
न चैतदिष्टमिति न सत्कार्य कारणावस्थायामिति प्रसन्न શાળા” ત્યય વધ્યામાવશિત્વે યદુ તદુપપાવયતિ– ઉર્વિ હીતિ મિનિત્યંત જોતા નિત્ય ઉત્પાદ્રસ્યો નાન્ય નવિ,
વનિતેરમા રાશિન્થસ્થાપિતા મવતિ, નવા સ્થવિત વિશિત્ શરણં દિવ્યતીતિ “રણમાવા” ત પશ્ચમહેતું સમર્થન નિ- રામપ્રીતિ- “ યુ' હત્યનેનાવયા
ન ચૈતવિમ્ સવ નિઃ પ્રતિનિયતાત્માનાર્થ પ્રતિનિયતોપાવોનગ્રહમાં નિયત પતિ તસ્યાનુપપન્નત્યં નેઇમ, તથા નિયતાવ ક્ષીરવેક્યાઘુત્પાદ્રશ્ય પ્રતીય માનવાનિયતાઝન્મનો
નુપપન્ન છમ્, પર્વ રાજીવ શાળા છાયસ્ય વાર્યોદ્ધવ મતિ રાજ્ય શાળાનુપન્નત્વમવિ નેઇમ્, રામાવય મતીયમાનસ્યાનુપપન્નત્વમાજ નેઇમ્કૃતિ પ્રતાપ પાળવા કાળે પિત્ત પ્રશ્ન કર્યa વે યનિષમાપતતિ તસ્પરિવારનાથ જાણાવસ્થામાં કાર્ય = વિત્યેવં વસ્ત્રપદ પ્રતવિપર્યયઃ સર્વત્ર યોર્જ ફત્યા- 7 સામતિ.
- તાવા દૂષણાત મધુપથતિ-ગપિ તા પસ્યાશાસ્ત્ર ચક્રવયવ શા ના પિયનિશ્ચયાતાજ્ઞાનોત્પત્ત, રચિ. તત્વ પર્ય ચક્રિય સંરાયાભવ શાન તાજિયાનામમાળાનવઢોલનાડુત્પવતે તલ્ય તષિયવાર્તરાયનિવૃત્તળે વિપર્યય પંરા - પદ્ધિપયો વિપતો વિપરીતોટિનિર્ણયાત્મ અમ ડસ્પઘતે સર્વ તાદરામનિવૃત્ત વા વલાધ્યમમેયવ્યાપલ્સ #િ કયુ વાવિના, સવર્ધવાધિનતુ પછી નૈવ રાયનું પ્રયોજીમુસા
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યવસથાળમ્
[३५३ विपर्ययः पञ्चस्वपि प्रसङ्गसाधनेषु योज्यः । अपि च सर्वमेव साधन स्वविषये प्रवर्तमान द्वयं विदधाति-स्वप्रमेयार्थविषये उत्पद्यमानी संशय-विपर्यासौ वा निवर्तयति, स्वसाध्यविषयं वा निश्चयमुपजनयतीति, न चैतत् सत्कार्यवादे युक्त्या सङ्गच्छते, संशय-विपर्यासयोचैतन्यस्वरूपत्वे नित्यत्वेन साधनव्यापारानिवृत्ययोगात्, बुद्धिनिहतप्रयोजनस्यैव तन्मतेऽसम्भवादिति येषां स्वशास्त्रप्रणयनमेवाचतुरसमित्याह-अपि चेति । स्वविषये प्रवर्तमान सदमेव साधन द्वय विदधाति यस्य लिङ्गलक्षणसाचनस्य . विषय स्वशानजन्यज्ञानविषयत्वेन વિષમતે વ્યાપદ્ધક્ષતા, પ્રવર્તમાન સર્વોચાવ પ્રયુન્યમાન, सर्वमेव साधन लिङ्गम् , द्वयं विदधाति उभयं करोति स्वप्रमेय સવિષયવહંફાવાર્થચાન્યતાનિવૃત્તિક્ષાં ચકં વાર્ધ ચડ્યોપરું स्वसाध्यविषयकनिश्चयलक्षणं कार्य तदुभयं करोति, एकदा कार्यद्रयरूपफलोपधानाभावेऽपि तत्रयरूपयोग्यत्वस्य सनावात् । किं द्वयं विधातीत्यपेक्षायामाह- स्वप्रमेयार्थविषय इति-स्वज्ञानजन्यप्रमाविषय; साध्यरूपार्थविषय इत्यर्थः। उत्पद्यमानौ विषयतासम्बन्धन उत्पधमानौ, यदि स्वविषये प्रवर्तमानं साधनं न स्यात् तर्हि तत्र संशयो विपर्यासो वोत्पवेतव, तौ च संशय विपर्यासी निवर्तयति तदुत्पत्ति प्रतिवन्नाति, निरुतसाधनाप्रवृत्तिकाले उत्पधमानावपि तौ तनवृत्ती संत्यां नोत्पयते इति तदुत्पत्तिप्रतिबन्ध एव तनिवर्तनमित्यर्थः। वा अथवा । स्वसाध्यविषय निश्चय स्वस्य प्रकृतसाधनस्य यत् साध्य स्वज्ञानजन्यज्ञानविपयार्थस्वरूपं तद्विषयक निश्चयात्मकज्ञानम् उपजनयति उत्पादयतीत्यर्थः। तदेतन्निरसाधन प्रयोजन यथा सत्कार्यवाद सारख्यमते न घटते तत् प्रपञ्चति-न चेत्यादिना । 'न च' इत्यस्य "सच्छते' इत्यनेनान्वयः। एतत् संशयविपर्ययनिवृत्तिरपविषयनिश्चयरूपपलक्ष्यम् । तत्र संशय-विपर्यय-निवृत्त्यसम्म सहेतुक भुपदर्शयति-संशय इति । यदि लाडयमते संशय-विपर्ययो न चैतन्यवरूपौ, किन्तु बुद्धेर्मनसो वा वृतिविशेषत्वात् तद्रूपाव ता
२३
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________
३५४ ]
[ સત્ત્વવધિની વિવિભૂષિભ मनस्वरूपत्वेऽपि तयोनित्यत्वेन तदोपानद्धारात् , मनसो नित्यत्वेऽपि तवृत्तिरूपसंशय-विपर्यासयोरनित्यत्वाभ्युपगमे वाऽनेकान्तप्रवेशात्, निश्चयोत्पतेरपि साधनादस भवात् , तस्याः सर्वदाऽवस्थितत्वात् , अन्यथा सरकार्यप्रतिज्ञाहानेरिति साधनप्रयोगनैष्फल्यमेव सायदर्शने । प्रागनभिव्यक्ती निश्चयः पश्चात् साधनेभ्योऽभिव्यक्तिमासादयतीत्यभिव्यक्त्यर्थं साधनप्रयोगसाफल्यमिति चेत् ? नस्वभावातिशयोत्पत्तिलक्षणायास्तद्विषयज्ञानलक्षणायास्तदुपलभकावारकापगमलक्षणाया वाऽभिव्यक्ता प्राक् सत्वेन साधन प्रयोगतदाप्याह- पुद्धि-मन स्वरूपत्वेऽपीति। तयो. बुद्धि-मनसोः। तदोषानुद्धारात संशय-विपर्यासाऽनिवृत्तिलक्षणदोषतीदवस्थ्यात् । ननु न मनाररूपी संशय-विपर्यासो, किन्तु तत्तिरूपौ तापनित्याविति तनिवृत्तिसागव इत्यत आह- मनसो नित्यत्वेऽपीति। तत्तिरूपति-मनोवृत्तिપત્યર્થ, કાર્યારાથોમે િપનોપયત દતિ સંરથિવિપર્યાसयोमनःपरिणामयो नसामेदेन नित्यांवम् , स्वरूपतश्चानित्यत्व मित्येवं स्याद्वादप्रवेशः स्यात् तयोः स्वरूपतोऽनित्यत्वाभ्युपगमें इत्यर्थः। संशय-विपर्यासनिवृत्तिलक्षणफलानुपपत्तिमुपदय निश्चयोत्पत्तिलक्षणफलास भवमुपदर्शयति- निश्चयोत्पत्तरपीति । तस्या निश्चयोत्पत्त। अन्यथा निश्चयोत्पत्तः सदावस्थितत्वानहीकारे। यदी च साधनस्य निरुक्तफलद्वयमन्युफदिशा सायदर्शन न सम्भवति तहि साधनप्रयोगवैफल्यमेव तदर्शन स्थादित्याह- इति साधन प्रयोगवैफल्यमेव सायदर्शन इति । सारख्यः साधनप्रयोगसाफल्ये युकिमा-- - शकते- प्रागनभिव्य इति । अभिव्यत्ययं निश्चयाभिव्यरायर्थम् । याशी ताशी धाऽभिव्यक्तिर्भवतु परं साऽपि साकार्यवादिना प्रा सत्य घाझीकार्यत्येवमपि साधनप्रयोगवैफल्यमेवेति समाधत्ते-नेति, निश्चयाभिव्यक्ति:-निश्चयस्य पभावातिशयोत्पत्तिः, निश्चयविषयशानं
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેાન્તવ્યવસ્થાકારણમ્ ]
[ રૂપલ
*, - ।
(
વૈયાનુહારાત, તને જ સાર્યવાક્ષોઃ, તેન ‘મિનયંત્યतिरिक्तस्यैव कार्यस्य प्राक् कारणे सच्चमित्यभिव्यञ्जकतया साधनप्रयोगस्य च वैफल्यम्, दण्डादीनां च घटादौ न कारकत्वं ज्ञापकत्वं वा, तद्व्यवहारथ तंत्र वासनाविशेषादेव, विलक्षण संस्थानावच्छेदेन चक्षुः संयोगादेरेव च घटाद्यभिव्यञ्जकत्वम्, तदभावादेव न प्राग् घटाद्युपलम्भः' इत्युच्छृङ्खल साङ्खयमतमपि निरस्तम्, चक्षुःसंयोगવિશેષાવેજ પ્રાર્ સવે ઘટાનુપહમ્મત્રસજ્ઞાત્,સત્ત્વે પાંતજ્ઞાહાને વાં, નિશ્ચયોપમ થવું આવારાં તવામવરૂપ ી, તા સાર્યવાફે પ્રાપ સત્રેન સથે સાધનથ્રોવૈલ્યા ચર્ચ। નવુ નિયંત્તમ વરૂપા નિશ્ચયામિવ્યક્ત્તિઃ પ્રાપત્યેવો રીયિ તિ તથૅ સાધનપ્રયોગત્ત્વ સૌથં ચાત્યંત આા- અસત્ત્વે ચેતિનિહાળ મિન્યત્ત પ્રસન્ને ચૈત્યર્થઃ । . તેન ' ચર્ચ ‘નિસ્તમ્ ” સ્ત્યનેના વય, તેન- કાર્યવા—તિજરૂદ્દોનેળ ન પાફિરુક્ષીયમોમવ્યતિરિ મેવ તત્ત્વ ક્ષીણે પ્રા સત્ત્વમેતાવતા વ્યાપ તમેવેતિ તથૈ ર્ડાાિપાવચામચત આદ- વડાવીનાં ચેતિ । તયવહારથ વાવ્યો વટાવીનાં જાળમ્, અદ્રાવ્ય રૂહાનીમાં વાર્ષમિતિ વ્યવહારÆ) તત્ર વણ્ડાવિધાવિ વિ વહાવ્યો 7 બહાને જામ્, ધાવિ વા 7 સાાિય દું ટ્...ર્િાપાાત્ પૂર્વપ ધટાપર્યો; બ્રાસ મવતીયતઆદ-વિક્ષોતિ । તવમાવલિ વિજક્ષસંસ્થાનાવ છેતેન પન્નુ સંયોગ વિરાવાને આવાવેવ । તેન દમિયતમેવ નિાલદેતુનુપૉર્યાતવટ્ઝરલયોવશેષાવેરપીતિ– વહ્યુસઁયો/વોર્ગાપ જોયમેવ, સળાયેવાત્રે તસ્યાપિ પ્રાસન્ને તચય પ્રાદ્યુપમાવિકાશ્ સત્ત્વ વિશ્ર્વ | સત્ત્વ ચક્ષુસંયો વિશેષ તે પૂર્વમલને ચ પ્રતિજ્ઞાને પર્યંતિ અક્ષતોવ ચક્ષુÉયો વિશેષ રે, ક્ષાર્થેયામ્યુ
ન
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________
३५६ ]
[ तत्त्ववोधिनी विकृतिविभूषितम् न च चक्षुःसंयोगादेरप्यभिव्यक्तस्यैव व्यञ्जकत्वोपगमानायं दोपः ? अभिव्यक्तत्वं हि ज्ञातत्वम्, न च चक्षु:संयोगादेतिस्य व्यञ्जकत्वम्, किन्तु स्वरूपसत इति यत्किञ्चिदेतत् । कालविशेषवैशिष्टयमेवाभिव्यक्तिरिति चेत् ? सा तहिं व्यतावच्छेदिका मृद्रव्य एव कल्पनीया, चैत्रादिभेदेनाऽनन्तचक्षुःसंयोगादौ तस्क
पगतत्वेन सदेव कारणे कार्यम्' इति साजयप्रतिक्षायाः सन्न्यास. प्रसङ्गादित्यर्थः । चक्षुस्संयोगादेः स्वरूपतो नाभिव्यजकत्वं तेन रवरूपतः चक्षुस्सयोगादेः पूर्व सत्वेऽपि न बटोपल भप्रस, किन्वभिव्यक्तस्य चक्षुस्सयोगादेरमिव्यजकत्वम् , अभिव्यदिव्यतिरितस्यैव कार्यस्य पूर्व सत्त्वमु-इवलसालमतेऽभिमतमित्यभिव्यक्त पूर्वमभावादभिव्यक्तवचःसंयोगादपि पूर्वमभाव इति न तत्का. रणस्य घटाधुपलस्भस्य पूर्व प्रसङ्ग इत्याशङ्कय प्रतिक्षिपति- न चेति । प्रतिक्षेपहेतुमुपदर्शयति- अभिव्यक्त्व हीति । साङ्घयः शकतेफलविशति एवं सति स्याद्वादप्रवेश ५५ सालयस्य ज्यायानिति सिद्धान्ती समाधत्ते- सति-कालविशेषवैशियलक्षणाऽभिव्यक्तिरित्यर्थः। मृद्रव्य एवेति-अभिन्या द्रव्यमेव वटाघभिव्यञ्जक,तत्र. व्यजकतावच्छेदकतया प्रतिष्ठाभिव्यफिश्च कालविशेषवैशिष्ट्यमेव, अभिव्यक्तद्व्यस्य वाधभिव्यञ्जकत्वकल्पनापेक्षवाऽभिव्यकचक्षुःसंयोगादो घटाधभिव्यञ्जकत्वकल्पने गौरवमपीत्यतो लाधवादामव्यपाद्रव्यस्यैव घसाधभिव्यक्षकत्वं युक्तमित्याह- चैत्रादिभेदेनेति । सकल्पने कालविशेषवैशिष्ट्यलक्षणस्वाभिव्यक्तत्वस्य कल्पने। भवत्वे. वमेव किं नरिछनमित्यत आह- तथा चेति- अभिव्यकद्रव्यस्य घट(धभिव्यञ्जकत्व चेत्यर्थः। अपेक्षाभेदेन सत्वाऽसत्स्योरका कार्य सदसत्कार्यवादो जनानां सिद्धिमुपवाति, घटरूपकार्यस्य मृद्रव्ये- .
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनेक व्यवस्थाप्रकरणम् ]
[३५७ ल्पने गौरवात् , तथा च मृद्रव्येऽनभिव्यक्तद्रव्यात्मना ५८ सत्समभिव्यक्तपर्यायात्मना पचासत्वमिति स्यावाद एव विजयत इति सदृशा निभालनीयम् ॥
अथ असत्कार्यवादिनः कारणतां प्रति नियताः शक्तयो न. घटन्ते, कार्यात्मकानामधीनामनिष्पत्तः, नावधिमन्तरेणावधिमतः सभाका सम्भवतीति प्रतिनियतशक्तिकुक्षिप्रविष्टत्वादेव कारणेषु कार्यसत्त्वमावश्यकम् , तदुक्तम्
"अवधीनामनिष्पत्तनियतास्ते न शक्तयः ।
सत्त्वे च नियमस्तासां, युक्तः सावधिको ननु" |[ ] ऽनभिव्यक्तद्रव्यात्मापेक्षया सत्त्वम् , पृथुतुनोदरादिलक्षणाभिव्यक्त पर्यायापेक्षयोत्पत्तितः प्रान् मृद्रव्ये घटस्थासत्वमित्यतः सदसद्रूपो वट इति सदसत्कार्यवादलक्षणः स्याहादोऽयत्नोपनत इति सोऽन्यवादापेक्षयाऽतिसुदृढनिरूत्वाद् विजयत इत्याह- मृद्रव्य इति ।
य उत्पत्तेः पूर्वमसदेव कार्थमित्युपैति, तन्मते उत्पत्तःप्रागसतः कार्यस्थ न किञ्चिन्नि कारणतानिरूपत्वं सम्भवति, सावधिकस्य कारणवस्थावध्यभावेऽसत्व तदधीना शक्तिपि न धरत इति कारणत्वेनाभिमते पदार्थ कार्यत्वेनाभिमतपदार्थानुकूलशक्तिप्रसि. अथर्थ कार्यस्य सदमावकिमिति सत्कार्यवादः स्वीकरणीय इति सरकार्यवादी शते- अति 'असत्कार्यवादिन.' इत्यानन्तरं 'मते' इति शेषः । कारणता प्रति नियता इति- यत्र यन्निरूपितकारणत्वं तत्र तन्निरूपिता शक्तिरित्येवं कारणता प्रति नियता इत्यर्थः । कार्य शचिवधित्वं शक्तिनिरूपकत्वमेव, यदा कार्यलक्षणोऽवधिर्नास्ति तदा तदवधिका शक्तिरपि न सम्भवतीत्याह- नहीति- अस्य 'सम्भवति' इत्यनेनान्वयः ।
उतार्थे प्राचां सातिमाह- तदुक्तमिति । ते तव मते । सत्त्वे च अवधिभूतानां कार्याणामुत्पत्तः प्राक् सत्त्वे पुनः । तासां शक्तीनाम् ।
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________
રૂ૮ ]
[ તવવોધિની વિસ્તૃર્તાવસૃષ્ટિતમ્
ાંત શ્વેત્ ન-વધીનામાંનપત્ત ક્ષીરસ્ય વધ્યુત્પાને શત્તિरिति व्यपदेशासम्भवेऽप्यनारोपित सर्वोपाधिनिरपेक्षं प्रतिनियतવ્યાયનનાં યંત્ વસ્તુવાં ચવનન્તરે પૂર્વબવૃધ્ધ વત્ત્વન્તરે પ્રાતુમવલ્ दृश्यते तत्प्रतिषेधस्य कर्तुमशक्यत्वात् । न च शब्दविकल्पानां यत्र
નનુ નિશ્ચચેન । સાધિો નિયમઃ શિપિતા ાિસ્મિન્નેવેતિ નિયમઃ । યુ ચુન્ત્યાઁ ધરે !
અવોનષ્પૌન્નિોપતવતુવદ્વાયાઽસમવેવ સદતુતો નાયમાન જાયેં પ્રતિવૈદું ન શëતે, ાર્થે પ્રતિ ચવું વસ્તુનઃ બાળવું નવું વપત ય, મૈં તુ શાંવતજ્બળતાઁતુર્તાસ પતૃત્વનેત્યલવિાર્ય ોંખતો નાચમાનમુપો—ોચન્ત્યાત્ વીજળીમેતિ સમાધત્તે- નૈતિ । જીરી વસ્તુવર્ધામચપેક્ષા ચામાદ– ચવનન્તમિતિ । તત્કૃતિષેવસ્ય અત્તરúાર્યાવસ્તુવરૂપ પ્રતિવેચવા અસ્વૈરૂં જાળમત્સ્યેનું મિત્યેવં રાજ્યોમાં વિÈ વા મા સાયતામ્, નેતાવતા નાળીમૂતવસ્તુન: નાર્યŕમૂતવસ્તુનÆ નમાવો નિવર્તત નૃત્યાઇ- નશ્વ' કૃતિ- અન્ય વ્યાવર્તતે' દૂચનેના વચ વ્યાપનિટ્ટયા વ્યાર્બલ્ય ાનિવૃથા નાર્યસ્ય = નિવૃત્તિર્મંતિ, યતો વ્યાપોનનૃત્તાર્લાપ વ્યાવ્યું યારે ન નિવđત તા તમાવવય્વૃત્તિવ્યક્ષનું વ્યાખ્યત્વમેવ વ્યાવ્યત્ત્વનામિમનસ્ય ન થાત્, સદ્ભાવ વંત તસ્ય વિદ્યમાનવાત્ પનું તત્ત્વમાન વિજ્ઞાવ્યન્તામામિતિચોર્યુવાળ વ્યાપવમાંવ વ્યાપ બૈનામિમતસ્ય 7 અવેક્, તત્ત્વજ્ઞાનાધિાવāામાવતિચોજિત્થાત્, પતિ વ્ય-વ્યાપા માત્ર પોōિદ્યુત, પર્વ જાળવેમમતવાર્થસ્યામાવેગપ જાય. સ્વૈનાભિમતપાĪ અને મવેત્ દ્વૈતવ્યન્દ્રિતા ક્ષળાવ છેવેન સલ્લમાના વિનાન્યતાના પ્રતિયોનિત્વેદ તમાવક્ષબારણત્વમૈવ TM મવેત્, સમાવે તત્સવન્નાતિરે શામના તત્વાર્થત્વમેવ ૬ ત ન ાિંત ાર્યકાળમાવો 7 નિવેદૈવિયતો
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તવ્યવસ્થામાએઁ ]
[ રૂપર
વ્યાવૃત્તિતંત્ર વસ્તુગમૉવોઽપ ન્યૂાવતુંતે, તો વ્યાપવમાર્ચે જાણ ના વ્યાવર્તમાનું સ્વાયં સ્વાર્થ યાડડરાય વ્યાવતલ કૃતિ યુવ્રતમ, वयोस्ताभ्यां प्रतिबन्धात्, न च पयसो दध्नि शक्तिरित्यादिव्यपदेशो વિજ્ઞપો વા માવાનાં વ્યાપવમાવઃ ઘરળ વા, ચેનાતો નિવર્તમાનો વસ્તુવમાયં નિવર્તયેન્, વ્યપવેશ-નિપાદન વસ્તુત્વમાવાયત્તા, જિન્તુ થવુઇનન્માન, ત્રવાશ્ત્રાવો નિસ્વાઽનત્યાદ્રિવેળ વાત્રિનાં નાનાવિધ પ્રવૃત્તે વપ ઘધિનિ પિત્તરવે
વ્યાપામાવેગણ્ય વ્યાવ્યયામાવા દામાને ચાવચેં શાયામાવ આધ્યેય, વિજ્ઞે વ્યપદેામ્ય 7 વસ્તુવાવસ્ય વ્યાપો નર્વો જામિતિ નન્નિવૃત્ત્વા વસ્તુવાનિવૃત્તિવવજીયાદ-યતઃ પ્રતિ તયોઃ વ્યા( બૉયેયો । તીખ્યાં ચાપTMણિાસ્થામ્ પ્રાંતવન્ધાત્ વ્યાપ્તે । ‘ન વ’ ચણ્ય ‘વ્યાપવા, બારણું વા' પ્રભુમયગાર્ચે) ચેન વ્યાપવેન હેંત્વન વા સૌ નિહòવ્યપદેશો નહાવ વી વ્યપદેશ-વિજપાનાં વસ્તુવમાનિયન્તત્વમાવે યુદ્ધિમુપાયતિવ્યપદેશ-વિજ્યા દીતિ । ઉર્દૂ ચતુઃ । વ્યપદેશ-વિશ્વામિચ્છામાંત્રપ્રમવવે જૈતુમુપર્શતિ– પુત્રૈવેતિ- પદ્મ પવ રચન્ટ્રો નિત્ય વૃતિ મીમાંસન વિષ્યતે, વ્યવિશ્ર્વને ચ, છ પવ તૈયાયિનનિત્ય કૃતિ વિખ્યતે, પશ્યતે ઐતિ, પરં શ્રિંતુ ષાવી તેં ચુખ તિ વિશ્વપત્તિ,
શ્ર્ચિત્ તેં દ્રમિતિ, તથા ૪ ચોપાટી ચંચચેતિ સંસથા વિપત્તિ, વ્યપવિત ચ, ચારે = વસ્તુત્વમાવાયોનો વ્યવવેશવિવો સ્વાતાં તા સર્નવાતિનાòાિન વસ્તુનિ વ્યપરેશનવા પાવેમારાવેવ મવેત્તામ્, મૈં તુ વિમિશાળાના વિહત્ત્વ વ્યપરેશા યુરિતિ ન વસ્તુ/માવાયત્તા વિશલ્પ-ચપટેગ ફ્રત્યર્થઃ । પત્ર લર્વાવ રાજ્ય દ્રવ્યપવેરાય િિશ્ચત્તિ પિતાયાવિવિષયત્વેન નાયમાનસ્વતો નિપોભૂતાવધે રાત્તિસ્વરૂપવિષ્ટત્વમુરીદવ રાહે ક્ષારતાઃ પૂર્વાલ વતતત્ત્વવિષ્ટત્થાત્ તેજ્મેમાશ્રિત્ય શાય
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________
बादि
___३६० ]
. [तयोधिनीविकृतिविभूषितम् । शक्तौ तदभेदपर्यवसितमिति तत्कुक्षिप्रविष्टत्वमवधीनां स्वीक्रियते, तदा 'घटाभावः, पटाभावः' इत्यादिन्यवहारानुरोधेन घटादीनामभावकुक्षिप्रविष्टत्वादभावे घटादि सत्त्वमपि प्रसज्यते, 'चैतन्यं जडेभिन्नम्' इत्याधनुरोधाचैतन्येऽपि च जडसच्चमासज्येत, तथा च महदासमञ्जस्यसिति दिग।
किञ्च सत्कार्यवादे बन्ध-मोक्षाभावोऽपि साडयानामासज्यते, प्रधान-पुरुपयो कैवल्योपलम्भलक्षणतत्वज्ञानोत्पत्तौ ह्यपवर्गस्तैरिष्य ते, तत्वज्ञानं च सर्वदा व्यवस्थितमेवेति सर्व एवं देहिनोऽपावृताः स्युः, ત્યવિ તરાની સર્વ ય િવીજિયેત તાડમાવવપરા-
વિપરવિ प्रतियोगिलहिताभावविषयत्वतःप्रतियोगिनोऽप्यभावकुक्षिप्रविष्टत्वेन तदभेदनुपाश्रित्य प्रतियोगिनोऽप्यभावे सत्वं प्रसज्येत, एवं ज्ञानलक्षणतन्यमपि विषयनिरूप्पमिति विषयीभूतजडसंवलितचैतन्य विषयक-पदेश-विकल्पवलाजाडीभूतविषयस्यापि चैतन्यस्वरूपप्रवित्वतभेदभवलव्य चैतन्ये बडस्यापि सत्वं प्रसज्येत, एवं सति भावाऽभावयोश्चैतन्य-जडयोश्च स्वरूपलायमसमञ्जसमापद्यतेत्याह-- एवमपीति-व्यपदेश-विकल्पानां यादृच्छिकानामपि वस्तुस्वभावायत्तत्वामावेऽपि वस्तुघटितस्वरूपत्वाशीकार इत्यर्थः। तदमेटेति-वस्त्वभेदेति, शरायभेदेति वाऽर्थः। तत्कुक्षिप्रविय शक्तिकुक्षिप्रविष्टत्वम् । 'अभिन्नमिन्यादि' इत्यादिपदाजडविषयकमित्यादेः परिग्रहः।
सालयस्य सत्कार्यवादे बन्ध-मोक्षन्यरस्थाऽनुपपत्तिरपि दोष इत्याह-किचेति । तत्र सर्वस्य सर्वदा मोक्षप्रसक्तौ वन्धाभावस्ताव दादावुपदर्शयति-प्रधान-पुरुपयोरिति । अपवर्गः भोक्षः । तैः साशयः। सत्कार्यवादे तत्वज्ञानलक्षणं कार्य सर्वदा व्यवस्थितमिति तद्धीन. मोक्षोऽपि सर्वदा व्यवस्थित ५व स्थादित्याह- तत्वज्ञान चेति। अपवृत्ताः मुकाः। सर्वस्य सर्वदा बन्धमारे भोक्षाभाव इत्युपदर्शयति
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેશાન્તવ્યવસ્થામં નમ્ ]
[ ૩૬
મિથ્યાજ્ઞાનશાપ તેને— ષ્યતે, તસ્ય ૬ સર્વવા વ્યવસ્થિતત્રાત્ સર્વેષાં વદ્ધમિતિ દ્યુતો મોક્ષ ? । નિત્યમ્રતા નામ બન્યાયેનાાતિપ્રમાàવ સર્થે પ્રવૃત્તિરિયાઁવ તુવેશનમ્, પ્રાસે સત્ત્વગ્નાતિપ્રમાયોત્, અસત્ત્વે ચાનુત્પત્ત।
ત
T
यदपि भेदानामन्वयदर्शनात् प्रधानास्तित्वमुक्तम्, तत्रापि ચપ હેતો સિદ્ધત્ત્વ પર્યાવૃત્તિńનયાનુસારળ ઇન્દ્રાર્યાન્ત, તાહિ—નહિ મિધ્યાજ્ઞાનવશાબ્વેત્તિ । ૐ સાથૈ । तस्य च મિથ્યાજ્ઞાનસ્ય પુનઃ । અભિનો નિત્યમુત્ત્તત્રેપ તથૅવૃત્તૌ લાયાનાં મૂછ્યુ મુપત્ત્વાર્પેદ્દતર્યાત− નિત્યમુ વાસ્મેતિ। તેતિ- ચચા ૬ - ષિત્ પુલઃ હ્રદે ધ્રુવળ વિદ્યુત પત્ર, પાં ગ્રાત્ત્વા તન્નાવા ઋતિ, પ્રત્યુતાપ્રાપ્તે જીવળમવાત લાવત્ તાપ્ તપ્રાપ્ત્યર્થ ચત્તે, ચા તુ તવ તે વિદ્યુત પર્વે સુવળ મુધા તત્ત્વ શ્રમસીતિ ચિવાસયોપદેશ શોતિ તા પ્રાપ્ત સવાસ્થતપ્રાપ્તિપ્રયાશિવર્તતે, પવમામાં સર્વવા મુદ્દો ચાવત્ તું આયા તથા જ્ઞાાતિ તાવત્ તમ્બુથ પ્રવર્તતે, તત્વજ્ઞાને = તિ તદ્ધત્તિસ્ત્રમાંનવૃત્ત્વા તંત્ર ચિન્ડયનો અવનીન્થેતપસાનચત્ય વચન ટુર્વેચઽમસ્ત્યર્થઃ I પ્રાપ્તે: મોક્ષપ્રાપ્તે ! સત્ત્વે સદ્ભાવે। પ્રપ્તિકમાયો વિદ્યુત- મુો દિ તદ્ધજ્ઞાનવાનેવ મર્હત, તત્ત્વજ્ઞાનૢ = શ્રાવોધીતિ તદ્રુપપ્રતિવન્યલાવિાત્મા મુળä ન પ્રાજ્ઞમિતિ શ્રમસ્વાઈસ મન્દ્રિત્યર્થ નક્ષત્ત્વ નાનુપત્તરિતિ-નિયમુત્તવપ્રાપ્તે સત્ત્વ ચ સાર્યાત્મિતે ખાલત ઉત્પત્તિને મવીત્યસત્યાનિત્યમુવમાણે નુ પત્તઘવસવવિત્યર્થઃ ।
પ્રધાનજ્ઞાવલાધર્મ યુત્તિર્વોપ સાચાયુમિન્થાવૈચિત્તનાદ- ચરીતિ । ઙા “મેવાનાં પળાત્ સમન્વયાતિ પ્રવૃત્તથ॰' [ પ્રત્યનયા ારિયોપાિંતમ્ I તાપિ તghtવહેતો ‘અન્વયીનવું 'ચસ્વ પ્રાચિત્ત્વલાયેક્ષ્ય
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________
३६२]
[ તવોધિનીધિવૃતિવિભૂષિત शब्दादिलक्षणं व्यक्तं सुखान्वित सिद्धम्, सुखादीनां ज्ञानरूपत्वात् । शब्दादीनां च तद्रूपविकलत्वात् , न च सुखादीनां ज्ञानरूपत्वमसिद्धम्, खसंवेदनरूपतया स्पष्टमानुभूयमानत्वात् तत्वसिद्धः, तथाहि स्पष्टेयं सुखादीनां प्रीति-परितापादिरूपेण शब्दादिविषयसन्निधाने प्रकाशारिनिरपेक्षा प्रकाशामिका (संवित्तिः, यच्च प्रकाशान्तरनिरपेक्षं सातादिरूपतया स्वयं सिद्धिमवतरति तद् 'ज्ञान, संवेदनं, चैतन्यं, सुखम्' इत्यादिभिः पर्यायशब्दरभिधीयते, न च सुखादीनामन्येन संवेदनेन वेदनादनुभूयमानता, तत्संवेदनस्यासातादिरूपताप्रसक्तेः, नहि योगजप्रत्यासत्याऽनुमानादिना चा परकीयसुखादिसंवेदने सातादिरूपता दृष्टा। असिद्धत स्वरूपासिद्धत्वम् , ' उङ्गावयन्ति' इत्यत्र कर्मतयाऽन्वितम् । तदुभावनस्वरूप प्रकट यति- तदाहीत्यादिना। तद्रूपविकलत्वात् शान. रूपरहितत्वात् । सुखादीनां ज्ञानरूपत्वासिद्धिमाशङ्कय परिहरतिन चेति । तत्वसिद्धः सुखादीनां ज्ञानरूपत्वसिद्धः । वसंवेदनप्रत्यक्ष विषयत्वेन सुखादीनां ज्ञानरूपत्वसाधनमुपदर्शयति- तबाहीति । 'स्पष्टेयम्' इत्यस्य 'स्वसंवित्तिः' इत्यनेनान्वयः। 'सुखादीनाम् ' इत्यादिपदाद' दुःखादीनामुपसङ्ग्रहः, शादिविषयसन्निधाने सति प्रकाशान्तरमन्तरेणैव प्रीतिरूपेण सुखस्य प्रकाशामिका (पसंवित्तिर्भवति, तथाऽनिश्शदादिविषय सन्निधाने सति परितापरूपेण प्रकाशावरमन्तरेण दुःखस्य प्रकाशात्मिका रचसंवित्तिर्भवतीत्यर्थः । 'सातादि' इत्यादिपदादसातादेरुषप्रहः । सुखादीनामन्येन संवेदनेन वेदनतोऽनुभूयमानत्वं प्रतिक्षिपति-न चेति । तत्सवेदनस्य सुखादीनामन्यवेदनेन संवेदनस्य । अन्य वेदनेन संवद्यमानस्य सातादिरूपत्वमहत्वान्न भवतीत्युपदर्शयति- नहीति-अस्य 'दृष्टा' इत्यनेनान्वयः, परकीयसुखादीनां यक्षानं तनियमेन विषयीभूतपरसुखादितो
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनेक-यवस्थाकरणम् ] .
[ ३६३ - भोगायलौकिकमानससाक्षात्कारेणानुभवादनुभूयमानता सुखादेः, न तु स्वयंवेदनादनुभूतिरूपतेत्यपि वार्तम्, चन्दनादिस्पर्शनसामग्रीकाले सुखादिमानसानुपपत्तेमानससामय्याः सर्वतो दुबलत्वात, भिन्नमिति तथासंवेदने 'अहं सुखी' इत्येवरूपेण सातवेदनम् ,
अहं.दुःखी' इत्येवरूपेणाऽसातवेदन न भवतीत्यतस्तथासंवेदनस्य सातादिरूपता न दृष्टेत्यर्थः ।
स्वसंवेदनेनाऽनुभूयमानत्वं नास्त्येव सुखादेः, किन्विटविषय. सम्प्रयोगे सुखस्य, अनिष्टविषयसम्प्रयोगे च सुखस्योत्पत्तिः, तद. नन्तरं तेन सुख-दुःखादिना सह मनसः स्वसंयुक्तात्मसमवायलक्षणसनिकार्षबलाद अहं सुखी, अहं दुःखी' इत्येवं मानसं सुखादीनां प्रत्यक्षम्, तत् सुखादितो भिन्नमिति परसंवेदनेनैव सुखादीनामनु. भूयमानतेति न स्पसंविदितरूपावाशानरूपत्वसिद्धिः सुखादीनामिति नैयायिकादिमतमुपज्यस्य प्रतिक्षिपति- भागास्येति । अन्यगतसुखादेर्यः सामान्यलक्षणाघलौकिकप्रत्यासत्तिप्रभवो मानससाक्षात्कारः स भोगो न भवत्येव, किन्तु स्वसंयुक्तात्मसमवायलक्षणलौकिकसन्निकर्षभभाव ५व स तथेत्यावेदनाय लौकिकेति । वात तुच्छम् । तुरछत्वे हेतुमुपदर्शयति- चन्दनादीति- यदि सुखं स्वसंविदितप्रत्यक्षेणानुभूयमानं न स्वीक्रियेत, किन्तु मानसप्रत्यक्षात्मकपरसंवेदनेनैवानुभूयमानं तदुपेयात्, न भवेत् तर्हि तथा अनुभूयमानं तत्, यतः यदा सुख स्थोत्पत्तिस्तदानीं चन्दनादीष्टविषयेण सह त्वगिन्द्रियसन्निकर्षे सति तदनन्तरं चन्द्नादेत्यगिन्द्रियजन्यप्रत्यक्षमेव स्थान सुखस्य मानसम् , भानसप्रत्यक्षसामग्रीतो बहिरिन्द्रियजन्यलौकिकप्रत्यक्षसामग्या बलवत्त्वेन मानसप्रत्यक्ष प्रति वहिरिन्द्रियजन्यलौकिकत्यक्षसामग्याः प्रतिबन्धात्वादित्यर्थः।
ननु भोगान्यमानसप्रत्यक्षं प्रत्येव पहिरिन्द्रियजन्यलोकिकप्रत्यक्षसामग्या: प्रतिबन्धकत्वं सुखादिमानससाक्षात्कारस्तु भोग पवेति प्रतिषध्यतावच्छेदकधानाक्रान्तत्वान तत्प्रयुक्तसामग्या:
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________
३६४ ]
[ तत्वबोधिनीविकृतिविभूषितम् सत्र भोगा-यत्वनिवेशे गौरवात् , भोगत्वावच्छिन्न प्रति जात्येन सुखदुःखयोरेप हेतुत्वे भोगाख्यमानसे चन्दनादिभानानुपपत्ते, चन्दनादिभान एव विलक्षणे भोगत्वकल्पनौचित्यात् , 'इदं चन्दनम् ' इति प्रतिबन्धात्वमिति स स्थादेवत्यत आह- तति-मानसे इत्यर्थः।। भोगान्यमानसत्वावच्छिन्न प्रति बहिरिन्द्रियजन्यलौकिकप्रत्यक्षलायाः प्रतिबन्धकत्वकल्पनापेक्षया भानसत्वावच्छिन्नं प्रत्येक तस्याः प्रतिवन्धकत्वकल्पनस्य लाववादौचित्यारित्याशयः। अपि व भोगान्यमानसत्वावच्छिन्नं प्रति बहिरिन्द्रियजन्यलौकिक प्रत्यक्ष सामन्याः प्रतिबन्धकत्वे बहिरिन्द्रियजन्यलौकिकप्रत्यक्षसामग्रीकाले भोगान्यमानसं मा भवतु, भोगात्यमानर्स तु तदानों जायमान सुख-दुःखविषयकमिव घटादिविषयकमपि कि न स्यात् ? तस्य घटादिविषयकमानसरूपत्वेऽपि भोगान्यत्वाभावेन प्रतिवध्यतावच्छेदकधर्मानाकान्तत्वात् , तत्र घटादिविषयकत्वाभावार्थ यदि विषयतासम्बन्धेन भोगत्वावच्छिन्नं प्रति तादात्स्यसवन्धेन सुख-दुःखयोरेव कारणत्वम् , तत्र यद्यपि सुखत्वं दुःखत्वं वान कारणतारच्छेदकम् , सुखत्वेन कारणत्वे दुःखस्य, दुःखत्वेन कारणत्वे सुखस्य च भान -तत्र न स्यात् , तथापि सुख-दुःखोभयगतं वैज्ञात्यमभ्युपेत्य तद्रूपेण तयोरतन कारणत्वमुपेयत इति भोगविशेष सुखस्य मान भोगविशेषे च दुःखस्य भानमुपपद्यते, तदापि चन्दनसुखमिदम, शीत. वेदनेयम्' इति चन्दनादिभानं यद् भोगे भवति तन्न स्थादित्याहभोगमावच्छिन्न प्रनीति। . जात्येन · सुख-दुःखोभयगतजात्यविशेषण । 'मुख-दुःखयोरेव' इत्येवकारेण सुख-दुःखभिन्नस्य हेतुत्वव्यवच्छेदः । सुख दुःखान्यतरविषयकलौकिकमानससाक्षात्कार भोगत्वकल्पनापेक्षया विलक्षणे 'चन्दनादिभाने भोगत्वकल्पने नानान्तरालपनप्रयुक्तलाघवमपीत्याह- चन्दनादिभान एवेति। चन्दनादिभानम् इद चन्दनम्' इत्यापि, तच्च न भोगरूपमत आह'- विलक्षणे इति, तथा चयादशचन्दनमाने सुखल प्रत्ययस्तादृशचन्दनमाने भोगत्वम् ,
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनेकान्तव्यवस्थाप्रकरणम् ]
[ ३६५ वहिर्मुखाकारेण चन्दनादिभानेऽपि 'चन्दनीयं सुखमिदं जातम् । इत्यन्तर्मुखाकारेण सुखस्थापि तत्क्षणमेवानुभवात्, अतिरिक्ततज्ज्ञान-तत्सामग्र्यादिकल्पने गौरवात्। एतेन 'मानसत्वावच्छिन्नं. प्रति भानसाऽन्यज्ञानसामग्र्याः प्रतिबन्धातायां वैजात्येन सुख-दुःखयोरुत्तेजकत्वमेवास्तु' इत्यपि निरस्तम् , तदुत्तेजकत्वकल्पनायामपि ५वं याशकण्टकादिभाने दुःखस प्रत्ययस्तादृशकण्टकादिभाने भोगत्वमित्यर्थः, ननु चन्दनभाने' सुख सम्प्रत्ययो यदि भवेत् तदा तत्र भोगत्वकल्पनमुचितं तदेव तु नानुभवाविषय इत्यत आह-३६ - चन्दनमितीति । तत्क्षणमेव चन्दनभनिक्षणमेव । चन्दनशानभव सुखरूपं सुखस्य वसंवेदनरूपमित्युपगमेऽतिरिक्तसुखज्ञान तत्सामग्याच- ' कल्पनेन लाधवमपीत्याह- अतिरिगति- चन्दनज्ञानातिरिक्त्यर्थः । . तज्ज्ञानेति-सुखज्ञानेत्यर्थः। तत्सामयादीति-सुखज्ञानसामय्यादीत्यर्थः, आदिपदात् सुखज्ञानप्राणभाव-सुखज्ञानध्वंसाधुपाहः । एतेनेति-अस्य 'निरस्तम् ' इत्यनेनान्वयः। एतेन अतिरितसुखज्ञानादिकल्पनगौरवण, मानसत्वावच्छिन्नं प्रति मानसान्यज्ञानसामथ्या प्रतिबन्धक सुखदुःखोत्पत्तिकाले चन्दनादिस्पार्शनसामग्रीसत्वाचन्दनादिप्रत्यक्षमेव स्थाद न सुखादिमानलप्रत्यक्षमित्यस्य परिहाराय सुख-दु खानुगतवैजात्यावच्छिन्नाभावविशिष्टाया एव मानसान्यज्ञानसामग्या मानसत्वावच्छिन्नं प्रति प्रतिवन्धकत्वमुरीक्रियत इति सुख-दुःखान्यतर. सत्व निरूक्तवैजात्यावच्छिन्नप्रतियोगिताभावविशिष्टाया मानसान्य. शनिसामभ्या अभावान सुख-दुःखान्यवरविषयकमानसप्रत्यक्षानुपपत्तिरित्यर्थः। उत्तेजकत्वं च प्रतिवन्धकता-कारणतान्यतरावच्छेदकीभूताभावप्रतियोगित्वम् , प्रकृते मानसत्वावच्छिन्नप्रतिवध्यतानिरूपिता या निरुतजात्यावछिन्नप्रतियोगिताकाभावविशिष्टमानसान्यज्ञानसामग्रीनिष्ठप्रतिबन्धकतातदवच्छेदकीभूताभावप्रतियोगित्यात् सुख-दुःखयोरुत्तेजकत्वमिति बोध्यम् । एतेन' इत्यतिदिष्टमेव हेतुमुप
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________
३६६ ]
[ तत्त्वबोधिनी विकृतिविभूषितम् गौरवात् , वैजात्येन सुख-दुःखयोर्वा तत्रोत्तेजकत्वं मनःसंयोगविशेपादेति विनिगमनाविरहाचेति नव्यवौद्धसिद्धान्तस्येवोद्धतत्वात् । किञ्च शब्दादीनां सुखादिरूपत्वे भावनावशेन मद्या-ऽङ्गनादिषु कामुकादीनाम् , करभादीनां च कण्टकादिषु प्रतिनियताः प्रीत्यादयो न
किन्तु प्रत्येकं चित्रा संवित् प्रसज्येत । अथ यद्यपि त्रयात्मक वस्तु तथाप्यदृष्टादिसहकारिवशात् किञ्चिदेव कस्यचिद्रूपमाभाति न सर्व सर्वस्येति चेत् ? न तदाकारशून्यत्वादयस्वाल बनप्रतीतिप्रसक्तेः, तथाहियाकारं तद्वस्त्वेकाकारं च संविदा संवेद्यत इति। न च, यथा प्रत्यक्षेण गृहीतेऽपि सर्वात्मना पस्तुन्यम्यासादिवशात् क्वचिदेव क्षणिकत्वादी निश्चयोत्पत्तिर्न सर्वत्र, तद्वददृष्टादिबलादेकाकारा संविदुदेष्यतीत्यभिधातुं क्षमम्, क्षणिकादिविकल्पस्थापि परमार्थतो वस्तुविषयत्वानभ्युपगमात्, वस्तुनो विकल्पादर्शयति । तदुत्तेजकत्वेति-सुख-दुःखोत्तेजकत्वेत्यर्थः। निरासे हेत्वारभप्याह-वैजात्यनेति। तत्र मानसान्यज्ञानसामग्रीनिष्ठप्रतिबन्धातायाम्। सुख-दुःखादिक ज्ञानस्वरूपमेवेति नव्यवौद्धसिद्धान्तः। अपि च शदा. दीनां सुख दुःख-मोहसरूपत्वे सर्वस्य सस्तेषुप्रीत्यप्रीति-भोहादिचित्र प्रतिपत्तिः स्यात्, न तुकस्यचित् कुत्रचित्प्रीतिः कस्यचिदप्रीतिरित्य प्रीत्यादयः प्रतिनियताःप्रादुर्भवेयुरित्याह किञ्चेति । कामुकादीनाम्' इत्यस्य 'प्रीत्यादयः' इत्यत्रान्वयः। चित्रा प्रीत्यनीति मोहात्मिका। साय शङ्कते- अथेति । प्रतिक्षिपति-नेति। यात्मकं वस्तु प्रतीतिश्चैकाकारति त्रयात्मकवस्त्वाकरित्वाऽभावादेकात्मकस्याऽवस्तुत्वेन तदाकारप्रतीतरवस्वालम्बनत्वेनाऽवस्त्वालम्वनप्रतीतिप्रसादित्यर्थः। ५तदेव पश्यति- तयाहीति। न चेति-अस्प 'क्षम्' इत्युत्तरेणान्यः। निषेधे हेतुमाह-क्षणिकादिविकल्पस्थापीति । कथं न क्षमिकादिविकल्पस्य परमार्थतो वस्तुविषयत्वमित्याकांक्षायामाह-वस्तुन इति।
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેહાયને ત્યાપ્રામ્ ]
[ ૨૬૭
મોપરવાર્ પમ્પયાં વસ્તુતિનન્યાત્ સાવિધતસ્ત્રાસિòતુતયા તુ સહ પ્રામામિમ્, પુખ્ત ૬–
“ જિજ્ઞ-જિજ્ઞિધિયોરેવ, પમ્પિંચળ વસ્તુનિ પ્રતિવન્ધાત્ તામાં ગ્રન્થયોરન્બન્ધનમ્ |[] તિ परैस्तु परमार्थत एव वस्तुविषयत्वमिष्टं प्रीत्यादिप्रतिपत्तीनाम्, અન્યથા સુવાવામનાં ચન્દ્વારીનામનુમવાન્ તુષાદ્યનુમતિ” માનવ પ્રામાળું વ્ યૌદ્ઘામિમત તત્ यद्
ܕ
નન્નેવ વિપસ્યા થ વિલ્પય વરવિષયને અજ્ઞોમāત ગાઇ'– પાયેલિ ચત્તિ વિશે ન વસ્તુળોષ, સવિ પમ્પા વસ્તુપ્રતિવ—તસ્ય ક્ષતિ, થતો વસ્તુવિષયક નિવિપમ્। તતોઽનુરૂપ વિજ્રોપત્તિ, તત: પ્રવૃત્તસ્ય ğલો વસ્તુપ્રરિત પમ્પા વસ્તુ પ્રતિવષાવૈં વસ્તુ સહેતુાચ વિલ્પ ૫સ્થાવ્યનુમાનત્ત્વ પ્રાન્તન યમ્ । તનિધતત્પ્રાપ્તીતિ- પરમ્પરા પ્રતિવન્દ્વવસ્તુ તીથૅર્થઃ। વસ્ય વિપક્ષ્ય ।ઇ ચૌદ મ્યુપાતમ્।
કૂવાની સાથમતલનનું પૌરૢમતમવન્ધેતિ વોધ્યમ્, અત વોાથે તĖવામુપરીતિ- ૭ ચેતિ છિન્ન-ઝિજ્ઞિધિયો દૈતુન્શાન– હાયજ્ઞાનયોઃ । વ વિલ્પપ્રત્યક્ષવત્। તદ્દામાલ-શૂન્યયો. વસ્તુત. માલ શૂન્યયો, પષ ‘હિજ્ઞજ્ઞિધિયો ' નૃત્યસ્ય વિશેષામ્ I પિના પ્રત્યવિપસ્યાક્રેટનમ્। પારમર્યેળ વાળીભૂતનિધિત્ત્વ પ્રત્યક્ષદ્વારેખ ! વસ્તુનિ પ્રતિવન્પતિ, સન્મજ્યોત્, અન્ધનમ્ સાક્ષીદતુસમ્બન્ધામાવી પરંતુ વિશસ્ત્રસ્ય સાક્ષાતવ વસ્તુપ્રતિવાદ્ પ્રામાખ્યોમત્વન્તુવાતૃમિ: લાવૈ પુનઃ, અવાક્ કૃત્યનેના
યેય બન્યથા સાજીયાવર્ય પ્રીયાતિપત્તીનાં પદ્માર્થતો વસ્તુ વિષયત્વ નેમિત્યુપામે, ગયા ‘અલજ્ઞતાવું ત્રાન્વયઃ | યા આ સાધમતે સુલાવિલંત્રેનવિજ્ર વસ્તુવિષયāાત્ - પમાર્ચત પવ પ્રામાણ્યું તો તત્ત્વ રાઘ્વીનીનાં અયામાત્ત્વ યનિષ્ઠ
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________
seasesantea दुःखादिधाना दुःखादिप्रतिबन्धकीभूत
३६८ ] .
[ तत्त्ववोधिनीविवृतिविभूषितम् इत्येतदभिधानमसङ्गत स्थान, सुखादिसंविदां च सविकल्पकत्वान किश्चिदनिश्चित रूपमस्तीति सर्वात्मनाऽनुभवख्यातिप्रसक्तिः। यदि चे, त्रिगुणात्मकत्वं श-दादीनाम्, ततः प्रीत्यादिप्रतिपत्तिनियमाय पुरुषविशेषेऽदृष्टविशेषस्य तनियामकत्वं दुःखादिधीप्रतिबन्धका च कल्पनीयम् , तदा दशाविशेष प्रीतिधीस्थले परितापधीन स्यात् प्राक्तनाक्षयाऽपूर्वादृष्टोत्पत्तिसामध्यभाषाई, दशाविशेषस्येवोसेजमापतति तद दर्शयति- सुखादिसविदां चेति। ततः त्रिगुणात्मकत्वतः। तनियामक प्रीत्यादिप्रतिपत्तिनियम हेतुत्वम् । दुःखात्मकत्व सत्यपि यत् तदानीं न दुःखधीस्त तदर्थ दुःसंधीप्रतिवन्धकत्वमपि तस्यैवाऽविशेषस्य कल्पनीयमित्याह- दुःखादिधीप्रतिवन्यपत्र चेति। तदा अविशेषस्य दुःखादिधीप्रतिवन्धकत्वकल्पने च। विशेष इति- यस्यैव पुंसो यत्र पूर्व सुखधीन दुःखादिधीस्तस्यैवोत्तरकाले तत्रैव दुःखादिधीरपि भवति, सा न भवेत् प्रतिबन्धकीभूतस्या
विशेषस्थाऽक्षयात्, दुःखादिधीकारणीभूतस्याऽविशेषस्य पूर्व सत्वे पूर्वमपि दुःखादिधीर्मवेत् , न च पूर्व दुःखादिधीरतः पूर्व तदनुकूलाहटविशेषो नालीदेव, तदानी च तदनुकूलाहटविशेषसामन्यभावादेव न तदुत्पत्तिः, तदभावाच कथं दुःखादिधीः स्यात् । याशिदशाविशेषदुःखादिधीर्भवति ताशदशाविशेषाभावविशिष्टस्या. इष्टविशेषस्यैव दुःखादिधीप्रतिवन्धरत्वमिति तथाभूतप्रतिवन्धकाभाववलादेव तदानी दुःखादिधिय उत्पत्तिस्वीकारे तु वर ताशदशाविशेषस्यैव दुःखादिधीकारणत्वम् , तथादशाविशेषस्य सुखादि. धीकारणत्वमिति कालककारणपरिशेषापत्तिः, अदृष्टस्य पुण्य-पापरूप.. तथा तत्र धर्मवादिना सार्यान्न वैजायसम्भव इति तद्रूपेण कारणत्वं प्रतिबन्धकत्वं च न सम्भवत्यपीत्याह- तदेति । 'प्राक्तना
यापूर्व६४०' इति स्थाने 'प्रातानाऽहाक्षयादपूर्वाष्ट०' इति पाठो युतः। शविश्रेषस्यैवेति-यशायां दुःखादिधीर शाविशेषस्यै
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________
भने व्यवस्थाप्रकरणम्
[३६९ - करवे तु तस्यैव सर्वत्र हेतुत्यसम्भवात् कालैककारणपरिशेषापत्तिः'
अदृष्टे पुण्य-पापरूपे साकाजातिरूपविशेषाऽसम्भवश्चेति यत्किश्चिदेतत् । यदपि 'प्रसाद-ताप-दैन्याधुपलम्भात् सुखाधन्वितत्वं सिद्ध शब्दादीनाम् ' इत्यभिहितम्, तदप्यनैकान्तिकम् , तथाहियोगिनां प्रकृतिव्यतिरिक्तं पुरुषं भावयतां तमालम्ब्य प्रकर्षप्राप्तयोगानां प्रसादः प्रादुर्भवति प्रीतिश्च, अप्राप्तयोगानां तु द्रुततरमपश्यतामुद्वेग आविर्भवति, जडमतीनां च प्रकृत्यावरणम्, न च परैः वेत्यर्थः । उत्तेजकत्वे तु अहविशेषनिष्ठदुःखादिधीप्रतिषधिकतावच्छेदकोभूताभावप्रतियोगित्वे पुनः, ताशदशाविशेषाभावविशिष्टाJEष्टविशेषस्य दुखादिधीप्रतिबन्धकरवे विति यावत्। तस्यैव दशाविशेषस्यैव । सर्वत्र सुखादिधीदुःखादिधीप्रभृतिकायें। अष्टे वैजात्यसावेतद्रूपेण किञ्चित् कार्य कारणत्वं प्रतिवन्धकत्वं पाकल्प्येताऽपि साङ्कर्येण च न तत्र वैजात्यसम्भव इत्याह- ४ इति। .
प्रसादाधुपलम्महतोयनकान्तिकत्वेन तेन शब्दादीनां सुखा. धन्वितत्वसाधनमपि सालयस्य न समीचीनमित्याह- यदपीतिः। प्रसादाद्युपलभर सुखाधन्वितत्वलक्षणसांध्याभाववति पुरुषे सत्व. नाऽनेकान्तिकत्वं स्पष्टपति - तयाहीति। त पुरुष यमाल+भ्यः प्रसाद प्रीत्याधुत्पत्तिर्भवति, तस्य सुखान्वितत्वम्, साक्षयस्याभिमतं पुरुषमालाव्य प्रसादाद्युत्पत्तिः प्रकर्षातायोगानां योगिनां भवति, न च पुरुषस्य त्रिगुणरहिततयाँ सायाभ्युपगतस्य सुखान्वितय. मिति व्यभिचार, अप्रतियोगानां पुरुषाणां पुरुष दुततरमपश्यतां पुरुषमाला योद्वेगो भवति, न च पुरुषस्य दुःखान्वितत्वमिति व्यभिचारस, तथा जडमतीनां च पुरुषमालव्य प्रत्यावरणं तमः
आर्यत्वेन सम्मतमाविर्भवति, न च पुरुषस्य मोहान्वितत्वमिति व्यभिचारः। न च ' इत्यस्य 'अभीष्टः' इत्यनेनान्वयः। परैः साहयः ।
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________
३७०]
[ोधिनीविकृतिविभूषितम् पुरुषस्त्रिगुणात्मकोऽभीष्ट इति । न च सङ्कल्पात् प्रीत्यादीनि प्रादुर्मवन्ति न पुरुषादिति वाच्यम्, शब्दादिमध्यस समानत्वात् , तस्मात् 'समन्वयाद्' इत्यसिद्धो हेतुरनकातिकश्च, प्रधानान्वयस्य कचिदप्यसिद्धेः ' यदात्मकं कारणं तदात्मक कार्यम् ' इत्यस्यापि दुर्वचस्वात् , व्यता-ऽध्यक्तयोः स्वयमेव भेदप्रतिपादनात्, विरुद्धचानित्यानेकरूपेण कार्येण तादृशस्यैव प्रधानस्य सिद्धेः। अनेनव न्यायनान्येऽपि हेतवो निरसनीयाः। नहि प्रधानाख्यस्य हेतोरभावन तत्र व्यभिचारपरिहारमाशङ्कय प्रतिक्षिपति-न चेति- अस्य वाच्यम्' . इत्यनेनान्वयः । अस्य 'सङ्कल्पात् प्रोत्यादीनि प्रादुर्भवन्ति, न शब्दादिभ्यः' इत्यस्या उपसंहरति-तस्मादिति। प्रधानान्वयित्वस्थ सिधौ सत्या ततः प्रधानात्मकत्वं सिध्येदिति विशेषतः प्रधानात्वयित्वलक्षणहतो. प्रधानासिद्धथा, न क्वचिदपि सिद्धिरित्याह-प्रधाना-वयस्येति । यदात्मक कारणं तदात्मक कार्यमिति लामान्यन्याप्तिरपिन सिद्धा, येन प्रथानस्थ त्रिगुणात्मकत्वे शब्दादीनामपि त्रिगुणात्मकत्वं स्यादित्याहयदात्मकमिति निरुकव्याप्ते दुर्ववत्वे हेतुमाह-व्यक्तेति-व्यतं बुद्धयादि, अव्यक्त प्रधानमित्येवं व्यताऽध्यक्तयोः कार्य-कारणयोः स्वयमेव साझेयनेय भेदप्रतिपादनात , तथा च अव्यक्तात्मक प्रयानलक्षणं कारणम् , कार्य च महदादिना व्यक्तात्मकमित्युक्त याप्तेरभावादित्यर्थः । नित्यकरूपप्रधानप्रसाधनाय चोक्तहेतूनामादरः, उफव्याप्त्या च अनित्याऽनेकरूपं महदादिकार्य तदा भवेद् यद्यनित्यानेकरूपं प्रधानलक्षणं कारण स्थादित्यनित्यानेकरूपेण महदादिकार्येणाऽनित्याने करूपस्यैव प्रधानस्य सिद्धिः स्यादिति विरुद्धोऽपि तदन्वयादिहेतुरित्याह-विरुवेति । तत्रैव हेतुमाह - अनित्यति । तादृशस्त्रैव अनित्यानेकरूपस्येच ! अनेनेव न्यायन समन्वयहेतुखण्डनयुक्त्यैव । अन्येऽपि हेतवः प्रधानलाधनायोपन्या : परिमाणादिहेतवोऽपि । परिमाणादिहेतूनों
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને વ્યવસ્થામામ્ ]
[३७१ परिमाणादीनां विरोधः सिद्धः, तथाहि यदि तावत् कारणमात्रस्यास्तित्वं साध्यते, तदा सिद्धसाध्यता, नबस्माकं कारणमन्तरेण कार्यस्थोत्पादोऽभीष्टः, न च कारणमात्रस्य प्रधानमिति नामकरणे किञ्चिदस्माकं हीयते । अथ प्रेक्षावत् कारणमस्ति, यद् व्यक्त नियतपरिमाणमुत्पादयति शक्तितश्च प्रवर्तत इति; तदयुक्तम् - अनैकान्तिकत्वात्, प्रेक्षावत् कारणं विनापि स्वहेतुसामथ्र्थात् प्रतिनियतपरिमाप्रधानलक्षणसाध्यस्याभावेन विरोधासिद्धया न तेभ्यः प्रधानसिद्धि. रित्याह- नहीति- अस्य 'सिद्धः' इत्यत्रान्वयः। तो महदादिकारणत्वेनामिमतस्य, यदि प्रधानाभावेन सह परिमाणादीनां विरोध: स्थात् तदा प्रधानाभावविरुद्धत्वात् परिमाणादयः प्रधानन्याता इति तैः प्रधानलक्षणसाव्यसिद्धिर्भवेत् , विरोधाभावे तु परिमाणादयोऽपि भवेयुः प्रधानाभावोऽपि स्यादिति न प्रधानसिद्धिरित्याशयः। परिमाणादितःप्रधानाऽसिद्धिमेव भावयति- तथ हीति । यदि कार्यगतपरिमितत्वादिहेतुना कारणमात्रास्तित्वसाधनमभिमतं तदा सिद्धसाध्यता, तामेव स्पटयति- नहीति- अस्थ 'अभीः ' इत्यनेनान्वयः। अस्माक सायभिन्नवादिनाम् , एमग्रेऽपि । 'न चंइत्यस्य 'हीयते' इत्यनेनाव:, कार्यण कारणमात्रं यत् सिध्यति तस्य कारणस्य प्रधानमिति संज्ञाsed नाम सायरता, ततः सायकता, ततः साहयातिरिक्तवादिनां न किञ्चिद्धीयत इत्यर्थः। साङ्ख्यः शङ्कतेअथेति-कार्यस्य परिमितवादिना न कारणमात्र स्थास्तित्वं साध्यते, किन्तु प्रेशावकारणस्यास्तित्वं साध्यते, प्रेक्षावत् कारण हि नियतपरिमाण कार्यभुत्पादयितुमलम् , शतितश्च प्रवर्तत इति, ' उताशा प्रतिक्षिपति-तयुक्तमिति। अयुक्त चहेतुमनेकान्तिकत्वमेव समर्थयति'प्रेमावत् कारग विनाऽपीति । स्वहेतुसामाथ्र्यादिति-कार्यस्य यो हेतुस्तत्सामर्य कारण नियतपरिमाणयुक्त यिनिरूपिनमित्यर्थः इदं कारण
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ તત્ત્વવોધિનીવિદ્યુતિવિમૂવિતમ્
+
नादियुक्तस्योत्पत्याविरोधात् । न च प्रधानं प्रेक्षावत् कारणं युक्त, अचेतनत्वात् तस्य, 'शक्तितः प्रवृत्तेः' इत्यनेन च किमप्य तिरिक्तशक्तिमत् कारणं साध्यते ? आहोस्वित् व्यतिरिक्ताने कशक्तिसम्बन्धि तदेकत्वादिधर्मकलापाध्यासितम् । नाद्यः - सिद्धसाधनात् कारणमात्रस्य ततः सिद्ध्यभ्युपगमात्, द्वितीये हेतोरनेकान्तिकता, तथाभूतेन क्वचिदप्यन्यथासिद्धेः न च विभिन्नशक्ति
३७२ ]
मेतत् परिमितकार्यमेवोत्पादयितुं प्रभुरीदृशसामर्थ्य वलात् प्रतिनियतपरिमाणस्य कार्यस्योत्पत्तौ विरोधाभावेन प्रेक्षावत्कारणस्य ततः सिद्धयभावादित्यर्थः । किञ्च, चेतनं प्रेक्षाकारि भवति, नाचेतनभू, प्रधानं चाऽचेतनमुपेयते साङ्ख्यैरिति प्रेक्षावत्कारणसाधने न प्रधानसिद्धिरपीत्याह-न चेति- अस्य 'युकम्' इत्यनेनान्वयः । तस्य प्रधा नस्य । 'शक्तिः प्रवृत्तेः' इति हेतुं विकल्प्य दूषयति-शक्ति इति । 'शक्तिः प्रवृत्तेः' इत्यनेनाऽतिरिकशक्तिमत् किमपि कारणं साध्यत इति प्रथमपक्षं प्रतिक्षिपति - नाऽऽय इति । यत् किमपि कारणं यंत्र कचन कार्य प्रति मयोपेयते तत् तत्र शक्तिमदेवेति तथासाधने सिद्धसाधनमेवेत्याह- सिद्धसाधनादिति । उत्तरग्रन्थपर्यालोचनया प्रथम विकल्पे 'अतिरिक्तशक्तिमत् कारणम्' इति स्थाने 'अनतिरिक्तशति मद्' इत्याभाति, यतोऽत्र साङ्ख्यस्य प्रतिमल्लीकृतो बौद्धः कुर्वद्रूपत्वाख्यलक्षणामेव शक्तिमुररीकरोति सा च शक्तिः कारणस्वात्मभूतैव, अत एव द्वितीयपक्षखण्डने 'स्वात्मभूतत्वाच्छतीनाम् ' इत्युक्तमिति । व्यतिरिक्ताने शक्तिसम्वन्धि तदेकत्वादिधर्मकलायाध्यासितं साध्यत इति द्वितीयकल्यं दूपयति- द्वितीय इति । अनन्यथासिद्धौ सत्यां कारणत्वं भवति, न त्वन्यथासिद्धों, प्रकृते चोकरूपेणान्यथासिद्धिरेव, न त्वनन्यथासिद्धिरिति व्यतिरिक्तानेकशक्ति सम्बन्धिन एकत्वादिधर्मकलापाध्यासितस्य प्रधानस्यानन्यथासिद्धय
1
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને રાત્તિ વ્યવસ્થાના મળમ્
[ ३७३ योगात् कस्यचित् कचित् प्रवृत्तिर्दृष्टा, खात्मभूतत्वाच्छक्तीनाम् । कारणकार्यविभागोऽप्यभेदेकान्तेऽयुक्त एव । पर्यायनये निर-पयविनाशाच सर्वभावानां क्वचिदपि लथासिद्धः ‘अविभागाद् वैश्व. रूप्यस' इत्ययमपि हेतुरसिद्ध, लयो हि भवन् पूर्वस्वभावापगमे भावान कारणत्वमिति न कारणतया तरिलद्धिरित्याह- तथाभूतेनेतिव्यतिरिक्तानेकशक्तिसम्वन्धि नैकत्यादिधर्मकलापाध्यासितेन प्रधाने-नेत्यर्थः । 'अन्ययासिद्धेः' इत्यस्याऽनन्यथासिद्धिलक्षणयाप्त्यामावादित्यथा, तथात्व ५व शक्ति प्रवृत्तियस्य कारणस्थाऽस्ति न तस्योक्तरूपात्मना कारस्वरूपते त्यनेकान्तिकतेति, वस्तुतः 'तथाभूतेन वचिदन्यासिद्ध' इति पाठो युक्तः तयाभूतेनार्थसिद्धौ कार्योत्पतिलक्षणायां सत्यामेव शक्तित: प्रवृत्तरित्यस्य तेन व्याप्ति न्यथेत्या. शयः । कथं तथाभूतेन नाऽन्यथासिद्धिर्नार्थसिद्धिवत्यपेक्षायामाहन चेति-अस्य 'दृष्टा' इत्यनेनान्वयः । निषेधे हेतुमाह-वात्मभूतावाछत्तीनामिति । 'कारण कार्यविभागाद्' इनि हेतुं प्रतिक्षिपनि- ' कारणेति । कारणमिदं कार्य चेदमित्येवं कारण कार्यविभाग तदा भवेद् यदि तयोभयो भवेत, सायाभिमते तु कारण कार्ययोरेकान्ताभेदे यदेव कारणं तदेव पायमिति न तयोविभागसम्भव इत्याहअभेदेकान्तेऽयुक्त एवेति। 'अविभागाद वैश्वरूपयस्य' इति हेतो. सिद्धत्वादेवायुक्तत्वमित्याह- पर्यायनय इति-द्रव्यार्थिनयप्रसूतत्वाद् દ્રવ્યાધિનયાssમાણે સાચમતે તુ જ નિવયવનારા, રિતુ लयावस्थायां कार्य कारणरूपेणावतिष्ठत इति वैश्वरूपयस्याऽविभाग: सम्भवतीत्यतः' 'पर्यायनये 'इत्युक्तम्, तत्र प्रथमविभागस्थाsसिद्धत्वमित्यपेक्षायामाह- नियविनाशाचेति-निरन्वयविनाशो नाम सर्वथा विनाशः, तन्मतेऽययिनों द्रव्यस्यैवाभावान द्रव्यरूपेणाप्यवस्थानमिति । अत एव क्वचिदपि लयाऽसिद्धरिति- यदि विनाशकाले
પાવાનમૂતદ્રવ્યરેખાવા તદ્દા તરૈવ તિરમાવક્ષપાઠવો
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________
३४]
[ તત્ત્વવિનોવિકૃતિવિમૂવિત पा भवेद् अनपगमे पा ? आये निरवियनाशः, द्वितीये लयानुपपत्तिः, अविकलवरूपस लयोपगमेऽतिप्रसङ्गादिति दिए । ____ यदपि- "प्रधानविकारबुद्धिव्यतिरिक्तं चैतन्यमात्मनो रूपं ते काल्पयन्ति, 'चैतन्य पुरुषस्य खरूपम् [ ] इत्याममात्, पुरुपश्च शुभाशुभकर्म फलस्य प्रधानोपनीतस्य भोक्ता, न तु कर्ता, सकलजगत्परिणतिरूपायाः प्रकृतेरे कर्तृत्योपणमादिति वदतिप्रमाणयन्ति चात्र- यत् सङ्घातरूपं वस्तु तत् परार्थम् , यथा- शयनाभवेद्, न चैवमिति युतमुकं 'क्वचिदपि लयासिद्धेः' इति । लयासिद्धिमेवोपपादयति-लयो हीत्यादिना । आये पूर्ववभावापगमे लयो भवतीति पक्षे, निरस्ययनाशलक्षणे लये सत्युपादानीभूतस्थानाभावान तत्र लय इति न तेनाऽविभागः। द्वितीये पूर्वस्वभावानपगमे लयो भवतीति पक्षे। तदानीं यूर्वस्वभावलक्षणं स्वस्वरूपं तस्यास्त्येवेति लानुपत्ति । स्वखरूपावस्थानेऽपि लयोपगमे प्रकृतेरपि प्रलये खस्वरूपेणावस्थिताया लयः स्यादित्याह- अविकलस्वरूपस्येति ।
सायाभिमतं पुरुषरयरूपमपि तन्मतोपदर्शनपूर्व दूषयतिपपीति । प्रधानति-प्रधानस्य- मूलप्रकृतिरूपस्य विकारः प्रथम विकृतिर्या बुद्धिर्महदास्या, तद्वयतिरिक्तम्-तभिन्नम् । ते साया। पापमप्रमाणमूला दीयात्मरूपचतायकल्पनेत्युपदर्शयितुं तद्रूपाव बोधकमागममुल्लिखति- पैतन्यामिति । चैतन्यस्वरूपात्मद्रव्याभ्युपगमे तस्यैव कारत्वमुपगम्यतामित्यत आह- पुस्यथेति । कथं न कर्तृत्वं पुत्पस्थेत्यपेक्षायामाह- सकलति। यदि सत्त्व-जमोरूपा प्रकृतिरेव की, तर्हि तयतिरिक्त कि प्रमाणमित्यपेक्षायामाह-प्रमाणयन्ति चति । यत्र प्रकृत्यादिव्यतिरिक्तचैतन्यस्वरूपपुरुषे । अत्र 'चक्षुरादयः परार्थाः सचतरूपत्वात्' इति प्रतिमाहेत, पौद्धश्चोदाहरणोपनयादेवावयवयमभ्युपगच्छति, तं प्रत्यवयवजयप्रयोग ५व न्याय
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनेकान्तव्यवस्थाभकरणम् ]
[ ३७५ सनाम्यङ्गादि, सङ्घातरूपाश्च चक्षुरादय इति स्वभावहेतुः, यश्चासौ परः स आत्मेति सामर्थ्यात् सिद्धम्" इति, अत्र 'चैतन्य पुरुषस्य स्वरूपम्' इत्यादि वदता चैतन्य नित्यकरूपं प्रतिज्ञातम , तच्चाध्यक्षविरुद्धम् , रूपादिसंविदः स्फुट संवित्या भिन्नस्वरूपावगमात् , एकरूपत्वे- 'चात्मनोऽनेकविधार्थस्य भोक्त्वाभ्युपगमो विरुध्येत, अभोक्त्रवस्थाव्यतिरिक्तत्वाभोक्त्रयस्थायाः, न च दिदृक्षादियोगाद
इत्यतः 'यत् सङ्घात रूपं वस्तु तत् परार्थम, यथा-शयना-ऽऽसनाsभ्यङ्गादि' इत्युदाहरणम् , 'सनातरूपाश्च चक्षुरादयः' इत्युपनय इत्येवमक्यवद्वयप्रयोग ५वाहतः। विधिसाधकतया कार्य-स्वभावहेतू ५२ बौद्धाभिमताविति प्रतः सातरूपत्वहेतुः परार्थत्वरूपस्य साध्यस्य न कार्य किन्त्वकाश्रयगतयोत्तयोस्तादात्म्यमेवेति स्वभावहेतुरेवाऽयमित्याह-स्वभावहेतुरिति । सामान्यतः परार्थत्वसिद्धावप्यात्मा सिध्यत्येव, सङ्घातरूपस्य चक्षुर देर सङ्घातरूप आत्मैव परोऽभिमतः, सङ्घातरूपस्यैव परस्याश्रयणे तस्यापि सङ्घातरूपापररार्थत्वम् , ५वं तस्थापीत्यनिहा स्यादित्याशयेनाह- यश्चासाविति। असौ सिध्यमानपरार्थत्वस्वरूपसाध्यसन्निविष्टः । स.मर्यादिति- हेतौ साध्यस्याविनामाव: पक्षधर्मत्वं च बलम् , तत्राविनाभावरूपसामर्थ्यात्' सीमान्यत: साध्यस्य प्रसिद्धिः पक्षधर्मतारूपसामर्थाच्च साध्यविशेषस्य पक्षगतस्य सिद्धिः, प्रकृते सद्धातरूपचक्षुरादिरूपपक्षधर्मत्वतोऽनवस्थाभयादसङ्घातपरार्थत्वस्य॑व सिद्धिरिति सामर्थ्यात् पर आत्मेति सिद्धमित्यर्थः। एतस्य साहयामिमतस्यायुक्तत्वमावयितुमाह-अति उक्तवाक्य इत्यर्थः। ' इत्यादि पदता' इत्यनन्तरं सोडयाचार्यणेति शेषः । तच चतन्य नित्यकरूपमिति च । चैतन्यं रूपक्षानरूपतया रसशानरूपतया स्पशदिक्षानरूपतया विमिन्नमेव प्रत्यक्षात्मकसवित्या प्रतीयत इति तस्यैकरूपत्वमध्यक्षविरुदमध्यक्षवाधिवमिति स्पध्यति
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________
३७६ ]
[तत्त्ववोधिनीविकृतिविभूक्तिम् विरोधः, दिदृक्षा-शुश्रूयादीनामुत्पादे आत्मनोऽप्युत्पादप्रसङ्गाव, तदव्यतिरेकात् तासाम , व्यतिरेके च तस्य ता इति सम्बन्धानुपपत्ता, उपकारस्थ तन्निबन्धनस्याभावात् , भावे वा तत्रापि भेदाभेदविकल्प
स्पादिसविद इति। यद्यात्मा सर्वथैकरूप: स्यात् तहि पूर्वममोका पश्चाद् भोक्त्यवस्थाद्वयमपि विरोधान्न सम्भवतीत्यनेकविधार्थस्य भोक्तत्वं तस्येत्यभ्युपगमोऽपिसालयस्य विरुध्यतेत्याह-एकरूपत्वे चेति । विरोधे हेतुमुपदर्शयति- अभोक्त्रवस्येति । ५करूप एवात्मा दिक्षादि... योगाद् मोक्ता भवतीति न विरोध इत्याशङ्का प्रतिक्षिपति-न चेति। आत्मना सह दिदृक्षादेर भिन्नत्वे दिक्षादीनामुत्पादे आत्मनोऽप्युत्पादः स्थादिति नित्यत्वं तस्य न भवेदित्याह- विक्षेति । नदव्यतिरेकात् आत्म. નો મન્નત્વા તાલા દિક્ષા-પાવીનાબૂ નનુ વિદક્ષાઘા બામની भिन्ना पवाभ्युपगम्यन्त इति न तासामुत्पादे आत्मन उत्पादप्रसन्न इत्यत आह- व्यतिरेके चेति-दिक्षादीनामात्मनो भिन्नत्वे चेत्यर्थः। तस्य आत्मनः । ता दिक्षाअवस्थाः। सम्बन्धानुपपते षष्ठीविभत्या. ऽभिलप्यमानस्य सम्वन्धस्यानुपपत्तेः, भेदे सम्बन्धाभ्युपगमे या मनो भिन्नास्तास्तथाऽऽकाशादितोऽपि भिन्ना इति यथाऽऽत्मनस्ता. Hथाऽऽकाशादेरपि ताः प्रसज्यन्निति भेदे न सम्बन्धोऽभ्युपगभाई इत्याशयः। ननु भिन्नत्वाविशेषेऽपि यत्रैघोपकारं विधति तास्तेनैव सम्बध्यन्त इत्यात्मन्युपकाराघांनादात्मना सम्बध्यन्ते नाका शादिभिस्तेषूपकारानाधानादात्मनस्ता नाकाशादीनामित्यत आहउपकारस्येति । तन्निवन्धनस्य सम्बन्धनिवन्धनस्य। भावे वा सम्बन्धनिर्व धनस्योपकारस्य भावे वा, उपकारोऽप्यात्मनि क्रियमाण आत्मनो मिन्नोऽभिन्नो वा क्रियेत?, आधे आत्मन उपकार इति सम्वन्धान पपत्तिः, भेदेऽपि सम्बन्धाभ्युपगमे आकाशादीनामपि स स्यादिति तद्वलादाकाशादीनां ता इति प्रसज्यत, द्वितीय उपकारोत्पादतात. भिन्नस्थात्मनोऽप्युत्पादप्रसङ्ग इत्याह- तत्राऽपीति- उपकारेऽपीत्यर्थः।
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનેફ્રાન્તિવ્યવસ્થામણમ્ |
[३७७ કૃતોવાનુડ્ડાવા
किश्च, कर्तृत्व-भोक्तृत्वयोः सामानाधिकरण्यनियमात् कर्तुत्वामाघे भोक्तृत्वमपि तस्य न युक्तम्, नबकृतस्य कर्मणः फलं कश्चिदुपभुत, अकृताभ्यागमप्रसङ्गात्, न च पुरुषस्य कर्माकर्तृत्वेऽपि प्रकृतिरस्याभिलपितमर्थमुपनयतीत्यसौ भोक्ता भवति, यतो नासावप्यचेतना सती शुभा-ऽशुभकर्मणां की युक्ता, येन कर्मफल पुरुषस्य सम्पादयेत् ।
अथ यथा पबन्धयोः परस्परसम्बन्धात् प्रवृत्तिस्तथा महदा__ अन्यकृतस्य कर्मणोऽन्येन भोगाभावाद् य ५६ कर्ता स ५६ भोक्तति तत्व-भोक्तृत्वयोः सामानाधिकरण्यव्यवस्थितरात्मनः साडयमते कर्तृत्वामा भोवमविन स्थादित्साह- किन्चेति । तस्य । आत्मनः पातुरव भोत्पमित्यस्योपपादनायाह नहीति-अस्य ' उपभुत' इत्यनेना. धयः । साडयमते चैत्रण बत् कृतं कर्म तद् वस्तु. तश्चैत्रात्मना न कृतमेव, तस्योपभोगो यथा चैत्रस्य तथा मैत्रादेरपि स्थाद, इत्यतिकर्मापभोकृत्वलक्षणस्याऽकताभ्यागमस्य प्रसङ्ग इत्यतः फरीव भोक्त्यात्मनः तत्वाभावे भोक्तृत्वमपि न स्यादित्याहअकृताभ्यागमप्रसादिति। यद्यपि पुरुषो न कर्ता तथाऽपि प्रतिः रचकत. कर्मणः फलं पुरुषस्याभिलषितं प्रयच्छतीयकृतकर्मफलभोगोपपत्तिः पुरु५स्याकरीत्वेऽपीति साथमतमाशङ्कय प्रतिक्षिपति-न चेति । अस्य
आत्मनः। अर्थ कर्मफलम् । उपनयति प्रापयति । असी आत्मा। निषेधे हेतुमाह- यत इति । 'न' त्यस्य 'युक्ताः इत्यनेनान्वयः। असो प्रकृतिः, यो जानाति स एव कर्नु प्रभवति, अचेतना' च प्रकृतिः कर्म-तत्फलादिकमजान-तीन की युक्तेत्यर्थः । येन कर्तृत्वेन, 'प्रकृतिः' इत्यनुवर्तते।
पुनः साक्ष्यः स्वमतं तदुपपादनाय शकते- अथेति । पवन्ययो
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________
३७८ ]
[ dવધિનીવિવૃતિવિભૂતિમ્ दिलिङ्गं चेतनपुरुषसम्बन्धाच्चेतनाव दिव धर्मादिकार्यवध्यवसायं फरोतीत्यदोप एवायम् , उक्तं च
"पुरुषस्य दर्शनार्थ, कैवल्यार्थ तथा प्रधानस्य । पविन्धवदुभयोरपि, संयोगस्तत्कृतः सर्गः" ॥
[साङ्ख्यकारिका-२१] . इति चेत् ? न-सर्गस्योभयजस्व संयोगादिवद् द्वित्वेन नैमिरिति- पॉश्चरणविकलो न गन्तुं समर्थः, परं चक्षुष्मान् गन्तव्यप्रामादिमार्ग पश्यति, अन्धस्तु चक्षुर्विकलो न मार्ग पश्यति, किन्तु दृढचरणो गन्तु समर्थः, तौ चाऽसंयुक्तौ न प्रत्येकमभीष्टप्रामादिकमासादयतः, संयुक्तौ तु तथा गच्छत ५वाभीष्टयामादिकं परस्परसम्बन्धवलाद, यथा तयोरभीष्टग्रामाधवाप्तिस्तथाऽचेतनवादन्धकला मदादिलि* फत्वराहिल्यात् पङ्गुकल्पः पुरुषः परं चेतनवाज्ञातुं समर्थ इति तलम्बन्धाच्चेतनाचदिव लिङ्ग धर्मादिकार्यमध्यवस्य करोतीति पुरुषाभीष्टमर्थमुपनयतीत्यर्थः । अयम् 'नासो' इत्यादिनाउनतरोऽभिहितो दोषः।
उक्तमर्थ सायकारिकया संवादयति- ७॥ चेति-पुरुषस्य दर्शनार्थ प्रकृत्या संयोगा, पुरुषस्य प्रकृत्या सह संयोगे सति पुरुषसंयुका प्रतिश्चेतनव भवतीति द्रष्टुं समर्था, अन्यथा स्वतोऽचेतनरूपा सान द्रष्टुं समर्थति, प्रधानस्य कैवल्यार्थ पुरुषेण सह संयोगा, अन्यथाऽकर्ता पुरुषोऽशानाधुच्छेदोपायं कर्तुमसमर्थो न केवलो भवेदिति उभयोरपि प्रधान-पुरुपयोरपि, तकृतः परस्परसम्बन्धकता, સ મહાવિસ્ફબ્રિા __प्रतिक्षिपति-नेति । उभयजत्वे प्रधान-पुरुषोभय जन्यत्वे । सयोगदिवदिति- आदिपदाद विभाग-द्वित्वसंख्या-द्विपृथकवावयम्यादीनामुपमहः, संयोगादेर्यथोमयजन्यत्वेन द्विष्ठत्वं तथा सस्थाप्युभय
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________
नेतिव्यवस्थामारणम् ]
[३७९ त्तिकद्रवत्वादिस्थानीयत्वेऽपि तं प्रति निमित्तत्वेनात्मनोऽप्रकृतिविकृतित्वमङ्गापत्तेः।
किञ्च, यदि प्रकृतिरकृतस्थापि कर्मणोऽतात्विकसंयोगेनापि फलमभिलपितमुपनयति, तदा सर्वदा सर्वस्य पुंसोऽभिलपितार्थसिद्धिः किमिति न स्यात् १, न च तत्कारणस्य धर्मस्याभावान्न सा
जन्यत्वेन विष्ठत्वमिति सर्गस्य शिष्टत्वेनात्मनिष्ठत्वमपीत्यात्मविकृति स्वेन तं प्रत्यात्मनः प्रकृतित्वप्रसङ्ग नैमित्तिकद्रवत्वेति- नैमित्तिकद्रवत्वं • सुवर्णादिगतमनिस्वर्णोभयसंयोगजत्वादग्निवर्णोभयजत्वेऽपि स्वर्णनिष्टमेव नाग्निनिष्ठं तथा तत्कल्पः सर्ग उभयजोऽपि प्रकृत्तिनिष्ठ एव न पुरुषनिष्ठः, एवमपि पुरुषस्य तत्र निमित्तकारणत्वेन कूटस्थनित्यरूपत्वं न स्यादिति “न प्रकृति पि विकृतिः पुरुष.." [सायकारिका ] इत्यनेन स्वीकृतस्याऽप्रकृति-विकृतित्वस्थ भज्ञापत्तेरित्यर्थः। पुरुषेणाकृतस्यापि कर्मणः फलं यदि स्वसंयोग- . मात्रेण प्रकृतिः पुरुषस्य सम्पादयति तदा तत्संयोगस्य सर्वदा सर्वस्य पुरुषस्य भावात् सर्वस्य सर्वदा पुंसोऽभिलषितार्थसिद्धिः प्रसज्यते-- त्याह-किञ्चति । असङ्गे पुरुषे न वस्तुतः प्रकृतिसंयोगः सम्भवतीत्यत उक्तम्- अतात्विकमयोगनेति । ननु प्रकृत्या धर्मफलस्य सुखस्य जनने धोऽपि, सहकारिकारणतयाऽपेक्षित इति धर्मरूपकारणं यदेव यं पुरुषमधिकृत्य फलप्रदानाभिमुख भवति तदैव तस्य फलं भवतीति न सर्वदा सर्वस्थ पुंसोऽभिलषितार्थसिद्धिप्रसङ्ग इत्याशकाय प्रतिक्षिपति-न चेति- अस्य 'वाच्यम् ' इत्यनेन सम्बन्धः। तत्करणस्य अभीष्टफलकारणस्य । सा सर्वस्य पुरुषस्व सर्वदाऽभिलषितार्थसिद्धिः। धर्मोऽपि प्रकृतेरेव धर्मः, तमप्युत्पादयितुं प्रकतिरेव प्रगल्मेति धर्ममुत्पाद्य तद्वारा पुरुषस्याभिलषितार्थसिद्धि सम्पादयेदिति
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________
___३८०]
[ तत्वबोधिनीविवृतिविभूषितम् । स्थादिति वाच्यम्, धर्मधर्मस्यापि प्रकृतिकार्थतया तदुत्पदिनद्वारोtप्रसङ्गानुधारात् ।
किश्च, यवभिलषितं फलं प्रकृतिरुपनयति तदा नानिष्टं प्रयच्छेत् , नहि कश्चिदनिष्टमभिलपति। . किञ्च, उपनयतु नाम प्रकृतिः फलम् , तथापि भोक्तृत्व
सोऽयुक्तम् , अविकारित्वात् , नहि सुख दुःखादिवलादपरितापादिरूपविकारमनुपनीयमानस्य भोक्तृत्वमाकाशवद सङ्गतम् । - अथ न विकारापत्त्याऽऽत्मनो भोक्तृत्वमिष्टम् , किं तर्हि बुद्धयध्यवसितस्यार्थस्य प्रतिविम्योदयन्यायेन सञ्चतनात् , तथाहि-बुद्धिदर्पणसक्रान्तमर्थप्रतिविम्बकं द्वितीयदर्पणकल्प पुंस्यध्यारोहति, प्रतिक्षेपहेतुभुपन्यस्यति- धर्मधर्मस्यापीति- धर्मात्मधर्मस्यापीत्यर्थः, अपिना फलस्योपग्रहः । तदुत्पादनद्वारा धर्मात्पादनद्वारा। उसजेतिसर्वदा सर्वस्य धुसोऽभिलषितार्थसिद्धिप्रसङ्गत्यर्थः। अभिलषितं रावस्यमेव भवति नानिष्टं कस्यचिभिलषितमित्यभिलषितफलदान एव यदि प्रकृतिः प्रभुः सर्वस्याभिलषितमेव विध्यादित्यनिष्टफलानुत्पाप्रसङ्ग इत्याह- किचेति । कुतोऽनिटं न प्रयच्छेदित्यपेक्षायामाह- नहीति । पुरुषस्थ साइख्याभिमतं भोक्तृत्वमपि न युक्त. मित्याह- किञ्चेति । पुसो भोक्तृत्वस्यायुक्तत्वे हेतुमाह- अविकारित्वादिति । अधिकारिणि भोक्तृत्वास भवे युक्तिपढौकयति- नहीतिअस्य 'सतम्' इत्यनेनान्वयः। प्रतिविम्योदयन्यायन भोक्तृत्वमात्मनोऽविकृतत्वेऽपि सङ्गतिमङ्गतीति साइयः शङ्कते- अथेति । “न' इत्यस्य 'इम्' इत्यनेनान्वयः, इष्ट सारख्याचारिष्ट । प्रतिविम्योदयन्यायन भोक्तृत्वमुपपादयति-तथाहीति। 'अर्थप्रतिविम्बकम्' इत्यस्य 'अध्यारोहति' इत्यनेनन्दियः, अध्यारोहतीत्यस्य सस्क्राम- -
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને
હવ્યવસ્થાપ્રજામ્ ]
[ ३८१
तदेव भोक्तृत्वमस्य, न तु विकारापत्तिः, न च पुरुषे प्रतिविम्वमात्रसङ्क्रान्तावपि स्वरूपं प्रच्युतिमेति, दर्पणवदविचलितस्वरूपत्वादिति चेत् ? ननु प्रतिविम्वसङ्क्रमासम्भवात् तदधिष्ठानत्वमेव सः, तथा च भोक्तृत्वव्यवहारानुरोधात् प्रातिभासिक भोक्तृत्ववत् कर्तृत्वव्यवहारानुरोधात् प्रातिभासिकं कर्तृत्वभप्यात्मनि किं न स्वीक्रियते १ । किश्च, एवमात्मनि श्रा- भोक्तृत्वादिकल्पनापेक्षयाऽभ्रान्ततत्कल्पनातीत्यर्थः । तदेव अर्थप्रतिविम्वसङ्क्रमणमेव । अस्य पुसः । न त्विति - पुंसि विकारापत्तिर्न तु भोक्तृत्वमित्यर्थः । प्रतिबिम्बकान्तावपि पुरुषोऽविचलितस्वरूप पवेति शन्तावप्रम्भेन समर्थयति - न चेतिअस्य 'पति' इत्यनेन सम्बन्धः । दर्पणवदिति- दर्पणे मुखप्रतिविम्व सङ्क्रान्तावपि यथा दर्पणमविचलितरूपं तथेत्यर्थः । सिद्धान्ती युच्या तत् प्रतिक्षिपति - नन्वित्यादिना एकं स्थानं परित्यज्याऽन्यस्थानगमन सङ्क्रमणम्, न च तत् प्रतिविस्वस्य सम्भवतीति प्रतिविम्वाधिष्ठानत्वमेव प्रतिविम्वसक्रमणम्, तथा च शुकौ . रजताभ्यासाद् रजताध्यासाधिष्ठानत्वं शुक्तेरिति रजतं तत्र प्रातिभासिकम्, न तु वास्तविकम् परमपि भ्रमंदशायां भ्रान्तस्यः रजतव्यवहारस्तत्र तथा भोक्तृत्वस्योकप्रतिविस्वाधिष्ठानत्वंरूपस्यव्यवहारोऽध्यासनिवन्धन इत्यतः प्रातिभासिक मोत्तृत्वमात्मनो न' वास्तविकम् एवं कर्तृत्वव्यवहारानुरोधात् प्रातिभासिक कर्तृत्वम प्यात्मनि किं न साइयैः स्वीक्रियत इत्यर्थः । स प्रतिविम्बसक्रमः । तथा च प्रतिविम्वाधिष्ठानत्वस्यैव प्रतिविम्वसङ्क्रमरूपत्वे च । उक्तदिशा भ्रान्तमेव भोक्तृत्वादिकं साझख्यमते कल्पितं भवति, तत्र: चान्यगतं भोक्तृत्वादिकं वास्तविकम्, तदन्यत्राऽऽरोपित मिति' कल्पनाद्वयं स्यात् तदपेक्षया लाघवाद् वास्तविकमेव कर्तृत्व-भोक्तु-, त्यादिकमभ्युपगम्यतामित्याह- किञ्चेति । एवम् उक्तप्रकारेण प्रति-
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________
३८२]
[તાવેલોપિનોવિકૃતિવિધિતમ્ यामेव लाथवादौचित्य कि बुध्यसे ?, पवन्धदृष्टान्तोऽप्यत्र तदा शोभेत, यदि वैषम्यं न स्यात्, अस्ति च तद, तथाहि-अधी यद्यपि मागे नोपलभते तथापि पङ्गोविवक्षामसौ वेति चेतनावपात, नवं प्रधानं पुरुपत्रिपक्षामधिगच्छतीत्यम्धुपगम्यते, तथा सति मोक्तृत्वमपि तस्य प्रसज्येत, करणज्ञस्य मोक्तृत्वाविरोधात्, न च बुद्धिव्यतिरिक्तं चैतन्य प्रमाणसिद्धमिति कः परश्चिद्रूप आत्मा?1 __ यदपि “चिद्रूपाद् बुद्धर्मेदप्रसाधनाय परेनुमानमुपन्यस्यते'यद् यदुत्पत्तिमत्व नाशित्वादिधर्मयोगि तत् तदचेतनम् , यथा
भासिकमोक्त्यादिकल्पने 1 दृष्टान्तस्य पवन्धसंयोगरूपस्य दार्शतिकवैपस्याद् दृष्टान्तता न. सम्भवतीत्याह- पवन्ययान्तोऽपीति । तत् वैषम्यम्। दृष्टान्तस्य प्रतस्थ प्रतिदान्तिकवैषम्यमेव भापतितथाहीति। नोपलमते न पश्यति । असौ अन्धः 'न च' इत्यस्य 'अभ्युपगम्यते' इत्यनेनान्वयः। तथा सति प्रधानस्य पुरुषविवक्षाधिगल्तृत्वाभ्युपगमे सति । तस्य प्रधानस्य, एवं सति प्रकृतिरेव की भोक्ती चेति पुरुपकल्पनावैयर्थ्यमिति भावः। 'न च' इत्यस्य 'प्रमाणसिद्धम्' इत्यनेनान्वयः ।
वुद्धावात्मनो भेदस्य साधकं सायाभिमतमनुमानमपि न । विचारसहमित्युपन्यस्य दर्शयति- यदपीति । पर. साङ्मयाचार्यः । यद्' इत्यादि ‘रसादयः' इत्यन्तमुदाहरणम्, 'तया बुद्धि ' इत्युपनया, 'बुद्धिरचेतना, उत्पत्तिमत्व-नाशिवादिधर्मयोगित्वादति प्रतिक्षाहेतू अन वोध्यो, 'परमवयवद्ध यवादिन बौद्धं प्रति प्रयोग इति तो नोक्तो। अचेतनत्वलक्षणसाध्यस्योत्पत्तिमत्त्व-नाशित्वादिधर्मयोगित्वं न कार्य कित्त्वेकर्मिगतयोस्तयोस्तादात्म्यमिति प्रकृतहेतुःसाध्यस्य
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनेकान्तव्यवस्थाप्रकरणम्
- [३८३ रसादयः' 'तथा च बुद्धिः' इति स्वभावहेतुः" इति, त्राषि वक्तव्यम्- किमिदं स्वतंत्रसाधनम् ? आहोस्त्रित् प्रसङ्ग साधनम् १, आधेऽन्यतराऽसिद्धो हेतुः, यथाविधमुत्पत्तिमत्वमपूर्वोत्पादलक्षणम् , नाशित्वं च निरन्वयविनाशात्मक प्रसिद्ध बौद्धस्य, न तथाविध साङ्क्षयस्य, तयोरविर्भाव-तिरोभावरूपत्वेन तेनाङ्गीकारात्, यथा च सायस्य तौ प्रसिद्धी, न तथा बौद्धस्थति, न च शब्दमानसिद्धापनुगतहेतुसिद्धिः, तदिदमुक्तम् __" तस्यैव व्यभिचारादौ, शब्देऽज्यव्यभिचारिणि ।. . दोपवत् साधनं ज्ञेयं, वस्तुनो वस्तुसिद्धितः" ॥ [ ] इति । स्वभाव पवेत्याह-स्त्रभावहेतुरिति । सिद्धान्ती वौद्धमतमालन्योता - मानप्रयोक्त- सायान् पृच्छति-तत्राऽपीति- उक्तानुमानप्रयोगऽपी- . त्यर्थः । आद्य इदं साधनं स्वतन्त्रसाधनभिति पक्षे । अन्यतराऽसिद्ध इतिसायाभिमतोत्पत्तिमत्त्वादिधर्मयोगित्वस्य हेतूकरणे बौद्धस्य, वौद्धा. भिमतोत्पत्तिमत्वादिधर्मयोगित्वस्थ हेतूकरणे. सायास्याऽसिद्धी हेतुरित्यर्थः। अन्यथासिद्धिमेव सङ्गमयति-तथाविधमिति । तयो उत्पत्तिविनाशयोः। तेन साङ्खथेन । सायम उत्पत्तिराविर्भावो नाशस्तिरीभाव इति। तो उत्पत्ति-विनाशी। . ननूत्पत्ति-विनाशपंदवाच्यस्योभयम एकस्याभावेऽपि उत्पत्यादिशइस्तवमतद्वयसिद्ध पकोऽस्त्येवेति शब्दरवरूपमात्रश्रियणेन वादि-प्रतिवाद्युभयसतसिद्धो हेतुर्भविष्यतीत्यत आह- न चेति।
शब्दस्यानुगतस्य भावेऽप्यर्थस्थागतस्याभावे साधनस्य दुष्टत्वे प्राची सम्मतिमुपदर्शयति-तदिदमुक्तमिति । तस्व सचिनीभूतार्थस्यैष । 'व्यभिचारादौ' इत्यादिपदादसिद्धयाद रुपमहा, 'सनि सप्तमी चेयम् । शब्देऽपीति-साधनाभिलापके शब्देऽनुगते सत्यपीत्यर्थः। कथं शब्द
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ તવોધિની વિવૃતિવિવિતમ્ द्वितीये साध्यविपर्यये वाधकप्रमाणाऽदर्शनादनकान्तिकता, नात्र प्रतिबन्धोऽस्ति-चेतनस्योत्पाद-नाशाम्यां न भवितव्यमिति । . यदपि कल्पितम्---
"वत्सविवृद्धिनिमित्तं, क्षीरस्य यथा प्रवृतिज्ञस्य । पुरुपविमोक्षनिमित्तं, तथा प्रवृत्तिः प्रधानस्य" ।
[सायकारिका-५७ ] इति । स्थानुतित्वेऽप्यर्थस्थाननुगतत्वे सधिनस्य दुत्वमित्यपेक्षायामाहवस्तुन इति- अर्थरयरूपहेतुतोऽर्थस्वरूपस्थ साध्यस्थ सिद्धरित्यर्थः ।
प्रसङ्गसाधने हेतोरुभयवादिप्रसिद्धिनारक्षिता, किन्तु यमुद्दिश्य प्रससाधनं प्रयुज्यते तन्मतसिद्धत्वमेव तत्रापेक्षितमिति न तान्यतराऽसिद्ध्या हेतुर्दुष्ट इति तत्रानकान्तिकत्वादेव हेतोर्दुत्वमित्याह'द्वितीय इति - प्रकृतसाधनस्य प्रसङ्गसाधनरूपत्वपक्ष इत्यर्थः। साध्यविपर्यये अचेतनवलक्षणसाध्याभावति चेतन इति यावत् । बाधकप्रमाणादर्शनात उत्पत्तिमत्त्वादिलक्षणहेतोवधिकस्य प्रमाणस्याऽदर्शनात् । , तथा च, साध्यामावति हेतोः सनावाद अनेकान्तिकता व्यभिचारिता। चेतना मुत्पत्ति-विनाशवन्न भवतीत्यविनाभावो यद्यत्र स्यात् तदा तहकप्रमाणमेव विपक्षे हेतुबायक प्रमाणं स्थान , न चास्युक्ताविनामा इत्याह- नहीति । अत्र उक्तानुमानस्थले।
अन्यदपि सायकल्पितं न समीचीनमित्याह- यदपीति । तरफल्पितमुल्लिखति-पति-प्रकृतेरपेतनत्वात्पुरुषविमोक्षार्थ प्रवृत्तिरव नं सम्भवतीति साञ्जय प्रत्याक्षेपो न युक्त, अस्यापि क्षीरस्य वत्सविवृद्धयर्थ प्रवृत्तः, तथा व अशेस्य क्षीरस्य वाविवृद्धिनिमित्त या प्रवृत्तिस्तथा प्रधानस्य प्रकृतेरझाया अपि पुरुषविमोक्षनिमित्त पुरुषस्य मोक्षलक्षणफलार्थ प्रवृत्तिर्महदादिसर्जनलक्षणेत्यर्थः। उक्तस्य
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनेकातिव्यवस्थाप्रकरणम् ]
[ ३८५ तदपि न सम्यग्- यतः क्षीरमपि न स्वातन्त्र्येण वत्सविवृद्धि चेतस्थाधाय प्रवर्तते, किं तर्हि क्वाचिरकेभ्यः स्वहेतुभ्यः प्रतिनियतेभ्य: समुत्पत्तिमासादयति, तचं लब्धात्मलाभं वत्सविद्धिनिमित्ततामुपयातीत्यचेतनमपि प्रवर्तत इति व्यपदिश्यते, न चैव प्रधानस्य कदाचित्का प्रवृत्तियुक्त, नित्यत्वात् , कादाचित्कसहकारिसमवथानस्याप्यनागन्तुकस्वशाक्तनिमित्तत्वादेकमुक्तौ सर्वमुक्तिप्रसङ्गात् । सासयकाल्पतस्थाऽयुक्तत्वे हेतुमाह- यत इति- 'न' इत्यस्य 'प्रवर्तते' इत्यनेनान्वयः।आसादयति प्राप्नोति क्षीरम्' इत्यनुषज्यते। तच क्षीरं च । लधामलाम स्वकारणेभ्यो लब्धोत्पत्तिकम । इति पतस्मादेव कारणा 'न च' इत्यस्य 'युका' इत्यनेनान्वयः। ५५ पूर्वमसतः क्षीरस्य चकारणतो लब्धोत्पत्तिकस्य वत्सविवृद्धयर्थ यथा कादाचित्की प्रवृत्तिथा । नित्यत्वात् प्रश्तेनित्यत्वात् तद्रूपकारणस्य सर्वदा सत्वेन कार्यसर्जनलक्षणतत्प्रवर्तनस्यापि सर्वदाभावेन कादाचित्कत्वं न स्यादिन्यर्थः। ननु न केवलायाः प्रकृतेः कार्यलर्जनलक्षणा प्रवृत्तिः, किन्तु कादचित्कसहकारिसमवहिताया ५ तस्याः प्रवृत्तिरिति तस्या नित्यत्वेऽपि सहकारिसमवधानस्य कोटाचिकत्वात् कादाचित्की प्रवृत्तिरित्यत आह- कादचित्केति- आगन्तुककारणनिमित्तं यदि प्रधानस्य सहकारिसमधानं स्थार तदा यदैव कारणस्यागन्तुफस्य भावस्तदेव सहकारिसमवधानमिति स्यात् , न चैवम् , किन्तु अनागन्तुका अन्यकारणतोऽलधामलामा नित्यति यावत् , या स्वस्थ -प्रधानस्य शक्तिररानिमित्तत्वात्-तत्कारणकत्वात् सहकारिलमव. धानस्य सदामावसम्भवेन तहिशिष्यायाः प्रकृतेरपि सर्वदाभावेन सदैव प्रवृत्तिः स्थादित्यर्थः। किश्च स्वमोक्षार्थ कमपि व्यापारमकुर्वाणस्यैव पुरुषस्य प्रकृतिव्यापारत ५५ मोक्षस्याभ्युपगमे मोक्षार्थमव्याप्रियमाणत्वस्य सर्वपुरूषसाधारण्या प्रकृतिप्रयत्नात् यथे कस्य पुंसो मुक्तिनाथाऽन्यस्यापि स्थादित्येकमुक्तौ सर्वमुक्तिः स्यादि
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________
३८६ ]
[ તવોધિની વિકૃતિવમૂવિતમ્ अन्यथैतद्वैषम्यनिर्वाहकप्रतिनियतात्मव्यापाराभ्युपगमप्रसङ्गाद् , तत्तस्काले तत्तत्पुरुषस्य मोक्षमपादकतत्तत्सहकारिचक्रसमवधायकानन्तशक्तिमत्प्रधानास्युपगमे च तत्तत्क्षणोत्तरकाथै तत्तत्क्षणस्यैव हेतुस्वावश्यकतया तत्कालैककारणपरिशेषादेव किमन्तगडुना प्रधानेनेति द्वात्रिंशिकांप्रकरणावादाभिहितमस्माभिः ।
यदपि ' परार्थाश्चक्षुगदयः' इत्युक्तम् , तत्राप्याधेयातिशयो वापर: साध्यत्वेनाभिप्रेतः १,यद्वाऽविझार्थनाधेयातिशयश्च २, आहोस्वित् सामान्येन चक्षुरादीनां पाराय॑मानं साध्यत्वेनाभिप्रेतम् ३ इति विकल्पत्रयम् , नाधः- सिद्ध साधनात् , अगाभिरपि चक्षुरादीनां त्याह-एकमुताविति । अन्यया एकमुक्तौ' सर्वमुक्त्यनभ्युपगमे । एतद्वैषम्येति५कस्य मुक्तिरन्यस्य न मुक्तिरित्येवं यद् वैषम्यं तन्निवाहक तत्सम्पादको यः प्रतिनियतात्मव्यापार:-यो मुत्यर्थं तदुपायानुष्ठानं करोति तस्य मुक्तिः, यस्तु न तथा यतते तस्य न मुक्तिरिति मुत्यर्थ यतमानस्य पुंसो व्यापारत्तस्याभ्युपगमप्रसङ्गादित्यर्थः । यस्मिन् काले यस्य पुरुषस्य मोक्षस्य सम्पादकं तत्सहकारिचक्र तत्समधानानुकूलशक्तिमत्प्रधानतरतस्य पुरुषस्य तदासुक्तिरित्युपगमे प्रतिनियतलहकारिचमानन्त्यस्य तपादकरात्यानन्त्यस्य कल्पनीयतया तदपेक्षया लाववाद् यद्यत्क्षणोत्तरं यद्यत् कार्य भवति तत्तत्कार्य तत्तत्क्षणस्य कारणत्वमित्येवं कल्पनैव भद्रा, किमनर्थिकया प्रधानकल्पनयेत्याह- तत्तत्काल इति। तत्तद्विरतराधिगतयेऽसतिवात्रिंशिकाप्रकरणादिकमवलोकनीय विशेष जिज्ञासुभिरित्याशयेनाह-द्वात्रिंशिकाप्रकरणादाविति। अस्माभि यशोविजयोपाध्यायैः।
___ व्यतिरिक्तात्मसिद्धिपर्यवसायि चक्षुरादीनां परार्थत्वसाधनमवि सायस्य विकल्पजर्जरितमित्याह-यदपीति । तत्रापि पाश्चक्षुरादयः' इति साधनेऽपि। नाच इति-धियातिशयः परः साध्यत्वेनाभिप्रेत
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनेकातिव्यवस्थाप्रकरणम् ]
[३८७ विज्ञानोपकारित्वेनाभ्युपगमात् , न द्वितीय:-विरुद्धत्वात् , साध्यविपर्ययेण दृष्टान्त हेत्वोन्यप्तित्वेन प्रतीतेः, अविकारिण्युपकारस्याशक्यक्रियत्वेन पारा.योगाच न तृतीयः,यथाकथञ्चित् पारायंस्य सर्वैरभ्युपगमात् । न च चित्तमपि साध्यधर्मित्वेनोपात्तमिति तदपरस्य परस्य साध्ये प्रवेशान्न सिद्धभाधनम् , अपरस्याविकारिण उपकार्यवासम्भवात्, चक्षूरूपालोकमानस्काराणामपरचक्षुरादिकदम्बकोपइति प्रथमपक्षो नास्मभ्युपगमविरोधीत्यर्थः। सिद्धसाधनमेव व्यव. स्थापयनि- अस्माभिरपीति-सायमिन्नवादिभिरपीत्यर्थः । चक्षुरादीनामिति-चक्षुरादिभिरात्मनि विनिपातिशय आधीयत इत्याधेयाति. शयपरार्थत्वं चक्षुरादीनामनुमतभवति सिद्धस्यैव साधनमेतदिति । न द्वितीय इति- अविकानाधेयातिशयो यः पर दर्थत्वं चक्षुरादीनामिति द्वितीयपक्षो न समीचीन इत्यर्थः । विरुदत्यादिति- संचातलक्षणहेतारविकानाधेयातिशयपरार्थत्वलक्षणसाध्यस्थामावन व्याप्तवादित्यर्थः । विरुद्धत्वमेव प्रकट यति- साध्यविपर्ययेणेति- साध्याभावन लहटान्तस्य-शयनामनादः, हेतोश्च-संघातत्वस्थ, व्याप्त वेन प्रतीते - शयनासनादिकं विकाधियातिशयपरार्थत्वेन तंत्र सातत्वरूपहेतोरविनामाववत्तया प्रतीतेरित्यर्थः। येन परस्मिन् कश्चिदुपकारः क्रियते स परार्थो भवतिः अविकारिणि चात्मनि परमिन् नोपकारः शक्यक्रिय इनि तथाभूतस्य परस्याभिमतत्व पारार्थासम्भवादित्याह- अविकारिणीति। सामान्येन पार्थत्व साध्यवनाभिप्रेतमिति तृतीयपक्षोऽपि न समीचीन इत्याह- न तृतीय इति । सिद्धसावनमत्रापीत्याह- यथाकञ्चिदिति । सिद्धसाधनपरिहारमाशङ्कय प्रतिक्षिपति-न चेति-विज्ञानरूपपरार्थत्वं चक्षुरादीनामाश्रित्य सिद्धसाधनं य१पदर्शितं प्राकू तन 'चक्षुरादयः परार्थाः' इत्यनुमाने चक्षुरादित्वेन विज्ञानलक्षणचित्तस्यापि पक्षकोटिप्रविष्टत्वेन तपे
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________
वर
३८८ ]
[ તવવોયિની વિકૃતિવિધિવત कारित्वस्यैव न्याय्यत्वाद् विज्ञातस्य पानेककारणकृतोपकाराध्यासितस्य संहतत्वं कल्पितमविरुद्धमेवेति न किञ्चिद् विचार्यमाणं । सायदर्शने चारिमाणमञ्चतीति दिक् ॥
दर्शितेयं यथाशास्त्र, व्यवहारनयस्य दिक् । मायसिद्धान्तहेतुः श्रीयशोविजयवाचकैः ॥१॥ क्षया परत्वम्य विज्ञानेऽभावेन परतया विज्ञानस्य ग्रहणास भवेन तदर्थत्वस्य साध्यत्वाभावेन न सिद्धसाधनमित्यर्थः। निषेधे हेतु. माह-अपरस्येति-विज्ञानभिन्नस्याऽविकारिणः पुरुषस्योपकार्यवासम्भवात् परतयाऽविकार्यात्मनो महणे तदर्थत्वं न सम्वत्येवे. त्यर्थः। पूर्धपूर्वचक्षुरादीनाभुत्तरोत्तरचक्षुरादिजनकत्वेन सवातरू५चक्षुरादीनां संधोतरूपचक्षुदिकदम्योपकारित्वतदर्थत्वस्यक न्यायवादित्याह- चक्षुरुपति-विज्ञानस्यापि कल्पितं सातत्वमरित, न च तस्यात्मस्वरूपस्य स्वव्यतिरिक्तपदार्थत्वमिति 'न सातत्वस्य परार्थत्वेन व्यातिरित्याह- पिज्ञातस्येति । 'विज्ञानस्य' इति त्वत्र युक्त। सायमतलण्डनमुपसरति- इति न किञ्चिद् विचार्यभाणमिति । दर्शितेयमिति-माख्यसिद्धान्तुहेतुरियं व्यवहार नयस्य दिन श्रीयशोવિનયવાથજરાÁ તે ચન્વય, વ્યજીમા द्रव्यार्थोऽशुद्ध इटो व्यवहारनिपूणो यो नयः सोऽत्र विज्ञ
नव्योपया वाचकायैरनुपमरचनाशालिवाक्यनिरुतः। तगादुत्थं सुयुतया कपिलमुतसतं संनिरुच्य युदस्तं,
बौद्धोत्या न्यायच्याऽवितथजिनमतं रस्तुतोऽर्थात् प्रसिद्धम् ॥१॥ व्याख्यान तस्थ सूरिगुरुवरकृपया मन्दधीरन्यगत्य,
कृत्वा लावण्यनामा जिनमतनिरतो लब्धवान् यत् सुपुण्यम् । तदेतत् सुपाठयं व्यवहतिनयधीप्रापक शिष्यवर्गः, सिद्धान्तकोनिष्टर्भवतु भवकथा दूरतत प्रयातु ॥२॥
rankarareer.aarokarne है इति व्यवहारनयनिरूपणम्। ।
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
_