Book Title: Upmiti Kathoddhar
Author(s): Munichandrasuri
Publisher: Omkar Gyanmandir Surat
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004309/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DAYALAMIL paMDitazrI haMsaratnagaNiviracitaH zrI upamitikathoddhAraH saMpAdaka A. vijaya municandrasUriH prakAzakaH A. OMkArasarIdharajI jJAnamaMdira - sarata Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI OMkArasUri jJAnamaMdira graMthAvalI - 22 paMDitazrI haMsaratnagaNiviracitaH zrIupamitikathoddhAraH * saMpAdakaH . A. vijaya municandrasUriH * prakAzakaH . A. OMkArasUrIzvarajI jJAnamaMdira A. OMkArasUri ArAdhanA bhavana subhASacoka, gopIpurA, sUrata. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitikathoddhAraH UPMITIKATHODDHAR kartA : paM. haMsaratnagaNi By _ Hansaratna Gani saMpAdaka : A. vijayamunicandrasUri Editor : Ac. Vijay Munichandrasoori (mUlya : 100 rU.) prAptisthAna : A. OMkArasUri jJAnamaMdira A. OMkArasUri ArAdhanA bhavana subhASacoka, gopIpurA, sUrata-395001 phona : 0261-7426531 OMkAra sAhitya nidhi vijayabhadra cerITebala TrasTa pArzvabhaktinagara, hAive, bhIlaDIyAjI-385530. bI. ke. phona : 02744-33129 sarasvatI pustaka bhaMDAra hAthIkhAnA, ratanapoLa, amadAvAda-380 001. 079-5356692 mudraka : kirITa grAphIksa, 208, AnaMda zopIMga senTara, ratanapoLa, ahamadAbAda-380 001. dUrabhASa : (o) 5352602 (rahe) 6622806 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya paM. haMsarana gaNi racita adyAvadhi apragaTa "upamiti kathoddhAra' graMtharatnanuM prakAzana karatAM ame atiharSa anubhavIe chIe. | suprasiddha upamitibhavaprapaMcAkathAne tadana sIdhA sAdA saraLa saMskRta gadyamAM guMthavAno A prayAsa saMskRtinuM sAmAnya jJAna dharAvatA vAcakone ane saMkSeparuci vAcakone ghaNo upakArI banaze. pU.A.bha.zrI vijaya municandrasUrIzvarajI ma.sA.nuM nAma prAcIna sAhityanA saMpAdana-saMzodhana kSetre jANItuM che. pUjyazrIe A pUrve ghaNAM apragaTa-pragaTa graMthonuM saMzodhana-saMpAdana karyuM che. aneka hastalikhita graMthonA upayoga dvArA taiyAra thayela A graMtharatanA prakAzanano lAbha amane ApavA mATe ame pU. AcArya bhagavaMtanA RNI chIe. vartamAna yuganA maharSi pUjyapAda AcArya bhagavaMta zrImadvijaya bhadrasUrIzvarajI mahArAjA (dIkSA vi.saM.1958 vaizAkha suda 15)nI dIkSAzatAbdI prasaMge sUratanA AMgaNe pU.A.bha.zrI araviMdasUrIzvarajI ma.sA., pU.A.bha.zrI yazovijayasUrIzvajI ma.sA., pU.A.bha.zrI municandrasUrIzvarajI ma.sA. pravartaka munirAjazrI jayAnaMdavijayajI ma.sA. AdinI nizrAmAM ujavAtA zrI jinendrabhakti mahotsava daramiyAna A pustakanuM prakAzana thai rahyuM che teno amane ati AnaMda che. ' graMthaprakAzananA prasaMge pUjyazrIne bhAvabharI vaMdanA. A graMthanA prakAzanamAM zrI bhIlaDIyAjI jaina tIrthanI peDhI ane zrI kRSNanagara jaina saMgha tathA zrI jhIMjhuvADA jaina saMghanA jJAnadravyamAMthI udAratAbharyo sahakAra prApta thayo che. traNe saMsthAnA ame AbhArI chIe. li, prakAzaka Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rmsww9. viSayAnakramaH adhikAra - 1 1-27 / adhikAra -2 28-53 maMgalAcaraNam 1 ripudAraNasya mAnena mRSAvAdena ca saha maitrI garviSThatA 28 karmapariNAma- kAlapariNati, aputratvacintA 1 | ripudAraNasya narasundaryA saha vivAhaH 30 putrajanma, bhavyapuruSanAmakaraNaM | ripudAraNasya ahaGkArapAravazyaM, patnIsadAgamasvarUpam saMsAri-jIvakathAprArambhaH mAtroH AtmahatyA nigodasvarUpam, vyavahArarAzau Agamanam vicakSaNasUre: AtmakathA ekendriya-vikalendriyeSu bhramaNam / jaDasya rasanAdhInatA tiryaJcagatau viDambanA vimarza-prakarSayoH rasanAzuddhyarthaM gamanam manaSyagatiprAptiH, krodhena saha maitrI antaraGgapure mithyAdarzana-rAgAdInAM paricayaH / krodhatyAgopAyapRcchA | kAma-harSa-zoka-jugupsA-kaSAyAdInAM svarUpam 36 cittasaundaryamahAnagaravarNanam viSayAbhilASa svarUpam bAlasya sparzanena saha maitrI, durdazA ca karmaNAM svarUpam rAjasacittanagaravarNanam mohabhaTasya jetAraH durlabhAH / / mohAdInAM cAritradharmeNa saha yuddham | bhavacakranagaraM prati virmaza-prakarSayoH prayANam / kAlavilambakaraNe mugdha-akuTilAkathA vasantartuvarNanam, janAnAM mohAdhInatA pratibodhakAcAryasyopadeza: vyantarayugalasya pazcAttApa:10 mAnavAvAsapure mohasAmrAjyam bAlasya madanakandalIsparzaH, saGgecchA ca madya-paradAragamanAdikAraNena mahAvinAzaH madhyamabuddhinA'pi bAlasya maitrI tyaktA | mithyAbhiniveza-dhanagarvakRtA jIvasya durdazA sparzAsaktasya bAlasya vividhA kadarthanA samRddhisthiratopAyAH catuSprakAramanuSyavarNanam vezyAsaktAnAM durdazA sparza-akuzalamAlAparavazasya bAlasya kuceSTA dyUtavyasanakRtA durdazA, zikAra- . mAMsabhakSaNayoH doSAH apramAdayantrasvarUpam vikathA-phalam sAdhUnAM dravyastave AdezAbhAvaH, anumodanaiva caturgatisvarUpam manISidIkSAmahotsavaH, rAjAdInAM vratasvIkAraH jarA-roga-mRtyu-durjanatA-kurUpatAnandivardhanasya krodhatyAge aruciH daridratA-durbhagatAsvarUpam kanakazekharavRttAntaH SaDdarzanasvarUpam, bhautakathAnakam kanakazekharasya pituH pArzve gamanam, mArge yuddham 19 jainasiddhAntasvarUpam hiMsA-krodhaprabhAveNa jIvasya kuceSTA jaina sAdhu svarUpam vimalAnanA'paharaNaM, yuddhe kanakazekharasya vijayaH jaina puravarNanam nandivardhana: hiMsA-krodhau na tyajati prazastamohAdisvarUpam nandivardhanenakRtA pitrAdInAM hiMsA cAritradharma-svarUpam nandivardhanasya kArAgrahAt palAyanam, cAritradharma-nRpaparivAraH kuTumbatrayaparicayaH samyagdarzana-samyagjJAna-santoSAdayaH saparikarA: 55 A GM Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 59/ 68 vimarza-prakarSayoH svagRhe Agamanam 56 | lezyAvarNanam rasanAlaulyAt durdazAM dRSTvA vicakSaNasya dIkSA 57 | manomarkaTarakSaNopAyAH ripudAraNaM rAjye nivezya naravAhanasya dIkSA saMsArijIvapArzve sadAgamasya Agamanam 94 abhimAna-mRSAvAdaparavazasya ripudAraNasya- | saMsArijIvapArzve moha-parigrahAgamanam 94 cakriNA saMgharSaH maraNaM ca 58 | kovidasUri-AtmakathA, sadAgamasvarUpam ripudAraNasya narakAdau paribhramaNam zrutiparavazya dhanavAhanasya durdazA, upadezA'grahaNam 96 adhikAra-3 59-75 ] mohAdhIna-bhavajantoH bhavabhramaNam .97 saMsArijIvasya mAyA-steyasamparkaH adhikAra-6 101-112 ratnacUDakathA guNadhAraNasya madanamaJjaryA saha lagnaH 101 vimalasya jAtismaraNajJAnaM, vairAgyazca | muneH dezanA, 103 budhAcArya svarUpam, labdhisvarUpam / 63 | nirmalasUridezanA 103 vAmadevakRtaM ratnaharaNam / vanadevatAkopaH 64 | bhavajantubhramaNasaMkSepaH, upasaMhArazca 104 jainamaharSi-Agamanam - sukhaduHkhakAraNAdIni 104 saMsAriNAM saMsAratyAginAM bhedadarzanam jinAjJAsvarUpaM mahimA ca 106 saMsArasya maTharUpatA, mohAdikRtA baTharagurukadarthanA 69 | kSAntyAdidazadharmaparicayaH 106 budhAcAryasya Atmakathanam 70 | vidyAkanyayA saha pariNayanaM, dharme dRDhatA 108 ghrANendriyakRtA kadarthanA kSamAdidazakanyAbhiH saha vivAhaH, saMyama-mohayuddham 71 | aSTapravacanamAtaraH 109 cAritranRpadUtasya mohasamIpe gamanam dayAkikanyASTakena sahalagnaH, dIkSA ca dhavala-vimalayoH dIkSA mithyAtvasaGgena saMsArabhramaNam 111 steyavazAt vAmadebasya kuceSTA, viDambanA adhikAra - 7 113-125 adhikAra -4 76-86 anusundaracakriNa: SaTkhaNDavijayaH * lobhaparavazasya dhanazekharasya pravRttayaH bhavyajantoH sadAgamapArzve paThanam 114 harikumAreNa saha dhanazekharasya maitrI 78 bhavyajantoH taskarAvasthAdivRttAntam 115 yauvana-maithunasaGgena dhanazekharasya kAmapravRttiH 79 | bhavyajantoH antaraGgataskarasvarUpam 116 mitradrohaphalaM, samudre patanaM, kupravRttayaH mahAbhadrA-jAtismaraNam 117 saMsArajIvasya hitA'hitakArakasvarUpam 81 | anusundarasya pratibodha: 118 karmapariNAmasya SaTputrAH puNDarIkasya jAtismaraNam 119 nivRttipurigamanamArgaH sulalitAdInAM dIkSA 120 adhikAra-5 87-100 anusundarasya sarvArthasiddhe gamanam 120 saMsAra-dAvAnalasvarUpam dhyAnamahimAdi 121 saMsAra-madyazAlAvarNanam vaidyakathA 121 saMsAra-araghaTTadarzanam vaidyakathA-upanayaH 122 saMsAra-maThasya varNanam jinazAsanam anyamatAzca 122 caturvaNik-kathA sopanayA puNDarIkasUreH anazanam 124 saMsAra haTTazreNisvarUpam | upasaMhAra : 124 110 73 113 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH zrI siddhivinAya-bhadra-vilAsa-kArasuribhyo nama: kistAvaLa paMDita zrI haMsaratna gaNi racita ane adyAvadhi apragaTa upamitikathoddhAra graMtha prAcIna hastalikhita prationA AdhAre saMpAdita saMzodhita thai prasiddha thaI rahyo che te ghaNAM harSano viSaya che. upamitikathA viSacaka sAhitya upamiti bhavaprapaMcAkathA' e mAtra jainasAhityamAM ke bhAratIya sAhityamAM ja nahi paNa, pUrA vizvanA tamAma sAhityamAM ajoDa racanA che. deza-videzanA guNAnurAgI vidvAnoe A graMthanI mukta kaMThe prazaMsA karI che.' zrImAna siddharSigaNivaranI A kRtinuM AlaMbana laine ghaNA vidvAnoe racanAo karI che. A. jinezvarasUrinA guru A. vardhamAnasUrijIe vi.saM. 1088mAM 1460 zloka-pramANa upamitibhavaprapaMcanAma samuccaya'nI racanA karI che. A. candrasUrijInA ziSya A. devendrasUrijIe upamiti bhava-prapaMcAkathA-sAroddhAranI racanA karI che. zrI indraraMsagaNie "zrI bhuvanabhAnu kevaLI caritra 1800 zlokapramANa saMskRtamAM racyuM che." A. devasUrijIe 2328 zlokapramANa "upamitibhavaprapaMcoddhAra' nAmanI gaMdha saMskRtamAM racanA karI che. upamitibhavaprapaMcAkathArAsa' nAme gujarAtI bhASAmAM rAsanI racanA vi.saM. 1745mAM kharataragacchIya zrI jinaharSa karI che. * mahopAdhyAya yazovijayajI gaNivarajIe vairAgyakalpalatA ane vairAgyarati' graMtho paNa zrI siddhaSijInA upamiti graMthanuM AlaMbana laIne racyA che. prastuta graMtha upamitikathA dvAranI racanA paM. haMsaranagaNie vi.saM. 1790mAM mahA sudi pUname pUrNa karI che. 1. zrI siddharSinA A vizALa graMtha (mULa saMskRta bhASAmAM) ane motIlAla gi. kApaDIyAe karelo eno gujarAtI anuvAda judI judI saMsthAo taraphathI pragaTa thayA che. zrI vinayasAgarakRta hiMdI anuvAda prAkRta bhAratI akAdamI jayapurathI i.saM. 1985mAM pragaTa thayela che. - 2. A graMtha ghaNA varSo pUrve pragaTa thayelo che. e pachI vi.saM. 2040mAM jhAlAvADa che. mU.pU. saMgha TrasTa surendranagarathI punaH pragaTa thayela che. 3. saMskRtapadyamaya A graMtha pATaNathI vi.saM. 2006mAM prasiddha thayo che. ane enuM zrI kSamAsAgarajI kRta gujarAtI bhASAMtara paNa traNa bhAgamAM prasiddha thayuM che. 4. Ano gujarAtI anuvAda jainadharma prasAraka sabhAe varSo pUrve pragaTa karyo che. vi.saM. 1981mAM A anuvAdanI bIjI AvRtti paNa pragaTa thaI che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A graMthanuM saMzodhana saMpAdana je cAra hastalikhita prationA AdhAre karavAmAM AvyuM che te prationo paricaya A pramANe che. pratIono paricaya V A saMjJAvALI prata chANIsthita A. vijaya dAnasUri saMgRhita upAdhyAya zrImad vIravijaya zAstra saMgrahanI pa68 kramAMkanI che. 92 patrAtmaka A pratanI laMbAI x pahoLAI 25x14 se.mI. dareka patranI banne bAju lagabhaga 13 paMkti ane dareka paMktimAM lagabhaga 43 akSara che. prAnta- "vacatuzrI zramaUsAthetyAzIrvara: saMvata 2720 varSe mahAsurI pUufmANItine sampUrNakRta'yaM graMtha zrI argAlapuramadhye vAmayA candeNa // zrIratuH zrIvA rU220 tyAgamatu '. A pramANe lakhANa che. e pachI koIke pAchaLathI lakheluM lakhANa A pramANe che. saMdUSa dazarAjavAlI baDI ke laMbara 5 ke madhyakA grantha hai zloka 3220 lAgata 11/ pU. A. bha. zrI pradyumnasUri ma.sA. dvArA presa kopI A prati uparathI karAvavAmAM AvI che. D A saMjJAvALI prata amadAvAda dozIvADAnI poLamAM AvelA DelAnA upAzraya sthita bhaMDAranI che. DAbhaDA naM.-61 prata kramAMka 412 che. pU.A.bha.zrI abhayadevasUri ma.sA.nA saujanyathI A pratanI jherokSa nakala prApta thaI che. 82 patrAtmaka o pratanI laMbAI x pahoLAI 29413 seM.mI. patranI dareka bAju 13 paMkti ane dareka paMktimAM lagabhaga 48 akSara. L-1 A saMjJAvALI prata lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira amadAvAdanI che. 61 patrAtmaka A pratanI laMbAI x pahoLAI 24410 se.mI. patranI dareka bAju 14 paMktio ane dareka paMktimAM lagabhaga 57 akSaro. . prAnta- trivita saMvat 2762 varSe zIrSa zuddhi 24 rava pustamarda thaImadhyamAna ciraM jayatAt / L-2 A saMjJaka prata paNa uparokta lA.da.bhA. vidyAmaMdira amadAvAdanI nAmeTa . 127 kramAMkanI che. 113 patrAtmaka A pratinI laMbAipahoLAI 25411 se.mI. dareka patranI banne bAju 13 - paMktio. dareka paMktimAM lagabhaga 37 akSaro. A prati saMzodhita thayelI che. prAnta-saM. 2802 mitI paNa sutI 24 vi triSata sadArAma . A pramANe che. TippaNo TippaNomAM jyAM pAThabhedanI paMchI prationA saMketa ApyA che tyAM te - te pratiomAM tevo pAThabheda che tema samajavuM. pAThabhedanI pUrve je prationI saMjJA mUkI hoya te te pratino pATha upara mULamAM lIdho che ema samajavuM. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dA. ta. pR. 24 Ti. ahIM L1 pratamAM ane e pratano saMzodhita pATha varditA che ema samajavuM. granthakAra granthakAra paMDita haMsarAjInA jIvana kavana viSe khAsa vigato maLatI nathI paraMtu teozrInI guruparaMparAnI vigata maLe che. jema graMthakArazrI haMsaratnajIe prastuta graMthanI racanA dvArA zrI siddharSijI racita upamitibhavaprapaMcAkathA nAmanA vistRta graMthamAMthI kathAno sAra saraLabhASAmAM gadyamAM karIne bALajIvo upara ghaNo upakAra karyo che. tevI ja rIte A. dhanezvarasUrijInA prasiddha 'zatruMjayamahAbhya' graMthanA AdhAre saraLa saMskRta gadyamAM "zatruMjaya mahAbhyolekha' nAmano graMtha vi.saM. 1782mAM racyo che.' A graMthanA aMte prazastimAM graMthakAre potAnI guruparaMparA ApI che. te mujaba tapagacchamAM rAjavijayasUri > ratnavijayasUri - hIraratnasUri - jayaratnasUri bhAvaratnasUri = dAnaratnasUri A. dAnaratnasUrijInA AzAvartI paM. haMsaratnavijaye (jhaM. 8550 zloka pramANa) zatruMjayamahAbhyolekhanI racanA karI che. ahIM graMthakAre potAnA gurunuM nAma ApyuM nathI paraMtu prazastinA 7 thI 11 zlokamAM A. hIraratnasUrinA mukhya ziSyo vibudha labdhirata, vAcaka siddhirata, pAThaka harSaratna, paMDita lakSmIratna, pAThaka mAnaratna vagere thayA. temanA caraNakamalamAM bhramara samAna haMsaranamunie vi.saM. 1782mAM graMtharacanA karI. zatruMjaya mAhabhyolekha graMthanI prazasti A pramANe. bIjeog prazasti | "asti svastipadaM sadunnatilasadvistArizAkhAntaraH sacchAyo dRDhamUlapaddhatiranucchedyo durAtmavrajaiH / AhlAdaikaniketanaM sumanasAM duSkarmaNAM durlabhaH, zrImAneSa tapAgaNaH surataruH sarvottamo bhUtale // 1 // tatra jagajanavizrutaguruguNaratnAkarA gabhIratarAH / / zrI rAjavijayasUripravarAH zrutajaladhayo hyAsan // 2 // zrIrattavijayasUristato, babhUvAtivitatavizadayazAH / zrI dInitta mavilIna che rU . 1. vi.saM. 1782mAM paMDita haMsaratnajIe racelo A graMtha pratAkAre vi.saM. 2013mAM divyadarzana TrasTa dvArA ane vi.saM. 2054mAM guru rAmacandra prakAzana samiti bhInamAlathI punarmudrita karavAmAM Avyo che. A bhInamAlanA saMskaraNamAM pUrva prakAzanamAM chapAyelI vi.saM. 1972mAM puruSottamadAsa gIgAbhAie lakhelI saMskRta prastAvanA paNa chapAi che. 2. jaina paraMparAno itihAsa bhAga-4, pR. 27mAM harSaratna ane haMsaratna eka hovAnuM lakhyuM che te barAbara jaNAtuM nathI. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yenAntaradhvAntabharaM gavAM bharaiLapAsya vaizadyamatAni bhUbhRtAm / ' sa hIraratnAdimasUriruccakairapUrvasUro na mude'stu kasya vai // 4 // tapAgaNAMbhonidhipUrNacandrastataH kilAsIjayaranasUriH / zrIbhAvaralAbhidhasUrirasmAjajJe jagajaitramahApratApaH // 5 // tatpaTTazobhAtilakAyamAnaH zrIvAnaranaH kila sUrirAjaH / virAjate saMprati satprabhAvaH prabhAbharodbhAsimukhAravindaH // 6 // zrIhIraratnasUrermukhyAH ziSyAstupaNDitaprakhyAH / zrIlabdhiratnavibudhAH sudhAmudhAkArimadhuragiraH // 7 // zrIsiddharatnavAcakavaryAH paryAyacArutayAcayaH / pAThakapadapratiSThAstato'bhavan harSaratnAhvAH // 8 // zrIlakSmIratnAhvastadrAzrayAH sakalapaNDitapravarAH / zrImAnaratnapAThakamuravyAzca khyAtivizadaguNAH // 9 // tatpAdapadmayAmalamadhuvrato haMsaranamunirenam / zrImati rAjadraGge prAsAdamAsAdya pArzvavibhoH // 10 // zatruJjayamAhAtmyollekhaM vyalikhadvicArya sugamArtham / nayana (2) va! (8) turA (7) hiMmara (2) 1782 varSe rAkSayatRtIyAyAm 22 che. ahIM jo ke graMthakAre potAnA guru koNa te spaSTa jaNAvyuM nathI. paraMtu granthakAranA gurunuM nAma zrI jJAnaratnajI hovAnuM anya sAdhanothI nizcita thAya che. jo ke graMthakAranA gurunA nAma viSe keTalIka gerasamajo cAlI rahI che. ahIM prazastimAM AThamAM zlokamAM mAnaratna che te jJAnaratna hovuM joie gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa (graMtha-6 mughalakALa pR. 30)mAM jaNAvyuM che ke, "haMsaratna (I.sa. 1725-26) nAgapurIya tapA nyAyarananA ziSya paMDita haMsarane "zatruMjayamahAbhyollekha sugama saMskRtamAM mukhyatve gadhamAM racyo che." ahIM graMthakArazrIne 'nAgapurIya tapA' jaNAvyA che te barAbara nathI. graMthakArazrI tapAgacchanI ratnazAkhAmAM thayA che. graMthakAranA gurunuM nAma ahIM nyAyarana jaNAvyuM che ane mohanalAla dalIcaMda desAie paNa jaina sAhityano saMkSipta itihAsa pArA 967mAM paNa graMthakAranA gurunuM nAma nyAyaratna jaNAvyuM che ane vebara (naM.1776)no ullekha paNa karyo che. harSarata ane haMsarata be nAmonA kAraNe paNa goTALo thayo jaNAya che. jaina paraMparAno Iti. bhA4 (pR.27-29) mujaba harSaratanA guru nyAyarata gaNI che. jyAre haMsaratanA eka anAmI ziSya racelI sajhAya mujaba haMsaratanA gurunuM nAma jJAnarata che. jainayuga (pu.5, aMka 9-10, vaizAkha-jeThakasaM.1986)mAM mohanalAla dalIcaMda desAIe udayaratnajI viSe racelI apUrNa sajajhAya ane haMsaratnajI viSenI be sajhAyo ApI che. udayaarcanA" (pR.1-2)mAM A be sakjhAya bAbata jaNAvyuM che ke Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ekanA kartA haMsaratanA koI anAmI ziSya jaNAya che, jyAre bIjInA kartA udayaratna mahArAja. A baMne kavionI 'haMsaratnanI sajhAya'mAM haMsarananA pitA vardhamAna ane mAtA mAnabAI hovAnA ullekho che. haMsara- . 1798nA caitra mAsamAM miyAMgAmamAM kALadharma pAmyA hovAno ullekha paNa banne kavioe karyo che. anAmI kavinI haMsaratnanI sakjhAyamAM 8mI kaDImAM kavi lakhe che ke- 'vAcaka zrI jJAnaratnano ziSya ziromaNi saMta, zrI udayavAcakano sodaru, haMsaratnanAma sohaMta." kavie haMsaratnane jJAnaratnanA ziSya ane udayavAcakanA sahodarabhAi tarIke oLakhAvyA che." udayaratajI emanA "dAmannakarAsa'nI svalikhita pratamAM haMsaratane mATe "gurubhrAtA' nahIM paNa 'bhrAtA' zabdaprayoga kare che.(jaina gurjara kavio bIjI AvRtti bhA.5 pR.106)(udayaarcanA pR.1-2) zrI mohanalAla desAI- "haMsaratnane udayaratnanA sodara ane dIkSAmAM kAkAguru kahe che." (jaina gurjara kavio AvRtti bIjI bhA. 1, pR. 157) 1 prAgvATa itihAsa bhA-1 (pR.350-352)mAM enA kartA zrI daulatasiMha loDhAe to spaSTa ja kahyuM che ke haMsarata ane udayarata baMne bhAio hatA. haMsarata moTA, udayarata nAnA. A be bhAionAM mAtAnuM nAma mAnabAi, pitAnuM vardhamAna ane teo poravADa jJAtinA hatA." ("udayaarcanA" saMpAdakIya pR.11) udayaratnajI ane haMsaratnajI sahodara hovAnI vAtane zilAlekhIya samarthana paNa maLe che. kheDA rasulaparAnA AdinAtha jinAlayamAM zrI udayaratna, zrI haMsaratna, zrI rAjaratnanA pagalAM che. enI cAre bAju A pramANe lakhANa che. zrI udayaratnagaNinAM pAdukA sthApitA pratiSThitaM sahodara paMnyAsa zrI haMsaratnagaNinAM pAdukA... eTale paM. haMsaratnajInuM nAma hemarAja hatuM teo udayaratnanA vaDIla baMdhu hatA. janmabhUmi kheDA, mAtA-pitA mAnabAI ane vardhamAna saM. 1798 caitra suda 9, zukravAre mIyAgAmamAM svargavAsa ATalI vigato sivAya vizeSa hakikato emanA jIvana viSe maLatI nathI. paM.zrI kalyANavijayajI gaNivare paTTAvalI-parAga' graMthamAM (pR.188 thI) rAjavijayasUrigacchanI paTTAvalI ApI che. teno sAra A pramANe che : 58mA paTTadhara AnaMdavimalasUrijI potAnA paTTadhara A. dAnasUrijIne laIne bArejA rAjavijayasUri pAse gayA. A. rAjavijayasUrie pote vahivaTa vagere choDI parigraha vagere no tyAga karI dIdho hato. copaDAM jalazaraNa karelA ane motI vagere cUrNa karI paraThavI dIdhelA. A. AnaMdavimalasUrijIe kahyuM huM have vRddha thayo chuM. atyAre laMkAmatio jinazAsanano lopa karavA taiyAra thayA che. A sAme A. dAnasUri ane tame kaTIbaddha banI jinazAsananI rakSA karo. mArI bhAvanA e che ke mArA paTTadhara dAnasUri ane temanA uttarAdhikArI tame (rAjavijayasUri) bano. tame vidvAna cho. A mATe ame bane tamArI pAse ahIM (bArejA) AvyA chIe. 1. mIyAgAmanA jinAlayanA parisaramAM eka derImAM zrI udayaratnajI ane zrI haMsaratnajInI pAdukA che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. rAjavijayasUrie A vAta svIkArI lIdhI. A pachI traNeya AcAryoe bhinna bhinna pradezamAM vicarI zrAvakone sthira karyA. zAsanaprabhAvaka kAryo karyA. vi.saM. 1596mAM A. AnaMdavimalasUri svargavAsI banyA. A. rAjavijayasUri rAdhanapura cAturmAsa karI zaMkhezvara yAtrA karI dhAmA padhAryA. AcAryazrInA upadezathI tyAM vasatAM 700 zrAvakone tapAgacchanI sAmAcArImAM sthira karyA. tyAMthI jhIMjhuvADA gayA. tyAM zrAvakonA 900 ghara hatA. te badhAne tapAgacchanI sAmAcArImAM lIdhA. mALavAmAM digaMbaro zvetAMbara zrAvakone potAnA pakSamAM bhaLavA dabANa kare che e jANIne A. vijaya dAnasUrinI AjJAthI 700 munio sAthe A. rAjavijayasUri mALavAmAM vicaryA. A bAju A. vijaya dAnasUrine gujarAtamAM koI yatie khoTA samAcAra ApyA ke A. rAjavijayasUri kALadharma pAmyA che. AthI vayovRddha A. vijayadAnasUrijIe rAjanagaramAM A. hIravijayasUrijIne AcArya pada ApyuM. A. rAjavijayasUrijI gujarAtamAM AvyA. A. vijaya dAnasUri ma.sA.ne vaMdanA karI. AcAryazrIe kahyuM : khoTA samAcAra maLavAthI hIravijayasUrine AcAryapada ApyuM che. mArA paTTadhara tame, tamArA hIravijayasUri bane ema vyavasthA goThavIe. paNa A. rAjavijayasUrijIne A vyavasthA pasaMda na paDI. teoe munirAjasUrine uttarAdhikArI banAvyA. paNa, teo TuMka samayamAM rAdhanapura cAturmAsamAM kALadharma pAmyA. AcArya rAjavijayasUrino vi.saM. 1554mAM janma, 1571mAM dIkSA, 1584mAM AcAryapada, 1624mAM svargavAsa thayo rAjavijayasUri pachI temanI pATe 61mAM ratnasuMdarasUri thayA. temano janma vi.saM. 1594, dIkSA-1617, AcAryapada-1624, svargavAsa 1675mAM thayo. jaina paraMparAno itihAsa bhA-4 pR. 27mAM "58 bhaTTA. vijayarAjasUri 59 bhaTTA. vijayaratnasUri temano saM. 1549mAM janma, saM. 1613mAM dIkSA, saM. 1624mAM jhIMjhuvADAmAM AcAryapada, tathA gacchanAyaka pada ane saM. 1675mAM svargagamana jhIjhuvADAmAM." (A sAla-saMvato jotAM A ratnasuMdarasUri ane A. vijayaratnasUri eka ja vyaktinA nAmAMtaro jaNAya che.) temanI pATe 62mAM A. hIraratnasUri thayA. teono vi.saM. 1620mAM janma, dIkSA-1633, bhaTTAraka pada 1675, 171pamAM svargavAsa. 1. jainayuga (vi.saM.1985-86 bhAdrapadathI-kArtika)nA aMkamAM 'amAro jJAna pravAsa-1 jhIMjhuvADA' nAmanA lekhamAM jhIMjhuvADAnA jJAnabhaMDAranA graMtho bAbata lakhyuM che ke- "bhASAnA pustakomAM ahIM hIraratnasUrijInA vaMzajoyatio rahetA temano saMgraha mukhyatve karIne che." jhIMjhuvADA derAsara sthita pASANanI jinapratimAo upara "saMvata 1854 mahAvadi 5 rAjavijayasUrigacche zrImuktisUri rAjaya" Avo lekha che. uparokta jainayuga (aSADha-zrAvaNa vi.saM. 1986)nA amAro jJAnapravAsa-jhIMjhuvADA lekhamAM (pR.428) lakhyuM che ke- 'jhIlAdaNa pAse jUnI eka nAnI derI che temAM pAdukA mukI che ne temAM kotareluM che ke- maTTArazrI dIparatnasUri Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temanI pATe 63mAM jayaratnasUri thayA. teono janma 1689, dIkSA-1699, AcAryapada-1715, svargavAsa-1734. temanI pATe 64mA hemarasUri thayA. teono 1699mAM janma, 1704mAM dIkSA, 1734mAM bhaTTAraka pada, 1772mAM jhIMjhuvADAmAM svargavAsa (zatruMjaya mahAbhyo nI prazastimAM ahIM bhAvaratnasUri nAma che.) temanI pATe 65mAM dAnaratnasUri thayA. teono janma-1722, dIkSA-1751, bhaTTAraka pada 1772, svargavAsa-1824. A pachI 66mA kIrtiratnasUri, 67 muktirasUri, 68 puNyodayaratnasUri, amRtarasUri, 70 candrodayasUri, 71 sumatiratnasUri, 72 bhAgyaratnasUri A pramANe paTTAvalI che. graMthakAranA graMtho graMthakArazrIe vi.saM. 1782mAM racela "zatruMjayamAhabhyolekhanuM traNa vAra prakAzana thayuM che. prastuta prakAzana thatAM graMthakArazrInI bIjIkRti paNa prakaTa thaI rahI che. jo ke graMthakArazrInI saMskRta gadyamaya 'upamiti kathoddhAra" nAmanI A kRti A pUrve prakaTa thai na hatI. paraMtu, A graMthano gujarAtI anuvAda bhImazI mANeke prakaraNaratnAkara bhA-1. vi.saM.1932mAM prakaTa karela che. graMthanA aMte (pR.582) prakAzaka lakhe che kepAdu. A derI jyAM che tyAM sUrinuM zaba bALavAmAM AvyuM hoya ne tyAM karavAmAM AvI hoya ema lAge che. te derImAM cAra nAnA thAMbhalA che." kheDAthI maLela be dastAvejo mujaba AhIraratnasUrie rAjanagara(amadAvAdamAM) saM. 1675 vai.su. 3nA pAtazAha AjamazAha pAsethI pAMca rAjAone mukta karAvyA te pAMceya A hIraratnasUrinA paramabhakta banyA hatA. A pAMcanA nAma A pramANe che. haLavadanA caMdrasena, vaDhavANanA rAjati, sIyANInA verojI, lakhataranA vijayarAja, jhIMjhuvADAnA jesorAja. jhIMjhuvADAnI jema kheDAmAM paNa ratazAkhAnA yatio rahetA hatA. kheDAthI maLela zilAlekha mujaba vi.saM. 1794mAM A. dAnasUrinA sAmrAjyamAM upAdhyAya udayaratnamaNinA upadezathI bhIDabhaMjanapArzvanAtha jinAlaya vagere banyA che. A kAryamAM mahopAdhyAya nyAyaranagaNinA ziSya pa. pUraratna vegera e sahayoga Apyo hato. A zilAlekha-prazasti 5. haMsaratnajIe lakhI che. (cAra jaina tIrtho pR.38-51) kheDAnA rasulapurA jinAlayamAM paM. zrI haMsarAjI AdinI pAdukAo paNa che. 1. ahIM 'paTTAvaliparAga'nA nAma karatAM 'zatruMjayamahAbhyolekha' prazastimAM Apela 'A.bhAvaranasUri' 64mI pATe thayA hoya te vadhu yogya lAge che. A vAtanuM samarthana jainayuganA uparokta lekhamAMthI (pR.428) paNa thAya che. A lekhamAM jhIMjhuvADAnA jinAlayano paricaya ApatAM lakhyuM che ke- "derAsaranI upara pahele mALe eka chUTo paththara pAdukone che temAM be pAdukAdvaya che temAM cAre bAju thaIne nIce pramANe kotareluM che.- "nyA vamUva 10 saMvata 1734 varSe zAke 1599 pravarta( mAne) vA zrI hIraratnasUrIzvarasya paTTodhara bhaTTAraka zrIjayaratnasU...sya zrI bhAvaratnamUriNA zrI guruNAM pAdukA pratI( SThitA) // saMvat 1735 varSa mArgasira mAse... udasiMgha havi...'' - kheDAthI maLelA paTTAvalInA eka pAnAmAM paNa A. bhavaratasUrinuM nAma che. (cAra jaina tIrtho pR. 47) Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 A 'upamitibhavaprapaMcagraMtha' te prathama siddharSigaNIe 16002 zloka saMkhyAno saMskRta bhASAmAM racela che. temAMthI thoDuMka bhAvArtha laIne haMsarana munie saMskRtagadha racyuM. tenuM prAkRta (gujarAtI) bhASAMtara amRtasAgaragaNie karyuM. tenA uparathI ame prathama chApavA mAMDIyuM, paNa, savAcAra phorama chapAI rahyA pache haMsaratnanA karelA saMskRta gadya sAthe meLavI jotAM emAM keTalAka saMbaMdha ocho lIdhelo mAlama paDavA thakI pAchIlI sarvakathA haMsaratnamunikRta saMskRtagadha uparathI prAkRta (gujarAtI) karI chApI che." graMthakArazrIe racela "adhyAtmakalpadruma' uparanI bAlAvabodha prakaraNaratnAkara-bhA-2 pR. 9 thI 96mAM bhImazI mANeke vi.saM.1933mAM prasiddha karela che. A bAlabodhane aMte paNa graMthakAre prazasti ApI che. A bAlAvabodhanI racanA "zatruMjaya mahollekha' pachI thai che. kema ke "zatruMjayanI racanA A. bhAvaratnasUrinI vidyamAnatAmAM thaI che. jyAre bAlAvabodha emanA paTTe dAnaratnasUri AvyA bAda racAyo che. baMne prazastimAM AhIratnasUrijInA vidvAna ziSyono ullekha che. pharaka eTalo che ke zatruMjaya'mAM zrImAnara pAThaka che. ane bAlAvabodhamAM jJAnaratnamaNino ullekha che. bAlAvabodhanI racanA paNa anya graMthonI jema tanu buddhi sattva hitA' eTale ke alpajJAnIonA lAbhArthe karI che. bAlAvabodhamAM racanA saMvata Apyo nathI. zrI mohanalAla desAI lakhe che ke A racanA vi.saM. 1798 pahelAM thai che. (jaina sAhityano saMkSipta itihAsa pArA 974) A uparAMta graMthakArazrIe vi.saM. 175pamAM covIsInI racanA karI che. covIsI vIsI saMgraha pR 368-389 stavanamaMjUSA vageremAM prasiddha thaI che. covIsInA aMte graMthakArazrI lakhe che ke tapagaNagagana vibhAsana dinakara, zrI rAjavijayasUrirAyA ziSyalesa tasu anvaya gaNivara, gyAnaratna mana bhAyA." vi.saM. 1786mAM "zikSAzata duhA' athavA "AtmajJAna dodhaka zataka' nAmanI 111 duhAnI kRti graMthakAre racI che. na (jaina gUrjara kavio bhA. 5 pR. 157, tAjI vA tihAsa mAM. 1, pR. 307) upamitikathoddhAra vi.saM. 1790mAM graMthakArazrIe racelI A kRti 32 20 zloka pramANa graMthAgra dharAvatI saraLa gadyamaya racanA che. - maMgalAcaraNamAM zrI pArzvanAtha prabhune vaMdanA karI zrI siddharSigaNijIne namaskAra karatAM graMthakArazrI maMgalAcaraNamAM lakhe che ke- "jemanI vANInA pANI dvArA bhavya jIvonI hRdaya-bhUmimAM maitrI vagere sadbhAvanAonI velaDIo nava-pallavita bane che ane durthAna rUpI tApa kSaya pAme che. te amRtamegha jevA siddharSi jaya pAmo.' maMtra tulya siddharSinI vANI sumati mATe AkarSaNa, svarga-mokSanuM vazIkaraNa, kAmavAsanA vagere mATe uccATana, durgatimAM paDatAne sthaMbhana karanArI che. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 graMthaprayojana vagere jaNAvatAM lakhe che ke aneka vairAgya ane saMvagI rUpI taraMgonA kAraNe gahana banelI upamiti bhavaprapaMca nAmanI- vela-nadInuM avagAhana karavuM sAmAnya mANasA mATe muzkela che. mArA jevA AvA sAmAnyazaktivALA loko upara anugraha karavA mAtra vArtArUpe upamitikathAno uddhAra karavAmAM Avyo che. Ama saMskRtamAM sAmAnya jJAnavALA paNa bhAviko upamitibhavaprapaMcakathA'mAM zrI siddharSigaNie. guMthelA padArtho ane kathAthI vaMcita rahI na jAya evI uttama bhAvanAthI A graMthanI racanA thaI che. sahu koI A graMthanuM vAMcana-manana Adi karI saMvega ane vairAgyane vadhune vadhu prabaLa banAve e ja maMgaLa kAmanA haNa svIkAra paramakRpALu paramAtmAnI asImakRpA ane pUjyapAda yugamaharSi AcArya bhagavaMta zrImavijaya bhadrasUrIzvarajI ma.sA. ane pUjyapAda saMghahitaciMtaka A. deva zrIvijaya 3OMkArasUrIzvarajI ma.sA. tathA pUjyapAda vardhamAnataponidhi AcArya bhagavaMtazrI vijaya bhadrakarasUrIzvarajI ma.sA.nA divya AzISa ane pUjyapAda AcArya bhagavaMtazrImad vijaya araviMdasUrIzvarajI ma.sA. tathA pUjyapAda AcArya bhagavaMtazrI yazovijayasUrIzvarajI ma.sA. AdinA zubhAzISanA baLe A saMpAdana kArya thai zakyuM che. deva-gurunA caraNe anaMta anaMta vaMdanA dhanyavAda ! A graMthanA pAThabhedo levAmAM ane mupha-vAMcanamAM pravartinI sAdhvIzrI manakazrIjI ma.nA parivAranA ghaNAM sAdhvIjIoe yogadAna ApyuM che. te badhAnI zrutabhaktinI anumodanA. jinAjJA viruddha lakhAyuM hoya to micchAmi dukkaDa. vi.saM. 2058 mA.va.12 pU. A bha.zrI bhadrasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratnA zrI zaMkhezvara mahAtIrtha pU. munirAjazrI jinacandravijayajI ma.sA.nA vineya. A. vijaya municandrasUri Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : saujanya : zrI bhIlaDIyAjI pArzvanAtha jaina tIrthanI peDhI mu. bhIlaDIyA, - ji. banAsakAMThA-385530 zrI kRSNanagara jaina zve. mU.pU. saMgha kRSNanagara, amadAvAda. zrI jhIMjhuvADA jena je. mU.pU. saMgha jhIMjhuvADA, ji. surendranagara. uparokta saMsthAonA jJAnadravyamAMthI udAratAbharyo sahayoga maLyo che. . dhanyavAda ! Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kArasUri ArAdhanA bhavanamAM upalabdha - sAhityo * zrAvakanA chatrIsa kartavyo (pU.A.zrI OMkArasUri ma.nA pravacano) (pU.A. zrI yazovijayasUri ma.sA.nA prakAzita thayela pustako * sAdhanA astitva bhaNI yAtrA - 'darisana tarasIe'...bhA. 1-2 * "bichurata jAye prANa...' ' * "so hI bhAva nirjhantha'.. * "AtamajJAnI zramaNa kahAve'. * "mere avaguna citta na dharo'.. * Apa hI Apa bujhAya. * prabhuno pyAro sparza * AtmAnubhUti ' * 'RSabha jinesara prItama mAharo re..' bhA. 1 'pU.A. zrI municandrasUri saMpAdita-likhita sAhitya * thAzrayamahAkAvya bhAga 1-2 - hIra saubhAgya * kathAratAkara * dasa sAvagacariyuM * pravacanasAroddhAra * prabhAvaka caritra (bhASAMtara) * prasaMgasudhA * prasaMgazikhara * janaka kathA parimala * dhAtu pArAyaNam * dharma saMgraha bhAga 1 2-3 * upadezamAlA * dharmarata karaMDaka * upamIti prapaMcakathA * prasaMga kalpalatA * vividha stotra saMcaya : saMpA. pU. A. zrI araviMdasUri ma.sA. uttarAdhyayana sUtra, kalyANakalikA bhAga-2 saMpA. munizrI bhAgyezavijayajI ma.sA. vIra nirvANa saMvata aura jaina kAlagaNanA 5. kalyANavijaya gaNivara * karmagrantha vivecana bhAga 1 thI 5 saMpA. ramyareNu * yogazataka (5. dhIrubhAInA vivecana sAthe) * manaka suvrata svAdhyAya saMgraha ' * ajita kAra stavanAvalI * paNi pIyUSa payasvinI * zAMta sudhArasa bhAvanA (samazlokI anuvAdasaha) * prakaraNatrayI (indriyaparAjaya, vairAgyazataka, * A. bhadrasUrIzvarajI zatAbdigraMtha saMbodhasittarI sArtha) * zAMtinAtha mahAkAvya bhAga 1-2 (sAnuvAda) * zraddhAMjali (A. 3OMkArasUri ma.) * dAnopadezamAlA * dasavaikAlika (zrI bhadraMkarasUri ma.sA.nA vivecana sAthe) : prAptisthAna : - OMkArasUri ArAdhanA bhavana, subhASacoka, gopIpurA, surata. phona : 426531 * OMkArasAhitya nidhi, pArthabhaktinagara, bhIlaDIyAjI, hAIve, ji. banAsakAMThA. * sarasvatI pustaka bhaMDAra, hAthIkhAnA, ratanapoLa, amadAvAda-1. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii zaMkhezvara-pArzvanAthAya namaH // // zrIsiddhi-vinaya-bhadra-vilAsa-OMkArasUribhyo namaH // paMDita zrIhaMsaratnaviracitaH zrI upamiti kathoddhAraH (adhikAra: 1) svastizrI rguNarAgiNIva yadanudhyAnAd vRNIte svayaM, prodbhUtA'dbhutasAdhvasA iva javAd dUraM vrajantyApadaH / yasya jJAnamanantavastuviSayaM zanaizca saMstUyate; zrImAn pArzvajinaH sa vaH prabhavatAd bhavyA bhavArtticchide // 1 // vAgAsArabhareNaM yasya satataM maitryAdi-sadbhAvanA, vallyaH pallavitA bhavanti bhavinAM svAntAlavAlAvanau / durdhyAnAtapa-tIvratApa paTalI saDkSIyate ca kSaNAt zrI siddharSi-sudhA-ghanaH sa jayatAt niHzeSadoSApahaH // 2 // AkarSaM sumatervazIkRtimatha svargA'pavargazriyAM uccATaM madanAdiduSTa-suhRdAM vidveSaNaM durdhiyAM / stambhaM durgati-pAtato'dhikataraM mohasya sammUDhatAM vAg-mantrA: prathayantu vaH pratidinaM siddharSi-vaktrodbhavAH // 3 // athA'dhyAtma-pIyUSapArAvAra-zrIsiddharSimukhapravRddhAyA naikavairAgya-saMvegAditaraGgagahanAyAH svalpa-zaktiduravagAhAyAH zrIupamitibhavaprapaJcAbhidhAnavelAyA madvidhA'lpasattvAnugrahAya kevalavArtAsvarUpa-tatkathA-lezaM samuddhartumupakrame / tathAhi- astyazeSa-tIrthaGkara-cakravartyAdi-satpuruSaratna-sambhavAspadaM dharmAdisakalapuruSArthopArjana-sthAnaM manuSyagati-nAma-puram / tatra ca sakala surA'surAdi-zirodattapAdaH nArakAdinAnA-veSadhara-sarvasaMsArisattvanRtyAvalokana-nirdayaziromaNiH karmapariNAmAbhidho rAjA / tasya kAlapariNati-nAmnI paTTarAjJI, tau dampatI atyarthaM nATakapriyau, tato'navarataM niHzeSasaMsAri-jIvAn svabandIkRtya sura-nara-tiryaG-nAraka-bAla-yuva-vRddhAvasthAvizeSaveSAn vidhApya nartayantau tuSyatastarAm / putra cintA athaikadA kAlapariNatyA nRpa Uce- "svAmin ! tava prasAdAdahaM sampannasarvamano'bhISTArthA'pi putra-prAptaye'tyantamutkaNThitA'smi, tato yoko'pi sutaH sampadyate tadA Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNDita zrI haMsaralaviracita kRtArthA bhavAmi / " ityAkarNya nRpaH prAha "devi ! maccetasyapi prAgayamabhilASa AsIt, ataH paraM tu Avayorekacittatvena zIghraM kAryaniSpattirbhavitrI" / tacchrutvA rAjJI "tathA'stu" ityutkvA zakuna-granthiM baddhvA muditA satI tasthau / athaikadA rAjJI evaM svapnamadrAkSIt yat- "kazcit pumAn mukhena pravizya udareNa ca nirgatya kenacit mitreNa pralobhitaH san tena saha yayau / " tadarthaM pRSTo nRpaH prAha- "devi! tava putro bhAvI, paraM kasyacid dharmAcAryasya vacasA pratibudhya AvAM tyaktvA svArtha sAdhayiSyati" / devI prAha- "putra-prAptyaiva phalitaM me manorathaiH tataH paraM tu yad bhavatu tad bhvtu"| ___ atha tasyA devyA garbho'jani, tadanubhAvAcca naike dharmakaraNadohadAH samajAyanta, tAMstAMzca rAjA pUrayati sma / bhavyapuruSasya janma, sadAgamasvarUpam / ___ evaM ca pUrNe garbhakAle samuhUrte prasUtaH putraH, rAjJA mahAmahaiH kRtvA sudivase bhavyapuruSa iti tannAma dade, mAtrA ca svarucyanusAri vAtsalya-janitaM sumatiriti nAma dattaM / sa ca mAtA-pitRbhyAM lAlyamAnaH pravardhate / atha tatra manuSyagatipuryAM dve striyau agRhItasaGketA-prajJAvizAlA-mAnyau anyo'nyaM sakhyau staH, ekadA agRhItasaGketayA prajJAvizAlA pRSTA- "he sakhi ! asmannagaryA rAjA nirbIjo rAjJI ca vandhyeti lokapravAdaH pUrvaM AvAbhyAM zruto'bhUt, idAnIM tu tayoH suta-sambhavaH zrUyate kimetat ?" tacchrutvA prajJAvizAlA prAha- "sakhi ! tvaM tu agRhItasaGketeti yathArthAbhidhA'si yataH kimapi vastu-svarUpaM nA'vadhArayasi yato'khilasyApi carAcarasya vizvasya etAveva jananI-janakau, samagramapi, vizvamanayoreva santatiH, paraM rAjarAjyaurnibIja-vandhyAtva-pravAdastu avivekAdimantribhidRSTidoSabhiyA kRta AsIt / adhunA tu devyA preritena rAjJA tAn mantrIn avagaNayya putrajanmamahotsavena sA vacanIyatA nirstaa'| ___ agRhItasaGketA''ha- "he sakhi ! etat sarvaM tvaM kathaM jAnAsi?" prajJAvizAlA prAha"atraiva pure ekaH pradhAnapuruSaH sakalajIvahitakArI sadAgama-nAmA vasati, tena saha mama prItirasti / sa tu rAja-rAyoH sarvA api rahasyavArtA jAnAti, tato'hamapi jAnAmi / kiJca taM bhavyapuruSaM kumAraM bhaviSyad-guNinaM matvA manmukhenA''kArya sa sadAgamaH snehena pAThayati / paraM tena sArddha rAjJo'vivekAdi-mantriNAM kAma-krodhAdibhaTAnAM vA keSAmapi balaM na sphurati / tato mahAsattvo mahopakArI cA'sau sadAgamaH," ityAdi vArtAM zrutvA agRhItasaGketoce- "he sakhi ! taM sadAgamaM sakRt mAM darzaya," tataste sadAgama-darzanArthaM mahAvideharUpacatuHSpathe sadAgama-vasatau samAgate vilokayataH, tatra ca sadAgamaH svabhaktAn Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -1 svavacanAsaktAn jIvAn karmapariNAma-rAjJaH zAsanAt niHSkAsya nirbhayaM anantasukhAspadaM muktinagaraM prApayati / ye ca pApiSTAH sadAgamanindakA: svAjJA-virUddhacAriNaH tAnupekSate, te ca sadAgamopekSitA santo nirAdhArA anAthA ananyagatikAH karmapariNAmena rAjJA kAmakrodhAdi tadbhaTaizca nAnA-viDambanAbhirviDambayitvA naraka-nigodAdi-kArAgRhe kssipynte| tathA ca matyAvadhi-mana:paryava-kevalajJAnAbhidhAzcatvAro manuSyagatipuryAM pradhAnapuruSAste'pi sadAgamasya vazaMvadAstiSThanti / ityAdi vizvAtizAyi-sadAgamAtizayaM pazyantyau dve sakhyau sadAgamaM praNamya tatropaviSTe / __ atha tatra bhavyapuruSo'pi vinaya-gAmbhIrya-dhairyAdi-guNakalitaH sadAgama-pArzve paThati, sadAgamo'pi taM sneha-sAndra-dRSTyA sambhAvayati / tad-vilokyA'gRhItasaGketA-prajJA vizAle api nAnA-guNaprAptihetuM sakala klezanAzakaM tadAzrayaM matvA sadAgamaM sevamAne sthite staH / atrAntare kazcit pumAn rAsabhArUDhaH kRtavadhyamaNDanaH kAhalArava-janitotkampa: yamakiGkaraprAyai rAjapuruSairvividhaM viDambyamAnastatrA'grato nirgataH / taM vilokya karuNayA "aye ! tvaM sadAgamaM zaraNIkuru, yena sarvaM tvatkaSTaM vilIyate," iti-prajJAvizAlayoktaM, tadAkarNya tasya jJAnodayo'bhUt, jhagiti sadAgamasya pAdayornipatya zaraNaM cakre / sadAgamenA'pi kRpayA vilokitaH, tasya dRSTimAtrAdeva sarve viDambakanarA duraM gatAH, janAH sarve vismitAH, sa naro'pi susthIbhUya sadAgamAntike niviSTaH / . - athA'gRhItasaGketA pRcchati- "aho ! bhadra ! kastvam ? kaste'parAdhazca ? yena tavedRzI mahAviDambanA jAtA?" iti zrutvA sa naraH prAha- "saMsArijIva-nAmA'haM caurH| mamA'parAdhAnAM kA vArtA ? ahaM mahAparAdhI, mama sarvo'pi vyatikaro'yaM mahAtmA sadAgamo jAnIte / svamukhena kiyanta svAparAdhAn vacmi ?" atrA'ntare sadAgamaH prAha"bho bhadra ! yadyetasyAstava vRttAntazravaNe kautukamasti tat tvamasyAH puraH samagraM svavRttAntaM nirUpaya ityutkvA sadAgamo bhavyapuruSaH agRhItasaGketA- prajJAvizAle saMsArijIvazca sarve'pyete rahasi upaviSTAH / saMsarijIvasya AtmakathA ___ athA'gRhItasaGketAM sambodhya saMsArijIvaH svavyatikaramAha- tathAhi- "astyanAdyanantaM asaMvyavahAra nAma nagaraM, tatra anAdi-vanaspatinAmAno'nantA jAnapadA vasanti, karmapariNAmena rAjJA tad-rakSAyai niyuktau atyantAbodha-tIvramohodaya-nAmAnau dvau adhikAriNau sadA tiSThataH / tatratyAH sarve'pi te paurAH sadaivA'jJAnAbhibhUtA mUrcchitA iva tiSThanti, ahamapi cirAya tatrA'vasam / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNDita zrI haMsaratnaviracite nigodasvarUpam athA'nyadA karmapariNAmarAjasya bhaginyA lokasthiti-nAmyA prahitastanniyoga-nAmA dUtaH, tatrA''gatya dvau adhikAriNau pratyavocata- "Adizati devapAdAnAM bhaginI lokasthiti-svAminI yat sadAgamanAmA rAjJo mahAvipakSaH sa manuSyagati-puryA lokAn vipratArya, rAjA''jJAM vilayitvA muktipure prasthApayati, te ca tataH kadApi punarnA''yAnti,. tato nagaryAM lokahAnirjAyate, tato yAvanto muktau yAnti tAvanto janA anantavAstavyajanAkIrNAd asaMvyavahAra-nagarAdatrA''neyA, yathA vasatirviralA na syaat| ityeSa niyogo'smAkaM datto'sti, tato yuvAbhyAM asmAt purAt kiyanto janA: preSaNIyA'' ityetad dUta-vAkyaM nizamya, svAminyAjJAM zirasi dhRtvA atyantAbodha-tIvramohodayau yA. sakalakAryeSvApRSTavyA bhavitavyatA-nAmnI saMsArijIvagRhiNyasti, tayA saha samAlocya tAM ca sahA''kArya yatra golaka-nAmAno'saGkhya-prAsAdAH, pratiprAsAdaM cA'saGkhyAtA nigodanAmApavarakAH pratyapavarakaM cA'nantA: saMsArijIvAH parasparanibaddha-paramamaitrIkA: samakAhAra-nIhArAdikartAraH saMvasanti, tatrA''yAtau Agatya ca sarvasaMsAri-jIvAn vilokya tAbhyAM bhavitavyatayA sahA''locya yogyatAM matvA ahaM prasthApitaH, te trayo'pi : ca mayA sahA''gatAH / ___ saMsArijIvasya vyavahArarAzau Agamanam athA'grata ekendriyanAma-nagaramAgataM tatra pRthivyap-tejo-vAyu-vanaspatikAyAkhyA paJcapATakAH santi / tatra vanaspati-pATakaH sAdhAraNa-pratyekabhedAbhyAM dvividho'sti / tatra sAdhAraNastu bAdaranigoda ityucyate / pRthivyAdInAM eteSAM vyavahArarAziriMti sNjnyaa| athA'haM bhavitavyatayA ekabhavavedyanAmA'cintyazaktiguTikA-prayogeNa sAdhAraNavanaspati-rUpa: kRtvA bAdara-nigodeSvanantaM kAlaM dhRtaH / tatazca navA navA guTikA vitIrya nava-nava rUpaH kRtvA pRthivyAdi-paJca pATakeSu pratipATakamasaGkhyAtaM kAlaM dhRtaH / tatrA'haM bhavitavyatayA kubhAryayA atyantAbodhatIvramohodayayoH samakSaM chedana-bhedanAdi-viDambanAbhi-rbahudhA viDambitaH, tato bhUyasA kAlena ISat-prasannayA tayA tasmAnnagarAdagre prasthApitaH, AnItazca vikalendriya-nAmni pure, tatra dvIndriya-trIndriya-caturindriyAkhyAstrayaH pATakAH santi, teSvapyahaM nava-navaguTikA pradAnakRtanAnArUpaH pratipATakaM saGkhyAtaM kAlaM bhraamitH| evamanekeSu yonilakSeSu kiyatISu ca kulakoTiSu cA'saGkhyAtaM kAlaM vikalendriya-pure tayA'haM viDambitaH / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra - 5 tiryaJcapaJcendriya gatau vividha-kadarthanA-prAptiH atha punaH kiJcit prasannayA tayA vikalendriya-purAt nIto'haM paJcendriya pazusaMsthAnapure, tatrA'pi guTikA-prayogeNa jalacara-sthalacara-khecarAdi-sthAneSu vividharUpaH kRtvA aparyAptatvena kvacit kvacicca paryAptatvena ca evaM bhRzaM nATitaH / athaivaM asaMvyavahAranagarAdArabhyA'nantakAlaM yAvat nAnA-jAti-yoni-kula sthAneSu nAnArUpanAnA-kadarthanAdi-viDambanA-sahanena tuSTA mamopari bhavitavyatA, tadA puNyodayAkhyaM sahAyaM dattvA mAM prati idamavocat- 'he Aryaputra ! bahukAlaM yAvat kaSTasahanena tavA'dhyavasAya: kiJcit sundaro'jani, tata enaM. puNyodayaM sakhIkRtya manuSyagatipurIM pracaleti' taduktaM mayA'GgIkRtam / he agRhItasaGkete! saMsArijIvo vakti- idAnIM me manuSyagatipurAgamanavArtA sAvadhAnA zRNu - manuSyagatau krodhasaGgatiH, krUracittatA ca atha sadAg2ama-bhavyajIvA'gRhItasaGke tA-prajJAvizAlAzcatvAro'pi zRNvanti saMsArijIvaH kathayati atha manuSyagati-puryAM bharatAkhyapATake jayasthalaM puramasti, tatra rAjA paTTaH, tasya nandA paTTarAjJI, tasyAH kukSau guTikApradAnenA'haM bhavitavyatayA'vatArita: krameNa pUrNakAle puNyodayena saha jAto, rAjJA mahAmahai: nandivardhana iti mama nAma nirmame / atha tatrA'haM paJcabhirdhAtrIbhiAlyamAno mAtApitrormanorathaiH saha pravarddhamAnastrivarSadezIyo'bhUvam / atha asaMvyavahAra-nagarataH prasthAnAdArabhya mama dve kuTumbake staH bahiraGgamAntaraGgaM ceti / tatrA''ntaraGgakuTumbamadhye avivekitAkhyA yA mamopamAtA tayA'pi majjanmakAle putro jAtastasya vaistAnara iti nAma dattam / - sa ca vairakalaharUpacaraNadvayaH, IrSyA-cauryatArUpajaGghayugalaH, pazcAttApA-'nupazamorudvayaH paizunyarUpakaTipradezaH, paramarmaghaTTanarUpajaTharaH, antastApAbhidhavizAlahRdayaH, dveSamatsararUpahastayugamaNDitaH, krUrapariNatigrIvAkaH, nAnA'satyabhASaNarUpa-radanaH, caNDatvA-'sahana-rUpakarNadvayaH, tAmasa-zIlanata-nAsikaH, raudratva-nirdayatvadvilocanaH, anAryatvarUpatrikoNazirAH, paropatAparUpakezapAzaH evaMvidhAtipuSTa-pracaNDasarvAvayavaH / atha kramAt mayA sArddha ca pravardhamAnena tena saha mayA maitrI kRtA, so'pi kSIranIravad dehAbhedena militaH, athA''vayomaitrIM dRSTvA puNyodayo'tikhedaM prAptazcintayAmAsa / yadayaM nandivarddhano madvipakSasya vaizvAnara-kumitrasya saGgaM karoti, tadasau mahAviDambanA''spadaM , bhAvI, na cA'sya pArzve sthAtuM me yuktaM, paraM kiM kurve nAGgIkRtatyAgaH satAM dharmaH, ataH Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNDita zrI haMsaralaviracite kiyantaM kAlaM pratIkSya pazcAdenaM parihariSyAmItyantarddhAya matpArthe tasthau / mama tu dine dine vaizvAnareNa saha prItirvavRddhe / atha krameNA'haM aSTavArSikojAtaH tadA pitrA buddhisamudropAdhyAyAntike paThanArthaM muktaH, puNyodayaprabhAvena sakalakalApravINo jAtaH, paraM vaizvAnaropadezenA'haM guruzikSAM tRNAyA'pi na manye / yaH kazcidanyo'pi hitazikSA vadati tamapi jvalannetro bhUtvA prahartumudyato bhavAmi / evaM duSTamitrazikSayA yena tenA'pi sArdhaM niSkAraNaM ruSyan anizaM jvalad-vahnirUpo bhUtvA'tiSTham, mAM prati ko'pi kiJcidapi hitAhitaM vaktuM na zaknoti / itthaM ca vidyAH sarvA api vismRtAH, rAjaputratvAt mukhena na ko'pi doSaM jalpati, parokSatastu sarveSAM hAsyajugupsA''spadaM jaatH| atha mAM vaMzavarttinaM jJAtvA vaizvAnaramitreNa krUracittAbhidhakArmaNavaTakapradAnena vizeSataH svAdhInaH kRtH| pituzcintA krodhatyAgopAyapRcchA / / athaikadA rAjJA eko vidura-nAmA madvayasyo vizvAsAspadaM mavidyA-parIkSArthaM AdiSTaH, tena sarvamapi mama ceSTitaM bhUtAviSTasyeva vilokya rAjJaH puro gatvA niveditaM, tannizamya duHkhArtenA rAjJA upAdhyAyaH samAhUya pRSTaH, tenA'pi mama durvinItatvaM tathaivoktaM, rAjJA vaizvAnarasaGgatyAjanopAyaM pRSTa upAdhyAyo'vocat- rAjan ! asmat-puramadhye eko jinamatAbhijJaH siddhapumAn Aste, tamAkArya praznaH kriyatAm, sa caitadupAyaM drshyissyti| tato rAjJA jinamatajJaH samAkAritaH pRSTazca "svAmin! ayaM nandivardhanakumAraH kathaMH vaizvAnarasya saGgaM tyajet ? iti|" tato jJAnopayogaM dattvA tadupAyaM vijJAya jinamatajJa uvAca- "rAjan ! zrUyatAM.... cittasaundaryamahAnagaravarNanam...... cittasaundaryanagare zubhapariNAmAkhyo nRpaH ni:SkampitAkhyA tadadevI, tayoH kanyA kSamA nAmnI, tAM cet nandivardhanaH pariNayet tadA vaizvAnarasaGgaM tyajet / ' tat zrutvA rAjJA matidhanamantri- sammukhaM vilokya kathitaM- "kriyatAM nandivardhanasya tayA saha vivaahsmbndhH'| tadA jinamatajJenoktaM- "rAjan ! naitad bAhyanagaraM, nA'sau bAhyo rAjA yatra tvatparAkramaM calati / etaccittasundarAkhyaM tu AntaraGgaM puraM, tatra karmapariNAmarAjasya subhaTaH zubhapariNAma-rAjA / sa yadi karmapariNAmarAjAjJayA karmapariNAmasya duhitaraM lokasthitiM tathA tad-devIM kAlapariNatyAkhyAM svabhAvanAmAnaM mahAmAtyaM ca pRSTvA nandivardhanasyA'nAdisambandhinIM bhavitavyatApatnI cA'nukUlayitvA svakanyAM kSamAM dadAti, tadA nandivardhano vaizvAnara-saGgaM jahyAditi" zrutvA viSaNNamAnasaM nRpaM vIkSya punarjinamatajJa Aha . Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -1 rAjan ! kRtaM khedena, asAdhye kArye kaH khedaH? mAdhyasthyameva zreyaH / kiJca pracchanno'pi puNyodayo yAvadasya pArzve sthAsyati tAvad vaizvAnarakRtAstAstA viDambanA api puNyodaya-prabhAvAt zubhaphalatvena pariNamiSyanti / " iti tad-vAkyamAkarNya mAdhyasthyamAdhAya nRpo jinamatajJaM bahudhA satkArya vyasRjat / bAlasya sparzanena saha maitrI athA'nyadA rAjA vidurAkhyaM mama vayasyaM vaizvAnaratyAgopadezArthaM matpArzve pressyaamaas| sa ca nRpoktaM pramANIkRtya kalAcAryagRhe matpArthe AgataH / pRSTazca mayA "bho mitra ! tvaM gate'hni kathaM nA''gataH?'' so'pyuvAca- "bho mitra ! gate'hni tu nRpa-sadasi jainamatajJenaikA sundaravArtA kathitA, tacchravaNe bhUyasI velA jAtA, tena tvatpArthe mayA nA''gatam ityAkarNya kautukAkSiptena mayA pRSTaM "kIdRzI sA vArtA ? mAmapi shraavy|" ____ atha vidura Aha- manuSya-nagare bharata-nAmni pATake kSitipratiSThitaM nAma nagaraM, tatra karmavilAso rAjA tasya tisro rAzyaH zubhasundarI, akuzalamAlA sAmAnyA ceti tAsAM tisRNAM krameNa manISi-bAla-madhyamabuddhinAmAnastrayaH putrAH / athaikadA manISi-bAlau dvau bandhU krIDArthamudyAnaM gatau, tatraikaM taruzAkhA-nibaddhapAzaM maraNonmukhaM naraM dRSTvA jhaTiti tatpArzvamAgatya pAzaM ca troTayitvA taduHkhakAraNaM pRcchataH sma / sa pumAn Aha- "zrUyetAM kumArau ! maduHkhakAraNaM- sparzana-nAmA'haM, eko bhavajantu-nAmA mama vayasyo'bhUt, sa ca mAM mRduzayyA-sUkSmAMzuka-ziziravilepana-priyAzrUSAdyairbahudhA apoSayat / athA-'nyadA madabhAgyabalAt kuto'pi tasya santoSeNa samaM maitrI jAtA, tatprasaGgAt tabandhuH sadAgamo'pi dRSTaH / atha tAbhyAM vipratAritaH sa bhavajanturmayi viraktaH san vratamAdAya viSamabhUzayana-kezaluJcana-zItoSNAdiparISaha-sahanAdinAnopAyaiH mAM vyaDambayat, yad yat santoSasadAgamAdiSTaM tattadakarot / itthaM mayi snehaM sarvathA vimucyedAnIM sadAgamAjJayA muktinagaragataH zrUyate, tatastanmitraviprayogeNa nirAdhAro'haM, kiM mama jIviteneti mRtyu samIhe / " evaM sparzanoktaM vyatikaramAkarNya bAla uvAca - "aho mitra ! niHsnehena tena saha kastavA'yaM vyartha-premA''bandhaH ? sa bhavajantuH gatazced yAtu, tadA khedaM mA kuru| adya prabhRtyahameva tvAM mitratvena prapannaH / " / atha manISI tu cetasyacintayat-yaduta santoSa-sadAgamau sarvalokahitakAriNau staH, tAbhyAM yadyetasya sparzanasya saGgaM tyAjayitvA bhavajanturmuktau preSita: tarhi ayaM kazcit duSTo bhaviSyati, tato nA'yaM maitrIkaraNa-yogya iti na kiJcidapyavocat / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNDita zrI haMsaratnaviracite atha bAla: sparzanaM sArdhaM gRhItvA manISiNA saha svasadanamAgataH / atha sparzanabAlayomaitrI vijJAya bAlasya mAtA akuzalamAlA hRSTA puSTiM dadhau, manISi-mAtA tu sparzanAgamaM jJAtvA "vatsa ! anenA'jJAtakulazIlena sparzanena saha maitrI mA kArSIriti manISiNaM nyaSedhayat / tayoH pitA karmavilAsa-rAjA tu 'yo yaH sparzanasya saGgaM kariSyati tasya tathAvidhaM viparItaM phalaM darzayiSye' iti vicintya maunavAn tasthau / / sadAgamAdezena bhavyajIvasya sparzanamaitrI tyAgaH atha bAlaM sparzanA''saktacittaM dRSTvA manISI sparzanamUlazuddhayAnayanArthaM svAGgarakSaM bodhanAmAnaM samAdizat / tena bodhena sparzanazuddhi-jJAnAya prabhAva-nAmA dUtaH preSitaH tena ca bhramatA sarvANi bAhyanagarANi avalokitAni / tatra vApi sparzanamUlazuddhirna jJAtA / athAntaraGgapureSvavalokyamAneSu rAjasacitta-nagaraM prAptaH, tatra parisare ekaM puruSaM dRSTvA prabhAveNa pRSTam- "aho ! kimidaM nagaraM? ko'tra samAcAra: ? tvaM ca ka ?' iti zrutvA sa prAha rAjasacittA''khyamidaM nagaram, atra mahAmoharAjasya jyeSThaputro rAgakezarI rAjyaM karoti, tasya viSayAbhilASanAmA mantrI, tena svarAjJa indrAdisevyatvakaraNArthaM sparzana-rasana-ghrANacakSuH-karNA''khyAni paJca mAnuSANi mahAvIryANi digvijayAya preSitAni abhUvan / taizca sarve'pi hari-hara-zakrAdayo nirjitya svanRpasya raagkeshri-raajsyaa''jnyaavshNvdaashckrire| tatastribhuvane'pi rAgakezarirAjasyA''jJA'skhalitA'bhUt / mahAmoha-rAgakesari viSayAbhilASAdInAM cAritradharmeNa saha yuddhArthaM prasthAnam ___ atrAntare cAritradharmanRpasyaikaM santoSanAmA bhaTo'sti, tena mahAvIryavatA duSTena tAni paJca mAnuSANi parAbhUya kecijanA rAgakezarinRpAjJAto ni:SkASya mahAmohAdInAmapyagamye muktidurge prasthApitAH, tacchrutvA rAgakezarirAjA svasainyaM melayitvA viSayAbhilASaM sahA''kArya mahAmohAdibhiH sahito santoSeNa saha saGgrAmArthaM gato'sti, ahaM tu vipAkanAmA viSayAbhilASasya dUto nagarasamAcAra-grahaNArthaM preSito'smi iti taduktAM sparzanamUlazuddhimayIM vArtAM nizamya prabhAvaH kRtakRtyaH san Agatya bodhAyA'kathayat / bodhastu manISi-puraH sarvaM vRttAntamAcakhyau / atha sparzanaM viSayAbhilASasya sevakaM vijJAya manISI sarvathA tat-saGgaM tatyAja / bAlastu svasya mauryeNa guNadoSAnabhijJaH sparzanaM paramAbhISTaM mene / bAlasya mAtrA akuzalamAlayA'pi mantrazaktyA svaputrastathA prerito yathA vizeSataH sparzanasyA'dhIno jAtaH / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -1 . atrA'ntare sAmAnyarUpAyA: suto madhyamabuddhinAmA kimapi grAmAntaraM gatvA gRhamAyAtaH, tena sparzano dRSTaH, te dRSTvA bAlaH pRSTaH- "ko'yaM navInaH pumAn ?' bAlenoktam, "ayaM sparzana-nAmA me paramamitram, atyantasukhadAtA satpuruSo'sti / " madhyamabuddhistaduktaM manasi dhRtvA punarmanISiNaM rahasyapRcchat- "ko'yaM navInaH pumAn ? yena saha bAlena sakhyaM prapannamasti iti / " tato manISiNoktam- "ayaM tu viSayAbhilASa-sevakaH sparzana-nAmA mhaadussttH| asya saGgAt ke ke vipado na sambhavanti ? tato'sya chAyA'pi duurtstyaajyaa| tvamapyasya saGgalezamapi mA kArSIriti," tacchrutvA madhyamabuddhinA svamAtA sAmAnyarUpA pRSTA - "yat he mAta: ! bAlastu tAvat sparzanasya naikadhA prazaMsAM karoti, paraM manISI tu sparzano'yaM durjano dUrata eva tyAjya iti vadati / iti visaMvAde kimahaM sparzanena samaM maitrI kuryAM kimuta na kuryAmiti ?" tadA sAmAnyarUpA prAha- "vatsa! yaH pakSo balavAn sa eva tvayA''zritavyaH, parIkSA-karaNAvadhi tu kAlavilambaH karttavyaH / prAyo'nizcitakAryeSu mithuna-yugalavat kAlavilamba eva shreyaan|" madhyama-buddhiH prAha"mAtaH ! kiM tat mithunayugalaM ? kastasya vyatikaraH ?" kAlavilambakaraNe mugdha-akuTilIkathA - sA prAha- "asti manuSyagatiprAyamekaM puraM, tatra RjunAmA rAjA, praguNA rAjJI, tayormugdhanAmA sutaH, akuTilAkhyA tajjAyA / anyadA akuTilA-mugdhau dampatI krIDArtha mudyAnaM gatau, tatrodyAne dvAvapi pRthak pRthak puSpAvacayAdikrIDAM kurutaH, tadavasare vicakSaNA-kAlajJAbhidhAnau devI-devau dampatI gaganA'dhvani gacchataH tAvapi udyAnaramaNIyatAM vIkSyaM pRthak pRthak vilokanArthamuttIrNau / atha tatrA'kuTilAM vIkSya mohitaH kAlajJo bhogavAJchayA mugdharUpaM kRtvA'kuTilAmAkArya kadalIgRhaM gataH, evaM vicakSaNA'pi mugdhadarzanAt mohaM prAptA'kuTilArUpaM vidhAya mugdhamAkArya tadeva kadalIgRhaM gatA / atha tayomithunayoranyonyA''lokanAt mahAn sambhramaH samajani, tadA akuTilA-mugdhAbhyAM Atmane dve dve rUpe nirIkSya vimRSTa-yadetat kiJcit vanadevatA-vilasitam iti matvA dve api mithune gRhamAgate / atha mugdhasya mAtA-pitRbhyAmapi mugdhayugmaM vadhUyugmaM ca dRSTvA, deva-kAryaM jJAtvA, te catvAro'pi putrasnuSA-vyavahAreNA'bhimatAH / athaikadA kAlajJena vimRSTaM-yaduta eSA dvitIyA'kuTilA kA bhaviSyati ? tannUnaM matpatnI vicakSaNA-'pyahamiva mugdharUpA''kSiptA satI mugdha-vipratAraNArthaM kRtrimamakuTilArUpaM vidhAyA''gatA dRzyate, no cet sA madanveSaNaM kurvANA''yAtyeveti / tato matkAntA-svAntAkSepakamenaM hanmIti Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 paNDita zrI haMsaratnaviracite nizcitaM, tathA vicakSaNayA'pi eSa dvitIyo mugdhastu matpatirevA'kuTilA-mohAt mugdhIbhUyA''yAta iti nizcitya patyAkSepa-matsarAdakuTilAM hanmIti cintitaM, punaH kSaNena prathamaM svakRtAparAdhaM vicArya mAraNAbhiprAyaM nivartya tathaiva sthitau / / - pratibodhakAcAryasyopadezaH vyantarayugalasya pazcAttApazca athA'nyadA mohavilayodyAne bahuvineyagaNa-parivRtA jJAnAdiguNaiH pUrNAH pratibodhakanAmA''cAryAH samAgatAH, tadAgamanaM zrutvA RjurAjA saparikaro vandanArthaM gataH, krameNa guruprabhRti-sarva-sAdhUn natvA yathocitaM sthAnaM niviSTAH sarve'pi / gurubhirdezanA''rabdhA"bho bhavyA! duHSprAyaM naratvaM labdhvA saMsAra-svarUpaM kimpAkaphala-prAyaM vijJAyA'nantasukhAspadamokSaprApakaM jJAnAdiratna-trayarUpaM dharmaM kurudhvam" ityAdi dezanAzravaNAt kAlajJavicakSaNA dampatI samyaktvaM prAptau, tatastayodehamadhyAt kRSNaraktaparamANuniSpannA ekA putrikA nirgatA, tadA tau dampatI sva-svAparAdhaM vadantau khedAzru-jalaizcaraNakSAlanaM kurvantau gurupAdayoH patitau / gurubhiruce- "mahAnubhAvau ! yuvAM tu ativizuddhau,'' na kazcidatra bhavatordoSaH, paraM dehAntInAyA bhogatRSNAbhidhAyA asyA putrikAyAH sarvaM durvilasitam ityAkarNya tAvUcatuH- "prabho kathameSA dUraM yAti ?'' gururAha- "yadA dehasyA'-nityatA'zucitAdibhAvanayA vairUpyaM vibhAvyate tadaiSA dUraM tiSThati, paraM yuvayostu tathA bhavasvAbhAvyAdeSA asmin bhave nA'payAsyati, paraM bhAvanAbhiratra bhave tanUkRtA satI AgAmini-bhave dUraM yAsyati / tato'tra bhave samyaktva eva yatno vidheyaH, kAla-vilambena bhavyaM bhaviSyati iti / " athaivaM vilokya Rju-praguNAbhyAmapyacinti- yadAvAbhyAM etau devI-devau snuSA-putratvena pratipannau tathA mugdhA'kuTilAbhyAmapi dhyAtam- ahaha mahAnanyAyaH kRto yacchIlaM khaNDitaM ityevaM te catvAro'pi yAvat pazcAttApaparAstiSThanti, tAvat teSAM dehamadhyAdekaM tejasvizvetavarNaM bAlakaM nirgataM, puna: kSaNenaikaM kRSNavarNaM bAlakaM nirgataM, punaH kRSNavarNa-bAlakamadhyAdanyatkRSNabAlakaM nirgatya yAvad varddhituM lagnaM tAvat zvetavarNabAlakena zirasyAhatya tAvadeva rakSitaM, athaitadarthAvabodhAya rAjAdIn prati gururAha'he mahAnubhAva! yadetat zvetabAlaM tattu saralatvaM, yatprathamaM kRSNabAlaM tadajJAnaM, yacca tanmadhyAnirgataM kRSNabAlakaM tat pApaM, tato'jJAnavazAd bhavatAM yadetat pApaM jAtaM tat saralatvena varddhituM na dattaM, tAvadeva rakSitaM, ato'taH paraM sarvA'zubhadoSAdidhvaMsI dharmo bhavadbhiH sevyaH, yatastatpApaM dUrato nazyati'' iti guruvAkyazravaNAjAtasaMvegai staizcaturbhirapi gurvantike saMyamamAdade, krameNa sadgatibhAjo'bhUvan / evaM taiH SaDbhirapi kAlavilambaH kRtazcet Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -1 tadA kazcidanartho na jAtaH, gurusaGgamena ca dharmaprAptiH karmahAni-zvA'bhavat / iti kAlavilamba eva zreyAn / tataH sAmAnyarUpA madhyamabuddhiM prati vakti- "vatsa ! tvayA'pi kAlavilambena parIkSA vidheyeti / " mAtRvaco'GgIkRtya madhyama-buddhistathA pravarttate / bAlasya madanakandalIsparzaH, saGgecchA ca athaikadA naikapuSpaprakara-parAga-piJjarita-digante sahakAra-suma-rasAsvAdajAtonmAdapikanikara-kalasva-mukharitavanAnte vasantotsave pravRtte sarve'pi nAgarika-lokAH kAmadeva-pUjArthamuudyAnaM yAnti / tAn vilokya bAlo'pi sparzana-dvitIyo gantuM pravRttaH, tadA madhyamabuddhirapi tena sArdhaM gataH / evaM tau bAla-madhyamabuddhi dvAvapi nAnA-janakautukAn pazyantau kAmadevasya mandire gatau / atha bAlaH kautukalolupo mandirAntargarbhagRhaM praviSTastatra kAmadevayogyAmaatyanta-sukumAra-zayyAM dRSTvA karasparzamAtreNa jAtA'nurAgaH san dehAzrita-sparzanakumitrAnubhAvAt vismRta-devazayyA-paribhogAnarthodayastAM zayyAmAruhya suptaH / madhyamabuddhistu bahireva sthito'sti / tadavasare tasya kSitipratiSThitapurasya zatrumardanAbhidho yo bahiraGganRpo'sti tatpaTTarAjJI madanakandalI kAmapUjArthamAgatA, sA'pi taM garbhagRhaM pravizya yAvat kAmadevasya mahAzayyAM pUjayati tAvatA bAlasyA'Gge tasyA hasto lagnaH, tatsparzAdaho ! etasyAstanusukumAratetyAdi-cintayan bAlo'tivikalo jAtaH, rAjJI tu zayyAM pUjayitvA svasthAnaM gatA / / ___ atha rAjJI-sparza-vaikalyAditastato viluThan kuto'pyAgatena zayyA-pAlakavyantareNa dRSTaH / tena "re re maraNAbhilASin ! mahAparAdhin ! kAma-zayyAkramaNA'parAdhAt matprahArAbhihataH zIghraM yamasadanA'tithirbhava" ityuktvA lohazRGkhalAbhidRDhaM baddhvA bahudhA viDambyamAno bahirnItvA sarvajanasamakSaM lohamudgareNa prahartumArabdhastAvatA tatrasthena madhyamabuddhinA dRSTastena ca bahudhA vinaya-pratipattyA madhuravAkyaizca tasya vyantarasya kopopazamaM kRtvA mocito bAlaH krameNa gRhamAnItaH pRSTazca "bhrAtaH ! tava kutra kutrA'Gge prahArajA vyathA'sti" iti tadA bAlaH prAha- "bhrAtaH ! mama hRdaye madanakandalyA viprayogajA mahAvyathA'sti, nA'nyatra kvA'pi kA'pi vyathA'sti'' tadAkarNya madhyamabuddhirAha- "aho ! eSA rAjJaH paTTadevI, yasyAM yA tava ramaNecchA sA tu mahAnAya, ato'taH paraM naitadabhilaSaNIyamiti" tadvAkyena ruSTo bAla: sakrodhaM prAha- "kRtaM tava naipuNyena yadi me zaktirasti tat tAmavazyAM raMsye'tra kiM te'parAdhyatIti" zrutvA madhyamabuddhiaunamAsthitaH / - atha rAtrau rAjJI-saGgecchayA bAlo gRhAd bahirnirgatastaM cA'valokya madhyamabuddhirapi bhrAtR-snehena tasyA'nupadaM clitH| tadA kazcideko vidyAdharo bAlaM gRhItvA vyomni Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 paNDita zrI haMsaratnaviracite samutpatita: bAlasyA''krandAraveNa duHkhitamanA madhyamabaddhiH khecare'kiJcit-karo'pi tatpRSThe calitaH / vidyAdharastu kSaNAd dRSTipathamatItaH, tathApi agrataH pracalato'sya mahATavI AyAtA / tatra bhramatA kvA'pi bAlazuddhirna labdhA, paraM kSut-tRD-bAdhitena tenaikaH kUpo'darzi, tasmin kUpe yAvad duHkhArdito jhampAM dAtuM pravRttastAvat tatrA''yAtenaikena nandana-nAmnA nareNA''gatya niSiddhaH pRSTaM ca duHkhakAraNam / madhyamabuddhinA bAlaharaNAdi-sarvaM kathitam nandanenoktaM "atra nikaTavarttinagare harizcandro rAjA'sti, tasya ratikeli-nAmA vidyAbhRd vayasyo'sti, tena rAjJaH zatruvidhvaMsinyekA krUravidyA dattA'sti tAM ca SaNmAsAn yAvat sAdhayitvA, idAnIM tena vidyAbhRtA ekaM pumAMsamAnAyya tanmAMsazoNitairnRpaH pretavane sthito devyagre AhutIrdatte / evaM kurvato'sya sapta-dinAni jAtAni, ekaM dinamavaziSyate, sa pumAn rAjJA mama samarpito'sti / kiM jJAyate tavaiva bhrAtA bhaviSyati ityuktvA nandanenA'gre gatvA mRtaprAyaH pumAn madhyamabuddhaye darzitaH, dRSTvopalakSito bAlo'yamiti tena yAcitazca nandanastanmuktiM, nandanenoktaM adyA'pyekadinA'vadhi asya prayojanaM vidyate, paraM kiM kurve tava dAkSiNyAd datto'yaM, tato gRhItvainaM yAhi zIghraM, nRpo drakSyati cet tadA tava mama cA'niSTaM bhaviSyatIti'' tadvAkyaM pramANIkRtya bAlaM skandhe kRtvA vegAd valito madhyamabuddhiH / krameNa svapuraM svagRha cA''yAtaH / - madhyamabuddhinA bAlasya tyajanam tatra ca bheSajAdyanekopAyAn kRtvA sajIkRto bAlaH, punarapi bhASito'nena "bhrAtaH! tvayA mahAkaSTamanubhUtaM, tato'dya prabhRti mahAnarthabhUmiH parastrIsaGgecchA kadApi na kAryA, tacchrutvA krodhA'ruNo bhUtvA bAlaH prAha- "aho! mUrkha ! tvamapi manISiNaH pakSapAtI asi / kastvAM zikSAM pRcchati ? mayA kaSTanivAraNArthaM kadA tvamAkArita: ? ahaM tu madanakandalIM vinA jIvitaM viSatulyaM gaNayAmI'' tyAdi-vAkyairbharsito madhyamabuddhirdadhyausparzanakumitra-prerito'yaM bAlo durAtmA jAto'to na saGgati-karaNArha iti bAlaM muktvA manISisamIpaM gataH, bAlasya vRttAntastasmai kathitaH / tadA manISiNoktaM - sarvametadahamapi vedmi, yato yadA vidyAbhRtA bAlo hRto, bAlena tvayA ca pUtkAraH kRtastadA paurAH sarve jAgaritA: parasparaM kathayAmAsu ryaduta 'yena bAlo hRtastena lokopakArakAriNA samIcInaM kRtaM, yadi punarasau durAtmAnaM bAlaM hanti, tadA tu atIva bhavyaM bhavati / ' kecicca madhyamabuddhistu nirdoSo'sti, paraM durAtmanA bAlena saGgato vRthA kaSTaM bhunakti' ityAhuH, ke'pi tu 'satyAgena satsaGgatirvidheyeti lokoktiM vidannapi bAlasaGgaM vihAya manISiNaM kathaM Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -1 na sevate ?' ityUcuH / iti teSAM parasparAlAparmayA jJAto bhavatorvRttAntastato mayA pituH karmavilAsarAjasya puraH kathitazca, pitrA'pyuktaM kiyanmAtrametad bAlasya kaSTam ? enaM sparzana-saGgAparAdhAt kaSTakoTibhirahaM viDambayiSyAmi ityAdi-manISivArtA''-karNanAt prabuddho madhyamabuddhiH, sarvathA bAlasya saGgaM tatyAja / sparzAsaktasya bAlasya kadarthanA athaivaM kiyad dinA'tikrame madanakandalIviyogA''turo bAlaH prathamanizAyAM kenacidapyadRSTapracAro rAjamandirAntaH pravizya rAjJaH pallyaGke niviSTaH, madanakandalI tu vibhUSA-karaNArthaM garbhagRhAntaH praviSTA'sti / atrA'ntare zatrumardananRpaH sabhAM visRjya tatrA''yAtaH, sa ca tathAvidhA'parAdhinaM bAlaM vIkSya prodbhUta-caNDakopa: kInAzakiGkaraprAyeNa vibhISaNAkhya-svasevakena taM lohayantrairbandhayitvA nArakavat samagrAM rAtriM yAvat vyaDambayat / prabhAte kharapRSThamAropya nagaramadhye cutarazIticatuSpatheSu paribhrAmya galapAzaM dattvA kutracid vRkSazAkhAyAM baddhaH, tasya tathAvidhA'vasthAM dRSTvA paurAH sarve hRSTAH, "aho! durAtmano'sya bAlasyeyamevAvasthA samuciteti" / catuSprakAramanuSyavarNanam / atha sva-sva-sthAnaM gateSu sarvalokeSu bhavitavyatA-vazAt pAzastruTitaH, bhuvi patito bAlaH kSaNena labdha-cetanaH pracchannavRttyA gRhamAyAto rAjabhayAd gRhAntarnilIya tisstthti| atha kiyadinAtikrame tatra pure cittavilAsodyAne prabodharatinAmA''cAryaH smvaasaarssiit| tad-vandanArthaM rAjA paurajanasahitaH samAgataH / zubhazrIpreraNAt manISi-madhyamabuddhi api tatrA''g2atau / bAlo'pi naikastrINAM vilAsAdi-prekSA-lAlasasta-trA''yAtaH / athA''cAryeNa dezanA''rabdhA-"aho bhavyA ! anAdi saMsAre duHSprApaM naratvaM prApya niHzeSa-duHkha-samutpattisthAnAni sparzana-rasana-ghrANa-cakSuH-zrotrendriyANi nirjitya ekAnta-hite dharme yatadhvam / yata indriyajaya eva paramo dharmaH' ityAdi zrutvA rAjJA pRSTaM "bhagavan ! durjayendriyajetAro jagati bhaviSyanti ke'pi ?'' gururUce- "santi ke'pi / yato jagati caturvidhA manuSyA jaghanya-madhyamotkRSTotkRSTatamabhedAt / tatra ye utkRSTatamAste sadAgama-prasaGgAt santoSeNa samaM maitrI kRtvA sparzanAdIni kaTukavipAkAni vijJAyendriyANi vijetuM prakramante / '' etadAkarNya manISiNA vimRSTaM sa bhvjnturutkRsstttmH| yena sadAgama-santoSAbhyAM saha militvA sparzanaM dUre nirasya svArthasAdhita iti / ' 'punargurubhiruktaM- "ye tu sparzanAdInAM mUlazuddhiM vijJAya mahAmohasainikAn matvA, Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNDita zrI haMsaratnaviracita tAnyavagaNayyendriya-poSaM na vidadhate, te cottmaaH|" atra manISI dadhyau-'IdRg vidhastvahaM, yanmayA sparzanasya mUlazuddhirAnAyitA, mahomoha-sainiko matvA parihRtazceti' / punargururAha"ye tu gurvAdi-vAkyAt sparzanAdInyadhamAni zrutvA'pi sandigdha-manaso lokeSu ca sparzanAdi-saGgajanita-durvipAkAn dRSTvA, pazcAt pratItya tat-saGgatyAgenendriyajayAya . yatante te tu mdhymaaH"| ___ atra manISivimarza 'evaMvidhastu majhAtA madhyamabuddhiH, yat sa pUrvaM madvAkye sandigdhamanAH, pazcAd bAlasya sparzanasaGgajA: kadarthanAH saMvIkSya svayaM cA'nubhUya prabuddhaH tatsaGgaM parijahAreti / ' . bAlasya kuceSTA punagururUce- "yastu hInasattvaH sparzanAdInAM durvipAkAn vilokayannanubhavannapi tatsaGgaM indriya-poSaM ca na jahAti, sa jaghanyaH," iti zrutvA manISiNA dhyAtaM, 'yadevaMvidhastu madbhAtA bAlo yaditthaM kadarthanAnubhave'pi sparzana-saGgecchA na jAtu jAyate'syeti / ' atha tadavasare dharmazravaNaikacitte nRpAdisakalasabhAjane kautukA''yAto bAlo madanakandalIrUpAkSipto nakhazikhA'vadhi-tadaGa samAlokana-parazciraM tasthau / tena dezanAyA akSaramAtramapi na sa vived| atrA'ntare zatrumardananRpasya subuddhirnAmA'mAtyo'tidharmAtmA guruM papraccha- "bhagavan ! kimeSAM caturNA puruSANAM bhedakAraNam ?'' gururAha- "ya utkRSTatamaH sa tu sarvendriya-jayaM kRtvA kevalaM mokSa-pade pravRttastato'yaM bhinna eva, paraM jaghanyamadhyamotkRSTAnAM tu karmavaicitryaM bhedakAraNam / tadyathA-trayANAmapyeSAM karmavilAso rAjA janakaH karmaNazca yA zubhapariNatiH sA zubhasundarItyucyate, sA ca utkRSTa-manuSyasya jananI, tathA yA zubhA'zubhamizra-karmapariNatiH sA sAmAnyarUpA rAjJI madhyama-puruSasya jananI ucyate / iti guru vAkyamAkarNya manISI- 'aho ! gurubhiretadasma-ccaritamevoktamiti' yAvad vimRzati, tAvat sparzanA'kuzalamAlayo: preraNA paravazo bAlo rAjabhayamavimRzya sarvalokalajjAmavagaNayya kAmAndho madanakandalImabhidhAvitaH, taM dRSTvA lokaiH kolAhalaH kRtaH, rAjJA ca kopakaluSadRzAvalokita: samupalakSitazca 'are ! so'yaM durAtmeti' dhyAtvA sakrodhaM huGkAraH kRtaH, tadAkarNanAt jAtotkampaH praNaSTo bAlaH katicit padAni gatvA gatibhaGgavazAd gantumakSamo bhuvi papAta / tasyA'dhamacaritraM dRSTvA manISimadhyamabuddhi lajitau / atha tadA bAlasya dehAt niHsRtyaikaH pumAn samIpe sthitaH, rAjJA guruH pRSTaH- "bhagavan ! sarvalokasamakSaM kimanenetthaM durAcaritaM ?" gururAha- "rAjan ! ayaM bAlastu svabhAvena zubhAtmA, paraM asya zarIrAt nirgato'yaM pumAn sparzana-nAmA Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -1 tadvazAd duSTo jAtaH / tathA akuzalamAlA'sya mAtA, tasyAH preraNAt mUDho'yaM sAkSAd vairibhUtaM sparzanamenaM mitrIyati / punaH rAjJA pRSTaM- "svAmin ! bhavad dezanayA'pi nA'yaM prabuddhastatkatham?'' gururAha- "rAjan ! trilokIpUjyAnAM tIrthakRtAM samavasaraNe nityavirodhijIvAnAmapi vairANyupazAmyanti, paraM nirupakramanibiDa-karmANo ye jIvAste tu dezanA-zatairapi na pratibuddhayante, tadatra kiM citraM?" tadA subuddhimantriNoktaM- "bhagavan! satyametat, yasya siddhAntavacasi nizcayaH syAt, sa tu IdRgvidha-bAlapramukha-vRntAntaM vilokya nA''zcaryaM labhate' / punaH rAjJA pRSTaM-"bhagavan ! bhavadane sthitvA dharmasabhAyAM kathamenaM hanmi? ato'dhunA tu mayA muktaH param agre kimasya bhAvIti?" tadA gururbabhASe"rAjan ! itaH praNaSTo bhraman kollAka-sannivezAntike ekasmin sarasi snAntI zvapAkastriyaM vIkSya, tadbhoga-vAJchayA vikalIbhUtaH tasyAM balAtkAraM kariSyati, vRkSAdyantaritastatpatiH tadAkarNya tatrA''gatya cainaM haniSyati, tato mRtvA bAlo'yaM narakAdiSu ciraM kaSTakadarthanAH sahiSyatIti" zrutvA punarnRpo jagau-bhagavan ! bAlasambandhinau etau akuzalamAlA-sparzanau kva yAsyataH?' gururAha- "punastathAvidhasaMsArijIvAnAzritya sthAsyata iti / - apramAdayantram rAjoce- "svAmin ! kathametau sarvathA dUraM vrajetAm ?'' gurubhiruktaM- "yadA apramAdayantre nikSipya pIlyate tadA viyujyetAM," rAjA''ha- "kiM tadapramAdayantraM ?" gururAha- "zRNu tatsvarUpam, hiMsA-mRSAvAda-steyA' brahma-parigrahANAM sarvathA varjanaM, dharmopakaraNa-dehAdAvapi mamatvatyAgaH, rAtribhojanavarjanaM, saMyama-yAtrArthaM vizuddhoJchAdAnaM, samitipaJcaka-guptitrayA-'vahitatvaM, nAnAbhigrahadhAritvaM, kumitra-saGga tyAgaH, aucityA'natikramaH, lokapravAhAnapekSA, gurujanabahumAnaH, guru nirdezapAratantryaM, siddhAntazravaNaM, dravyAdipadArtheSu dhairyAvalambanaM, sadyazcittavisrotasikA-nivRttini:saGgatA, paramAtmadhyAna, yogAbhyAsaH dehAtmanorbhedavijJAnaM ityAdyanekAvayavopalakSitaM apramAdayantramabhidhIyate / " ___ athaitadAkarNya manISI guruM pratyAha- "svAmin ! tadapramAdayantraM mahyaM prasAdIkriyatAm,'' ityAkarNya nRpo manISimukhaM vilokya guruM prapaccha- "bhagavan ! ko'sau ?" gururAha- "yathA tvamatra nagare bAhyo rAjA'si, tathA tvatto'pyadhikabalavattamaH kSaNArddhana tvadrAjyamapahartuM kSamaH, karmavilAsa-nAmA'ntaraGganapo'sti, tatpaTTarAjJI zubhasundarI, tayoH putro'yaM manISI dIkSAM yAcate / " atrA'ntare madhyamabuddhirjagAda- "bhagavan ! apramAdayantraM Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNDita zrI haMsaratnaviracite saMyamA'paraM nAma, tat tu madvidhairdurvahaM, tataH zrAvakadharma upadizyatAM mahyaM," tadA rAjJA'pi zrAvakadharmaH pRSTa, guruNA ca savistaraM samyaktvamUla-dvAdazavratarUpaH zrAvakadharma uktaH, rAjJA madhyamabuddhinA ca gurumukhenA'GgIkRtaH / / sAdhUnAM dravyastave AdezAbhAvaH, anumodanaiva / ___ atha yAvad guravo manISiNe dIkSAM dadati tAvad rAjJoktaM-"svaminnasya mahAtmano dIkSA-mahotsava-karaNe mama manoratho mahAnasti, ato bhavadAjJA bhavati cet tadA'haM mahotsavaM kurve, iti tad vacasA guravo maunamAdhAya tasthuH, tadA subuddhimantriNoktaM- rAjan! mahotsavastu dravyastavasvarUpastataH sAdhavastadAdezaM na dadati, kevalaM tadanumodanameva kurvantyato nA'tra vilambaH kAryaH / atrA'rthe manISI evA'bhyarthanIyo, rAjJA praNamya manISiNe svabhilASa: kathitaH, manISiNA mahotsavamanicchatA'pi asya mahAbhAgasyecchAbhaGgo mA bhUditi vicintya pratipannaM tadvacanam / / ___ atha rAjJA mahADambareNa devArcA kAritA, tato manISiNaM skandhe nivezya svayaM chatradhArako jAtaH / tato dIyamAne mahAdAne, vAdyamAneSu sarvA''todyeSu mahAnandavismayasmeralocaneSu paureSu pazyatsu mahADambareNa svagRhamAnIto manISI, tadA''gamane ca muktAzciranigaDa-baddhA janAH, kRtAzcA'nRNA nagaranivAsijanAH, sammAnitAzca sAdharmikAH / atha madanakandalyA yathAvidhi snApito dhRtamahAr2yAvastrAlaGkAramAlyo vividhabhojyatAmbUlAdibhiH satkRto manISI yAvat tatrA''ste, atrA'ntare rAjA subuddhiM pratyAha"mantrin ! dhanyo'yaM manISI mahAnubhAvaH, yo guruvacasA saMsArAsAratvaM vijJAya cAritramAdriyate / " subuddhirAha- "svAmin ! ye tathAvidha-laghukarmANo bhavanti teSAmiyaM sAmagrI smpdyte"| nRpeNoktaM- "yadyenaM strI-dhana-rAjyAdinA yena kenopAyena pralobhya kiyanti dinAni gArhasthye sthApayAmaH tadA'hamapi rAjyAdi-cintAM vidhAyA'nena sAkaM dIkSAM gRhNI yAm" / iti zrutvA punamantrI jagAda- "rAjan ! ayaM uttamapuruSaH kAmabhogAdiniSpipAsaH saMsAraM tRNIyati, kathamasau pralobhyate ? ayaM tu tvat-prArthanAbhaGgabhayAdeveyantaM kAlaM pratIkSitaH, tato na yuktamasya mahAtmano dIkSAntarAyakaraNam, iti mantri-vaco'GgIkRtya rAjJA siddhArthanAmA naimittika AkAritaH pRSTazca dIkSA-muhUrtam / naimittika Aha- "rAjan ! ito dinAt navame dine zuklatrayodazyAM zukravAre uttarAbhAdrapadanakSatre zivayoge vRSabhalagnodaye niravadyaM muhUrtamasti" / iti tadvacaH pramANIkRtya hRSTena rAjJA mahAdAnapUjAdibhiH satkArayitvA visRSTaH sa naimittikH| / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -1 manISidIkSAmahotsavaH, rAjAdInAM vratasvIkAraH / atha dvitIye'hani purAntazcaityeSu mahApUjAdibhiH aSTAhnikA-mahotsavaH prArabdhaH, evaM ca kramAgate muhUrttadivase hastiskandhAdhirUDho rAjJA svayaM dhriyamANenA''tapatreNa, vIjyamAnaizca zvetavaracAmaraiH vAdyamAnai rnAnA''todyaiH, paripatadbhiH samantatazcaturaGga-camUcakraiH, dhvaja-toraNa-puSpa-prakarAdi-pura-suSamayA ca maharddhayA vismaya-stimiteSu pazyatsu nikhila nAgarikanikareSu paramonnatiM nIyamAne ca zrIjinazAsane, upyamAne cA'neka-bhadraka-mana:ssu bodhibIje, nirmalIkriyamANe ca sakalAIt-samyaktve, AnandAzruplutalocanairbhavyajanairabhinandyamAno manISI prAptaH pramodazekharAbhidhAnacaityaM, kRtvA ca tatra devArcA sarvarddhayA samAgato gurvantike, tatronmucya sarvAlaGkAraM vyutsRjya ca sarva-saMsAra-mamatvaM gurumukhena paJcamahAvratalakSaNaM yatidharmaM samAdade / ___ athopaviSTe nRpAdi-sakala-sabhA-jane tasya saMyama-dRDhIkaraNAya gurubhirhitazikSA dade / tadyathA- "aho bhavyA ! anantasukhAspadaM cAritramArga prApya kaH saMsArapaGke nimajjati yathA sAmrAjya-lAbhe kaH kiGkaratvamabhilaSati ? tataH sarvArtha-saMsAdhakaM cAritradharmamavApya sarvazaktyA tatra yatanIyam' ityAdi-zikSAM zrutvA subuddhimantrI nRpaM pratyAha- "rAjan ! aho durlabhasaGgo'yaM yat prabodharati-sadRzA jJAnanidhayo guravaH manISisadRzAH sahAyAH, Avayorapi dharmakaraNocita-vayaH, sudurlabhaM hi punaH punarnaratva-dharmazruti-zraddhAsAmarthyalakSaNaM dharmAGga-catuSTayaM, tato yadi saMvega-nirvedau kimapi bhujAlambaM kurutastadA AvAM api saMyama-mArgamAzrayAva iti mantri-vacasA pravarddhitotsAho nRpaH sulocana-kumAraM svarAjye vinyasya saptakSetryAM dhanaM vyayIkRtya madanakandalI-devyA subuddhimantriNA ca saha zrIguruNAM pArzve vrataM jagrAha / " ___ atha etad-vRttAnta-darzanAt-pravRddha-saMvega-nirvedo madhyamabuddhirapi vratamAdade / atha teSAM caturNAmapi zikSAmAha guruH- "aho mahAbhAgA ! yaH kumitrasaGgaM kurute, sa bAlavad duHkhaparamparAM labhate, yazca paNDitavacasi pravarttate sa madhyamabuddhivat kAlavilambenA'pi dharma labhate, ye ca manISi-prAyAH uttama-pumAMsaH te tu svAbhAvika-svabuddhayaivA'narthakAraNaM matvA durjanasaGgaM parihatya jagataH prazaMsAspadaM bhavanti, tato hitaiSibhiryuSmAbhiH kusaGgatyAgena satsaGgatiH kAryA, yeneha-paratra ca kalyANabhAjo bhavet" ityAdi, tato bahukAlaM yAvat sadAgama-vidhinA cAritraM prapAlya kevalamupAyaM muktiM prApto manISI, anye catvAro'pi devalokaM gatAH / bAlastu pApamitrasAcciraM kuyoniSu duHkhaparamparAM prAptaH iti sparzana-kathAnakaM smaaptm| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNDita zrI haMsaratnaviracite nandivardhanasya vaizvanaratyAge aruci / saMsAri jIvo vakti-he agRhItasaGkete ! imAM vArtA kathayitvA vidureNa pRSTaM- "he nandivardhana ! kIdRzI vArteyaM ?" mayoktaM- "he vidura ! samIcInA iyaM vArtA / ' viduraH prAha- bho mitra ! asyAH kathAyAH zravaNasya sAphalyaM tarhi yadA kumitrasaGgaH parihriyate tadA / " mayoktaM varam, ataH paraM kumitrasaGgo mayA na kariSyate' iti vAkyAt prahRSTo viduraH prastAvaM vijJAya mAM pratyAha- "he mitra ! lokamukhAt mayA evaM zrUyate- yat nandivardhano vaizvAnarAkhya-pApamitreNa sahA'nizaM milati tatastasya durAtmanaH saGgastvayA heya iti / " athaivaM zikSAM dadAnaM viduraM vijJAya vaizvAnareNa krUracittAbhidhaM yogavaTakaM mama pradattaM, tadanubhAvAt pracaNDIbhUtena mayA sakrodhaM viduraM prati "are durAtman ! tvaM kiM mAM bAlasadRzaM mama paramamitraM vaizvAnaraM ca sparzanatulya manyase ityuktvA roSAtureNa capeTA dattA / vidurastu tataH palAyya padmanRpAntikamAgatya tathAvidhaM sarvaM mama duSTAcaritaM kathayati sma / rAjA'pi tadAkarNya vilakSyacittastasthau / kanakazekharavRttAntaH / ___ atha kiyanti dinAni kalAcAryagRhe kalAbhyAsaM kRtvA gRhamAyAto'haM samudbhinanavayauvanaH puNyodaya-sAhAyyAt manobhilaSita-sukhAni vyalasam / athaikadA kuzAvartAt mama mAtulasya kanakacUDasya putraH kanakazekharaH pituH sakAzAd. naSTavA atrAyAtIti lokamukhAd vijJAya tadabhimukhaM gato'haM, bahudhA pravezotsavADambareNa samAnItazcA'sau sva-sadmani samAliGgitazca nandA-rAjJI-padmanRpAbhyAM pramudizca sarvaH svajanavargaH, pRSTaM cA'nyo'nyaM svAgataM "vatsa ! tvadAgamanenA'tisantuSTA vayaM, tato'tra sthIyatAM sukheneti' matpituH padmarAjJo vacasA sthitastatra kanakazekharaH / / athaikadA mayA kanakazekharaH pRSTaH "bhrAtaH ! kiM tava pitrA saha roSakAraNamiti ? tadA kanakazekhara: prAha- "ekadA'haM mitragaNavRtaH krIDArthamuudyAnaM gatastatraikasya tarostale vIrAsInamekaM muniM vilokya tat-pAdau praNamya savayasyo niviSTastatra, muninA ca dharmalAbheti AzIrvaco dattvA madanugrahabuddhyA sAdhu-dharmaH zrAvakadharmazca kathitaH, tadvacasA prabuddhena mayA sAdhu-dharmaM duSkaraM matvA zrAvakadharmastanmukhenAGgIkRtaH / punaH sAdhu natvA svaM dhanyaM manyamAno gRhamAyAtaH / / atha tadanantaraM puranivAsi-zrAddhajanAnAM sarvaM rAjadeyaM karAdi mayA muktaM, yaM yaM dharmiNaM jAnAmi taM taM svabandhuvad gaNayAmi, itthaM ca buhudhA zAsanonnatau mayA kriyamANAyAM Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -1 aneke janAH zrAvakatvaM prapedire, te ca mayA'karadAzcakrire / atha mat-pituH pura eko durmukhanAmA sacivo'sti, mad-vRttAntAdatikhinnenA'sahiSNunA tena rAjJaH puraH proktaM'rAjan ! sarvaM rAjyAdhikAraM putre nivezya tvaM tu nizcintastiSThasi, paraM tvat-putreNa tu sarvo'pi paurajanaH kararahitaH kRtaH, itthaM ca kozAbhAve kathaM rAjyasthitizcaliSyati ?' ityAdyAkarNya rAjJA durmukhaM pratyuktaM- 'rahasi gatvA tvayA kumAraM prati zikSA vAcyeti / ' atha tenAgatya mAM pratyuktaM- 'yat na yujyate lokAnAM karanivAraNamityAdi / tadAkarNya mayoktaM- 'mantrin ! kimevaM vadasi ? karadaNDagRhaNAdi tu anyAyijanebhya eva rAjJA kartuM yuktaM, na punardharminyAyijanebhyaH / yato 'duSTasya daNDa: sujanasya pUjeti' rAjJAM dharmaH, ityAdi-madvAkyai-niruttarIbhUto durmukho vilakSaH san 'kumAra ! mayA tu tava dharmasthairyAvalokanArthamitthamuktaM paraM sAdhuH te dhairyamityAdi'-kapaTastutiM kRtvA yathAgataM gtH| atha ye mayA karamuktAH kRtAH santi tAn svagRhe samAkArya bahudhA bhayaM darzayitvA sa durmukho durAtmA tebhyo daNDAdikaM gRhItvA punastAn vArayati 're re ! yaH kazcana kumArasyA'gre pUtkariSyati tamahaM bahudhA viDambayiSyAmIti' tad-vAkyAd bhItAste tuSNImeva tiSThanti / atha tadurmukhasya duzcaritaM catura-nAma-dUta-dvArA mayA jJAtaM cintitaM ca yadutA'sau durmukho madupari bhUya mat sammAnitAnapi zrAddhAn daNDayati tannUnamasau pitrA'pyasya kArye'numato dRzyate, tadasmai karmakarAya durmukhAya kiM krudhyAmi ? paraM cet pitA matto'pi dravyaM bahu manyate, tat-kimatra sthitena me'kiJcitkarasyeti roSaM manasyAdhAya svaparicchadaparivRttastAtamanApRcchya nirgato'haM krameNehA'gata idaM me roSa kAraNam,' iti tat sambandhaM zrutvA mayoktaM- "bhrAta: ! yuktaM kRtametat, yato mAninAM sarvato'pi mAnarakSaNameva zreyaH / " kanakazekharasya pituH pArzve gamanam, mArge yuddhaH vijayaH / . ___ athA'nyadA kanaka cUDanRpasya sumati-varAGga-ke zari-nAmAnastrayo'mAtyAH sabhAyAmAgatya nRpaM kanakazekharaM ca natvA nRpAdiSTAsane upavizya kanakazekharaM prati iti vyajijJapan 'bho kumArazekhara ! bhavataH prasthAnAnantaraM bhavad-viyoga-zokAgni-dagdhena kanakacUDanRpeNa sakhedaM tvat-kopakAraNaM jijJAsatA sarvametad-durmukhasya durvilasitamiti kasyacit mukhAdavagatya saJjAta-mahAnuzayena durmukhaH saparijanaH svadezAt niSkAsitaH, pazcAt caturadUtavAkyAt tvAmatrAgataM jJAtvA, tvad-virahAsahena pitrA tvadarzanAvadhi bhojanasya niyamo gRhItaH / punaH atrA'ntare vizAlAnagaryAM nandananRpasya dve paTTarAjyau Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 paNDita zrI haMsaratnaviracite prabhAvatI-padmAvatyau, tayoH kukSijAte krameNa vimalAnanA-ratnavatyabhidhe dve kanyake staH, tayormadhye yA vimalAnanA sA svamAtuH prabhAvatyA bhrAtRvyAya kanakapureza-prabhAkaranRpAGgajavibhAkaranAmne bAlye dattA'bhUt, tataH kadAcid vimalAnanayA kanakazekharasya guNAH zrutAstena sA kanakazekhare jAtAnurAgA satI pitarau prati tadviSayaM svAbhiprAya jJApayati sma / tasyAstaM nizcayaM matvA pitRbhyAmapi tathA pratipannaM, tadA ratnavatyapi vimalAnanA-snehena ahaM kanakazekharasyA'bhISTa-mitraM kaJcana vRNomIti prtijnyaatvtii| atha nandananRpeNa te dve api kanye bahuparicchadena sArdhaM vivAhArthaM preSite krameNa kuzAvarta samAgacchat ityAdi tayorAgamana-vArtA zrutvA harSa-viSAdAkrAntacittena pitrA kanakacUDanRpeNa tvadAkAraNAya vayaM preSitAstataH pituH prANadhAraNArthaM vimalAnanAvivAhArthaM ca zIghraM tatrA''gantavyaM tvayA, na yujyate'dhunA kSaNamapi vilambitumiti tadvAkyAt samutsAhitaH kanakazekharaH pitaraM padmanRpamApRcchya nibiDaprema-saktatayA mAmapi sahA''kArya bahuparikaraH kuzAvarta prati prasthitaH, kAnicit prayANAnyatikrAntAni / __ atha saMsAri-jIvo vakti-he agRhItasaGkete ! atrAntarAle yat mamA'bhUttadAkarNaya astyAntaraGgaM raudracittanagaraM, tatra duSTAbhisandhiH nRpastasya ni:SkaruNatAkhyadevI, tayoH sutA hiMsAnAmnI kanyA / atha pUrvaM tAmasacitta purAdhIzasya mahAmohAGgaja-dveSa-gajendrarAjasya putrI avivekitAkhyA sagarbhA, kenacit prayojanena raudracittapuramAyAtA satI duSTAbhisandhinRpagRhe eva vaizvAnarAbhidhaM putraM suSuve / sa vaizvAnarastadgRha eva puSTIbhUtaH krameNA'vivekitApreraNAdAgatya mAM milita iti tat paricayAd vaizvAnareNa duSTAbhisandhi-pArzve hiMsAnAmnI tat-kanyA madarthaM yAcitA / hiMsA-krodhaprabhAveNa jIvasya kuceSTA athaikadA guptavRttyA raudracittanagare mAM samAnIya pariNAyitA me hiMsA, vaizvAnareNa zikSitaM cA'syA: 'pramodotpAdanArthaM tvayA''kheTako'nizaM sevanIya' iti / tadaGgIkRtya pramudito'haM hiMsA-vaizvAnarayoH prazaMsAM kurvan nityaM pAparddhirasiko jAtaH / athaivaM mArge pracalatAM asmAkaM viSamakUTaH parvataH samAsannaH samajani, tatra parvate'mbarISa-nAmAno luNTAkA vasanti, te ca pUrvaM kanakacUDanRpeNa bahuzaH parAbhUtAH santi tavairAt kanakazekharamAyAntaM vijJAya te sarve'pi sambhUyA'gre mArgaM ruddhavA sthitAH / atha tai saha yudhyataH kanakazekharasya balaM bhagnaM, tadavasare vaizvAnareNa mama krUracittAkhyaM yogavaTakaM pradattaM, tadanubhAvena hiMsayA cotkarSamAropito'haM pravarasenanAmnA luNTAkanAyakena saha yoddhaM lgnH| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -1 puNyodayasAhAyyAt tat-muktAnyanekapraharaNAni vaJcayitvA kSaNamAtreNa nipAtito mayA sa luNTAkanAyakaH hate ca tasmin sarve'pi te caurAH niHsvAmikA mAmeva svAmitvena prapannAH jAtazca jayajayAravaH, punarmilitaM sarvasainyam / vimalAnanA'paharaNaM, yuddhe kanakazekharasya vijayaH athA'vicchinna-prayANaiH katicid dinAnte prAptA vayaM kuzAvartapuraM kuzalena jAtA'smadAgamanavRttAntapramuditaH kanakacUDanRpaH saparijano'bhimukhamAgataH, kRtazca mahIyAn pravezotsavaH, pramudite ca vimalAnanA-ratnavatyau / atha mahAmahapUrvaM kanakazekhareNa vimalAnanA pariNinye, tadA ratnavatI kanakazekharasyA'bhISTamitraM mAM vijJAya mayi kRtodvAhanizcayA mayA pariNinye / atha vivAhAnantaraM dvitIye dine vimalAnanA-ratnavatyau dve api purAd bahiH krIDArthaM yAvat udyAne gate staH tAvat puramadhye kiJcit paracakraM vimalAnanA-ratnavatyau hatvA yAtIti mahAn kolAhalo'jani / tacchrutvA kanakacUDanRpaprabhRtayaH sarve'pi vayaM prabalasainyaM lAtvA tamanudhAvitAH zrutaM ca lokamukhAt- yat pUrvaM vimalAnanA yasmai dattA'bhUt sa vibhAkaranRpo'tulabalamAnIya haraNaM kRtvA yaatiiti| athobhayasainyayoH saJjAtaH saGgamaH, prArabdhaM raNam, atha tAvat vibhAkarasya mitraM kaliGgAdhipatiH samarasenAkhyaH zastranipAtaiH asmatsainyaM zatadhAvibhajan mamAbhimukhaM yoddhamAgataH / sa ca mayA hiMsA-vaizvAnaro-tsAhitena khaDgaghAtena nipAtitaH / atrA'ntare vibhAkarasya mAtulo baGgAdhipati rdumarAT kanakacUDanRpeNa saha yuddhan mayA'ntarAle nipatya so'pi kRtAntatithIkRtaH / atha vibhAkaraH kanakazekhareNa yuddhaM kurvan kanakazekharakRtaprahArArdito mUrchAmavApya bhUmau papAta, tat sainyaM tu sarvaM kAndizIkamitastataH palAyitam atha vibhAkaraM zItopacAraiH sajjIkRtya kanakazekharaH prAha- "aho vIra ! sAdhu sAdhu te zauryam " tataH praguNIbhava punaryuddhAya samyagadya dordaNDakaNDUmapanayAva ityAdi, tat nizamya vibhAkaraH kanakazekharasya pAdayornipatya Aha- aho mahAbhAga ! tvayA'haM raNe jitaH, paraM ca mRtAvastho'pi sajjIkRtastatastvaM prANadAtA me svAmI, ahaM tvadyaprabhRti tava sevako'smIti / " __ atha nivRttaH samaraH, praharSitAH sarve kanakacUDAdayo maGgalaniHsvanAni vAdayitvA vimalAnanAM kanakacUDanRparathe ratnavatIyuto rathAdirUDhaH svasaudhaM prati yAvad valitastAvat kanakacUDanRpAGgajA malayamaJjarI-kukSyudbhavA kanakamaJjarIti nAmnI svasaudhAgragavAkSasthA mayA dRSTA, tayA'pyahaM dRSTaH atha parasparAlokanAdAvayormiyo manasI sneharasAviDhe abhUtAM, Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNDita zrI haMsaratnaviracite tathApi vijJAtamaccittAkUtena tetalisArathinA'nyoktibhiH prabodhito'haM gRhamAYAtaH, paraM sA rAtriH kanakamaJjarIvirahArditasya mama nArakasyeva yugapramANA jAtA / atha kathaJcit prabhAte jAte pramuditastetalI samAgatya mAmityuvAca "kumAra ! mA kuru zokaM phalitaM te manorathaiH, yataH kapiJjalAnAmnI gaNikA kanakamaJjaryAH dhAtrI Aste, tanmukhAt mayA jJAtaM yat tvadAlokanaprabhRti nitAnta-zokapIDitAM kanakamaJjarI mlAnapadminImivAlokya sakhImukhena tvayyabhilASiNI ca vijJAya pitRbhyAmapi nandivardhanAyeyaM deyeti nizcitamastIti / " atha tadaiva vimalanAmA'mAtyaH samAgatya mAM praNamya ca prAha- "bho kumAra ! kanakacUDanRpo manmukheneti bhASayati yat prathamaM maNimaJjarI bhavato mitreNa zIlavardhanena pariNItA'sti paraM samprati tasyA bhaginI kanakamaJjarI bhavate pradattA, tadaGgIkarotu pANigrahaNena bhavAn" ityuktvA zIghraM vivAha-sAmagrI kRtvA pariNAyitA me kanakamaJjarI / athA'haM ratnavatI-kanakamaJjarIbhyAM sahepsitabhogAn bhuJjAnaH kiyanti dinAni tatrAtyavAhayam / nandivardhana: hiMsA-vaizvAnarau na tyajati / ... atha vibhAkaro'pi ghAtajarjarAGgaH kanakacUDanRpeNopacArArthaM rakSito'sti / tatra tiSThatA'nena sArdhaM mama maitrI babhUva / kiyaddinAtikrame sajjIbhUto'sau kanakacUDanRpeNAtisanmAnitaH svadezaM yayau / athaikadA mAM mRgayAsaktaM vijJAya kanakazekharo madupadezAya * parSadi kanakacUDanRpamukhena hiMsA-vaizvanaradoSAnakathayat, tadAkarNanamAtrAt pravRddhakopena mayA churImAkRSya proktaM- 're ! re ! kanakacUDa! re re ! durAtman! kanakazekhara ! yuvAM mama paramopakAriNohi~sA-vaizvAnarayornindAM kuruthaH paraM yadi hiMsA-vaizvAnarau nA'bhaviSyatAM tadA yuvAmapi adya yAvat kuto'bhaviSyataM ? AgamyatAmadyA'pi balAvalepazced darzayAmi bhavatoH pANDityam" iti kopakarAlaM mAM vIkSya sabhAjano bhIta: sarvo'pi palAyitaH prabalapuNyodayaM nRpaM kumAraM ca pratyakiJcitkaro'haM saroSaH svagRhamAyAtaH / tataH prabhRtyayogyo'yamiti nRpAdibhirupekSitaH svagRha eva sthitaH, evaM kiyatsu vAsareSu gateSu anyadA jayasthalapurAdAyAto dUto mAM natvA uvAca- "deva ! vaGgAdhipatiryavano nRpaH prabalasainyamAdAyAgato jayasthalaM veSTayitvA sthito'sti, lokastu daivazaraNo bhUtvA sarvo'pi durgarodhe sthito'sti, tato matidhana-buddhivilAsamantribhyAM pitaramanApRcchayaivA'haM bhavadAkAraNArthaM prahito'smi / tato'tisatvaramevA''gantavyaM bhavatA kSaNArdhamapi nocito vilamba iti'' tat vAkyAjAtAmarSaH kanakamaJjarI-ratnavatyAdi sarvaM svaparijanamAdAya kanakacUDa-nRpAdInApRcchyaiva prasthitaH svapuraM prati, krameNa puropAntamAgatya raNAGgaNe Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -1 puNyodaya-sAhAyyAt yavananRpaM nihatya ca jayalakSmI labhe sma / krameNa mahotsavaiH sArdhaM kRtapurapravezo mAtR-pitR-prabhRti-svajanavargaM prati militaH, pravardhitazca puramadhye pramodaH, prasRtazca mama vijayakIrttivAdaH sarvAsu dikSu / zRNu agRhItasaGkete ! saMsArijIvo vakti -tadA yat mayA pravarasena-samarasena-druma-yavana-prabhRtayo mahApratyarthino nihatA: yat ca ratnavatI-kanakamaJjaroM pariNIte, yad digantaprasarpivijayavAdazcA'bhavat tat sarvamapi puNyodaya-sAnnidhyAt jAtaM, paraM mayA puNyodayaM vismArya hiMsA-vaizvAnara-prasAdAt sarvametat mayA'bhUditi dhyAtaM tena dine dine hiMsA-vaizvAnarayoratyAsakto'bhUvam / athaikadA'haM sabhAvasare mRgayAM gatastadA pitrA padmanRpeNa viduraM pratyuktaM- "he vidura! yAhi vilokaya adya nandivardhanaH sabhAvasare kathaM nA''yAtaH?" iti nRpAdezAd vidureNa bahirgatvA samAcAraM prApya punarAgatya nRpaM babhASe- "deva! ayaM nandivardhanastu nityamAkheTakArthaM yAti / adya tu sabhAvasara eva gato'stIti zrutvA jAtakhedena nRpeNA'nyeSu bahudhA vArito'pi nA'haM mRgayAmatyajaM, punaH pitrA jinamatajJamAkArya pRSTaM- "yat nandivardhano hiMsAM kadA tyakSyati?" tenoktaM-cittasundarapurAdhIza-zubhapariNAmarAjasya cArutAdevI, tayoH putrIM dayAM pariNeSyati tadA hiMsA dUrIkariSyati, paraMtA tu kSamAmiva kAlAdi-sAmagrImavApya lapsyate nA'dhunA ityalaM tvatkhedena" ityAkarNya pitA'pi zikSAvidhau mAmupakSate sma / nandivardhanena kRtA pitrAdInAM hiMsA, kArAgRhe pUraNam / athaikadA pitrA mahAmahenA'haM yuvarAjapade'bhiSiktastadavasare ca zArdUlapurezasyA'ridamananRpasya sphuTavacananAmA'mAtyaH sabhAyAmAgatya nRpaM vyajijJapat- "svAmin! madrAjJA tvatputra nandivardhanaguNAkarNanAt jAtaspRheNa svaputryA madanamaJjuSAyA nandivardhanena saha vivAhaM kartumahaM preSitosmItyAkarNya pramuditAH pitrAdayo yAvat tat pramANIkurvanti, tAvatA mayA pRSTo'sau sphuTavacano yat- "itaH kiyanti yojanAni bhaviSyati zArdUlapuram ?" tenoktaM- "yojanAnAM sArdhe dve zate / " tadA mayoktaM- "krozone sArdhe dve zate," punastenoktaM- "pUrNe sArdhe dve yojanazate' ityAdi-vivAda-vacanaiH prAdurbhUtavaizvAnara-preraNayA hiMsAprotsAhitena mayA krodhAndhIbhUya khaDgamAkRSTaM, tadA puNyodayastu mAmayogyaM nirguNaM vijJAya dUraM yayau, khaDgaprahAreNa hatastadA sphuTavacanaH, tad dRSTvA sahasA siMhAsanAMdutthAya pitA mA meti jalpan matpArzvamAgatastato mayA dhyAtaM aho pitA'pi mavairiNaH pakSapAtaM karoti, tadenamapi hanmIti krodhAt mAritastAto'pi / atrAntare kolAhalazravaNAt hA heti jalpantI nandA mAtA samAgatya mama haste vilagnA, sA'pi kRpANaghAtena vidAritA, tAvatA matparamamitraM zIlavardhanastatpatnI maNimaJjarI, Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 . paNDita zrI haMsaratnaviracite mapriyA ratnavatI cA''gatAH, te trayo'pi mAritAH; atha matprANapriyA kanakamaJjarI mAM vArayitumAgatA, sA'pi nipAtitA, itthaM ca ye kecana bAndhava-pradhAnAdayastatrA''yAtAste sarve'pi paJcatvaM prApitAH / evaM krodhAndhonmattIbhUtaH calito'haM galitaziroveSTa naH patitottarIyakaH, zcyutaparIdhAno, vigatavasano, vikIrNamUrdhajaH, pizAca iva nirgataH puramadhye / tathAvidhaM mAM vIkSya jahasuH pauraDimbhAH, punaH khaDgamudgamya tAn hantuM dhAvito'ham tadA bahurbhiryodhaiH sambhUya yaSTyAdibhirnihatya bhUmau pApitaH, khaGgaM gRhItaM, nibiDabandhanairbaddhvA andha-kArAyAM kSiptaH, tatraikamAsaM yAvat kSudhA-tRSAbAdhito bhRzaM duHkhArtaH kapATayoH zIrSamAsphoTayannapi na kenA'pi niSkAzitaH / / nandivardhanasya kArAgRhAt palAyanam, vividhakadarthanA: ekadA'tizrAntasya me rAtrau nidrA''yAtA, atrA'ntare daivayogAt mUSakaiH pAzaraju kalpitA, tataH prabuddho'haM vigatabandhanaH sahasotthAya kapATamuddhATya nirgato bahirdRSTA' ca bhUyasI pAzcAtya rAtriH, tadA prasupteSu paureSu krodhAt sthAne sthAne vahniM dattvA samastanagaradAhopAyaM kRtvA palAyitaH / tato gataH kvA'pyaTavyAM patitaH / tatra cauradhATyAM tairbaddhavA nIto'haM pallIpatipArzva, tena mAM dRSTvA proktaM- "mahAkrUro'yaM dRzyate, tato nibiDaM baddhavA rakSaNIyaH, samaye babbarakUle vikreSyate'' iti niyantrya rakSitastaiH / . ___ atrA'ntare vibhAkaranRpasainyena sA pallI bhagnA, gRhItazca luNTAkaissahAhamapi, luNTitaM teSAM dhana-godhanAdikaM, krameNa svapuramAgatya darzitaM sarvamapi pratyAhRtadhanAdikaM sainikairvibhAkaranRpAya / atrA'vasare dRSTo'haM cauragaNamadhyastho vibhAkaranRpeNopalakSitazca nandivardhano'yamiti / atha tena pRSTaM- "bhrAtaH ! nandivardhana ! keyaM tavA'vasthA ? kutastvamIdRg saGkaTe patitaH ?" ityuktvA bandhanAdunmocya svasthIkRtya ca pRSTo vyatikaraM, mayA'pi kathitaM sarvaM svavRttAntaM, tacchrutvA mahAduHkhaM dhRtvA vibhAkara Aha- "hA hA bhrAtaH! mahAnanartho'yaM kRtastvayA" iti tadvAkyAt punarmaccetasi vaizvAnaro didIpe, tadvazAd vibhAkaraM hantumicchannapi samIpe tu zastrAbhAvAd vilakSIbhUya sthitaH / atha vibhAkaro madvailakSyaM lakSayitvA tAM vArtA vihAya mAM gRhe nItvA tailAbhyaGga-snAnAdi kArayitvA pravaravastrAlaGkArAdiparidhApya cA'rddhAsane nyavezayat / tatra sukhavArtAsu kriyamANAsu muhUrttAdanu bhojanAvasare jAte kRtabhojanau yAvadAvAM sukhagoSThI kurvANau sthitau svastAvat matizekharAkhyaH pradhAnaH samAgato, madAgamaprahRSTaM vibhAkaraM vIkSya mAM prati prAha- "he 1. L17 saMzo. / IDhA-V mUla L2 // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -1 nandivarddhanakumAra ! ayaM vibhAkaranRpaH pitR-maraNadinAdArabhyAdyayAvadatyantaM pitRvirahaduHkhArditaH kSaNamAtramapi na ratiM lebhe / paraM bhavadAgamanAdatiprahRSTamanA adya pitRduHkhaM visasmAra, tadA vibhAkaro'pi sAzrunetraH prAha- "bhrAtaH! pitRviyogArtasya me tvamevA'dhunA pitRkalpazcittAlambanasthAnaM, tato'dyaprabhRti tvayA'traivastheyam / etat sarvaM rAjyAdi paripAlaya, ahaM tu tvadAjJAkaro'smi ityAdi tadvAkyAni snehasAndrANyapi mayA vaizvAnaravazena kapaTa-jalpitAni menire, na punastadguNalavo'pi maccetasi pratyabhAsi / atha nAnAgoSThIrasena divaso'tikrAntaH, saJjAte ca zayanAvasare sabhAM visRjyaika-pallyaGke'haM vibhAkarazca dvAvapi prasuptau / yAvad vibhAkaro nidrAmitastAvatA pUrvotpannaroSAt khaDgena tacchirazchittvA praNaSTo'haM krameNA'TavImullaGghya kuzAvarttaparisare vrajan tatpuralokaidRSTvA upalakSito nandivarddhano'yamiti, uktaM ca tairnRpAya, tadAkarNya kanakacUDakanakazekharau mAmanu samAgatya ucatuH- "bho nandivardhana ! keyaM tavA'vastheti?" mayA'pi sarvaM pUrvavRttaM, bhASitaM, tacchrutvA kanakazekhareNoktaM- "yaH krodha-hiMsAnugaH syAt tasyaivaMvidhaivAvasthA syAditi, tataH krudhA jvalitena mayA kanakazekharasya kaTipradezAt churImAkRSya yAvat hantuM pracakrame, tAvatA kayAcit devatayA stambhayitvA'mbarISa-pallyAM mukto'haM, atha te'mbarISabhillAH pUrvaM matsevakIbhUtAH mAM dRSTvA sAdaraM praNamya siMhAsane nivezya kRtAJjalaya ekAkitvakAraNaM papracchuH / uktaM ca mayA yathAvRttaM, taiH ziro dhUnayitvA ahaha mahadasamaJjasajAtamityuktaM, tato jAtakopena mayA kasyacit kaTItaTAt khaDgamAkRSya nihatAste bahavaH kirAtAH / athaivaMvidhaM mAM unmattaM vijJAya tairbahubhiH kirAtaiH sambhUya hastAt khaDaM pAtayitvA niyantryA'haM bahudhA yaSTi-muSTyAdibhiH prahataH / punaH ka enaM hatyAkAriNaM mArayatIti tairnizAyAM aTavImullaGghya zArdUlapuropAnte muktH| atha sUryodaye jAte itastataH pazyatA mayA mahAtizayavAn svarNapadmopaviSTaH surasamUhasevito nityavairairapi sattvaiH zAntIbhUtaiH sambhUya samupAsyamAno vivekanAmA kevalI dRSTastAvatA saparikaro'rimardananRpaH sametya muniM natvopaviSTaH kevalinA dezanA''rabdhA aho bhavyA! anAdau saMsAre janto nadharmApti-rdurApA tatastat-sampadaM labdhvA yazAzakti tatpAlanodyogaH kartavyaH' ityAdi dezanAM zrutvA nRpeNa pRSTaM_ "bhagavan mayA svaputryA vivAhakaraNArthaM sphuTavAk jayasthale preSito'bhUt tataH paraM tasya kazcidapi samAcAro mayA na labdhaH, tadA tacchuddhyAnayanAya anye sevakAH preSitAH, tairAgatyoktaM-'yad jayasthalaM sarvaM bhasmIbhUtaM parisagrAmANyapi sarvANyudvasAni dRSyante iti tat padmarAjAdayaH sarve va gatA bhaviSyanti ? ko vA puradAhakRt ? tataH kevalinA Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 paNDita zrI haMsaralaviracite dUrasthito niyantrito'haM rAjJe darzita uktaM ca rAjan "nandivardhano'yaM, asya dveSagajendrapatnI- avivekitA prasUtena vaizvAnareNa saha sakhyamasti tathA niHkaruNatA-duSTAbhiprAyayoH putrI hiMsA-nAmnI anena pariNItA'sti, tato hiMsA vaizvAnarayoH pAravazyAdanenaitanagaradAhAdi-duSTamAcaritam" ityuditvA sarvaM mavRttaM prakAzitaM, punaH nRpeNa pRSTaM-svAmin ! vivekakevalidezanA, kuTumbatrayaparicayaH asya hiMsA-vaizvAnarAbhyAM kiyatkAlInaH sambandho'sti ?" kevalyAha- "asaMvyavahArapurAdArabhyA'nantakAlInaH sambandho'sti param atra bhave tu pratyakSatayA dRzyate / nRpaH prAha- "svAmin ! pUrvaM tvasau zUraH parAkramI jitakAzItyAdi-guNavAn zruto'bhUt / ' kevalyAha- "pUrvaM tvasya puNyodayaH sahAyo'bhUt, tadanubhAvAd virUddhAcaritamapi guNAyA'bhavat, paraM sphuTavAkmAraNAvasare dUrIbhUte puNyodaye imAmavasthAM prAptaH' / punarnRpa Aha- "svAmin ! anyasyA'pi kasyacit hiMsA-vaizvanarAbhyAM sambandho bhaviSyati?" kevalyAha- "sarveSAmapi saMsArijIvAnAM tAratamyenemau sambandhinau staH; yato jIvamAtrasya sarvasya trINi trINi kuTumbAni santi, tadyathA-kSamA-mArdavA-''rjavA-''kiJcanya-jJAnadarzana-cAritra-satya-zauca-tapa:-santoSa-prabhRtayaH svAbhAvikamAntaraGgaM prathamaM kuTumbaM jIvasya muktiprAptihetuH / tathA krodha-mAna-mAyA-lobha-rAga-dveSA-'jJAna-bhaya-zokaprabhRti svAbhAvikamAntaraGgaM dvitIyaM kuTumbaM, tacca abhavyAnAmanAdyanantaM bhavyAnAM cA'nAdisAntaM saMsAraduHkhahetuH / tathA mAtR-pitR-strI-putrAdayastRtIyaM bAhyakuTumbaM pratibhavaM nava-navam / atha yaH saMsArijIvo bAhyakuTumbapoSaNArthaM dvitIyakuTumbena saha maitrI kRtvA prathamakuTumbamavagaNayati sa bhavaduHkhaparamparAmanubhavati, paraM yastvAsannabhavasiddhiko bhavati sa tu svavIryollAsena dvitIyaM tRtIyaM ca kuTumbaM sarvathA dUrIkRtya prathamakuTumbaM samAdRtya mahAnandapadabhAg bhavati / ___athaitadAkarNya nRpaH prAha- "svAmin ! prathamakuTumbaM kathaM milatiM?" kevalyAha"yaH sAdhuvat nirdayIbhUyA'pramattaH san prathamakuTumbena dvitIyaM kuTumbaM nihanti,- tadyathAjJAnA'streNa mahAmoha-pitAmahaM nipAtayati, vairAgyayantreNa rAgaM pIlayati, maitrIbANena dveSaM bhinatti, kSamAkrakacena krodhaM vidArayati, tathA mArdavakhaDgena mAnaM khaNDazo vidhAya hastAvapi na prakSAlayati, ArjavadaNDena mAyAM saJcUrNayati, AkiJcanyakuThAreNa lobhaM ghAtayati, tattvadRSTicippaTikayA madanaM matkuNamiva mRdnAti, dhyAnAnalena zokaM prajvAlayati, dhairyakuntena bhayaM vidhyati, tathA hAsya-ratyarati-jugupsAH vivekazaktyA pinaSTi, paJcApIndriyANi santoSamudgaraghAtena zAtayati / itthaM prathamakuTumbena dvitIyaM Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -1 kuTumbaM mUlato'pi hatvA nighRNaM karma kurute tasya prathamaM kuTumbaM prabalIbhUya sakalArthaM saadhyti|" ityAdyAkarNya punarnRpeNa pRSTaM- "svAmin! etadupAyaM nirupaya / " kevalyAha"prathamastRtIyamanityaM kuTumbaM parihatya pazcAt dvitIyakuTumbaM zanaiH zanairdUrIkRtya prathamakuTumbaM prabalIkriyate / " ityAdi-tadupAyaM zrutvA saMsArasvarUpamasAraM paribhAvya dharmamArga ca surendrAdipadebhyo'pi duHSpApaM matvA zrIdharakumAraM rAjye'bhiSicya vimalamatyAdibahupuruSaiH sArddha aridamananRpo dIkSAmAdade / / __ atha nRpadIkSAvasare ye kecid gurukarmANo'dhamA viSayalampaTA hInasattvAste tu nRpo balAtkAreNa saMyamaM grAhayiSyatIti bhiyA kAndizIkA: palAyitAH, keciccA'vAGmukhIbhUya sthitAH / ahaM tu dIkSAvasare nRpeNa bandhanAt mocitaH / / . saMsArijIvasya bhramaNam atha punarapi dezanAM dattvA rAjarSipramukhamunigaNavRto vivekakevalI anyatra vijahAra, sabhAlokAzca sarve svasvasthAnaM jagmuH / he agRhItasaGkete ! saMsArijIvo vakti- tadA mayaivaM cintitaM- yadayaM mama nindAkArakaH kevalI dUragatastadbhavyaM jAtamiti, na ca vairAgyalezaH samutpAdi / atha tato'haM calitaH kiyantIM bhuvaM yAvad gataH tAvad-vijayapurezazikharinRpaputro dharAdharAbhidho mAdRzo hiMsA-vaizvAnaradoSAt pitrA bahiSkRto mama militaH, mayA mArga pRSTo'pyasau vaizvAnara-pAravazyAt na kiJcidavocad tataH kopAruNena mayA kaTipradezAcchurI samAkRSTA, tatastenA'pi karAlakhaDgo niSkAsitaH, evamanyo'nyaprahArAbhihatau dvAvapi mRtvA SaSThaM narakaM gatau, tatazcovRttau tiryaJcau punarnArako itthaM cA'nekabhavAn yAvat parasparaM yudhyatorvyatIto bhUyAn kAlaH / atha punarmutvA bhavitavyatayA tathAvidha-karmarUpaguTikA-pradAnena nava-navarUpaH kRtvA asaMvyavahArapura muktA'nyatra ekendriyAdisarveSu sthAneSu anantaM kAlaM yAvat bhramaNaM kaaritH| evaM anantakAlAvadhi kaSTAnubhavanena hRSTayA bhavitavyatayA ekadA'haM manuSya-gatipuryAM AbhIrakule'vatAritastatra bhadrakatvAdibhirmadhyamaguNAnupArjayitvA proktaM tayA- he Aryaputra! tvayA bahukaSTAnyanubhUtAni, tato'dhunA imaM puNyodayaM sahacaraM gRhItvA yAhi manuSyagatipuraM, ahamapi tadaGgIkRtya puNyodayaM sahAyIkRtya prasthitaH / ___ itthaM bhavyAH ! sparzana-hiMsA-krodhodbhavaM phalaM vIkSya prayatadhvaM tadvijaye, yato labhedhvaM sadA saukhyam iti zrI upamitibhavaprapaJcA-kathoddhAre sparzana-hiMsA-vaizvAnara-phalapradarzanAkhyaH prathamo'dhikAraH // zrI // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( adhikAra - 2) atha saMsArijIva Aha- "he agRhItasaGkete ! siddhArthapure naravAhano rAjA, tasya vimalamAlatI nAmnI devI, tasyAH kukSau avatIrNo'haM, krameNa sumuhUrte puNyodayena saha prasUtaH, rAjJA mahotsavaM kRtvA ripudAraNa iti madabhidhA cakre / krameNa rUpa-saubhAgyazriyA saha pravardhamAno'bhUvam / / ripudAraNasya mAnena mRSAvAdenasaha maitrI garviSThatA ca atha nandivarddhanabhave avivekitAnAnmI mamopamAtA babhUva, punastayA'tra bhave'pi majanmAvasare ekaH putraH prasUtaH zailarAja iti tannAma dattaM, sa ca jAti-lAbhakulaizvarya-bala-rUpa-tapa:-zruta-madalakSaNaiH aSTabhiH zirabhiralaDkRtaH pravavRdhe / krameNa tena saha mama prItirjAtA / so'pi dehA'bhedena mAmAzritaH / tataH prabhRtyahaM mAtapitRpramukhavRddhAnapi nA'namam / AkAzadRSTirevA'calaM, svasya jAtyAdi-garveNa sarvaM jagadapi tRNavadagaNayam / yAvat kazcit kimapi vakti tAvat taM niSkAraNamapi nirabharlsayam / evaMvidhaM mAM vIkSya pitrA pradhAnAdIn pratyAdiSTaM- "yat mAnadhano'yaM kumArastato yad yad Adizati asau tattadevA'GgIkaraNIyaM, nA'sya vaco vilaGghanena mAnabhaGgaH kAryoM bhavidbhiriti,'' tataH pradhAnAdayaH sarve'pi madAjJA-vazaMvadA mAM piturapyAdhikaM manyante sma, tadA mayA dhyAtaM yadaho ! zailarAjAnubhAvAdete sarve'pi mama vazaMvadA jajJire, tat mahAnubhAvo'yamiti / atha mAmitthaM vazavarttinaM matvA zailarAjena stabdhacittAkhyaM vilepanaM mad-vakSasi pradattaM, tadanubhAvAccA'haM kASThakIla iva pASANastambha iva stabdho jAtaH / athaikadA'haM kliSTamAnasAkhyamAntaraGgaM puraM prAptaH, tatra duSTabhAvanRpastasya jaghanyatA devI, tayoH putro mRSAvAda nAmA chadma-paizunya-drohAdibhayAnvito mayA dRSTastenA'ham / sAdaraM bhASito, mayA'pi tena saha maitrI kRtA, tatprabhRtyahaM sAkSAt kRtAnapyaparAdhazatAn kimapi kathayAmi kimapi karomi kimapi kRtaM kimapi vadAmi / itthaM tayoH kumitrayoH saGgAdaneke'narthAH prAdurbhavanti, paraM tAn utpadyamAnAneva puNyodayazchinatti, taM puNyodayopakAramahaM na jAnAmi / atha samaye kalAgrahaNAyA'haM mahAmatikalAcAryAntike pitrA muktaH uktaM ca"vatsa ! kalAgurostvayA praNAmA'bhyutthAnAdivinaya: kAryo yathA zIghraM kalAprAptiH Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -2 syAditi" zrutvA mayoktaM- "tAta ! kimeSo'smatto'pyadhikaM kalAvAn ? ahaM tu tRNavadenaM gaNayAmIti'' zrutvA maunamAdhAya punaH pitrA rahasi kalAcAryAya kathitaM, "yadayaM ripudAraNo mAnazIlastato vinaya-praNipAtAdikamakurvANo'pi bhavadbhiH nopekSitavyo vibhAvya samyak pAThayitavyaH" / atha mAM garvAdhmAtamapi kalAcAryaH sAdaraM kalA: zikSayati, paraM sannipAtarogiNi paramAnnavat tAH sarvA api kalA mayi doSavRddhaye bhavanti / ekadA guruNA zikSArthamukto'haM- "vatsa ! tvaM payaHpAnena sarva iva kalAzatena vinIyamAno'pi kathaM daurjanyaviSaM na tyajasi?'' ityAkarNya mayA kalAcAryastathA nirbharttito yathA punaruttaramapi vaktuM na zeke, tadArabhya kalAcAryeNa svayaM zikSAnucito'yamiti matvA "nA'sya kimapi kenA'pi zikSAkSaraM vAcyamiti" vidyArthino'pi niSiddhAH / " ___ atha tataH prabhRti niraMkuzo'haM kadApi gurvAsane upavizAmi, kadAcid guroravarNavAdaM jalpAmi, yadi ca guruH pRcchati tadA mRSAvAdAnubhAvAt sAkSAd dRSTAparAdhamapyapalapAmi, evaM nityAparAdhodvignenopAdhyAyenaikadA uktaM- "bho rAjaputra ! yadi te vidyayA saha kAryamasti tarhi durvinItatvaM tyaktvA kalAbhyAsaM kuru, no ced gRhaM yAhIti" tad vAkyAt samudbhUtakopaH kalAcAryaM nAnA''krozavacanaiH santaM gRhamAgato'haM pRSTazca nRpeNa- "vatsa! tvayA kiyadadhItaM?" tadA mayA mRSAvAdamAhAtmyAt bhASitaM- "yat vyAkaraNa-tarka-chando-jyoti-rdhanurvedAdi-sarvazAstrANyadhItAni, sAdhitAzca dvAsaptatirapi kalA maye'' tyAkarNya hRSTacittena pitrA kalAcAryAya bahu prItidAnaM dattvA punarmAM pratyuktaM-"vatsa! pratyahaM kalAcAryagRhe gatvA vidyAH smarttavyA yathA suzikSitA bhveyuH|" / atha tathetyuktvA nirgato'haM pituH sakAzAt, agre gatvA pRSTo mayA mRSAvAdo cA'taH "bhrAtaH! kutastvayedRgvidhA'cintyazaktirlebhe yat tavAnubhAvAt mUrkhA api paNDitAyante, nirguNA api saguNIbhUya vicaranti ?' mRSAvAdaH prAha- "zRNu mitra ! - rAjasacittanagare rAgakezarI nRpo mUDhatA tadrAjJI tayoH putrI mAyAnAmnI acintya-prabhAvA, sA mayA bhaginItvena pratipannAsti, tat-prasAdAt mayApIdRzI zaktirlabdhAsti, yadi tavA'pIdRgzaktilAbhe vAJchA'sti tadA vicara paNyAGganA-gRheSu, krIDa dyutakArazAlAsu, sevasvA'nyAnyapi pAnagoSThyAdi-tathAvidhasthAnAni, tatrA'haM mAyAmapi te darzayiSyAmi / " .. atha tadvAkyamaGgIkRtyA'haM nirantaraM teSu teSu yadRcchayA khelan zikSitaH paramamAyAvitAm, pravarddhitA ca mRSAvAdazaktiH, itthaM vyatItAni kiyanti varSANi / . Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNDita zrI haMsaratnaviracite __avazeSa pure narakezarinRpeNa lokoktyA evaM zrutaM yat 'naravAhananRpAGgajo ripudAraNakumAra: sakalavidyA-pArINa:, kalApAtramasti, tatastena vasundharA-devI kukSijA narasundarI svakanyA pRSTA "vatse ! yadi tubhyaM rocate tadA ripudAraNena saha te vivAhaH kriyate," tadA sA prAha- "tAta ! bhavatu evaM, paraM ekavAraM sadasi tadvidyAM parIkSyA'haM variSyAmi," iti tadvAkyamaGgIkRtya narakezarInRpo bahuparivArAnvito narasundarImAdAya siddhArthapuramAyAtastavRttAntazravaNena pramudito naravAhano yathocita-pratipattyA narakezarinRpaM saccakAra / ___ atha sumuhUrte matpitA naravAhananRpo mAM sahA''dAya vivAhamaNDape sabhAM pUrayitvA niviSTaH, tadavasare pitrA''kArito mahAmatirnAma matkalAcAryo'pyAgatya nRpAntikamupaviSTaH, narakezarinRpo'pi saparikarastatrA''gataH / atrAntare vasundharArAjJI puraskRtya sakhIvRndaveSTitA rUpasaundaryazriyA rambhAmupahasantI narasundarI sabhAyAmAgatya mamA'bhimukhamupaviSTA, tAM dRSTvA harSitau me mAtApitarau, ahaM tu kaTAkSa-vIkSaNAdeva pramodotpulako'bhUvam / atha narasundarI prAha- "aho kumArazekhara! kriyatAM kazcicchAstravArtA vinodaH, prIyantAM sabhAjano'yaM tvadvAk-pIyUSa pAneneti / " sabhyAH sarve'pyaho ! sakala-zAstra-pAradRzvA kumAraH, kiM kimabhidhASyati iti vismayAt zravaNotsukA jAtAH / 'mayA tu tadA vidyAH sarvA vismaaritaa| adhunA'tra kimuttaraM dAsye iti bhayAt samakAlotpannotkampa-sveda-romAJca-jADyaH zuSyattAlu-galakastatkAlameva mRtAvastho'bhUvam / tadvilokya narasundarI-narakezari-prabhRtayo vilakSA jAtA:, matpitrA ca. kalAcAryAbhimukhaM vilokya pRSTaM- "kimetat sakalazAstra-vizAradasya kumArasya kSobhakAraNaM?" kalAcAryaH pracchannavRttyA prAha- "rAjan ! ayaM kumArastu mRSAvAdA-'bhimAnayo vilasite vizArado'sti paraM vidyAyAstu gandhamAtramapi na jAnAti,'' ityuktvA tena sarvamapi maccaritaM nRpAgre kathitaM, tacchrutvA lajjAvadano nRpaH "zvaH kalA-parIkSaNaM kariSyate" ityuktvA sabhAM visRSTavAn / lokaH sarvo'pi mAmupahasan nirgataH, ahamapi janeSu gateSu kSaNAntare sAvadhAno bhUtvA zyAmavadanaH san gRhamAyAtaH, mahAduHkhena sa divaso'tikrAntaH / .. atha rAtrau mama puNyodayena vimRSTaM- "yadaho ! na ghaTate madAzritasyA'sya ripudAraNasyaivaM mAnahAniH, mayi vidyamAne'pi cedenaM muktvA narasundarI kiJcadanyaM varaM vRNuyAt tadA kiM mama sAhAyyeneti ? narakezari hRdayamadhiSThitastadanubhAvAcca 1. ahaM tu L1, L2, V, D Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -2 narakezariNa evaM buddhirjAtA- 'yadahaM putrIM gRhItvA vivAhArthamatra''gataH ripudAraNena saha vivAhasya vRttAntaH sarvatra prasiddhi prAptastato yadi kanyAmadattvaiva gRhaM yAmi tadA tu eteSAmasmAkaM cobhayeSAmapyupahAso laghutA ca syAditi' vicintya prabhAte matpituH savidhaM samAgatya narakezariNoktaM- "rAjan! alaM kalAparIkSayA, sakala-kalAvizAradasya ripudAraNasya, tataH praguNIkriyatAM vivAhasAmagrI, udvAhyete kanyA-kumArau" ityAkarNanAjAta-pramodena naravAhana-nRpeNa prArabdho mahAmahaH, udvAhita-zcA'ham / . ripudAraNasya ahaGkArapAravazyaM, patnI-mAtro: AtmahatyA __ atha sudAyaM dattvA svapuraM prApto narakezarI saparicchadaH, atha ahaM narasundarIM labdhvA svajanuH kRtArthaM manyamAno navanavabhogAn vilasAmi / evamanyonya dRDha-praNayAsaktayorAvayo nAbhogabhaGgibhiH kAnicid varSANi vytiiyuH| atrAntare zailarAjena mRSAvAda prati bhASitaM- "yadAvayoH paramaH mitraM ripudAraNastu sAmprataM narasundarIsnehAsakto nA'smAkaM smaratyapi / tato yena kenopAyenA'sya narasundaryA saha snehavitroTaH syAt sa upAyaH kriyate / tadA mRSAvAdenoktaM- 'ahaM tvetatkAryacintayannevA'smi / athaikadA sukhagoSThayAM kriyamANAyAM narasundaryA pRSTaM- "he Aryaputra! vivAhadine sabhAyAM kathaM te kSobhaH samajani?" mayoktaM- "tadA vidyAstu sarvA api maccetasi paryasphuran paraM sadasi sarvajanasamakSaM striyA saha vadato me lAghavaM syAditi dhyAtvA'haM maunamAlambita:" tadA narasundaryA madabhiprAyaM matvA punIlayoktaM- "varaM svAmin! adyaiva rahasi madane prakAzaya kiJcit camatkAri sUktam / " atha tadavasare zailarAjena stabdhacittAkhyaM vilepanaM mama hRdi dattaM, tato mayA'haGkAra vazAt pAdaprahAraM dattvA- "re re raMNDe! svagarvAt tvaM mAM mUrkha jAnAsi, tad yAhi yaH paNDito bhavati tamevA'GgIkurU" iti bahudhA nirbhaya' ca niSkAsitA svAvAsAt narasundarI / atha tayA rudatyA mama mAturvimalamAlatyAH samIpe gatvA gaditaM mama kopa vilasitaM, mAtA'pi tAmAzvAsya duHkhArtA madantikamAgatya mAmuvAca "vatsa ! na yujyate tava kula-zIla-guNADhyAyAH 'priyAyA niraparAdhAvagaNanam / iyaM tu tvadekacittA tvadvirahA'sahA svajIvitaM tRNIkariSyati tadimAmAzvAsaya tyaja mAnamityAdi-" vAkyaiH punaH pravRddha-garveNa mayA mAtA'pi kaThora vAkyairavagaNitA punarmAturAdezAt narasundarI tatrA''gatya dInavAkyaiH"he prANanAtha ! he jIviteza ! kSamasva me'parAdhaM, punaH kadApi itthamaparAdhaM na kariSye" ityAdi jalpantI bASpodakaiH pAdau prakSAlayantI pAdayornipatya mAmanunetuM lagnA, tathA'pi sA mayA pAdena''hatya dUrIkRtA niSkAsitA ca svagRhAd bahiH / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 paNDita zrI haMsaralaviracite . atha sA duSTagajonmUlitA kamalinIva nirAzA nirAdhArA kamapyupAyamalabhamAnA kSaNaM yAvad dvAri sthitvA punaH zunyacitteva kvApi gantuM pravRttA, tadA keyaM yAtIti vicintyA'hamapi tAmanvagamam / atrA'ntare sUryo'staM prAptaH, prasRtaM ca dhvAntam, atha sA narasundarI ekasmin zUnyAlaye pravizya, tatrordhvadAruNi pAzamAsUtrya tadantIvAM kSiptvA nagaradevatAdIn sAkSIkRtya mama pazyata evaM pAzaM gale dattvA mRtA, tathApi mamA'nuzayalavo nodapadyata, kSaNAntare mAtA'pi narasundaryAH zuddhiM pazyantI tatrA''yAtA, narasundarI mRtAM vIkSya zokaduHkhArtA sA'pi tathaiva galapAzaM kSiptvA mRtA tathA'pyahaM mAnavazAt kASThakIla iva stabdha eva sthitaH / .. atha mAmevaM duSTamayogyaM matvA puNyodayo'tyantakSINA'Ggo'bhavat / atha mAtuH zuddhayarthaM tatrA''gatA kapiJjalA dAsI, tayormRtAvasthAM vIkSya gADhaM pUccakAra, tadAkrandazravaNAt sahasA jAtasAdhvasA janA samAgatAH atrAntare candrodayo jAto, dRSTaM jJAtaM ca sarvairmamAkAryaM dRSTazcA'haM kIlita: pizAca iva kopakarAlaH, bhartsito nAnApavAdabhaGgibhistaiH- "aho yathA rAsabhasya kizorI yathA ca kAkasya rAjahaMsI, tathA na yujyate'sya narasundarI strI / atha rAjA'pi tadvantAntazravaNAt saJjAtavyasanastatrAgatya tayormatakAryaM kRtvA mAM cA'yogyaM vijJAya gRhAt nirakAsayat / athaivaM kiyaddinAtikrame rAjA manaHzokaM nivartya ekadA udyAnakrIDArthaM nirgataH / tatrodyAne saMsArapArAvArapravahaNaprAyA anekasAdhugaNasahitA vicakSaNanAmAcAryA dRSTAH / taddarzanAjAtaparamAnando nRpaH saparijanaH sUriM praNamyopaviSTastadavasare'nye'pi bhUyAMsaH purajanA niviSTAH santi / saMsArijIvo vakti- "he agRhItasaGkete ! ahamapi kuto'pi paryaTastatrA''gataH, kautukaprekSArthamupaviSTaH sUridharmaM jagau- "aho bhavyAH! saMsAradAvAnalopataptA: niHzeSatApApahaM ghanAghanaprAyaM zuddhadharmaM zaraNIkuruta'' ityAdisavistaradharmadezanAM zrutvA kecit sAdhudharma kecicca yathAzaktizrAddhadharmaM prati samutsukA: babhUvuH / atrAntare nRpeNa pRSTaM- "bhagavan ! yuSmAbhiH tAruNya eva kAmaM vijitya saMsAramasAraM vibhAvya kathaM vratamAdade ?' sUrirAha- "rAjan ! asmaccaritaM svastuti-parAvagaNanAmayaM svamukhena vadataH svasya lAghavakaraM tathApi tvadabhilASapUrtaye sakalasabhyajanopadezAya ca kathyate- tathAhi ___vicakSaNasUreH AtmakathAH / astyanAdyanantaM pRthivItalaM nAma puram anekalokAkIrNaM, tatra malasaJcayo rAjA tasya malapaGkti-nAmnI rAjJI, tayoH zubhodayA'-zubhodayanAmAnau dvau putrau, tatra zuMbho-dayasya, Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33. upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -2 patnI svacArutA vicakSaNazca putraH, azubhodayasya tu ayogyatA patnI jaDanAmA putrH| tatra vicakSaNastu svabhAvAdeva dharmI, dhIraH, satyavAdI, jitendriyo, vinItaH, kSamI, devagurupUjakaH, anekaguNAkIrNaH, jaDastu vilomacArI, pApI, mRSAbhASI, mAyAvI, indriyalolupo'vinayI, krodhI, devagurunindakaH grvaa'suuyaabhidhaadysngkhy-dossaakiirnnH| evaM tau dvAvapi bhrAtarau pravardhamAnau yauvanaM prAptau / ___ atha nirmalacittanAmni antaraGganagare malakSayo rAjA, tasya sundaratA rAjJI, tayoM: putrI buddhi nAmnI / sA'nyadA vicakSaNena pariNItA tayA saha vilasan vicakSaNaH svaM dhanyaM manyamAnaH sukhena tasthau / ekadA malakSayanRpeNa buddhayAH kuzalodantajJAnArthaM svaputro vimarzanAmA prahito buddhi-savidhaM samAgataH / atrA'vasare buddhayAH prakarSanAmA putraH prasUtaH / atha vimarzo'pi bhaginI-bhAgineyayoH buddhi-prakarSayoH snehAt tatraiva tasthau / anyadA vicakSaNo jaDazca dvAvapi sukhavilAsa-nAmni udyAne krIDArthaM gatau / tatra dantarUpa-kundavRkSazobhAM vilokayataH tatra tAbhyAM vRkSAntare ekAM dAsI puraskRtya vicarantI ekA raktavarNA'ticapalA strI dRSTA, jaDastu tAM dRSTvA mohaM prAptaH, vicakSaNastu dAsyA saha vane bhramantI ekAkinI aticapalA'sau kuzIleti vimRzya jaDaM hastenAkRSya gantuM pravRttaH / evaM tau yAntau vIkSya sA strI mUrchA prAptA, tadA tasyA dAsI pUtkurvantI vicakSaNa-jaDayo: pArzvametya prAha- "aho supuruSau ! yuvAM matsvAminImavagaNya calitau tadduHkhAt sA mUrcchitA, tadAzvAsayatAM yuvAM ttraa''gtyeti'| tadvAkyAjaDo vicakSaNamAkRSyA'gatastatpArzva, kRtA nAma pRcchA, pRSTaM ca snehakAraNam / atha dAsI prAha- "iyaM rasanAbhidhA matsvAminI lolateti ca mama nAma, zRNutAM asmAkaM snehakAraNaM / purA yuvAM karmapariNAma-lokasthiti-pramukhANAM balAdasaMvyavahAranagarAnnirgatyaikendriyapure kiyantaM kAlaM sthitvA yAvat prabhRti dvIndriyapure samAgatau tAvat prabhRti matsvAminI karmapariNAmanRpeNa vAM pariNAyitA'sti / / - ahamapi tadanuvartinI bhavatsamIpasthA evA'bhUvam / adya tu cirantanasambandhaM vismArya yuvAM calitau taduHkhena mUrcchitaiSA ityAdi tadvAkyairlubdhena jaDena tayA dAsyA saha sA strI samAzvAsya prANapriyA praNayenA''dRtA, vicakSaNena tu karmapariNAmasambandhinIyaM rasanA tato na snehakAraNociteti matvA mandasnehena lokarItyA-''dRtA, lolatA dAsI tu tena sarvathA'pi duuriikRtaa| atha jaDastu lolatAprerito drAkSA-guDazarkarA-dugdha-dadhi-ghRta-madhu-madya-mAMsAdibhirvividhA'zana-pAna-khAdima-svAdimainityaM rasanAM lAlayan pramodamApnoti, vicakSaNastu lokarItyA rasanAyA AhArAdikaM dadAti, paraM lolatAM tu dUrata eva tyajati / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " paNDita zrI haMsaratnaviracite jaDasya rasanA'dhInatA ___evaM pravarttamAnasya tasya loke prazaMsA'bhUt / jaDastu rasanAlolatAdhIno mRgayAdyakAryaM kurvan loke'pavAdapadaM jAtaH / ekadA jaDena svamAturayogyatAyAH puraH rasanAprAptivArtA kathitA, tadA tayoktaM- "vatsa! iyaM vadhUH tvayA samyag AzvAsitavyA yathA yathA lolatA''dizati tathA tathA kRtvA poSitA satI bhRzaM te sukhapradA bhaviSyatIti" mAturAdezAd vizeSeNA'bhakSyA'peyAdidAnena lolatAvazo jaDastAM pupoSa / . ekadA vicakSaNenA'pi svamAtuzcArutAyAH puro rasanAgamanaM svasyAnAdaratvaM ca kathitaM tadA cArutA prAha- "vatsa ! asyAmajJAtakulazIlAyAM striyAmanAdara eva zreyAn, parantvetasyA yena tenopAyena mUlazuddhiM vilokaya" iti mAtRvacaH pratizrutya vicakSaNena rasanAyA mUlazuddhayarthaM vimarzAkhyo buddherdhAtA svazAlakaH tathA buddhijAtaH svaputraH prakarSaH etau dvAvapi mAtula-bhAgineyau nitarAM nipuNau matvA ekaM varSamavadhIkRtya preSitau / atha rasanAmUlazuddhyarthaM gacchadbhyAM tAbhyAM bhUyAMsi bAhyanagarANyavalokitAni, tatra kvA'pi zuddhirna labdhA, tadA'ntaraGganagarANi pazyantau tau rAjasacittapuraM prAptau, tannagaraM mahAsamRddhipUrNaM vAstavyajanarahitaM ca dRSTvA vimarzaH prakarSa prati uvAca- "yadi etat puraM janarahitamapi samRddhipUrNa vidyate, nUnaM tadasya purasya bhartI ko'pi balavAn bhaviSyatIti / " vimarza-prakarSayoH rasanA zuddhayarthaM gamanam atrAntare dUrAt kazcit pumAn avalokitaH, tatsamIpe gatvA pRSTaM tAbhyAM zUnyanagarasvarUpam, sa prAha- "rAjasacittamidaM nagaraM, atra rAgakezarI rAjA, sa tu sarvaM svasainyaM paurajanaM cA''dAya svapitrA mahAmohena saha santoSamabhiSeNayituM gato'sti / teSAM mahAmohAdInAM santoSeNa saha yudhyatAM gato'nantA'nantaH kAlastathApi na kazcit pratinivarttate / ahaM tu mithyAbhimAna nAmA rAgakezarinRpasya bhaTaH, kiyantaM kAlaM tatra sainye'bhUvaM, paraM nRpAjJayA nagararakSArthamihA''gatya sthito'smi / tadA vimarzena pRSTaM- "aye! santoSeNa saha rAgakezariNaH kiM vairakAraNamiti?" mithyAbhimAnaH prAha- "rAgakezarinRpasya viSayAbhilASanAmA'mAtyo'sti tena svarAjJaH pratApavRddhayarthaM sparzana-rasanA-ghrANacakSuH-karNAbhidhAni svasyA'patyAni jagadvijayAyA''diSTAni, taiH zakrAdayo'pi nirjitya svasya rAjJo vazaMvadAzcakrire / atha santoSastu kadA kadA'pi tAni parAbhUya tadvazIkRtabhavajantUn svAjJA-vazaMvadAn kRtvA muktipure prasthApayatI-tyetadvairakAraNamiti'' zrutvA vimarza-prakarSAbhyAM cintitaM- "yadaho ! rasanAyA mUla-zuddhistu labdhA, tathApi Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 35 upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -2 vilokyate'syAH prabhavahetUnAM mohAdInAmaizvaryAbhogamiti punastAbhyAM pRSTam- "aho mahAbhAga ! kvA'sti sAmprataM moharAjasya senAniveza iti?" tadA mithyAbhimAnena mA'bhUtAM cAritradharmAdInAM herikAvetAvityAzakya na kiJcid bbhaasse| tadA prakarSaH prAha"mAtula ! kRtamanena praznena, gamyatAmagre jJAsyate svayaM tacchuddhiriti" calitau kramAdAyAtau tAmasacittapuropAnte tatpuramapi zUnyamava-lokyetastataH pazyadbhyAmekaH zyAmavadanaH pumAnadarzi / atha tamanusRtya tadabhidhAM papracchatuH sa pumAnAha- "aho vaidezikau ! zoka iti mama nAma, tAmasa-cittAkhyamidaM puraM, dveSagajendranAmA etatpurAdhIzaH sarvaM svaparijanamAdAya santoSeNa yoddhaM gato'sti / kiJca dveSagajendrarAjasya patnI avivekitA sA'tyantaM zvasurakulabhaktA mahAmohAdInAM paramavallabhA'sti / yAtrAprasthAnasamaye mahAmohapatnyA mahAmUDhatAbhidhAyAH zvazvAstathA rAgakezaripalyA mUDhatAyA jyeSThayAtuH snehAtire-kAt sahA''gantukAmAmapi tAmApannasattvAM matvA dveSagajendranRpo nivartya raudracittapure svasevakasya duSTAbhiprAyanRpasya gRhe muktavAn / tathA krameNa pUrve kAle vaizvAnarAbhidhaH sutaH prasUto'bhUt, punaridAnImapyantarAMtarAyAtadveSagajendra-saMyogAdanyo'pi putraH zaila-rAjAbhidhastayA jAto'stIti zrUyate / " - antaraGgapure mithyAdarzana-rAga-dveSAdInAM paricayaH / ...atra saMsAri jIvo vakti-he agRhIta saGkete ! yat pUrvaM nandivardhanabhavamadhye vaizvAnarajanmAdhikAre duSTAbhiprAya-nRpAlaye avivekitA kenacit prayojanenAyAtA ityUce, tatprayojanaM tvetadatra spaSTIkRtam / athA'tra prajJAvizAlayA saMsArijIvaM prati pRSTam"aho! bhadra! tvayA ripudAraNabhave vicakSaNasUrimukhAdavivekitAdisvarUpaM zrutvA kimapi zraddadhe ?" sa prAha- "yA tadA'jJAnavazAt sarvamapi tadavAkyaM mithyAjalpitaM mene / " punaragRhItasaGketayA'gretana sambandhaM pRSTaH saMsAri jIvaH prAha-atha tAbhyAM vimarza-prakarSAbhyAM zokaM prati pRSTaM- "yadaho nRpeNA'tra tvaM purArakSakatayA niyukto'si kimutA'nyasmai kAryAyehAgato'sIti?" zokaH prAha- "atra purarakSArthaM tu nRpeNa matimohanAmA mahAbhaTo niyukto'sti, paraM mama tu matimohena saha sakhyamasti, tatastatmilanAyA'dhunA cittavRttyaTavyAM pramattatAtaTinyAH kUle mahAmohAdInAM skandhAvAro-'sti tataH samAyAto'smi' ityAdi zokoktamArgeNa mahAmohaskandhAvArasthitinirNayamAsAdya zokaM prati jotkAraM vidhAya puraH pracalitau tau mAtula-bhAgineyau kSaNAt prAptau cittavRttyaTavyAM, dRSTA ca sA'TavI duravagAhA vilomavRttAnAM pade pade duHkhAvahA, samyakpravRttAnAM ca sukhAspadIbhUtA, tasyAM ca rAjasacitta-tAmasacitta-purayorantarAlAt Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNDita zrI haMsaratnaviracite nirgatA saMsArasamudragAminI tandrA-nidrAbhidhaprauDhataTadvayopazobhitA vikathAzrota:patitakaSAyapUramajjadanantasaMsArisattvasandohA. vividha-viSayavyApAravIcimAlAmilad bhAvahAyAdiyAdogaNairduravagAhA pramattatA mahAnadI dRSTA / tasyA anavadhAnatAbhidhapuline cittavyAkSepAbhidhamahAmaNDape tRSNAkhyAyA vizAlavedikAyA upari mativiparyayAbhidhasiMhAsanAsInaM mahAmohanRpaM vilokya vimarza prati prakarSaH prAha- "he mAtula ! mahApratApabhAsuro'yaM mahAmoharAjo darzanAdevopalakSito mayA, idAnIM mAm upalakSayaitasya sarvasabhAsadAn,'' vimarzaH prAha- "vatsa ! sAvadhAnIbhUya zRNu tAvat moharAjasya samIpe yaH kRSNAGgaH sthito'sti taM mithyAdarzanAbhidhAnaM mahAmoharAjasya mahAmAtyaM viddhi / ayaM sarvasainyasya cintako moharAjasya sarvAM rAjyasthitiM pravarttayati / asyA''jJAvazaMvadA jIvA rAgAdibhiryathecchaM vinATyante, tathA loke hari-harAdikudeveSu yA devatvabuddhistathA'STAdazadoSanirmukteSu sarvajJeSvadevabuddhiryA ca parigrahArambhamagnamithyAprarUpaka gRhilijhyAdiSu gurutvabuddhiH, paJcamahAvratArAdhakazuddhopadezakasAdhuSu cA'gurutvabuddhiH, tathA suvarNa-strI-bhUmi-lavaNAdidAnapaJcAgnisAdhanA'jAmedha-mAghasnAnAdiSu yA dharmabuddhiryA ca samyaktva-dezavirati-sarvaviratyAdiSvadharmabuddhistathA sarvajJopadiSTamArga vihAyA'nyeSu paradarzanapAkhaNDikanihnavAdiSu yaH pakSapAtaH, yacca jIvA'jIva-puNya-pApA''zrava-saMvara-nirjarA-bandhamokSAbhidhatattvAnAM samyagazraddhAnam etat sarvamapyasyA'cintyazaktervijRmbhitaM, tathA moharAjasya dakSiNAGge'bhyarNaM niviSTo'sau mahAbAhurmahAmohasya jyeSThaputro rAgakezarI nRpaH samIpasthaiH kAmarAga-sneharAga-kudRSTi-rAgAkhyai ebhistribhinRpairyutaH, yA cA'sya samIpe niviSTA sA'sya rAjJI mUDhatAdevI, asau rAgakezarI eMbhirnUpairmUDhatAdevyA ca sahito'sadvastuSvapi prANinAM prItimutpAdayati, tathA cA'sya laghubhrAtA svapiturmahAmohasya vAmAnopAnte niviSTo dveSagajendrarAjaH prabalaparAkramI yazcirakAlInamapi snehaM kSaNAd vitroTayituM kSamaH, pituH paramavallabho'sau / asya rAjJI avivekitA-devI, sA ca raudracittapure duSTAbhisandhinRpagRhe'stIti zokenoktamabhUt / '' prakarSaH prAha- "tat tu mayA smaryate / " kAma-harSa-zoka-jugupsAkaSAyAdInAM svarUpam / punarvimarzaH prAha- "ayaM moharAjasya pRSThe mahAsundarAkRtirdhanuSmAnapaJcakavyagrahastaH puruSaveda-strIveda-napuMsakavedAkhya-puruSatrayAnvitaH samIpasthayA ratinAmnyA svapriyayA pravardhitotsAhaH kAmadevaH, yena svaujasA vinirjitya mahezvaraH pArvatyagre zIrSo Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -2 37 pasthanyastakarayugalaM nRtyaM kAritaH, brahmA ca sAvitryAkhyAyAM svaputryAM pralo-bhitaH, viSNuzca gopavadhUjanapAdapatanAdibhirbahudhA vinATitaH, evaM indra-candrAdayaH sarve'pi nirbIjIkRtyA'nena strINAM dAsyavidhAyino vihitAH, yacca kulavadhvo'pi hInajAtiM kurUpaM naTaviTaprAyaM puruSaM bhajante, yacca kulInA api pumAMsaH kulaTAM dAsIM gaNikAM vidhavAmadhama jAtiprAyAM striyaM ramante, yacca jarAjarjaritAGgA api stambhanavAjIkaraNAdibhi: kAmasevAmabhilaSanti tadetasya kAmadevasyA'cintyazakti-vilasitaM, punarmohanRpasya pRSThe yAni paJca mAnuSANi santi teSAM madhye hAsAbhidho'yaM prathama mAnuSaM tucchatA cA'sya patnI, dvitIyaM cA'rati ma iyaM ca sarvasya janasyodvegaM janayati, etat tRtIyaM bhayanAmakaM samIpe cA'sya hInasattvatAMkhyA patnI, caturthaM zokAbhidhaH pumAn ya AvayodRSTapUrvastAmasacittapurAt sAmprataM AyAto dRzyate, pArzve'sya dInatAkhyA patnI asya vazAt prANinaH ziraHsphoTA-''kranda-hRdayaghAtAdikaM kurvate, paJcamaM tveSA jugupsAbhidhA strI, asyAH saGgAt svaM malamUtrAdibhRtAGgA api jIvA dUrasthaM durgandhimala-mUtrAdi dRSTvA mukhaM pidadhate, nakraM ca moTayanti, thUtkurvate, etAni paJcA'pi svAzritAn jIvAn ihalokeM svavipAkAn darzayitvA paratra pApipaJjarAdau kSiptvA bhRzaM pIDayanti / punarvilokaya yAni cA'mUni mohasya paritaH SoDaza bAlakAni dRzyante tAni sarvANi kaSAyasaGghakAni, teSAM prathamAni mahAmohAsaini catvAri krameNa krodhamAna-mAyA-lobha nAmakAni anantAnubandhIti sAmAnyA'paranAmakAni, etadAzritAH prANinaH samyaktvasaGgaM nA''sAdayanti / ito'nyAni catvAri krodha-mAna-mAyA-lobhAkhyAni . athA'pratyAkhyAniketi sAmAnyanAmakAni, etad vazAt prANino dezaviratirUpaM na prApnuvanti, aparANi ca catvAri krodhAdIni pratyAkhyAniketisAmAnyAbhidhAni etAni sarvaviratyAkhyapuraprasthAne rodhakArINi, anyAni catvAri DimbhAni krodhAdIni sajvalaneti sAmAnyAbhidhAni, tAni sarvaviratisthaprANinAM atIcArAdyupaplavakarANi / evameSu SoDazasu catvAri krodhAkhyAni, catvAri ca mAnAkhyAni, evamaSTAvapi dveSa gajendrApatyAni avivekitAprasUtAni, yAni ca catvAri mAyAkhyAni, catvAri ca lobhAkhyAni tAnyaSTAvapi rAgakezarirAjasyApatyAni mUDhatA kukSijAtAni, ete. SoDazA'pi kaSAyA mahAmoharAjyapautrA: sAmAnyenedaM kaSAyasvarUpaM vizeSatasteSAmekaikasyA'cintyazaktikaM taM ko nirupayati ?. viSayAbhilASasvarUpam ... ayaM ca rAgakezariNaH puratastAmbUlamaNDitamukhaH lIlA-kamalamAjighran bhoga Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNDita zrI haMsaratnaviracite tRSNAyAH svapriyAyAH kaNThe nyastaikabAhuH tanmukhanyastanetraH tannUpurakaGkaNAdiziJjitadattakarNaH yugapat paMcA'pIndriya viSayAn bhuJjAno viSayAbhilASanAmA saciva: asya cA'rdhAGganIyaM bhogatRSNApatnI / anena viSayAbhilASena sapatnIkena bhakSyA'bhakSya-peyA-'peya-hitA-'hita-kRtyA-'kRtyavivekavikalIkRtaM jagadandhavacceSTate / enaM cA'cintya-zaktikaM matvA rAgakezariMnRpaH sarvarAjyabhAradhaureyaM cakre, sparzanAdIni paJcA'pyasyA'-patyAni prAguktAni / / ___ ayaM ca paNDitAnapi mUrkhayati, dhIrAnapi kAtarayati, saMyamino'pi vikArayati ityAdi-'' vimarzavacAMsi nizamya prakarSaH prAha- "mAtula ! tvadanuktamapyasya vIryaM svarUpadarzanenaivA'haM jAnAmi, yataH AkRtireva guNAn brUte" vimarzaH prAha- vatsa ! ghaTata eva buddhi-vicakSaNayoH putrasya tavaitad jJAnasAmarthya tathApyAkarNayAvaziSTAMnAmeSAM mohasatkAnAM svarUpamiti" vimarzo vakti- "he prakarSa! vilokaya maNDapAntarAle ye ete kuvikalpa-duSTabhAvAdayaH sthitAH santi, te sarve'pi moharAMjasya bhaTA yadyapyete sagotrIyAstathApi moharAjaM svakulottamaM matvA svAmitvena sevante / .. karmaNAM svarUpam tathA ya ete mohAgrato niSaNNA: saptapuruSA mahaujaso vilokyante, tAn jJAnAvaraNIyAdIn saptanRpAnavehi / teSu prathamo'yaM jJAnAvaraNIyanRpaH svAGgIbhUtamati-zrutA'vidhi-mana:paryaya-kevalajJAnAvaraNAkhyamanuSyapaJcakavRtaH, paJcA'pi jJAnAnyAvRNoti prANino'jJAnA'ndhAn karoti, dvitIyo'yaM darzanAvaraNIyanRpo nidrA-nidrAnidrA-pracalApracalApracalA-styAnarddhi-cakSurdarzanAvaraNA'-cakSurdarzanAvaraNA-'vadhidarzanAvaraNakevaladarzanAvaraNAbhidhairnavabhirmAnuSairvRtaH sAmAnya-jJAnamAvRNoti / sAtA-'sAtAkhya mAnuSadvayayutastRtIyo vedanIyarAT sukhA'sukhavipAkamupadarzayati / ayaM ca deva-naratiryak-nArakAyurnAmakamanuSyacatuSka-yutazcaturtha AyuHkarmarAT caturdhvapi gatiSu jIvAn kASThakIlitapAdAniva karoti / paJcamo nAmakarmanRpaH manuSyAdigati-catuSkaikendriyAdijAtipaJcakaudArikAdizarIrapaJcakau-dArikAditrikA-'GgopAGgau-dArikAdi bandhanapaJcadazakaudArikAdisaGghAtanapaJcaka-vajrarSabhAdisaMhananaSaTka-sama-caturasrAdi saMsthAnaSadkaM-varNapaJcaka-gandhadvaya-rasapaJcaka-sparzASTaka-manuSyAdyAnupUrvIcatuSkakhagatidvaya-trasaMdazaka-sthAvaradazakodyotA-'guru-laghUcchvA'sAtapo-paghAta-parAghAtanirmANa-tIrthakRnnAmakarmalakSaNaistryuttarazatamitairmAnuSairvRto'yaM jIvAn nAnArU-pAn kRtvA nATayati / gotrakarmanAmA SaSTho'yaM nRpaH uccairgotra-nIcairgotrAkhyabhaTadvaya-yuto' Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -2 nantakulAdiSu prANino niyojyti| tathA dAna-bhogopabhoga-lAbha-vIryAnta-rAyAbhidhaiH paJcabhirbhaTairyutaH saptamo'ntarAyakarmarAT jIvAnAM dAnabhogAdi-prAptiM ruNaddhi / _ete saptA'pi rAjAno moharAjasya kuTumbinastathApi moharAjAjJAvazaMvadAH santo nAnAvipAkaiH saMsArisattvAn viDambayanti / yadA ca sAmAnyadRSTyA vilokyante tadAtvetesaptaiva dRzyante bhaTaparikarastu nA'vabhAsate / yadA tu vizeSamapekSya vilokyante tadA tu eteSAM bhaTA eva vilokyante na caite dRzyante, ata evA'nekAntamataM siddhAnta iti jinairupadizyate, yataH samudAyamAtraM sAmAnya-vizeSaprakArAbhyAM kathaJcidbhinnaM kathaJcidabhinnaM ca syAt, yathA tantUnAM pRthak pRthagupAdAne paTasyAbhAva eva syAt tathA sampUrNapaTApekSayA tantavo'pi nopalabhyante / yathA ca ekaikasya vRkSasyopAdAne vanAbhAvaH, sAmAnyena vanagrahaNe pRthag vRkSAbhAvaH, tathA karmaNAM mUlaprakRtyupAdAne uttaraprakRtayo bhinnA nopalabhyante, uttaraprakRtivivakSAyAM tu mUlaprakRternopalambhaH / itthaM sAmAnya-vizeSabheda dvayopAdAne sarvaM samaJjasam / punarvimarza Aha- "eteSu saptasu tRtIya-caturtha-paJcama-SaSThA ete catvArastu keSAJcid duHkhapradAH keSAJcicca kiJcit sukhapradA api / yathA zarIrAdiyogAd vyAdhAdayo hiMsAM kurvanti, tathA sAdhujanazca jIvarakSAM karoti / prathamadvitIya-saptamAstu saMparikarAH sarvajIvAnA-mapyekAntaduHkhapradA eva / mohabhaTasya jetAraH durlabhAH / - "ityAdi-vimarza-vArtAH samAkarNya prakarSaH prAha- "mAtula ! sambhavati kazcit bhavajanturIdRzo yamupadrotuM samastamapIdaM mohasainyaM na prabhavati ?' vimarza Aha"sambhavatyeva tAta ! ye kecid bhavyasattvAH sunirmalamanaso'nAdi-nidhanabhava-samudrasvarUpamavagamya, duHSpApAM dharmacaturaGgIM prApya, dhIratamAH sadbhUtabhAvanAvazAd apramattatayA pravarttante, tAn prati mahAmohaH saparijano'pyakiJcitkara eva syAt / tathA ca jalabudbudaprAyamAyuH, kSaNabhaGguraM ca dehasvarUpaM, sandhyArAgaprAyaM yauvanam, ApAtaramyaM vipAkadAruNaM kimpAkaphalatulyaM viSayasukhaM, parijanasaGgamaM ca pakSisaGgamatulyaM vijJAya jIvitavyAdiSu yo'nityatvaM vibhAvayati tasmin mohanRpasya mahAmUDhatAyAzca rAgadveSAdInAM zoka-bhaya-hAsyAdInAM vA balaM na sphurati / tathA jinoktamArga-pratipattyA yaH svAtmAnaM vizadIkurute tasmin mithyAtvA'mAtyasya tatpriyAyAH kudRSTezca na zaktipracAra: syAt / yazcA'medhya-mUtra-vazA-mAMsAdi-bIbhatsaM dehaM matvA'zucibhAvanAbhAvitaM mano dhatte, tataH sapatnIko'pi paJceSu zcayUteSu rdUrata eva tiSThati / yaH punarnikhilA'mbhodhijalairapi malamUtrodbhavaH svabhAvA'zucidehaH kathaM zuddhayatItyAdi Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40. paNDita zrI haMsaratnaviracite bhAvayati sa jugupsAM kSaNArdhAd digante kSipati / tathA yaH kila jJAnabhaktyA paJcavidhasvAdhyAyAdi-jJAnAbhyAsaM kurute kArayati vA sAhAyyaM tadanumodanaM ca kurute sa jJAnAvaraNa-darzanAvaraNAkhyau nRpau parAbhavati / yazca saptakSetryAM vittamupavA vitRSNo jJAnAcArAdiSu vIrya sphorayati saptamo'ntarAyanRpastamupadrotuM na zaknoti / itthaM sarveSAmapi mohabhaTAnAM jayanopAyA jetArazca santi jagati, paraM yathA zaile zaile mANikyaM na syAt, gaje gaje mauktikaM na syAt, vane vane ca candanaM na syAt tathA te'pi mohasainyavijetAro jagati stokatarA eva bhavanti" / . bhavacakranagaraM prati prakarza-vimarza-vimarzayoH prayANam / ityAdyanekanirNayamayyo vimarzoktA vArtAH samAkarNya punaH prakarSo'bhidadhe"mAtula! evaMvidhAH samAsannasiddhikA bhavyajIvAH kva nivasanti ?'' iti, vimarza Aha- "zRNu vatsa ! tat nivAsasthAnaM astyanAdyanantaM samastavRttAntotpattibhUmiH bhavacakrAbhidhanagaraM samastAzcaryamayaM samastabAhyAntaraGgapurANAmAdhAra-bhRtamanantavAstavyajanAkIrNaM, tacca puramAntaraGgatayA bAhyatayA'pi khyAtam, tatra nagare mohanRpAdInAM vijetA santoSanAmA mahAbhaTo nivasati, tadupAnte AsannabhavasiddhikA nivasanti / " atra prakarSaH prAha- "mAtula ! tatrA'pi kiM mohAdayo bhavanti ?'' vimarzaH Aha"bhavanti vatsa! tatrA'pi mohAdayo yataste yogazaktimanto'nekAnekaiH rUpaiH parapurapravezaM vidadhate / " prakarSa Aha- "taM mohAdivijetAraM santoSaM, tAn bhavyasattvAn tadbhavacakrAbhidhaM ca puraM vilokayituM me mahat kautukaM tadA''vAM yAvastatra" ityAkarNya vimarzenoktaM- vatsa ! AvAM rasanA-mUla-zuddhimadhikRtya nirgatau, tat- tu jJAtaM yad rAga kezarirAjasya mantriNo viSayAbhilASasya putro sparzanAdInAM bhaginI rasaneyamiti prastuta-kArya-sAdhanAntaraM kimadhikakAlakSepeneti yAvaH kRtakRtyau svgRhmev|" tadA prakarSaH provAca- "mAtula! varSamAtrAvadhikAlamadhye'dyA'pi mAsaSaTkamavaziSyate, tato darzayAvaH kautukamiti / " ___ tadAgrahAt nirgatau bhavacakrAvalokanArthaM mArge punaH prakarSeNa pRSTaM- "mAtula ! zrUyate karmapariNAmAbhidho rAjA mahAvIryastat kimasau mahAmohAdapi balavAn bhaviSyati ? kiM vA mahAmoha eva karmapariNAmaH ?" vimarzaH Aha- "karmapariNAmastu moharAjasya jyeSThabhrAtA sarvAdhikArI, paraM sa tu nATakapriyaH, kevalaM moharAjastu saGgrAmarasiko luNTAkaH tatazcittavRttyaTavyAM nivAsamAsUtrya vizvaM muSNAti yadeva mohasainyaM tadeva karmapariNAmasainyaM, paraM svAnuje moharAje rAjyacintAM vinyasya svayaM sapatnIko Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -2 nAnAbhavajantunATakAni pazyan sukhamAste / karmapariNAmastu jantUnAM yathA kaSTaM dadAti tathA'ntarA'ntarA sukhalavamapi dadAti moharAjastu kevalaM duHkhaprada eva / tathA karmapariNAmarAjena moharAjasya rAjasacitta-tAmasacittAbhidhe dve nagare bhuktyAM datte stH| eteSA-mAntaraGgapurANAM cittavRttyaTavyAzca rAjA tu prAg bhavajantureva / AbhyAM tu prabalIbhUya prasahya bhavajantuM svarAjyAd dUre vyapAsyaitad rAjyaM svAyattIkRtamasti, na punaH paryAyAgataM, na cA'dhunaivAbhyAM rAjyaM gRhItamasti kiJcA'nantA'nantaH kAlo'tikrAntaH tatpramitiM kevalyeva vetti iti, tataH karma-pariNAmanRpaH sarvoparivartI, moharAjastu tat senAmAdAya lokAn vijitya rAjyaM vardhayati / " ityAdi-vArtA-vinodenA'jJAtamArgalaGghanazramau tau mAtula-bhAgineyau vegAd bhavacakrapuraM prAptau / vasantartuvarNanam, jananAM mohAdhInatA / itazca kAmadevasya vayasyo vasanta nAmA so'pi tatrA''gataH / atha tatrodyAneSu navakizalaya-prasUna-puJja-suSamAtisundarAstaravaH vAtotkampita kusumastabakabharAvanamrAH pratAninyaH unmada-pika-nikara-kuhUkAramukharitodyAna-bhUmayaH, amandamakarandAsvAda modamattAlimAlA-jhaGkAra-ravAbhirAmAzcA''rAmA yugapad-vasantarAjasyaikAtapatratAmAcakhyuH / itthamudyAna-zobhAM nirIkSya vimarzaH prakarSaM pratyAha- "tAta! pazyAvo'tra vanazobhAmiti / ' pazyadbhyAM tAbhyAM tatra vane sthAne sthAne nibaddhapAnagoSThikAH kecit, kecicca pItamadyAH, kecicca madakSIbatayA bhuvi luThantaH, keMcicca priyAmAzliSya gAyanta, itthaM pratimaNDapaM pratikujhaM vividhaM viceSTamAnA: pauragaNA vyalokyanta / ... -: atrAntare maharddhi-vistareNa vAdyamAnai- nA''todyanAdairdizo mukharayan caturaGgasenAbhivRtto dhRtAtapatra cAmarAdi-rAjacihnastatratyo lolAkSanAmA bAhyarATvasantotsavArthamAgatastamAyAntaM vIkSya vimarza Aha-"prakarSa! pazyaiSAM mahAmoha-rAgakezari-viSayAbhilASa-bhogatRSNA-kAmadevAdivazaMvadAnAM janAnAM jaDatvaM vaikalyamakAryakAritvaM c|" .. atha tadAlokya prakarSaH smAha- "mAtula ! kathamete mohAdi-vazaMvadA unmattIbhUya viceSTante?" vimarzo vakti- "zRNu prakarSa! karmapariNAmarAjasya patnI kAlapariNatidevI, tasyA hima-zizira-vasansa-grISma-prAvRTa-zarannAmAnaH SaT-subhaTAH santi, te ca yathAkramaM devyA niyogaM labdhvA bhavacakrapurasya mAnavAvAsAkhyAntarapure samAgatya svavArakAvadhi svAjJAM pravarttayanti / yadA ca vasantasya vArako bhavati tadA moharAjo'pi vasantapriyamitraM kAmadevaM svapratApavRddhayarthaM tatra niyojayati iti, tadadyA-'pi vasantAvasare kAmarAjenA''gatya sarvo'pyayaM jano vijitya mohAdi-vazaMvadaH kRto'sti / " Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNDita zrI haMsaratnaviracite mAnavAvAsapure mohasAmrAjyam / / kiJca moharAjAdayo'pyantarAntarA samabhyetya sva-sva-vyApAraM kurvanti, paraM te yogazaktibhAjaH santi, tato na sAkSAd dRzyante / ahaM tu vimalAlokAkhya-yogAJjanazaktyA sarvAnapi tAn pazyAmi / tavA'pi tad-darzanasya cet kautukaM, tad gRhANa tvamapi idaM yogAJjanamityuktvA vimarzenA'Jjite tenAJjanena prakarSasya cakSuSI / atha tadanubhAvAd vyalokayadasau sarvaM yathoktasvarUpaM, jagAda ca savismayaM- "mAtula ! mahatkautukamidaM tvayA me darzitamiti / " punaH vimarzaH prAha- "kimetad vatsa ! kautukaM ? ito'pyagre bhavacakranagare mahatkautukaM drakSyate / " punaH prakarSaH prAha- "mAtula! atra vasantotsave mAnavAvAsasya rAjyaM kAmadevasya dattvA moharAjastu tat paricchadIbhUya prastAve vyApAraM kurvan dRzyate / tathA rAgakezari-viSayAbhilASabhogatRSNAdayo'pi svasvavyApArAsaktA vilokyante / paraM dveSagajendra-zokAdayastu na dRzyante, tatkathamiti?" tadA vimarzo'vocat- "vatsa ! dveSa-gajendrAdayo'pyatraiva santi, paraM sAmprataM nilIya sthitAH santi, svAvasare prakaTIbhaviSyanti / " punaH prakarSaNoktaM"kimete mohAdayo'trA''yAtAH santi tarhi cittavRttyaTavI zUnyA bhaviSyati ! / vimarzaH smAha ete moharAjAdayastu kAmarUpAH santi / icchA-vazAdanantarUpA bhavanti, tadete yathA'trA'pi santi tathA tatrA'pi santi / madya-paradAragamanakAraNena mahAvinAzaH / athA'trAntare vasantotsavAyAto lolAkSanapo hastiskandhAdavaruhya caNDikAyatanamadhye pravizya madyAdibhizcaNDikAM santarpya, tataH pAnagoSThyAmAgatya saparijano niviSTastatra kanakacaSakeSu madyamApUryA''pUrya pAtuM, parijanaM pAyayituM ca pravRttastataH sarve'pi te lolAkSAdayaH pracurAsava-pAna-paravazA yAvad vividhaM viceSTamAnAH santi, tAvad lolAkSasyA'nujo ripukampanaH madadarpavikala statramaNDalyAM svapriyAM ratilalitAM nartayituM lagnaH / sA'pi madauddhatyAt vigalita-trapA-nigaDA jyeSThasya parijanAdInAM ca lajjAmavagaNya yAvannarInati tAvad ripukampanastvatimahAmohAvezAd udvaman . nizceSTIbhUya bhuvi luloTha / anyo'pi sarvaH parijano madakSIbatayA nizceSTaH patito'sti, tadavasare lolAkSanRpastAM ratilalitAM madoddhatAM ghUrNamAnalocanAM trastottarIyAM skhalatpadanyAsAM nRtyantImavalokya bhogatRSNayA vivazIbhUtastAM grahitumutthitastAvat sA jyeSThasya durabhiprAyaM matvA naSTA, lolAkSeNa ca pazcAdApatatya vastrAJcale dhRtA, punaH sA tad-hastamAcchoTya caNDikAyatanaM pravizya caNDikA-pRSThe nilIya sthitA / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -2 43 atha dveSagajendraH svAvasaraM vijJAya lolAkSasyAM'Gge'vatIrNaH, tadA khaDgamAkRSya tena caNDikAyA mUrtirvipATitA / punastato'pi ratilalitA pUtkurvantI palAyya ripukampanAntikamAgatA. / lolAkSo'pyAkRSTA'sistAmanvAgataH ripukampanaH pUtkAraM zrutvA sacetanIbhUtaH khaDgamAkRSyotthito jAtazca kolAhalaH, samutthitAzcA''kRSTapANayaH sarve. bhttaaH| madadarpavazAdalabdha-sva-parivibhAgAH pravRttAH parasparaM prahartuM, nihatAzca zatazo bhaTAH palAyitA lokA itastataH / ____ atrA'ntare vimarzaH prakarSa vakti- "vilokaya vatsa ! AvirbhUto'yaM dveSagajendraH, pazyA'dhunA'sya vIryamiti / " pazyato dvAvapi tAvat nipAtito lolAkSo ripukampanena, jAtazca hAhAkAraH / tadvilokya vimarzaH prakarSamAha- "pazya tAta ! madya-paradArAbhilASayoranarthakAstvim, ata eva tyajanti sudhiyo madyaM paradArAzca / ... mithyAbhiniveza-dhanagarva kRtA jIvasya durdazA . ___ atha ripukampano bhrAtaraM hatvA svayaM nRpo jAtaH, pravarttitA janapade svAjJA / vimarzaprakarSAvapi puraM pravizya kautukaM vilokayataH, tadavasare mithyAbhimAnI ripukampanA'Gge praviSTaH / itazca ripukampanasyA'nyayA rADyA putraH prasUtaH tadabhidhAyakAbhyazceTIbhyo dattAni mukuTa-kuNDala-graiveyakAdyAbharaNAni nRpeNa, mithyAbhimAnAvezAt cintitaM cA'ho ! bhAgyanidhirahaM yat samakameva rAjyalAbha-putralAbhau me jAtAviti / prArabdhaH pratigRhaM praticatvaraM mahotsavaH, pramodameduraM yAvat tat samastaM rAjakulamasti, tAvat matimoha-zokAkhyau dvau subhaTau rAjakulaM pravizantau vIkSya prakarSeNa pRSTaM- "mAtula ! etau matimoha-zokau kva yAsyataH ?" vimarzeNoktaM- "rAjakule sAmpratametayorvAraka AyAto'sti tato vilokaya etayovilasitamiti / " tAvatA ekayA ceTyA nRpAntikamAgatyoktaM- "svAmin ! kumArasyA'Gge'svAsthyamasti ityAkarNanamAtrAt mati-mohazokAbhyAmAkrAnto nRpo duHkhapIDitamanAH putrAbhyarNamAgatya nAnAmantra-tantrauSadhAdi kArayituM lagnaH, paraM te sarve'pyupAyA USare vRSTaya iva viphalA Asan / kSaNAntare mRtaH sa baalstddhuHkhaato nRpastanmAtA ca dvAvapi dampatI matimohAviSTau ziraHsphoTahRdayaprahArArditau mUcchAmApya mRtau / jAtaM ca zokAkulaM samastaM rAjakulaM, tad dRSTvA vimarzo'bhyadhAda- "vilokaya vatsa ! bhavacakranagarakautukam ! prakarSo'pi sAzcaryam"ahaha mohasainikAnAM durvilasitamityanekavArtAparau pracalitau tato'nyatra mAtula. bhAgineyau sthitau ca vipaNi-vIthyAM kautukAvalokanArtham / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 paNDita zrI haMsaralaviracite tatra caiko mahebhyo haTTe niviSTo'sti, tasya purato bahavo vaNikapatrA lekhanatolana-kraya-vikrayAdivANijyaM . kurvanti / nAnAmaNi-ratna-svarNa-rUpAdyuccayAH patitAH snti| atha taM dRSTvA prakarSo vimarza jagau- "mAtula! kimayaM vaNik praNatikAriNo'pi narAn kaTAkSeNA'pi nA'valokate ? stutiparAn yAcamAnAn vA kiM cireNA'pi na prativakti, na zRNotyapi, nordhvaM vilokate'pi / ' vimarzaH prAha- "vatsa! etasyA'Gge mithyAbhimAnasya bhrAtA dhanagAbhidhaH praviSTo'sti tadvazA-dasyedRzI duravasthA jAtA'sti / paramayaM dhanAdikaM kSaNakSayIti na jAnAti / " iti yAvat tau vArtAM kurutastAvat rAgakezarinRpasuto'nantAnubandhi-lobhaH tasyA'Gke praviSTaH, atrAntare kazcid bhujaGgo rahasi taM zreSThinamAkArya bahumUlyaM ratnakhacita-mukuTamadarzayat, zreSThyapi stenA''hRtaM vijJAya lobhavazAt kiJcit svalpamUlyaM tasya dattvA mukuTaM jagrAha, gato bhujaGgaH, kSaNAd bibhISaNanRpasya sainyaM bhujaGgasya padAnusAreNa tatrA''gataM, dhRto bhaTaiH zreSThI samukuTaH, luNTitaM ca sarvaM tasya dhanasuvarNAdyaM, viDambitazcA'sau sarvajanasamakSaM kharAropAdi-vividha-viDambanAbhiH / .. samRddhi-sthiratopAyAH athaitavadalokyA''zcaryAkulamanAH prakarSoM babhASe- "mAtula ! kimetadindrajAlavilasitaM ? kiM vA svapno'yaM ? kSaNamAtrAdasyaivaMvidharddhivistaraH kathaM vyalIyata ?" vimarzaH prAha- "iyaM gatireva sadA dhana-vaibhavAdInAm, ata eva satpuruSA dhanagarvaM na kurvate / dhanalobhina: puruSAH akAryazatai-rnIcajanasevanairduSkaropAyasahasraiH kRcchreNa dhanAnyarjayanti, paraM tAni zAradAbhrapaTalAnIva teSAM pazyatAMmeva kuto'pi yAnti / atra prakarSo jagAda mAtula ! svabhAvacapalametad dhanaM kathamapi sthirIbhavati ?" tadA vimarzaH smAha- "zRNu vatsa ! dhana sthairyopAyAn, yaH kila nyAyArjitaM dhanaM labdhvA zuddhAcAraiH pravarttate, dInAnAthAdijanAnanukampate, parapIDAM na kurute, svazaktyA copakurute, cittaM vazIkurute, sukSetreSu dhanaM vyApArayati dhanamUchau~ na vidhatte ityAdyupAya- parasya tasya puMsaH puNyAnubandhipuNya nigaDitaM dhanaM sthirIsyAt / vezyA''saktAnAM durdazA itthaM nAnA vArtA-vinodaparAbhyAM tAbhyAM tadavasare kazcid yuvA daridraH parihitamalimlucazaTitaprAyAM'zukaH kiJcid-dravyavyayena catuSpathamadhyAd modaka-tAmbUlAdi gRhItvA kiJcit niSkrayeNa rajakagRhAd vizadavAsAMsi paridhAya surabhitaila-puSpAdibhi: svAGgaM vibhUSya kvApi vrajan dadRze tamAlokya prakarzaH papraccha mAtula! ko'yaM Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -2 darvidha-prAyo'pi svAGga-vibhUSApUrvakaM modaka-tAmbulAdi lAtvA kva gacchan bhaviSyatIti?" vimarzaH prAha- "zRNu vatsa! ayaM samudradattebhya suto ramaNa nAmA etanagaravAstavyo gaNikA-vyasanA-dhInatayA niSThApita sakalapitRdhano dAsyakarmabhirlokagRheSvAjIvikAM vidhatte / adya tu kutazcit kiJcid dravyalezamavApya tadvyayenA'GgavibhUSAdi-pUrvakaM madanamaJjaryAH paNyayoSitaH sutAyAH kundalatAyAH pArzve yAti / prAgapi tayaivA'sya pitRsatkamasaGkhyaM dhanaM niSThApitaM, tadanu nirdhanaM zabaprAyaM matvA gRhAdenaM nirakAsayat, tathApyadyA'yaM bhogatRSNayA vivazI-kRtaH kAmadeva ghAtitaH punastatra yAti, pazyAva AvAmapyetat kautukamiti / tamanugatau vimarza-prakarSAvapi gaNikAlayam / .. atrAntare nakramoTana-pUrvakaM prakarSaH prAha- "ahaha ! ko'yaM mahAn durgandhaH samucchalati?'' vimarzaH prAha-"vatsa! kiM na pazyasi viSTApiTharyA etasyA gaNikAyAH zarIrottho'yaM durgandhaH yata etA amedhyapUrNabhastrA-prAyA dvAdazarandhraniryanmala-mUtrAdyAvilA: kRmi-vasA-mAMsA-'sthi-zleSmAprabhRtyazucivastu-vyAptAntarAH kRtrimagandha-puSpAdisaMskAraiH kSaNaramyAM zobhAmutpAdya kAmAndhIkRtajanAn mohayanti / " ityAkarNya prakarSaH prAha- "aho ! soDhumazakyo'syA durgandhaH / yAvo bahiriti" kRtvA nirgatya sthitau bahire vilokayataH / / atha ramaNo gato gRhAntadRSTA madanamaJjarI / atha tayA tamAyAntaM vIkSya kiJcicca sambhogaM lakSayitvA sAdaraM kapaTavAkyaM babhASe- "aho ! subhaga ! tvad gamanadinA* dArabhya matsutA kundalatikA tvaviraheNa jalAd dUrIkRtA sapharIvA'tyantaM tAmyati" ityAdi vacobhiH kapaTarAgamupadarya punarAha- "sAmprataM rAjaputraH caNDAbhidho'trA''yAsyati tato muhUrttamAtraM nilIya tiSThatu bhavAniti" yAvad vadati tAvad upAgatazcaNDastaddarzanAdeva praviSTo ramaNasyA'Gge bhayanAmA mohsainikH| atha dRSTamAtrAt saJjAtakopena. caNDena churikayA karNa-nAzAcchedaM kRtvA cakSuSA kANIkRtya pAdaprahArAdibhirbhRzamAhatya paNyayoSidbhyAM nAnA vikatthanaparAbhyAmupahasyamAno gRhAt niSkAsito ramaNastatrA'pi caNDasya bhaTairgADhaM yaSTi-muSTyAdibhiH prahataH paJcatvaM prapede / iti tad vRttAntaM vilokya vimarza Aha- "pazya prakarSa ! vArayoSitAM kauTilyaM kapaTapANDityaM ca, pazya ca kAmadevasya zaktiM, pazya gaNikAsatkAnAM duSTodarkam, ata eva satpuruSaiH jAti-zIla-dhana-lajAdi-rirakSiSayA'nekA'narthapUrapravAhinyaH paNyayoSito dUrata eva pariharttavyAH" punarvimarzo jagau- "vatsa ! anantAnantakautukamayaM Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 . paNDita zrI haMsaratnaviracite bhavacakra-nagaraM, stokAni cAvayoravadhidinAni, . tadehi yAvo vivekaparvataM, tacchikharamAruhya pazyAvo yugapadeva samastaM bhavacakracaritaM, vivekazikharasthitAnAM hi sakalaM bhavacakra-svarUpaM dRSTi-gocarIbhavatItyArUDhau dvAvapi vivekAdrizRGgaM pazyato bhavacakrasvarUpam / .cUtavyasanakatA dardazA, zikAra-mAMsabhakSaNadoSAH / . atrA'ntare kazcidekaH pumAn bhayavepamAna-gAtro vivasanaH khaTikA-dhavala-hasta: pizAca iva kSut-kSAma-kukSI dInavadano vikIrNakezastaralitadRzA dizaH pazyan kaizcinnarairveSTito- dRkpathamAgataH, tadA prakarSaNa- "ko'sAviti pRSTe vimarzaH prAha"kubera-sArthavAhasya mahAdhaninaH putro'yaM dhanezvaranAmA dyUtAdyAsakto lokaiH kapota iva yathArthakRtAbhidho vyasanApalakSaNAt pitrA bahiSkRtaH, zatazazcauryodyaparAdhe'pi rAjJA rAsabharohaNAdibhirviDambya vaNikputra iti jIvanmukto'dya rAtrau ziraH pratijJAya krIDan dyUte parAjito dyUtakArairebhiH sarvaiH sambhUya zirazchedArthaM veSTito'sti' ityA-karya prakarSo'vocat- "mAtula ! yaditthaM dhanavaibhavAdi-kSayakaraM prANApahArAdyanarthahetu dyUtaM pazyanti tarkhete lokAH kathametadAcaranti ?" vimarza Aha- moharAjena svazaktyA'ndhIkRtAH pazyanto'pi na pazyanti / ye tu mohadyaparAbhUtAH santi te. tu dUrata eva dyUtaM tyajanti, ityAdi-vArtA'ntare punaH prakarSeNa pRSTaM- "mAtula ! ko'yaM kazcidazvArUDho'TavyAmAkRSTA'siH zRgAlamanudhAvati ? kimarthamasau bhISmagrISmAtape kSut-tRSA''kulitAGgo'TavyAM paryaTati ?" vimarzaH prAha- "vatsa ! ayaM lalitapurAdhipo lalanaMnAmA'ti-mRgAyA''sakto'harnizaM tatparatayA vismAritasakala-rAjyakAryaH pradhAnAdibhirbahuzo niSiddho'pi mRgayAmamuJcan rAjyA'nucito'yamiti kRtvA dezAt niSkAsitaH sthApitazcaitat pade'sya putraH, so'yaM lalano vane kSudhA tRSA bhRzaM bAdhito'pi mAMsalolupatayA'nizaM paryaTannAste / ihA'pi svajanadhanAdibhraSTaH paratrA'pi ca nirayAdigatiM lapsyate / " yAvat mAtula-bhAgineyAviti vArtA kurutastAvadasau zRgAlanyastadRSTirazvavegAdalakSita-bhUmivaiSamyo'gAdhagoMdare saturagaH sahasA papAta kSaNAt mRtazca / tad vilokya vimarza Aha- "pazya vatsa ! AkheTakaphalaM, tataH sadbhiH sAkSAd duSTodaka vijJAya varjitavyaM mAMsabhakSaNaM pAparddhikaraNaM ca / vikathA phalam / ____ athaitadavasare kiJcit pumAMsaM yamakiGkaraprAyai rAjapuruSairjihvAmutpATya taptaM trapu pAyyamAnaM vilokya prakarSo'pRcchat- "mAtula! ko'yaM ? kovA'syA'parAdho bhaviSyati? Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -2 yadamI taptatrapu pAyayanti enamiti / " vimarzo'vadat- "caNakapuravAstavyaH sumukhanAmA zreSThI mahAdhano sa bAlyAdeva strIkathA-bhaktakathA-dezakathA-rAjakathA-lakSaNAsu catasRSvapi vikathAsvatyAsaktimAn vAcATo lokairdurmukha iti dhRta-yathArthanAmA'nyedyu puranRpe tIvrAbhidhe kaJcid ripubhUpamabhiSeNayituM prasthite katicid dineSu vyatIteSu "asmannRpastu pratyarthi-nRpeNa parAbhUtaH kuto'pi gataH, pratyarthisainyaM cA'traM puramoSArthamAyAtIti palAyadhvaM bho lokA !" ityanena vipralapitam / tat trAsAt purajanaH sarvo'pi palAyitaH, puraM zUnyaM jAtam / itazca satvarameva tIvranRpaH zatru vijitya jitakAzI puramAgato, lokA api nRpAgamana-muditAH puramAyAtAH / kramAt nRpeNa puratrAsakAraNe pRSTe kasyacit mukhAt trAsotpAdanamUlamenaM durmukhamavetya kopAdhmAtena rAjJA sva-sevakAn pratyAdiSTaM- "yaduta bho bhaTA ! yayA jihvayA'nena durmukhena vipralapitaM sA jihvA samUlamunmUlyatAm yad-galanAlAdiyaM pravRttirnirgatA tatra galanAle taptaM trapu kSipyatAmiti / " " tadeteH bhaTAH nRpAdezAdasya viruddhabhASaNaphalametadupadarzayanti tadA prakarSa UMce"vikathAsaktAnAmavimRSTabhASaNa-parANAmiyamevAvasthA bhavati, ata eva satpuruSAH sarvajanahita-parimita-tathya-bhASakA eva gIyante'to hitecchubhirvikathA varjanIyAH / " tadavasare ekaH kazcidujvalaH pumAn rAjamArne yAti, taM dRSTvA prakarSeNa pRSTa"ko'yaM zubhratanuH pumAn yAtIti ?" vimarzo jagau- "vatsa ! ayaM rAgakezarirAjasya bhaTo harSanAmA mAnavAvAsapuravAstavyasya vAsavanAmno mahebhyasya ciraviprayukta-dhanadattAbhidha-vayasyasamAgamamuditasya gRhe yAti iti gato harSastatra / atha vAsavazcireNAgataM dhanadattaM vIkSya harSavazAt samAliGgayA''sanaM dattvA kuzalAdivA" papraccha, pramuditaH sarvo'pigRharjanaH, evaM vAsavaH sapirajano yAvat mahAharSavaMzo mitreNa vinodavArtI * karoti tAvadeko lambanakanAmA vAsavasya gRhadAso dezAntarAdetya mlAnavadanaH kiJcid vaktumupacakrame / athaM tadaivekaM zyAmapuruSaM vAsavagRhaM prati vrajantaM vIkSya prakarSaNa "ko'yamiti?" vimarza prati pRSTaM- vimarzaH prAha- "vatsa ! ayaM zokasya mitraM viSAdanAmA mohasainiko vAsavagRhaM yAti / yato'sya vAsavasyopayAcitazataireko varddhanamAnA putro'bhUt / krameNa sa yauvanaM prApto vANijyArthaM vAsavena vAryamANo'pi bahudhanamAdAya dezAntaraM gatastatra ca kiyantaM kAlaM sthitvA koTizo dhanAnyarjayitvA mahatA sArthena sAkaM gRhamAgacchan krUracauradhATyA muSito, gRhItaM sarvasvaM luNTitazca sarvo'pi sArthaH, gRhItazca mahebhyo'yamiti kRtvA saparijano varddhanazcauraistanmadhyAdeko Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .48 maalvircite| - paNDita zrI haMsaratnaviracite / gRhadAso lambanakanAmA palAyya gRhAgato'sti, sa dhanaharaNAdivRttAntaM kathayatyataH svaprastAvaM matvA viSAdo yAtIti / " . atha lambanenokto vRtAntaH praviSTazca vAsavAGge viSAdastadvazAt "hA vatsa ! hA vardhana ! tvaM mayA vArito'pi videze'gAH, kiM kurve'haM ? sarvasvamapi hAritaM tvayA / atha kenopAyena tvAM mocayAmItyAdi" pralapituM lagnaH parijanaH, sarvo'pi viSAdavazAdAcakranda / atra prakarSaH prAha- "mAtula ! kimetad bhavacakravAstavya-janAnAM svarUpam ? yad kSaNAd hRSyanti kSaNAcca viSIdanti / " vimarza Aha- "vatsa ! mohavazAdete bAhyajanA dhanaputrAdi labdhvA kSaNena hRSyanti vizvamaMpi tRNIyante, kSaNena ca tad-vastu-vinAze zoka-viSAdAdi parAbhavanti, ye ca vivekinaH santi te tu dhanAdyanitya-vastunaH prAptau nAze ca harSa zokaM vA na kurvate, kiJca nAnAzcaryamayametad bhavacakrapuram, evaM pratyekaM pratyekamatra kiyanti kautukAni vilokyante tataH saMkSepAdeva bhavacakrasvarUpa-jJAnopAyaM te vacmIti / / ... caturgatisvarUpam / / - pazya vatsa ! 'imAni mAnavAvAsa-vibudhAlaya-pazusaMsthAna-'pApipaJjarAkhyAni catvAri purANi yadyapi bhavacakre'saGkhyAni purANi santi tathApImAni catvAri mahattarANi, anyAni sarvANyApyetadantargatAni tadeteSu dRSTeSu dRSTaM sarvamapi bhavacakrapuraM, tatra prathamamidaM mAnavAvAsapuraM pazyA'tra mohAdibhirbhRzaM viDambitA janA: kecat sukhinaH kecit duHkhinaH, kecit muditAH, kecid viSAdavantaH, keMcidrAgAsaktAH keciddveSasaMtaptAH kecit subhagAH, kecicca durbhAgA ityAdi-vividhAvasthA dRzyante / tathA dvitIyaM vibudhAlayapuram, atratyA janA api ratnamayavimAna-puSkariNI-kalpadrumAdikrIDayA surAGganAvilAsaiH cintA-samakAlopasthitAbhIpsita-bhogAdibhizca sAtavedanIyamanubhato'pi IrSyA-bhaya-zoka-krodha-viprayogAdibhirmohasainikairviDambyamAnA eva dRzyante / tRtIyamidaM pazusaMsthA-napuram, atra tu kSut-pipAsodvega-dAha-bhaya-tADanapAratantryAdi * nAnA-viDambanAbhiH vAstavya janAn moharAjo. viDambayati / karmapariNAmarAjenAsAtavedanIyAkhyabhaTo'tra sadA niyukta evA'sti / tathA caturthametat pApipaJjarapuram, atratya-janastu nityaM nibiDa-duHkhAsakto evA''ste, yatastaptatAmrapAna-khaDgacchedana-mudgara-ghAtana-krakacadAraNa-lohayantrapIlanAdibhiH satataM pIDyamAno'sti atra pApipaJjare'dho'dhaH sapta pATakAH santi tatrA'pya-dho'dhaH pATave 1. DL2 / pApapaJjarA VL1 // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -2 yathAkramamadhikAdhikaM duHkhamityetad duHkhaM nirNetaM kevalaM kevalyeva prabhastadevaM samasto'pi bhavacakravAstavyajano'kRtasantoSa-zaraNo moharAjena pIDito'sti iti / jarA-roga-mRtyu-durjanatA-kurUpatA-daridratA-durbhagatAsvarUpam / / atrAntare bhavacakraprasarpiNI: kAzcit sapta strIvilokya prakarSeNa tatsvarUpaM pRSTo vimarza Aha- "vatsa ! jarA-rujA-mRti-durjanatA-kurUpatA-daridratA-durbhagatAkhyA: saptaitAH striyo yathAsambhavaM bhavacakravAstavyajanAn samAzrUiSya sva-sva-vipAkAn darzayanti, tadyathA-kAlapiraNatyAjJayA prathamA strI jarAkhyA tAruNyamadoddhatAnapi prANino vijitya galitapalitAGgAn prakSINasarvendriyabalAMzca karoti / tathA'sAtAvedanIya-nirdezAt dvitIyA rujA'bhidhA strI bala-buddhayAdi-bhraMzaM vAta-pitta-kaphAdivikAraM ca kroti| jvarA-'tIsAra-kuSTa-prameha-zUla-cchaIi-bhrama-zvAsa-kAsa- kaNDUjalodarAdayo'syAH parivArastena saha sambhUya nIrogatAM hatvA janAn pIDayati / tRtIyA mRti-nAmnI eSA tu AyuHkarmaNaH kSaye viSA-'gni-zastrodaka-parvatAdipAtA''kasmikabhayAMdibhiH sambhavati / iyaM strItve'pi ekAkinI zakra-cakryAdIn mahojaso'pi nipAtayati / yuva-bAla-vRddha-sabalA-'bala-nRpa-varAka-paNDita-mUrkhAdiSu sarveSu tulya-pracArA, tribhuvane'pyakuNThita-vikramA dhanasvajanAdisarvaM parityAjya puNyapApAnyatara-sambalAn prANinaH paraloke nayati, durjanatAkhyA caturthI strIyaM pApodayAt saMbhUtA prANinAM matsareA-'sUyA-mithyAkaitava-vizvastavaMcana-kRtaghnatAdya-palakSaNAni karoti, puNyodayajanitaM saujanyaM ca vinihanti / paJcamI kurUpatA duSTanAmakarmodayaniyuktaiSA prANino'ndha-kANa-khalati-kuNi-kubja-vAmanAvanAyadi hInAdhikAGgAn virUpAn vA vidhatte / SaSThI daridratA-bhidhA antarAyanRpAdiSTaiSA dyUtAdivyasana-jalA-'gni-caurAdi-nimittairdhanakSaye prAdu-rbhavaMti / dInatA mUDhatA prAyo bahvapatyatA bahvazitA cittavaikalyam anudyamam ityA-dayo'syAH parivArastena militA puNyodayajanitamaizvaryaM nihatya prANinaH pIDayati / saptamI durbhagatA iyamapi duSTanAmakarmanRpAdiSTA puNyodayadaM saubhAgyaM nivArya prANino durbhagAn sarvalokApriyAn kroti| ityetAH sapta striyo vizvavyApinyo yathAsambhavaM sarvalokAn pIDayanti / yadyapi sAmAnyena karmapariNAma-kAlapariNati-svabhAva-lokasthiti-bhavitavyatAdibhiH kAryajAtaM niSpadyate, tathApi vizeSApekSayA etA api sva-sva-vipAkAnAM hetubhUtAH santyeva tathA nizcayanayApekSayA yadyapyapratIkArA etAstathApi vyavahAranayamAzritya etatpratIkArAstapaHprabhRtayaH santyeva nayadvayAdhInaM hi sarvajJadarzanaM prAya: sarvo'pi jano vyavahAramavalambya Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 paNDita zrI haMsaratnaviracite pravarttate, tataH sadbhiryathAkathaJcidetAsAM nivAraNopAye yatitavyaM iti zrutvA prakarSo jagAda"he mAtula ! yatraitA jarAdayo na prabhavanti evaMvidhaM bhaviSyati kimapi sthAnam ?" vimarza Aha- "astyanantasukhAspadaM nirvRti nAma-nagaraM, yatra jarAdInAM pracAra eva na kadA'pyasti, paraM tattu jJAna-darzana-cAritrANAmekAntasevayA prApyate / SaDdarzanasvarUpaM, bhautakathAnakam punaH pRSTaM prakarSeNa "mAtula! yadyapi samastamapIdaM bhavacakranagaraM moharAjAdibhirvyApta tathApi mithyAtvA'mAtyasya kutra kutra sthAne'dhikArazaktiriti ?" tadA vimarza Aha"vatsa ! pUrvokteSu mAnavAvAsAdi-caturdhvapi pureSu mithyAtvasya sthitirasti paraMtvasya vizeSasthitiyogyAni tu SaTpurANyetAni naiyAyika-vaizeSika-sAGkhya-bauddha-mImAMsakanAstikA'bhidhAni / eSu dvitIyaM puraM prathama pura evA'nta rbhavati, ataH paJcaivocyante / etAni mithyAtvamantriNaH sadAnivAsasthAnAni, paraM viveka-parvatasyA'pramattatAkhyazikharavartti yatpuraM dRzyate tadetajjainapuraM sakalazobhAspadaM, etadvAstavyajanAn parAbhavituM mithyAtvA'mAtyo na prbhuH|" prakarSa Aha- "kathamete jainapuravAstavyA janA anyapurapaJcakavAstavyavat mithyAtvena na parAbhUyante ?" vimarzaH prAha- "purapaJcakavAstavyAstu svakapolakalpitaM kaJcidunmArgamavalambya pravRttAH, pazcAcca digmUDhA mArgamajAnAnA vizaraNA mithyAtvamantriNA bahudhA viDambyante, cireNA'pi ca nirvRtiM na labhante / jainapuravAstavyAstu samyagdarzana-kRtAdhipatyAsta-duktamArgamavalambamAnA acireNaiva nirvRttipuramAsAdayantIti teSAM pRthag upAdAnam / " ___ atha vimarzaH purapaJcakavAstavya-janAnAmasamIkSitapravRtti-saMvAdakaM bhautakathAnakamAha-zRNu prakarSaH- kutracit pure sadAziva-nAmA bhautAcAryo badhiro'sti / ekadA kenacid dhUrteNA''gatya karasaJjayA kathaJcit tasmai jJApitaM- yaduta 'ripuvad-vyAdhirapyupekSito'gre mahAnAya jAyate' iti nItivAkyAd bhavidbhirapi nopekSaNIyo'yaM bAdhirya-vyAdhiH, karttavya eva tvaritamasya pratIkAra ityuktvA gate tasmin sadAzivastadvacaH pratipadya svaziSyaM zAntizivaM bhaiSajya-pRcchArthaM vaidyagRhe preSIt / atha zAntizivo yAvad vaidyagRhamAgatya vilokayati tAvat tadavasare vaidyaH svasutaM rajjubhirniyantrya laguDena tADayati / tad-vilokya kathamasau tADyate iti zAntizivena pRSTe vaidya Aha- "yadayaM badhiro'sti tadevaM bAdhirya-pratikAraH kriyate / " punaH svastriyA'pi nivAryamANo vaidyastathaivAha, punaH prAtivezmikAdibhirapi kAraNa pRSTe Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -2 "nA'yaM zabdazatairapi kiJcit zRNotItyasya pratIkAraH kriyate, tato na kenA'pi nivAritavyam, itthamevA'sya bAdhiryaM yAsyatIti' bhRzaM tADayAmAsa / / ___atha zAntizivaH paramArthAnabhijJastavaidyoktamevAvadhArya kRtakRtyaM manyaH svAzramamAgatya guruM stambhe dRDhaM baddhavA vaMzAdikambAbhirbADhaM tADayituM lagnaH, yathA yathA'sau pUtkaroti tathA tathA gADhaM tADayati, tadarATi zravaNAt militaiH lokaiH "re re duSTa ! kimidaM karoSi?" ityukte "yUyaM na jAnItha mayA vaidyamukhAd bAdhiryapratIkAro'yaM zruto'sti, tataH svAcAryasya bAdhiryamapanayAmi / dUre'pasarata yUyaM, yadi ca bhavatsu kazcidantarAle patiSyati tadA tamapi tADayiSyAmyahami" tyuktvA punarbhRzaM kudRyituM lagnastatastaM vaidheyaM matvA lokaivaidyamAkArya svarUpaM pRSTaM, vaidyastamAha- "aho mUrkha ! matputrastu paThanamanAdRtya krIDAsaktatayA mad-vaco'vagaNayan zikSArthaM mayA tADito lokaiH pRSTe ca kopavazAt mayA na zRNotItyuktaM, paraM tADanAd bAdhiryaM kathaM nivarttate?" ityAdi zrutvA lokaiH sa bahudhA nirbhartsato mocitazca sadAzivaH / tato "he prakarSa ! evaM naiyAyikAdyAH paJcA'pi zAntizivavat yatastato yat tat kiJcid api zrutvA tadevA'GgIkRtyonmArge dhAvantaH paribhavA''spadIbhavanti, svArthaM ca na sAdhayantIti / " ____ punaH prakarSa Aha- "ye'mI naiyAyikAdyAH paJca tathA ye ca jainAste sarve'pi tattvajJAnAdeva muktiM vadanti tataH ko'sti teSAM bhedaH?' vimarzaH prAha- "zRNu vatsa ! eteSAM SaNNAmapi pRthak-pRthak vAditvaM tathAhi - tAvat naiyAyikAstu pramANa-prameyasaMzaya-prayojana-dRSTAnta-siddhAntA'vayava-tarka-nirNaya-vAda-jalpa-vitaNDA-hetvAbhAsa-cchala-jAti-nigrahasthAnAnAM SoDaza-padArthAnAM tattvajJAnAt mokSaH / pratyakSA'numAnopamAna-zAbda-bhedAccatvAri pramANAni vadanti / tathA vaizeSikA dravya-guNakarma-sAmAnya-vizeSa-samavAyA iti tattva-SaTkaM pratyakSA-'numAne dve ca pramANe mnynte| ubhayeSAmapIzvaro devastata ekadaivatatvAt parasparaM tattvAnugamAcca vaizeSikA naiyAyikamata evA'ntarbhavanti / ubhaye'pi zaivA ucyante / sAGkhyAstu sattvaM rajastama iti guNatrayaM tathA prakRti-mahadahaGkAra-sparzana-rasana-ghrANa-cakSuH-zrotra-pAyUpastha-vAkpANi-pAda-mana:-zabda-rUpa-rasa-gandha-sparza-pRthivyapa-tejo-vAyvA-''kAzalakSaNAni caturviMzati tattvAni puruSaM paJcaviMzatitamaM manyante / tanmate pramANa-tritayaM pratyAkSA-'numAna-zAbdalakSaNaM, prakRti-viyogo mokSa iti ca vadanti / sAGkhyA: kecit nirIzvarAH kecidIzvaradaivatAH kecicca nArAyaNa-daivatA iti / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNDita zrI haMsaratnaviracite ____bauddhAstu duHkhA-''yatana-samudaya-mArga-lakSaNAni catvAryAryasatyAni tattvatayA manyante / vaibhASika-sautrAntika-yogAcAra-madhyamA iti catvArastad bhedAH / eteSAM caturNAmapi sugato devatA, kSaNikAH sarve padArthAH / pratyakSamanumAnaM ceti pramANadvayaM, rAgAdijJAna-santAna-vAsanoccheda-sambhavA muktiriti siddhAntaH / mImAMsakAstu nAsti kazcitsarvajJAdi-vizeSaNaviziSTo jagati devastato'pauruSeyebhyo nityebhyo vedavAkyebhya evArthavinazcayaH karttavyaH / tato vedapAThapUrvakaM dharmajijJAsA kAryetyevaM vadanti / nodanA lakSaNo dharmastat pravartakaM vedavacaH 'sva:kAmo 'gniMyajedi' tyAdi / pratyakSA-'numAnazAbdopamA-'rthApattyabhAva-lakSaNAni SaT pramANAni, Atmanyavalayo muktiriti teSAM siddhAntaH / nAstikAstu tAvat puNya-pApa-paraloka-dharmA-'dharma-jIva-svarga-mokSAdisarvamapyapalapanti / etAvAnevA'yaM lokaH paJcabhUtAtmako'yaM deho madyAGgotthAmadazaktiriva bhUtasamudAyotthamidaM caitanyaM, dehe naSTe idamapi nazyati, kutastarhi bhavAntaragatiH ? tato dRSTasukhaparityAgenA'dRSTe svargAdau prayatnastu marIcikA-dhAvanakalpa' iti nAstikAnAM pratyakSameva pramANaM, itthaM he prakarSa ! ete naiyAyikAdyAH paJcA'pi sva-svamate vAgDambara-sphoraNAt paNDitammanyA api klIbA raNAGgagaNamiva paraspara-saTTe pramANabhUmikAM nA''kramante / jainasiddhAntasvarUpam jainAstu 'jIvA'jIvA''zrava-saMvara-nirjarA-bandha-mokSa-iti-sapta-tattvAni, puNya-pApamIla-nAt navA'pi / tatra zubhA'zubha-karmaNAM kartA bhoktA ca caitanyalakSaNo jIvastad-viparIto'jIvaH / satkarmavipAkaH puNyaM, asatkarmavipAkaH paapm| mithyAtvA'virati-kaSAya-yogairhetubhiryadvandhahetuka-karmapudgalAdAnaM tadAzravaH, tinnarodhaH saMvaraH, AtmanaH karmabhiH saMzleSo bandhaH, karmaparizATo nirjarA, nirjarAyA phalaM mokSaH, sa tu aatyntikdehaadiviyoglkssnnH| tathA'jJAnAdyaSTAdazadoSarahito vItarAgo devaH, paJcamahAvratadharaH samyaktvanirUpako guruH, jJAna-darzana-cAritrarUparatnatritaya-lakSaNo dharmaH, anantaparyAyAtmakaM nityA'nityam utpatti-sthiti-vinAzamayaM dravyajAtaM, pratyakSA-'numAne dve pramANe, jJAna-kriyA-saMyogAcca muktiriti' vadanti / tato vigalita-sakala-kalaGka-kazmalaH zANollikhita-jAtyamaNiriva satkevalAlokasAkSAdbhUtasamastavastu svarUpa: sarvajJopadiSTatvAt na kutrA'pi jainamArgo vicchAyatAmAsAdayati / naiyAkiAdyAstu kRtrimakAntiM dadhanto'pi kAcamaNaya iva na parIkSAzANollekhaM sahante, ata eva te ciraM yAvat klizyamAnA api muktiM nA''pnuvanti / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -2 evamanye'pi kriyAvAdi-prabhRtayastriSaSTyadhikazatatrayamita-pAkhaNDino nihnavAdyAzcotsUtraprarUpakA virUddha-mArgacAriNaste sarve cirakAlaM tapaHprabhRtikriyAM kurvanto'pi mithyAtvA'mAtya-parAbhUtAH pratyuta saMsAravRddhikAriNo bhavanti / jaina sAdhu svarUpam prakarSaH prAha- "vilokyate tajainapuraM, te ca mithyAtvamohAdyaparAjitA jainA janAH iti gatau dvAvapi apramattatA-sAnusthaM jainapuraM, dRSTAstatra jainAH / " sAdhavo mohAdibaladhvaMsakAH, tAn vilokya vimarzaH prAha- "vatsa ! vilokayaite sarvajantujAtahitAH hitamitasatyavaktAraH caturvidhA'datta-parihArakAH divyaudArikamaithunavarjakA:- bAhyA'bhyantaraparigrahavipramuktAH, svadehe'pi niHspRhA dvAcatvAriMzad-doSavarjitAhAra-grAhakAH paJca-samiti-trigupti-samupayuktA mohAdi-vairi-ghAtakAH eteSAM cittavRttyaTavyapi mahAsundarA, sadAlokA anantaguNaratnasambhavabhUmiH, pramattatA-saridapi zoSamA-gatA, bhagnaHcitta-vyAkSepamaNDapaH, patitA tRSNA-vedikA ityAdisakala-sukhahetu-muditAH sukhaM tiSThantyatraite / ityAdi zrutvA prakarSaH punaH savizeSaM jainapurasvarUpaM pprcch|' jainapuravarNanam vimarza Aha- "vatsa! bhavacakrapuramadhye cittavRttyaTavyAmevA'yaM vivekanAmA parvataH, asyopatyakAyAM sAttvikamAnasanagaraM nirmalacittAdIni bahUni nagarANyAtrA'nta-rbhavanti / ata ye prANinaH samyagdarzana-sadAgamopekSitA mohAdivazavarttinaste kadA'pi sAttvikamAnasAdIni purANi viveka-parvataM vA dRSTamapi na kSamAH / viveka-parvatA'dhi.tyakAyAM cedaM jainapuraM, dhanyA evA'tra pure nivasanti / karmapariNAmarAjo'pyeSAM sama-dhikA'dhikasauMkhyapradaH sAttvikapuravAstavyAstu mArgAnusAriNa ityucyante / jainapura-vAstavyAste jainA iti| te ca viveka-parvatoparisthAH samastamapi bhavacakrasvarUpaM hastAmalakavat pazyanti / mohAdayo'pi kadA kadA antarAlaM vilokya jainAnupadrotumA-yAnti, paraM vivekadurgAzritatvAd akiJcitkarA eva pratinivartante / yadyapi mAnavA-vAsAdiSu caturdhvapi jainA vasanto dRzyante / tathApi tattvataste jainapura eva snti|" prazastamohAdisvarUpam prakarSa Aha- mAtula ! kilaiteSu jaineSvapi mithyAtvAdhInajanavat mohAdayo dRzyanta eva / yadete'pi jinabimbAdiSu mohaM dadhati, svAdhyAyakarmaNi rAgiNaH sAdharmikeSu snihyanti, zubhakriyAyAM prItimantaH, gurudarzanAt hRSyanti, vratAtIcArAn dviSyanti, vratalopAya krudhyanti, pravacanapratyanIkebhyo ruSyanti, karmanirjarayA mAdyanti, pratijJA Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 paNDita zrI haMsaratnaviracite nirvAhe'haGkarvate vratamAlinyaM jugupsanti, hRSIkakitavAn vaJcayante, tapaH-karaNAdiSu lubhyanti, vaiyAvRttyAdau samutsahante, paropakAraM kRtvA kRtvA'pi na tuSyanti, pramAdacaurAn nijanti, bhavabhramaNAd bibhyanti, duSTAcarite zokaM prayAnti, nijaduSkRtaM nirAkurvate, jinAjJArUpAM striyaM bahu manyante, ityAdi ceSTitairmohAdi-sadbhAvaH sphuTa eva dRzyate tatkathamete mohAdidhvaMsakA ityucyante / " vimarzaH prAha- "vatsa ! satyaM tadetat, paraM mohAdayastu prazastA'prazastabhedAd dvidhAH santi, tatrA'prazastA: karmapariNAmapakSapAtinaste mithyAtviSu bhavanti, ye ca prazastAste cAritradharmapakSapAtino jaineSu bhavanti / " cAritradharmanRpasvarUpam ___ evaM vividha-vArtAparAbhyAM tAbhyAM dadRze puratazcittasamAdhAnamaNDape niHspRhatAvedyAM jIvaparAkramAkhya-viSTaraniviSTo dAna-zIla-tapo-bhAva-rUpa-mukhacatuSTayakalitazcAritradharmanRpaH / atha tad-darzana-muditaM prakarSa vimarzaH prAha- "vatsa ! pazyaiSa cAritradharmanRpo mukhacatuSkeNa dharmamArgamupadizati / tadyathA-prathamamukhena janAn abhayasupAtra-viSayaM dAnaM dApayati, anukampAdi-dAnamapi na niSidhyati / bhU-kanyA-madhulavaNa-rathA'zvAdi-mahArambhakaradAnaM tu niSidhyati / dvitIyamukhena cA'STAdaza-sahasrazIlAGgabhedakalitaM zIlapAlanamAdizati / tRtIyamukhena dvAdazadhA nirAzaMsaM tapaH kArayati, paJcA'gnisAdhana-mAghasnAnAdi-laukikaM duSTatapastu niSidhyati / caturthamukhenA'nityAdi-dvAdazabhAvanAH samAdizati / cAritradharmanRpaparivAra: - asya ca cAritradharmasya yat-kiJcidekaikamapi maNDapavedikA-siMhAsanAdivastu tAdRk prabhAvaM yadanubhAvAt mohAdayo hataprabhAvA dUrata eva nazyanti / punaH pazya prakarSa! eSA nRpAbhyaNa sthitA'tisundarA'GgI viratinAmnI pttttraajnyii| iyameva prANinAM muktidaatrii| tathA ete rAjJaH puraH paJca puruSAste sAmAyika-chedopasthApanIya-parihAra-vizuddhisUkSmasamparAya-yathAkhyAtanAmAno rAjJo'GgabhUtA vayasyAH / ete prANinaH pApAt nivarttayanti / tathA etAni daza-mAnuSANi rAjJaH parikarabhUtAni, tatra prathamaM kSamA, dvitIyaM ArjavaM, tRtIyaM mArdavaM, caturthaM muktiH, paJcamaM tapaH, tasya punAdaza-mAnuSANi privaarbhuutaani| tatrA'nazanonodaritA-vRttisakSepa-rasatyAga-kAyakleza-saMlInatAkhyAni SaT bAhyasaJakAni, prAyazcitta-vinaya-vaiyAvRttya-svAdhyAya-dhyAna-kAyotsargAbhidhAni SaT Abhyantara-saJjJakAni / ebhirvRtasya tapaso mAhAtmyAt sAdhavaH karmapariNAmanRpaM Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -2 jarjarIkurvate / SaSThaM saMyamanAmakaM, tacca paJcAzravavirati-paJcendriya-nirodhakaSAyacatuSkajaya-yogatrayanirodhalakSaNa-saptadaza-mAnuSakalitaM, saptamaM ca satyam, aSTamaM dravyabhAvabhinnaM zaucaM, navamaM cA'kiJcanyaM, dazamaM brahmacaryaM ceti ebhirdazabhitto'yaM rAjJo jyeSThaputro yatidharmanAmA vAmAne cA'sya patnIbhAvasAratAbhidhA, tathA dvitIyo'yaM rAjJo laghuputro gRhasthadharmAbhidhaH sthUlahiMsA-mRSAvAdA-'dattavirati, paradAraparihArecchAparimANa-dig virati-bhogopabhoga vratA-'narthadaNDavirati-sAmAyikadezAvakAzika-pauSadhopavAsA-'tithisaMvibhAganAmaka-dvAdazamAnuSavRto'sya ca samIpasthitA iyaM sadguNaraktatAkhyA patnI / samyagdarzana-samyagjJAna-santoSAdayaH saparikarAH ayaM ca mahaujAH cAritradharmarAjasya samyagdarzanAbhidho mahAmAtyaH, rAjJo rAjakumArayozca parama-hitAbhilASI san rakSAM karoti / ete copazama-saMvega-nirvedA'nukampA-''stikyanAmAno'sya mahAmAtyasya kIrttikhyApakAH, maitrI-muditAkaruNopekSAkhyAzcatastraH striyo'sya bhUSaNadhAriNyaH paricArikA hyetA, iyaM ca sudRSTinAmnI sakalasulakSaNopetA gaurAGgI samyagdarzanA'mAtyasya patnI / itthaM saparikaro'pyayaM samyagdarzanA'mAtyo mithyAtvonmUlanakSamaH / asau ca darzanamohanIyasyopazame kSayopazame kSaye ca kramAd aupazamika-kSAyopazamika-kSAyikalakSaNaM rUpatrayaM dhatte / . tathA'yaM ca sadbodhanAmA dvitIyo mahAmAtyo bhUta-bhaviSyad-vartamAnAn samastadravyaguNa-paryAyAn vetti / cAritradharmarAjye jainapure ayameva nItimArgapravartakaH / iyaM ca jJAtRtA nAmnI sadbodhasya patnI, mati-zrutA-'vadhi-mana:paryava-kevalajJAnAbhidhA ete paJcA'syA'GgabhUtAH sakhA eSAM yaH zrutajJAnanAmA vayasya sa eva sadAgama ityucyate / sadAgamo'yaM samastarAjyasthiti-maryAdAdikArakaH / matyavadhi-mana:paryava-kevalAkhyazcatvAro'pi mUkaprAyAH svakAryasAdhakA eva / ata eva jainalokaH sarvo'pi sadAgamAjJayaiva kriyAdi sAdhayati / yogopadhAnodvahana-kAla-vinayA-dyaSTaprakAralikhana-vAcanAdi-bhaktyA bahumanyate ca / yazcA'kSaramAtrA-mAtramapi sadAgamaviruddhaM bhASate manyate vA sa jamAlivadanantaM saMsAraM paryaTati" iti sadAgamaH svayameva vakti, yaduktaM samavAyAMge- "icceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM virAhittA tIte kAle aNaMtA jIvA cAuraMtaM saMsArakaMtAraM pariyaTTisu" ityAdi, evaM naMdIsUtrAdiSvapi [ sUtra 116 ] tato hitaiSibhiH samyag-sadAgamAjJayaiva pravarttitavyaM, tathA ye ca prANino muktiM labhante te kevalajJAnAkhyapaJcama-vayasyabaleneti / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNDita zrI haMsaratnaviracite atha prakarSa uvAca- "mAtula! yaM santoSanAmA mahAbhaTamuddizya vayamatrAgatAH sma sa tu adhunA'pi kvA'pi na dRSTastat kva bhvissytysau|" vimarzaH prAhaH- "pazya pazya vatsa! ayaM cAritradharmAbhimukhaH saMyamasya purato niviSTaH, prabala-parAkramaH santoSanAmA mahAbhaTaH, yena doSmatA dhvastAni paJcA'pi sparzanAdIni, vihitazca hataujA: mahAmohamahIpAlaH / ata eva cAritradharmanRpeNa sarvaM svasainyaM samarpya senAnItve sthApito'sti / asya moharAjena saha yuddhyato'nantaH kAlo'tikrAntaH, kadApyetatsainyamapasarati, kadAcicca mohasainyamapasarita, paraM na jJAyate nidAne kiM bhaviSyatIti ? iyaM cA'syAisaGginI niSpipAsitAkhyA praNayinI, asyAH prabhAvAt lAbhA'lAbhayoH sukhaduHkhayormAnA-'pamAnayoH zubhA-'zubhAhArayorvA samamanasaH santuSTAzayA: prANino bhavanti / ato he prakarSa ! cAritradharmanRpo yatidharma-gRhidharmI rAjakumArau samyagdarzanasadbodhAkhyau rAjyacintakau pradhAnau santoSa: senAnIH / ete sarve'pi saparicchadAH sarveSAM prANinAM hitakArakAH, tathA he vatsa! ete maNDapamadhye sthitAH zubhAzaya-vizuddhAzayAdyAH anekazaH subhaTAzcAritradharmaM sevante, itthaM cA'sya sainyaM pratyekaM varNayituM kaH kSamaH syAdityalaM vistareNa / samprati gRhaM yAva" ityuditvA saujanya-dAkSiNyAdyanekamAtaGgAn, gAbhyIrya-dhairyAdIn lakSazo rathAn, buddhipATava-tattvAvabodhAdituraGgamAn, vinItatvasthairyAdi-padAtikAMzca vilokayantau nirgatau dvAvapi / vimarza-prakarSayoH svagRhe Agamanam __ atrA'ntare prakarSoM jagAda- "mAtula ! tvayA me mahatkautukaM darzitaM, tvadanubhAvAt jJAtaM mayA mohasainya-cAritradharmasainya-bhavacakra-vivekazaila-jainapurAdInAM nikhilaM svarUpaM, jAtazcA'haM kRtakRtyastathA'pyatra sthitvA samyak vivekazaila-bhavacakrAdisvarUpaM nirIkSituM satRSNaM me manastadatra tiSThAma: kiyanti dinAni" iti tadvacaH pratizrutaM vimarzena, sthitau ca tatrA'neka-kautukAlokana-parau caturo mAsAn / athA'nyadA pratipUrNaM svAvadhikAlaM vijJAya gRhaM prati prasthitau mAtula-bhAgineyau svalpakAlena pratyAgatau svagRhaM, militau ca buddhi-vicakSaNAbhyAM, hRSTA ca buddhirdhAtR-sutayordarzanena, nivesitazca prakarSo vicakSaNena svotsaGgaM, kRtaM cA'nyo'nyaM kuzalapraznaM, nivedito vimarza-prakarSAbhyAM rAjasacitta-tAmasacittAdiSu dRSTazrutaH sarvo vyatikaraH, kathitA ca viSayAbhilASa-mantrisuteti rasanAyA mUlazuddhiH, varNitazca mohasainya-bhavacakravivekazaila-jainapura-cAritradharma-sainyAdi sambandhI-vRttAntaH / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -2 57 rasanAlaulyAt jaDasya durdazAM dRSTavA vicakSaNasya dIkSAsvIkAraH / tadAkarNya vicakSaNo vizeSAt rasanA-viSayaM mamatvaM tatyAja / atha jaDastu lolatA-prerito madya-mAMsAdibhirbahudhA rasanAM poSayannAste / ___athA'nyadA jaDaH urabhra-bhrAntyA vA'pi prasuptaM pazupAlaM bANena jaghAna, samIpamAgataH san puruSaM hataM vijJAya manasi dadhyau- 'yadaho ! mayA nAnAmiSAni rasanAtuSTaye bhakSitAni, paraM manuSyamAMsaM tu kadApi na bhakSitaM, tadadya manuSya-sambandhimahAmAMsena rasanAM tarpayAmi' iti vicintya bhakSitaM tena puzapAlamAMsaM, jAtA ca balavatI lolatA, tadvazAt pratyahaM mahAmAMsabhakSaNalolupo'sau paurANAM zizUnyapahatyA'pahatya bhakSayAmAsa / ekadA rAtrau zUranAmnaH kSatriyasya gRhamadhye pravizya, tasya stanandhayaM putramAdAya yAvat niryAti tAvajAgaritena zUreNa dRDhaM baddhvA viDambanA-zatai zaM viDambitaH, prabhAte sarvalokaitiM jaDasya tad-duzceSTitam / / . atha vicakSaNastAM bhrAturapabhrAjanAM viDambanAM ca vIkSya lajito'cintayat / 'ahaha! jaDena duSTastriyA rasanAyAH pAravazyAt asmAkaM kulaM kalaGkitaM, tadadhamakulo dbhAvAyA etasyA duSTastriyAstyAga eva varamiti / tataH svapitaraM zubhodayaM cArutAM mAtaraM cA''pRcchya buddhiM prakarSa vimarza ca sahA''dAya vivekazailasyA'pramattatA-sAnusthaM jainapuramAgatya zrIguNadharasUrerupAnte dIkSAM jagrAha / tadA mAtA-pitarAvapi sahAgatau / rAjan ! so'haM vicakSaNaH krameNa gurusevAM kurvANa: zikSitaH sakalaM sAdhvAcAraM, kRtA cA'nekatapobhI rasanA'kiJcitkarI, evaM kiyatkAlAtikrame mAM gItArthaM vijJAya zrIgurubhiH sUripadaM dattaM, kRtazca manniSThaH zramaNasaGghaH, krameNa viharannihAgamamityuktaM te mad-dIkSAkAraNam / - ripudAraNaM rAjye nivezya naravAhanasya dIkSAgrahaNam / athaivaM nAnopadezamayaM vicakSaNasUri-caritamAkarNya prabuddhacetA naravAhananRpaH prAJjali guruM pratyAha- "svAmin! prabodhito'haM pramAda-viSaviluptacetanastvayA svacaritA-'mRtapAnena, samprati kRtArthaya mAM bhagavad-dIkSA-pradAneneti'' gurubhistasya yogyatAM matvA "yathAsukhamiti" tadvacaH pratipede / athA'gRhItasaGkete ! tadavasare mAM tathAvidhaM duHsthitaM vIkSya mama puNyodayo lajitaH kiJcit samAsannaH samajani, tadanubhAvAd rAjJA rAjyapradAnacintayA nirguNo'pyahaM smAritaH, tadaiva tatropaviSTaM dInavadanaM mAM vIkSya jAtasnehaH pitA svotsaGge nivezya guruM papraccha- "svAmin ! ripadAraNo'yaM AbAlyA-deva stabdhacittaH svadoSAdeva mriyamANe svajananI-bhArye'nena Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 paNDita zrI haMsaratnaviracite' dRSTvA'pyupekSite / katha masminnIdRzI. nighRNateti?' gururAha- "rAjan! yadyapyayaM tvatkulodbhavaH prakRtisundara-stathApi zailarAja-mRSAvAdAkhyau asya paramasakhAyau stastadvazAdayamapi nistriMzo jAtaH punastat-pApamitratyAgopAye pRSTe guruH prAha"rAjan! ujvalamAnasAkhya-pure zuddhAbhiprAyanRpasya saujanyatA ziSTatA ceti dve patnyau, . tayoH kukSijAte krameNa namratAsatyatAbhidhe dve kanye yadyayaM ripudAraNaste kanye pariNeSyati, tadA zailarAja-mRSAvAdau tyakSyatIti / paraM tat tu kAlAntare bhAvi sAmprataM tvalaM taccintayA" ityAkarNya mAmayogyaM matvA'pi putrasnehAd rAjye nivezya svayaM naravAhananRpo vicakSaNasUripArzve vratamAdade / kramAd vijahAra gurubhiH sahA'nyatra mahIpIThe / abhimAna-mRSAvAdasaMyutasya ripudAraNasya cakriNA saMgharSaH maraNaM ca / . ___ athA'haM rAjyaM labdhvA samastaM jagat tRNavad gaNayAmi, mithyA svaprazaMsAM karomi, svecchayA mithyA jalpAmi, puSTau punaH zailarAja-mRSAvAdau / itthaM puNyodayaprasAdAt rAjyasukhamanubhavato me gataH kiyAn kAlaH / atrA'ntare tapana-nAmA cakravartI digvijayArthaM nirgataH / siddhArthapurAbhyarNamAyAtastadA pradhAnAdhairvijJapto'haM yat sarvoparivartI cakravartyasau, tatprAbhRtAdi lAtvA, sanmukhaM gatvA paryupAsyo bhavadbhiryathA svarAjye kuzalaM syAditi' zrutvA yAvadahaM tadabhimukhaM gantumicchAmi tAvat zailarAjena stabdhacittavilepanaM me hRdaye dattaM, tad-vazAd garvAdhmAtena mayoktaM- "kiyan-mAtro'yaM tapanazcakrI mad-bhujaparAkramANAM purataH? tanna yAmo vayametat sevArthaM,' punastairatinirbandhakRte mRSAvAdabalAt mayoktaM- "prathamato yAta yUyaM cakrisevArtha, tadanu vayamapyAgamiSyAma" iti / tataste pradhAnAdayaH kAraNikA bhaTasamudAyamAdAya ca cakrayantike gatvA bahudravyAdhupadIkRtya cakriNaM praNemuH / cakriNA ca kuzalapraznapUrvakaM madanAgamakAraNaM pRSTaM, tairuktaM- "svAmin ! asmannRpo devapAdasaparyAsamutsuko'smadanupadamevA''yAti / vayaM tu purataH preSitAH sma iti / " atha taiH pradhAnAdyaiH punarmamAkAraNArthaM te preSite, zailarAjapreritena mayoktaM- "re re adhamA ! "yUyaM mamopari bhUtvA kasyAdezAt cakrisamIpe gatAH ? kiM kariSyatyasmAn cakrI ? nA''gamiSyAmo vayaM tu" ityAdi zrutvA pratinivRttena dUtena gatvA pradhAnAdIn pratyuktaM, te'pi tacchrutvA bhISaNacittA babhUvuH / athaitat sarvaM mama garva-durvilasitaM pracchannaniyukta-cAra dvArA vijJAya cakriNA yogezvara nAmA mAntrikaH siddhArthapure preSitaH / tadavasare palAyitaM me puNyodayena / atha tena mAntrikeNa mantrayogazaktyA vikalIkRto'haM vivasano vikIrNakezaH pAMzupUrNasirAH sthAne sthAne catvare catvare Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathoddhAre- adhikAra -2 SiDgairhastatAlAbhirnIyamAno nItazcakri-skandhAvAre / yaH kazcit-cakriNA saha garvaM kariSyati, tasyeyaM gatirbhavitrItyuddhoSaNA-pUrvakaM sarvatra paribhrAmya rAjapuruSairmudgaraprahArAdi-yAtanAzatairviDambya paJcatvaM prApitaH / / ripudAraNasya narakAdigatau bhramaNam / .. he agRhItasaGkete ! so'haM saMsAri-jIvo ripudAraNabhavAccyutvA pApipaJjarapure mahAtamaHprabhAkhye pATake nArakatvenotpannaH / tatra mayA yAni yAni duHkhAni soDhAni tAni saMsmArya saMsmArya adyA'pyutkampaM dhatte me mnH| jAnAti ca bhagavAnayaM sadAgamastAni / atha trayastriMzat-sAgarAnte tata uddhRtya bhavitavyatayA nava nava guTikA prayogeNa nava nava veSAn grAhayitvA prAyo'saMvyavahArapuravarjaM sarveSu sthAneSu bhrAmito'ham, teSu kutracicchedana-bhedanAdibhiH, kutracid yantra-pIlanAdyaiH, kutracicca kSut-tRTzItoSNAdyaiH kvacin-mauryeNa, kvacid daaridyenn| evaM hInajAti-hInAGga-svajanaviyoga-dAsatva-daurbhAgya-kurUpatvAdi-nAnA-duHkhaiH nAnA-bhaveSu tayA bhRzaM viddmbitH| itthaM anantaM kAlaM viDambya viDambya zrAntA satI kiJcit prasAdaM vidhAyA'nyadA mAmuvAca- "he Aryaputra ! tvayA bahUni duHkhAnyanubhUtAni, tadenaM puNyodayaM sakhAyaM gRhItvedAnIM yAhi mAnavAvAsapuramiti" tadvacaH pratipannaM myaa| iti mAnA'-nRta-rasanA-mada-caurya-durodarAdi-saGgotthaM zrutvA phalaM, na saktisteSu vidheyA - kadApi budhaiH / ityupamiti-kathoddhAre .. . zailarAja-maSAvAda-madyapAna-mithyAbhimAna-dhanagarvagaNikAgamana-dyUtakrIr3A-''khaTeka-vikathA''saktyAdi-vipAka-darzano dvitIyo'-dhikAraH // 2 // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH - 3 saMsArijIvasya mAyA-steyasamparkaH / athA'gRhItazaGketAM sambodhya saMsAri-jIvo vakti-sadAgamo bhavyapuruSaH prajJAvizalA ca trayo'pi zRNvanti / . . ___ zrRNu agRhItasaGkete ! puNyodayaM sahAyIkRtyA''gato'haM manuSyagatipuryAm, athA'sti vardhamAnapure svakIrttidhavalitadharAvalayo dhavalo nAma nRpastatpaTTarAjJI kamalasundarI, tayoH suto vimalakumAra iti yathArthanAmA'sti, tatraiva pure somavadevavyavahArI vasati, tasya bhAryA kanakasundarI tasyAH kukSau putratvena bhavitavyatayA'vatArito'haM, samaye jAtazca puNyodayasahitaH / pitrA janmotsavaM vidhAya vAmadeva iti madabhidhA cakre / krameNa mAtRpitrAdibhirlAlyamAno vrddh| - ekadA zyAmavarNI dvau pumAMsau vakrAGgI caJcalA caikA strI, evaM te trayo'pi mayA dRSTAH / tanmadhyAdekena samAliGgya bhASito'haM- "mitra ! smarasi mAM?".mayoktaM- "nA'haM smarAmi / tadA tenoktaM- "asaMvyavahAra-purAdArabhya yatra yatra sthAne ciMkrIDitha tatra tatrAhamapyalakSita iva tava sahaivA'bhUvam / ripudAraNabhave tu prakaTa eva mRSAvAda-nAmA tava sakhA'bhUvam / tadA tvaM mayi paramAsakto'bhUH, ekadA macchakti-raJjitena tvayA me pRSTaM zaktiprAptinimittaM, tadA mayA rAgakezarisutA mama pratipanna-bhaginI mAyA'bhidhA, tatsakAzAt zikSito'haM, samaye tvAmapi tAM darzayiSye iti yaduktamabhUt, tat- satyApanAyainAM mAyAM, tathA enaM ca steyanAmAnaM mallaghubhrAtaramAdAyA''gato'smIti / " tadA mayoktaM"aho mitra ! yadyapi tvAM na lakSayAmi, tathApi tvadAlokanAnmano me hRSyatIti / jAnAmi te paramasauhArdai, tatastiSTha madupAnte tvaM bhrAtR-bhaginI yuta" iti zrutvA mRSAvAdenoktaM"sAmprataM tu mAyA-steye tvadantike sthAsyataH, tayostvayA praNayapareNa bhAvyaM, te'pi tava nAnA-zaktIrdAsyataH / prastAve cA'hamapi prakaTiSyAmi / adhunA tvantarhitaH sthAsyAmI" tyuktvA'ntardadhe / __ atha mAyA-steye samAzliSya hRSTo'haM, dhyAtaM cA'ho ! mRSAvAdasya praNayo, yadanantenA'pi kAlena tAdRgevA''sIt, kRto'nena mayi mahopakAro mitra-dvaya-dAnenetyAdi / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra-3 . tato'haM mAyAnubhAvAd vizvastAn mAtR-pitrAdInapi vaJcayAmi, stenavazAcca yasya tasya yat tat corayAmi / itthaM kulakSaNatvAt svajanavarge'vagaNanAspadaM jAtaH / / ratnacUDakathA . __atha manmAtuH kanakasundaryAH kamalasundaryA rAjyA saha sakhyamabhUt / tat-snehAd vimalakumAreNa saha mama maitrI babhUva / yadyapyahaM bahuzo'pi taM vaJcayAmi, tathA'pyasau paramasaujanyapAtraM mayi paramapraNayaM dhatte / krameNAvAM dvAvapi sahA'dhyAyinau zikSitau kalAkalApam / anyadA kautukArthinau vividhavRkSopazobhitaM krIDAnandanAbhidhamudyAnaM prAptau, tatra nAnA-taru-gulma-latAdi-zobhAvalokanaparAbhyAM AvAbhyAM kazcidavyakta-madhuradhvaniH zuzruve / tadA mayA vimalaM pratyuktaM- "mitra ! kiGkiNyAdiziJjitasannibhI dhvanirayaM, tannUnaM vanasuSamA-samAlokana-kautukI ko'pi kinnaro'maro vA'tra kvacillatA-kuJjAntarAdau viharan bhaviSyati / vilokayAmastAvaditi" zabdAnusAreNa yAvadAvA kiyanti padAni gatau, tAvaccakrA-'Gkaza-cchatrAdilakSaNopetAni sikatAsu sadyaskAMni kasyacit padAni dRSTvA vimalenoktaM- "yadayaM ko'pyuttama-pumAn sambhAvyate / antarIkSa-cAriNAM surANAM padanyAsA'bhAvAt / " ityuktvA yAvadagre vilokayAvastAvallatA-gahane mithunamekaM sarvAGgasundaramAlokya vimalaH prAha mitra ! ayaM pumAn vizAlavakSA: pronnatAMsaH padmapatrAkSaH pralambabAhuH tanu-madhya evaM sarvAGga-sulakSaNaH kazcit sAkSAccakravartIva bhAsate / iyamasya dayitA'pi karabhoru, pRthunitambA sallakSaNAGkita-sarvAvayavA dRzyate saakssaalkssmiiriveti| yAvadAvAM vArtA-parau svastAvad gaganAdhvanA dvau puruSau latAgRhoparyAyAtau / tayorekena tiraskArapUrvakaM- "ehi re pauruSaM vahasi cet tad yudhyasva mayA sahetyAkArito mithunapuruSaH / so'pi latAgRhe priyAM muktvA kopakarAlAkSo dhAvitastadabhimukhaM, tAvad dvitIyapuruSo latAgRhA'ntaH striyaM gRhItuM dhAvitaH / sA strI tataH palAyya "aho ! vIra ! rakSa mAM rakSa mAM" iti vadantI bhayavepamAnA'GgI vimalaM zaraNIcakre / tadA vimalasya puNyodayamAhAtmyAt vanadevatayA stambhito'sau duSTaH / - atha mithuna-puruSeNa vinirjito'nyaH pumAn naSTaH, mithunapuruSo'pi tadanugataH, tadA sa stambhito'pi tadanuyiyAsurmukto vanadevatayA tayoH pRSTe udyotaH / evaM te trayo'pi dRSTipathamatItya gaganA'dhvanA gatA dUre, jAtA bhUyasI velA / atha cireNA'pi nA'gato me patistad-duSTAbhyAM parAbhUto hato vA mA sma bhUditi duHkhArtA sA strI rodinuM lagnA, vimalena samAzvAsitA, tAM tatra nivezya yAvad vimalastat-patyanveSaNArthaM yAti, tAvat 'sa pumAn dvAvapi duSTau vijitya jitAhavo'mbaratalAdavatIrNaH, hRSTA ca tad-dayitA / tayA Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI haMsavijayaviracite vimalasyopakAraH kathitaH patyuH puraH, tenA'pi hRSTena vimalaM pratyuktaM- "aho akAraNabandho! tvayA mat-priyA duSTAt rakSitA samAzvAsitA ca, tato bahUpakRtaM mayi tataH samAdiza kimapi kRtyaM yat-pratyupakArakaraNena kiJcidahamapyanRNaH syAmiti'' tenokte- vimala: prAha- "aho mitra! tvayA svabalena jitau vipakSau, tatra ko'hamupakartA ? paraM tvaddarzanAdeva jAtA me sakalakAryasiddhiH / tatastoSaya svavRttAnta-kathanena mAmiti / " atha sa prAha- zRNu mitra ! asmanmUlavArtA .. ratnacUDavRttAntam / vaitAdayasya dakSiNazreNyAM gaganazekharapure maNiprabho rAjA, kanakazikhA tt-priyaa| tayoH ratnazekharanAmA ekaH putro, ralazikhA-maNiziMkhA'bhidhe ca dve putryau, tanmadhye ratnazikhA meghanAdakhecareNa pariNItA, tasyAH putra'haM ratnacUDanAmA, maNizikhA tu zitaprabheNa pariNItA, tasyA acala-capalAkhyau dvau sutau, ratnazekhararasya ratikAntA patnI, tat kukSisambhavA cUtamaJjarIyaM me patnI / atha bAlye tu ahaM tathA'cala-capalau cUtamaJjarI ca evaM sarve'pi vayaM ratnazekhara-mAtulagrahe ekatra krIDAmaH / ____ athaikazcandana-nAmA siddhaputro'STAGga-nimittavid jinamatAbhijJazca ratnazekharanRpasya bAlamitramabhUt / tat saGagAd ratnazekharo'pi zrAvakatvaM prapede / krameNa mama mAtA-pitarau ratnazikhA-meghanAdAvapi tena candanena jainadharmaM prabodhitau / tato'hamapi zrAvako jAtaH / athaikadA candanena madabhimukhamAlokya manmAtulaM pratyuktaM- "aho ratnazekhara ! ayaM te bhAgineyo ratnacUDaH khecara-cakravartI bhAvIti lakSyate / " atrA'ntare mayA vimalaM pratyuktaM "mitra ! yat tvayA sulakSaNo'yaM pumAn nUnaM cakravartI bhaviSyati ityAdi yaduktaM tat satyaM jAtamiti punaH ratnacUDa Aha- "tato ratnazekhareNa candanavacanAdabhyudayinaM jainaM ca mAM vijJAya svaputrI cUtamaJjarIyaM mahyaM dattA / tadvyatikarAdacala-capalau mama mAtRdhvasrIyAvasahanau manasi dUnau, tadA prabhRti mayi matsaraM vahataH / paraM cUtamaJjarImapahartuM mAmupadrotuM vA'zaktau ekadA kAlInAmnI duSTavidyAM sAdhayAmAtuH, siddhavidyau ca tau yAvat mayA sahayoddhamAgacchatastAvanmukharAbhidha-dUtamukhena tadAgamanaM vijJAya mayA'cintiyadaho ! AbhyAM yudhyamAnasya me mA bhUt mAtRSvastrIyaghAtapAtakamiti tadito'pasarAmi tAvaditi priyAmAdAyA-''gato'hamatra krIDAnandane, itastAvapi kathaJcit mAmatrA''gataM vijJAya pazcAdAyAtau, bhavato: pazyatorevA'calenA'haM yuddhArthamAkAritaH kramAnmayA vinirjitaH, palAyito'pi pazcAd gatvA nirvIryAMkRtya muktaH / . atha capalena cUtamaJjarI hRtA mA bhUt iti sasAdhvaso yAvadahaM pratinivRttastAvaccapalo Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra-3 'pyabhimukho militastamapi samyag niraujasaM vidhAya zIghramihAgamam / ityeSo'smadvRttAntastat- kumArazekhara ! kathaya sAmprataM svavRttAntam, tadA mayA vardhamAnapurezadhavaladharApAlasUnurnikhilaguNa-nivAsa-sadanaM vimalanAmA kumAro'yaM kautukArthI krIDAnandanamAyAto'stItyAdi kathitaM, tadAkarNya hRSTo ratnacUDa ekaM mahAratnaM balAtkAreNa vimalakumArAya dadau / . vimalasya jAtismaraNajJAnaM, vairAgyazca / atha vArtAntare ratnacUDenoktaM- "aho mitra ! atrodyAne mama pitRbhyAM kAritaH zrIRSabhajinaprAsAdo'sti / tadyAmastatra bhagavad-darzanArthamiti / tato gatAzcatvAro'pi vayaM prAsAde, praviSTrAzca nAnAmaNinibaddha-kuTTima-kAnti-karburitadigvalayaM sadodyotaM prAsAdamadhyam / tatra nAnA-stuti bhaGgIbhI ratnacUDaH zrIyugAdidevaM tuSTAva / vimalo'pi bhagavad-darzanAt prodbhUtA'nirvAcya-premaraso'tyarthaM mumude / atha bhagavantaM praNipatya yAvad barhimaNDape niviSTAstAvanmUrcchito vimalaH zItopacAraiH sAvadhAnIkRto ratnacUDapAdayornipatya jagAda- "aho mitra ! tvaM meM'kAraNa-bandhurguruH paramopakArakArI ca / tvadupadezAd bhagavantaM vilokya mama jAtismRtirabhUt / bhavAntare pratipanna-samyaktvena mayA bahuzo jinapUjAH kRtA abhUvan ihA'pyadya prabhRti tvatprasAdAt mayA jinadharme yatitavyam / " iti zrutvA jAtotpulako ratnacUDaH sAdharmikabhaktyA vimalaM praNamya prAha- "mitra ! siddha me'dya sarvAbhISTaM yat pratipannastvayA'rhad-dharmaH / sAdharmikeNa sauhArdai tat svarNasaurabhaprAyaM puNyaprAgbhAramantareNa nA''pyate / anyacca dhanyo'si tvaM, yaccintAmaNilAbhe'pyanutsiktamanAH, sAmprataM jAtismRtyA jinadharmamAsAdyA'prameyAM mudamAvahasi ! mUDhAstu strIdhana-rAjyAdi labdhvA hRSyanti, ye ca tvAdRzA dhIrapumAMsaste tu dharmameva bahumanyante / " budhAcAryasvarUpam / labdhisvarUpam / _ vimalaH prAha- "mitra ! idAnIM me saMsArasvarUpaM kimpAkavipAkaprAyaM pratibhAti / tadadyaiva saMyamamAdriye, param avijJAta-dharmatattvau mama pitarau nA'numanyete, tato yathAkathamapi tau pratibuddhayete tarhi siddhayati me samIhitam / ratnacUDo'vak- "mitra ! yadi kathaJcit kutazcid budhanAmAcAryAH samAyAnti, tadA te bodhayanti te pitarau / dRSTapUrvA'sti me tessaamcintyshktiH|" vimalaH prAha- "mitra ! bhavatA va dRSTAste budhAcAryAH ?" ratnacUDaH prAha- "mitra! gatA'STamyAmatraiva prAsAde jinavandanAgatena mayA prAsAdadvAre bahumunimaNDalIparikSiptaH kRSNA'Ggo virUpa-strikoNazirA galannetro natanAsikaH pralambagrIvodaro Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 zrI haMsavijayaviracite bIbhatsAkRtiH kazcit sUrirmeghagambhIrasvareNa dharmadezanAM tanvAno vIkSitastadA mayA dhyAtaM'yadaho ! gururvacanAtizayastu vizvAtizAyI tanna yujyate'syaivaMvidhakurUpatvamiti / tataH prAsAdantargatvA vidhinA'STabhiH prakArairjinAnabhyarcya stuti-maGgalAdi kRtvA yAvat prAsAdAd bahirnigato'haM tAvat kanakakamalasthitaM sakalAGgopAGgasundaraM sAkSAt makaradhvaja-svarUpaM tamAcAryaM vilokya mayA cintitaM - 'aho ! mayA'dhunaiva kurUpo dRSTo'bhUt kSaNamAtrAdeva ca jAtya-kArtasvarakAntirjAto'yaM mahAnubhAvaH / yadivA bhavantyeva tapasvino'nekalabdhinidhayaH / purA mama dharmAcAryeNa candanenA'pyuktamabhUd yat tapasvino'NuvatsUkSma-zarIraM kurvanti, merorapi mahaccharIraM kurvanti, vAyorapi laghUbhavanti, vajrAdapyatiguravo bhavanti, bhUmisthA apyaGgulyagreNa mehaM spRzanti; agni-jalAdAvapi bhUmAviva macchanti, na ca tadAzrita-jIvAn bAdhayanti / tathA cakri-zakrAdi-RddhiM vikurvanti / indropendrAdInapi vazIkurvanti / itthamanekalabdhi-kalitA nAnA-rUpA bhavanti iti tanmahAnubhAvA ete maharSaya' iti vicintyi vanditA mayA pratyeka te sarva-sAdhavo, dattA ca tairdhrmlaabhetyaashiiH| ' atha mayA gurumukhAd dharmadezanAM zrutvA kazcinmuniH pRSTaH sUrernAmAdikaM sa tvAha"budhAcAryo'yaM niHzeSalabdhipAtramiti" zrutvA sAkSAt tapaHprabhAvaM dRSTvA ca jAtA me jainamate dRDhabhaktiH / tataH sAdhUn natvA gRhamAyAtaH, guravo'pi munigaNa-vRtA anyatra vyhrn| tato he vimala ! yadi kathaJcit punarapi te budhAcAryA milanti, tadA bhavatyeva bhvdissttsiddhiH|" vimala: prAha- "he mitra ! yadi kvA'pi te guravastvad-dRSTigocarIbhavanti, tadA tvayA madarthamabhyarthanIyA yathA'trA''yAntIti" tadvacaH pratizrutaM ratnacUDena / atha ciraM yAvat parasparaM praNaya-pezalairdharmadRDhIkaraNakAraNairvArtAlApaiH tatra sthitvA ratnacUDaM bandhutvena, cUtamaJjarI ca svasRtvena pratiSThApya, svapuraprasthAnonmukhau tau dampatI bhUyasIM bhUmimanuvrajya zIghraM punadarzanena sambhAvanIyo'hamityAdi vadan bASpapUrNanayanaH pratinivRtto vimalaH / ___ vAmadevakRtaM ratnaharaNam / vanadevatAkopaH / ... zRNu agRhItasaGkete ! itthaM vimala-ralacUDoktAnekadharmakathA mayA samIpasthena zrutAstathA'pi ratnacUDArpita-cintAratnaharaNacintAkulacetasA na kiJcidapyavadhAritAH / athA''vA calitau gRhaM prati, agre gatvA vimalaM prati mayoktaM- "mitra ! etad-rataM mucyatA'traiva kvApi," vimalenA'pi saralatayA "tathAstu" ityukte bhuvaM nikhAya muktaM mayA tatra tad-ratnam / krameNa prAptau sva-sva-sadanam / rAtrau ca ratnaharaNopAyaM vicintayataH kSaNamAtramapi me nidrA nA''yAtA / prabhAte steyakumitra-prerito ratnaharaNArthaM prApto'haM tatra Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra-3 65 vane / itazca vimalo'pi jinavandanecchayA tad-vanaM jigamiSurmadgRhamAyAtastAvat kasyacit mukhAt mAM tatraiva gataM vijJAya so'pi mAmanupadaM pracalitaH / atha yAvadahaM ratnanyAsasthale gatvA sthitastAvad dUrAd vimalo'pyAgacchan dRssttH| tadAlokanAdatyAkulena mayA ratnaM gRhItvA nyastastatra sthale dRSat-khaNDaH / ratnamapi vimalabhItyA'nyatra bhuvi kSiptaM, tAvadAyAtena vimalena pRSTo'haM- "mitra ! kimarthamihA''yAto'si ? kathaM ca vilakSa iva dRzyase?" mayoktaM- "mitra ! tvAmatrA''gataM zrutvA'hamapyAgamaM, punastvAM dRSTvA vailakSyaM prApta iti" tato varamityuktvA mAM sArdhaM gRhItvA vimalazcaityamupeyivAn ! atha vimale caityAntaH praviSTe pRSTato mayA cintitaM- yadahaM ratnaM gahan vimalena dRSTo bhaveyam / tato ito nazyAmi' iti dhyAtvA ratnanyAsasthalamAgatya vyAkulatvAd ratnabhrAntyA dRSatkhaNDamAdAya palAyito vanamadhye, dinatrayeNa aSTAviMzatiyojanAnyullaGghya kiJcid vizramya tatra granthimudgrathya yAvad vilokayAmi tAvadazmakhaNDaM vilokya mUrcchito muhUrttAntare punarlabdhacetano ratnagrahaNecchayA pratyAvRttaH / itazca prasAdAt nirgatena vimalena mAmadRSTvA vyagrIbhUtena mad-vilokanAya preSitAH samantAt sevakAstanmadhyAdeko mAmabhyApatitastaM dRSTvA yAvad bhaya-vihvalAGgo nazyAmi tAvat tenoktaM- "aho vAmadeva! tvAmanAlokya vimalakumArastu bhRzaM cintAkulito'sti, tadAgamyatAM zIghramiti" zrutvA vimalena na jJAto me'parAdha iti jAtadhairyaH samAgato'haM vimalAntikaM, vimalo'pi sAzrunetro mAmAzrRiSyArdhAsane nivezya me gamanakAraNaM papraccha / atha mAyAnubhAvato mithyAkalpayitvA mayoktaM- "mitra! tvayi prAsAdAntaHpraviSTe dvAri sthito'haM kayAcid vidyAdharyA'pahRttastiryag-gaganA'dhvani kiyanti yojanAni gatvA sA mAM bhogArthaM prArthayAmAsa / mayA tu tvaviyogAnalataptena tadvaco na prapannam / atrAntare anyA kAcit khecarI AyAtA, sA'pi mama haste vilagnA, tato jAtastayoH kalahastadvigrahavyagrayo-stayohastAbhyAM skhalita: patito'haM bhuvi, jAto bhRzaM jarjarAGgastathApi tvatprema pAravazyAt kathaJcicchanaiH zanaiH pracalanihAgamamityetanme mAyA-jalpitaM svabhAva-saralatvAd vimalena satyaM mene / athaitat mithyA vRttAntakathanAnantarameva mamAGge mahAvedanA jAtA, tadvazAt samudghAntanetraH patito'haM bhuvi, jAto nizceSTaH, maduHkhArtena vimalena kRto hAhAravaH, militAzca dhavalarAjAdayaH sarve'pi, kRtAzca mantrAdyanekazaH pratIkArAstathApi nopazAntA kimapi sA vedanA / tadavasare smRtaM vimalena 'yadaho ! acintya-prabhAvasya cintAratnasya prakSAlanajalena zAmyatyeSA vedaneti' dhyAtvA tanyAsa-sthale gatvA vilokitaM, tatra ratnamadRSTvA kenA'pi Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI haMsavijayaviracite hRtamiti nizcitya hA hA ! kathaM jIviSyati me sakhA vAmadeva iti' mhaacintaalo vimala: pratyAvRttya yAvad madantikamAgatastAvadatighorarUpeNa vanadevatA prakaTIbhUya sarvajanasamakSaM proce-"aho'nena vAmadevena vizvAsaghAtinA tAvat ratnaM hRtaM, punarmithyAbhASaNena vimalo vipratAritastato'sya karmacANDAlasya karmacANDAlenetthaM durdazA kRtA'sti / ata: paramapyenaM bhRzaM viDambayiSyAmyaham" ityAkA'pi kRpAlunA vimalena madhuravacanairvanadevatAM prasAdya nIrujaH kArito'ham / .. atha jJAtaM sarvalokairmama duzcaritaM dhikRtazca tairbuhudhA, bahiSkRtaH svajanAdibhirgehAt, tathApi vimalena na kiJcidapi kRtaM manomAlinyaM, pratyuta "durA ete prAkRtaz2anA, na caiSAM vacanaistvayA kA'pyatirvidheyeti' mA samAzvAsayAmAsa / ..athA'nyadA vimalakumAro madanvitaH prAptaH krIDAnandanam / tatra caitye gatvA yAvat madhura-svareNa navyakAvyaprabandhairyAvad yugAdidevaM stotuM pravRttastAvad ratnacUDo'pi cUtamaJjaryA sahitastatrAyAtaH / paramabhaktiprAgbhArajanyAM vimaloktAM tAM stutiM zrutvA hRSTaH, svayamapi bhagavantaM tuSTAva / atha jina-vandanAnte bahirmaNDapamAgatyA'nyo'nyaM sAnandAzrulocanamAzliSya parasparaM kuzalapraznazcakre, ratnacUDaH prAha- "mitra ! tvaM me manasaH kSaNamapi na vismRto'si tathApi kAryavyagratvenA'dya yAvat tvanmilanAyA'pi nA''gamam / budhAcAryamapi na samAnayaM, yato yad-dine tvAM militvA gato'haM vaitADhye tad-dina eva rAtrizeSe rohiNyAdi-SoDaza-devyaH prakaTIbhUya mAmUcuH- 'vatsa ! tvatpuNyodayAkRSTA vayaM sarvA api adya prabhRti tavA'Gge avatariSyAmo, bhavitA ca tvaM khecaracakrI / AyAnti ca sarve'pi khecarA: prAtastvAmabhiSektuM', tadAkarNya dhyAtaM mayA- 'yadaho ! etA vidyAdevyazvakritvaM caitatsarvaM puNyAnubandhipuNyaphalam / vimalena saha vratAdAnotsukasya me suvarNanigaDaprAyaM rAjaviSTirivA'vazyaM bhoktavyameveti yAvaccintayAmi tAvat madaGgaM praviSTAstA vidyaadevyH| atha prage sakalairvidyAdharaiH sambhUya mahAmahapUrvakaM kRto me rAjyAbhiSekaH, dhRtA ca taiH zirasi madAjJA / tad-divasAdArabhya nAnA-rAjyakAryavidhAnavyagrasya me gatAni kiyanti dinAni / ekadA smRtaM mayA- yadaho ! me'navadhAnatvaM, vimaloktaM kAryaM vismArya rAjyArtipaGkamagno'nizaM tiSThAmi iti / tato bahuSu sthAneSu gaveSayatA dRSTo'nyadaikatra budhasUriH / kathito mayA tvadIkSAbhilASaH, prArthitazcAsau tvatkuTumba-pratibodhArthaM tadA sUriNoktaM- "varaM, yAsyAmo vayaM prastAve tatra vrdhmaanpure|" tatpramANIkRtyA'hamatrA''gata iti kRtvA ratnacUDena kAcit saGketavArtA vimalasya karNe kathitA / athaitadAkarNya hRSTo vimalaH, sapatnIkaM ratnacUDamatyAdareNa svamandiraM samAninAya / vividhabhojya-vastrAla Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra-3 . 67. GkArAdi-saparyAM vidhAya nAnA-dharmavArtAbhirgoSThI-sukhamanubabhUve / itthaM vimalasnehavazaMvadau tau dampatI paJca-pANiahAni tatra sthitvA, vimalamanujJApya svagRhaM jagmatuH / vimalastu laghukarmatvAt tataH prabhRtyanizaM vratonmukhaH saMsArA'sAratAM vibhAvayaMstasthau / .. ___ ekadA mAtRpitRbhyAM cintitaM- 'yadayaM kumAraH pratyagratAruNyo'pi sAdhuvatsaMvRtendriyagrAmo na kiJcidapi viSayasukhamabhilaSatIti vimalamAkArya procatuH- "vatsa! asmAkaM prANAvalambe yaSTibhUtaH, kuladhaureyastvameka eva sUnustvadupabhogaphalazcaitAH samastA rAjyasampadastvameva ced virakta eva tiSThasi tadA kimasmAkaM rAjyAdivaibhavena ? tato vatsa? pariNaya pratyagrayauvanA rAjakanyAH, bhukSva bhogAn mano'bhIpsitAn, sevasva zabdAdIn paJcaviSayAn, gRhANa rAjyadhurAM, pUrayA'smanmanorathAn rAjya sampadamanubhavaneneti / " tato vimalo'vAdIt, "pitarau ! kSut-pipAsA-'dhamarNa-svajanaviprayogAdi-duHkhazataiH duHkhiteSu jAnapadajaneSu kukSimbharivad yo nRpaH kevalaM svayaM sukhaM bhunakti, dhigastu taM nRpaM, tat saukhyaM ca / tataH pUrvaM sevakaiH sarvato duHkhitajanAnAkArya teSAM duHkhAnyapAkRtya pazcAd yad yad yUyamAdikSyatha tadahaM kariSye / tAvat tiSThAmo vayaM upakArikAlayanamA sUtryopavanazobhAvalokaparAH purodyAne" iti vimalavacasA hRSTena rAjJA prahitAH sarvadikSu duHkhijanAnveSaNArthaM sevakasaGghAtA: svayaM ca nAnAdrumalatAnikuJjadIrghikAdi ramyAyAmArAmabhuvi paTakuTimAsUtrya tatra vimalakumAreNa saha saparikaraH sabhAmApUrya nAnAtodyanAdanATyAdiprekSAparastasthau / ___ jaina maharSi Agamanam . athA'nekeSu duHkhijaneSu sevakairnIyamAneSu anekeSu cA'duHkhIkriyamANeSu tadavasare kvA'pyaTavyAM kazcit pumAn kRSNAGgaH kSutkSAmaH kuSTAbhibhUto vepamAnatanurjarAjIrNo galannetro'vanatanAsikaH zaTita-karacaraNo luJcitamurddhajo'nupAnatkaH parizaTitavastrakhaNDAvRtAGgo daNDakambaladharo'lAbUyugalamUrNArajoharaNaM codvahan davadagdhakASTakIlanibho galatsvedamalAvilo nidAghamadhyAhnArkamarIciprataptarajasi mArge dhAvan dRSTo rAjAdiSTa sevakaistato mahAduHkhyasAviti pazcAd gatvA bhASitaH "aho mAnava! etasmin mahAnidAghe'nupAnatkasya kiM te prasthAnaprayojanamiti?" sa prAha- "aSTau me uttamarNAH santi, tad RNamokSArthamahaM gurvAdezAditthaM paryaTAmi / bhaviSyati ca me guruprasAdAt tad-RNamokSa" ityutkvA punastathaiva gantuM prvRtH| punarnRpasevakairhaste dhRto'vad- "aho bhavati me kAlakSepeNa kAryahAniri" tyuktvA punazcalitastato balAtkAreNa kathaJcit AnIto'sau rAjasevakai rAjasabhAyAM kurUpakuSThAbhibhUtatvAjavanikAntare sthApayitvA kathitastai rAjJo Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 ___ zrI haMsavijayaviracite 'gre sarvavRttAntastAvad vimalena javanikA paTamapasArya vilokito ratnacUDoktasaGketAnusAreNa lakSitazcA'sau budhasUririti / tato vimalena "aho ! mahApuruSasya kRpAlutvaM, aho ! niSkAraNopakAritvamiti / " savismayapramodotpulakena kRto manasA praNAma-stenA'pi manasA dhrmlaabhaashiirdttaa| . atha punastato'pyasau gantuM pravRttastadA sarve'pi sabhAlokAstasya kurUpakuSThitvAdikaM jugupsamAnA uccai hasuryadaho ! IdRg duHkhastho'pyasau mahAbhISmagrISmAtape IdRgvidhaM zItalamaNDapaM muktvA mUDho gantuM vyavasyatIti / / athaivaM nAnAlokabhaNitibhiH sakopamivAtmAnaM darzayitvA samuttaptakanakAbha- . kanIniko bhRkuTI-bhISaNAnano'sau samasta-saMsadutrAsakAriNA tArasvareNa jagAda- "re re'dhama ! svayaMkurUpAH kuSThinaH kSut-kSAmAH dAridryAdi sakaladoSopadrutA api kiM mAM hasatha ? kiM yuSmatto'pi ahamadhikadoSAzrayaH? ityAdi nirbhartsanA-paraM kopakarAlAkSaM tamAlokya nRpo vimalaM pratyAha- "vatsa ! ayaM pumAn pUrvaM galatkuSThavirUpAGgaH sravallAlAmlAnamukho'tyanta-dIna ivA'bhUt / sAmprataM tu kSaNamAtrAdasmAsu pazyatsveva jAtazca-. NDAMzucaNDakAntirduSprekSyo darzanAdeva janayati trAsotkampaM, tannUnaM kAraNAntaravaza-vihitarUpaviparyayaH kazcinmaharSirayaM kupito mA bhUt tejolezyayA sakaladezadAhAya, tadenaM praNatinutyAdibhiH tAvadanunayAma" iti / tato vimalenA'pi "tAta! satyametaditi" ukte nRpAdayaH sarve'pyutthAya taM maharSi praNipatya prAJjalayaH procuH- "svAmin ! ajJAnino vayaM, yUyaM ca mahAtmAnastat-kSantavyo bhagavadbhiH asmadaparAdhaH, svasya mUlasvarUpadarzanenA'nugrAhyAzca vayamityAdi-bhaktivAkyaiH kopaM saMvRtya nimeSamAtrAt sa maharSimahaujasaM divya-svarUpaM sarvAGgasundaraM kanaka-kamalAsInamAtmAnamadarzayat / ___saMsArINAM saMsAratyAginAM bhedadarzanam .. atha nRpAdayaH prahRSTAstaM maharSiM praNamya papracchu:- "bhagavan ! yuSmAbhiH prAkkurUpatA'vasare svAGgasthAH kurUpa-kuSThitvAdayo doSAH sarve'pyasmAsu yadAropitAste pratyakSatastvasmAsu nopalabhyante, tathA yUyamapyavitathavAdinastadenaM saMzayamapohitumarhantu bhavantaH / ' sUriH prAha- "aho bhavyAH ! zRNu tat-kurUpatva-svarUpatvAdikAraNam / saMsArijIvAH kanakakAntayo'pi pApa-paGkopaliptatvAt kRSNaGgA evocyante / sAdhavastu kRSNAGgA api vizadapariNAmatvAd gaurAGgA evocyante / saMsAriNo nIrogA api mithyAtva-mahAkuSThagrastatvAt kuSThinaH / sAdhavastu bahirgalatkuSThino'pi mithyAtvakuSThApagamAt nIrogA eva / saMsAriNo nityamiSTAnnabhojino'pi viSayakadannaiH sadA Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra-3 'tRptatvAt kSudhitA eva, sAdhavastu bahiH kSutkSAmA api zamAmRtA''svAdamuditA nityaM tRptA eva / saMsAriNastAruNyamadoddhatA api paNDitavIryollAsa-samayaM caramapudgalaparAvarttalakSaNaM svabhAvatAruNyamanAsAdayanto jJAnAdiratnatrayopArjanavikalA jIrNAGgA ev| sAdhavastu bahirjarAjIrNA api prAptasvabhAva-tAruNyatvAt taruNA eva / saMsAriNaH sulocanA apyatattva-darzinazcippaTAkSA eva / sAdhavastu galannetrA api tattvadarzitvAt sulocanA eva / saMsAriNo gRhe sthitA api dustarabhavakAntArAdanivRttAH sadA paryaTanazIlA. evocyante, sAdhavastu nityamudyatavihAriNo'pi apramattapurAzrayaNAt sadA sukhazIlA ev| itthaM samastAnyanyAnyapi dAridryakArzAdivizeSaNAni samyag vibhAvyamAnAni saMsArijantuSveva sambhavanti, na punarlokottara-svabhAva-sAmrAjyasukhamuditeSu sAdhuSu / ityAdi saMsArAbhimukhANAM saMsAravimukhANAM ca svarUpaM sUri-mukhAdAkarNya nRpAdayaH pramuditAH sUriM procuH- "svAmin ! suSThu nirUpitaM kurUpatva-surUpatvAdisvarUpamiti / " saMsArasya maTharUpatA, mohAdikRtA baTharagurukadarthanA ___ punarnRpaH prAha- "svAmin ! yadyevaM saMsAra-svarUpamatidArUNaM tadevaM jAnannapi janaH kathaM tadAsaktiM na jahAti ?'' atha sUriH prAha- "zRNu rAjan ! vizAlanAmni grAme eko nAnA-dhana-ratna-khAdyapUrNaH zivAlayo'sti / tatraikaH sAragururnAma mtthaadhiptirvsti| so'nizaM tad-grAma-vAstavyai ttaiH saha milati, svakuTumbaM copekSate, evaM krameNa taiyU~ttaiH kArmaNaprayogeNa vazIkRto'sau, yathA te natrayanti tathA nRtyanti / sakala samRddhibhRto'pi. tanmaThaH svAyattIkRtyaikaM jyeSThadhUrtaM tatra nAyakaM kRtvA sarve dhUrtAH svecchayA tatsampadaM bhunyjte| sa sAragurustu maThamadhye pravezamapi na labhate / athaivaM dRSTvA tatpuravAstavyA vyavahAriNaH sAraguruM bahudhA zikSayAmAsuH / "aho ! svakuTumbaM parityajya kiM dhUrtAn puSNAsi ? ete ca sAkSAt tava vairiNyastvAM bahudhA viDambayiSyantItyAdi / " tathA'pyasau kArmaNaniyantrito na kiJcit tadvacaH pratipede / tadA tairdhanibhiH sambhUya guNAnurUpaM tasya baTharagururiti nAma cakre / atha yathA yathA teM dhUrtAstaM baTharaguruM nAnA-prakArairnarttayanti, tathA tathA'sau modate / tasmin grAme catvAraH pATakAH santi / tatra prathame pATake bhagnaghaTakaparaM haste dattvA baTharaguruM te bhikSayanti, ye ca tatratyA lokAste'pi. dhUrtANAM sambandhinastato yaSTi-muSTyAdibhistaM viDambayanti / na ca bhaikSyalavamapi vitaranti / evaM bhagne ghaTakapare punaste sarAvaM tad-haste dattvA dvitIye pAdake bhikSayanti / tatratyA api lokA Akroza-tarjana-tADanAdibhistaM baTharaguruM viDambayanti / punaH sarAve bhagne tAmrabhAjanaM dattvA tRtIye pATake taM bhikSayanti, tatrA'sau kiJcid adhikAM bhikSAM labhate, Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI haMsavijayaviracite tasmin bhAjane bhagne punastathaiva te bhrAmayanti / itthaM te dhUrtAstaM baTharaguruM bahudhA vinATayanti, sthAne sthAne bhikSayanti, svamaThe svayaM pravezamapi nA''pnoti, svakuTumbamavasIdati, dhUrtAzca sampadaM vilasanti, lokA upahasanti, tathApyasau baTharaguruH kArmaNavazIkRto dhUrtAneva mitrIyati, tatkRtA viDambanA api sukhatvenA'dhyavasyati / evaM he rAjan ! atrA'pyupanayo'yaM, saMsAro'yaM grAmaH, AtmasvabhAvo jJAnAdiratnapUrNaH zivAlayamaTho, AtmA sAraguruH, karmarUpa-dhUrtasaGgena mohonmAdAdikArmaNai rvikalIbhUta: svAbhAvika-guNarUpa svakuTumbamupekSate, moho dhUrttAdhipaH AtmasvabhAva-zivAlayaM svAyattIkurute / sadgururUpavyavahAribhi-rbodhyamAno'pi bodhamanApnuvan Atmaiva baTharagururityucyate / atha te karmadhUrtAH nAraka-tiryaMG-narA-'marAyU-rUpANi catvAri bhAjanAni dattvA gaticatuSkarUpa-pATakacatuSTaye viSayabhikSAM kArayanti / tatra yAtanAzatAnyanubhavannapi na kathaJcidapyudvijate / tadevaM rAjan ! sarve'pi saMsAriNo mohonmAdAdikArmaNaparavazAH saMsArakaSTaM jAnanto'pyajJA iva tatraivA''sajjanti, ye kecanA'pi laghukarmANo gurUpadezaM samyagavabudhya mohAdidhUrtAstiraskRtya sahajakuTumbaM puSyanti, te svasampatsAmrAjyakalitAH sukhino bhavantyapi'' ityAdi-dezanAM zrutvA punarnRpaH prAha- "bhagavan ! bhavAdRzA yatra bodhaM kartArastatra budhyantyeva bhavyaprANinaH, paraM bhavadbhiH kasyopadezena kena hetunA vA vratamAdade ? tatkathanenA'smAn pAvayantu bhavanta iti / " ," - budhAcAryasya Atmakathanam sUriH prAha- "zRNu nRpa ! pRthivItalanAmni pure zubhavipAko rAjA, nijasAdhutA tasya rAjJI, tayo-rbudhanAmA sutaH, sakalaguNapAtram / atha zubhavipAkasya bhrAtA azubhavipAka tasyA'sAdhutA rAjJI, tayormandanAmA suto'zeSadoSAspadam / itthaM tau dvAvapi pitRvyA''tmajau bhrAtarau budha-mandau krameNa pravardhamAnau staH / anyadA budhastu nirmalamAnasapurAdhIza-zubhAbhiprAya-nRpakanyAM dhiSaNAbhidhAM pariNItavAn / tayA saha sukhamanubhavatastasya vicAranAmA putro jajJe / / ghrANendriyakRtA kadarthanA athaikadA budha-mandau dvau bandhU svakSetre lalATanAmni parvate gatau / tatrA'pavaraka-dvayayutAM nAsikA-nAmnI guhAM vIkSya yAvat tad garbhe dRSTiM kuratastAvad dRSTaikA bAlikA tAbhyAM, nAmAdi-pRSTA sA provAca- "aho ! supuruSau yadA yuvAM asaMvyavahArapurAt nirgatyaikendriyapure kiyat kAlamuSitvA vikalendriyapure trIndriyAkhya-pATake samAyAtau tadA karmapariNAmarAjena ghrANanAmA sahacaroM yuvayoH samarpito babhUva / sa bhavatozcirantanasakhA'tra guhAyAM Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra-3 . 71 nivasati / ahaM tu tat-paricArikA bhujaGgatA nAmnI bhavadAdezAdevA'tra nivasAmi / tatazcirantanasnehaM saMsmArya sambhAvyatAM tanmitram ahaM ceti / tadvAkyAt mudito mando ghrANaM bhujaGgatAM ca samAzvAsya tayoratisnehaM dadhau, budhastu madhyasthabhAvena ghrANamitramapAlayan bhujaGgatAM tu adhama-strIyaM na me saGgatikaraNAheti dhyAtvA nirakAsayat / ___ atha mando bhujaGgatA-preritaH karpUrakesara-sugandhi-puSpAdi-surabhidravyairghANaM puSNAti, kimapi vigandha-vastu dRSTvA ghrANamAcchAdayati jugupsate ca / budhastu sugandhi-dravyeSu vigandhidravyeSu ca samacitta eva pravarttate / evaM gatAni katicid dinAni / atha budhasya putro dhiSaNAGgajanmA vicAranAmA pUrvaM kautukArthI dezadidRkSAyai gato'bhUt, sa kiyadbhirdinaiH punarAyAto budhasamIpe ghrANamavalokya prAha- "tAta.! ghrANo'yaM duSTamitraM, na snggtikrnnaarhH| etasyotpattiM samyagahaM jAnAmi, yato'hamito bhraman prApto bhavacakrapuraM, tatra yAvadahaM rAjamArga sthito'smi tAvadekA strI mAM dRSTvA sahasaivA''nanditA satI mAmAzruiSya bASpapluta-netrA'vocat- "aho vatsa ! ahaM mArgAnusAritAkhyA tvanmAturdhiSaNAyAH priyasakhI, tvaM tu laghustato mAM na lakSayasi, ahaM te mAtRSvasA tvaM mama bhAgineya ityatastiSTha tvaM vatsa ! sukhena matpArzve / darzayAmi te nAnAvidha-bhavacakrakautukAni, yuktameva ghiSaNAGgajasya te vividha-dezacaritrAvaloka-cAturyamiti" zrutvA pramudito'haM sthit-stdupaante| saMyama-mohayuddham / atha tayA darzitaM me vividhAzcaryamayaM sampUrNaM bhavacakrapuraM, tato vivekaparvataM vIkSituM gacchadbhayAmAvAbhyAM tadupatyakAyAM dRSTaH kazcid bhaTo gADhaprahArajarjarAGgaH katicit manuSyaiH skandhe kRtvA nIyamAno bahumanuSya-veSTitazca / taM dRSTvA mayA pRSTaM- "mAtaH ! ko'yaM?" tadA mArgAnusAritayoktaM- "vatsa ! cAritradharma-jyeSTha-putrasya yatidharma-kumArasya bhaTo'yaM saMyamanAmA krIDA) bahirnirgato mohasainikarmithyAtvAdyairghAtito nijabhaTaihaM nIyate, vayamapi yAmastatra vilokayAmaH kautukamiti" kRtvA gatAvAvAM vivekazailoparisthamapramattapuraM dRSTastatra cittasamAdhAnamaNDape cAritradharmanRpaH saparivAraH, upalakSitAzceme pratyekaM nAmagrAhaM sabhAsado mArgAnusAritayA tAvat saMyamo'pi tadavasthaH samAnIya darzito nRpAya / kathitaM ca tairmohasainikAnAM darpotkaTatvam, atha tadAkarNya yAvat nRpaH sabhAM vilokate, tAvadudAyudhAH santoSa-dayA-kSamA-brahmacaryAdayo bhaTAH samutthAya huGkArAn muJcanto'bruvan"Adizatu devo'smAn mohamabhiSeNayituM, kSipAmo vayaM kSaNamAtrAt samastamapi mohasainyaM, tato na yujyate'tra vilambituM, nopekSitavyo'yaM prasarpan vyAdhiriva vipakSa" ityAdizauryavAkyAni teSAmAkarNya nRpaH sadodhA'mAtyA'bhimukhaM dRSTiM dattavAn / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 zrI haMsavijayaviracite ___ atha sadbodha-samyagdarzanau mitho mantrayitvA nRpaM procatuH- "svAmin ! nRpANAM tAvat svAmyamAtya-suhRt-koza-rASTra-durga-balAnIti saptarAjyAGgAni tathA prabhutvotsAhamantrajAstisrazca zaktayaH, eteSAM balA'balaM vicintya tadanu vijigISuNA nRpeNa sAmadAma-bheda-daNDAnAmanyatamenocitopAyena yathAsambhavaM sandhi-vigraha-yAnA-''sanadvedhA''zraya-rUpANAM SaNNAmanyatame pravarttitavyamiti nIti-sthitistato na yuktaM samayamantarA sahasaivAbhiSeNanaM, tataH sandhikaraNArthaM preSyate kazcit tAvad dUta iti / " ... cAritranRpadUtasya mohasamIpe gamanam . atha rAjJA tatheti pratizrutya satyanAmA dUtaH prahito mohaM prati, prAptaH krameNa sa cittavRttyaTavyAM pramattatA-taTinI-taTasthamohanRpaskandhAvAraM, tatra cittavyAkSepamaNDapasthaM 'saparSadaM mohamahIpAlaM pratisphuTaM svasvAmyAdiSTamavadat- "aho moharAja ! cittavRttyaTavIyaM tu tAvat na yuSmadIyA na cA'smadIyA / asyAstu svAmI bhavajantureva / vayaM yUyaM karma-pariNAmAdayazca sarve'pi bhavajantoreva sevakAH sma, evaM satyapi yuSmAbhistaM bhavajantumakiJcitkaraM kRtvA svayaM tad-rAjyaM jagRhe, tathApi vayaM kimapi na brUmaH taduparyapi yad-yUyamudIryodIrya-vigrahaM kurutha, tanna yuktaM kurutha / " ityAdi-satyoktAnyAkarNya moharAja-patnI mahAmUDhatA'tikruddhA- "rere dUtAdhama ! moharAjAdayo'pi bhavajantoH sevakA: kimevamasamaJjasaM pralapasi'' ityAdyAkrozavAkyAni vyAjahAra / tAvat sarve'pi moharAjabhaTA bhruvaM nartayantaH kopAdhmAtA: samutthitAH satyaM prahartum / ____athA'sau bhayavepamAnatanuH kathaJcit tataH palAyya vegAdAgatazcAritradharmanRpasamIpam Aha ca "svAmin ! madodrikto'sau mahAmohamahIpAlastvAM na manyate tRnnaayaa'piityaadi|" atha tacchrutvA kruddhazcAritradharmo raNabhambhAM vAdayitvA sarvaM svasainyamAdAya prasthitaH saGgrAmArtham, itazca moharAjo'pyutkaTa-kaTaka-parivRto'bhimukhamAgatya sthitaH / athobhayoH sainyayo-zcittavRttyaTavyAM saGgrAmaH prAvarttata, prAharaMzcA'nyo'nyaM nAnApraharaNairbhaTAH / itthaM mahAtumule jAyamAne duSTAbhiprAyAdikairmohasainikaiH zubhAbhiprAyAdyAcAritradharmabhaTAH prahArazithilAGgA akriyanta, nirmathitaM ca samastamapi tatsainyam / atha svasainya-parAjayaM vilokya cAritradharmanRpaH sasainyo'pasRtya punarjenapuraM praviSTaH / moharAjo'pi jitakAzI san svaskandhAvAreNa taM samantato veSTayitvA sthito'stItyevaM samastamapi cAritra-moharAjayoH sainyasvarUpaM darzitaM me mArgAnusAritayA / tadvilokya pratyAvRttaH krameNA'trA-''gato'haM, mArgAnusAritA'pi pRSThe samAyAtIti / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra-3 - dhavala-vimalayoH dIkSA tatra ghrANo'yaM viSayAbhilASa-mantrisuta iti me mArgAnusAritayA darzito'bhUt, tad varNo'yaM sarvatheti vicAravAkyAd yAvad budho ghrANasaGgatyAgopAyaM vicintayati, tAvanmArgAnusAritA'pi tatrA''gatA, tanmukhAdapi tathaiva ghrANotpattiM zrutvA budho'tyantaM tattyAgotsuko'bhavat / atha mandastu bhujaGgatA nunno yatra tatra sugandhi-lolupo bhramannekadA devarAjapalyA lIlAvatyA gRhe gataH / atha tatra lIlAvatyAH putrasya mAraNArthaM tat-sapalyA ekA viSamizritA gandhapuTI dehalyAM muktA'sti / tatrA''yAtena mandena bhujaGgatApAravazyAt sA gandhapuTI AghrAtA, tad-viSAvezAt mRto'sau kSaNamAtrAt / itthaM mandaviSayaM ghrANasaGga-durvipAkaM vIkSyaM virakto budho nijasAdhutA-zubhavipAkau mAtA-pitarau dhiSaNAM priyAM vicAraM sutaM mArgAnusAritAM zyAlikAM ca itthaM samagramapi kuTumbaM sArthe gRhItvA sadgurupAnte dIkSAmagrahIt, jAto'lpakAlena sarvasiddhAntapAragaH / dattaM ca gurubhiH sUripadaM, tataH zRNu dhavalamahipAla ! so'haM budhasUriridaM ca me vratAdAna kAraNam / athaivaM dezanAmAkarNya paramavairAgya-saMvegAdhiSThito nRpo vimalaM pratyAha- "vatsa ! gRhyatAM rAjyabhAraH saMyamagrahaNena bhavema vayaM bhavamuktA ityAkarNya vimalaH prAha- "tAta ! na me dharma-pratyUhabhUtena rAjyena kimapi prayojanaM, na caivaM durita-nidAna-rAjyadAnena bhavati bhavato'pi putra-vAtsalyam, ahaM tu prAgeva vratAyotkaNThito'smi' iti zrutvA vimalabhrAtre kamalakumArAya rAjyaM dattvA purAntazcaitye'SvaSTAhikA mahotsavaM vidhAya zrIbudhAcAryopAnte rAjJA vimalakumAreNa ca anyairapi bahubhiH paurairdIkSA jagRhe / * * athA'gRhItasaGkete ! budhasUridezanAmevaM zrutvA'pi mAyA-steyavazAt na kiJcidapi prabuddho'ham, pratyuta vimalasya vratagrahaNAvasare vimalo mAM balAtkAreNa dIkSAM grAhayiSyatIti vicintya tataH palAyitastadanu vimalena sevakairgaveSito'pi yadA'haM kvApi na labdhastadA tena guruM prati pRSTaM- "svAmin ! bhavaddezanayA prabuddhAH sarve'pyete janA yathAzakti dharmodyamamakArSuH, paraM mama mitraM vAmadevastu zrutvA'pi na kiJcit prAbudhat, sAmprataM tu kvApi gato dRzyate, kiM tatra kAraNamiti ?" sUriH prAha- zRNu mahAbhAga ! yAvadasya pArzve mAyA-steyAbhidhe duSTamitre sta: tAvat na prApnotyayaM dharmabodham / sAmpratamapi mA kArayatu balAt mAM saMyaminamiti palAyito'stIti, punarvimalena duSTamitratyAgopAye pRSTe sUriravak-"nirmalacittapurezasya ziSTAbhiprAyasya zuddhatA-pApabhIrutA nAmnyau dve rAjyau staH, tayoH krameNa saralatA'steyatA'bhidhe dve kanye yadA'yaM pariNeSyati, tadA mAyAsteyayoH saGgaM tyakSyati iti zrutvA mAmayogyaM vijJAya vimala upekSate sma / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 zrI haMsavijayaviracite -- atha dhavala-vimalAdiSu gurubhiH sArddhamanyatra vihRteSu puramAgato'haM pUrvakRtasteyAdyaparAdhAt purajanairUpadrUyamANo niHsvAmikatayA tatra sthAtumakSamo dezAntaraM prasthitaH, tatra kvacit pure saralanAmno vaNijo haTTe sthitaH, pRSTaM tena me nAmA'nvayAdikam, uktaM mayA'pi yathAsthitaM, tenA'pi pitRnAmnA mAM kulInaM vijJAya "vatsa ! atra madgRhe sukhena tiSThe" tyAdirAdaraH kRtaH, mayA'pi mAyA-praNayamudbhAvyA'dya me tAta-darzanaM jAtamityAdikapaTavAkyairvazIkRto'sau mAM gRhe samAnIya svapatnI bandhumatImityuvAca- "priye ! AvayoraputrayorbhAgyenA''nIto'yaM vAmadevastat putra eva mantavya" iti sthito'haM tatra, darzitaM ca tena sarvaM dhanAdikaM, gatAni katicid dinAni / anyadA bandhulanAmA saralasya sakhA SaSThI-jAgaraNotsave saralamAkArayitumAgatastadA saralena mAM pratyuktaM-vatsa ! tvayA sAvadhAnena haTTe zayitavyam, ahaM tu jAgaraNArthaM yaami| mayoktaM-"tatrA'hamekAkI bibhemi, tato gRha eva zayiSye" iti sthito'haM gRhe, gataH saralo mitrgRhe| atha nizIthe steyena prerito'haM zanairgahAdutthAya gato haTTe, tato dhanaM gRhItvA kvA'pyanyatra kSiptvA yAvat nivarte, tAvad dRSTo yAmikaiH, gRhItazca zcaura iti kRtvA jAto bhUyAn janakolAhalaH tadAkA''yAtastatra saralo'pi pRSTaM tena "vatsa ! kimetat ?" tadA mayoktaM "tAta ! tvAM vinA gRhe suptasya me nidrA nA''yAtA, tadA mayA dhyAtaM haTTe gatvA pituH zayanIye zaye, yadi kathaJcit nidrA''yAti, iti kRtvA yAvadatrA''gatastAvad vivRtadvAraM haTTa vIkSya vilakSa iva sthitaH / daivAt tadaivA''yAtairyAmikairahameva caurabuddhyA dhRta" ityAkarNya nivAritA saralena yAmikAste'pi "jJAto'sti cauraH prage prAduSkariSyAmaH" ityuktvA sAkUtaM madabhimukhaM vilokya gatAH / . - atha teSu gateSu mayA dhyAtaM, yadete yAmikAH prAtaH salopnaM mAM gRhISyanti, tato nazyAmyadhunaiveti tasyAmeva nizi taddhanamAdAya naSTo, daivAt taireva yAmikaidRSTvA gRhIta: salopto, yaSTi-muSTayAdibhirjarjarIkRtya gADhaM baddhvA cA''nIto nRpAntikaM, yAvad rAjA mAraNAyA''dizati tAvat punaH tatrA''yAtena saralena "svAmin! mama putro'yamityAdivijJaptyA mocitastadA nRpeNoktaM- "he sarala ! duSTo'yaM tvatputraH, na tvad-gRhe rakSaNocitastato vayamenaM rakSiSyAma iti rAjJA rakSito'haM svamandire gRhadAsyakaraNArtham, anyadA kenacid vidyAbalena rAjakozAd dhane hRte padAvalokAdibhiH kathaJcidapi cauramaprApya nRpo mAmeva cauraM nizcitya sarvathA puNyodaye niSThite bahuviDambanA-pUrvakaM vyaapaadyaamaas| Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 75 upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra-3 atha tadbhavavedyaguTikA-kSaye punaranyAM guTikAM dattvA preSito'haM bhavitavyatayA pApiSThanivAsAkhyanagare, tatra cirAya bahu-duHkhazatAnyanubhUya punastato nirgatya prAyaH strIvedatayA klIbatayA kvA'pi ca puMstvena nAnAjAti-yoni-kulAdiSvanantaM kAlaM yAvad viDambito'haM bhavitavyatayA / itthaM bahudhA viDambya viDambya sA'nyadA kiJcit prasadya mAmuvAca- "Aryaputra ! bahuzaH kASTAnyanubhUtAni tvayA, tato'dhunA madAdiSTaM puNyodayasahAyamAdAya yAhi manuSyagatinagaramiti pratizrutya prasthito'ham / itthaM mAyA-steya- ghrANendriyAdisaGgasambhavAnarthaM matvA bhavinasteSAmAsiktaM tyajata sukhavRddhayai // . ityupamitakathoddhAre mAyAsteya ghrANendriyAdivipAka-darzanAkhya . stRtIyo'dhikAraH // 3 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha caturthAdhikAra : lobhaparavazasya dhanazekharasya pravRttayaH saMsAri-jIva Aha-athA''karNayA'gRhItasaGkete ! mama manuSyagatinagarAgamanavArtA tathAhi Anandapure dRpyat-pratyarthi-dvipaghaTA-madonmUlane kezarIva-kezarI nAmA nRpaH, tad rAjJI jayasundarI, 'tatra pure dhanopArjayAbhidha-zreSThinaH palyAH dhanamaJjarI-nAmnyAH kukSau tadbhavavedyakarmarUpaguTikAM dattvA bhavitavyatayAvatArito'ham / atha yadA tayA me puNyodayaH sakhA dattastadA'nyo'pi sAgarAbhidhaH sakhA datto'bhUt, tataH pUrNe garbhakAle prasUto'ham / puNyodaya-sAgarAkhya-mitradvayayutaH pitrA mahotsavapUrvakaM dhanazekhara iti mamA'bhidhA cakre / krameNa varddhamAnasya me sAgaramitrAnubhAvAt manasyevaM vikalpA jAyante yat-saMsAre dhanameva sarvAdhikaM, yena tenopAyena dhanameva saJcitavyamityAdi-cintayan samaye paThita: kalA:, jAto vANijyakuzalaH / ekadA mayA tAtaM pratyuktaM- "he tAta ! bhavadAjJA bhavati cet tadA'haM vyApArAya dezAntaraM vraje'' tacchrutvA pitA prAha- "vatsa ! tvameka evA'smAkaM prANA'valambana-yaSTibhUtaH putraH videzagamanaM tvapAyazatahetubhUtaM tato nA'nujAnImo vayaM dezAntaraM gantum / bhUyo'pi vidyate'smadgRhe vittam / kuru yathecchaM dAnabhogAdi-samIhitaM tdvyyeneti|" punarmayoktaM- "tAta ! anupArjanayA vikIryamANA hi sAgaraprAyA api kozA: kSIyante, tarhi kiyadetad dhanam ? anyacca 'yaH prApta-tAruNyo'pi pitRsatkAM lakSmI bhunakti, sa svajananImeva bhunakti' iti lokoktiH tato'nujAnIta yUyaM, videze gatvA nAnopAyairdhanamarjayitvA svalpakAlenaiva gRhamAgamiSyAmyahami' tyAdivacobhiH pitaraM mAtaraM ca kathaJcidanujJApyA'tha calito'haM dakSiNodadhi-tIradezAn prati, prAptazca samudrataTasthaM jayapuram ! tat-parisare kinnu pravahaNamAruhya yAmi ratnadvIpe kinnu caNDikAdi-devAn rudhirAdibalibhiH prasAdya dhanamarthaye, kiMvA kenacicchalena kaJcit nRpaM hattvA, tadrAjyaM lAmi? kimuta guphAdau pravizya rasakumpikAmAnayami ? kiM vA dhAtuvAdaM prayojayAmi ? kiMmathavA pAtAlaM khanAmItyAdi nAnA-dhanArjanopAyAn vimRzan 1. tatra pure somadevAbhidhazreSThinaH palyAH kanakasundarItinAmnyA:-D // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra-4 yAvadyApi tAvadekaM kiMzukaM saprarohaM vIkSya dhAtuvAdavAkyAt nUnamatra nidhAnaM bhaviSyatIti "OM namo dharaNendrAya" ityAdi-mantra-paThitva nikhAtaM mayA tadbhUtalaM, nirgataM tato dInArasahasra- bhRtamekaM tAmrapAtram / tadgRhItvA prahRSTo'haM, jAtazca prabala: sAgaraH / ___atha praviSTo'haM jayapuraM, tatra tiSThato me bahulavyavahAriNA saha paricayo babhUva / tena kulazIlAdiguNAnvitaM mAM vijJAya svaputrI kamalinI pariNAyitA / tayA saha bhogAn bhuJjAnasya me gatAni katicid dinAni / anyadA sAgaramitra-nunnena dhyAtaM mayA kimaho! nizcitaH sannudarapUraNaM karomi? dravyArjanamantarA bhogo'yaM viDambanA-prAyastadete zvasurAdayo vRthaiva me dhanArjanAntarAyakAriNa ityevaM mAM vilakSacittaM dRSTvA bahulenoktaM- "vatsa ! etat madIyaM dhanAdi-sarvasvaM tavaivA'sti, tatastiSTha yathAsukhaM, bhogAna bhuDkSva kRtaM dhanArjanacintayeti / " tadA mayoktaM- "tAta ! yadyapyevamasti tathApyahaM pRthak svakIyaM vyApAra kariSye, ityuktvA prArabdhastatra mayA pRthag-vyApAraH / tato lobhAsaktatayA naSTA me dharmabuddhiH, dUraM gatA dayA, palAyitaM pApabhIrutvam, AdRtAni rasa-keza-viSa-dantalAkSAdivANijyAni, pravarttitAni ca paJcadazakarmAdAnAni / itthaM nAnA-pApa-vyApArairarjitaM dInAra-sahasra, jAtA tadA dve svarNasahasre nIvI, punaH pravRddhaH sAgaraH prArabdhAni pApabahula-vANijyAni, vAhitAzcA'raghaTTAdayaH kRtazcA'ntyajAdiSu vyavasAya: / muktvA bhojanAdisvAdam, tyaktvA vastramAlyAlaGkArAdyupabhoga, vismArya ca priyAsneham, agaNayitvA ca zramaM, divAnizaM vyavasAya-vyAkulaH paryaTAmi / evaM kiyadbhirdinairjAtaM dInArANAM sahasradazakaM, punaH kiyadbhirdinaiH kRtaM lakSaM, evaM jAtAni daza lakSANi, tathApi koTilAbhArthaM preritaH sAgareNa, tataH pUritAni pravahaNAni, grahItAzca zaulkikAdayo rAjaniyogAH, pravarttitA mahArambhamayA kuvyApArAH, itthaM ca puNyodaya-sahAya-balAd dInArakoTirapi melitA / punaH sAgareNoktaM- "aho ! ratnarAzayo nopArjitA cet tarhi kimarjitaM?" tataH pravRddha-tRSNena mayA bahulaM pratyuktaM- "tAta ! gacchAmyaham ratnadIpaM, melayAmi ratnotkarAn / ' tacchrutvA bahulenoktaM- "vatsa ! adyApi koTIzvarasya te kiM nyUnamasti? yad-ratnadvIpaM jigamiSurasi?" mayoktaM- "tAta ! koTizvaratve'pi lakSmIlAbhArthamudyamaH karttavya eva / yaduktaM udyamavazA hi lakSmIH, pariharati nirudyama guNADhyamapi / api sarvAGga-surUpaM klIbaM vyutpanna-vaniteva // 1 // (AryA) ityAdi-vAkyaistaM niruttarIkRtya balAtkAreNa ca priyAmanujJApya nAnA-krayANakaiH Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .78 zrI haMsavijayaviracite pravahaNAnyApUrya prasthito ratnadvIpaM, samprAptazca kuzalena, prasAdito vividhopAyanaistannRpo nIlakaNThanAmA, prArabdhaM cA'nekadhA-ratna-vANijyam / . harikumAreNa dhanazekharasya maitrI __ athaikadA kAcidardhajaratI madgRhamAgatya mAM prAha- "aho dhanazekhara ! Anandapure kezarinRpasya jayasundarI-kamalasundarI nAmnyau dve rAjyau abhavatAM, rAjyalolupo'sau nRpaH prAha- "putro mAM hatvA mA grahInme rAjyamiti" kubuddhayA jAta-mAtrAneva putrAn nihanti / ekadA''pannasattvA kamalasundarI sutavyApAdanabhItyA mAM vasumatI priyasakhIM sahAdAya nizIthe praNaSTA daivAd viSamATavyAM patitA / tatra zvApadAdi-brutkArAn zrutvA bhItayA prasUtastadaiva tayA putraH / putraprasavAnantarameva ca mRtA, tato duHkhitA'haM yathAkathaMcit ratnakaraNDamiva taM sutamAdAya krameNA'trA''gatya kamalasundaryA bhrAturnIlakaNThanRpasya puraH kathito vyatikaraH, arpitazca putraH / ___ atha svasR-maraNa-zravaNa-duHkhito nRpaH punaH devakumAropamaM bhAgineyaM dRSTvA pramudito haririti nAma kRtvA taM prANAdhika-yatnenA'varddhayat, sAmprataM tAruNyaprApto'sau harikumArastvAmAnandapurAdAgataM zrutvA svapuravAstavyaM matvA'tipraNayena tvadAkAraNAya mAM praiSIt, tadehi tvaritamiti," tadAkarNya gato'haM kumArasamIpe, tena bahumAna-pUrvakaM pRSTAH svpurvaatoH / kathitazca mayA tatratya vRttAntaH / itthaM nitya-paricayAjAtA me kumAreNa saha maitrI, so'pi mAM bandhutvena pazyati, athA'nyadA madhusamaye madanvito harikumAraH priya-vayasya-gaNa-parivRtaH krIDArthamudyAnaM praaptH| tatra yAvad vayaM nAnA-vinodAvalokanaparAH smastAvadekA kRddhA tApasI tatrA''yAtA sA''zIrdAnapUrvakaM citra-likhita-strIrUpaM kumArasya haste dattvA kvApi gatA, taccitra-rUpaM vilokayan kumAro'pi citralikhita iva babhUva / tadA manmatha-mitreNoktaM"kumAra ! kimevamekatAnena bhAvyate ? kumArastvAkAragopanaM vidhAya tadAkSiptacitto 'pyAkUtamanAviSkurvan aho ! citrakArasya cAturyamityAdi pratyuttaraM dadau / tato manmathapadmakezara-vibhrama-kapolAdimitrairnAnA-prahelikA-samasyAdivArisai-ryathAkathaJcit tadvismRtiM nIto'sau punarmuhUrtAntare cakravAkI vilokya smRta-tadurojasaundarya: kvApi ratimanApnuvan sarvAn sakhIn visRjya mAM gRhItvA ekasmin latA-gRhe suSvApa / tatrA'pi tapta-sikatA-patita-mIna-iva viluThan matkRtazItopacArairapi na kSaNaM ratiM lebhe / atha manmathAdayo'pi vinodAt nilIya sthitA abhUvan / tairapi dRSTatad-vyatikaraistatrAgatya Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra-4 sopahAsaM kumAra ! zyAmA-sevanena te tApa: zAmyatItyAdi-cikitsopadezA'padezena bhUyAn vinodazcakre / tataH kumAraH sarvamitrasamakSaM svAbhiprAyamAviSkRtya tAM tApasI vilokayituM mAM preSayAmAsa / atha yAvadahaM purAbhimukhaM yAmi, tAvat militArddhamArge sA tApasI / mayA praNamya citrasvarUpaM pRSTA sA prAha- "adyA'haM bhikSArthaM nIlakaNThanRpaukasi gatA'bhUvam, tatra zikhariNIM rAjJI cintArtI vIkSya pRSTaM mayA cintAkAraNaM, tadA tayoktaMprANapriyA me mayUramaJjarI sutA'dya-grahagrasteva hastanyastamukhA'nyagdRSTirniHzvAsAn sRjantI vyagrIbhUya sthitA'stIti cintA smi / tadA mayA lagnaM vilokya bhASitaM- yadetasyA manasi puruSacintA'stItyAkarNya matpAdau praNamya rAjyUce- "bhagavati ! satyametad yato mayUramaJjaryAH priyasakhyA lIlAvatyA uktamabhUt-yad mitravRndavRto harikumAro'nayA yatprabhRti dRSTo'sti, tatprabhRtyevaM mlAnavadanA vilakSIbhUya sthitA'sti iti / " tato rAjyA'bhyarthitA'haM mayUramaJjaryAH citrapaTaM kRtvA kumArasya dattvA'gAm / ___athA'gRhItasaGkete ! tApasyA mukhAt tavRttAntaM zrutvA prahRSTo'haM kumArAntikamAgatyocivAn tadazraddadhAno'pi kumaraH zapathAdibhirmayA pratyAyitaH / kiJcit svasthIbhUya mitragaNavRto gRhaM jagAma / atha rAjhyA sutAyA abhilASo nRpAya jJApitaH, nRpeNA'pi samucito'nayoryoga iti kRtvA mahAmahairmayUramaJjarI harikumAreNodvAhitA / tato harikumAraH puNyaprAgbhArodbhavaM mayUramaJjaryAH saGgaM labdhvA nAnAvilAsAn vilasannapi kSaNamAtraM mAM na vyasmarat / ahaM tu sAgara-kumitravazAt aho'trA'pi vANijyAntarAyakaraH kumAro'yaM me kuto'pyupasthitaH / asya goSThI-vaiyaggreNa na kiJcit kraya-vikrayAdi kartuM prabhavAmItyevaM cintayan zanaiH zanaiH tadAsaktiM muktvA svakAryAsakto'bhavam / athA'haM ratnAnyupAryopArvya hRSyAmi, na ca kaJcid vizvasimi, na ca nizyapi sukhaM nidrAmi / itthaM melitA mayA nAnAjAtIyAnAM ratnAnAM samUhAH / yauvana-maithunasaGgena dhanazekharasya kAmapravRttayaH . atrA'ntare karmapariNAmanRpapalyA kAlaparINatyA''diSTau yauvana-maithunanAmAnau dvau bhaTau madantikamAgatau, mayA'pi satkArapUrvakaM yauvanA''khyo dehagehe nivAsito'nyazca hRdi vaasitH| atha yauvana-mitrAnu bhAvAdahaM vakraM vilokayAmi / mukha-netravikArarUpagarvAdIn karomi, maithunavazAcca strIzata-ratenA'pi na tuSyAmi / tathA cakSurindriyapAravazyAd yAM yAM surUpastriyaM pazyAmi, tAM tAM riraMsurnAnAceSTA: karomi / yadyapi sAgaro 1. svarUpa- VL1 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 zrI haMsavijayaviracite vittavyayabhayAt maithunasaGgaM mAM niSedhayati, tathApi tatsneha-paravazo'haM svalpa-draviNadAnena bAlaraNDA-bhikSukI-proSitabhartukAdyAH strIrbhajAmi / itthamakAryaM kurvan loke laghutAspadaM jAtastathApi harikumArabalena na ko'pi mAM parAbhavati / ___atha samastajanapada-prakhyAta-parAkramaM mahaujasaM harikumAraM vilokyA'nyadA nIlakaNThanRpazcintayAJcakAra-yadaho! vazIkRtasarvapaura: pravRddhapratApo'yaM harikumAro mAmaputraM hatvA mA grahIt svayaM rAjyamiti / tataH subuddhimantriNaM rahasyAkArya svabhAvamAvedya yathAkathaJcit mAritavyo'yamityAdideza / atha mantrI AjJA-pAravazyAt tannRpavacastathA'stviti pratizrutya gRhamabhyetya vyamRzat 'aho ! dhigastu rAjyalobhaM, yadayaM nRpaH svapAlitaM putraprAyaM bhAgineyaM kRtajAmAtaraM ca harikumAramapi nirAgasaM jighAMsati, mhdsmnyjsmett| yadyapi lobhAndho nRpo'narthaM na pazyati tathApi mayA rakSaNIyo'yaM kumAra iti dhyAtvA rahasi nRpasya duSTAzayaM kumArAya nyavedayat / tato niryAmikaiH samaM mantrayitvA kanaka-ratnAdibhiH pravahaNAnyApUrya mayUramaJjarI vasumatI ca gRhItvA kumAraH kenA'pyalakSito nizIthe potamAruhya svadezaM prati cacAla / mitradrohaphalaM, samudre patanaM, kupravRttayaH / atha tadavasare vANijyalobhAd gantumanicchannapi atyAgrahAt kumAraNAhamAkArita ekaM ratnabhRtapravahaNamAdAya kumAreNa saha pracalitaH / pavanagatipotArUDhA nAnAkautukAn pazyanto yAvad vayamarddhapathamAgatAstAvat sAgara-maithunAbhyAM preritena mayA dhyAtaM"aho ! harikumArasyaiSA'parimitA samRddhiH, iyaM ca sAkSAt paulomIva mayUramaJjarI priyA, tato yadyenaM mArayAmi tadA sarvamapyetat madAyattaM bhavatIti kudhiyA kenacicchalena mahAsamudre kSipto mayA kumAraH, samucchalitaH potamadhye janakolAhalaH tadaiva ca mAmanarthakAriNaM matvA dUraM gato me puNyodayaH, harikumArastu svapuNyodayamAhAtmyAt samudradevatayA gRhItvA punaH potamadhye muktaH ahaM tu kSINapuNyodayastayaivA'tikopena bhRzaM tADayitvA, kSamasvA'parAdhaM kSamasvA'parAdhamiti harikumAre vadatyeva kSipto'haM samudre / harikumAro'tha kuzalena svalpadinaiH payodhi-pAraM prAptastatra lokavArttayA pitRmaraNaM zrutvA, Anandapure gatvA, svapitRsatkaM rAjyamalaJcakAra / madIyaM ratnapravahaNaM tena mat-piturdattaM, ahaM tu lolakallolairvikSipyamANo yAdobhirbhakSyamANo yAtanA-zatAnyanubhavan bhavitavyatAvazAt mRtaprAyaH saptame'hani pArAvarapAraM prAptaH / tatra zItalavAyu-samparkAt sacetanIbhUtaH kSuttRD-pIDita itastataH paryaTituM lagnastataH kiJcid vanaphalAdi bhakSayitvA zanaiH zanairdhaman Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra-4 prAptaH kiJcit pattanaM, tAvat mithyA'bhimAnena vazIkRtastato dhyAtaM mayA kathamevaM durvidha iva yAmi svagehaM zvazurAlayaM vA ? tadatraiva sthitvA punardhanamarjayitvA gRhaM yAsyAmIti punaH preritaH sAgareNa pravRtto nAnA'rjanopAyeSu, paraM puNyodayAbhAvAt na bhavati kutrA'pyarthaprAptiH / kRSikaraNe bhavatyavRSTiH, sevAyAM yatastataH prahArajarjaro bhavAmi, zakaTavAhane priyante vRSabhAH, evaM yaM yamupAyamAlambya pravarte pratyuta sa so'nAyaiva bhavati / tadA daivamavalambya sthitaH padaprasArikAM kRtvA, punaH sAgareNoktaM- "aho! kimevaM nizcintastiSThasi ? dhanArthinastu nighnanti mAtRpitrAdInapi, kurvantyakArya-zatAni / tato mayA galapAzAdibhirvyApAditAH pathinaH, kRtaM ca nAnAprakAraiH steyaM, krIDito dyUtaM, kRtAnyevaM kukarmazatAni / na prAptastathApi kANavarATakaH / prAptazca tatra vdh-bndhnaadi-yaatnaaH| itthaM duHkhastho'pyantarAntarA maithuna-prerito'ntyajAdi strISu cATukArAn vidadhAmi, paraM ni:svatvAt na kApi strI mAmabhilaSati / saMsArIjIvasya hitA-'hitakArakasvarUpam / athaikadA''nandapurodyAne uttamasUrayaH samavasRtAH, harinRpaH saparikaro vandituM gato, dattA gurubhirdharmadezanA, tato dezanA'nte pRSTaM nRpeNa- "bhagavan ! ahaM dhanazekhare'tipremAsaktobhUvaM, kathaM ca tenA'haM samudre kSipta:?' sUrirAha- "dhanazekharastu svabhAvena cArurevA'sti, paraM sAgara-maithunAbhidha-kumitradvayavazAt tenaivamakAryamanuSThitaM, yadA ca zuddhacittapurAdhIza-zubhAzayarAjasya pradhAnatA-devyAH kukSi-sambhave nirlobhatA-brahmaratinAmnyau dve kanye pANau kariSyati, tadA sAgara-maithunAbhyAmasau viyokSyate / '' ityAdi 'zrutvA punarnRpeNa pRSTaM- "bhagavan! kathamevaM nAnAvidhAH prANino bhavantIti ?' tato gururAha"zRNu rAjan! karmapariNAmo nRpaH, kAlapariNatizca tad-devI, samastamapi vizvaM tayo reva santatiH / paramavivekAdipradhAnaidRSTidoSabhiyA tayordampatyorvandhyA-nirbIjatva-pravAdaH pravarttito'sti / kiJca ekadA sarvajanahitakRd yathArthavAdI sakalavastutattvavettA siddhAntanAmAcAryo'prabuddhAbhidhaziSyeNa jIvAnAM sukha-duHkha-prAptikAraNaM pRSTo'vocat-"zRNu vatsa! aprabuddha! jIvo'yaM jJAnAdizakti-kalitazcittavRttyaTavyAM svabhAva-sAmrAjyaM bhunakti tasya ca cAritradharmanRpo hitakRdasti / sAttvikamAnasa-jainapurAdi-nagarANi tadAyattAni santi, yatidharma-gahidharmanAmAnau cAritradharmasya putrau, samyaktva-sadbodhAbhidhau cA'mAtyau, satya-santoSAdayo bhaTAzcaivaM sarvo'pi cAritradharmaparicchadaH saMsArijIvasya hitaM vaanychti| atha tatra ghAtikarma-viSaya-kaSAyAdi-caurA api vasanti / teSu karmapariNAma Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 zrI haMsavijayaviracite mohAbhidhau dvau luNTAkanAyakau stastAbhyAM vimRSTamekadA yadAvayoH parAkramasya purataH ko'sau saMsArijIva: ? kazca cAritradharma ? iti tataH prasahya saMsArijIvaM sva-svabhAvasAmrAjyAt pracyAvya vikalarUpaM kRtvA cittavRttyaTavIM svAyattIkRtya rAjasacittAdipurANi vAsayitvA mahAmohaH, svayaM nRpo jajJe / karmapariNAmastu svAnuje nyastarAjyabhAraH svayaM bhavajantukRta-nRtyAvalokana-parastasthau / karmapariNAmo hi balinaH pratyarthino hyete ityAzakya kadAcit kiJcit saMsArijIvasya cAritradharmAdInAM cA'nukUlatayA pravarttate'pi mohastu garvAdhmAtaH svadarpaNa vizvamapi tRNIyan AtmAnameva sarvopari manyate, ekAntena saMsArijIvaM pIDayati, cAritradharmAdyA~zca trAsayati / ____ atrA'ntare'prabuddhane pRSTaM- "svAmin ! idAnIM saMsArijIvaH kiMvidho'stIti ?". siddhAntAcAryaH prAha- "sAmprataM tvasau paramavairiNo'pi mohAdIn hitatayA manyate, ye ca hitAzcAritradharmAdayastAn vairitayA gaNayati / tathA sAgara-maithunAsakto bhavacakre bhrmti| ityeSa sAmAnya-prakAraH / / karmapariNAmasya SaTputrAH atha vatsa ! aprabuddha ! vizeSaprakAraM, karmapariNAmasya yadyapyanantAH sutAH santi tathApi SaTputrA jagati prasiddhAH santi / tathAhi- prathamo nikRSTanAmA putraH, ekadA karmapariNAmena tasya rAjyaM dattaM, sa tu prakRtyA krUraH pApAtmA durbhagaH kurUpastrivargabahiSkRtaH sarvathaiva zubhAdhyavasAya-varjito'viditazubhalezyo'vijJAta-paJcaviSayasukhaH, kevalaM bhuubhaarkaarii| evaMvidhaM taM vilokya muditA mohAdayo'smAkaM poSako'yamiti / tathA vipakSa-vazo'yamiti praNaSTAzcAritradharmAdayaH, prahRSTA rAjasa-cittAdipuravAstavyapaurA: jAtAni ca zokasaGkalAni sAttvikamAnasAdIni purANi / tato'sau mohAdibhirvikalIkRtya viDambyamAno rAjye pravezamapyanApnuvan ruSTena karmapariNAma-nRpeNa preSitaH pApiSThanivAsapure, itthaM 'nikRSTo' rAjyasya kuvidhipAlanAt paramApadAM padaM babhUva / lubdhaka-kaivartta-zaukarika-vAgurikAdayaH krUrakarmANaH sarvajanAdhaHkRtA ihaloke duHkhazatAbhibhUtAH sarvAdhamakarmakaraNAt pretya narakagAminaste'sya nidarzanam / ___ anyadA karmapariNAmena dvitIyo'dhama-nAmA putro so'pi svabhAvato nikRSTasama eva, paraMsa kiJcidartha-kAma-bhogopetaH samupahasati dhArmikAn, avagaNayati deva-guru-dharmAn, na manyate puNya pApa-paralokAdIn, pazyati ca kevalaM saMsArasukhameva sAratayA / paJcendriyapAravazyAdramate cANDAlIprAyA api striyaH, sevate cA'bhakSyA'peyA'gamyAdIni, itthaM Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra-4 so'pi pUrvavat-mohAdIn poSayitvA cAritradharmAdIMzca viDambya svarAjyasukhagandhamapyanavApya rUSTakarmaparINAmanRpAdiSTaH pApiSThanivAsaM prAptaH / loke tu naTaviTyutakArataskara-vezyAdayo bahirmukhalokAH prAyo'sya nidarzanam / tatastRtIyo vimadhyamanAmA sUnuH kRto rAjA karmaparINAmena / sa tu moharAjAdiSu nityAsakto'pi kadA kadA cAritra-dharmAdInapi sambhAvayati / prakRtyA bhadrakaH sevate devabuddhayA sarvadevAn, kurute ca saralatayA dAnAdIni, manyate ca puNyapApa-paralokAdIn, spRhayati dharmAya, bibheti pApAt, tathApi mithyAdarzanamantryAdi-vipraratArito'sau svabhuktibhUmiM praveSTuM nA'zakat / itthaM ca sAmAnyaguNaM tamAlokya preSayati karmapariNAmaH kadAcit pazusaMsthAnapure, kadApi mAnavAvAse, kadApi vibudhAlayapure, iti loke'pi rAjAnaH kSatriyA brahmaNA ye kecanA-'nye'pi prakRtibhadrakA dharmArthino'pyaprAptasadgurusaMyogA: avidita-sarvajJA''gamata-ttvalezAH sadguruyoge'pi kugrahagrastatvAd yathAsthitadharmAditattvamazraddadhAnAH sAvadyadAna-cAndrAyaNavrata-homa-yajJAdikarmANi dharmabuddhyA''driyante te prAyo'sya nidarzanaM, tataH kRtaH karmaparINAmena caturthaputro madhyamanAmA nRpaH / sa ca prakRtyA hitAhita vivekajJazcAritra-dharmAdIn svahitAn vijJAya tAn puraskRtya mohAdIn vairibhUtAn matvA kiJcit pIDayati, tato jAtA mlAnamukhA mohAdayaH, kiJcidullasitAzcAritradharmAdayaH yadyapi sevate'sau yathAyathaM dharmA-'rtha-kAmAn tathApi dharmameva bahu manyate, jAnAti ca mokSameva paramArthaM, tathAvidhazaktyabhAve'pi yathAzakti 'tarjayati mohAdIn zanaiH zanai-damayatIndriyagaNaM, kurute ca kaSAyAdi-vijayam / __ athA'styekastatra siddhAntanAmA mahattamaH samastarAjyasthitivettA tamApRcchyA 'vadhAritA tena kiyatI svarAjyasthitiH pravRttazca yathAvIryaM tadanusAreNa, itthaM vazIkRtA'nena kiyatI svabhuktibhUmiH / labdhA ca kiJcit svarAjya-sukhavarNikA / evaM tasya madhyamaguNaiH kiJcit tuSTaH karmaparINAmaH preSayati vibudhAlayapattanaM, samyagdRSTayaH zrAvakA yathAzakti gRhItavratAH sAdhavaste'sya nidarzanam / __ atha paJcama-sutasyottamAbhidhAnasya karmaparINAmena rAjyaM dattaM, sa ca svabhAvata eva mohAdInAM vidhvaMsakaH, pakSapAtI cAritradharmAdInAM, jJAtA hitA'hitAnAM, sadodyuktaH svarAjyavAsyupAye, tataH kampitA mohAdi-caraTAH kSubdhazca rAjasa-cittAdipuravAstavyo janaH, jAtAH pramodamedurAzcAritra-dharmAdayaH, pravRttaH sAttvika-mAnasapurAdiSu mahAnutsavaH / 1. tarjayati yathAzakti L1 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 zrI haMsavijayaviracite nivRttipurigamanamArgaH athA'nenA'nyadA svarAjyAvAsyupAyaM pRSTo yathArthavAdI siddhAntanAmA mahattamaH prAha'mahAbhAga ! ghaTata eva bhavaviraktasya viSayavimukhasya mokSaikatAnasya te 'rAjyAvAptyupAyapRcchA tadAkarNaya tadupAyaM tathAhi AntaraGgarAjyasukhecchunA tvayA pUrvaM sevyAH sadguravaH, samyaganu-STheyastadupadezo, vimarzanIyaH zAstrabhAvArtho'nuzIlanIyAstadukta- kriyAH, kArya: satsaGgo, heyazcA'satsaGgaH, varjanIyAni hiMsAnRtAdatta-maithunAni, vidheyo bAhyAbhyantaraparigraha-tyAgaH, dhAritavyo yativeSo, yApanIyo navakoTi vizuddhAhAropa-dhizayyAdinA dehaH, pratikSaNaM vicintyaH saMsArakaTuvipAkaH, vijetavyAH paJcApi viSayAH, varddhitavyaH svAdhyAya-satya-santoSa-tapaH-prabhRtiSUdyogaH, evaM kurvataste bhaviSyati svarAjye pravezaH, tato gRhItavyastvayA'bhyAsanAmA'ntaraGgasvAGgika-sahAyastathA cAritradharmasainyAn miliSyati anyo'pi te vairAgyanAmA sahAyaH, tatastAbhyAM sahitena praveSTavyaM tvayA pUrvadvAreNa bhUtvA svarAjye, tatra ca vAmabhAge mahAmohadisainyAdhArabhUtAni grAma-nagara-''karaparvatAdIni santi, dakSiNadigbhAgebhyaH cAritrasainyanivAsabhUtAni grAmAdIni santi / sarveSAM caiSAmA-dhArabhUtA citavRtyaTavyeva, tasyAH paryante pazcimadigvibhAge nivRttinAma-purI, tatragatasya te pUrNarAjyaphalaM bhAvi / tatastvayA'navarata prayANaizcaritradharmasainyAtivallabhena mahAmohasainyA'saM-spRSTe naudAsInya-nAmnA rAjamArgeNa prasthAtavyam, tatrA'ntarAle AyAsyatyeko'dhyavasAyanAmA mahAhUdaH, sa ca kaluSitaH san bhavati prakRtyaiva mohasainyapoSAya, cAritradharma-sainyasya tu pIDanAya, svacchIbhUtastu cAritradharma-poSAya, mohasainyapIDanAyetyatastadvaizadyArthaM niyojyAstayA maitrI-muditA-karuNopekSAkhyAzcatasro devyaH tatastAbhI rakSite prasannIbhUte ca tasmin hrade, puSTIbhUteSu ca cAritradharmAdiSu svAGgikanRpeSu, karSiteSu mahAmohAdi-taskaragaNeSu punaragrato gantavyaM tvayA, AyAsyati cA'gratastato mahAradAt pravRttA dhAraNA nAmnI nadI / sA ca sthirasukhayAnA'' sanopaviSTenollaGghanIyA'tivegagatyA pratyAhAra sAvadhAnena tvayA, tadane drakSyasi dharmadhyAnanAmakamekamatisaralaM daNDolakaM, tena daNDolakena gacchannagrato lapsyase sabIjayogAkhyaM mahApathaM, tena bhUtvA'grato vrajataste tirobhaviSyanti, mohAdizatravaH, prabalIbhaviSyanti cAritradharmAdayo hitAH, vizadI-bhaviSyati ca samastA rAjyabhUmiH, AyAsyati cA'gre zukladhyAnAkhyaM daNDolakaM, tatra vrajataste bhaviSyati vimala-kevalAlokastato'gre nirbIjayogAkhyaM mahApathaM prApya viSamaripusamIkaraNAya karttavyastvayA ke vali1. vatsa ! DL-1 // 2. VL1 / vshiikaarpchaa-DL2|| 3. sAvahite na L2D // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra-4 samuddhAtAkhyaH prayatno, nihantavyA yogAkhyAstrayo duSTavetAlAstataH zailezI-nAmnI vartanImanusRtya gantavyaM nirvRtipure, ete sarve'pi vyatikarA audAsInyanAmakaM rAjapathamamuJcata eva te sampatsyante, anyacca tatra gacchatA tvayA gRhItavyA yathAvasthitasakalapadArthasArthadarzikA samatA-nAmnI yoganAlikA, tannivezitadRSTeH tava bhaviSyati sakalapadArthajJAnaM, jJAsyasi ca pratipadaM svayameva yathocitaM kRtyamityAdikAM siddhAntoktahitazikSAmavadhAryottamastathaiva pravarttamAnaH krameNa mohAdi zatrUn nihatya karmaparINAmaM pitaramapi nirjitya prApto nirvRtipuraM svarAjyasArabhUtaM, tatra gato'sau bubhuje zAzvatAnandasukhaM vizuddhasaMyamArAdhakAH sAdhavo mokSaka-baddhakakSA gaNadharAdayaste'sya nidarzanam / __ atha SaSTho variSTha-nAmA karmaparINAmaputro rAjA jAtastadAgame jAtA hataujaso mohAdyAH, prakRSTA-cAritradharmAdayo yadyapyuttamasyevA'syA'pyakhilo vRttAnta-stathA'pyayaM vizeSaH / yadasya prAgeva siddhAntena saha paricaya AsIt, tadasau siddhAntamapRSTvaiva sarvAM rAjya-sthitimasAdhayat, anyaccaitasya guNairAkRSTA bahiraGga-bhUbhujo gaNadharanAmAna: padAtibhAvaM bhajanti, tebhyo'yamupakArIti matvA siddhAntaM nirUpayatyasau / atha te gaNadharAH siddhAntamupalabhya svazaktyA tadaGgopAGgAni punaH samAracayanti / itthamasau siddhAnto vastuto'jarAmaro'pi tadupadiSTatayA loke variSTa-garbhakAlAt mati-zrutA-'vadhilakSaNajJAnatrayakalitaH kRto'yamiti kiMvA'yaM bhagavAn khyAtiM yAti kiJcAjanmata evA'tizaya-catuSTayopeto lokottaraguNagaNanidhiH sarvAdbhutarUpasaubhAgya: sakalasurAsurendrAdimahitaH, vratAnantaramevotpannaturyajJAno ghAtikarmANi ghAtayitvA prAptakevalajJAnaH 'karmakSayotthairekAdazAtizayaiH surakRtaizcaikona-viMzatyatizayaiH, aSTabhiH prAtihA: prakAzitatribhuvanasAmrAjyaH paJcatriMzadguNopetayA yojanagAminyA sArvajanInayA vANyA dharmamupadizan pAvayati svavihAreNa pRthvItalaM, tato'sau bhagavAn nAzayitvA mithyAtvatamaH, kRtvA ca muktimArga suprakAzaM, sthApayitvA dharmatIrthaM, pUrvoktakrameNa nirvRtipurI prApto bhuJjate zAzvatAnantasvasAmrAjya-sukhamiti / etannidarzanaM tvatItAnAgatavartamAnakAlabhAvinastIrthakarA eveti / athetthaM SaT puruSadRSTAntazravaNAdapyalabdhaparamArtho'prabuddhaH siddhAntaguruNA vicArasahacaraM dattvA'ntaraGgapureSu preSayitvA SaNNAmapi rAjyasthitiM sAkSAd darzayitvA prabodhita-stadevaM narAdhipa ! yathA nikRSTA'dhamavimadhyamAnAM duSpAlitaM rAjyaM kevalaM paramaduHkhAya, bhavat, madhyamasya pAlanAbhimukhatvAt svalpaduHkhAya uttamavariSThayostu supAlitaM sadanantasukhAyaivA'bhavat tathA sarveSAmapi jIvAnAM svarAjyameva supAlitaM sukhAya, duSpAlitaM ca duHkhAya syAdidameva ca prANinAM nAnAtvakAraNamityAdi Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI haMsavijayaviracite dezanAmAkarNya yathAvidhi svabhAvarAjya-pAlanonmukho harinRpaH zArdUlakumAraM rAjye pratiSThApya, mayUramaJjaryAdi-anekasvajanagaNasahito vrataM jagRhe / athA'gRhItasaGkete ! ahaM tu lobha-maithuna-paravazo bhramannanyadA kvApi vane gatastatra saprarohaM bilvatarumAlokya dhanAzayA tadbhuvaM khanituM lagnastAvat tanmUlAt nirgatena bhISaNa-bhujaGgena daSTastatastadbhava-vedyaguTikAkSaye anyAM guTikA vitIrya bhavitavyatayA preSita: pApiSThanivAsAyA: saptamapATake / tatra mahAduHkhAnyanubhUya trayastriMzat-sAgarA'nte nirgataH punaranantaM kAlaM yAvadekendriyAdi pureSu bhrAnto, bhuktAni ca tatrA'nantAni duHkhaani| punaH kiJcit prasannatayA bhavitavyatayA puNyodayaM dattvA samAdiSTo manuSyagatinagarI prati, tat tatheti pratipadya calito'hamapi / ___evaM lobhasya phalaM, maithuna-netrendriyAdi-saktezca samyak samIkSya sudhiyaH prayatadhvaM tajjayAya dRDham / ityupamiti-kathoddhAre lobha-maithuna-cakSurindriya-vipAkavarNanAkhyastUryo'dhikAraH // 4 // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha paJcamo adhikAraH punaH sadAgama-bhavyapuruSa-prajJAvizAlAnAM samakSaM saMsArijIvo'gRhitasaGketAM sambodhya kathayati / atha zRNu agRhagItasaGkete ! mAnavAvAsa-pattane sAlhAdapure jImUto rAjA, lIlAvatI ca tadrAjJI, tasyAH kukSau karmarUpaguTikAprayogeNa bhavitavyatayA'vatArito'haM, samaye jAtaH puNyodayAnvitaH, pitrA mahAmahena kRtaM dhanavAhana iti mannAma / atha jImUtanRpasya nAradanAmA kaniSThabandhurasti, tatpatnI padmAvatI, majanmAvasare tayA'pi putro jAtastasya cA'kalaGka ityabhidhA cakre, evaM AvAM dvAvapi bhrAtarau krameNa pravarddhamAnau jAtAvaSTavArSikau, kalAcAryAntike zikSitau ca zastra-zAstrakalAH sakalAH, prAptau ca krameNa tAruNyaM, akalaGkastu laghukarmatvAt prakRtyA dayAluH, kSamA-satya-santoSAdiyutaH, paropakArI guNarAgI cetyevamanekaguNAnvitaH, ahaM tu niHsneho hInasattvaH paracchidrApekSItyevaM nAnA-doSAzrayastathA'pyakalaGko mayi nibiDasnehaM vahati / ___ ekadA''vAM budhanandanodyAne krIDArthaM gatau, tatra madhyAhne ekaM jinaprAsAdaM vIkSya gharmApanodarthaM sthitau, tatrA'kalaGka-sAhacaryAt mayA'pi jinadarzanaM kRtaM, yAvadAvAM bahimaNDapamAyAtau tAvad dRSTAstatrA'neke sAdhavo, vihitA'STamItithyupavAsAH, jinavandanAnantaraM pRthak pRthak siddhAnta-svAdhyAyaM kurvANAH / akalaGkastAn vilokya, natvA caikasya sAdhoH puro dharmazravaNArthaM sthitastato'hamapi akalaGkAnurodhAt tatropaviSTaH / saMsAra-agni svarUpam athA'kalaGkena sa sAdhuH pRSTaH "svAmin ! bhavataH kiM vairAgyakAraNam ?, yatastAruNya eva vratamanuSThitam ?" tadA munirAha- "zRNu kumAra ! me vairAgyakAraNam ! ahaM lokodaragrAmavAstavya: kulaputro'bhavaM, tatraikadA rAtrau pradIpanaM lagnaM, prakaTitAH karAlA: jvAlA:, dhUmenA''cchAditaM samastaM puraM, jAto vyAkulo vAstavyajanaH, pravRttaH strI-bAlakAdInAM kolAhalaravaH, paGga-andha-klIbAdayo dahyamAnA bhRzamAraTanti, muSNAnti caurA lokasarvasvaM, hRSyantyaneke dhUrta-luNTAkAdayastadavasare prabuddhenaikena mAntrikeNAtmIyavacaHzaktyA catvare maNDalamekamAlikhyA''hUtAH sarve'pi paurA: "aho ! maNDalametadAzrayata, na bhaviSyatyatra bhavatAM dAhaduHkhalavo'pIti," tadAkarNya stokAH kecit Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 zrI haMsavijayaviracite tanmaNDalaM praviSTA, anye tu jAtonmAdA iva mAntrikavaco'vagaNayya tRNa-kASThaghRtAdibhirvahniM zamayituM pravRttAH / yathA yathA te zamanopAyaM kurvanti tathA tathA'dhikaM pravardhate, tad-dRSTvA punarmAntrika Aha- "aho mUDhA! jalanirvApyasyA'gne 'yaM ghRtAdisekaH zamanopAya iti, tathA'pyunmattA iva te mAntrika-vaco nindantastathaiva kurvanti / ____ atrA'ntare'hamapi bhAgyabalAt mAntrikavacaH pramANIkRtya jvaladgRhaM tyaktvA praviSTastasmin maNDale, tato ye maNDalamAzritAste tu na dagdhAH, ye tu mAntrikavaco'vagaNya bahiHsthitAste sarve'pi bhasmasAd bhUtAstad-dRSTvA jAtavairAgyeNa mayA vratamAdade / iti tat-sAdhuvacaHzrutvA labdha-paramArtho'kalaGkaH pramuditaH san utthAyA'nyamunisamIpaM vrajanmArge mAM papraccha- "mitra dhanavAhana ! tvayA kazcidapi bhAvArtho'vadhArito ? mayoktamahaM tu na kamapi tattvaM labdhavAniti" tato'kalaGkaH prAha- "zRNu mitra ! saMsAro'yaM nagara, tatra vAstavyajanAH saMsArijIvAH, mohamayI rAtri, rAgadveSapariNAmaH pradIpanaM, tAmasabhAvo dhUmaH, rAjasabhAvo jvAlAkalApaH, kaSAyA bAlakAni, kulezyA: striyaH aviratA jJAnahInasattvAH prANinaH paGgravandhaklIbarUpAH, indriyANi caurA: sukRtasarvasvaM muSNAnti, pAkhaNDAdayo dhUrtAH / ___ atha tIrthakRnmAntrikastIrtharUpamaNDalamAsUtrya dezanA-zabdairjanAnAkArayati / tatra ke'pi kalyANa-bhAjassAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA-lakSaNAstIrthamaNDalamAzritya dAhamuktA bhavanti, anye tu mohonmAda-paravazA rAgAgniM kAmabhogAdighRtAhUtibhi: siJcanti, te ca rAgAgninA bhasmasAd-bhavantI" tyevaM zrutvA mayoktaM "mitra ! munistu vakroktyA kathayati tat tu kathamavabudhyate?" tato'kalaGkenoktaM- "bhrAtaH! munistu samyagevopAdizat paraM tvamevA'jJAnabalAd bhAvArthaM nA'jJAsI" rityAdivArtAparau gatau dvitIyamuneH samIpaM, taM natvA'thA'kalaGkena pRSTaM tasyA'pi vairAgyakAraNam / saMsAra-madyazAlAvarNanam / munirAha- "zRNu kumAra ! ahaM madyazAlAyAM madyapo'bhavaM, tato brAhmaNena prabodhita: san vairAgyAd vratamupeyivAniti / " tadA'kalaGkenoktaM-bhagavan ! savistaraH kathyatAmayaM vyatikarastato muniH prAha- "astyanantamadyapAkIrNaikA madyazAlA nAnAvidhamadyapUrNA, tatra pItAsavA lokAH kecid bhUmau luThanti, kecid jighrayA'pi kimapi lihanti, kecida ghrANenA'pi kimapyAjighranti, kecit cakSuSA'pi kimapi pazyanti, kecicca zrotreNa zRNvantyapi, itthaM kecidekameva viSa sevante, kecicca dvau trIn caturo vA, kecicca paJcApi viSayAn yugapatsevante itthaM te madyaviDambitAH kecidaGganA kaNDe vilagayanti Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra -5 kecinnRtyanti kecicca hasanti, kecit krandanti, evaM mAnAceSTAH kurvanti, tanmadhye'hamapi vividhaM viceSTamAno-'bhavaM, madyapAravazyAcca steya-paradAraharaNAdyanekAnanyAyAn vidadhan, nAnA-kaSTakadarthanA anvabhavam / __ anyadA brAhmaNaistathAvidhaM mAM karuNApAtraM vIkSya pratibodho dattaH, mahAprayatnena pratibodhya brAhmaNaH kRtaH, krameNa ca zramaNo jAto'dyA'pi ca tanmadyAjIrNaM me vidyata eva, paraM gurUktauSadhasevanAt tadapayAsyatIti me vairAgyakAraNam / " -- athemaM vRttAntaM munimukhAdAkarNya jAta-vairAgyodreko'kalaGko jAtismRtimavApa, ahaM tu samIpasthito'pi na kiJcidapi tattvamavabuddhaH / tato'kalaGkena pRSTaM- "bhrAtaH! dhanavAhana! jJAtastvayA kazcid-bhAvArthaH?" mayoktaM- "nA'haM tu kimapi vedmi / " tato'kalaGkaH prAha- "zRNu bandho ! saMsAro'yaM mahatI madyazAlA, tatrA'nantA jIvA madyapA, aSTavidhakarmasamudAyA madyAGgAni, kaSAyAstadAsavAH, ghAti-karmaprakRtayo madyAni, AyuH pAtraM, dehAzcaSakAstataH pItatanmadyAste vividhaM ceSTante / ekendriyAdi paJcendriyAntabhaveSu ekAdi paJcAntAn viSayAn yathAsambhavaM sevate / atha tatra trayodazavidhA lokA santi / tathAhiprathame'saMvyavahArasUkSmanigodanAmAnaH // 1 // dvitIyA vyavahArabAdaranigodAkhyAH sUkSmavanaspatikAyAH // 2 // tRtIyA pRthivyap-tejo-vAyubAdaravanaspatayaH // 3 // caturthA dvIndriyAH // 4 // paJcamAstrIndriyAH // 5 // SaSThAzcaturindriyAH // 6 // saptamA asajJipaJcendriyAH // 7 // aSTamA nArakAH // 8 // navamAH sajJipaJcendriya-tiryaJcaH // 9 // dazamA manuSyAH // 10 // ekAdazAzcaturnikAyadevAH // 11 // dvAdazA brAhmaNA: sAdhava ityarthaH // 12 // trayodazAstutyaktamadyA: siddhajIvAH // 13 // tatrA'yaM sAdhuH prathamalokamadhye'nantAnantaM kAlamuzitvA bhavitavyatA-vazAt tato nirgatya dazasu bhedeSu bahudhA viDambanAmanubhUyA'nantena kAlena tato nirgatya dvAdazabhedaM cAritrAdhyavasAyaM prAptastataH sAdhubhiH saMsArarUpamadyazAlA-svarUpaM samyak prabodhya dIkSitaH, zamauSadhasevanAd ghAtikarmazeSalakSaNaM madyAjIrNamapaneSyatIti bhaavaarthH| zRNu agRhItasaGkete ! itthaM jAtismRtivazAt labdhatAtparyArthenA'kalaGkenA'haM samyak bodhito'pi Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 zrI haMsavijayaviracite na kiJcicchraddadhau, punargatA tRtIyamunisamIpaM, tamapi praNamyA'pRcchadakalaGko vairaagykaarnnm| saMsAra-araghaTTadarzanam / muniruvAca- "araghaTTadarzanameva vairAgyakAraNamiti" punarakalaGkena bhAvArthe pRSTe munirAha- "zRNu kumAra ! saMsAro'yamaraghaTTastatra rAga-dveSa-manobhAva-mithyAtvA'bhidhAzcatvAraH karSakAH mahAmohAkhyaH svayaM kRSikapatiH / atha tamaraghaTTa ghAsapAnIyAdyanapekSAH kaSAyalakSaNAH SoDaza balIvardA nityaM vahanti / hAsya-zoka-bhayAdyAH karmakarAH ratyaratyAdyAzca karmakAryaH, avirati-jalApUrNo'saMyatajIvitavyarUpa: kUpo, jIvaloko ghaTIyantraM, duSTayoga-pramAdAbhidhe dve tumbe, vilAsa-vibhramAdyA arakAH, maraNAkhyai-rghaTIsaGghaTTakhATkAraireSa dUrAdapi vivekibhirvahan vibhAvyate / mithyAbhimAnAkhyaM cA'tra dArvaTikaM Atmano'jJAna-malinatA sA jalagrAhiNI praNAlikA / sakliSTacittarUpaH khAlaH, bhogalAlasA kulyA, janmAntarANi kedAraparamparA / tatra jIvapariNAmAkhyo vaptA, karma-bIjAni vapati tAnyasadjJAnAkhyaH karmakaraH pAyayati, tato duHkharUpaM zasyaM niSpadyate / athaivaMvidhe kSetre'haM supto'bhUvaM, tato'nena sUryapratimena madguruNA prabodhya bhASito 'yadaho'nabhijJatvamevaitat kSetrodbhavasya duHkharUpadhAnyaphalasya bhoktA bhvissysi| tataH sAvadhAnIbhUya tyaja zIghramasyAraghaTTasya svAmitvaM,' tato jAtavairAgyeNa mayA tanmamatva-munmucya vratamAdade," ityAkAhaM tu zUnyacitta evA''sam / akalaGkastu paramavairAgyamApannaH / saMsAra-maThasya varNanam / 'punazcaturthasAdhaM natvA pRSTaM tadvairAgyakAraNam / sAdhuruvAca- "ekasmin maThe chAtrA vasanti, ahamapi tatra vsnnbhuuvm| anyadA matkuTumbabhUtaM manuSyapaJcakaM tatrA''yAtaM, tat tu sAkSAt vairibhUtamapi mayA hitakRdeva-gaNitam, ekadA tena kuTumbena sAgrahaM sarve chAtrA bhojanaM kAritAstadbhojanavazAd vayaM sarve'pi jAtAzcaitanyavikalAH pravRttAzca nAnAkuceSTAH kartuM pravRddhaH sannipAtaH, prakaTitAzca ghargharagalarodhatApAdayaH / tato bhavitavyatA-balena tathAvidha duravastho dRSTo'hamanena mahAtmanA madguruNA bheSajadAnena sajIkRtazca / punarbhASitaM ca- 'yathaite varAkA viSAnna-bhojanAt sarve kaSTamanubhavanti tathA tvamapyabhUH, paraM mayA bheSajabalena sAvadhAnaH kRto'si, tato'dya prabhRti naitatkuTumbaM vizvasIH / adyApi kiJcidajIrNajanyaH sannipAto'sti, tato madukta-bheSajaM sevasveti' guruvacasA vairAgyAd vratamAzrito'hamiti evaM sAdhumukhAdAkA'kalaGko mAM prati bhAvArthamAha- "saMsAro'yaM maThaH, tatra loha-zalAkA ivA'nyo'nya-sambaddhAH sarve jIvAzchAtrAH / pramAdA'virati Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra -5 91 mithyAtva-kaSAya-yogAbhidha-paJcamAnuSANi kuTumba, yadyapyetadvairibhUtaM tathApi mohavazAjIvA hitatayA manyante, tadvattena karmarUpabhojanena svabhAva-vikalIkRtA anabhigraha-mithyAtva-sannipAtAbhibhUtA ekendriyAdiSu vividhaM viceSTante / kecicca duSTAbhinivezonmAda-pIDitAH utsUtraprarUpaNarUpaghargharAdibhirviDambyante, tadevaMvidho'yaM bhavitavyatA-vazAd guruNA vaidyena samyaktva-bhaiSajaprayogeNa sacetanIkRtaH, bhASitaM ca sarvaprANinAM karmonmAdasvarUpaM, dattaM ca karmA'jIrNA'pohanaM saMyamabheSajamiti tadakalaGkoktaM bhAvArthaM zrutvA na kiJcidapyahamavAdhArayam, sopanayA caturvaNik-kathA / . tataH paJcamasya muneH puro gatvA praNamya punarakalaGkena pRSTaM tad-vairAgyanidAnam / sa muniH prAha-"zRNu nRpAtmaja ! gurUktAM nAnA-nidarzanamayI-kathAmAkarNya prAptavairAgyeNa mayA vrataM gRhItaM; tvamapyAkarNaya tAM kathAM tathAhi- vasantapura-vAstavyAH cAru-yogyahitajJa-mUDhanAmAnazcatvAro vaNijaH sudustaraM samudramullaGgya ratnArjanArthaM ratnadvIpaM praaptaaH| tatra cAruH svayaM ratnaparIkSA-niSNAtaH santatodyogayogAdarjayan bhUyAMsi bahumUlyaratnAnyupArjayat yogyastu ratnaparIkSAM jAnannapi krIDAvinodAsaktatvAt bahukAlakSepena stokastnAnyarjitavAn, hitajJastu svayaM parIkSAM na jAnAti krIDAdyAsaktaH svalpodhamaM ca kurute, itthamasau parIkSAmajAnan dhUrtAdibhiH vipratAritaH kAMzcit kAcamaNIn ratnabuddhyA'melayat / mUDhastu parIkSAM na vetti, na ca vyavasAyodyamaM kurute, kevalaM dhUrtAdibhiH sambhUya kAlakSepamevA'karot / ___atha cAruH svalpakAlena bahuratnAnyarjayitvA mahAnandapattane gatvA mahAsaukhyamanu bbhuuv| yogyo'pi cAruNA hitazikSAM dattvA ratnArjanAya preritaH, kautukAdyAsaktiM muktvA punrvihitaarjnodyogH| kiyatA kAlenA'rjitaratnasambhAro mahAnandapattane gatvA sukhaM bubhuje| hitajJastu bahukAlaM yAvat kAcamaNIn sagRhya saGgrahyA'pi nidAne kAcasvarUpe jJAte'kRtakRtyatayA viSaNNaH san cAruNA kathaJcidratnaparIkSAM shikssitH| punarmahodyamena ratnArjanaM kRtvA mahAnandapuraM praap| mUDhastu dhUrtAdisaGgA''saktatvena cAruzikSAmakRtvA nAnA'kAryANi kurvan tatratya nRpeNa viDambanA-pUrvakaM kSipto'pArasAgare suciraM duHkhabhAg babhUva / ityetAM sAdhUktAM kathAmAkA'kalaGko mAM pratyAha- zRNu bandho dhanavAhana ! asyA bhAvArtha- sUkSmanigodo vasantapuraM, tatra citra-bhavitavyatayA kRtayathArtha-nAmAnazcaturvidhajIvAste catvAro vaNijaH saMsAravistaro'pArapArAvAraH, narabhavo ratnadvIpaH, viSayAH kautukasthAnIyAH dhUrtAH kutIrthinaH, kudharmAzca kAcamaNayaH / tattvajJAnaM ratnaparIkSA, jJAna Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI haMsavijayaviracite darzana-cAritrAdIni ratnAni, jinoktadharmaH pravahaNaM, muktirmahAnandapuraM, karmapariNAmo nRpH| tatazcArusthAnIyAH sAdhavastattva-jJAnena jJAnAdyarjayitvA jinadharmAzrayAt muktiM labhante / tathA yogyasthAnIyAH zrAvakA viSayapramAdAdyAsaktA api sAdhu-vacasA tattvajJAnamavApya tadAsaGgaM hitvA jJAnAdyarjayitvA kAlena mahAnandamapyApnuvanti / ye ca prakRti-bhadrakAste tu hitajJasthAnIyAH viSayAdyAsaktAH kadAcit kathaJcid vihita-dharmodyamA api kutIrthavipratAritA satyajJAna-vikalA kudharmamarjayitvA'pyakRtakRtyAH punaH kadAcidapi sAdhuvacasA tattvajJAnamavApya bhUyasA kAlena svArthaM sAdhayanti / ye cA'bhavyA dUrabhavyAzca te tu mUDhasthAnIyAH kevalaM viSayAdyAsaktA vyasanAdyadhInatayA-'kAryazatAni kurvanti, hitopadeSTAraM ca dviSyanti, te punaH karmapariNAmanRpeNa dustare saMsArasAgare kssipynte| yadyapyeSAM kadAcit kathaJcid dravyasAdhutvaM dravyazrAvakatvaM vA sampadyate tathApi tattvA'zraddhAnAt kevalaM bhavAbhinanditvAcca mokSarUpa-puruSArthaM na sAdhayantIti" bhAvArthaM zrutvA kiJcilabdha-paramArtho'haM kSaNamAtraM tadAsvAdamAsvAdya punaH zUnyacitta ivA'tiSTham / saMsAra-haTTazreNisvarUpam tato gatAvAvAM SaSThamunipArzve, praNamyA'kalaGkena pRSTaM tadvairAgyakAraNaM, muninoktaM"haTTazreNidarzanaM me vairAgyakAraNam / " punarakalaGkena bhAvArthaM pRSTaH sa prAha- "zRNu mahAbhAga ! saMsAranagare janma-paramparA-haTTazreNistatra bhavajantavo vaNijaH, sukha-duHkhabhedabhinnAni nAnA-krayANakAni puNya-pApa rUpa-niSkrayAbhyAM kramAllabhyante / itthaM krayaM vikrayaM ca kurvantaH kecillAbhamarjayanti, kecicca nIvIM dhArayanti, kecicca pratyuta nIvImapi haarynti| tatra pure mahAmoho durgapAlaH kAma-kopAdyAzca tatsevakAste'kAraNamapi lokAn viDambayanti / ahamapi tatra vaNigabhavam, ekadA'nena madguruNA samyaktvayogAJjanaprayogeNa mArga pradarzya nIto'haM svamaThe, jJApitaM ca haTTazreNyA asAratvaM, tato'nantasukhAspadazivAlaya-varNikAM dIkSAM dattvA paJcendriyarUpa-gavAkSa-paJcakopetadehA'pavarakamadhye manomarkaTa me darzitaM, punaranenokto'haM- 'vatsa ! etanmarkaTaM tvayA yatnena rakSaNIyaM surakSitametat tava mahAnandAya bhaviSyati, tato yathaitat-kaSAya-mUSakairna dRzyate, nokaSAyarUpairvRzcikai!tpIDyate, AhAra-saMjJAdi-mArjArIbhirna parAbhUyate, rAga-dveSAbhyAM koloMdurAbhyAM nopadrUyate, mahAmoharUpa-vana-biDAlena na bhakSyate, parISaharUpa-daMzamasakairna tudyate, duSTAbhiprAyAdimatkuNairna vyadhyate, cintArUpagRhagodhAdibhirna vyAkulIkriyate, pramAdazaraTairnAbhibhUyate, aviratirUpa-SaTpadIbhirna viDambyate, yathA ca mithyAtvatamasA nA'ndhIkriyate tathA rakSitavyaM, yataH pUrvoktopadravarupadrutaM sad etad vedanA-vyAkulaM Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 93 upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra -5 paJcendriyarUpa-gavAkSa-dvArA nirgatya raudradhyAnarUpA'gnikuNDe, ArtadhyAnarUpa-mahA'vaTe vA nipatati, anyaccA'sya dehApavarakasya paJcaSvindriyagavAkSadvAreSvekaiko viSayarUpa viSayavRkSo'sti, tato yadA yadA taM viSayavRkSamAjighrati, pazyati, AsvAdayati, spRzati, smarati vA tadA tadA etat tadviSamUrcchitaM mahApadaM labhate, tat tebhyo viSavRkSebhyo dUra eva rakSaNIyamiti / " __ atrA'ntarAle'kalaGkakenoktaM- "svAmin ! suSThu niveditametanmanomarkaTarakSaNaM yato bhavAntare mamA'pItthameva gurubhirmanomarkaTarakSaNaM niveditamabhavaditi" uktvA jAtismRtismRtaH pUrvAbhyasta-cAritramArgaH sarvo'pi muneH puraH prakAzitaH, muninA'pItthamevaitaditi pramANIkRtya punaruktaM- "zRNu mahAbhAga! yat punarapi madguruNoktaM-tathAhi-dehApavarake - smin kRSNa-nIla-kApotAkhyA-stisro dAsyaH santi, tAstu manomarkaTasya duHkhAdAyinyaH santi, yadyasyaitAH paricArikAH kriyante tadA tvetanmarkaTaM sarvopadravAspadaM bhavati, tathA tejaH-padma-zuklalezyAkhyAstisrastvetasya hitakAriNyaH santi, tadetA evAsya rakSaNe niyoktavyAH / manomarkaTa rakSaNopAyAH / athaitAbhireva zivAlayamaThAdhirohA'rthaM dehApavarake pariNAmanAmA eko dardaraH kRto'sti, taduparyetAbhirevA'dhyavasAyasthAnakA'bhidhAnyasaGkhyAni sopAnaphalakAni kRtAni santi / tataH prathama-lezyA-trayakRtasopAna-zreNImadhirohato'sya markaTasya vividhopadravAH parAbhavanti / tadupari ca tejolezyAdikRtasopAnaka-paktau yathA yathordhvamArohati tathA tathA nivirttate'sya viSayaviSAvega-cApalyaM, kSIyate ca sarve'pyudravAH / dharmadhyAnarUpa zItA'nilasparzAttanUbhavanti, pUrvotpannAH karmarogAH / punastatra zama-dama-santoSa-saMyamasabodhAdi-vAnara-zobhitaM, dhRti-zraddhA-sukhAsikA-vividiSA-vijJapti-smRti-buddhikSamAdi-vAnarIbhiH kalitaM, dhairya-vIrya-zaurya-gAmbhIrya-jJAna-darzana-tapaH-satyAdyanekalaghumarkaTAkIrNaM, vizuddha-dharmAkhyenaikena mahAvAnareNa surakSitaM mahadekaM vAnara-yUthaM snggcchti| tena saGgatametanmanomarkaTamapi tyaktopadravaM zukladhyAna- rUpa-candanacchaTAbhirapagata-karmarogaM sukhenoccaiH sopAnamadhirohati / tadevamuktamArgeNa manomarkaTe yatnenoccaiH padaM prApite tena saha tvamapi tatsthAnamArokSyasi / tato manomarkaTaM taddvAnarayUthaM ca tatraivonmucya zailezIkaraNAkhyotpAtenotplutyA'nantAnandamayaM zivAlaya-maThaM vrajeriti gurUktamArgeNa sAmprataM manomarkaTarakSaNaM karomIti" zrutvA'kalaGkenAnugraha-buddhayA samyak tadbhAvArthaM prabodhito'ham / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI haMsavijayaviracite saMsArijIvapArzve sadAgamasya Agamanam / . athA'trA'ntare yadabhUt tadupayogaM dattvA''karNayA'gRhItasaGkete ! pUrvaM vAmadevabhave budhasUricaritramadhye dhiSaNAGgajena vicAreNoktamabhUt yat saMyamaghAtanavairAccAritradharmamoharAjayoryuddhaM bbhuuv| tato moharAjena parAbhUtazcAritradharma palAyya jainapuraM praviSTa iti| tadanu svaparAjayaduHkhitena cAritradharmeNa sadbodhamantrI kartavyopAyaM pRSTaH sannuvAca"svAmin ! na kazcid viSAdo vidheyo, yataH saMsArijIvo'smAkaM svAmI sa yAvadasmAkaM dUre bhavitA tAvadeva vayaM ripubhiH pIDyAmahe / kiJcedAnIM tu cittavRttyaTavI manAk svacchAvalokyate, tato jAne'haM so'smat-svAmInaH samIpe bhaviSyati, tataH karmapariNAmanRpamApRcchya kazcinmanuSyastadantike preSyate yatastasya bahuzo gatAgatAdi-paricayena so'smAn samyaguparlakSiSyati" iti sadbodhavaco'GgIkRtya cAritradharmeNoktaM- "mantrin ! samyagdarzana-mahattamaH sadAgamazcaitau dvau sannItinipuNau tatsamIpe prahIyate / " tadA punaH saMbodhenAbhihitaM- "svAminnidAnIM nA'vasaraH samyagdarzanasya, tataH pUrvaM sadAgamaH prahIyate, yadA cA'sau sadAgama-vacasA'smadviSaye rAgavAn bhavati tadanantaraM samaye samyaktva-mahattamo'pi preSitavyastadidAnIM tu sadAgama eva tatra preSaNocita iti kRtvA karmapariNAmamApRcchya mAM dhanavAhana-bhavasthitaM matvA sadAgamoM madantikaM preSitaH / tadA sadAgamaH samAgatya madantike sthitaH / ___atha zRNu bhadre! sadAgamasya sAnnidhyAnubhAvAt tat-SaSTha-sAdhUktavArtAmAkA'kalakoktaM bhAvArthaM ca samyagavabudhya prAptaM mayA zrutajJAnaM, jAtazcA''hlAdamayaH / tato'kalaGko mAM sadAgamAzritaM matvA prahRSTaH punaH sarvasAdhunAyakaM kovidasUrinAmAnaM saptamaM mahAnubhAvaM praNamya dharmaM papraccha, guruNA savistaraM dharmasvarUpaM kathitaM, tacchrutvA'kalaGkena mAM pratyuktaM"bhrAtaH ! dhanavAhana ! asya mahAnubhAvasya samIpe sadAgamaH sAmastyena parivasati, tato yadyetanmukhAt kiJcidapi zrutAbhyAsaM kuryAstadA'haM hRSyAmItyakalaGkAnurodhAt paThitaM mayA kiJcinnamaskArAdi-zrutaM, krameNa kiJcid dravyazrAvakamArgAbhijJo'pi jaatH| akalaGkastu jAtismRtyA prAptaparamavairAgyaH pitarAvanujJApya zrIkovidasUrisannidhau saMyamamAdade / .. saMsArijIvapArzve mohaparigrahAgamanam * atha sadAgamAdhiSThitaM mAM vIkSya kSubdho jJAnAvaraNanRpo mahAmohasamIpe gatvA bhavajantuH sadAgamena saha milito'stItyAdi-vArtA nyavedayat, tadAkarNya kruddho moharAjaH jAtAzca rAgadveSAdi-tassainikA roSAturAH / atha moharAjo raNodyatAn sarvasainikAn nivArya svapautraM 1. lakSayati-D L1. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra -5 95 rAgakezari-sutaM sAgarasyAnujaM parigrahanAmAnaM sahAdAya svayaM mama pArzve AjagAma / mayA'pi tau pUrvaparicayAdatisnehAspadIkRtya rakSitau / __ atrA'ntare mat-pitA jImUtanRpaH paralokaM yayau, tatastasyaurdhvadehikaM vidhAya jAto'haM nRpaH, pravarttitA svAjJA / atha sadAgamo mAM prati "anityametat sarvaM paudgalikaM dhanayauvana-rAjyAdikaM kSaNa-kSayitvAt nA'tra mohaH kArya" ityAdizati / mohastu "bhukSva viSayAn mano'bhISTAn, kena dRSTaH paralokaH? kva santi puNyapApAdIni ? yadAhuzcArvAkA: piba khAda ca cArulocane !, yadatItaM varagAtri ! tanna te / na hi bhIru ! gataM nivarttate, samudayamAtramidaM kalevaram // 1 // [ ] tathA AliGganaM bhuJja nipIData bAhumUlaM, bhugnonnatastanamanoharamAyatAkSyAH bhikSopavAsa-niyamArkamarIcidAhai hopazoSaNavidhiH kudhiyA kva vaiSaH? // 1 // [ ]" iti nAstikamate prerayati / tathA parigraho'pi kozAdivRddhyarthaM prerayati, itthaM teSAM trayANAmapi pRthak pRthak vAkyAni AkArSyA'ti-paricayavazAt moha-parigrahayorvacaH pramANIkRtya sadAgamavaco'vAjIgaNam / tataH prabhRti muktaM mayA namaskAra jApa-devArcAdisukRtAnuSThAnam / tataH punarjJAnAvaraNanRpo'pyAgatya mAmAzritaH, sadAgamastu kumitrAsaktaM mAmayogyaM mattvA dUraM gataH, tataH supAtradAna-saGghArcA-sAdharmikavAtsalyAdi sarvaM parityajya kevalamarthakomalubdho'bhUvam / anyadA'kalaGkAdi-bahuziSyaparivRtAH shriikovidsuurysttraa''jgmuH| akalaGka-dAkSiNyAdahaM vandanArthaM gatastato mAM moha-parigrahAsaktaM tyaktasadAgamaM vIkSyA'kalaGkakena matpratibodhArthaM preritA guruvo, dezanAyAM svacaritrakathanena sadAgamaM vrnnyaanyckruH| kovidasUri-AtmakathA, sadAgamasvarUpam / ____ tathAhi- bhUtalanagare malanicayo nAma rAjA, tasya malAnubhUtiH patnI, tayoH kovidabAlizau dvau putrau, tanmadhye kovidastu jAtismRti-balAt pUrvaparicitaM sadAgamaM samupalakSya paramAbhISTabuddhyA sevate, bAlizAyA'pi sadAgama-guNAn kathayati paraM sa na manyate / athA'nayoH karmapariNAmanRpeNa pUrvajanmani zrutinAmnI kanyA pariNAyitA'bhUt sA'nyadA saGgadAsA'nvitA preSitA, tAbhyAM ca svadeha-nAmaparvatasya mastakAvyazikharasthitA'pavaraka-dvayamadhye rakSitA / saGgadAsastu kovidena sadAgamavAkyAdadhamo'yamiti jJAtvA Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI haMsavijayaviracite dUrIkRto, bAlizena tu rakSitaH, tataH kovidaH zubhAzubheSu zabdeSu toSaM dveSaM vA na dhatte, bAlizastu saGgadAsa samanunno'niSTazabdaM dveSTi, iSTazabde prItiM yAti / zrutiparavazasya dhanavAhanasya durdazA, akalaGkamuneH niSphalAH prtibodhnprytnaaH| ___ ekadA tuGgazikharAkhyabAhyagirau kovida-bAlizau krIDArthaM gatau, tatraikasyAM guhAyAM kinnaramithunagAnamAkarNya zrutiparavazAt kovidena niSiddho'pi bAlizastacchvaNArthaM . guhAyAM praviSTaH / tato marmAvalokana-kopAd ruSTena kinnareNa hato bAlizaH, tad-dRSTvA prAptavairAgyena kovidena sadAgamamApRcchya saMyamaM jagRhe / zRNu dhanavAhananareza ! so'haM kovidaH sadAgamasevanAt prAptaH sva-svabhAvajaM paramazarma, tato'nyenA'pi sukhaiSiNA sadAgamasevApareNa bhAvyamityAdi-guruvacanAdakalaGkAnurAdhocca punaradhItaM mayA caitya- . vandanAdikaM kiJcicchutam / AdRtA kAcid dravyazrAvakakriyA, itthaM mAM mArge sthApayitvA akalaGkAdimunikalitAH sUrayo'nyatra vijahaH / kiyad dinAntare punarapi mohaparigraha-nunnena tyakto mayA sadAgamaH, pariNItAni strINAM zatAni, pravarttitAni rAjyavRddhitRSNayA mhaapaapaani| daivAdatrA'ntare mama prANebhyo'tivallabhA madanamaJjarI paTTarAjJI mRtA, tato. moharAjabhaTena zokanAmnA''krAnto'haM, tadvazAcchiroghAta-rudana-vilApAdikA pravRttaH / parihRtakhAna-pAnA-'laGkArAdiparibhogo niHzvAsaireva dinAni gamayAmi / athaivaM mAM zokAkrAntaM zrutvA'kalaGkamuni-rgurumApRcchya matpratibodhAyA''gatastenA'nitya-bhAvanAmayA nAnopadezA dattAH, paraM te'ndhadIpa-nyAyAd viphalIbhUtAH, punastenoktaM- "he dhanavAhana ! maraNaM prakRtiH zarIriNAM, vikRtirjIvanamucyate budhaiH / kSaNamapyavatiSThante zvasana yadijanturnanu lAbhavAnasau // 1 // tanna yuktamanityavastuni zokakaraNaM ityAdyanekopadezazravaNAt mandIkRto mayA zokaH, kiJcidapasRtau ca tadA moha-parigrahau, punarAgato madantike sadAgamaH, smRtaM ca pUrvAdhItaM zrutaM, tataH kAritAni mayA jinabhavanabimbapratiSThA-tIrthayAtrA-snAtrotsavAdi-dravyastavakRtyAni, parihatAni ca paraparAbhavakopa-durjanasaGga-mRSAbhASaNa-steya-mithyAbhimAna- paradArAbhilASa-parA'varNavAdAdIni, AdRtAni ca dayA-'nukampA-guNAnurAga-sukRtA'numodana-paropakAra-devagurupUjyasvajanA-nuvartana-zAsanaprabhAvana-dAna-zIlAdIni, na karomi kulamaryAdAtikrama, nA''carAmi lokaviruddhaM, noddhATayAmi paramarmAdi, karomi sAdhusevA zrutAbhyAsa-pustaka pUjA-zAstra-zravaNAdIni, japAmi parameSThinamaskAraM, vidadhAmIndriyajayodyama, nindAmi duSkRtaM, sukRtaM cA'numodayAmi, pravartayAmi svadeze nyAya-nItim / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra -5 97 - athA'gRhItasaGkete ! mamevaM labdhazrAvakatvaM vIkSya tuSTo'kalaGkamuniH / punaratrAntare bhavitavyatA-vazAt mAyA-sAgarAbhyAmAliGgito'haM, tadanubhAvAccintitaM 'yadaho ! akalaGkamunirayaM dravyastavopadazAt pracuraM vittavyayaM me'kArayat kArayita ca, tat kenacidupAyenainaM vihArayAmIti' dhyAtvA'kalaGkaM prati mayoktaM- "svAmin ! bhavatA zokapaGkAduddhRto'haM zrutadAnenA'nugRhItazca / tataH sAmprataM pUrNo mAsakalpaH, kriyatAM sukhena vihArakarma, no cedasmAn gurava upAlabhiSyante iti'' tato jJAtamadIyakapaTAbhiprAyo'kalaGkamunirvijahAra / tad-gamanAnantarameva vismRto mayA sadAgamaH, sphuritaM ca moha-parigrahAbhyAM, punastathaiva mahArambha-mahAparigrahAsaktaM mAM zrutvA'kalaGkamuninA punarmatpratibodhArthamApRSTAH sUrayaH procuH- "he mune ! nA'sau dhanavAhanastvadupadezazatenA'pi pratibodhaM lapsyate, tato badhirasya karNajApavadandhasya nRtyadarzanavad ukharabhUmeH karSaNavadasya pratibodhana-zramo niSphalo bhavitA" iti zrutvA punarapyakalaGkamuninA pratibodhopAye pRSTe guravaH procuH- "samyaktvAmAtyasya sutAM vidyA'bhidhAM kanyAM yadA dhanavAhano'yaM pariNeSyati tadA moha-parigrahau tyatkvA pratibodhayogyo bhaviSyati / tat-kAryaM tu karmapariNAmakAlapariNatyAdyadhInaM kAle bhaviSyati, tataH sAmprataM kRtametaccintayA, sAdhaya sAdho! svArthameveti" guruvacasA'kalaGkamunirmAmupekSate sma / mohAdhInasya bhavajantoH bhavabhramaNam / . atha zRNu bhadre ! pUrvaM ripudAraNa-bhavamadhye vicakSaNasUri caritrAvasare cittavRttyaTavyAM cittavyAkSepa-maNDape sthitaM samastaM mohasainyaM vimarza-prakarSAbhyAM yad-varNitamabhUt tatsarvamapyAgatya matpArzve sthitaM, tato mahAmUDhatAnubhAvAt saMsAra evA''sakto vam / mithyAdarzanavazAd dharmabuddhyA pApakarmANi akArSam, iSTeSu zabdAdiviSayeSu rAgavAnabhUvam / aniSTeSu ca dveSamadhArSam / itthaM mithyAbhimAna-dhanagarva-harSa-viSAdAdayo'pi sva-svaviSaye vIryaM sphorayAmAsuH / SoDazA'pi ca kaSAyA bhRzaM didIpire, duSTAbhiprAyena yukte ArttaraudradhyAne'nizaM samAzliSye catasrastu jJAnAvaraNAdayaH saptA'pi nRpA pravRddhaujaso mAmAvRtya tasthuH / tataH kAmadevo'pi rati-viSayAbhilASa-bhoga-tRSNA-paJcendriyA-diparivArAnvito mAM bhRzaM vyaDambayat, tad vazAd gRhItA mayA balAtkAreNa parayoSitaH, tIvrAbhilASeNa sevitA: paJcA'pi viSayAH, sevitAni dyUta-mRgayAdIni saptA'pi vyasanAni, pIDitAzvAtikaThoradaNDena samastAH prajAH evaMvidhamahAnarthakAriNaM mAM vilokya dUraM gato me puNyodayastato virakto mayi sarvo'pi rAjavargaH prajAlokazca / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI haMsavijayaviracite ___ athA'nyadA'mAtyAdibhirmiyo mantrayitvA mAM kulakalaGkakaraM kArAgAre kSiptvA sthApito matpade madbhAtA nIradavAhanaH / ahaM tu tatra bubhukSA-pipAsAdi-bAdhito duHkhazatAnyanubhUya tadbhavavedyaguTikA-kSaye tato mRtvA gataH pApiSThanivAsAyAH saptame pATake, tatra trayastriMzatsAgarANi mahAduHkhAni bhuktvA nirgataH punarbhavitavyatayA ghUka-mArjAragodhA-zaraTAdi-prAyeSu nAnA-hiMsakabhaveSvanantaM kAlaM yAvad vinATitaH / athA'nyadA mohAdiSu kiJcid viralIbhUteSu bhavitavyatayA'vatArito'haM mAnavAvAsa-pattanasya bharatAkhyapATake sAketapure-nanda-vaNijo gRhe dhanasundaryAstatpanyAH sutatvenA'mRtodaranAmA krameNa prApto yauvanaM, punastatra sadAgamo madantikamAyAtaH, tadvazAt sudarzana-sAdhusamIpe zikSito namaskArAdizrutaM, tataH kiJcid dravyazrAvakatvamArAdhya guTikAkSaye mRtvA gato. vibudhAlayapuram / ___ atha vibudhAlaye bhavanapati-vyantara-jyotiSka-vaimAnikanivAsAkhyAzcatvAraH pATakA: santi, tatra prathamo daza, dvitIyo'STadhA, tRtIyaH paJcadhA, turyastu dvAdaza-caturdazaprabhedakalito dvidhA'sti, tatrA'haM tu prathama evA pATake dvayardhapalyopamAyurdevatvenotpannaH, punastatazcayutvA mAnavAvAsanagare bandhudatta-vaNig gRhe priyadarzanAyAstatpalyAH putratvena jAtaH, bandhuriti nAma dattaM, yauvane sundaranAmno muneH samIpe dravyasAdhutvaM prapadya mRtvA vyantaradevo jAtaH / evamanantaM kAlamanantAn narA'maratiryagAdibhavAn bhrAntastatra kvacit sadAgamaM, kvacid dravyazrAddhatvaM, kvacid dravya-zrAmaNyaM cA'pi prApya devatvaM naratvaM vA praaptH| kvacicca kutIrthika-pAkhaNDAdimatamAsevya bahubhavabhramaNamakArSam / itthaM gatAgata-paramparAbhiH kiJcit nirmalA jAtA me citta-vRttyaTavI, tataH svAvasaraM vIkSya cAritradharma-sadbodhAdInA''pRcchya samyagdarzanA'matyaH prasthito madantikamAgantuM sadbodhastu vidyAkanyAM gRhItvA prastAve yogyatAM vijJAyA'hamAgamiSyAmIti kRtvA sthitaH / ___ athA'haM janamandirapure Ananda-nandinyoH suto vairocananAmA'bhUvam / tAruNye dharmaghoSasUridezanAM zrutvA sadAgamaparicayamakArSam / tato'vagata-jIvA-jjIvAditattvena svavIryollAsAtmayA karmapariNAmapradattA'pUrvakaraNAkhya kuThAreNa karmagranthiM vibhidya vilokito samyagdarzanAmAtyastadarzanAt prakaTito me AsaMsAramananubhUtapUrvaH kazcillokottaraH pramodaH, sAkSAllakSitAstadA zuddhadeva-guru-dharmAH, vilInA mohAdayastataH zrAddhadharmo'pyupasthito, gRhItAni mayA kAnicicchAvakavratAni, yacca dhanavAhanAdibhaveSvapyakalaGkA'divacasA mayA sadAgama-zrAddhatvAdyArAdhanaM cakre, tat tu zraddhAnazUnyameveti / atra tu zraddhAnasanAthametat, evaM tatra bhave samyaktvamUlaM zrAddhadharmamArAdhya guTikA-kSaye puna Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra -5 ranyaguTikAmAdAya saudharmakalpe maharddhikaH suro'bhUvam / tatra jaya jaya nandetyAdi surI vacAMsyAkarNya dattajJAnopayogo vairocanabhavaM vyalokayam, punaH prakaTitau samyagdarzanasadAgamau, tataH zAzvatA'rhatbimba-pUjA-jinakalyANakotsavAdidravyastavamakArSam / kiJcit nyUnasAgaradvayaM yAvad divyAn bhogAn bhuktvA guTikA-kSaye tatazcyutvA mAnavAvAse rekhA-madanayoH sutaH kalandanAmAbhIraH samabhavam / prakRtibhadraka-pApabhIrutvAdiguNopetastatazcyutvA jyotiSiko jAtastataH samyaktva-sadAgamAbhyAM tyaktaH punarmohaparigrahAbhyAmAkrAntaH punaH tatazcyutvA paJcendriyapazusaMsthAne darduratvaM prAptaH, punarbhavitavyatayA bahukAlaM yAvat nAnA-rUpaM kRtvA viDambito'nyadA nIto mAnavAvAse / tatra kAmpilyapure vastubandhunRpa-dharArAjyoH putratvenotpanno vAsava iti nAma dattaM, kramAt prAptatAruNyaH zAMtisUrisavidhe dharmamAkarNya samyaktva-sadAgamau prAptaH, punardevatvaM prApyA''yuHkSaye punaH kAJcanapure naratvaM prAptastatra pravRddhau moha-parigrahau, samyaktva-sadAgamau dUraM gatau, punarahaM bhrAnto bahubhavAn / evamasaGkhyavArAn samyaktva-sadAgamau madantikamAgatyAgatya gatau kevalaH sadAgamastvanantazaH samAgatyAgatya gataH yadA yadA tau samIpamAjagmatustadA tadA mohAdyA dUraM vililyire, puNyodayazca prakaTIbabhUva / yadA yadA ca mohAdyAH prabalIbabhUvustadA tadA ca to dUraM vrajatuH puNyodayo'pi ca nanAza, itthamanantakAlaM sAMsArikasukha duHkhAnyanubhUyA'nubhUyA'nyadA saupArakapure zAlibhadrapalyAH kanakaprabhAyAH kukSau putratvenotpannastatrA'haM vibhISaNanAmA prAptayauvanaH, kasyacit sUrervacaH zrutvA samyaktva-sadAgamau prApya dravyataH zrAmaNyaM prapannaH / punaH prabalIbhUtA mohAdayaH samyagdarzanastu dUraM gatastatastIrthakaranindAdimahAzAtanAH kRtvA'nantabhavAn bhrAntaH / . athaivaM nAnA-bhava-gahanaviSamaM saMsArijIvasyavRttAntaM zrutvA'gRhItasaGketA samyagalabdha-paramArthatvAd vismayastimitanetrA satI tasthau / atrA'ntare prajJAvizAlA dadhyau'ahaha ! dAruNo bhava-prapaJca sudurjayAH khalu mohAdayaH / yato nandivardhanAdibhaveSu tvadRSTa samyaktvatvAdbhavajantuM mohAdayaH pIDayantyeva paraM vairocanAdibhaveSu tu labdhasamyaktvamapyevaM viDambayAmAsuH, tato'cintyA zaktirbata mohAdInAmityAdi-vicAramagnA yAvadAste tAvad bhavyapuruSaH prAha- "mAtaH ! kimevaM vismRtiM yAsi ? sAvadhAnIbhUya nizAmayA'gretanasambandhamiti / " prajJAvizAlA prAha- "vatsa ! nA'haM vismRtiM yAmi, kintvetatsvarUpa-vibhAvanaikatAnA'smIti / " tataH punaH saMsArijIvaH prAha- "zRNu bhadre ! tadanu bhaddilapure sphaTikanRpaputro jAto'haM vimalAnanda-nAmA, yauvane suprabuddhasUrivacasA .. samyaktva-sadAgamAvupalakSya zrAvakadharmaM gRhItavAn, zrAvakatvaM prapAlya guTikA-prayogeNa Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 zrI haMsavijayaviracite , gatastRtIya-devaloke, tatrA'pi militau me samyaktva-sadogamau, zAzvatajinArcAdidravyastavamArAdhya divyasukhamanubhUya ca cyutvA naratvaM prAptaH, punastatrA'pi dezaviratimanupAlya gatasturya-svarge, itthaM samyaktva-sadAgama-dezavirati-prabhAvAd dvAdazasu kalpeSu sura-saukhyAnyanvabhUvam / tadantaraM bhavitavyatayA tadbhavavedya-guTikAM dattvA preSito'haM mAnavAvAsapattane puNyodayAnvitaH / itthaM moha-parigraha-zrutisaGgAn duHkha dAyinastyaktvA, jJAtvA'pi ca saddarzanamekAnta sukhapradamabhajata // . ityupamiti-kathoddhAre ___ moha-parigrahazrutIndriyAdivipAkavarNanAdhikAraH paJcamaH // 5 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha SaSTho'dhikAraH guNadhAraNasya madanamaJjaryA saha lagna : / / athA'grataH zRNu bhadre'gRhitasaGkete ! sapramodAkhyapure madhuvAraNanAmA nRpaH, sumAlatI tadrAjJI, tasyAH kukSAvatIrNo'haM samaye jAtaH puNyodayAnvitaH pitRbhyAM guNadhAraNa iti mamA'midhA cakre / tatraiva pure vizAlanAmA mat-piturvayasyo'sti, tatputraH kulandharAbhidhastena saha bAlyAdeva me maitrI babhUva / krameNa zikSitAvAvAM kalAcAryAntike kalAH prApta-tAruNyA-vekadA''hlAdamandirodyAne krIDArthaM gatau, tatraikA svarUpasaundaryA'dharIkRtasurInivahA kAcidaGganA sakhyA saha saJcarantI dRSTA, tadpA''kSiptacitto'haM taraladRzA punastadabhimukhamapazyam iti, sA'pi mayi jAtAnurAgA muhurmuhurmanmukhe savikAraM kaTAkSAnakSipata / tata: kulandhareNa savikAraM mAM matvA manmukhe dRSTiH kRtA, tallajito'hamAkAragopanaM kRtvA kulandhareNa saha gRhamAyAtaH, paraM tadAkSipta-cittatvAdaneka-vikalpAkulasya me kvApi ratirna bbhuuv| kRcchreNetthaM yugaprAyA sA rAtrirgamitA / prAtarmayA kulandharaM pratyuktaM- "mitra! vrajAmaH sAmprataM tadvanamiti," tataH sasmitaM kulandharaH prAha- "mitra ! jAnAmyahaM te sarvaM kuceSTitamiti," tato mayA'pi sadbhAvamAvedya proktaM- "mitra ! yadi sA pariNItA bhaviSyati tadA tu tAM parastriyamucchiSTaprAyAmanarthakhAniM svapne'pi necchAmi, yadi ca kanyA bhaviSyati tadA tUpAyazatenA'pi tAmuhiSyAmi / tat-nirNIyate tatra gatveti gatau tatrodyAne samantAda, vilokitA sA na dRSTA kvA'pi, tato jAto'haM bhRzaM duHkhAtaH, kulandharo'pi ca yAvaditthaM taccintAparAvekasya tarostale sthitau stastAvadekA strI tatrA'''gatyA''ziSaM dattvA kulandharaM rahasyAkArya provAca- "aho! subhaga ! vaitADhyagirau 'gandhasamiddhapurAdhIzaH kanakodaranAmA khecaracakrI, tat-priyA'haM kAmalatA / AvayoranekopayAcitairAyAtA sakala-kalAvilAsa-sadanamekA madanamaJjarI nAmnI sutA'sti / anyadA tAmutkaTayauvanAM viikssyaa'nuruupvrpraapti-cintaato nRpaH kvA'pi yogyaM varamapazyan svayaMvaraNamaNDapaM kArayitvA sarvakhecaranRpAnamelayat / atha teSu pratyekaM pratyekaM nirIkSyamANeSu naiko'pi tasyAH kanyAyAzcittaM samAcakarSa / tataH sA viSaNNA satI puruSa dveSiNI bhUtvA svamandiraM yayau / rAjAno'pyaho'vagaNitA vayamiti dveSaM vahanto yathAgataM Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 zrI haMsavijayaviracite gatAH / tataH kanakodaranRpastu vajrAhata iva vilakSo babhUva, tathA'hamapi saJjAtaparamaduHkhA rodituM lagnA, tataH kumAryAH priyasakhyA lavalikAkhyayA''gatya 'mAtaH! kiM khedena ? ahameva kumAryA mano'bhiprAyaM gRhISyAmItyAdivAkyairAzvAsitA / ' atha tasyAmeva nizi rAjJaH svapne dvAbhyAM puraSAbhyAM strIbhyAM cA''gatya proktaM- 'rAjan ! asmAbhizcaturbhiH sambhUya mahAbhAgyanidhirmadanamaJjaryA varo nirdhArito'sti / tato na tvayA zocitavyamatrA'rthe' ityetat-svapna-darzanAt nRpaH kiJcit svAsthyamApa / ___ athA'nyedhurlavalikayA madanamaJjarI pRSTA- 'sakhi ! yadi ko'pi naraste na rocate tarhi ko'sti tavA'bhiprAya iti ?' sA prAha- "sakhi ! na pazyAmi kamapi tathAvidhaM puruSapuGgavaM, yatra mano me snihyati yadA taM lapsye tadA variSye" iti tallavalikayA mAM pratyuktaM, mayA rAje niveditaM, tato napeNA'pi bhavatvevaM, vilokayatu kumArI svayameva varamityAdiSTa, tataH piturAdezAt madanamaJjarI lavalikAM sahA''dAya vidyAbalAd gaganAdhva-cAriNyanekapurANyavalokayantI gate'hni etadudyAnaM samAgatA satI tvanmitramamuM kumAraM vilokya sahasA prakaTita-snehAtireka-pravarddhita-milanotkaNThA manmathavyathita-hRdayA gRhamAgatA / tato lavalikAmukhatA tad-vijJAya mudamudvahantyA mayA rAjJe niveditaM, pramudito nRpastacchrutvA, tataH kumArI samAzvAsyA'tra samAgatA'haM bhavatoH zuddhyavalokanArthaM, tadanagRhNAtu kumAro'yaM matputrI pANigrahaNeneti'' tasyA vacaH zrutvA prahRSTena kulandhareNA''gatya mahyaM kathitam / atha mayA "tathA'stu" iti tad-vacasyaGgIkRte prahRSTA kAmalatA / "zvaH samAgamiSyAmo'tra vayam" ityuktvA svasthAnaM gatA : AvAmapi prItamanaskau gRhamAjagmatuH / ___ atha dvitIye'hni yAvadAvAM tatrodyAne gatau tAvadAgatastatra ratnAdisamRddhayA vimAnamApUrya madanamaJjarI vivAha-sAmagrIM cA''dAya kAmalatAdiparijanAnvitaH kanakodarakhecarapatirapi, tataH prAgavagaNitakhecarebhyo mA bhUdatra kArye kazcid vina ityAzakya tena tvarita-tvaritaM vivAhacAraM kRtvA pariNAyito'haM madanamaJjarI, dattaM ca ratnAdi bahu yautakam / / .. atha kSaNA'ntarAdAgatA bhUyAMsaH pUrvA'vagaNitAH khecaranRpAH saGgrAmArthaM, paraM matpuNyodayAnubhavAt te mAM vilokya, "yogyo'yaM rAjahaMsa'' ityuktibhAjaH kopaM vihAya mAM kanakodaraM caM samAzliSya. tasthuH / tAvad vijJAta-tadvRttAnto mat-pitA madhuvAraNanRpo'pi sasainyastatrA''gataH, pramuditaH sarvo'pi prijnH| atha te kanakodarAdayaH khecarA mat-pitaraM mAM cA'nujJApya sva-sva-sthAnaM gatAH, vayamapi mahAmahena svapuraM praviSTAstato'haM madanamaJjaryA saha mano'bhISTAn divyabhogAn bhuJjAno vicarAmi / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra -6 103 __muneH dezanA, zrAvaka dharmaprAptiH anyadA kulandharasya svapne trayaH pumAMso dve ca striyAvAgatyeti procuH- "aho! kulandhara! yadasau guNadharo nAnAsukhAni vilasati, tadasmAkaM paJcAnAmevAnukUlatAbhAvAditi" tat kulandhareNa mAM pratyuktaM, tadA mayA vimRSTaM- 'yadaho ! pUrvaM kanakodaranRpeNa catvAri mAnuSANi dRSTAni, sAmprataM tu paJca, tat ko'tra vibhedaH ?' kAni cA'mUni ityAdisandigdhamanA yAvat kulandhara-madanamaJjaryAdiyutaH krIDArthamAhlAdamandirodyAne gatastAvad dRSTastatraikaH kandanAmA maharSistaM natvA saparikaro niviSTo'haM dharmazravaNArthaM, muninA dezanA dattA, tadAkarNanamAtrAt samyaktva-sadAgamau madantikamAgato, nirmalIbhUtA me cittavRtyaTavI, kSobhaM prAptA mohAdayastatazca cAritradharmanRpeNa sadyotthAyA''diSTaM- "yadenAM vidyAkanyAmAdAya sAmprataM yAta yUyaM bhavajantusavidhamiti / " tataH sadbodhenoktaM- svAmin ! adhunA'pi bhavajantoH pArzve puNyodaya-sAtodayau stastataH kAlavilambaH kartuM yujyate, tAvat preSayata gRhidharma-guNaraktatA'bhidhau dampatI tadupAnte, iti mantrivacasA rAjJAdiSTau tau dampatI svaparivArabhUta-dvAdaza-mAnuSasahitau madabhyarNamAyAtau, tataH kandamunimukhenA'GgIkRto mayA samyaktvamUla-dvAdazavratarUpaH zrAddhadharmaH / madanamaJjarI-kulandharAvapi samyaktvamApatuH / - atha tadavasare mayA svapnabhAvArthaM pRSTaH kandamunirAha- "rAjan ! gambhIro'styetatsvapnArthastataH mama guravo nirmalasUrinAmAna: kevalinaH santi, tAnApRcchyA'haM te kathayiSyAmi / yadi vA vizvopakAra-kAriNo hi te viharanto'traivA''yAsyantIti zrutvA muniM natvA sa-parikaro'haM gRhamAyAtaH / kanda-munirapyanyatra vijahAra / nirmalasUridezanA ___ atha mAM rAjye'bhiSicya mat-pitA madhuvAraNa-nRpaH paralokamazizrayat / tato'haM prakRSTAM rAjyalakSmI bhuJjAno'pi-samyaktva-sadAgamA-'nubhAvAcchrAddhadharmaM suvizuddhaM paalyaami| itthaM katipaya-dinAnte'nyadA kandAdyanekasAdhusahitAH zrInirmalasUrayaH purodyAne samAvAsaran, tataH kalyANanAmnA udyAnapAlakena sUrisamAgame kathite hRSTena mayA tasmai dInAralakSaM prItidAnaM dattaM, maharddhayA ca vandanArthaM gataH / paJcAbhigamapUrvakaM tripradakSiNIkRtya vanditA guravaH / atha yathocitasthAnaM niviSTe sakalasabhAjane svarNa-padmAsanA''sInA: zrInirmalasUrikevalino dezanAmArebhire- "'aho bhavyAH ! zRNutA'smin bhavacakranagare prANinAM jainadharmaM vinA nA'nyat kimapi zaraNamasti / yato yatra janma tatra maraNaM dhruvm| Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 zrI haMsavijayaviracite saMyogAH sampadastatra vipado'pi, rogAnugatA bhogAH, jarAgrastaM yauvanaM, zokAnvito hrssH| itthaM jagati rAgAd yad-vastu prANinaH sukhakAraNatayA manyante, paramArthatastadeva duHkhakAraNamasti / tato ye saMsArasukha-vimukhAH svabhAvasukha-muditAH kevalinaH ta eva tattvataH sukhinastat sukhaprApti-kAraNaM tu cAritradharmastataH sa eva hitArthabhiH zaraNIkartavya" ityAdi-dharmadezanAM zrutvA pIyUSasikta ivA'haM prItacitto'bhUvam / tato dezanAnte. mayA svapnArthaM pRSTAH sUrayaH procuH- "rAjan ! bhUyAn vRttAnto'styayaM tadekatAno bhUtvA''karNaya mUlataH / " tatastatheti kRtvA sthito'haM sthiramanAstAM zrotum / bhavajantubhramaNasaMkSepaH, upasaMhArazca / atha gurubhirasaMvyavahAranagarAdArabhyA-''mUlAduktaM savistaraM mama pUrvacaritaM, punaruktaM ca zRNu rAjan ! tava cittavRttyaTavyAmanekAntaraGganagaramayamAntaraGga mahArAjyamasti, paraM tat tu prabalIbhUtena mahAmohanAmnA luNTAkanAyakena tvAM tvad-hitAMzcAritradharmAdIMzca dUre vyapAsya prasahya svayaM gRhItamasti / anyacca pUrvaM karmapariNAma-nRpastvayi pratikUlo'bhUt, sAmprataM tu so'nukUlo'sti, tathA kAlapariNatistad-rAjJI svabhAvanAmA'mAtyastathA bhavitavyatAbhidhA'nAdi-kAlInA tvatpatnI, itthamete catvAro'pi tvayyAnukUlyaM bibhrati, yadi prAgapyebhireva caturbhirantarAntarAprasannIbhUtaiH puNyodayaM sahAyaM dattvA tava sukhamutpAdyate, tathApi yat-prabhRti sadAgamAdibhiH saha tvaM militastat-prabhRti tu vizeSato'nukUlairebhiH pUrvajanmasu svargasaukhyAni dattAni / iha ca madanamaJjarI melitA eta eva ca kanakodarasvapnam AgatAH / kiJca puNyodayo'pi zubhakArye kAraNatAM vahatyatastat-prAduSkaraNArthaM kulandharasya paJca mAnuSANi darzitAni / atha yat tava nandivardhanabhave kanakamaJjaryAH prAptistathA ripudAraNabhave narasundaryAptirvAmadevabhave vimalamitraprAptiryacca dhanazekharabhave ratnAdyarjanaM harikumAra-maitrI ca / tathA dhanavAhanabhave'kalaGkamaitrI, iha janmani ca madanamaJjaryAH saGgaH, saGgrAmonmukheSvapi khecareSu praNayapezalatvaM, tathA'nyAnyapyantarA'ntarA yAni yAni sukhakAraNAni babhUvustatra sarvatrA'pi puNyodaya eva kAraNaM, paraM tvayA tu viveka-vikalena puNyodayaM vismRtya ye hiMsA-vaizvAnaramRSAvAda-zailarAja-mAyA-steya-sAgara-maithuna-moha-parigrahAdayo mahAnarthakAriNasta eva tat kAraNatayA'manyanta / sukha-duHkha karaNAdIni atha zRNu bhadre ! punaratrA'ntare mayA pRSTaM- "bhagavan ! yadi prAgapi madabhyaNe.puNyodaya AsIt tarhi kathaM nAnA viDambanA mama jajJire?" tadA sUrayaH prAhuH- "zRNu rAjan ! Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra -6 105 yadyapi cittavRttyaTavyAstvameva svAmI tathApi tatraikaM moharAjya-sainyaM, dvitIyaM cAritradharmasainyaM caite ubhe apyanAdikAlIne parasparavirodhinI sadA tiSThataH / karmapariNA-mastu DamarukamaNi-nyAyenobhayorapi pakSayormadhyavartI yadA yaM pakSaM prabalaM pazyati tadA tamevA'nusarati karmapariNAmasya ca puNyodaya-pApodayAkhyau dvau sacivau stastatra pApodayastu tvayi parama vairaM vahati, puNyodayastu tava hitakRdasti, kiM vA saMsArAdArabhya pApodayastu tvatsamIpa evA''sIt paraM yadA yadA tvadvipakSANAM mohAdInAM prAbalyamabhUttadA tadA so'pi tvAmazaraNaM vyaDambayat / yadA yadA ca mohAdInAM zaithilyaM cAritradharmadInAM ca prAbalyaM tadA tadA'sAvalakSito'tiSThat / puNyodayazca prakaTIbhUya sukhakRd babhUva / tathA nandivardhanAdi-bhaveSvapi bhavitavyatayA nitya-sahacaratvAt tubhyaM pApodayo na darzitaH, kadAcitkatvAt puNyodayastu darzitastadevaM rAjan ! yadanantaM kAlamananta-duHkhAditastvaM bhrAnto yacca hiMsAdIni hitakRtyatayA pratipannAni yacca puNyodayo'vagaNito yacca tvAM cAritradharmAdIMstvaddhitAMzca dUre vyapAsya moharAjena cittavRttyaTavyA rAjyaM gRhItaM, tadetat sarvamapyasya durAtmanaH pApodayasyaiva durvilasitaM viddhi / ___ atrA'ntare punarmayA pRSTaM- "svAmin! idAnIM kathamasau duSTAtmA pApodayo maddUre gata iti?'' sUrayaH prAhuH- "narA-dhipa! nA'sau pApodayaH svatantro'sti, kintu tasyA'pi karmapariNAmAdInAM caturNAM pAratantryamastyeva tadidAnIM taizcaturbhirapi prasannIbhUya puNyodayaM tvadupAnte muktvA pApodayo dUrIkRtaH / anyacca nandivardhanAdibhaveSu vicakSaNAcAryAdidezanAbhirapi yat-sadAgamA-dayastvayA nopalakSitA-stadapyeSAmeva caturNAM prAtikUlyAt pApodayasAnnidhyAcca / yat punaridAnIM sadAgamAdibhiste paricayo jAtastadeSAmevA'nukUlyAt punnyodysaannidhyaacc| tato he rAjan ! yad-yat kiJcicchubhaM kAryaM niSpadyate tattadebhireva caturbhiH paJcabhirvA sambhUyA'nukUlaiH sadbhiH niSpAdyate, tathA pratikUlaiH sadbhirazubhaM niSpAdyata" iti zrutvA punarmayA pRSTaM- "svAmin ! yadyevaM bhavadbhi zubhA-'zubhakAryeSu karmapariNAmAdaya eva kAraNatayocyante tadA'haM tu kiM tatrA'kiJcitkara eva kimuta kiJcidapi te matsApekSAH santIti?" sUrirAha- rAjan ! sakala-kAryeSu tvameva pradhAnamasi yataste karmapariNAmA-dayo'pi tava yogyatA vazAdeva kAryaM kurvate, ata eva ca sakalazubhA'zubhakArya-kartA bhavajanturevetyacyute," punaH pRSTaM mayA- "svAmin ! etAvantyeva kAraNAni kimutA-'nyadapyasti kimapi kAraNam ?" tato gurubhiruktaMyathA karmapariNAmAdayazcatvAraH paJcamo bhavajantuzcaivaM paJca kAraNAni santi, tathA'nyadapyastyekamutkRSTaM kAraNaM- tathAhi Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 . zrI haMsavijayaviracite. ' . jinAjJA svarUpaM mahimA ca / / ___muktinagare'nantajJAnAdi-paramaizvaryakalitaH susthitanAmA nRpaH sArvabhaumo'sti / so'nekarUpo'pyekarUpa eva gIyate / tathA buddha-viSNu-mahezvara-niSkala- jinabrahmAdinAnA-nAmabhirapi sa evocyate / yadyapyasau vItarAgatvAt svayaM na vA'pi snihyate, na ca dvesstti| tathApi sa bhavajantUnevamAjJApayati- "yadaho bhavyA ! yUyaM cittavRttyaTavyA. heyavastUnyaprAkRtyopAdeya-vastUnyaGgIkurudhvam / tathA mohAdipratyarthinA saGgaM vihAya cAritradharmAdInAtmahitAn sevadhvam- ityevamAdirUpA heyopAdeyagocarA tadAjJaiva prANinAM niHzeSa-sukha-duHkhAnAM kAraNaM bhavati / yatastasya prabhorAjJA''rAddhA satI sakalasukhakAraNaM bhavati, virAddhA tu duHkhakAraNamiti / yadAhuH- 'AjJA''rAddhA virAddhA ca zivAya ca bhavAya ca' [vitarAgastotra 19/5 ] iti tato dvAdazAGgI-lakSaNAyA. AjJAyAH kazcanA'kSaramAtramapi viruddhaM bhASate, iti so'nantaM kAlaM yAvad bhavabhramaNaM karotIti / tvayA'pi pUrvaM tadAjJA-virAdhana-vazAdeva mhaa''pdo'nubhuutaaH| sAmprataM tu tadArAdhanA'bhimukhasyaitAvAn sukhalezaH samajani,'' ityAjJA-svarUpaM zrutvA'pi saJjAtasandehena punarmayA pRSTaM- "bhagavan ! adyApi yadi sukhaleza evocyate bhavadbhistarhi kimato'pyadhikaM jagati kimapi sukhamasti ?" kevalyAha- rAjan ! AsaMsAraM yattvayA narA'marAdibhaveSu yacceha janmani tvayA sukhamanubhUtaM tatsarvamapi samuditaM sadAjJAjanita saukhyA'nantabhAgamapi nA'rhati, paraM tatsukhaM tu yadA tvaM kSAntyAdi-daza-kanyAH pariNeSyasi tadA'nuktamapi svayameva jJAsyasi / ' . kSAntayAdidazadharmaparicayaH / atrA'ntare kandamuninoktaM- "bhagavan ! kiM nAmnyastAH kanyAH" tataH sUrirAha"cittasaundaryapure zubhapariNAmo rAjA tasya niSprakampatA- cArutA'bhidhe dve rAjyau, tayoH krameNa dve kanye kSamA-dayA'bhidhe / tathA cojvalamAnasapure zuddhAbhiprAyanRpastatpatnyau krameNa ''saralatA-varyatA''khyau tayoH putryau namratA-satyatA-nAmnyau / tathA nirmalacittapure ziSTAbhiprAya-nRpastatpanyau vareNyatA-pradhAnatAkhyau tayoH putryau brhmrti-mukttaa-naamnyau| tathA samyaktvA'mAtyasya sudRSTiH patnI, tat-putrI vidyA-nAmnI / tathA cAritradharmanRpasya virati nAmnI rAjJI, tatsutA nirIhatAkhyA ceti / punaH kandamunirAha- "bhagavan ! etA bhavaduktA dazA'pi kanyA guNadhAraNanRpo'yaM kadA pariNeSyatIti?'' tataH sUrirAha- "zRNu 1. sthiratA -varya * D.L. 1 // 2. zuddhatA-pApabhIrutAbhidhe tatputryau krameNa saralatA-'cauryatA nAmnyau - L1 // Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra -6 107 mune ! yadA karmapariNAmanRpaH kAlapariNatyA svapalyA svabhAvA'mAtyena ca saha vimRzya bhavitavyatAyA anujJAM gRhItvA puNyodayaM puraskRtya kanyAnAM jananI-janakAnanukUlayitvA tA: kanyA dApayiSyati, tadA pariNeSyati / karmapiraNAmo'pi asya nRpasya yogytaampeksste| tato yadyayaM sadguruNA'bhyAsenA''tmano yogyatAmutpAdayati tarhi karmapariNAmo'pi sarvAM sAmagrI melayitvA'smai tAH kanyAH daapyti| athaitadAkarNya kandamuniH prAha- "svAmin ! bhavatprasAdenaivA'yaM nRpo yogyatAM lapsyate, tataH kRpAM vidhAya yathA'yaM nRpastA: kanyA: pariNetuM yogyo bhavati, tathopAyaH kthytaam|" athA''karNaya bhadre ! zrInirmalasUrayastadupAyamupadizanti, ahamekAgramanAH zRNomi tathAhi___ yaH sarvaprANiSu maitrI vicintayati, parakRta parAbhavaM ca sahate, kRtopasarge'pi puMsi mama karmanirjaraNasahAyo'yamiti maitrImeva dadhAti manaHsthairyaM ca kurute tasya kSamA svayaMvarAbhUtvA gRhiNIbhavati yazca paropatApaM na vidhatte, upakAraM ca kurute, svAtmavat sarvajIvAn pazyati, paraduHkhaM vIkSya svayaM duHkhito bhavati, sa pumAn dayAM- varItuM yogyo bhavati // 1 // tathA jAtyAdimadavarjanaM vinItatvaM navanItvaccittasaukumAryam ityeSa namratA pariNayanopAyaH ||2||tthaa paramarma-paranindA-paizunya-kaThorokti-narma-vakroktyAdivarjanaM hita-parimita-yathArthavAditvaM cetyeSa satyatA-pariNayanopAyaH // 4 // akauTilyaM paravaJcanavarjanaM cittanairmalyaM cetyeSa saralatA praaptyupaayH||5|| tathA parAbAdhA-bhIrutvaM paradrohavarjanaM paradravye'nabhilASaH steyadurvipAkacintanaM durgati pAtAd bhItizcetyeSo' cauryatA-pariNayanopAyaH // 6 // tathA bAhyA-'bhyantaraparigRhebhya AtmanaH pArthakyacintanaM, artha-kAmAbhyAM viramaNaM, svabhAva-vibhAvayorbhedajJAnamityeSa muktatA-prAptyupAyaH // 7 // tathA yaH sarvAH strI: mAtRvat pazyati, strI-pazu-paNDakAdiyute sthAne na vasati, strIbhiH sahA''lApaM tyajati, strINAM stana-jaghana-nitambAdyavayavAn nA'valokate, pUrvarataM na smarati, sarasA''hAramatimAtrAhAraM ca nA''datte, dehazobhAM na vidhatte, ityAdiguNopetaM brahmaratiH svayaM vRNIte // 8 // tathA dehAdInAmanityA-'zucitvacintanaM, svasyaikatvA'nyatvacintanaM, sakala-kuvikalpatyAgo yathAsthitavastutattvajJAnaM cetyayaM vidyApariNayanopAyaH // 9 // tathA manoduHkhahetu gAbhilASo, nAnA'narthanidAnaM viSayatRSNA, mRtyuheturjanma, viyoga hetavaH saMyogAH, itthaM yad-yadiSTatayA gRhyate tat tadaniSTahetureva tataHsaMsAre pravRttirduHkhakAraNaM, nivRttistu sukhakAraNamityAdi-pariNAmo nirIhatA-prAptyu. pAya iti // 10 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 zrI haMsavijayaviracite tathA yadA bhavajanturetA daza kanyAH pariNayati, tadaiva cAritradharmasainyaM prabalIbhavati, mohasainyaM ca kSIyate / kiJca karmapariNAmo'pyanenaivopAyenA'nukUlo bhavati / " ityAdyAkarNya punaH kandamuninA pRSTaM- "svAmin ! etAH kanyA guNadhAraNanRpaH kiyatA kAlena pariNeSyatIti?" gururAha- "SaD-mAsAnte tA: pariNeSyatIti" zrutvA mayoktaM"bhagavan ! ahaM tvadyaiva saMyamaM gRhItukAmo'smi, tadbhavadbhiH kimetAvAn kAlavilamba: kathyate?" kevalyAha- "rAjan ! anantazastvayA pUrvaM dravyaliGgAni gRhItAni vimuktAni ca paraM na tebhyo'rthasiddhirabhUt, tato'smaduktamArgeNa samprati guNAbhyAsaM vidhehi, tato yogyatAM vIkSya cAritradharmAmAtyaH sadbodhaH svayameva vidyAkanyAM te pariNAyiSyati, tataH sarvatattvaparijJAnAd bhAvavizuddhau satyAM sarvA api kanyA miliSyanti ato'dhunA kAla-. vilamba eva te zreyaskara'' iti tadguruvacaH pramANamiti kRtvA vanditvA ca saparikaro'haM gRhamAyAtaH / vidyAkanyayA saha lagnaH, dharmadRDhatA athA'haM gurUpadiSTamArgeNa guNA'bhyAsaM kurvan asmi, gatAni kAnicid dinAni, anyadA rAtrizeSe yAvadahaM gurUktadezanAM samyag vicArayannasmi tAvat sadbodhA'mAtyaH / samAgatyA''stikya-tattvAvagama-saMvegopazamAdyaneka-saundaryakalitAM vidyAnAmnI kanyAM mAM paryaNApayat, tataH prabhAte gurvantike gatvA guruM natvA dharmadezanAM yAvadAkarNayAmi, tAvad gurubhirUce- "rAjan ! gate'hni karmapariNAmAdyAnukUlyAt tvaM vidyAkanyAM prinniitvaan|" mayoktaM "-satyametat svAmin ! bhavat-prasAda evA'tra nidAnaM" tataH kevalyAha- "rAjan ! AkarNayA'sya vyatikaraM vidyAmAdAya yAvat tvadantikamAgacchatA sadbodhena sahAntarAle jJAnAvaraNanRpeNa mahAyuddhaM kRtaM, tataH parAjitena tena moharAjasya puro bumbA dattA, tataH kruddho moharAjaH sainyamAdAya yAvattvadantikamAyAti tAvat karmapariNAmAnukUlyAt pravRddhaujasA cAritradharmeNA'ntarA nipatya mathitaM samastamapi mohasainyaM, kRtAzca prahAra-jarjarA rAga-dveSa-pApodayAdayastadbhaTAstato nirvinena tvayA vidyA pariNItA, idAnIM te moharAjAdayaH sarve'pi jIvitamAtrazeSAH kAndizIkAH pralAyya kvApi nilIya sthitAH santi / tathApi chidrAnveSiNaste durjanAH kimapyantarAlaM prApya tvAmupadrotumAgamiSyanti, paraM te tvayA sadbodhavacasA cAritradharmasainikAn puraskRtya vidhvaMsitavyA" ityevamAdizikSAmavadhArya dezanAnte gurun natvA gRhamAgato'ham / athaivaM mAM dharme dRDhIkRtya pUrNe mAsakalpe nirmalasUri-kevalino'nyatra vijahnaH / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra -6 109 anyadA sadbodhena dharmadhyAna-zukladhyAnAbhidhau bhaTau mahyaM darzitau, tayoH paricArakAstejaH-padma-zuklalezyAkhyAstistraH striyazca darzitAH, uktaM ca nityametat sevApareNa tvayA bhAvyaM, tato mayA teSAM sevA prArabdhA / punaH sadbodhena vivekA'calasAnustha-jainapuranivAsinaH zubhA''zayanRpAdyAH sarve'pi cAritradharmasainikA mahyaM darzitAH jAtaH krameNa mamaitaiH saha paricayastataste sarve'pi me hitakAriNo babhUvuH / itthaM sadbodhazikSayA vicarato me vyatItAH paJcamAsAH, tato yogyatAM vIkSyA'nukUlakarmapariNAmAdipreritaiH zubhapariNAmAdinRpaiH kSamAdi-kanyA-pradAnArthaM lagnAni nizcikyire / ___atrA'ntare viSayAbhilASamantriNA moharAjaM pratyuktaM- "yadadhunA'smAkamudyamakaraNAvasaro'sti tanna yujyate pAda-prasArikA, yataH karmapariNAmAdibhiH sarvaiH sambhUya bhavajantuH kSamAdikanyA: pariNAyyate, pariNayanAnantaraM tvasau samUlamasmatkulamunmUlayiSyatIti'' zrutvA kampito moharAjaH karmapariNAmAntikaM gatvA''cakhyau- "bhrAtaH ! na ghaTate tavaivaM gotravRddhasyaitad yad vipakSasya bhavajantoH pakSapAtaM kRtvA svagotrakSayaM kArayasIti / " tataH karmapariNAmenoktaM- "bhrAtaH ! kiM kriyate ? sAmprataM tu bhvjnturnullyviiryo'sti| .. prastAvamantarA tu na yuktaM vigrahakaraNaM tato maunamevAzrayadhvamiti / " tato mohAdayo maunamavalambya tasthuH / __athA'haM tu nityaM sadbodha-zikSayA pravardhamAnavIryollAsaH kSamAdidazakanyA: pariNIya cAritradharmanRpaM seve'' ityAdivicAraparo yAvadasmi tAvad bhavitavyatA vazAt kSaNaM mat-sakAzAt sadbodhaH pRthak gatastato mayA dhyAtaM "yadaho ! duSkaraM khalu cAritrakaSTaM, tustyajAzcaite naralokadurlabhAH kAmabhogAstadadhunA madanamaJjaryA saha bhogAnanubhavAmi, prAnte cAritraM grahiSyAmI'' tyevaM yAvad vikalpAkulo'smi tAvat punarAyAtena sadbodhenoktaM-"mitra kimevaM kuvikalpAn vicintayasi ? etat tu pApa-vetAla-duSTamanoyoga-pizAcAdibhiH prastAvamupalabhya tava kSamAdi vivAhe vighnaM kRtamastI' 'tyAdi zikSayA punaH sthiriikRto'hm| kSamAdibhiH saha vivAhaH, aSTapravacanamAtaraH atha mAM cittasamAdhAnamaNDapamAnIya darzita: sadbodhena cAritradharmanRpaH saparikaraH, tenA'pi bahu satkArapUrvakamAbhASito'ham / tataH praNaSTA mohAdayo jAtA vizuddhA me cittavRtyaTavI, prArabdhaH sadbodhena dazAnAmapi kanyAnAM vivAhotsavaH / tataH pUrvamaSTau pravacanamAtaro nimantritAH, uktaM ca mAM prati- "mitra ! iyaM prathamA IryA-samitiH sammAnitA satI jainAnAM yuga-mita-bhUmyavalokanAdikAM gamanazuddhiM karoti / 1 / dvitIyA bhASAsamitiriyaM vacanazuddhiM karoti / 2 / tRtIyaiSaNAsamitiriyamAhArazuddhiM vidhatte / 3 / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 zrI haMsavijayaviracite caturthI AdAnanikSepA samitirayaM vastra-pAtrAdi-pramArjanAdi-zuddhiM karoti / 4 / paJcamI pAriSThApanikA samitiriyaM tu mala-mUtrAdi-pariSThApanA-yatanAM zikSayati / 5 / SaSThI manogaptiriyaM manaH surakSitaM sthiraM ca karoti / 6 / saptamI vAgguptiriyaM sAvadhavAgniSedhaM karoti / 7 / aSTamI kAyaguptiriyamasaMvRtAGgopAGgaceSTA niSidhyati // 8 // ityetA aSTapravacanamAtaro jainapurAdhiSThAtryaH tadarcayaitAstvamapIti / / tato mayA yathAvidhi-pUjitA-stAstadanantaramutkaTa-vIryarUpa-kuNDe dharmadhyAnarUpavahniM prajvAlya tejaH-padmazuklalezyArUpa kulastrIbhirvihita-snAnA'GgarAgAdi sNskaarH| punastAbhireva tathA'zeSairdharmasainikairvividhaM bhUSitaH, tadevaM kRtasaMskAraM mAM kuNDA'ntike nivezya sadbodhaH svayaM purohitIbhUya karmendhanakSepAt pradIpte dharmadhyAnAgnau bhAvanA-dIbhiH kuMvAsanA-rUpa-yava-tilAdyAhuti-dravyANi juhAva / tataH sadAgama- sAMvatsaroddiSTe vRSabhalagnAMze kSAntikanyAyAH pANigrahaM kArito'ham / tato hRSTAH zubhapariNAmAdayaH, pramuditA niSprakampatAdayaH, bhrAMtAni ca maNDalAni, evaM ca krameNa tatraiva lagne zeSA apyaSTau dayAdikanyA: pariNItA mayA / niviSTazcAGganAbhiH saha nijavIryanAmaniviSTare, pramuditAcAritradharmAdayaH / atha yadyapi vidyA-pANigrahaNamAtrAdeva mahAmoho lIna evA'bhUt / tathApi kSAntyAdi-pANigrahaNAnantaraM tu sasainya: sapApodayo'sau lInataratAM prAptaH / kiJca tAsAM kanyAnAmAzleSa-sukhAnubhava-saJjAtasvasaMvitti-paramasukhaprApti-dvAreNa mayA tadA zrI guruvacaH satyaM mene / __ athA'nyadA zrI nirmalasUri-kevalinaH samAgataH, vandanArthaM gato'ham, dezanAM zrutvA vratAbhyarthanA mayA kRtA / gurubhirUce- "rAjan ! yadyapi kSamAdipANigrahaNAnantaraM bhAvatastvaM sAdhurevA'si, tathApi loke vyavahAra eva balavAniti sAmprataM dravya-dIkSA dIyate" iti / tataH svasUnave rAjyaM dattvA, saptakSetryAM vittamutvA, madanamaJjarI-kulandharAdibahubhavyajanAnvitena mayA zrI nirmalasarikevali-samIpe dIkSA dIyate sma / tataH krameNaikAdazAGgAnyadhItya yathAvidhi saMyamaM prApAlyA'nte saMlekhanAM kRtvA tadbhavavedyaguTikAkSaye punaranyaguTikA prayogeNa gato'haM prathamagraiveyake / tatra trayoviMzati-sAgarANi yAvat sukhamanubhUyA''yu:-kSaye cyutvA siMhapure mahendranRpasya vINArAzyAH putratvenotpannaH, tAruNye jAtismRtivazAt sughoSA-cAryAntike dIkSAmAdAya yathAvidhi pAlayitvA dvitIya-graiveyake devo jAtaH / itthaM paMca kRtvA graiveyakeSu gamanAgamanAni kRtvA tadanaMtaraM dhAtakIkhaMDasya bharatakSetre zaMkhanAbhipure mahAgirinRpasya bhadrArAjyAH putratvenotpannaH kRtaM ca siMha iti mannAma, yauvane dharmabandhusUridezanayA saMyamaM prapannastatra svalpenaiva kAlena mayA caturdazA'pi pUrvANi Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra -6 adhItAni, jAtazcograkriyApAtraM, tato gurubhiryogyatAM vIkSya mahyaM sUripadaM dattaM, tataH prasRtA sarvatrA'pi mat-kIrtiH, sthAne sthAne ca mAM bahuzrutaM matvA lokAH stuvanti pUjayanti nAnA-prakAraiH paryupAsate, vastra-pAtrAhArAdibhaktiM ca vidadhate / caturvidho'pi saGgho madguNe raJjito'ho ! ajJAnatimira-haraNadinakaro'yaM sakalasAdhugaNaratna-ratnAkaro'yamityAdistutibhirmA stauti / tato nirAkRtA mayA niHzeSakuvAdi-darpAH, prabodhitA-zcA'neke maharddhikA vihitA cA'nekadhA zAsanonnatiH / mithyAtvaparAvazatA saMsArabhramaNam / ' athA'trA'ntare zRNu agRhItasaGkete ! madunnatimasahamAnayA bhavitavyatayA mohAdIn pratyuktaM "yat prastAvo'sti ayaM vo yadi kimapi parAkramaM kurvIdhvaM, tarhi no ced bhavajanturyuSmAn saparikarAn unmUlayiSyatItyAdi / " tataste mohAdayaH pravRddhotsAhAH pApodayaM puraskRtya madabhimukhaM pracalitAH, cAritradharmAdayastu vipakSAn sotsAhAn vilokya vilakSA jaataaH| atha viSayAbhilASAdiSTA mithyAtva-jJAnAvaraNa-zailarAjArddhigAravasAtagAravAdyA mohasainikAH prathamaM madantikamAyAtA tadanu ArttaraudradhyAnAkhyau dvau bhaTAvAyAtau, tadanu tayostisraH paricArikAH kRSNa-nIla-kApotalezyAkhyAstatrAgatAH / itthaM zanaiH zanaiH samastamapi mohasainyaM mAM nirudhya sthitaM, tataH pramattatA taTinyapi jAtA pUradustarA / tato viSayAbhilASeNa punaH sajjIkRtAni cittavyAkSepamaNDapAdIni / tato he . bhadre ! zailarAja-vazAdaho ! me pANDityamaho ! me guNAdhAratvaM, yugapradhAno'haM, sarve'pi guNa-jJAna-vidyAdyatizayA mAmevA''zritAH / prAgapi vizvottarasaubhAgyo nRpo'bhUvaM, tathedAnImapi mAhAtmyasya paramAM koTiM prApto'smItyAdyAtma-stutiM kartuM pravRttastato . jJAnAvaraNAdhiSThito garveNA'nyadeva bhaNAmi, tadarthamanyameva kathayAmi, yathA tathA viruddhameva prarUpayAmi / itthaM pravarttamAnasya me mithyAtva-sAnnidhyAduparitanAni sArddhAni catvAri pUrvANi mUlato vismRtAni, tataH pramattatApUramagno vyacintayaM- 'yadaho ! kIdRzA me ziSyAH ? kIdRzAzca bhaktimanto me zrAddhAstathA RddhayAdigAravavazAd vastrapAtropadhi-ziSyAdyAsanAdi-garvamakArSam / tathA''hAra-lolatA-vazAdAdhAkarmAdidoSAnudapA-dayam evaMvidhaM mAM vIkSya cAritradharmAdayastu dUraM gatAstato yatiliGgaM dadhannapi jAto'haM mithyAdRSTistataH kupitaiH karmapariNAmAdibhiH pApodayaM purassaraM dattvA guTikAkSaye preSitaH punarekendriyapure / tatra punarmilitau me'tyantA'bodha-tIvramohodayau / tato'nantaM kAlaM sUkSmavanaspatikAyAdiSu bhavitavyatayA viDambitaH / punaH krameNA'nyAnyaguTikA vitIryA''nItaH paJcendriya-pazusaMsthAnapure / tato vyantarAdiSu, tato narabhavaM labdhvA sa Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 zrI haMsavijayaviracite samyaktva-gRhidharmamArAdhya saudharmAdiSu gatastataH kadAcit karmabhUmau naratvena, kadAciccA'karmabhUmau yugalatvena punaH karmabhUmi-manuSyatvenotpannastatrA'jJAnavazAd viSabhakSaNa-parvatapAta-karapatragrahaNa-mAghasnAnAdikaSTamanubhUya kilbiSiko jAtaH / punanaratvaM prApya tApasAdyavasthAmAsevya jyotiSo jAtaH punarnaratve dravyasAdhutvaM gRhItvA kevalakriyA-pAlanAt navama-graiveyakaM yAvad gataH / itthaM he bhadre ! siMhAcAryabhave'haGkArakaraNAt kriyA-zaithilyAdanantaM saMsAraM bhrAnto'ham, nAnA-duHkhaparamparAzcA'nubhUtAstato yadi tatra bhave jJAna-madaM nA'kariSyaM tadA tadbhava eva siddhimagamiSyamityAdi zrutvA'gRhItasaGketoce"yadi tAta! siMhAcAryabhave tvayA vizuddhA susthitarAjasya''jJA-pAlitA'bhaviSyat tadaitAvatyaH kaSTaparamparAste nA'bhaviSyan / yat tvayA tad-bhave jJAnamadena tadAjJA-virAdhanaM kRtaM, tat tvayA na sundaraM kRtamiti / " tataH saMsArijIvaH prAha-sAdhu sAdhu bhadre ! kathitaM tvayA ataH pUrvaM tu tvaM nAmataH paramArtho'pi cA'gRhItasaGketaivA'bhUH / sAmprataM tu paramArtho'vadhAritastvayA tato nAmata evA'gRhItasaGketA paramArthatatastu vicakSaNAsIti" evaM sarvajJA''jJollaGghanajaM durvipAkamAlokya suvizuddhAjJA-pAlanayatnaH kAryastato vibudhaiH ityupamiti-kathoddhAre AjJA-virAdhana zrutamadAdi-vipAka-darzanAkhyaH SaSTho'dhikAraH // 6 // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | atha saptamo'dhikAraH / ___ anusundaracakriNaH SaTkhaNDavijayaH saMsArijIvaH prAha- athA''karNayA'gRhItasaGkete ! mama taskarAvasthA-svarUpaM tathAhi navamagraiveyakAt tadbhavavedyaguTikA-pradAnena bhavitavyatayA preSito'haM mAnavAvAsa-pattane, tatra mahAvideharUpa-catuSpathe sukacchA-nAmni vijaye kSemapure yugandharanRpastadrAjJI nalinI, tasyAH kukSau putratvenA'vatIrNaH tasyAmeva nizi nalinyA gaja-vRSabhAdyAzcaturdaza svapnA dRSTA, mAtA-pitRbhyAM tat-phalaprazne kRte svapnapAThakai-zcakravartI putro bhaviSyatItyAdi phlmuuce| tacchrutvA nanditau mAtA-pitarau, samaye jAto'haM puNyodayA'nvitaH / pitrA janmamahotsavaM kRtvA'nusundara iti madabhidhA cakre / krameNa paJcadhAtrIbhiAlyamAno jAto vidyAbhyAsa-yogyastataH kalAcAryopAnte svalpakAlena zikSita: sakalakalA: krameNa yauvanaM prApto'-trA'ntare mat-pitA yugandharanRpaH paJcatvaM prAptastasyordhvadaihikaM kRtvA svapitRpade sthito'haM, sAmantakaiH prArabdho me rAjyotsavastadA''yudhazAlAyAM cakraratnaM prakaTIbabhUva / atha cakrotpattinimittaM aSTAhikAmahotsavaM vidhAya nirgato'haM digvijayArtha, sAdhitAni SaDapi khaNDAni, krameNa jAtazcaturdaza-ratna-navanidhAnAdhipa-stata: khecara* bhUcaraiH sarvairnRpaiH sambhUya dvAdaza-varSANi yAvaccakripadamahotsavazcakre / itthamakhaNDa-SaDkhaNDAdhipatyavaibhavamanubhavato me vyatItAni caturazItipUrvalakSANi / sAmprataM vArdhakye pUrva sAdhitAnAM dezAnAM punarapi didRkSayA nirgato'haM sasainyaH / krameNa nAnA-dezAnavalokayan zaGkhapuraM prAptastataH sainyaM pRSThe muktvA svalpaparicchado'tra cittaramodyAne kautukAvalokA.. rthamAgata / ___atha zRNu bhadre ! pUrvaM guNadhAraNabhave mama dharmAcAryaH kandamuniryo'bhUt, yacca kulandharo me mitraM, yA ca madanamaJjarI mama priyA teSAM trayANAmapi vRttAntamAkarNaya / ___ tatra kandamunirbhavitavyatA-vazAd bhavacakre bhraman kvApi strIvedamarjayitvA'traiva sukacchavijaye haripure bhImarathanRpa-subhadrArAjyoH putrItvenA'vatIrNaH / pitRbhyAM mahAbhadreti nAma kRtam / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 zrI haMsavijayaviracite . atha mahAbhadrAyA samantabhadrAbhidho jyeSThabhrAtA'sti / so'nyadA sughoSasUridezanAM zrutvA prAptavairAgyaHsan mAtRpitranujJApya vrataM jagrAha / krameNA'sau caturdazA'pi pUrvANyadhItya gItArtho jAtastato yogyatAM vIkSya gurubhiH sUripadaM dattam / tato'nekasAdhu-parivRto'sau samantabhadrasUriH naikasattva-cittA'vanau bodhibIjaM vapan vasudhAtale vijahAra / __ atha mahAbhadrA tu prApta-tAruNyA satI pitrA gandhapure divAkaranRpAya pariNAyitA / bhavitavyatA-vazAt sa nRpo mRtyumApannastadukhAt mahAbhadrA mahAzoka saGkalA jAtA'trA'ntare samantabhadrasUrayastatrA''gatAH / svabhaginIM zokArtI vijJAya dezanAbhiH prabodhya dIkSa-yAmAsuH / krameNaikAdazAGgAdhItijAtA, tato gurubhiH pravartinI-pade sthaapitaa| ekadA'neka-sAdhvIgaNavRtA viharantI ratnapuraM gatA / atha tatra pure magadhaseno nRpaH sumaGgalA tad-rAjJI, bhavitavyatA-vazAd madanamaJjaryA jIvastasyAH kukSau putriitvenotpnnH| pitRbhyAM sulaliteti nAmadattaM, krameNa sA yauvanaM prAptA'pi pANigrahaNaM nA'bhilaSati / kevalaM puruSadveSiNI jAtA / tatastanmAtA-pitarau cintAtau jAto, tadavasare mahAbhadrA''gamanaM zrutvA, tau dampatI saparicchadau sulalitA-sahitau vandanArthaM gatau / mahAbhadrayA dezanA dattA / atha sulalitA dezanA-bhAvArthamajAnAnA'pi mahAbhadrAdarzanAdeva samudbhUta-snehAtirekA suciraM tanmukhanyastalocanA tasthau tataH sA pitarau pratyuvAca- "he mAtA-pitarau ! bhavadanujJAtA satI ahaM pravarttinyAzcaraNopAsanAM kariSyAmIti tadAkarNya sumaGgalA-rAjJI tadvirahA'sahA rodituM lagnA tato magadhasenA-nRpo rAjJI samAzvAsya sutAM mahAbhadrAsnehAsaktAM matvA gRhasthaveSAmeva tadantike' mucat / atha mahAbhadrA sulalitAM nAnopadezayuktibhirdharmopadezaM dharmasvarUpaM bodhayati, tathApi sA bhAvArthaM nA'vadhArayati / itthaM krameNa mahAbhadayA saha nAnA-grAma-nagarANi pazyantI zakhapuramAyAtA / bhavyajantoH sadAgamapArzve paThanam ___atha zRNu bhadre ! zaGkhapurAdhIzo mama mAtula: zrIgarbhanRpaH, tatpatnI kamalinI nAmnI sA ca mahAbhadrAyA mAtRSvasA, tAbhyAM dampatIbhyAM santAnaprAptyartham anakeza upAyAH kRtaaH| etadavasare kulandharajIvo bahubhavabhramaNaM kRtvA'nukUla bhavitavyatA-vazAt kamalinyAH kukSau putratvena avAtarat / tasyAmeva nizi kamalinI svapnamapazyat - yat kazcit sundarAkRtiH pumAn manmukhena pravizyodaramadhye bhUtvA nirgatastataH kenacit saha yathocitasya svapjasya bhAvArthaM pRSTo nRpaH prAha- "devi ! te putro bhaviSyati paraM sa bAlya eva kasyacid Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra -7 115 gurorupadezAt pravrajiSyati'' iti zrutvA kamalinI hRSTA'bhUt / krameNa garbhe pravardhamAne tRtIyamAsAdArabhya kamalinyA manasi yAni yAni garbhAnubhAvAd uttama-dohadAni jajJire tAni tAni nRpaH pUrayAmAsa / krameNa pUrNe garbhakAle sudivase sumuhUrte prasUtaH putro janmotsavaM vidhAya pitrA puNDarIka iti nAma kRtam / atrAvasare samutpanna-kevalajJAna-zrIsamantabhadrasUrizcittaramodyAne samavasRtastadA kathaJcit sulalitayA'vijJAtA-mahAbhadrA-pravartinI vanditumAgatA / tadavasare kenacit sadasi rAjaputrajanmotsavAdi vRttAntaH kathitastadA gurubhiruktaM- "laghukarmA'sau rAjaputraH svalpenaiva kAlena vratamAdAya sadAgamamArAdhayiSyati" ityAdi zrutvA guruM natvA mahAbhadrA punarupAzrayamAgatA / anyadA sulalitA'pi cittaramodyAne kautukaparAgatA dRSTAstatra saMghasamakSaM guravo rAjaputrasya guNAn varNyamAnAH punaruktaM ca manuSyagatinagare zubhakarmapariNAmA-'nukula-kAlapariNatibhyAM prasUto'sau bhavyapuruSaH sumatirityaparanAmA mahAguNavAn bhAvItyAdi zrutvA pramuditaH sarvasaGgaH sulalitA tu bhAvArthamanApnuvantI vyacintayat'aho! etat tu zaGkhapuraM, tadanena manuSyagatinagaraM kimuktaM ? tathA kamalinI-zrIgarbhayoH sthAne kAlapariNati-karmapariNAmau janaka-jananItvenoktau rAjaputrasyA'pi bhavyapuruSaH sumati-rityanyathA nAma kRtaM, kathaM caiSa bhAviguNajAtaM vetti? kimetaditi sandehAkulA mahA-bhadrAntikamAgatya tat-kAraNamapRcchat / tatastAmatyantamugdhAmavetya mahAbhadrayA cintitamayamevA'syAH pratibodhanopAya iti samarthitaM yuktyA tatsarvamapi uktaM ca- "bhadre ! yastvayA sabhA-madhye vyAkhyAM kurvANaH sadAgamo'valokitaH sa bhagavAn bhUta-bhavad'bhaviSya-bhAvAnazeSAn jAnAtyeva / tat prasAdAdevA'hamapi jAnAmi, tvamapi vidhehi tatsevAM yato guNavRddhiH syAdityAdi vacobhistAM sadAgamarAgiNIM kRtvA mahAbhadrA gurvantike samAnayat, tat prabhRti prArabdhA tAbhyAM samantabhadrasUreH paryupAsanA / ___ atha pUrNe mAsakalpe guravo mahAbhadrAmUcuH- "bhadre ! tvaM kSINajaGghA-balA'si tata stvayAtraiva sthAtavyaM, prAyaH sAdhvyAzritakSetre sAdhUnAM sthAtuM nocitamaprItyAdidoSasambhavAditi vihariSyAmaH punaH samaye lAbhaM vijJAyA''gamiSyAmaH / kiJca yena tenopAyena tvayA rAjaputraH paricitavya" ityAdhuktvA sUrayo vijahaH / atha mahAbhadrA rAja-putraM puNDarIkaM sasnehamAbhASayati, so'pi mahAbhadrAM vIkSya mudito bhvti| itthaM katipayadinaiH sa bAlaH samyak-paricito jAtaH / punaH samayamavekSya zrIguravo'trA-''gatAH / mahAbhadrA rAjaputraM sArthe gRhItvA vanditumAgatA, uktaM ca- vatsa! ayaM sadAgama-gururiti / " tataH puNDarIkenoktaM- "mAtaH ! sadAgamamenaM vilokya mama Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 zrI haMsavijayaviracite mahAn pramododayo bhavati, tato'sya guroH samIpe'haM zritvA'bhyAsaM kariSye'' ityuktvA tadA ca prabhRti puNDarIkaH sAmAyikAdi-zrutaM paThituM lagnaH / itthaM he bhadre ! yeyaM mahAbhadrA kandamuneH jIva: prajJAvizAletyaparanAmnA gurubhirabhidhIyate, tvaM ca sulalitA madanamaJjaryA jIvaH paramArthAnabhijJatvAdagRhItasaGketetyucyate, ayaM ca puNDarIko rAjaputraH kulandharajIvo bhavyapuruSaH sumatiriti cocyate / bhavyajantoH taskarAvasthAdivRttAntam athA''karNaya me taskarAvasthA-vRttAntam- adyA'tra cittaramodyAne prAsAdAgre saGghasamakSaM zrIguravo yAvaddharmamupadizanti tAvadahaM vanAvalokanArthamAgato jAtazca matsainyakolAhalastato gurubhistava puNDarIkasya ca pratibodhArthaM mahAbhadrAM sambodhya proktaMaho ! prajJAvizAle ! asau saMsAri-jIvazcauraH salopto duSTAzayAdikaiH rAjapuruSai-rbaddhavA sarveSAM janAnAM pazyatAM manuSyagatinagaryA mahAvideharUpa-catuSpathe bhramayitvA karmapariNAmarAjAjJayA pApa-paJjare kSeptuM vadhyabhUmiM nIyate / so'yaM kolAhalo jAyate" iti / tadA''karNya tvayoktaM- "bhagavan ! naiSA manuSyagatinagarI etat tu zaGkhapuraM, na caitat catuSpathaM kiJca cittaramodyAnaM, tathA'tra tu zrIgarbho nRpo na ca karmapariNAmastat-kimevaM kathyate bhavadbhiriti ?" tadA gurubhiruktaM- "he agRhItasaGkete ! tvaM paramArthaM naa'vdhaarysiiti|" tataH punastvayA dhyAtaM yadaho ! bhagavatA tu mamA'pyanyannAma kRtamiti vismayamApannA tadA mahAbhadrayA vimRSTaM-yaduta kasyacit narakagAmino mahApApiSTasyetthaM svarUpaM bhagavatA prakAzitamiti tato gurvAdezaM gRhItvA mat-pratibodhArtha madantikamAyAtA / uktaM ca mAM prati- "aho bhadra ! tvaM sadAgamaM zaraNIkuru yena te cauryAparAdhasambhavA-viDambanA na syu" rityuktvA'trA''nIto'haM tato bhagavantaM dRSTvA'nirvAcyA''nandodrekAt mUcrchA praaptH| punarlabdhacetano "mA bhaiSI: mahAbhAga !" ityAdi-vAkyairgurubhiH samAzvAsitastato duSTAzayAdyA viDambakA mAM tyaktvA dUre sthitAH, svasthIbhUtazcA'ham / tadA tvayA mat-svarUpaM dRSTaM, tato yadyapi sadAgamaH prajJAvizAlA caitau dvAvapi mat-svarUpaM jAnItastathApi tvAM puNDarIkaM ca pratibodhayituM mayA mUlataH svavRttAntaM kathitaH / bhavyajantoH antaraGgataskararUpam ... punaH zRNu mugdhe ! mamA'ntaraGgataskaratvasvarUpaM, tathAhi- navama-graiveyakAt sukacchavijaye kSemapuryAM yugandhara-nalinyoH putratvena yadA'haM jAtastadA bhavitavyatayA mohAdibhyo jJApitaM-yat- "saMsArijIvaH sAmprataM samyaktvAt pRthag bhUto'sti, sadavasaro'sti yuSmAkaM balasphoraNAye" tyAkarNya mohAdibhirbAlyata eva mAMsAdi vyasaneSu ahaM Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra -7 117 pravartitaH, puna: tAruNye prAptacakripado mahArambha-mahAparigrahAbhyAmAzreSitastato'haM hiMsAvaizvAnarAdibhirmaMgayAdivyasanIkRtaH itthaM ca jAtA me cittavRttyaTavI malinA, jAtA ca sudustarA pramattatA-nadI, AgataM ca krameNa sarvamapi mohasainyaM madantike, cAritradharma-sainyaM tu sarvamapi dUrIbhUtam / moharAjena punarvAsitAni rAjasacitta-tAmasacittAdipurANi moharAjasyA'vidyAmayaM zarIraM puSTIbhUtaM, tato moharAjena svaparivAraM pratyuktaM- aho vIrA ! asmAkaM bhAgyabalAd bhUyasA kAlena bhava-jantuH punarasmad-vaze Agato'sti / prAg vayamanena bahuzo hatavIryAH kRtAH smaH tadadyA'pi na vismarati, tato bhavadbhistathA dRDhodyamai vyaM yathA'yaM kadApi cAritradharmAdIn svapne'pi nekSate" iti, tato moharAjAjJayA rAgakezari-pramukhaiH karmapariNAmarAjasatkamakuzalakarmava-gaNArUpaM dravyajAtaM graaNhito'hm| punastaireva duSTabhAvAdikaizca salono gRhItvA'haM karmapariNAmanRpAya darzitastataH kuddhaH karmapariNAmo'vadat- "haMho ! adya yAvadetasya pakSapAtaM kurvannabhUvaM, mamaiva cedanenacauryamuniSThataM tarhi viDambanA-pUrvakamenaM vadhyabhUmau nItvA pApipaJjare kSepayate" tyAdinRpAdezaM prApya hRSTairduSTAzayAdibhaTaiH karmarUpa malabhasmoddhUlitAGgo dattarAjasaguNarUpagairikahastaH, kRtatAmasaguNarUpamaSItilakaH rAgaparamparArUpa-karavIramAlA'valambitagalaH kuvikalpa-zarAvamAlA-viDambitoraHsthala itthaM kRtavadhyamaNDano'haM asadAcArarUpa-rAsabhapRSThamAropitastataH pApodvegarUpapiThara-katalaM mastake dattvA, akuzalakarmarUpa-lopnaM gale baddhvA zabdAdi-viSayarUpeSu visvarapaTahakAhalAdiSu vAdyamAneSu bahiraGgajaneSu pazyatsu vivekilokairnindyamAnaH, sAdhujanaizcA'nukampyamAno duSTAzayAdirAjapuruSaveSTitaH kaSAyarUpa-bAlakairhasyamAnaH svadeza-darzanApadezAt mahAvideharUpavipaNizreNimadhye bhramayitvA tairvadhyabhUmisammukhaM nIyamAno'bhUvam / mahAbhadrA-jAtismaraNam / yAvaccA'trA''gatya hastiskandhAdavaruhya raktAzokatale sthito vanazobhAM pazyannasmi, . tAvanmahAbhadrA me dRSTipathamAgatA, anayA'pi pUrvasnehAt sasnehamavalokito'haM, tato mayA praNAmaH kRto mahAbhadrayA'pi dharmalAbhAzIrdattA uktaM ca- "rAjan ! ete duSTAzayAdyA rAjapuruSAH karmapariNAmAdezAt kRtavadhyamaNDanaM tvAM vadhyabhUmiM nayanti, kathaM tanna jAnAsiiti ?" tadAkArya yAvadahaM taduktabhAvArthaM vicArayAmi tAvat punaH samyag madvilokanAt mahAbhadrA jAtismRti prApa / tato dRSTo tayA kandamuni-bhavAdArabhya samasto vRttAntaH / punastadeva zubhAdhyavasAya-prAbalyAdavadhijJAnaM samutpede / tad-balAdguNadhAraNabhavAvadhi mamA'pi bhavacaritamanayA dRSTaM, tato mAM pratyuktaM- "rAjan ! smarasi Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 zrI haMsavijayaviracite nirmalasUrivacAMsi ? kSAntyAdi-pANigrahaNasaukhyaM graiveyakAdisukhaM cetyAdi / " tad vAkyairme paNDitavIryollAsaH samajani, tadanubhAvAt mohAdIn parAbhUya samyaktva-sadAgamau madantikamAgato, tatazcittavRttyaTavyAmubhayoH senyayoryuddhaM jAtaM, paraM mat-prAbalyAt mohasainyaM hatavIryaM kRtvA cAritradharmeNa jayazrIvRtA / tato guNadhAraNa-bhavAvadhi-jAtismaraNaM me prAdurAsIt, punarvizeSazubhAdhyavasAyayogAdasaGkhyadvIpa-samudraviSayamavadhijJAnaM samutpannaM; dRSTastadA'saGkhyeya-bhavaprapaJcaH, smRtaM ca siMhAcAryabhavAbhyastaM pUrvazrutaM, smRtazca AnigodAd bhavavistAraH, nirmalasUrikathitastataH saJjAtaparamanirvedo'haM gurUkta-taskarAvasthA satyApanAya vaikriyazaktyA taskarasvarUpaM vidhAya prajJAvizAlayA sahA'trA''gatastatastava puNDarIkasya ca pratibodhArtha gurubhirmanmukhenaiva mavRttAntaH khyApitaH / SaNmAsavAco'pyayaM vRttAnto'sya bhagavata eva prasAdAt mayA tribhiH praharaistvadane kathitastadevaM he bhadre ! mamA'ntaraGgacauryasvarUpaM tathaiva ca prAyaH sarva-saMsAri-sattveSvapi pazyAmyahamiti saMsArijIvoktaM vRttAntamAkarNya sulalitA bhAvitacittA jAtA, tathA rAjaputraH puNDarIko'pi pramuditaH san punaH papraccha'-he Arya! sAmprataM tvaccittavRttyaTavyAM ko vyatikaro'sti ? anusundaraH prAha- "zRNu sumate ! yadA'haM sadAgamaM zaraNIkRtya saMvegapUritaH svavRttAntaM kathayituM pravRttastadaiva cAritradharmaH svAvasaraM vijJAya sasainyo madabhimukhamAgantuM pravRttastata AnanditaM sAttvikamAnasapuraM vizadIbhUto vivekagiriH punarvAsitaM jainapuraM praguNitAni cittasamAdhAna-maNDapAdi-sthAnAni / mayi pazyatyeva jAtaM cAritradharma-moharAjayormahayuddhaM, paraM mama vIryAnubhAvAccAritradharmanRpeNa sasainyo mohaH prahatavIryaH kRtaH sAmpraptaM sarvasainyAnvitazcAritradharmo madantike sthito'sti| ataH paraM jainaliGgamAdAya tatpoSaNaM kariSye "ityAdhuktvA'nusundarastaskarasvarUpamupasaMhRtya divyakAntimayaM mUlarUpaM prakaTIcakAra / tAvadAgataM sainyamapi sarvaM tadvilokya aho ! pUrvamasmAbhirayaM taskara evaM budhyate sma, punarayaM tu maharddhivistara-sArvabhauma iti vismitAH puNDarIkAdayaH / anusundarasya pratibodha: athA'nusundaraH svasunave purandarAya rAjyaM rAjyacihnAni ca dattvA zrI jinapUjAM vidhAya saMyamaM jighRkSuH punaH sulalitAM prati pratibodhArthamAha- "he sulalite ! adyA'pi kiM zUnyacitte'valakSyase ? asaMvyavahArapurAdArabhyaikendriya-vikalendriya-tiryagbhavAdibhavA madanubhUtA viDambanAH zrutvA'pi kathaM na saMvegamApnoSi, tathA nandivarddhanAdibhaveSu hiMsAkrodha-mAna-mAyA-steya-lobha-maithuna-moha-parigrahAdi saMgotthAni mayA nAnAkaSTAnyanu Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra -7 bhUtAni zrutvA'pi yadi nA'vabudhyase tat tvamagRhItasaGketeti yathArthAbhidhA'si, tathA bAlamanda-jaDA-'dhama-bAlizAnAM sparzana-rasana-ghrANa-cakSuH-zrotrendriyaparavazAnAmadhamodaka, tathA manISiNazcaritraM, tathA vicakSaNasUri-budhasUri-kovidasUrINAM caritrANi dezanAzca zrutvA'pi yadi tattvArthavikalA'si tarhi manujatve'pi pazudezyA'si, tathA cittavRttyaTavyAdisvarUpaM mama sainyasvarUpaM bhavacakrasvarUpaM, tathA sAttvikamAnasapuravivekazaila-jainapura-cAritrasainyAdi-svarUpamAkA'pi yadi te cittaM nA'IbhUtaM, tat tvaM gaNDopalakalpA'si, tathA ca kanakazekhara-naravAhana-vimala-hararAjA'kalaGkapramukhANAM saujanyaM SaNNAM kovidasUriziSyANAM ca vairAgyakAraNaM zrutvA'pi yadi saMsArAt nodvijase? tat tvaM sarvathA kaGkaTukaprAyA'si, tathA yat mayA puNyodaya-pApodayasAhAyyAt sukhA'sukhe labdhe, yaccA'haM siMhasUribhave zrutamadAdinA susthitarAjAjJAM virAdhyA'nantaM bhavabhramaNakaSTaM prAptastadAkA'pi yadi na pratibudhyase tarhi tadadhikaH kastava pratibodhopAyaH? / . puNDarIkasya jAtismaraNam he sulalite ! pUrvaM madanamaJjaryA bhave yA tvayA zrI nirmalasUri-dezanA zuzruve, yA ca tadbhave dIkSArAdhitA tAmapi kathaM na smarasItyAdi pracodanA vacobhiranusundare punaH punaH sulalitA-pratibodhayati ( satI) pUrvAnubhUtavRttAntasya punaH punaH zrAvaNAt puNDarIkakumAraH saJjAtajAtismaraNo mUrchAmAptastato duHkhavyagraiH zrIgarbharAjAdibhiH ziziropacArAdinA sAvadhAnIkRtaH sa- prAha "tAta ! satyametat sarvaM yatastvatprasAdAdavAptajAtismaraNena dRSTaM mayA'pi prAgahaM kulandharanAmA-guNadhAraNasya sakhA'bhUvam / tatra nirmalasUrivacAMsyAkarNya vrataM jagRhe mayA, tadadyApi saMsAramasAraM hitvA vratamevA'nuSTheyamiti zrutvA puNDarIkasya mAtA nalinI rodituM lagnA, tadA zrIgarbhastAmAha- "priye ! kimakAraNaM rodiSi ? prathamata eva svapnAnusAreNA'smAbhiridaM jJAtamasti tat-kiM na smarasi ? taM svapnamiti," tata Avayorapi saMyama eva zreya ityuktvA tAvapi dampatI saMyamaikacittAvabhUtAm ! atha sulalitA sAzrulocanA guruM prati prAha- "bhagavan ! mayA pUrvaM kiM duSkarmakRtaM bhavaSyiti ? yadupadeza-zatenA'pi me jJAnodayo na bhavati ? na ca vairAgya-saMvegau prabalau bhavataH ? tato'nusundara evAha- "bhadre ! pUrvaM tvayA madanamaJjaryA bhave dIkSAmAdAya jJAnAbhyAse zaithilyaM cakre, tad-vipAkena caivaM durbodhA jAtA'si, tathA ca tatra bhave puruSadveSiNyabhUstathA'trA'pi bhave puraSasaGgaM necchasIti" zrutvA sulalitA sakhedaM netrA'zrUNi sRjatI gurun prati ajJAnanAzopAyaM papraccha tato'nusundareNoktaM- "rAjaputri ! muJca Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 zrI haMsavijayaviracite. ativiSAda, kSINaprAyamidAnIM te tatkarma, kuruSva sadAgamabhaktim, etadbhaktireva prAyaH sarvadehinAM tattvajJAnaheturi" tyAdivacobhiH pravRddhasaMvegA sA sadAgamo'yameveti buddhyA patitA bhagavat-samantabhadrasUripAdayoH prAha ca- "samuddhara uddhara nAtha ! idAnIM maamjnyaanpngkmgnaamityaadi| sulalitAdInAM dIkSA, anusundarasya sarvAthasiddhe gamanam tato'tibhakti prAga-bhAra-vaza-kSapita-bhUrikarmajAlAyAstasyA bAlAyA gurupAdapatitAyA eva jAtismaraNamutpede / dRSTaH sAkSAdiva madanamaJjaryAdiko vRttAntaH, tato'timuditA'nu-sundarapAdayornipatya prAha- "tAta ! jAtaH tvadvacasi me pratyayo yato jAtajAtismRtyA sAkSAdavalokito mayA sarvastvaduktavRttAntaH, viratA'smi sAmprataM saMsArakArAgRhAt, mUDhA'pyahamanugRhItA'nena bhagavatA bhavatA ca / " atrA'ntare samAgatau sumaGgalA-magadhasenau sulalitAyAH pitarau saparicchadau sutAmilanotsukau, tataH sulalitA tau prati vratAnujJAmayAcata, tadAkarNanodbhUtazokavyAkulau tau dampatI punaH sulalitayA nAnopadezabhaGgibhiH pratibodhitau svayamapi vratAdAnonmukhau babhUvatuH, tataH zrIgarbharAjena magadhasenanRpeNa ca svaM svaM rAjyamanu-sundaracakrisunave purandarAyA'dIyata tato'nusundarAdIni tAni saptA'pi mahAmaha-pUrvakaM vidhinA dIkSitAni / zrIsamantabhadrasUribhirdattA ca saMvega-vaurAgya-pravarddhanI dezanA, tadanu.gurupramukhAMstAn sarvamunIn natvA yathAgataM gatAH sarve'pi narAmarAdayaH / jAtaH pradoSastato vihitA''vazyakAdikRtyeSu sarvasAdhuSu svAdhyAyadhyAnapareSu anusundaramunirapi dhyAnAsaktamanAstasyAmeva nizi upazamazreNimAruhyopazAntamohaH svAyuH samApyaudArikadehapaJjaraM vihAya sarvArthasiddhau trayastriMzat-sAgarAyuH suraH samabhavat, tataH prage vijJAtatadvyatikareNa zramaNasaGgrena vihitastaddehasaMskAraH, kRto nraamrairutsvH| ___ atha dharmAcArya-snehena sulalitA-sAdhvI zokapIDitA gurubhirbabhASe- "Arye ! na zocanIyo mahAtmA'sau yadanenaikadinamAtreNa narakagamanocitaM pApaM kSapayitvA sarvArthasiddhisukhamarjitam, anyacca tatazcyutvA puSkarArdhabharate gandhAranRpapadminyoH putro'mRtasAranAmA bhUtvA yauvane vipulAzayasUrivacasA sadAgama-samyaktvAdInupalakSya pitarAvanujJApya guNadhAraNabhavoktanItyA kSAntyAdi-pANigrahaNa-pUrvikAM bhAgavatI-dIkSAM prapadyA'nidAnatapaH-saMyamanirdUtasakala-kazmalaH kevalaM labdhvA zivamApsyati, tataH pramodakAraNamevA'sya kRtakRtyasya paJcatvamityAdi vacobhiH zokaM tyAjitA sulalitA svAtmazuddhayarthaM SaSTA-'STama-dazama-dvAdaza-ratnAvalI-kanakAvalI muktAvalI-laghusiMhaniSkrIDita Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra -7 mahAsiMhaniSkrIDita-bhadrAdipratimA-cAndrAyaNa-yavamadhya-vajramAdhyAdIni bhUyAMsi dustapatapAMsi vicacAra / dhyAnamahimAdi __ atha puNDarIkamunirjJAnAbhyAsaM kurvANaH krameNa gItArtho jajJe / tata ekadA sakalAgamArthasAraM jijJAsurguruM vinayena natvA papraccha- "bhagavan! AgamArNavasya kiM sAramiti?" samantabhadrasUrirAha- "Arya ! dhyAnayoga eva sarvAgamasAraH / yataH sarve'pi mUlottaraguNAH sAdhUnAM zrAvakANAM ca sarvA bahiHkriyA dhyAnayoga-phalA evA'tastairaGgabhUtaizcetaH zuddhiM vidhAya dhyAnayogaH sAdhyo mumukSuNeti / " puNDarIkaH prAha- "bhadanta! prAgbAlakAle'pi mokSamArga-kautukinA mayA bahavaH kutIrthikAH pRSTAstairyathAyathaM svamatamAlambya tattvaM niveditamabhUt, tathA hyeke prAhuH "yasya buddhiHrna lipyeta, hatvA sarvamidaM jagat / AkAzamiva paGkena nA'saupApena lipyate // 1 // " iti kecicca-"chitvA mittvA ca bhUtAni, kRtvA pApazatAni c| smeredekaM virUpAkSaM sarvapApaiH pramucyate // 2 // " iti, apare tu "apavitraH pavitro vA, sarvAvasthaM gato'pi vaa| yaH smaretpuNDarIkAkSaM, sa bAhyA'bhyantare zuciH // 3 // ityAhuH anye tu pApazamanaM mantrameva, pApa-nibarhaNamAhuH, apare vAyujayaM, anye tu hRdi sthitasya puNDarIkasya cintanaM, tathA'nye recaka-kumbhakAdIn vAyUna, itthamapare nAda-bindu-kalAjyoti-rnADI-praNava-zUnyAdIni dhyeyatayA pracakSate / tadevaM te'pi nAnA-prakArairdhyAnayogameva sAraM vyAcakSate, paramekatra mokSa eva sAdhye'parAparayoginAM ko'yaM dhyeya-nAnAtvabheda iti . me mahAn saMzayaH / " sUrirAha- "bhadra ! tvaM tu sAmAnyagItArthastato na jAnAsi vizeSato jinAgamasyaidamparya, yata ete sarve'pi tIrthikAH kUTavaidyaprAyA jinasadvaidyasya kevalaM pallavagrAhiNaH santi / / . vaidyakathA tathA hyekasmin pure rogAgrasta-samastajane eko mahAvaidyo'sti, sa cotpanna-divyajJAna: samastavaidyasaMhitAnAM sraSTA, niHzeSarogahartA, upakArakRt sarvalokAnAM, tathApi tatratyajanA adhanyatayA nA'GgIkurvanti tadvacaH / kecid bhAvi-kalyANAstu prtipdynte'pi| sa ca satataM svaziSyAn pAThayati, tataH prasaGgAt tatrAgataiH kaizcid-dhUrteH kiJcit tadvyAkhyAnalezaM zrutvA, tallavamAtratuSTaiH paNDitammanyaistaiH svapUjArthaM tallavaprakSepeNa viracitA nija-nija saMhitAH, tatra kaizcid grathitAni tadanusArANi kAnicit svakalpitAnyanyavAkyAni, kaizcicca svalpAnyeva savaidya-vacAMsyupajIvya grathitAnyanyApi bhUyAMsi Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 zrI haMsavijayaviracite viruddhavAkyAni, anyastvatipaNDitamAnibhiH savaidyavacasAM viparItAnyeva vacAMsi grathitAni / itthaM teSu cikitsAM kurvANeSu nAnA-rucayaste paurAsteSAmapi kUTavaidyAnAM madhyAt kazcideva keSAJcit citte pratibhAti nA'paraH / tataH prasiddhiM gatAstA: sarvavaidyazAlA: pAThitAzca taiH svaziSyAH nija-nija-saMhitAH / te'pi cATutayA prAptA loke mahAvaidyakhyAtim / tato na lakSayati ko'pi paurastaM maula-mahAvaidyaM, evaM satyapi sa maula: savaidyastat-saMhitAstadadhyetAro vineyAstat-paramparAzca te sarve'pyAzritajanAnAM rogocche dAyaiva babhUvuH tathA ye ca kUTavaidyA yAzca tatsaMhitA ye ca tadadhyetAro vineyAstatparamparAzca te sarvepyasat-kalpanA mUlatvAdAzritalokAnAM pratyuta rogavRddhaye babhUvuH / atha kadApi keSAJcit tadAzritAnAmapi rogAtAnavaM rogamokSo vA syAt tat tu. tat-saMhitA-madhyagrathitAnAM savaidyavacasAme-vA'nubhAvo na punastat kalpitAnAM viruddhavacasAmiti / yaizca durbuddhibhiH sarvathA sadvaidya-vacoviparItA eva saMhitA racitAstadAzritarogiNastu sarvathA rogavRddhimeva labheyuriti / vaidyakathAyA upanayaH atrApanayo'yaM saMsAro nagaraM, rogiNo bhavajantavaH , sarvajJaH savaidyaH, siddhAntastat saMhitA karmarogApahantrI, kutIrthikAH kUTavaidyAH, tacchAstrANi kUTasaMhitAH / evaM sati svalpA eva ye ke'pi bhAvibhadrA bhavyA sarvajJasadvaidyavaca:pratipadyante teSAM karmarogAt mokSo nizcita eva / ye cA'dhanyatayA kutIrthika-kUTavaidyasevA-parA, na teSAM rogamuktiH, kintu viparItAcaraNAt pratyuta rogavRddhiH syAt / yaccA'nyatIrthikeSvapi kadAcit kvA'pi sAGkhyAdiSvAstikeSu karmatAnavaM muktirvA dRzyate, tat. tu tanmatagranthagraMthitAnAM satyasantoSa-kSamA-dhRtyArvajAdInAM sarvajJa-vacasAmeva mAhAtmyaM na punastat-kalpitAnAM yajJahoma-pazuvadhAdhupadeza-parANAM kUTavacasAmiti paramArthato jinazAsanameva krmmoksshetuH| jinazAsanam anyamatAzca / atha ye ca kevalaM sarvajJa-savaidyavaco-viparItA eva cArvAkAdayo nAstikAstadAzritAnAM tvekAntataH karmavRddhireveti, tadevaM mahAbhAga ! zeSANi sarvANyapi zAsanAni jinabhASitAdeva nirgatAni tenedaM jinazAsanaM sarvavyApakamucyate, evaM ca sati yatkiJcidapi satyA-'hiMsA-brahma-zaucendriyanigrahA-''kiJcinya-nairAzya-tapo-jJAna-dhyAna devaguru-bhaktyAdikaM svabhAvasundaraM paratIrthikeSu dRzyate, tad yAcitakamaNDanamiva kaNTakitaruSu kalpataruriva, yat kalpiteSu yAga-homAdhupadezakareSu vAkyeSu mizritaM Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 upamitibhavaprapaMcAkathAdvAre adhikAra -7 sannasaGgatiM labhate, kintu pRthageva dRzyate, tato yatra tatrA'pi darzane bhAvataH sarvajJavaco'nugamAdeva muktirnAnyathA, paraM tatra liGgasya na kiJcit kAraNaM, ye ca sarvajJoktajJAnavikalA duSTazIlA vayaM dhyAnina iti manyante, tat tu vacomAtrameva, na ca vivekinAmAsthAkArIti viditasarvajJavacasAM tu ye kecana manonirodhahetavo dhyAnopAyAste sarve'pi svArthasAdhakA eva syuH| yadAha svayaM siddharSiH, yato "yastIrthikaiH prokto yazcokto jinshaasne| bhAvatIrthe sthitasyA'yaM dhyeyabhedo na duSyatIti / ata eva- savvappavAyamUlaM duvAlasaMgaM jao smkkhaayN| * rayaNAyaratullaM khalu to savvaM suMdaraM tammi // 1 // punaH puNDarIka Aha- "bhadanta! yathA vayaM jinazAsanaM sarvavyApakaM stumaH, tathA'pare'pi tIrthikAH svasvadarzanAni sarvavyApIni stuvate / kimeta-diti?'' tato gururAha- "AH ! samyagdRSTibhireva bhAvato jainadarzanamavabudhyate, jJAte cA'smin mohamalodbhavA-'bhedabuddhayaH svayameva vilIyante, yato niHzeSa kalmaSojjhito'STAdazadoSarahitaH sarvajJaH sarvadarzI paramAtmA eka eva prabhurityevaM matvA yaH ko'pi brahma-viSNu-ziva-buddha-jinAdinAnA-nAmasu yena konA'pi nAmnA taM dhyAyati tasya tenaiva nAmnA'sau siddhikRd bhavati / avidita-paramAtmasvarUpANAM kadAgrahAbhiniviSTAnAM tu na kenA'pi nAmnA kadApyarthasiddhiH syAt / tathA kSAnti-mArdava-zauca-tapaH-saMyamamukti-satya-brahmA-''rjavA-''kiJcanyalakSaNo dazavidhadharma eka eva, nA'yaM kasyacit pitRsatko na vA'tra kasyA'pi na sambandhaH, kevalaM ya enaM jAnAti sevate ca tasyaivA'yaM yallokoktiH 'jAhnavI kasya pitRsatketi ?' itthaM bhAvArthe ca buddhe sa dharmo jaino vA, vaiSNavo vA, bauddho vA, brAhmaNo vA, mAhezvaro vA nigadyatAM, yataH satyArthenaiva prasIdanti sudhiyo, na zabdamAtreNa / tatazcedanyatIrthikA apyevaM devasvarUpaM dharmasvarUpaM ca viditvA svadarzanaM sarvavyApi vadeyustarhi ko'sti tatra virodhaH / atha cedanya thaiva te pralapanti tarhi kugrahagrasta buddhibhirjAtyandha-kalpaistairvivAda evA'nartha-hetustadupekSaiva varaM teSAM, yadi vA satyAM zaktau yathAkathaJcit tattvabodhanIyAste sadbhiryato nA'styaparaH ko'pi tattvajJAnadAnAt mahopakAraH / anyacca mahAbhAga ! yadA dRSTivAdA'Gge naya-sAgare sarvA api nayadRSTisarita: patantIti drakSyasi tadA sarve'pi te sandehAH svayamevA'payAsyanti jJAsyasi ca sarvottamaM sarvajJa-zAsana-mityAdibhiH zrIgurUktavacobhiH parityaktasandehasandohaH zrIpuNDarIkamunirvizeSAdA-gamAbhyAsa-pravaNa: krameNa dvAdazAGga-pAragaH Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 zrI haMsavijayaviracite paramagItArtho jAtaH / tatastaM sarvAgamavizAradaM yogyaM vijJAya gacchAdhipaM vidhAya samantabhadrasUriH svayaM saMlekhanAM samAdRtya dehapaJjaramunmucya zivasaudhamalaJcakAra / pUNDarIkasUreH pAdapogamanAnazanam __ atha puNDarIkasUriravAptA'vadhijJAnaH krameNa ca saJjAtamanaHparyavajJAno raviriva zAsanAmbaraM bhAsayan grAmA-''kara-purAdiSu vijahAra / itthaM cA'sau bahukAlaM yAvat lokopakAraM kRtvA jagati mohadhvAntadhvaMsaM vidhAya krameNa ziSyagaNaM guNAdhikaM niSpAdya svalpazeSe svAyuSi dhanezvaranAmAnaM sAdhuM svapade nyavIvizat / iti cA'nuziSTaM dadau yat"mahAbhAga ! dhanyastvaM yena vijJAta-jinAgamaH prApyottamaM sUripadaM dhanyebhya evaitad dIyate, dhanyA eva caitat pAragAstatastvayA bhAvavaidyakalpenAzritazramaNasaGgho'sau samyak sambhAvanIya ityAdi / " tathA ziSyebhyo'pi "bhadrAH ! saMsArodadhiyAnaprAyaH sUrireSaH kadApi na moktavyo bhavadbhiH kulavadhUnyAyAt nirbhartsanA-zatairapi nA'sya padamUlaM tyAjyaM kadApItyAdi-zikSA vitIrya zrIpuNDarIka-sUrirgirikandarAyAM zuddhazilAtale sthitvA catuHzaraNAdipUrvakaM pAdapogamamAdRtya saddhyAnadhArAdhautaniHzeSamalapaTalaH kSapaka-zreNimAruhya kevalamutpAdya zailezIkaraNakaravAlena niHzeSa-karma-prakRtI: niSkRtya paramapadaM prApa / / tathA ca mahAbhadrA pravartanI sulalitA sAdhvI te ubhAvapi tapastattvA karmakSayaM vidhAya zivapadaM bhejatuH, anye'pi zrIgarbha-rAjAdyAH sAdhavaH sumaGgalAdyAH sAdhvya-zcAritramArAdhya suralokaM yayuH / kiM bahunA tatra cittaramodyAne yAvadbhirbhavyasattvaire-tadanusundaracaritaM kautukenA'pyAkarNitaM teSAM sarveSAmapi manaH saMsArAd virajyanta eva sma / tataH kaizcit sarvavirati: kaizcicca dezaviratirvA jagRhe, kecit samyaktvaM, kecicca saMvegaM lebhire / upasaMhAra . tadevaM bho bhavyAH ! bhavadbhirapi yathAzakti dharmodyamakaraNena saphalIkarttavyo'yamupadezazramo yatastulya eva prAyaH sarvasaMsAriNAM vRttAntaH / tathAhi yathA'sau puNDarIko bhAvikalyANatayA gurubhirbhavyapuruSaH sumatirityabhidadhe tathA'nye'pi bhAvibhadrA bhavajantavo nAnA-nAmakA api bhavyapuruSatvaM na vyabhicarantIti sadAgamaH khyApayatyeva / tathA ca sA mahAbhadrA samantabhadrasUrivacanenA''dita etat tattvamavabudhya tataH prjnyaavishaaletyaakhyaataa| tathA'nye'pyuttama-sattvA jinAgamaM zrutvA'vagata-tattvA prathamameva bhavaviratAH syuste tattvataH prajJAvizAlA eva / yathA ca sulalitAyAM mahAbhadrayA pUrvAbhyAsa-snehavazodbhavaH sambandho guNAyA'bhavat tathA' pareSAmapi gurukarmaNAmapi bhAvi-bhadraNAM satsaGgo bhavatyeva Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitibhavaprapaMcAkathAddhAre adhikAra -7 125 guNalAbhAya / yathA ca mahAbhadrayA sulalitAyAH puNDarIkasya ca samantabhadrasUri-dvArA sadAgame bhaktirutpAditA tathA'dyApi susAdhavaH para-hitaikaniratAH santo laghukarmaNAM gurukarmaNAM vA'pi sattvAnAM yena kenopAyena janayantyeva jinAgame bhaktim / ___ yaccA'nusundareNa sulalitA-puNDarIkayoH saMvega-jananArthaM saprapaJcaM svabhava-bhramaNasvarUpamAkhyAtaM, tat prAyaH sarveSAmapi saMsAri-sattvAnAM samameva / yathA ca sulalitA guru-karmatayA pUrvaM tattvamanavabudhyamAnA'gRhItasaGketetyuktA, yadi punastayA sadAgamaH zuzrUSA na zithilIkRtA, tato jAtA sarvasiddhiH tathA'nyo'pi bhavyasattvo gurukarmatayA guruvacasA tattvamavindannagRhItasaGketa evocyate cetpunarasau tathApi zrutazravaNAdaraM na muJcati, tarhi labhetaiva tttvjnyaanmiti| - tadevaM bho bhavyA ! lokasthiti-kAlapariNati-karmapariNAma-svabhAva-bhavitavyatAnijabhavyatAdyanyonya-sApekSakAraNasamudayajanitaM .bhavaprapaJcaM tat paripAka-labhyaM, taducchedakaM ca paramezvarAnugrahaM vijJAya, tathA vastuto jinAjJA''rAdhana-virAdhanajau mokSabhavau samyag vibhAvya jinAjJA-pAlana eva yatitavyaM bhavadbhirvarjanIyaM cA''jJA-virAdhanaM, vijetavyAzca viSayakaSAyA-''dya'ntaraGgaripavo, rodhavyAnyAzravadvarANi nigrAhya indriyagrAmo, yathA'payAti sakalaM malapaTalaM, prAdurbhavati sadguNakadambakaM, zIghraM ca bhavaduHkhakSayaM vidhAyA'nantasukhasadanaM zivapadaM labhedhvamiti / ityevaM nipuNaM vibhAvya bhavikAH saMsAraduHkhakSayo pAyaM tAttvikamavyapAyi paramAnandaikasaMsAdhanam / * ' muktvA''lasyamapAsya kugrahamayo hitvA kadAzAM tathA kurvIdhvaM dRDhamudyamaM yadacirAt sarvArthasiddhirbhavet // 1 // [zArdUlavikrIDitavRttam-] ityayaM haMsaratnena svalpabuddhihitecchayA / upamityAH kathoddhAro lilikhe lezamAtrataH // 2 // . ityupamiti bhavaprapaJcA-kathoddhAre saptamo'dhikAraH / sampUrNo'yaM prabandhaH / iti zrI svastyastu zramaNasaGghAyetyAzIrvacaH // saMvata 1790 varSe mahAsudI 15 pUrNamAsI-dine sampUrNIkRto'yaM granthaH zrI argAlApuramadhye vAmayA candreNa // zrIrastu // zlokaH 3220 // // kalyANamastu // . ... saMpUrNa ... Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | | | | | | TET / I | - TIBBOTTE ] | bAlA | | DogI | DIST) : dIkSA : vi.saM. 1958 vai. su. 15, rAdhanapura | : janma : vi. saM. 1930 4. su. 6, rAdhanapura | gIta | LCM | : ravargavAsa : | [sy FB ) ; mArI vi. saM. 2033 je. su. 8, junADIsA. nAno SIST) TES saMghasthavira yugamaharSi AcArya bhagavaMta : ( zrImadvijaya bhadrasUrIzvarajI ma.sA.nI rI * dIkSA zatAbdInA maMgala avasare che || - sUratanA AMgaNe [ 5], ; , , ; . pU.A.bha. zrI 3OMkArasUrIzvarajI ma.sA.nA samudAyanA ! - pU A. bha. zrI araviMdasUri ma.sA. pU. A. bha. zrI yazovijayasUri ma.sA. pU. A. bha. zrI municandrasUri ma.sA. rAga ) pU. pravartaka zrI jayAnaMdavijayI pU. pravartaka zrI jayAnaMdavijayajI ma. sA. AdinA ) | sAnnidhyamAM ujavAtA maMgala prasaMge RSS A grantha prakAzana karatAM AnaMda anubhavIe chIe. : prakAzaka : gaIA. jIkArasuri jJAnamaMdira graMthAvali - sUrata. | Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guru stuti (rAga : samaro maMtra bhalo navakAra) praNAmo vijayabhadrasUrirAya, jehanA nAme maMgala thAya; jehane samare saMkaTa jAya, jehane praName pApa palAya... pra. 1 nagara rAdhanapura kerA vAsI, masAliyA manohAra; zeTha ugaracaMda nAme sohe, sUrajabena gRhanAra.. pra. 2 ogaNIsasotrIse guru janamyA, jana gaNa maMgaLa gAya; sUrajabahenanA sUryasamA e, bhogIlAla kahevAya.. pra. 3 bAlyakALathI jinabhaktimAM, citta praphullita thAya; bhava verAgI bhogIlAla mana, saMsAre na TharAya... pra. 4 covana vayamAM svajana saMbaMdhI lagna karI harakhAya; dharmapatnI pratibodha karIne, guruvara mana malakAya.. pra. 5 aThThAvIsa varasanI vayamAM, ubhaya, saMyamI thAya; saMgha caturvidha AziSa Ape, jayajaya zabda suNAya... pra. 6 vijayasiddhisUrIzvarajI kerA, vinayavijaya munirAya; tAsa ziSya gurubhakti savAyA, praNamu tehanA pAya... pra. 7 anupama tyAgI guru vairAgI, kriyAniSTha kahevAya; zAsana dIpaka mahAprabhAvaka, sUrivara pade sohAya... pra. 8 prabhAvaka e puNyapuruSanA, pagalAM jyAM jyAM thAya; saMgha pratiSThA udhApananI, suvAsa tyAM pasarAya... pra. 9 dIrgha saMyamI dIrgha tapasvI, praNu gurunA pAya; bhavo bhava guruvara zaraNuM maLatA OMkAra bhavaduHkha jAya... pra. 10 saMghasthavira yugamaharSi pa.pU.A. zrI bhadrasUrIzvarajI ma.sA.nA dIkSA zatAbdinA maMgala avasare.... 'koTi koTi vaMdanA Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te samApta che Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kirITa grAphIksa 208, AnaMda zopIya senTara, ratanapola, ahamadAbAda 1 phona : (0) 5352602 (R)6622806 PRESISTERNEARE