Book Title: Sursundari Charitra
Author(s): Bhanuchandravijay
Publisher: Yashendu Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022679/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R paM.bhAnucaMdra vijaya cRA * 7 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazendu prakAzana : puSpa : 21 dhanezvaramuni racayita ( prAkRta) sura suMdarI caritra : anuvAdaka : panyAsa - pravara zrI bhAnucaMdra vijaya gaNi : prastAvaka go. pa. nene ya ze ndu pra kA zana, pra nA 2 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazendu prakAzana ke lie raMjana paramAra 311 ravivAra peTha, pUnA : 2 dvArA prakAzita : mukhapRSTha : sAgara ArTa savhisa, pUnA :prAptisthAna : megharAja pustaka bhaMDAra goDIjInI cAla, gulAlavADI bambaI : 2 mUlya : 3 rupaye AvRtti : 1250, agasta 1970 : sarvAdhikAra lekhakAdhIna jasavaMtalAla giradharalAla 147 taMbolI khAMcA DosIvADAnI poSTa, ahamadAbAda jaina pustaka bhaMDAra pArzvanAtha cauka vetAla peTha, pUnA : 2 zrI go. pa. nene rASTrabhASA mudraNAlaya nArAyaNa peTha, pUnA 30 dvArA mudrita Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNa vijaya-nemi-vijJAna-kasturasUrI upA. caMdrodaya vijayajI gaNi sadgurubhyonamaH jaina zAsana samrATa AcAryadeva zrI nemisUrIzvaranImahArAja sAhaba ke paTTAdhikArI siddhAMta vAcaspati mahAn jyotirdhara, nyAyavizArada, zilpAdizAstra niSNAta, gItArtha ziromaNi aura paramopakArI AcArya bhagavaMta zrI vijayodayasUrIzvarajI ke caraNa-kamala meM sAdara samarpita --bhAnucaMdra + Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhakIya nivedana jaina darzana meM cAra prakAra ke yoga haiM : dravyAnuyoga, caraNakaraNAnuyoga, kathAnuyoga evaM gaNitAnuyoga / ina cAroM yoga se saMbaMdhita sAhitya jaina darzana meM vipula pramANa meM upalabdha hai / vartamAnakAla meM isa brahmAMDa meM rahe jIvAtmAoM ko pratibodhita karane ke lie uparokta yoga meM se pUrvAcAryoM ne kathAnuyoga kA adhikAdhika aura viziSTa rUpa se upayoga kiyA hai| 'surasundarI caritraM' bhI usImeM se eka pradIrgha kathA hai / uparokta kathA mUla meM prAkRta bhASA-nidhi kA anamola motI hai, jise kavi dhanezvara sarvaprathama prakAza meM lAe aura tatkAlIna yuga meM lokabhogya banAne kA bharasaka prayatna aura prayAsa kiyaa| uparokta kathA padya-sAhitya ke 4000 sarvotkRSTa zloka samuccayoM meM varNanIta evaM 16 adhyAyoM meM vibhAjita hai| Aja ke yuga meM jainadharma, darzana, saMskRti evaM sAhitya kA adhikAdhika pracAra aura prasAra kara jainetara samAja evaM videzI janatA ko bhArata ke eka purAtana dharma ke prati AkRSTa karane kI dRSTi se Aja taka upayukta sAhitya dezI bhASA-hiMdI, marAThI, gujarAtI meM lAne kA nirantara prayatna kiyA hai| 'murasundarI caritraM ' usI kA eka bhAga hai / yaha saMsAra kI eka sarvottama kathA hai-kaheM to atizayokti na hogii| maiMne isakA zabdAnuzabda anuvAda gujarAtI evaM hiMdI meM karane kA alpa prayAsa kiyA hai / anuvAda karate samaya jAna-bUjhakara maiMne jarA-sI bhI chUTa lene kA prayatna nahIM kiyA kyoMki merI yaha dRDha mAnyatA rahI ki yaha kArya koI prakAMDa paMDita hI kara sakatA hai aura maiM to abhI isa kSetra meM navodita hI hU~, ataH merA yaha adhikAra nhiiN| Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . sarvaprathama baMbaI ke upanagara pArlA ke cAturmAsa ke daramiyAna maiMne isakA anuvAda-kArya zurU kiyA aura koI DhAI-tIna mAha kI athaka mehanata ke bAda ise pUrA kiyaa| isake lie maiM pratidina tIna ghaMTe taka niyamita rUpa se kAma karatA thaa| hiMdI pAMDulipi taiyAra karanA aura bhASA saMzodhana kA dAyitva mere paMDita zrI narezacaMdra jhA ne bar3I hI lagana aura utsAha ke sAtha saMpanna kiyaa| ThIka vaise hI prupha saMzodhana mere sahayogI municaMdra vijaya gaNi, bAlamuni vasthulibhadra vijaya evaM zAlibhadra vijaya ne saphalatA ke sAtha kiyA / ataH maiM unakA AbhArI huuN| isake prakAzaka kI z2immedArI jisane uThAI hai vaha raMjanabhAI paramAra mere purAne bhakta aura hiMdI sAhitya ke acche jJAtA evaM marmajJa haiM / unhoMne svecchayA prakAzana kA dAyitva uThAyA ataH maiM unakA RNI huuN| ___ aMta meM vAcaka varga se anurodha hai ki ve isa kathA ko par3heM, garne aura jIvana meM utaareN| isameM jo khAmiyA~ aura acchAiyA~ haiM, unakI sUcanA prakAzaka ko deN| suvarNa ahIra dharmazAlA, pUnA saMvatsarI : 2480 - bhAnucaMdravijaya gaNi Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammati kavi dhanaMjaya viracita sura-sundarI caritram nAmaka prAkRtika grantha kA hiMdI anuvAda pddh'aa| panyAsa pravara muni bhAnucaMdra vijayajI ne bahuta hI suMdara aura prAsAdika zailI meM jo anuvAda kiyA hai use par3hate samaya aisA lagatA hai jaise hama kisI zItala vRkSa kI chA~ha meM baiThakara kisI adhikArI evam vidvAn vyakti dvArA kahI jAnevAlI udbodhaka kahAnI suna rahe haiM / isa grantha meM jo kahAniyA~ haiM unheM par3hane ke bAda sadsadviveka buddhi jAgRta hotI hai aura manuSya kI AtmanirIkSaNa kI ora pravRtti bar3hatI hai| maiM anuvAda par3hate samaya svayam isakA anubhava kara cukA huuN| / kahAnI kahakara kisI kaThina-se-kaThina viSaya ko samajhAne kI prathA bahuta prAcIna hai| yaha mahAna kalA hai| sAmAnya janoM ke lie aura unake hRdaya taka kisI bAta ko pahu~cAne ke lie kahAnI-vidhA bahuta hI saphala siddha huI hai| paMcataMtra kI kathAoM ne itanA AkarSaNa paidA kiyA ki usakA anuvAda araba aura yUropa kI bhASAoM meM pahu~ca gayA aura kaI sadiyoM taka usane apanA AkarSaNa prasthApita kiyA / bhArata meM kathA-sAhitya prAcIna aura vipula hai / saskRta aura prAkRta meM saMcita kathA-nidhi dezI bhASAoM ke mAdhyama dvArA Ama janatA taka pahu~ca pAegI to usase bar3A upakAra hogA aura janatA ko AcAra kI nirmalatA bar3hAne ke lie AdhAra prApta hogaa| 'sura-sundarI caritram' yaha suvicAra prasAra kA satkArya karegA isameM sandeha nhiiN| munizrI bhAnucaMdra vijayajI ne anuvAda-kalA aura pratibhA dvArA prAkRta kI nidhi hamAre sAmane rakhI hai| usakA sadupayoga karanA pAThakoM kA kartavya hogaa| yaha grantha surucipUrNa hai isameM sandeha nhiiN| tA. 10-10-70 -go. pa. nene prazAsana maMtrI, mahArASTra rASTrabhASA sabhA, puNe Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya bhAratavarSa meM jainoM kI saMkhyA alpa-sI hI hai, hAlA~ki jaina dharma, jaina sAhitya evaM jaina saMskRti ati prAcIna aura purAtana hai / bhAratavarSa aura bhAratavarSa se bAhara anya rASTroM meM bhI jainI phaile hue haiM / ve vividha kSetroM meM kArya karate haiM / phira bhI jana-mAnasa meM jainoM ke sambaMdha meM vividha evaM vibhinna bhrAMtiyA~ vyApta haiM- jisake kAraNa use cAhie utanA nyAya Aja ke yuga meM milA nahIM hai / isake mUla meM kaI kAraNa haiM: jaina samAja vyavasAyI hone ke kAraNa pracAra-prasAra praNAlI ke prati udAsInatA, jaina sAhitya kA ardhamAgadhI aura gujarAtI bhASA meM lekhana-paThana evaM rAjAzraya kA na honA 1 jaina dharma yugAdi se calA A rahA hai / usakI saMskRti atyaMta prAcIna hai / jaina sAhitya meM hara kSetra se sambaMdhita sAdhana-sAmagrI milatI hai / jainiyoM kI apanI bhaugolika, khagola, vaijJAnika, sAhityika mAnyatAe~ aura vyAkhyAe~ haiM / lekina Ajataka ve saba jaina zAstroM taka hI sImita rahIM, ardhamAgadhI eva gujarAtI sadRza bhASA meM hone meM Ama varga se dUra rahI, mudrita na hone se pracAra-prasAra ke kSetra se bAhara rahIM; ThIka vaise samAja tathA zramaNa samAja ke purAtanavAdI dRSTikoNa se sadA-sarvadA upekSita banI rhii| yahI ve tathya haiM jinake kAraNa jaina samAja atyaMta dhanADhya aura rASTra ke rAjanaitika, sAmAjika, naitika, kSetra meM mahattvapUrNa sthAna rakhate hue bhI jaina dharma, sAhitya aura saMskRti kA paryApta mAtrA meM pracAra-prasAra nahIM ho sakA hai / hA~, pichale kucha varSoM se jaina zramaNa samAja aura samAja meM nae vicAroM kI havA bahane lagI hai / phalataH jaina sAhitya mudrita hone lagA hai, anya bhASAoM meM anuvAdita ho Ama janatA taka pahu~cane lagA hai| 'surasuMdarI caritra' bhI usI kA eka bhAga hai / isake mUla lekhaka kavi dhanezvara haiM / dIrghAvadhi taka yaha kathA aprakAzita rahI, taba kahIM prathama bAra 42 varSa pUrva muni zrI rAjavijayajI Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) ke prayAsa se mudrita huI aura aba panyAsa pravarazrI bhAnucaMdravijaya jI kI athaka mehanata, lagana, kartavyadakSata evaM dIrghadRSTi vRtti ke kAraNa hiMdI bhASA meM bana-sa~varakara janatA janArdanA ke samakSa rakhane kA suavasara mujhe milA hai / rUpAMtarakAra AdaraNIya zrI bhAnucaMdravijayajI kA janma ahamadAbAda meM san 1921 meM huA / lekina ApakA udyoga kSetra prAya: bambaI rahA / vahA~ Apane vividha vyavasAya kie| pitA zrI kezavalAla aura mAtA jeThIbena Apako janma dekara kRtArtha hue| vividha vyavasAyoM meM rata hone para bhI mahArAjajI kA mana hamezA dhArmikatA kI ora hI lagA rahatA thA / phalasvarUpa san 1949 meM ghara kA parityAga kara ahamadAbAda meM AcArya zrI vijJAnasUrIzvarajI ke zubha hAthoM dIkSA grahaNa kI / AcAryadeva zrI kasturasUrI mahArAja ke pAsa rahakara unhoMne dhArmika adhyayana kiyA / ve unake dAdAguru rahe aura panyAsa candrodaya vijayajI mahArAja guru ! bhAnucandravijayajI ne san 1954 se lekhana kArya prArambha kiyA / unakI pahalI kRti narmadAsuMdarI thI, jo gujarAtI bhASA meM hai / isake bAda 'anantara avirata rUpa se sAhitya-sevA karate rahe aura usI kA phala hai ki aba taka unakI 21 kRtiyA~ gujarAtI, marAThI, hindI aura prAkRta bhASAoM meM prakAzita ho cukI haiM | san 1967 meM unheM loNAvaLA meM gaNipada pradAna kiyA gyaa| usI varSa gA~va meM unhoMne panyAsapada se bhI vibhUSita kiyA gyaa| isase pUrva san 1957 meM unheM pUnA meM jyotiSa vizArada kI upAdhi pradAna kI gaI thI / unakA yAtrA kSetra hai mahArASTra, gujarAta, saurASTra aura kokaNa | ina pradezoM meM unhoMne 8000 kilomITara se adhika bhramaNa kiyA hai / unake ziSya-parivAra meM kumArazramaNa sthUlibhadra aura zAlibhadra jaise ziSyottamoM kA samAveza hai / ' Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 9 ) mahArAjajI ne 11 maMdiroM kI sthApanA, 14 kI pratiSThA, 2 aMjanazalAkA, 7 upAzraya, 4 ujamaNA aura 6 upadhAnoM kA kArya kiyA hai / unhoMne 2 - 3 zikSAtmaka pravRttiyoM meM dAna bhI dilavAyA hai| unhoMne aspatAla banavAne meM bhI yogadAna diyA hai / isa taraha kaI prakAra kI pravRtti evaM kArya-kalApoM ke bIca panyAsa zrI avirata rUpa se jaina samAja, jaina dharma evaM jaina saMskRti kI sevA meM rata hai / 'surasuMdarIcaritraM' kI bhUmikA likhane kA mahattvapUrNa dAyitva mahArASTra rASTrabhASA sabhA ke prazAsana maMtrI evaM hiMdI ke jyeSTha-zreSTha pracAraka zrI go. pa. nenejI ne nibhAyA, ataH maiM unakA atyaMta AbhArI hU~ / prastuta pustaka ke saMyojana, mudraNa, saMzodhana kI pUrI z2immedArI zrI mu. mA. jagatApa ne atyaMta kuzalatApUrvaka nibhAI, ataH maiM unakA kRtajJa hU~ / vinIta raMjana paramAra " Page #11 -------------------------------------------------------------------------- Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ surasuMdarIcaritraM prathama-pariccheda zubha bhAgavatI dIkSA svIkAra karane kI pratijJA ke samaya kezaluMcana AraMbha karanevAle jinake kAnoM ke samIpa devendra kI prArthanA para rakkhA huA atyaMta kuTila kezakalApa aMtaHkaraNa meM praveza na pA sakane ke kAraNa bAhara hI Thaharane kI abhyarthanA karanevAlA mAno kAmadeva kA dUta na ho isa prakAra zobhatA hai, sugaThita donoM kaMdhoM para laTakate hue kezakalApa se jinakI sunahalI mUrti Upara kAjala yukta dIpazikhA kI taraha zobhatI hai, jinako praNAma karane se vipula vighnoM kA samUha naSTa ho jAtA hai, una RSabha deva bhagavAna ke caraNa kamala ko sabase pahale prayatnapUrvaka namaskAra karatA huuN| jinake janma ke samaya meM ekasAtha amareMdra pAMca rUpoM ko prApta hote haiM aura rAgAdi zatru (paMcatva) maraNa ko prApta hote haiM una ajitanAthAdi tIrthaGkaroM ko maiM vaMdanA karatA huuN| janma samaya ke bAda sumeru parvata ke zikhara para abhiSeka ke samaya indra ke mana meM utpanna kuvikalpa ko dUra karane meM prayatnazIla jinake ananya sAmarthya ko dekhakara rAgAdi zatruoM kI senA kI taraha parvata samudra sahita pRthvI atyaMta kampita huI, namaskAra karane ke samaya tInoM loka ke pratibimbita hone para jinakA nirmala Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) caraNanakha samudAya abhimAna meM Akara kevala jJAna kI spardhA karatA hai, jinake praNAma mAtra se nirmala caraNanakha meM pratibimba par3ane se apane ko gyAraha guNa dekhakara devagaNa prasanna hote haiM, deveMdra nareMdra vRMdoM se vaMdita, mokSagati ko prApta siddhArtha nareMdra putra jinacaMdra una carama tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra kI maiM vaMdanA karatA hU~, durjaya kAmadevarUpI hAthiyoM kA vidAraNa karane meM zreSTha siMha ke samAna zAzvata ziva sukhoM se yukta siddhoM ko maiM mastaka se namaskAra karatA hU~, ghane ajJAna-rUpa aMdhakAra ko naSTa karane meM dhIra siddhAMtoM kI dezanA dene meM kuzala paMcavidha AcAra pAlana meM tatpara AcAryoM ko maiM mastaka se vaMdanA karatA hU~, viSayasukha vAsanArahita saMsAra ke uccheda meM lIna, sUtrArtha vizArada upAdhyAyoM ko maiM satata namaskAra karatA hU~, paMcamahAvratarUpa durvaha parvata ko uThAne meM samartha gRhavAsarUpa jAla se mukta sakala sAdhuoM ko maiM mastaka jhukAkara namana karatA hU~, jisake caraNakamala ko prApta kara ajJAnI jIva bhI parama jJAna ko prApta hote haiM usa sarasvatI devI ko maiM praNAma karatA hU~, jinakI kRpA se mere jaisA jaDabuddhi manuSya bhI anAyAsa kathA karane meM pravRtta ho jAtA hai una gurudevoM kI maiM vizeSa rUpa se vaMdanA karatA huuN| ___isa prakAra pUjyoM kA praNAma kara lene se sampUrNa vighna samudAya naSTa ho jAne para aba maiM saMvegakAriNI " surasuMdarIcarita" nAmaka kathA kahU~gA, usake pahale durjanoM kI prArthanA kara letA hU~ kyoM ki billI se cUhe kI taraha kavigaNa unase Darate haiM, athavA durjana to svabhAvataH doSa ko hI pakar3ate haiM, prArthanA se bhI unakI durjanatA jA nahIM sakatI / caMdra jisa prakAra rAtri ke saMsarga Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) se prakAzita hotA hai usI prakAra durjana doSa dene meM hI AnaMda kA anubhava karatA hai, kAvya cAhe kitanA hI suMdara kyoM na ho kiMtu durjana to usake doSoM kA hI grahaNa karatA hai, U~Ta ke muMha se jIrA kadApi nahIM nikalatA, khUba tape hue lohe ke pAtra meM par3A jalabiMdu jisa prakAra apane astitva ko naSTa kara detA hai usI prakAra durjana sabhA meM par3A huA suMdara kAvya pratiSThA ko prApta nahIM hotA hai, zakkara ke rasa se sIMcane para bhI jisa prakAra nImavRkSa apane kar3avepana ko nahIM chor3atA hai usI prakAra durjana ke prati kI gaI kaviyoM kI prArthanA viphala hai, athavA durjana ke bhaya se kathA-racanA chor3a denA ucita nahIM juoM ke bhaya se kyA vastra chor3a denA ucita haiM ? durjanoM ke pratikUla rahane para bhI kaviyoM dvArA kAvya banAnA kyA anucita hai ? ulluoM ko rucikara nahIM hone para bhI kyA sUrya nahIM ugatA hai ? jisa prakAra caMdramA svabhAva se hI sAre jagata ko dhavalita karatA hai usI prakAra sajjana vinA prArthanA ke hI kaviyoM ke kAvya meM guNoM ko prakAzita karatA hai, ataHsajjana prazaMsA hI ucita hai, mere dvArA kahIM jAtI huI kathA ko sajjana avazya dhyAna se suneM -- lAkha yoniyoM se yukta anArapAra ghora saMsAra meM manuSyatva ko prApta kara bhAvika jIvoM ko jineMdra dvArA kathita zuddha dharma meM udhama karanA cAhie, AbhyaMtara zatru rAga dveSa para vijaya prApta karanA hI zuddha dharma hai, una para vijaya prApta karane se hI sukha milatA haiM, unase jIte jAnevAle ko duHkha hI prApta hotA hai, rAgadveSa vijaya kA saMdhAna karanevAlI 16 paricchedoM se yukta surasuMdarIcarita nAmaka kathA prAkRta gAthAoM se kahI jAtI hai, abudha bodhana Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) tathA vidvAnoM kA manoraMjana ye do kAma kaviyoM dvArA eka sAtha nahIM kie jA sakate haiM, donoM pakSoM kA raMjana karanA saMbhava nahIM haiM, kisI eka pakSa ke anukUla kI gaI racanA se dUsarA pakSa aprasanna ho jAegA, AlaGkArika saMskRta bhASA meM banAyA gayA kAvya vidvAnoM ko prasanna karatA hai, prAkRta lalita kAvya sAmAnya jana ko prasanna karatA hai, gurukRpA se maiM upamA zleSa rUpaka Adi alaGakAramaya saMskRta kAvya bhI banA sakatA hU~ kiMtu sAmAnya jana bodhana ke lie prAkRta bhASA meM hI isa graMtha kI racanA karatA huuN| ziSyAoM meM pradhAna, avazya mAnane lAyaka vacanavAlI guru bahana pravartinI zrI. kalyANa matI ke vacana se maiMne yaha kathA AraMbha kI hai, kavitva ke abhimAna se nahIM, vidhavA kula bAlikA ke kaTAkSa vikSepa ke samAna niSphala vighnoM ko zAMta karane ke lie aba adhika kahane kI AvazyakatA nahIM hai, isalie sAvadhAna hokara mere dvArA kahI jAtI huI kathA ko suneM, isake pratyeka pariccheda meM ar3hAI sau gAthAe~ haiM-- ' Urdhva loka aura adholoka ke madhya meM atyaMta vistAravAlA eka tiryagloka hai, jisa prakAra sumeru parvata devatAoM se sevita hai, usI prakAra yaha bhI vidvAnoM se sevita hai usa loka meM eka lAkha yojana vistAravAlA, cAroM tarapha samudroM se ghirA huA suprasiddha jambUdvIpa nAma kA eka dvIpa hai, usake dakSiNa bhAga meM suMdara bharata kSetra hai, jo vaitADhya parvata dvArA do bhAgoM meM vibhakta hai, usa dakSiNArddha bharata meM gaMgA aura siMdhu ke madhya bhAga meM vRkSoM meM kalpavRkSa kI taraha saba dezoM meM pradhAna, dhanasaMpattiyoM se yukta, jahA~ kI sAdhAraNa janatA bhI nRtya gItAdi kalAoM meM kuzala hai, hAthI, U~Ta, bhaiMsa, gardabha aura gAya-baila Adi pazuoM se jo bharA Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) haiM, pratidina bahatI huI nAliyoM ke prabhAva se jahA~ ke udyAna atyaMta ramaNIya haiM, pura nagara tathA gA~voM se jo bharA hai, jahA~ ke loga atyaMta samRddhizAlI haiM aneka utsavoM ko manAte hue jahA~ kA janasamudAya atyaMta prasanna hai, bhaya, upadrava Adi se rahita atyaMta suMdara kuru nAma kA deza hai / jahA~ ke mArga sArthavAhoM kI bastiyoM se pUrita rahate the, guNoM ke bhavana rUpa usa deza meM eka bar3e Azcarya kI bAta thI ki vahA~ ke loga zrotra (kAna) rahita hone para bhI apanI prazaMsA ko sunate the arthAt vahA~ ke loga zoka rahita the, jahA~ ke vRddha loga athavA zrImaMta loga kara (hAtha-Taiksa) rahita aura jahA~ ke munijana dharma (dhanuSa-puNya) rahita haiM usa deza kA varNana karane meM udyama kauna karegA? usa deza meM zatruoM se alaMghanIya ghUmate hue makaroMvAlI samudrasamAna parikhA (khAI) se veSTita, zatruoM ko bhaya denevAle vizAla prAkAra se ramya, suMdara magara toraNa se aMkita nagara dvAroM se yukta, Asa-pAsa ke atyaMta hare-bhare udyAnoM se suzobhita, prAMgaNa jharokhevAle barpha ke samAna svaccha, nagaravAsI logoM ke yazastUpa samAna bar3e-bar3e prAsAdoM se atyaMta ramya hastinApura nAma kA eka nagara hai, anya dezoM se Ae hue vyApAriyoM ke sAtha vyApAra karane meM vahA~ ke vyApAra bar3e kuzala haiM, usa nagara meM vyApAra karane lAyaka anekoM prakAra bahumUlya kirAnoM se bhare saikar3oM bAz2Ara haiM, vaha nagara U~cI svaccha dhvajAoM se suzobhita maMdiroM se atyaMta ramaNIya haiM, vaha nagara sapheda kamala ke samudAya se suzobhita aneka vizAla sarovaroM se tathA sIr3hiyoM dvArA saralatA se utarane yogya haz2AroM bAvar3iyoM se yukta hai, zreSTha tIna-cAra tarapha jAnevAle mArgoM se tathA cauka Adi se vaha nagara atyaMta ramaNIya hai, Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) bagIce, udyAna, kUpa Adi se suMdara hone se vaha nagara devatAoM kA bhI mana ko haranevAlA hai, nagara ke samasta guNoM se yukta hone se vaha amarAvatI samAna hai / jahA~ ke loga bar3e priyaMvada dhArmika tathA tyAgI aura kalAkuzala haiM, satata apane-apane kAma se ghUmanevAle logoM se jahA~ kI mArgazreNiyoM atyaMta bharI hai; karor3oM patAkAoM se AkAzamArga AcchAdita hone se garmI ke dinoM meM bhI jahA~ sUrya kI kiraNoM se loga saMtapta nahIM hote haiM, jisa nagara meM mahaloM kI dIvAloM para khacita ratnoM kI prabhA se aMdhakAra nahIM hone se logoM ko patA nahIM calatA hai ki rAta kaba bIta gaI, jisa nagara kI suMdaratA ko kautukavaza TakaTakI lagAkara dekhane se devagaNa nirnimeSa bana gae, zveta mahaloM ke zikharoM para pavana se kaMpita dhvajAe~ mAno sUrya ke sArathI ko aura U~ce jAne kI preraNA detI ho, guNoM ke bhaMDArarUpa usa nagara meM eka hI doSa hai ki nirdoSa sAdhuvarga satata gupti se guptatA meM baMda dikhAI dete haiM / usa nagara meM vipula hAthI ghor3e ratnoM kA svAmI yathocita rAjanIti kA pAlana karane se saba ke mana ko AnaMda denevAlA, apane buddhibala se samasta zatruoM ko vaza meM karanevAlA, yAcakoM kI abhilASAoM ko pUrNa karanevAlA, dRr3ha kaThora bhujAoM ke atula parAkrama se zatrupakSa ko parAjita karanevAlA, ke vadana kamala ko saMkucita karane meM samAna prakhara pratApI, siMha ke samAna samudrasamAna gaMbhIra, caMdramA ke samAna logoM ke karanevAlA, rUpa se sAkSAt kAmadeva ke samAna caMdramA ke dUsaroM ke zatru striyoM samAna sUrya ke bala meM nizaMka, mana ko AnaMdita buddhi se bRhaspati Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7 ) ke samAna amaraketu nAma kA rAjA rAjya karatA hai, trivargasAra rAjyazrI kA samyak prakAra se anubhava karate hue usa rAjA ke dina svarga meM iMdra kI taraha AnaMdapUrvaka bItate haiM / caraNa-kamala kA isake bAda kisI samaya rAjasabhA meM baiThe hue rAjA ke pAsa Akara baMdhula nAma kA dvArapAla vinaya se mastaka jhukAkara isa prakAra bolatA hai ki deva ? kuzAgrapura se citrakalA meM atyaMta kuzala citrasena nAma kA eka citrakAra AyA hai, Apake pavitra darzanAbhilASI hai, vaha rAjasabhA meM AnA cAhanA hai, aisI sthiti meM ApakA Adeza hI pramANa hai, rAjA ke Adeza se usane sabhA meM praveza kiyA aura rAjA ko abhivAdana kara ke ucita sthAna para baiTha gayA / rAjA ne pUchA, bhadra ? tuma kauna ho ? aura kisa prayojana se yahA~ Ae ho ? usane kahA, " rAjana ? maiM kuzAgrapura se AyA hU~, citrakalA acchA jAnatA hU~, logoM se sunA ki Apa citra ke bar3e premI haiM, ata: apanI citrakalA ko batAne ke lie Apake pAsa AyA hU~,' rAjA ne usase apanA zreSTha citra dikhalAne ko kahA, usane bagala meM chipAe citra - paTa rAjA ko samarpita kara diyA, rAjA usa citrapaTa meM likhe aneka varNoM se zobhAyamAna, pramANopeta rekhAoM se vizuddha vanayauvanA eka kanyA ke rUpa ko dekhatA hai, dekhate hI romAMcita ho jAtA hai, socatA hai ki tIna loka meM aisI suMdara strI ho nahIM sakatI hai, isane apanI citrakalA kI nipuNatA batAne ke lie aisA suMdara citra banAyA hai, yadi kahIM bhI aise suMdara svarUpavAlI kanyA ho to usake sAtha sambaMdha karane meM hI mere rAjya kI saphalatA hai, isa prakAra cintana karatA huA vaha kAmadeva ke bANa kA - Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) zikAra bana gayA aura avyasthita citta hokara apane ko bhUla gayA, isake bAda eka kSaNa meM A~kheM baMda ho gaI aura mUcchita hokara rAjA siMhAsana se gira par3A, hAhAkAra karate hue saba khar3e ho gae, paMkhe se havA karane lage aura zItala jala se sIMcane lage, rAjA ke mu~ha meM karpUra dete haiM, aMgoM kA mardana karate haiM, yaha dekhakara citra - sena atyaMta prasanna ho jAtA hai, are ? are ? yaha pApI kI na hai jo sAkSAta kAla ke rUpa meM AyA hai, kAmana kara ke hamAre svAmI ko mohita kara liyA hai, mAro, pakar3o yaha kahate hue aMgarakSakoM ne use pakar3a liyA, taba citrakAra ne kahA ki bhadrapuruSa ? maiM duSTa nahIM hU~, Apa vyartha merI durdazA kyoM karate haiM ? aMgarakSakoM ne kahA ki yadi tU duSTa nahIM hai to kAmana kiyA citra tUne rAjA ko kyoM batAyA ? unake mUcchita hone para tU prasanna vadana kyoM ho gayA, inakA vadha karane ke lie tujha pApI ko yahA~ kisane bhejA ? usane kahA ki maiM rAjA ke abhyudaya ke lie AyA hU~, phira bhI rAja puruSoM ne use bA~dha liyA, itane meM rAjA kI mUrcchA TUTa gaI aura vaha svastha ho gayA, phira rAjA ne citrakAra ko chor3a dene ke lie kahA, jaba citrasena ko baMdhana mukta kara diyA gayA taba rAjA ne kahA ki bhadra ? baiTho aura saca saca batAo ki tuma ko yahA~ kisane bhejA ? taba citrasena ne kahA, rAjan ? maiM citrakAra veza meM jisa kAraNa se yahA~ AyA hU~ usakA rahasya Apa sunie -- , kuzAgrapura nAma kA eka nagara hai jo nagara ke guNoM se yukta hai, aura dhana-dhAnya samRddha mAnavoM se paripUrNa hai, yAcakajanoM kI AzA ko pUrNa karanevAlA dhanavAhana nAma kA eka rAjA hai, vasaMtasenA unakI prANapriyA rAnI hai, unake naravAhana nAma kA parama Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) pratApI putra aura atyaMta rUpavatI kamalAvatI nAma kI putrI hai, eka samaya rAjA ne apane putra naravAhana ko apanA rAjya dekara isa prakAra kahA ki apanI bahana kamalAvatI ko kisI yogya vara ke sAtha vivAha kara denA / putra ko aisA kahakara saMvegI rAjA ne sadguru ke pAsa saMsAra kA vinAza karanevAlI bhAgavatI dIkSA vidhipUrvaka le lI, naravAhana rAjA apane zatruoM ko vaza meM karake acchI taraha rAjya kA pAlana karatA hai, kamalAvatI bhI kanyAntaHpura meM sukhapUrvaka raha rahI hai| usI nagara meM sAgara nAma kA eka vaNika rahatA hai, vaha rAjA kA bAlasakhA hai aura jinavacana meM atyaMta anurakta hai, usake atyaMta priya zIlasaMpannA zrImatI nAma kI bhAryA zrIdatta nAma kA putra aura zrIkAntA nAma kI putrI hai, zrIkAMtA prati dina kamalAvatI ke pAsa AtI hai, una donoM meM atyaMta prema ho gyaa| sarva kalAoM meM kuzala sumitrasena nAmaka AcArya ke pAsa strIjanocita sakala kalAe~ bacapana meM hI unheM sikhAI giiN| rAjaputrI ke sAtha citrAdi aneka prakAra kI krIr3A karatI huI zrIkAMtA vikAla samaya meM apane ghara Ane lagI, isa prakAra bahuta samaya bItane para donoM kanyAe~ devatAoM ke lie bhI vAMchanIya prathama yauvana ko prApta huIM, eka samaya rAjA maMtrI mati sAgara aura sAgara zreSThI ke sAtha sabhAmaNDapa meM baiThA thaa| itane meM alaMkAroM se alaMkRta apanI saheliyoM ke sAtha kaMduka krIr3A karatI huI kamalAvatI vahA~ pahuMca gii| rAjA ne prema se bahana ko apanI goda meM baiThAyA aura usake sauMdarya tathA bar3hate yauvana ko dekhakara maMtrI matisAgara se kahA ki dIkSA lete samaya pitAjI ne kahA thA ki apanI bahana kamalAvatI ko yogya Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) sthAna meM denA, isalie batAo ki suMdara acche kula meM utpanna kauna puruSa isake yogya hai ? matisAgara ne kahA, deva ? Apa ii isa viSaya meM ucita jAnate haiM taba rAjA ne kahA ki mere vicAra se to svayaMvara kiyA jAe, sabhI rAjAoM ko AmaMtrita kiyA jAe jisase yaha apane mano'nukUlavara ko vare, matisAgara ne kahA, jaisI AjJA, kiMtu abhI svayaMvara karanA majhe to ucita nahIM lagatA hai, jaba saba rAjA loga eka rAjA ke vaza meM hoM to svayaMvara karanA ThIka hai kyoM ki kisI eka rAjA ko varaNa kie jAne para zeSa rAjAoM ko vaha rokatA hai, abhI to sabhI rAjA ahamiMdra arthAt niraMkuza haiM, ataH eka ko varane para sabhI usake zatru ho jAe~ge ata: rAjan ? svayaMvara anartha kA kAraNa hai, taba rAjA ne kahA ki kamalAvatI kisa ko dI jAe ? jisa kisI rAjA ko de denA to ThIka nahIM hai, usIko kamalAvatI denA cAhatA hU~ jisako dene se yaha sukhI rahe, isa prakAra maMtrI ke sAtha rAjA kI bAta cala rahI thI itane meM dvArapAla praNAma karate hue kahatA hai, deva ? aSTAMga nimitta jAnanevAlA bhUta bhaviSya ko batalAnevAlA sumati nAma kA jyautiSI ApakA darzana karane ke lie AyA hai, dvAra para khar3A hai, rAjA ne use zIghra le Ane ke lie kahA isake bAda nirmala zveta vastroM se su-sajjita gorocanA tilaka lagAe vaha jyautiSI rAjA ke sAmane AyA aura AzIrvAda dete hue dUrvAakSata Adi se rAjA kA maMgala karake ucita Asana para baiTha gayA, rAjA ne vizvAsa ke lie bhUtakAlika ghaTanAoM ke viSaya meM puuchaa| usane pratyakSa kI taraha saba bAteM batalAIM, taba prasanna hokara rAjA ne kahA, he sumati ? merI bahana kamalAvatI kA manavallabhapati kauna hogA? usane nimitta dekhakara isa prakAra kahA rAjan / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) citra meM likhita isake rUpa ko dekhakara jo macchita ho jAegA vahI rAjA isakA vara hogA, vaha sakala aMtaHpura meM mahAdevI hogI, Apa isameM thor3A bhI saMdeha na kareM, itane meM sAgara zreSThI ne bhI pUchA ki merI lar3akI zrIkAMtA kA pati kauna hogA ? taba sumati ne kahA ki kAle sarpa se DeMsI jAne para jo isako ujjIvita karegA vahI isakA pati hogA, isa prakAra pUchakara ucita satkAra karake rAjA ne use vidA kara diyA, taba maMtrI ne kahA, rAjan ? yaha bahuta acchA huA aba naimittika ke kathanAnusAra udyama karanA caahie| rAjA ne pUchA, yahA~ acche se acchA citra kauna banA sakatA hai ? matisAgara ne kahA ki isa nagara meM suprasiddha kamalAvatI ke guru sumitrasena kA putra citrasena citrakalA meM atyaMta kuzala hai, rAjA ne mujhe bulAyA aura bahumAnapUrvaka mujha se kahA ki kamalAvatI ke rUpa ko citrapaTa para likho, jaisI ApakI AjJA yaha kahakara maiMne suMdara varNoM se isa citra ko likhakara rAjA ko dikhalAyA, rAjA isa suMdara citra ko dekhakara atyaMta prasanna hue aura usane merI bar3I prazaMsA kii| phira rAjA ne mujhe Adeza diyA ki tuma citrakAra ke veza meM isa citra ko lekara saba rAjAoM ko dikhAo, citra ko dekhakara jo rAjA mUcchita ho jAe usakA nAma zIghra mujhe Akara kaho tAki khUba dhUmadhAma ke sAtha usake sAtha kamalAvatI kA vivAha karU~, rAjA ke dvArA aisA kahe jAne para unake caraNakamala ko praNAma karake kucha parijana ke sAtha kuzAgrapura se nikalA, sugrIva kIrtivardhana Adi rAjAoM ko yaha citra batAyA lekina merA manoratha siddha nahIM huA, Aja maiM yahA~ AyA aura isa citrapaTa ko dekhakara Apako mUrchA AI hai, he naranAtha ? " Aja mere svAmI kA manoratha siddha huA" yaha socakara tathA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) sumati jyautiSI ke vacana ke yAda kara mujhe atyaMta harSa huA isake alAvA Apa mere saMbaMdha meM aura kucha vikalpa na kareM, citrasena kI bAta sunakara rAjA kI zaMkAe~ chinnabhinna ho gaIM, citra ke rUpa se vismita hote hue rAjA ne kahA ki kyA usa kanyA kA sacamuca hI aisA saubhAgyapUrNa rUpa hai ? citrasena ne kahA ki isa citra meM to kevala rUpa kA thor3A-sA digdarzana karAyA gayA hai, usa kanyA ke yathAsthita rUpa ko kauna citrita kara sakatA hai ? usa kanyA ne to devAMganAoM ke rUpa ko bhI jIta liyA hai, usake vacana sunakara prasanna hokara rAjA ne apane zarIra se nikAlakara AbhUSaNa vastrAdi usako die, rAjA se AjJA lekara vahA~ se calakara kuzAgrapura pahu~cakara citrasena ne naravAhana rAjA se sArI ghaTanA kaha sunAI, rAjA ne apanI bahana kamalAvatI ko paryApta dhana, dAsI-dAsa Adi dekara amara ketu rAjA ko svayaM varane ke lie vidA kara diyaa| kamalAvatI kumArI bhI zrIkAMtA Adi sakhiyoM ke sAtha tathA sakala pArivArika logoM ke sAtha milajulakara irSa zokAkula hokara calI, hastinApura pahuMcane para kSatriya kula kI vidhi ke anusAra bar3e utsAha ke sAtha zubhalagna meM rAjA ne kamalA. vatI ke sAtha vivAha kiyA, kamalAvatI iMdra kI iMdrANI kI taraha rAjA kI prANapriyA mahAdevI banIM, usake sAtha viSaya sukha kA anubhava karate hue tathA nItipUrvaka prajA kA pAlana karate hue rAjA ke dina svarga meM iMdra kI taraha usa nagarI meM AnaMdapUrvaka bItane lge| ___ usI hastinApura nagara meM nAgarikoM meM zreSTha saba zAstroM meM kuzala rAjA kA iSTa dhana dharma nAma kA eka seTha rahatA thA, vaha yAcakoM ko abhilASita vastuoM ko dene meM dAnavIra thA, aura Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13) pitA pitAmaha prapitAmaha dvArA upAjita lakSmI kA svAmI thA, vaha jaina darzana jainAgama meM vicakSaNa, mokSa mArga parAyaNa jineMdradeva tathA sAdhuoM kI sevA meM lIna tathA atyaMta sAdhArmika vatsala thaa| apane rUpa se devAMganAoM ko bhI tiraskRta karanevAlI pativratA gRhakAryakuzala prANapriyA manoramA nAma kI usakI bhAryA thI, trivargasAra viSaya sukha kA anubhava karate hue unake kula kA alaMkAra rUpa eka putra utpanna huA, bAraha dina bItane para kulAcAra ke anusAra mAtA-pitA ne usakA nAma dhanadeva rakkhA / pA~ca dhAiyoM ke dvArA lAlana pAlana-kiyA jAtA huA vaha bAlaka bar3hane lagA, mAtA-pitA ko AnaMda denevAlA vaha kumArabhAva ko prApta huA, ATha varSa se kucha adhika kA hone para mAtA-pitA ne sabhI vidyAoM meM pravINa kalAoM ko jAnanevAle upAdhyAya ko vaha bAlaka samarpita kiyaa| thor3e hI samaya meM usa bAlaka dhanadeva saba vidyAe~ sIkha lIM, aura sabhI kalAoM meM vaha kuzala bana gayA / dhanadeva ko ghara lAyA gayA aura upAdhyAya kA vastra Adi se usake pitA ne khUba satkAra kiyA, kramazaH bar3hatA huA vaha yauvana avasthA ko prApta huA aura kAmadeva se bhI adhika suMdara vaha yuvatiyoM ko atyaMta priya lagane lagA, vaha kisI samaya samAna yauvana rUpavAle mitroM ke sAtha lIlA karatA huA svecchA se idhara udhara ghUmatA huA nagara ke bAhara eka udyAna meM aayaa| vahA~ usane bAvar3I ke taTa para zoka se khinna A~sU bahAte hue eka puruSa ko dekhA, usako dekhakara dhanadeva ko bar3I dayA AI usake pAsa jAkara usane madhura vacana se kahA, bhadra ! Apa kauna haiM ? kahA~ se Ae haiM ? aura Apake isa zoka kA kAraNa kyA hai ? usane kahA ki jo duHkha kA pratikAra nahIM kara sakatA usase Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) apanA duHkha kahane se kyA lAbha ? tathApi suMdara ? ApakA vacana niSphala na jAe isa se kahatA hU~, Apa suneM siMhaguphA nAma kI eka pallI hai, 'supratiSTha' usake svAmI hai- unakI bhAryA kA nAma lakSmI hai, logoM ke citta ko AnaMdita karanevAlA "jayasena" nAma kA unakA eka putra hai, maiM usa bAlaka kA saMrakSaka hU~, merA nAma devazarmA hai, aneka prakAra kI krIr3AoM se maiM usa bAlaka ko khelAtA thA, eka dina bAlaka ko lekara maiM bAhara nikalA / yogiveza meM rahe do puruSoM ne mujhe dekhA, dekhate hI mIThI mIThI bAteM karake unhoMne mujhe eka pAna diyA, pAna khAte merI buddhi mArI gii| usake bAda kumAra ke sAtha maiM unake pIche-pIche calane lagA, mujhe kucha jJAna hI nahIM rahA, kucha dUra jAne para jaba mujhe pyAsa lagI to eka latA maNDapa meM gayA, vahA~ aneka prakAra ke vRkSoM ke phala-phUloM se kaluSita pAnI piyA aura usa jala ke prabhAva se svastha hokara socane lagA ki rAta meM kumAra ko lekara maiM bhAga jAU~gA yaha socakara unase alakSita hI rahakara maiM unake sAtha calA, rAta meM una pApiyoM ko Apasa meM bAta karate sunA ki isa bAlaka se yakSiNI siddha ho jAegI, tuMgika nAmaka parvata para jAkara isa bAlaka kA homa karake yakSiNI kI sAdhanA saMpUrNa hone para hama nidhi ko prApta kareMge, unakI bAta sunakara maiM bhayabhIta ho gayA aura unake so jAne para jayasena ko lekara maiM vahA~ se bhAgA, DhUMDhate-DhUMDhate unhoMne bhAgate hue mujhe pakar3a liyA, phira mujhako bA~dhakara baila para car3hAkara yahA~ le aae| Aja maiM sAta dina se yahA~ hU~, mujha bhUkhe pyAse ko unhoMne isa udyAna meM chor3a diyA hai bhadra ? yahI mere zoka kA kAraNa hai, taba dhanadeva ne pUchA ki ve kahA~ haiM ? devazarmA ne kahA, eka to kumAra ko lekara usa baTavRkSa ke nIce baiThA hai aura dUsarA Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (15) abhI-abhI zarAba lene ke lie nagara meM gayA hai, sunate hI dhanadeva ne vahA~ jAkara usase kahA bhadra ? Apako maiM lAkha suvarNa mudrAe~ detA hU~, Apa yaha bAlaka mujhe de deM, usane kahA ki jaba taka dUsarA yogI nahIM AtA hai usake pahale hI Apa de dIjie, maiM bAlaka de detA hU~, dhanadeva ne eka lAkha sonA mohara mUlyavAlI apanI aMgUThI dekara usa bAlaka ko chur3A liyaa| yogI vahAM se bhAga nikalA, jayasena ko lekara dhanadeva devazarmA ke pAsa AyA, bAlaka samarpita karane para devazarmA prasanna hokara kahane lagA ki Apa hI mere svAmI haiM, Apa hI mere baMdhu haiM, Apa hI mere jIvana dAyaka haiM, jIvita kumAra ko mujhe sauMpakara Apane merA kyA-kyA nahIM kiyA? duSTa yogiyoM ke pAsa se kumAra ko bacAkara Apane mere svAmI ko bhI jIvana dAna diyA hai, usake bAda dhanadeva devazarmA ko apane ghara le AyA, bhojana karAkara naukaroM ke sAtha usako apane sthAna para bheja diyA, yaha bAta bijalI kI taraha nagara meM phaila gaI ki dhanadeva bar3A tyAgI hai / lAkha-lAkha svarNa mudrAoM kA dAna karatA hai, dhanadeva mitroM ke sAtha jidhara jAtA thA usako dekhakara loga aneka prakAra kI bAteM karate the, kucha IrSyAlu aura apane tyAga se garviSTha loga kahane lage ki dhanadeva to apane bApadAdAoM ke dvArA ajita lakSmI kA vinAza kara rahA hai, vahI dAna prazaMsanIya hai jo apane parAkrama se lakSmI upArjana karake diyA jAe, bApadAdAoM se ajita lakSmI se dAna karanA to svAbhimAniyoM ke lie kalaMka hai, kahA bhI hai ki bApadAdAoM se upArjita lakSmI kA upayoga kauna nahIM karatA hai ? apane puruSArtha se kamAe hue dhana se vilAsa karanevAle puruSa ko koI viralA hI mAtA janma detI hai, isa lokApavAda ko sunakara dhanadeva ne socA ki inakA kahanA satya hai, mujhe Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) aisA karanA ucita nahIM hai, ataH paradeza jAkara dhana kamAkara apanI icchA se dIna anAthoM ko dAna dUM yahI acchA hogaa| yaha socakara mAtA-pitA ke pAsa jAkara vinayapUrvaka hAtha jor3akara kahane lagA ki Apa mujhe AjJA deM ki maiM paradeza jAkara paryApta dhana kamAkara lAU~, mAtA ne kahA, putra ? tere jAne kA zabda hI mere lie asahya hai to phira paradeza jAne kI bAta to dUra hai| putra ? tere pitA ke dvArA ajita lakSmI itanI hai ki tU dAna bhoga karatA huA bhI isa kA aMta nahIM kara sakegA, dhana kamAne ke jo-jo kAraNa haiM tere pitA ne saba pUrNa kara rakkhe haiM, tujhe vyApAra karane kI kyA z2arUrata hai ? dhanadeva ne kahA, mAtAjI ? jaba lar3akA choTA rahatA hai apanI mAtA ke stanoM kA sparza karatA haA zobhatA hai kiMtu bAlabhAva bIta jAne para vahI laDakA yadi mAtA ke stanoM kA sparza kare to pApa kA bhAgI hotA hai, isalie samartha putroM ke lie pitA kI lakSmI bhI mAtA ke samAna abhogya hai, jo putra samartha hone para bhI pitA dvArA ajita lakSmI kA upabhoga karatA hai vaha mere samAna loka meM upahAsa kA pAtra banatA hai, yaha kahate hue dhanadeva kI A~kheM A~sU se bhara AIM aura vaha mAtA ke caraNoM para gira par3A / taba dhanadharma seTha ne usake duHkha kA kAraNa jAnakara kahA ki pUtra? tere iSTa kArya meM koI vighna nahIM degA, putra ke apamAna kI bAteM batAkara usane usakI mAtA ko bhI samajhAkara zAMta kara diyaa| isa prakAra mAtA-pitA kI AjJA lekara dhanadeva paradeza yogya cAroM prakAra ke kirANe lekara jinamaMdiroM meM aSTAhnika mahotsava karavAkara sAdhuoM kI pUjA karake mAnanIya puruSoM kA sanmAna karake samasta nagara meM udghoSaNA karavAkara jyotiSiyoM ke dvArA batalAe gae zubha divasa para aneka prakAra ke mAMgalika upacAra karane para Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) suMdara zakuna lekara vizvAsapAtra hitaciMtaka vyApAriyoM ke sAtha kuzAgrapura jAne ke lie apane nagara se nikala gyaa| isa prakAra dhanadeva sArtha janasamudAya ke sAtha thor3I-thor3I dUra para vizrAma karatA huA vizAla sArtha ke sAtha jA rahA hai, dhIre-dhIre vaha sArtha vastiyoM ko pAra karatA huA eka bhayaMkara jaMgala meM AyA, jisa jaMgala meM ghane pattoMvAle vRkSoM ke kAraNa AkAza meM ur3ate hue kiMtu na dikhanevAle pakSiyoM ke astitva kA patA unake kUjana svara se hI mAlUma par3atA thA, jisa prakAra nItizAlI rAjA kI nagarI meM koI bhI vyakti unmArgagAmI nahIM hotA hai usI prakAra usa jaMgala meM koI bhI unmArga gamana nahIM karatA thA, arthAt dUsarA koI rAstA hI nahIM thA, usa bhayaMkara jaMgala ke bIco bIca hokara vaha sArtha jA rahA thA, apane kolAhala kI pratidhvani se purAne vRkSoM ke koharoM ko pUrita karatA thA, U~ce-U~ce vRkSoM kI zAkhA prazAkhAoM se AkAza isa prakAra AcchAdita thA ki dina meM kabhI bhI sUrya kI kiraNoM kA saMtApa hI nahIM lagatA thA, baMdaroM ke dvArA kie gae baMkAroM ko sunakara baila Dara jAte the, aura Dare hue una bailoM ko rokane ke lie gAr3IvAna hakkAra karate the, unake hakkAroM kI pratidhvani se Darakara ullagaNa bhI pratyeka dizA meM huMkAra zabda karate the, bailoM ke gale meM laTakate hae ghaMToM kI dhvani tathA bailoM ke kharoM se ur3atI huI dhUla se sArA AkAza maMDala bhara rahA thaa| muni dhanezvara dvArA viracita subodha tathA ramaNIya gAthAoM se yukta rAgarUpI agni ko zAMta karane meM jala ke samAna tathA dveSarUpI viSadhara ko zAMta karane meM maMtra ke samAna surasuMdarIcaritanAma kathA kA "aTavI praveza varNana" nAma kA yaha prathama pariccheda samApta huaa| 000 -2 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya-pariccheda isake bAda dUsare dina kramazaH usa jaMgala ke adhikAMza bhAga ko pAra kara lene para eka jalAzaya ko prApta kara sArtha ne paDAva DAla diyA / bailoM ke Upara se bhAra-utArakara jaba sArtha ke loga pAnI, lakar3I Adi ke lie idhara-udhara ghUmane lage, saba bailoM tathA bhaiMsoM ko carane ke lie dizAoM meM chor3a dene para logoM ke dvArA tatkAlocita kArya zurU kara lene para guptacara ke dvArA sArtha ko bhojanakArya meM vyasta jAnakara ekAeka usa sArtha para bhIloM ne AkramaNa kara diyA, ve bhIla nae mUMga ke samAna kAle vastra ghuTane taka pahane hue bhISaNa zarIravAle syAhI kI rAzi ke samAna kAle tathA kupita yamarAja ke samAna duHkha se dekhane lAyaka the| unakA zarIra kaThora tathA bIbhatsa thA, palAza ke pattoM se mastakAlaMkAra banAyA gayA thA, ve guMjA phala ke samAna lAla-lAla AMkhoMvAle the, unake keza kaThora khar3e tathA rUkSa the, ve kavaca pahane the, unake pITha-pradeza para tarakasa ba~dhA thA, bANa car3hAkara kAna taka maurvI dhanuSakI DorI ko khIMcakara DaTe the, kucha logoM ke hAthoM meM talavAreM thIM, aura kucha loga hAtha meM lAThiyAM lie hue the, gophana ghumAne se utpanna bhayAnaka zabdoM se logoM kI jAna lenevAle the, ve bhIla atyaMta DhITha tathA kaThora hRdayavAle the, dazoM dizAoM meM " mAro-mAro" bolate the, aise ve bhIla ekAeka usa sArtha para TUTa par3e the| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (19) una bhIloM ke A pahu~cane para sArA sArtha Akula vyAkula ho gayA, kyoM ki eka to bhIloM kI saMkhyA adhika thI, dUsarI bAta yaha thI ki sArtha ke loga apane-apane kArya meM lage the, zaraNa rahita samasta sArtha ke trasta ho jAne para kucha sAhasI loga abhimAna se isa prakAra bolane lage ki re pizAca ? aba hamArI dRSTi ke sAmane Akara kahA~ jAte ho ? agara tumhAre pAsa kucha puruSArtha ho to dikhAo, aura usa sArtha meM jo kucha Darapoka hRdayavAle the ve to - apanI aMguliyoM ko dA~toM ke nIce dabAkara hAya-hAya ? bacAo bacAo " isa prakAra karuNa zabda bolane lage, kucha loga lUTa jAte kucha pITe jAte the kucha kAyara bhAgane ke lie maukA DhUMr3ha rahe the, kucha kAyara loga to maukA pAkara dhIre-dhIre khisakate hue jaMgala meM chipa jAte the, kucha loga kAMpa rahe the, kucha logoM ke kaccha kA baMdhana DhIlA par3a gayA thA, kucha loga puruSArtha chor3akara dInoM kI ceSTA svIkAra rahe the, kucha loga to lajjA chor3akara kisI-kisI taraha chuTakAre kI mA~ga karate hue una pApiyoM kI khuzAmada karate the, kucha loga jamIna para girakara apane ko mRta batalAte the, kucha loga agala-bagala dekhakara apanI dhanarAzi ko miTTI ke aMdara chipAte the, jo loga lakar3I Adi lAne ke lie bAhara gae the ve bhI kalakala zabda sunakara bhaya se aura dUra bhAga gae / usa samaya sAtha meM cAroM ora "pakar3o, mAro, bAMdho, muMha meM dhUla bhara do" isa prakAra ke zabda sunane meM A rahe the, itane meM bhIloM dvArA idharaudhara sArtha ke logoM ko lUTe jAte hue dekhakara apane kucha puruSoM ke sAtha dhanadeva apanI AkRti se una bhIloM ke citta ko kSubdha karatA huA, hAtha meM vasunaMdaka nAmaka talavAra uThAkara isa prakAra kahane lagA ki are ? pApiyoM ? yadi tumheM abhimAna kI khujalI A Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) rahI haiM to mere sAmane Ao maiM turata hI tumhArI khujalI miTA detA hU~, aisA mata bolo ki maiMne tumase puruSArtha dikhalAne ke lie nahIM kahA, yahI to vIroM kI kasauTI hai, apanI strI se prazaMsita puruSa kabhI bhI vIra nahIM kahalAte, isa prakAra dhanadeva ke jozIle zabda ko sunakara " ise bhI pakar3o" yaha kahakara harSadhvani karate hue bhIla loga dhanadeva ke sAmane A gae aura tIkhI talavAra bhAlA, tomara Adi zastroM se prahAra karane lge| dhanadeva bhI niHzaMka hokara unake sAmane apanI chAtI ar3Akara apanA puruSArtha batalAne lagA / yuddhakalA nipuNa dhanadeva unake prahAra ko niSphala karane lgaa| phira bhI kisI taraha bhIloM ne phalaka Adi zastroM se dhanadeva ko pakar3a liyA aura sArthapati samajhakara kisI prakAra kI coTa pahuMcAe binA pallI pati ke pAsa le Ae itane meM devazarmA ne dhanadeva ko pahicAnakara duHkhI hote hue pallI pati se kahA ki svAmin ? ye mahAnubhAva to ve hI dhanadeva haiM jisane Apake lar3ake ko eka lAkha suvarNa mohara dekara yogI ke paMje se chur3AyA thA / jayasena kumAra ko bacAnevAle upakArI dhanadeva ke sAtha ina pApiyoM ne kaisA durvyavahAra kiyA hai ? devazarmA kI bAta sunate hI Azcaryacakita hokara pallIpati supratiSTha ne dhanadeva ko chur3Akara apane pAsa baiThAkara bar3e prema se AliMgana karake dIrgha niHzvAsa lete hue kahA ki Apane merA upakAra kiyA thA isalie Apake pAsa jAkara mujhe ApakA darzana karanA cAhie thA, usake badale mere ghara para Ae hue ApakA maiMne aisA svAgata kiyA hai, pApiyoM para kiyA huA upakAra burA phalavAlA hI hotA hai kyoM ki sarpa ko diyA huA dUdha viSa bana jAtA hai, isalie maiMne bar3A pApa kiyA hai, unakI bAta sunakara dhanadeva ne kahA ki Apa itanA kheda kyoM karate Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (21) haiM, yaha ajJAnatA kA doSa hai, isa meM ApakA kucha aparAdha nahIM hai, dhanadeva kI vacanacAturI se prasanna hokara kahA ki dekho, eka hI manuSya meM kitane guNa rahate haiM "bahuratnA vasuMdharA" yaha lokokti sarvathA satya hai, merI isa vRtti ko mere isa jIvana ko dhikkAra hai, mere lie kevala itanA hI harSa kA viSaya hai jo inake zarIra para koI Apatti nahIM AI anyathA mujha pApI kA usa pApa se uddhAra kaise hotA ? isa prakAra apanI niMdA karake bhIloM ke dvArA lUTe gae dhana sArtha ko lauTA diyA aura saba ke sAmane sneha se supratiSTha ne kahA ki yahA~ se do koza kI dUrI para siMhaguphA nAma kI merI pallI hai, vahA~ calakara Apa loga mere mehamAna baneM / dhanadeva ne svIkAra kiyaa| sArA sArtha usake pIche-pIche siMhaguphA ke pAsa pahu~ca gayA, pallI ke pAsa sArtha ko AvAsita karake dhanadeva ko lekara supratiSTha apane ghara AyA / vahA~ zreSTha yuvatiyoM ke dvArA sugaMdhita tela se mAliza karavAkara pavitra jala se dhanadeva ko snAna karavAyA / pallI pati ne khuda karpUra caMdana Adi se lepana kara dhanadeva ke sAtha bhojana kiyA, bhojana se uThane para karpUra Adi masAlA sahita pAna diyA, suMdara sukhada Asana para baiThaneM para dhanadeva ne kahA ki yaha pallI to nirdaya logoM kA AvAsa hai, phira asAdhAraNa saujanya tathA dayAvAle Apa isameM kaise rahate haiM ? aise svAmI aura aise bhRtyoM kA yoga mere citta meM acchA nahIM jaMcatA hai, kyoM ki yaha sthAna to satya zauca dAkSiNya Adi se rahita logoM kA hai, bhIloM ke svAmI hone para bhI ApameM itane suMdarasuMdara guNa vidyamAna haiM, isase mere mana meM bar3A Azcarya ho rahA hai ki Apa yahA~ kyoM rahate haiM ? taba supratiSTha ne kahA, dhanadeva ? isa ko kahane se kyA lAbha ? buddhimAna ko apanI ThagAI aura apane Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) apamAna ko prakAzita nahIM karanA cAhie / phira bhI ApakI prArthanA viphala na ho isalie maiM kahatA hU~, Apa ekAgracitta hokara suneM, nitya pramudita strI-puruSoM se ramaNIya aneka gA~voM ke samUha se yukta, bahuta dinoM meM varNana karane lAyaka aMga nAma kA eka deza haiM, usa aMga deza meM amarAvatI ke samAna RddhizAlI svacakra paracakra ke upadravoM se rahita karaverA se rahita nagaroM meM zreSTha siddhArthapura nAma kA eka nagara hai, usa nagara meM madAMdha zatru rUpa hAthI ke kapola sthala kA bhedana karane meM kuzala zaMkha ke samAna unnata grIvAvAlA sugrIva nAma ke eka rAjA haiN| samasta aMtaHpura meM pradhAna suMdara zArada caMdra biMba samAna mukhavAlI anupama buddhizAlinI kamalA nAma kI unakI rAnI thii| usa kamalA rAnI ke sAtha viSayasukha kA anubhava karate hue tathA pUrvabhava ke puNyarUpI vRkSa se samarpita rAjya kA pAlana karate hue rAjA kA usa rAnI se maiM putra utpanna huaa| aura vidhipUrvaka merA nAma supratiSTha rakkhA gayA, pA~ca dhAiyoM se pAlana kiyA jAtA huA, kramazaH bar3hatA huA aura mAtA-pitA ko AnaMda detA huA maiM pA~ca varSa kA huaa| isI bIca bhUmaMDala ko saMtapta karanevAlI grISma Rtu vyatIta ho gaI, bhUmaMDala zItala ho gayA aura meMr3haka cAroM ora bolane lage. vega se bahatI huI nadiyoM ke kalakala zabdoM se dizAe~ baharI ho gaIM aura garajate hue ghane bAdaloM ko dekhakara mayUro kA samudAya nAca rahA thaa| vikasita phUloM se zobhita kadaMba ke vRkSoM se sArA vanakhaMDa birAjita thA aura kuMda mogarA Adi vividha phUloM se nikalI sugaMdha se vAyu surabhita ho gaI thii| kinAre para baiThe bAlakoM se, banAe gae bAlU ke maMdiroM se ramaNIya, jisameM kisAnoM se jote gae baila paMka se lipta the, Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (23) harSa ke kAraNa sAmAnya janatA jisa samaya atyaMta prasanna thii| dhAna se lahalahAtI khetoMvAlI, kIcar3a se duHsaMcAra mArgavAlI varSA Rtu AI, isa prakAra navIna varSA Rtu prApta hone para eka samaya rAjA sugrIva bhojana ke bAda caMdana lipta dehavAlA komala bArIka aura nirmala vastra pahanakara panavaTTI hAtha meM lie rAnI ke mahala meM praviSTa huA / sAta maMz2ilavAle prAsAda ke Upara kI maMjila para rAjA ArUr3ha huA, rAnI ke dvArA vinaya dikhalAne ke bAda bahumUlya Asana para baitthaa| kucha dera taka hAsya-vinoda karane ke bAda sapheda cAdara se AcchAdita zayyA para so gayA / sajala bAdala ke garjana se rAjA kI nidrA ur3a gaI aura rAjA uThakara gavAkSa meM rakkhe hue takie ke sahAre baiTha gayA / rAjA ke Asana ke eka bhAga meM rAnI bhI Akara baiTha gii| harSa se romAMcita hokara rAjA ne kahA, priye ? mere saMgama se ullasita manohara payodharavAlI tumhArI taraha bAdala saMgama se uttara dizA bhI ullasita manohara payodharavAlI hokara zobhatI hai| priye ? bAdaloM ke bIca camakatI huI bijalI tumhAre netroM kI capalatA aura tumhAre kezoM kA anukaraNa kara rahI hai, priye ? ina iMdragopoM ke cAroM tarapha ghUmane se maiM mAnatA hU~ ki varSArUpI lakSmI cUra-cUra hokara pRthivI para bikhara gaI haiM, varSAkAla rUpI rAjA ke nava saMgama hone se bhUmirUpI strI ko hare-hare aMkura ke bahAne romAMcita ho AyA hai| sUrya ne apanI kaThora kiraNoM se isa pRthivI ko saMtapta kara diyA hai, isI se krodhita hokara bAdaloM ne mAno sUrya ke kiraNa vistAra ko roka diyA hai, " merA Agamana hone para bhI virahiNI striyoM ke hRdaya TUka-TUka kyoM nahIM ho gae" yaha socakara varSAkAla mAno bijalI ke prakAza ke bahAne Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . (24) krodhapUrNa dRSTi se dekhatA hai / merA Agamana ho gayA hai phira bhI tuma apanI priyatamA ko chor3akara kyoM cale ? isa prakAra garajate hue kupita bAdala pathikoM ke hRdaya ko AMdolita kara rahe haiM / dhavalabalA kA rUpa, dAr3hovAlA bijalI rUpa-caMcala jIbhavAlA kRSNa zarIravAlA varSAkAla rUpa pizAca pathikoM kA pIchA kara rahA hai, priye ? dekho, iMdradhanuSa se nikalI dhArA rUpa bANoM se viyogiyoM ke hRdaya ko bIMdhatA huA yaha varSAkAla kevala pA~ca bANavAle kAmadeva kA mAno upahAsa kara rahA hai, isI bIca rAnI prasanna hokara rAjA se kahatI hai ki he svAmin ? yaha varSARtu sabhI RtuoM meM zreSTha hai kyoM ki kevala virahiNI striyoM ko chor3akara kAmI / pAmara, bachar3e, vRkSalatA Adi saba jIvoM ko sukha pahu~cAtI hai, rAnI kI bAta sunakara thor3A muskurAkara rAjA kahatA hai ki devi ? yaha bilakula satya hai ki sukhI loga jagata ko sukhI dekhate haiM " tuma to svayaM sukhI ho ataH saMsAra ko sukhI mAna rahI ho, devi ? puNyavAnoM ke lie saba Rtue~ sukha kA kAraNa hotI haiM aura puNyahInoM ke lie varSA Rtu bhI duHkha kA kAraNa hai, suMdarI ? dekho-dekho| isa arddha AcchAdita jIrNa-zIrNa jhoMpar3I meM varSA kI dhArA se pIDita bicAre garIba bAlaka ro rahe haiM, bAra-bAra patnI ke vacana se prerita bicArA garIba varSA kI dhArA se pITA jA rahA hai, usake roMgaTe khar3e ho gae haiM, ThaMDhI havA se zarIra sikur3a rahA hai, phira bhI vaha daridra puruSa apanI kuTiyA kI marammata kara hI rahA hai, bhArI varSA kI dhArAoM se pIDita usa gadhe ko to dekho| jisake donoM kAna nIce jhuka gae haiM aura TUTe maMdira ke kone meM khar3A hai, priye ! usa sUne ghara meM choTe se cUlhoM meM ThaMDa se ThiThuratI huI aura khara-khara khaDDA khodatI huI usa kutiyA ko dekho, Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (25) jaladhArA se pIr3ita usa bUr3he baila ko dekhA jo IryA samiti meM rahe muni kI taraha pRthvI ko dekhatA huA dhIre-dhIre jA rahA hai / sevAla ke samAna harI bhUmi para jagaha-jagaha phisalate hue tathA lakar3I ke sahAre idhara-udhara bhIkha mAMgate hue usa garIba raMka ko to dekho, rAjA isa prakAra rAnI se kaha rahA hai, itane meM vasudatta nAmaka kaMcukI namaskAra karane ke bAda isa prakAra kahane lgaa| svAmin ? caMpAnagarI ke zrI kIrtivarmA rAjA ke pAsa bhejA gayA dAmodara nAma kA dUta AyA hai, Apake darzana ke lie dvAra para khar3A hai, aba ApakI jaisI AjJA, yaha sunakara rAjA dRSTi se hI rAnI se bidA lekara uThakara sabhA-maMDapa meM AyA / itane meM ekAeka bijalI kA camatkAra huaa| sAtha hI bhayaMkara carDa-carDa zabda bhI huA, nara-nArI varga usa zabda ko sunakara bhayabhIta ho uThA / isake bAda rAnI ke ghara meM bhayaMkara hAhAkAra yukta zabda ko sunakara rAjA phira rAnI ke bhavana kI ora lauTa aayaa| dhardhara zabda se rotI huI rAnI kI dAsI ne kahA, rAjana ? anartha ? anartha ? rAnI bijalI se jala gaI / z2amIna para par3I huI prANa rahita rAnI ke zarIra ko dekhakara hAhAkAra karatA huA rAjA bhI mUrchita hokara pRthvI para gira gyaa| rAjA kI isa sthiti se parijana aura adhika rone lge| pAsa ke logoM ne zItala pavana Adi kA upacAra kiyA, mUrchA dUra hone para rAjA isa prakAra vilApa karane lage ki hA priye ! svAmini, jIvanadAyini ? vizAla netroMvAlI ? mere hRdaya meM nivAsa karanevAlI ! tuma mujhe chor3akara kahA~ calI gaI ? tumhAre itane sukomala zarIra para nirdaya vidhAtA ne kaise bijalI girA dI ? caMdana-kuMkuma Adi se lepa karane yogya tumhAre zarIra para mere pApa se vidhAtA ne bijalI girA dii| Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) devi ? tumhAre viraha meM nara-nAriyoM se bharA yaha nagara ujar3e hue nagara ke samAna tathA jaMgala jaisA dikhAI de rahA hai, devi ? tuma kahatI thI, " maiM Apake viraha meM nahIM jI sakatI hU~' to phira tumane mujha abhAge ko kaise chor3a diyA ? maiMne aisA kaunasA aparAdha kiyA hai jisase tuma ruSTa ho gaI aura bolatI nahIM ho, tumhAre Upara saba se adhika sneha thA isIlie to maiMne aMtaHpura kI sabhI striyoM ko chor3a diyA thA / maiM tuma meM itanA anurakta hU~, suMdari ? phira bhI tuma javAba nahIM detI ho, svAmini ? prasanna hoo- hoo aura mere sAtha bAtacIta karo, isa prakAra rAjA jaba karuNa vilApa kara rahe the dhanadeva ? maiM rotA huA unake pAsa pahu~cA, mujhe goda meM biThAkara eka bAlaka kI taraha z2ora z2ora se vilApa karate hue rAjA aura adhika rone lage ? itane meM maMtrI sumati ne rAjA se kahA ki deva ? rone se kyA ? rAnI kA agni saMskAra kIjie / rAjA ne kahA ki caMdana kI lakar3I bAhara maMgAo, kyoMki maiM bhI rAnI ke sAtha agni meM praveza karU~gA, maMtrI ne kahA ki rAjan ? Apa marane kA vicAra kyoM karate haiM ? yaha to kAyaroM kA kAma hai, Apa dhairya dhAraNa kareM, rAjana ? Apake marane se sAre deza para zatru rAjAo kA AkramaNa ho jAegA aura dUsarI bAta yaha hai ki supratiSTha kumAra abhI baccA haiM, deva ? Apake jIne para hI to deva brAhmaNa tapasvI aura garIba janatA inakI sabhI dhArmika kiyAe~ calatI haiM, eka strI ke lie Apa jaise uttama puruSa ko isa prakAra anucita kArya karanA ThIka nahIM hai, kyoM ki uttama puruSa to jagata ke svabhAva ko jAnate haiM, jaba nirupakrama zarIravAle bhagavAna RSabha deva kA bhI maraNa ho gayA to phira anya manuSyoM kI bAta ho kyA ? Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (27) zatruoM ko jItakara cha: khaNDa bhUmi ke svAmI bharata cakravartI kA bhI jaba maraNa ho gayA to sAmAnya mAnavoM kI bAta hI kyA hai ? apane parAkrama se zatruoM kI senA ko jItakara paidala senA Adi se apanI rakSA karanevAle zUravIra soma yaza aura Aditya yaza Adi bar3e-bar3e abhimAnI rAjA bhI jaba pApI kaThora yamarAja se mAre gae to phira sAmAnya logoM kI bAta hI kyA ? jina devoM kI utkRSTa Ayu taiMtIsa sAgaropama batAI gaI hai ve bhI jaba cyavana ko prApta hote haiM to phira sAmAnya prANiyoM kI ginatI kyA ? bhavanapati vyantara jyotiSka tathA vaimAnika deva bhI jaba cyavana ko prApta hote haiM to phira manuSya loka meM rahanevAloM kI kyA gnnn| ? ina tIna loka meM sukhasamRddha siddhabhavantoM ko chor3akara eka bhI prANI aisA nahIM jo mRtyu ke vaza meM na par3A ho, deva ? isa taraha sakala tribhuvana ko kAla kavalita jAnate hue bhI rAnI kI mRtyu se Apa bekAra kyoM zoka karate haiM, kevala rAnI kI hI mRtyu hotI to zoka karanA yogya thA kiMtu mRtyu to sAdhAraNa hai to phira zoka karanA, ronA vyartha hai, rAjana ? yaha jIvana atyaMta patale kuzAgra bhAga para laTakate hue jalabiMdu ke samAna caMcala hai, jIva nidrA lekara uTha jAtA hai yahI Azcarya kI bAta hai, rAjana ! isa prakAra jagata kI sthiti ko dekhakara rAnI-maraNa kA zoka karanA Apake lie yogya nahIM hai / isa prakAra sumati ke dvArA samajhAe jAne para rAjA ne rAnI kA agni saMskAra kiyaa| usake bAda kucha dina taka rAjA ne loka saMbhAvana Adi apanA Avazyaka kArya bhI chor3a diyA aura rAnI ke zoka meM graha se grasita kI taraha rahane lage / sumati Adi mantriyoM ne zoka chur3AnevAlI bAtoM se rAjA ko samajhAyA, jisase dhIre-dhIre rAjA zIka se mukta huA / mujhe Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) ATha varSa kA jAnakara atyaMta putra sneha se upAdhyAya ke pAsa mujhe kalAoM kA jJAna karAne lage, kalA kuzala jAnakara rAjA ne mujhe haz2Ara gA~va die aura mujhe dekha-dekhakara rAnI ke zoka ko bhalane lge| eka samaya rAjA sabhAmaNDapa meM virAjamAna the ki itane meM subhaga nAma kA dvArapAla praNAma kara unase isa prakAra kahane lagA / deva ? campApurI se kIrtidharma rAjA kA sAmaMta Apake darzana kI icchA se dvAra para khar3A hai, rAjA kI AjJA se vaha sAmaMta sabhA meM AyA aura praNAma kara ke ucita Asana para baiTha gayA / tAmbUla Adi se satkAra karate hue rAjA ne Ane kA kAraNa pUchA, taba vaha kahane lagA ki Apako yaha vidita hai ki zrI kIrtidharma campApurI ke rAjA hai jinakI nirmala kIrti dazoM dizAoM meM phailI hai, devAMganAoM ke rUpAtizaya ko jItanevAlI samasta strI samAja meM sanmAnita lokavikhyAta kIrtimatI unakI paTarAnI hai, usa rAnI kI saubhAgya vijJAna Adi se pUrNa pAtAlakanyA ke samAna suMdara kanakavatI nAma kI putrI hai, yauvana prApta hone para rAjakumArI kanakavatI ko bhUSaNoM se alaMkRta kara ke mAtA ne usake pitA ke pAsa bheja diyA tAki usake svarUpa ko dekhakara usake yogya vara kA anveSaNa kareM, rAjakumArI ne jAkara pitAjI ko praNAma kiyA, use goda meM viThAkara AliMgana karate hue rAjA ne kahA, putri ? ina sAmaMta-mahaMta rAjakumAroM meM jo tujhe iSTa lage usakA nAma batA, jisase ki maiM usake sAtha terA vivAha kara dUM, pitA kI bAta sunakara rAjakumArI ne lajjA se apanA mukha nIcA kara liyA, bAra-bAra pUchane para bhI jaba rAjakumArI ne uttara nahIM diyA taba pitA ko mAlUma par3A ki yaha bicArI lajjA ke kAraNa Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29) kucha kaha nahIM sakatI hai, ataH isake yogya vara kA anveSaNa mujhe hI karanA par3egA, eka kSaNa ke bAda kucha socakara rAjA ne kahA, putri ! maiMne tere anurUpa vara ko DhUMDha liyA hai, siddhArthapura kA rAjA sugrIva, jo ki merA ghaniSTha mitra hai, usako hI varaNa karo, deva ? pitA ke dvArA ApakA nAma sunate hI rAjakumArI harSa se romAMcita ho uThI, rAjakumArI ke bhAva ko jAnakara rAjA ne merI ora dekhakara kahA ki mahAbala ? tuma zubha tithikaraNa nakSatra meM kucha sainikoM ke sAtha paryApta dhanarAzi lekara kanakavatI ko svayaMvara ke lie sAtha kara ke siddhArthapura jaao| rAjA kI AjJA ke anusAra kanakavatI ko lekara maiM vahA~ se calA aura yahA~ se eka yojana ko prApta huaa| rAta bItane para kucha teja calanevAle ghor3e se Age Akara Apase yaha priya nivedana karane ke lie yahA~ AyA hU~ / deva ! mere Ane kA yahI kAraNa hai aba ApakI jaisI AjJA / rAjA ne harSita hokara apane parijana se kahA ki khUba dhUmadhAma ke sAtha kanyA kA nagara meM praveza kraao| parijanoM dvArA kanyA ko nagara meM lAe jAne para zubha muhUrta meM rAjA ne usake sAtha vivAha kiyA dhIre-dhIre vaha kanakavatI rAjA kI atyaMta vallabhA bana gaI, merI mAtA ke sthAna meM aba kanakavatI paTarAnI bana gaI, manuSya kA prema aisA hai ki vaha dezakAla kI dUrI se atyaMta premapAtra ko bhI bhUla jAtA hai, latA ke samAna samIpavartI ke Upara car3ha jAtA hai, kanakavatI ke Upara rAjA kA rAga itanA bar3hA ki aMtaHpura kI anya ramaNiyo se unakA citta itanA haTa gayA ki unake pAsa jAnA-AnA bhI baMda ho gayA ! isake bAda kanakaktI ko eka putra utpanna huaa| jisakA nAma 'suratha' rakkhA gayA / dhIre-dhIre vaha kumArAvasthA ko prApta huA / kanakavatI ne eka dina ekAMta Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30) meM rAjA se kahA ki deva ? mere putra suratha ko yuvarAja pada para kyoM nahIM abhiSikta karate haiM ? rAjA ne kahA ki supratiSTha jyeSTha putra ke rahate hue suratha ko yuvarAja pada para sthApita karanA ucita nahIM haiM / rAnI ne kahA ki maiM ApakI priyA hU~, ataH Apa mere putra suratha ko yuvarAja banAveM, rAjA ne kahA ki yaha bAta ThIka hai lekina sabhI sAmaMta-mahaMta supratiSTha ko adhika cAhate haiM / dUsarI bAta yaha hai ki vaha bar3A zaktizAlI hai, apamAnita hone para mere rAjya ko bhI le sakatA hai, isa para rAnI ne ha~sakara kahA ki isa parAkrama para vidhAtA ne Apako rAjA kaise banA diyA ? Apako to bhIla bananA caahie| jisase supratiSTha kumAra itanA zaktizAlI hai, isIlie to use pakar3akara jela meM DAla dIjie / aura mere putra suratha ko yuvarAja banAkara niHzaMka hokara raheM, rAnI ke vacana sunakara uttara die binA hI rAjA uThakara sabhA-maMDapa meM jAkara baiTha ge| devI kI bAta sunakara subhagikA nAmaka dAsI ne Akara mujhe jyoM kI tyoM kaha dii| dhanadeva? taba mere citta meM aisA vicAra AyA ki kyA kanakavatI ke kahane se pitAjI aisA kareMge ? striyoM ke vaza meM par3A manuSya na to pUrva sneha ko ginatA hai na nIti kA hI vicAra karatA hai aura na lokApavAda se DaratA hai aura na bhaviSya meM AnevAlI vipattiyoM se DaratA hI hai / isalie pitAjI jaba taka rAnI ke vacana se kucha karate nahIM usake pahale hI pitA ko mArakara maiM rAjya ko apane adhikAra meM kara lUM / athavA mujha vivekI ke lie aisA karanA ThIka nahIM hai, ataH pitAjI ko bA~dhakara kArAgRha meM DAla dUM, athavA suratha ke sAtha kanakavatI ko yamarAja ke mukha meM pahu~cA dUM? athavA donoM ko jela meM de dUM? athavA pahale dekhU ki pitAjI kyA karate haiM ? kyoM ki Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (31) pAnI ko dekhe binA jUte khola lenA ucita nhiiN| isake bAda priyatamA ke kathanAnusAra mere Upara pitAjI kA sneha kucha kama hone lagA kyoM ki kAna kA viSa bar3A bhayaMkara hotA hai, dUsare dina ekAeka rAjA ne kisI bahAne mere adhikAra ke eka hajAra gA~va mujhase chIna lie aura eka choTA-sA gA~va mujhe de diyA / krodha meM Akara maiMne pitAjI ko mArakara rAjya leM lene kA vicAra kara liyaa| phira maiMne socA ki mere pUrvajoM ne aisA pApakarma nahIM kiyA, to phira isa asAra rAjya ke lie maiM aisA kyoM karU~ ? rAgAMdha rAjA strI vacana se bhale hI anyAya kareM kiMtu mujha vivekI ke lie aisA karanA ucita nahIM / pitAjI ke dvArA kiyA gaya apamAna asahya hai, AtmahatyA bhI anucita hai aMtaH deza kA tyAga hI sarvottama hai, anya deza meM jAkara kisI dUsare rAjA kI sevA karanA bhI apamAnajanaka hI hogA, kyoM ki aisA karane se jahA~tahA~ loga merA upahAsa kareMge, phira mere lie vahAM rahanA bhI kaThina ho jaaegaa| isalie kucha vizvAsapAtra puruSa ko sAtha lekara kisI ekAMta samIpa pradeza meM jAkara rahU~ aura pitAjI ke marane ke bAda jaisA ucita hogA vaisA karUMgA, aisA nizcaya karake sAtha meM kucha priya parijana ko lekara sAmaMta maMtrI nagara nAyaka rAjA Adi se ajJAta hI meM vahAM se nikala par3A aura isa siMhaguphA pallI meM rahane lagA / corI Adi kuMkarmoM meM nirata aneka bhIla mileM, unake sAtha rahatA huA abhI pallI pati rUpa meM raha rahA huuN| dhanadeva ! Apane jo pUchA thA ki ina bhIloM ke sAtha Apa kyoM rahate haiM ? isa kA uttara maiMne saMkSepa meM de diyA / Azcaryacakita hokara dhanadeva ne kahA ki pitA bhI apane putra kA isa prakAra apamAna karate haiM ! are ! are ! isa saMsAravAsa ko dhikkAra Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (32) hai| isa saMsAra meM koI bhI svArtha lekara hI priya hotA hai, kAraNavaza vaho priya zatru bhI bana jAtA hai / pAramArthika dRSTi se dekhane para to saMsAra meM na koI priya hai, na zatru / na mAtA, na pitA sabhI loga svArtha meM par3e haiN| svArtha kI pUrti na hone para pitA bhI vinIta se vinIta putra ko zatru ke samAna dekhane lagatA hai / isa saMsAravAsa ko sarvathA dhikkAra hai / kumAra? Apa hI mahAtmA haiM / Apane hI zAMti mArga ko prApta kiyA hai, Apa hI vivekI haiM aura Apase hI yaha pRthivI alaMkRta hai| pitA ke dvArA apamAnita hone para bhI dUsare anucita kArya ko na karate hue Apane deza tyAga kiyaa| yaha bahuta hI acchA kiyaa| snehapUrvaka vArtAlApa karate-karate pA~ca sAta dina bIta gae / taba samasta sArtha ko jAne ke lie atyaMta utsuka dekhakara dhanadeva ne vidA hone kI icchA prakaTa kI usane kahA, kumAra ? eka tarapha ApakA viyoga duHsaha hai, dUsarI tarapha sArtha jAne ke lie atyaMta utsuka hai, isalie mere lie eka tarapha bAgha aura eka tarapha nadIvAlI bAta caritArtha ho rahI haiM, isI kAraNa sajjana loga sajjana saMsarga ko bhI nahIM cAhate haiM kyoM ki viyoga se vidIrNa hRdaya kA dUsarA auSadha nahIM hai, yadyapi aisA vacana bolane meM merI jIbha samartha nahIM hai phira bhI maiM prArthanA karatA hU~ ki Apa mujhe jAne kI AjJA deM, dhanadeva kI bAta sunakara kucha vicAra karake dIrghasvAsa lekara duHkhapUrvaka supratiSTha isa prakAra kahane lagA ki aise sthAna para rahate hue hama ghara para Ae hue Apake jaise mehamAna kA kyA svAgata kara sakate haiM ? phira bhI maiM kahatA hU~, Apa merI prArthanA ko avazya mAneMge kyoM ki sajjana to dUsaroM ke kArya ko karanevAle hote haiM, taba usa pallIpati ne phailatI huI nirmala kiraNoM se daza dizAoM ko Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (33) prakAzita karanevAlI aneka guNoMvAlI eka zreSTha maNi dhanadeva ko upahAra rUpa meM dI / aneka lakSaNoMvAlI usa divyamaNi ko dekhakara vikasita netroMvAlA dhanadeva isa prakAra kahane lagA ki aisI zreSTha maNi manuSya loka meM saMbhavita nahIM, yaha to kevala devaloka meM utpanna ho sakatI hai / aisA nizcaya hone para bhI mere citra meM kautuka hai hI, ataH Apa kRpA kara batAie ki yaha maNi Apako kahA~ se prApta huI, taba supratiSTha ne kahA ki ApakA nizcaya bilakula ThIka hai, kyoM ki yaha maNi manuSya kSetra meM saMbhavita nahIM hai, yaha maNi devaloka meM utpanna hai, isakI prApti kA nidAna batalAkara maiM Apake kautuka ko dUra karatA hU~, Apa ekAgracitta hokara suneM, kisI samaya prAtaHkAla hote hI hAtha meM dhanuSabANa lekara sAthiyoM ke sAtha zikAra ke lie calA, yahA~ se do kosa uttara ghane pattoMvAle vRkSoM se vyApta eka vana meM jaba pahu~cA to ekAeka AkAza meM z2ora-z2ora zabdoM se rotI huI eka strI ko sunA, vaha isa prakAra bolatI thI ki he priyatama ! mere kAraNa Apa kitane bar3e saMkaTa meM par3a gae haiM, Aryaputra ? maiM Apake viraha meM jIvita nahIM raha sakatI huuN| usake bAda kisI puruSa ke atyaMta kaThora zabda suneM, jo kaha rahA thA ki mere vaza meM A jAne para aba tumako kauna sahArA de sakatA hai / usako sunakara mere mana meM atyaMta kutUhala utpanna huA, do-tIna kadama Age jAne para eka vananikuMja meM nahIM dikhate hue kisI manuSya kA duHkhasUcaka maMda-maMda rone kA zabda mujhe sunAI pdd'aa| usake bAda aura adhika kautuka se maiM usI tarapha calA aura eka vizAla U~ce sIdhe zemala ke vRkSa ko dekhaa| kevala dekhane se -3 - Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (34) hI bhaya denevAle, lAla-lAla A~khoMvAle, kAle zarIra se nikalanevAlI kAMti se AkAza ko bharanevAle, nirmala ratnoM kI prabhA se camakate hue mukhavAle, atyaMta krodha se apane phaNoM ko bAra-bAra phailAnevAle, laMbI caMcala hajAroM jivhAoM se bhayabhIta karanevAle / bhayaMkara krodha se bAra-bAra phaeNphakAra karanevAle sarpo se cAroM ora se ghire hue usa vRkSa ke nIce baiThe hue, eka divya AkAravAle puruSa ko dekhA / vaha atyaMta duHsahavedanAoM se bAra-bAra maMda-maMda huMkAra karatA huA, kaMThaparyaMta sarpo se lipaTA huA thaa| usako dekhakara maiM binA vicAre kAma karanevAle vidhAtA ko dhikkArane lagA, itane meM usane kahA ki vilApa karane se kucha phAyadA nahIM / tuma merI bAta to suno, merI cUr3A (coTI) meM camakIlI eka divyamaNi ba~dhI hai, vaha soM ko dUra karanevAlI hai| jisake prabhAva se ghora viSavAle ye sarpa mujhe iMsanA cAhate hue bhI DaeNsa nahIM sakate haiM, mAno inake mukha baMda kara die gae ho / ataH isa zreSTha maNi ko lekara jala se plAvita kara usa jala ko mere aMgoM para cipake hue sarpo para chiTako / hA~, kahate hue maiMne usa jala ko chIMTA, chIMTate hI saba sarpa tIkSNa agni se tapAe gae momapiMDa kI taraha vilIna ho ge| isake bAda prasannavadana vaha puruSa zItala vRkSa kI chAyA meM mere puruSoM dvArA racita komalapattoM se AcchAdita bichaune para baiTha gyaa| pahale usane hI mujhase pUchA ki Apa kahA~ se Ae haiM ? ApakA nAma kyA hai ? Apa kisa nirmala kula meM paidA hue haiM ? aura Apake pitA kA nAma kyA hai ? pUchane para maiMne sArA vRttAMta kaha sunAyA, jo maiMne Apako pahale kaha sunAyA hai !" vidyAdhara mocana nAma dvitIya pariccheda sa0 / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya - pariccheda usake bAda maiMne bhI usase pUchA ki bhadra ? Apako vyartha isa vipatti meM kisane DAla diyA ? usane duHkha ke sAtha laMbI sA~sa lekara A~sU bahAte hue kahA ki rAga se mohita cittavAloM ke lie isa saMsAra meM vipattiyA~ atyaMta sulabha haiM, ataH asaMyamI jIvoM ke lie yaha pUchane kI AvazyakatA hI nahIM hai, pUrva kRtakarma doSa se sabhI jIvoM ko sukha-duHkha milate rahate haiM, dUsarA to kevala nimitta hI hotA hai, taba maiMne kahA ki yaha ThIka hai, isa meM koI saMdeha nahIM, phira bhI maiM vizeSa kAraNa jAnanA cAhatA hU~, merI bAta sunakara usane kahA ki suMdara ? yadi Apako Agraha hai to maiM kahatA hU~, Apa dhyAnapUrvaka suneM / isI bharata kSetra meM saba prakAra kI RddhiyoM se saMpanna vaitADhya nAma kA parvata hai, jisa para aneka vidyAdhara rahate haiM, jo cAMdI kA U~cA Dhera jaisA hai, jisakI kAMti cAroM ora phaila rahI hai, jisake jharane kI AvAz2a se dizAeM baharI ho rahI haiM, jisake bana meM madhupAna lobhI bhramaro kA madhura guMjana ho rahA haiM, jisakI bahatI huI nadiyoM kI kalakala dhvani dizAoM meM phaila rahI hai, jisa para jagaha-jagaha vidyAdharoM ke nagara zobhate haiM, ekAMta sthAna meM vidyAdhara vidyAoM kA sAdhana kara rahe haiM, jisake zikhara siddhAyatanoM se bhUSita haiM / jina meM pratiSThita jinabiMba kI pUjA ke lie Ate hue devoM se jisakA AkAza bhAga suzobhita hai, jisa para kAntA Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (36) sahita vidyAdhara saMgIta kara rahe haiM, sthAna-sthAna para cAraNa muniyoM ke dvArA dezanA se jIvoM ko pratibodhita kiyA jAtA hai, pUrva se pazcima sAgara taka phaile hue jisa parvata se bharata khaMDa ke do bhAga kie gae haiM, atyaMta vizAla dakSiNa aura uttara kI do zreNiyoM se jo atyaMta zobhAyamAna hai| usa parvata para dakSiNa zreNI meM vidyAdharoM se paripUrNa, vicaratI huI vidyAdhariyoM ke na pura ke jhaMkAra se zabdAyamAna, makara toraNAdi alaMkRta dvAra dezoMvAle vidyAdharoM ke bhavanoM se virAjita, tInoM loka kI lakSmI se paripUrNa ratnasaMcaya nAma kA eka nagara hai, jahA~ ke strI-puruSa atyaMta prasanna haiM / aura nagara ke sabhI guNoMse jo vibhUSita haiM, aneka jAtIya lAkhoM vidyAdharoM se paripUrNa jisa nagara meM sakala guNanidhAna pavanagati nAmaka zreSTha vidyAdhara rahate haiM, vijJAna-vinaya saMpanna pati meM anurakta, apane saurabha se pavana ko jItanevAlI bakulAvalI unakI bhAryA hai, usake sAtha viSayasukha kA anubhava karate hue unakA kAlakrama se maiM hI eka putra utpanna huaa| janmadina meM hI harSa se pitAjI ne harSa se isa prakAra vardhApanaka karAyA jisase nagara ke loga cakita ho gae, bArahaveM dina mAtApitA ne prasannatApUrvaka "citravega" merA nAma rakkhA / kucha barasa bItane para zubhatithi nakSatra meM pitAjI ne mujhe eka suyogya adhyApaka ke pAsa rakkhA / thor3e hI dina meM adhyApaka ke prabhAva tathA merI buddhi ke sAmarthya se maiM sabhI kalAoM meM nipuNa bana gyaa| pitAjI ne bhI AkAzagAminI Adi kaulika vidyAe~ sAdhana karane ke lie dI, kramazaH maiM yuvatiyoM ke citta ko haranevAle navayauvana ko prApta huaa| Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (37) eka dina samAna avasthAvAle apane mitroM ke sAtha aneka vRkSoM latAoM se bhUSita manohara udyAna meM gayA / unake sAtha krIr3AoM ko karate hue maiMne AkAza meM divya vimAna paMktiyoM ko dekhA / jinake ratnoM kI kAMti se AkAza camaka rahA thA, jo uttara dizA ko jA rahI thIM, aura jinameM devAMganAe~ suMdara gIta gA rahI thIM, unako dekhakara maiMne mitroM se pUchA ki caMcala kuMDala muktAphala se sapheda kapolavAle ye devagaNa kahA~ jA rahe haiM ? kucha ha~sate hue mere mitra baMdhudatta ne kahA ki vaitADhyavAsiyoM ke lie yaha bar3I prasiddha bAta hai ki siddhAyatanoM meM jinavaMdana ke lie devatA loga nitya Ate haiM to phira pUchane kI kyA AvazyakatA hai ? taba maiMne kahA, devatA loga Ate to avazya haiM / kiMtu Aja saba prakAra kI RddhiyoM se saMyukta atyaMta harSita hote hue jA rahe haiM, isIlie mitra ? maiMne pUchA haiM / isake bAda kucha socakara baMdhudatta ne kahA ki malayAnala se sugaMdhita, navIna pallavoM se ramaNIya vasaMta kA Agamana huA hai, aMta: siddhAyatanoM meM devoM kI yAtrA nikalI hai, dekho na mitra ? vasaMta ke Agamana hone se vRkSa calate hue malaya pavana se caMcala pattoMvAlI zAkhAoM ke dvArA mAno harSa se nAcate na ho / bhramaroM ke jhaMkAroM se mAno gAte na ho, vasaMta ko Ae dekhakara makaraMda se pIlI, sugaMdhita kusuma rUpa mukhavAlI vanarAjiyA~ ha~satI na hoM, nae pallavoM se hare-bhare vRkSoM ko dekhakara palAza kA mukha kAlA ho gayA hai / phalane kA samaya to dUra hai, khilane ke samaya meM hI inakA mukha kAlA ho gayA hai, yaha socakara pattoM ne ise isa prakAra chor3a diyA hai jisa prakAra pAtra vyakti kRpANa ko chor3a dete haiM, vana samRddhi ko dekhakara palAza kA mukha saMkucita ho gayA hai, dUsare kSudra loga bhI dUsare ke abhyudaya ko nahIM sahate haiM, itanA hI Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (38) nahIM, atyaMta lAla hotA huA yaha palAza pizAca kI taraha virahI logoM ko satAtA hai, vasaMta kI sahAyatA lekara kAmavyAgha bar3I nirdayatA se virahiNI striyoM kA vadha karane ko taiyAra ho gayA hai, koyala kaMjana hI usakA hAsa hai / Ama kI maMjariyA~ hI usake dA~ta haiM, usake dvArA pathikoM kI durdazA dekhakara namramukhI latAe~ kusuma ke A~sU se ro rahI hai, jagaha-jagaha palAza vRkSoM ke bahAne bhare pathikoM kI citAe~ jala rahI haiM, bhramara guMjana mAno jalatI citA kA zabda hai, vRkSa zAkhArUpa hAtha se mAno jharane dvArA pathikoM ko jalAMjali dete haiM / dhArmika loga aise samaya meM bhakti se zrIjinezvara deva darzana ke lie yAtrA karate haiM, isalie devatA loga bar3e samAroha se vaitADhya parvata para jA rahe haiM, taba maiMne kahA, mitra ! hama loga bhI siddhakUTa para jAkara bhaktipUrvaka zAzvata - sarvajJa pratimAoM ko praNAma karake apane jIvana ko saphala kareM, vidyAdharoM se kI jAtI huI jina yAtrA ko bhI dekheM, sabhI mitroM ne jyo hI svIkAra kiyA itane meM bala nAma kA merA dhAIputra vahA~ A pahu~cA, usane kahA ki citravega ! Apake pitAjI ne kahA hai ki ratna-saMcaya nagara ke sabhI vidyAdhara gaNa snAna vilepana karake suMdara veSa meM bar3I vibhUti se jina yAtrA meM siddhakUTa para cale haiM, isalie hama loga bhI cala rahe haiM, ataH tuma bhI Ao, jisase sAtha hI caleM, usakI bAta sunakara maiM apane ghara AyA aura mere mitra bhI apane-apane ghara Ae, snAnAdi kara ke dhUpa puSpAdi pUjA sAmAna lekara nagaravAsI sahita pitAjI ke sAtha talavAra ke samAna zyAmala gagana meM ur3ate hue kramaza: maiMne jina bhavana ko dekhA / usake dvAra deza para nirmala jala se bharI vApI meM paira dhokara apane mitroM ke sAtha jina Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (39) bhavana ke dvAra para rahe hue mAliyoM se aneka prakAra ke phUloM ko lekara vidhipUrvaka aMdara meM praviSTa huaa| jina bimboM kI pUjA kara ke caityavaMdana kara ke bAhara nikalakara vidyAdharoM ke bIca meM baiTha gyaa| kucha dera ke bAda mitroM ke sAtha kahIM vilAsinI striyoM kA nAca dekhatA thA, kahIM kaviyoM ke dvArA varNita jinezvara ke caritra ko sunatA thA, kahIM vINA kI madhura dhvani ko sunatA thA, kahIM aneka prakAra ke die jAte hue upahAra ko dekhatA thA / itane meM mAtula putra bhAnuvega mere pAsa AyA aura svAgata kara ke kahA ki bahuta dinoM ke bAda Apa dekhane meM aae| Apake pitAjI aura merI phuI bakulAvalI ye saba sakuzala to haiM na ? taba maiMne kahA ki saba kA kuzala hai aura ve saba bhI yahA~ Ae haiN| maiM unake sAtha hI AyA hU~, phira usake sAtha maiM mAtA-pitA ke pAsa gayA / unhoMne AdarapUrvaka usakA AliMgana kiyA, kuzala pUchA, usane kahA ki kisI vizeSa kAraNa se unakA (mere mAtA-pitA) kA Agamana nahIM huaa| usake bAda maiMne usase kahA ki jina-yAtrA samApta hone jA rahI hai, ataH Apa Aie aura hamAre mehamAna baneM, usane kahA, bAta ThIka hai kiMtu mere pitA citrabhAnu ne mujhe zIghra Ane ke lie kahA hai, ataH abhI Apa mere nagara ko hI caleM kyoM ki Apake mAmAjI bhI Apako dekhane ke lie bar3e utkaNThita haiM, usake aisA kahane para mAtA-pitAjI se AjJAlekara usake sAtha maiM kuMjarAvarta pahuMcA, citrabhAnu mujhe dekhakara atyaMta prasanna hue aura unhoMne kahA ki bahuta acchA huA jo tuma hamAre pAhuna hue| unase apanI sArI pravRtiyoM batalAIM, usake bAda bhojanAdi se nivRtta hokara rAta meM suMdara zayyA para so gyaa| vahA~ prAtaH kAla meM jaba kukkuTa Adi pakSI bola rahe the, maiMne eka apUrva svapna dekhA vaha svapnayaha thA ki "sapheda Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (40) phUloM kI eka manohara mAlA ko dekhakara usako lene kI icchA se maiM calA, jaba maiM kisI prakAra se bhI maiM usa mAlA ko le na sakA taba kisI mitra ne mujhe prApta karAI, maiMne jyoM hI use gale meM lagAnA cAhA, vaha mere hAtha se gira gaI, kahA~ calI gaI yaha maiM nahIM jAnatA hU~, usake viraha meM mujhe bar3A duHkha huA / "sUkha gaI thI phira bhI maiMne ise vikasita phUloMvAlI banAyA hai" " yaha kahakarakisI ne mere gale meM pahanA dI," itane meM aneka bAjAoM ke zabda se mizrita tUra kI AvAja sunakara merI nidrA TUTa gaI, harSa viSAda kArI usa svapna ko dekhakara maiMne mana meM socA ki isa svapna kA tAtparya kyA hai ? vaha mAlA kyA thI? koI vidyA bhI yAkoI sampatti thI? kisI ne dI, naSTa ho gaI, phira mujhe prApta ho gaI, svapna ke svarUpa ko jaba maiM nahIM samajha pAyA to uTha gyaa| prAtaHkRtya kara ke bhAnuvega ke sAtha prAsAda ke Upara citrazAlA meM maNimayI bhUmi para baiThA prAtaHkAla meM dekhe gae svapna kA svarUpa usase pUchA / vaha bhI jaba svapna ke svarUpa ko samajha nahIM pAyA, hama donoM svapna phala ke viSaya meM saMkalpa-vikalya kara hI rahe the itane meM bahamalya AbharaNoM ko dhAraNa kie hue suMdara veSa meM kahIM jAne ke lie taiyAra nagara ke logoM ko dekhA, maiMne bhAnuvega se pUchA ki ye loga kahA~ jA rahe haiM ? usane kahA, Aja madanatrayodazI hai, ataH madanodyAna meM madana kI pUjA ke lie ye loga vahIM jA rahe haiM, hama bhI calakara madana yAtrA dekheM, maiMne bhI svIkAra kiyaa| suMdaraveSa dhAraNa kara ke hama donoM bhI madanodyAna pahu~ce, krIr3A karatI huI kAminiyoM ke nUpura zabda se mAno vahA~ ke vRkSa suMdara gIta gA rahe the, koyaloM ke paMcamanAda navapalla vibhUSita vRkSa logoM ko apanI ora bulA rahe the, madhumAsa ko prApta kara vahA~ ke vRkSa mAno mata bane hue the, dhane vRkSoM se Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (41) maNDita atyaMta ramaNIya darzana mAtra se kAma utpanna karanevAle usa makaraMdodyAna meM jaba pahu~ce to ratisahita madanapUjA ke lie nagara ke logoM se bhare U~ce prAkAravAle madana maMdira ko dekhA, jahA~ mRdaMga baja rahe the / kAminiyoM ke gIta se kAmukajana AkRSTa hoM rahe the, apanI priyatamA ke sAtha kAmI loga kadalI vana meM kor3A kara rahe the, bAlikAe~ dolA para car3hI thIM, kucha loga jalakrIr3A meM vyasta the, eka-dUsare ke Upara pAnI kIcar3a uchAlate the, maMdira meM praveza kara rati yukta madana kA darzana kara ke hama donoM bAhara kI vedI meM baiThe, kumAra ? itane meM maiMne sakhiyoM ke bIca meM virAjamAna pAsa ke vRkSa meM dolArohaNa karatI huI navIna yauvata meM praviSTa apUrva sauMdaryavAlI eka yuvatI ko dekhA, pIna unnata dhana stanoM para uchalatI huI hArAvalI se vaha zobhAyamAna thI, tapAe gae sone ke samAna usakA varNa thA / vaNikuNDala se usake kapola maNDita the, vidhAtA ne use amRtamayI banAyA thaa| vaha logoM ke locana ko AnaMda denevAlI thI, usako dekhakara maiMne socA ki yaha manohara svarUpavAlI kauna hai ? kyA yaha nAgakanyA hai ? kyA vanalakSmI hai ? yA devaloka se cyuta koI devAMganA hai ? kyA manaviyukta zarIradhAriNI rati hai ? isa prakAra vikalpa karatA huA maiM use dekha rahA thA, vaha bhI snehapUrvaka mujhe dekhane lagI, maiMne bhAnuvega se pUchA, yaha kauna hai, kisakI strI hai ? kucha ha~sate hue bhAnuvega ne kahA ki isakI bAta karane se koI lAbha nahIM, caleM, yaha bhI atyaMta vakra dRSTi se ApakI ora dekhatI hai, aisI strI ko dRSTi par3ane se zarIra asvastha ho jAtA hai, aisI strI kRSTipAta se hI mana ko bhI hara letI hai, maiMne kahA ki yaha kevala parihAsa hai aura Apa to kucha dUsarA hI socate haiM, isa para Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (42) bhAnuvega ne kahA ki isI nagara meM atyaMta yazasvI amitagati nAmaka eka vidyAdhara hai, unakI bhAryA citramAlA hai / yaha unakI atyaMta guNavatI eka hI lar3akI hai, isakA nAma kanakalA hai / taba maiMne kahA, madana kI pUjA karanevAlI yaha kauna hai ? sakhiyoM ke bIca kathA kahatI huI yaha kauna hai ? isa taraha jaba maiMne pUchA taba usane kahA ki Apa mujhe kyoM ThagAte haiM ? billI ko kA~jI se kauMna Thaga sakatA hai ? ina praznoM ko pUchakara Apa merI buddhi ko mAra nahIM sakate haiN| kyA caTAiyoM se sUrya ko DhA~kA jA sakatA hai ? bhAnuvega ke aisA kahane para maiMne lajjA se apanA mukha nIcA kara liyA, yaha dekhakara bhAnuvega kucha alakSya jaisA ho gayA / usa samaya meM lajjA se apanI dRSTi dUsarI ora karatA thA phira bhI usIke mukhakamala para merI dRSTi par3a jAtI thI / anurAga taMtu se bedhI dRSTi logoM se bhare mArga meM bhI dhIre-dhIre priyajana para par3a hI jAtI hai, isake bAda caMcala nayana bANa se jarjara mere hRdaya meM kAma ke pA~coM bANa praviSTa ho gae / itane meM usakA sakhI-samUha apane-apane ghara ko calA, mujhe dekhatI huI vaha bAlA bhI unake sAtha calI, apanI gardana pIche karake snidha dRSTi ke dhAge se usane mere hRdaya ko khIMca liyA / jaba vaha merI dRSTi se bAhara ho gaI mere citta meM asahaya saMtApa hone lagA, bhAnuvega kI icchA se hama donoM ghara A gae / maiM Upara mahala meM jAkara apanI zayyA para so gayA, bhAnuvega mere pAsa baiThA thA / usane mujha se kahA ki Apa duHkhI kyoM haiM ? viSAdabharI lambI sA~sa kyoM chor3ate haiM ? Apa kA zarIra kyoM TUTatA hai / bhAr3a ke cane kI taraha Apa kyoM chaTapaTA rahe haiM ? kucha-kucha socakara Apa bekAra kyoM haMsa par3ate haiM ? nAnA rasamaya nATayakAvya kA abhinaya jaisA kyoM karate haiM ? Apa apane Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (43) mana kI bAta kyoM nahIM karate ? isa prakAra bahuta pUchane para kumAra ? maiMne kahA ki maiM nahIM jAnatA hU~ ki merA zarIra itanA asvastha kyoM hai ? ha~sakara usane kahA ki maiMne pahale hI kahA thA ki aisI striyoM kA darzana acchA nahIM hotA, usI ke netradoSa se Apako itanA saMtApa ho rahA hai / abhI ApakI pITha para hAtha phirAegI jisase Apako sukha milegA ? niHzvAsa lekara maiMne kahA ki maiM prANa saMkaTa meM par3A hU~ aura Apa bhAI hokara bhI maz2Aka kara rahe haiM | usane kahA ki jaba maiM ApakI sthiti ko jAnatA nahIM hU~, Apa svayaM bhI kucha batalA nahIM rahe haiM to maiM kara hI kyA sakatA hU~? maiMne kahA ki usase kucha kahA jAtA hai jo nahIM jAnatA hai Apa to jAnate hue bhI parihAsa kI bAteM karate haiM, isa taraha jaba hama donoM kucha-kucha bAteM kara rahe the itane meM gRhadAsI cUtalatA ne Akara kahA ki kanakalatA kI dAsI somalatA Apake darzana ke lie dvAradeza para khar3I hai / bhAnuvega ne usase kahA ki usako jaldI bhejo / somalatA AI aura usakA satkAra kiyA gayA, usane ekAMta karane ko kahA taba cUtalatA ko bAhara kara diyA, somalatA ne kahA ki Apa loga zaraNAgata vatsala haiM, mujhe bhayAnaka saMkaTa se bacAie, harSita hokara maiMne kahA, bhadre ? kyA saMkaTa hai ? usane kahA ki maiM kAma saMkaTa meM par3I hU~, taba kucha ha~sate hue bhAnuvega ne kahA ki tumhAre zarIra kI saMdhiyA~ zithila par3a gaI haiM / kAMti naSTa ho gaI hai, sabhI dA~ta TUTa gae haiM, bAla sapheda ho gae haiM, trivalI nIce laTaka AI hai| z2arA jarjarita tuma ko dekhate hI dUra bhAga jAyagA to phira tuma ko kAma se kyA bhaya hai ? taba usane kahA ki Apa ha~se nahIM jisa prakAra maiM kAma-saMkaTa meM par3I hU~ Apako batalAtI hU~ Apa suneM, udyAna se krIr3A karake kanaka Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . (44) latA jaba ghara AI to usakA mukha grasitacaMdra ke samAna thaa| taba maiMne usase pUchA ki putri ? Aja tU khinna kyoM hai ? usane kucha uttara nahIM diyA kevala vaha dIrgha niHzvAsa chor3ane lgii| usakI A~kheM azrujala se bhara gaIM, taba duHkhI hokara maiMne usakI sakhI haMsikA se pUchA, usane kahA mAtAjI ? Aja hama udyAna gaI thIM, madana pUjA karake jaba hama bAhara nikalI to bhAnuvega ke pAsa sAkSAt kAmadeva ke samAna mahAbhAga eka taruNa ko dekhA / unako dekhate hI isakI A~kheM nispaMda ho giiN| unake mukha kI ora dekhatI huI yaha ekadama citralikhita-sI ho gaI, unakI dRSTi apane Upara nahIM par3atI dekhakara vaha apane ko abhAgina jaisI mAnatI huI kucha socakara sakhiyoM se bolo ki isa Ama ke peDa meM dolA lagAkara kheleM, vaisA karane ke bAda pAsa kI sakhiyoM ko bhI z2ora-z2ora se bulAne lagI / tAtparya yaha thA ki mere zabda ko sunakara vaha merI ora dekhegA aura maiM kRtArtha ho jaauuNgii| taba maiMne parihAsa meM kahA, sakhi ? Apa z2ora-z2ora se kyoM bolatI haiM ? ve to kautuka meM magna haiM, Apako uttara nahIM deNge| merI bAta sunakara vaha kucha lajjita jaisI ho gaI, itane meM kAma suMdara usa taruNa ne isakI ora dekhA / dekhate hI kanakalatA bhaya aura harSa se apUrva rasa ko prApta ho gaI / apane ko kRtArtha mAnane lgii| usake zarIra meM romAMca A gayA / sakhiyoM kA AliMgana karane lagI, binA kAraNa ha~sane lgii| paira ke aMgUThe se bhUmi ko khodane lgii| kezoM ko bA~dhane lgii| kucha dera isa prakAra krIr3A karake kAma se saMtapta hokara yahA~ Akara aisI ho gaI, maiMne ha~sikA se pUchA, vaha kauna thA? usane saba samAcAra batalAyA / yogya sthAna meM putrI kA anurAga huA yaha socakara maiM usake pAsa gaI, maiMne usako dekhaa| Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (45) usakA mukhakamala kucha sapheda jaisA ho gayA thaa| vaha bichaune para leTI thii| laMbe niHzvAsa se usakA zarIra sUkha rahA thA / kisIkisI taraha prANa rakSA kara rahI thii| hAra caMdanapaMka kamalanAla kamalapatra aura adhika usake zarIra ko saMtapta kara rahe the, suMdara zayyA bhI aMgAra kI taraha use jalA rahI thii| pUchane para kucha uttara nahIM de rahI thii| zreSTha yoginI kI taraha dhyAna meM lIna thii| kevala Apake nAmamaMtra se use kucha AzvAsana mila jAtA thA / priya viraha se pIDita maraNAsanna use dekhakara usake duHkha se duHkhI hokara maiM Apake pAsa AI hU~, isalie suMdara ? jaba taka usa bicArI kI sA~sa samApta nahIM hotI usake pahale Apa use AzvAsana deM, jaba taka usake prANa nikala nahIM jAte taba taka Apa kucha upAya kreN| mara jAne para pIche Apa kyA kara sakeMge? usake vacana sunakara he rAjaputra ? maiMne usase kahA ki kanakamAlA kauna hai ? maiM to jAnatA bhI nahIM hU~, maiM to mehamAna hU~, sarvathA aparicita hU~ ataH isa viSaya meM bhAnuvega se pUcho, bhAnuvega ne kahA,maiM bhI kucha nahIM jAnatA hU~ taba vaha kucha ruSTa hokara bolI, bhadra ? Apa kitane nirdaya haiM, dRSTibANa se usake hRdaya ko bIMdhakara maraNAsanna banAkara Apa apane ko usa viSaya se ajJAta batalAte haiN| jo manuSya jahA~ rahatA hai usa sthAna ko bar3e Adara se bacAtA hai, Apa usake mana meM basate haiM aura usako hI jalAte haiM, usake hRdaya ko curAkara cora kI taraha apalApa kyoM karate haiM ? Apa isase chUTa nahIM sakate, kucha upAya kareM / taba maiMne usase kahA ki Apa hI upAya batalAe~, maiM kucha nahIM jAnatA huuN| usane kahA ki usake vizvAsa ke lie apanA citra yA patra bhejie, jisase vaha tatkAla prANa rakSA kreN| rAjaputra ? taba maiMne kamalinI patra isa Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Azaya kA patra likhA ki bhramara kA anarAga kevala kamala meM hI haiM anya phUloM meM nahIM, dUsare patte meM tAMbUlasahita usa patra ko rakhakara maiMne cUtalatA ke hAtha meM diyA / ve donoM vahA~ se giiN| kucha hI dera ke bAda cUtalatA vahA~ se AI aura usane kahA ki jaba maiM usake ghara para gaI to mattA macchitA pizAcagrasta kanakamAlA atyaMta viSasa avasthA meM par3I thii| jaba usakI sakhiyoM ne kahA ki citravega kI dUtI AI hai to Apake nAmAkSara ko sunakara use kucha caitanya AyA / vaha turaMta uThakara baitthii| mujhe dekhakara kucha lajjita jaisI ho gaI, maiMne use tAmbUla diyaa| usane saharSa liyA, phira usane pUchA ki yaha tAMbUla kisane bhejA hai ? maiMne kahA, saMdari ? Apake manohara priyatama ne bhejA hai, usane kahA, bhadre ? maiM to kanyA hU~ to phira merA priyatama kaise ? maiMne kahA ki jo ApakA priyatama hogaa| taba vaha kucha aspaSTa bolane lagI ki mujha abhAgina ke itane bar3e puNya kahA~ se ? jisakA darzana bhI durlabha hai vaha bhartA kaise hogA? itanA bolane ke bAda usakI A~kheM A~sU se bhara AIM aura niHzvAsa lekara vaha phira mUrchita ho gaI, taba usakI sakhiyoM ne mujha se kahA ki unake prema meM isakI jo avasthA ho gaI hai, jaisA tumane dekhA hai unase jAkara kaho aura phira unhoMne Apase kahane ke lie kahA ki yadi yaha kisI taraha Aja rAta jI jAtI hai to kala sabere yaha udyAna meM AegI vahA~ ve apanA darzana deM, yaha unake darzana se hI jIvita raha sakatI hai anyathA nahIM, unake kathanAnusAra maiM Apake pAsa AI hU~, cUtalatA kI bAta sunakara usake viraha meM merA saMtApa pahale se dviguNA bar3ha gayA, maiMne mana meM socA ki yadi vaha mere viraha meM saMtapta hokara maregI to isI nimitta se merA bhI maraNa hogA, athavA yadi use mere Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (47) Upara sneha thA to usane kucha uttara kyoM nahIM diyA? isase maiM mAnatA hU~ mere Upara usakA sneha nahIM hai, yadi nahIM hai to phira usake viraha meM merA mana kyoM bekAra jalatA hai, usako dekhanevAlI to merI A~kheM haiM to phira usakA viraha A~khoM ko nahIM jalAkara mana ko kyoM jalAtA hai ? isase to jo karma karatA hai vahI usakA phala bhogatA hai yaha bAta mujhe asatya lagatI hai| hRdaya ? ina A~khoM ko rone deM, tU kyoM vidIrNa hotA jA rahA hai ? itane meM bhuvanamaMDala meM ghUmane se zrAMta hokara sUrya astAcala para vizrAma karane gae / apanI kiraNoM se bhuvana ko isane saMtApita kiyA hai, yaha jAnakara astAcala ne apane mastaka se sUrya ko nIce Dhakela diyA / sUrya ke nIce girate hI krodha se lAla mukha kie saMdhyA A gaI, usake bAda dizAoM ko aMdhakArita karatI huI rajanI A phuNcii| jisameM tAre prakaTa the aura ulUkoM ke hu~kAra se jo atyaMta bhISaNa thii| kucha hI dera ke bAda aMdhakAra kA nAza karate hue mAninIjanoM ke mAna ko tor3anevAlA caMdra udita huaa| caMdra-pavana se viyogAgni atyaMta tIvra ho uThI, merA hRdaya sau gunA adhika jalane lgaa| taba maiMne socA ki amRtamaya hone para bhI caMdra usake viraha meM bijalI kI taraha kyoM jalAtA hai ? taba maiMne hRdaya se kahA ki durlabha jana ke sAtha tUne anurAga hI kyoM kiyA? jo sneha kare usake sAtha anurAga karanA cAhie jo dUra se hI jalAtI hai usameM terA anurAga kyoM? aba maiM apanI sthiti kisase batalAU~ ? kyA dina hogA jaba kamala komala usake hAtha kA sparza prApta hogA? usake sAtha vivAha kI bAta to dUra rahe usakA darzana bhI maiM durlabha mAnatA hU~ / merA jIvana bekAra hai, isa manuSyajanma se kyA lAbha ? jo usakA mukha bhI maiM nahIM dekha pA rahA hU~, athavA Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48) cUtalatA kI bAta se kala sabere usakA darzana hogA / yadi bhAgya sAtha degA to, virahAgni se saMtapta mere hRdaya ke lie usakA darzana hI auSadha hai, isa prakAra aneka vikalpoM se mujhe nIMda nahIM AI aura cAra pahara kI rAta haz2Ara pahara kI bana gaI / maiM mAnatA hU~, kevala usake darzana kI AzA se hI atyaMta duHkha meM bhI merA hRdaya vidIrNa nahIM huA hai / apanI zItala kiraNoM se bhI mere saMtApa ko dUra nahIM kara sake, isa lajjA se mAno caMdra astAcala ko prApta ho gayA / rAta bItane para pUrva dizA ekadama lAla ho gaI / kamalavana ko pratibodhita karane ke lie cakravAka daMpatI ko saMyukta karane ke lie sUrya kA udaya huA / isake bAda uThakara maiM prabhAta kRtya karane lgaa| priyA darzana kI AzA se, he supratiSTha ? usa samaya merA mana atyaMta prasanna thA / o O Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha - pariccheda isake bAda bhAnuvega ne Akara ha~sate hue mujha se kahA ki Apa cUtalatA ke vacanAnusAra udyAna jaaie| bar3I prasannatA se hA~ kahakara meM jAne kI taiyArI kara hI rahA thA ki itane meM mAMgalika tUra kI AvAz2a sunAI dI / maiMne bhAnuvega se pUchA ki turahI kahA~ baja rahI hai ? usane kahA ki maiM ThIka se to nahIM batA sakatA hU~ kiMtu mujhe lagatA hai ki amitagati ke ghara se AvAz2a A rahI hai / maiMne socA ki priyAsamAgama naz2adIka hone para bhI saMtApa kyoM bar3ha rahA hai ? aura bA~yA netra bhI kyoM phar3aka rahA hai ? ataH kucha kAraNa avazya honA cAhie, taba maiMne cUtalatA ko bulAkara usase jaldI patA lagAne ke lie kahA, vaha gaI aura eka kSaNa ke bAda hI A gaI, usakA mukhakamala malina thA, usane kahA ki amitagati ke ghara para itanI bhIr3a thI ki maiM aMdara jA nahIM kI, phira pUchane para baMdhudattA ne kahA ki gaMgAvarta ke rAjA zrI gaMdhavAhana ke putra nabhovAhana ko kanakamAlA dI gaI hai usIkA yaha varaNa mahotsava hai / sunate hI mAno mudgara ke AghAta se mUcchita hokara meM ekAeka pRthvI para gira par3A / karpUramizritajala tathA paMkhe ke zItala pavana ke upacAra se hoza meM Akara maiM socane lagA ki dRSTa vidhAtA kI kyA lIlA hai ? usane mere priyAsaMgama ke sAre manorathoM ko cUracUra kara diyA / manuSya kyA socatA hai aura - 4 - Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (50) daiva kyA kara detA hai ? kahA~ kanakamAlA ? kahA~ maiM ? aura kahA~ hama donoM kA pArasparika anurAga? duSTa vidhAtA ne saba kucha badala diyaa| usa duSTa kI yadi yahI buddhi thI usakA darzana hI kyoM karAyA ? aura jaba vaha anurAgiNI bana gaI to phira dUsare ke sAtha jor3ane meM use lajjA kyoM nahIM AtI? itanA hI nahIM, ina AMkhoM ke Upara vajra yA usase bhI kaThina koI ghAtaka vastu par3e jo ajJAtavyakti ke sAtha bhI saMbaMdha karA detI haiM, maiM nahIM jAnatA ki merA hRdaya abhI bhI usake prati anurAga ko kyoM nahIM chor3a detA ? avazya merA hRdaya vajra kA banA huA hai, nahIM to itane bar3e duHkha vahana karate samaya isa ke sau Tukar3e ho jAte, kumAra ! usake viraha meM duHkhI hokara maiM jaba isa prakAra citA kara rahA thA itane meM somalatA phira mere pAsa AI, vaha kucha prasanna dIkhatI thI, mere pAsa baiThI aura mujhe duHkhI dekhakara bolI ki suMdara ? usake varaNa kI bAta sunakara Apa udAsa kyoM ho rahe haiM ? Apa merI bAta suneM, maiMne kahA, somalate ! kyA aba bhI mere mana meM kucha AzA hai jo tuma isa prakAra bolatI ho ? usane phira kahA ki Apake viraha meM kanakamAlA ko mUcchita dekhakara cUtalatA ko Apake pAsa bheja diyA thaa| kanakamAlA ko sakhiyoM ne Apake samAgama kI bAtoM se bahuta AzvAsana die phira bhI vaha becArI kSaNa-kSaNa meM macchita hotI rahI, vaha kabhI uThatI thI, kabhI hu~kAra karatI thI, kabhI gAtI thI, kabhI ha~satI thI, kabhI DaratI thI, usakI sthiti se ciMtita hokara maiMne jAkara usakI mAtA citramAlA se usakI sArI bAteM kaha dIM, mere sAtha hI Akara guptarUpa se usakI mAtA ne usake svarUpa ko dekhA aura usane kahA, putri ? terA mukha itanA udAsa kyoM hai ? tU kyoM mere sAtha Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (51) bAta bhI nahIM karatI ? yaha kArya kaThina nahIM hai, tU viSAda chor3a, citrabhAnu to hamAre adhIna ke haiM, tU kumArI hai, citravega rUpa se kalA se sarvathA yogya hai, usake Upara yadi terA anurAga huA to yaha anukUla hI hai aba tujhe ciMtA karane kI kucha z2arUrata nahIM, kiMtu tere pitAjI gaMdhavAhana vidyAdhara rAja ke pAsa gaMgAvarta gae haiN| ve vahA~ se Ate haiM taba bar3e samAroha ke sAtha terA vivAha karAU~gI / caitra mahInA bIta rahA hai, zIghra hI vivAha - lagna AegA, tU udvega chor3a, isa prakAra mAtA ke AzvAsana se vaha kucha svastha huI aura usakI mAtA vahA~ se uThI / itane meM usake pitA amitagati gaMgAvarta se Ae, parijana ne vinaya kiyaa| snAna, bhojana ke bAda ve jaba Upara mahala meM baiThe taba citramAlA ke sAtha maiM bhI vahA~ gaI, kuzala - pravRtti pUchane ke bAda citralekhA ne kanakamAlA kI sArI bAteM unase batalAIM, sunate hI unakA muMha ekadama kAlA ho gayA, unhoMne kahA, mere Upara bar3A saMkaTa A gayA / citramAlA ne pUchA priyatama ! saMkaTa kA kAraNa kyA he ? amitagati ne kahA, priyata me ? rAjakArya se maiM yahA~ se gaMgAvarta pahu~cakara sabhA meM zrI gaMdha vAhana vidyAdhara rAja ke pAsa baiThA aura vinayapUrvaka rAja kArya batalAyA / itane meM eka vidyAdharakumAra ne sabhA meM praveza kiyA aura praNAma kara ke kahane lagA, deva ? vidyAdharacakravartI Apake pitA suvAhana jinheM sarva vidyAe~ siddha thIM, jo surAsuramanuja loka meM vikhyAta the, vidyAdhara rAjalakSmI kA anubhava kara ke apane pada para Apako sthApita kara ke sAMsArika vibhUti kI asAratA jAnakara jinhoMne citrAMgadamunivara ke pAsa zrI RSabhadeva jinezvara prarUpita sarvaviratirUpa cAritrya grahaNa kiyA, guru ke pAsa abhyAsa kara ke jo sarvazAstrajJAtA baneM / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __(52) jo sarvadA chaTTha aTTham dazama Adi mAnAprakAra ke tapa meM tatpara the, ve Apake pitA suravAhana vidyAdhara munivara Aja vaitADhya ke citrakUTa zikhara para Ae haiM, unheM Aja lokAloka prakAzaka kevalajJAna utpanna huA hai, usakI bAta sunakara gandhavAhana rAjA atyaMta prasanna hue aura apane zarIra ke sabhI vastra-AbhUSaNa usako pahanAkara koSAdhyakSa ko Adeza dekara sAr3he teraha karor3a sonA mohara prItidAna dilvaayaa| usake bAda rAjA vidyAdharoM ke sAtha pitAjI kI vaMdanA ke lie cale, unake pIche vidyAracita zreSTha vimAna para car3he parijana tathA suMdara veza vibhUSita nAgarika bhI cale, municaraNa kI vaMdanA ke lie maiM bhI unake sAtha calA, vahA~ pahu~cane para caturvidha devanikAya ko citrakUTa para utarate dekhakara rAjA atyaMta prasanna hue| bar3I .zIghratA se unake pAsa pahu~cakara tIna bAra pradakSiNA kara ke bhakti ke sAtha namaskAra kara ke unakI stuti kI, unake pAsa kI bhUmi para baiTha ge| itane meM paropakAra parAyaNa kevalI bhagavaMta ne gambhIvANI meM dezanA prAraMbha kI ki karmAdhIna jIvoM ke lie manujatva atyaMta durlabha haiM, yaha zarIra roga zoka vyAdhi kA maMdira hai, manuSyoM kI lakSmI pavana se caMcala dhvaja vastra ke samAna atyaMta caMcala hai, viSayasukha pariNAma bhayaMkara tathA naraka meM kAraNa hai, mithyA vikalpa se jIpoM ko saMsAra sukhamaya pratIta hotA hai, mRtyu jIvoM kA satata apaharaNa karatI hai, ataH he bhadra ? kevali prarUpita dharma ko chor3akara jIvoM ko bacAnevAlA koI anya tattva nahIM hai, ataH durlabha manuSya bhava prApta kara bhAgavatI dIkSA lekara karmazatruoM kA vinAza kara ke mokSa ko prApta kreN| Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (53) isa prakAra kevalI kI dezanA sunakara hAtha jor3akara gaMdhavAhana rAjA ne kahA, bhagavaMta ? ApakA vacana sarvathA satya hai, maiM apane putra nabhovAhana ko vidyAsahita rAjya dekara gRhavAsa kA tyAga karatA hU~ / isake vAda avasara pAkara praNAma kara ke maiMne haagra pUchA ki bhagavan ? vijJAna rUpa sampanna prANoM se bhI adhika pyArI kanakamAlA nAma kI mujhe eka hI putrI hai, usakA hRdayavallabha svAmI kauna hogA ? mere mana kI zAMti ke lie mujhe batalAe~ ki kauna vidyAdhara usakA pANigrahaNa karegA ? aisA pUchane para kevalI ne kahA, bhadra ! isa sAdhAraNa bAta ke lie ciMtA kyoM karate ho ? tumhArI putrI kA bhartA vaha hoMgA jo isa vaitADhya parvata para vidyAdharacakravartitva kA pAlana karegA / tumhArI putrI usakI sakala aMtaHpura meM pradhAna prANapriyA mahAdevI ( paTarAnI ) hogI / kevalI ke vacana ko sunakara mujhe bar3A AnaMda huA, itane meM muni kI vaMdanA kara ke rAjA uThe, usake bAda rAjA ke sAtha usI nagara meM AyA / rAjA ne bar3e prema se kahA ki lokamaryAdA ke anusAra atyaMta priya hone para bhI lar3akI to kisI ko denI hI hogI, isalie Apa apanI putrI mere putra nabhovAhana ko dIjie jisase ki vivAha vidhi sampanna kara ke nabhovAhana ko apane pada para rakhakara maiM pitAjI ke caraNoM kI sevA meM laga jAU~, usake bAda maiMne kahA ki putrI kI to bAta hI kyA mere prANa bhI Apake adhIna hai / vaha lar3akI bhI kitanI bhAgyazAlinI hogI jo ApakI putravadhU hogI / kevalI ke vacana se bhI aisA hI lagatA hai kyoM ki Apake putra ko chor3akara dUsarA isa vaitADhya para vidyAdhara cakravartI hogA hI kauna ? merI bAta sunakara rAjA kA mukhakamala prasanna ho gayA aura usane somayaza jyotiSI ko bulAkara Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (54) vivAhalagna nikAlane kA Adeza de diyA, jyotiSI ne vaizAkha zulka paMcamI kI rAtri meM vivAha kA suMdara lagna batalAyA / taba maiMne rAjA se kahA ki mujhe jAne kI AjJA dIjie jisase ki apane nagara jAkara maiM vivAha kI taiyArI karU~, priye? unase AjJA lekara unake maMtrI caMdrayaza Aditya yaza ke sAtha maiM yahA~ AyA hU~, ve loga bhI kanakamAlA varaNa ke lie mere sAtha hI A gae haiM, kala prAta:kAla kanakamAlA kA varaNa hogaa| aisI sthiti meM kanakamAlA eka hI atyaMta priya putrI hai, isakA anurAga citravega meM ho gayA hai, isakA manonukUla vivAha yadi maiM nahIM kara pAtA hU~, to merA jIvana bekAra ho jAtA hai / udhara rAjA ne bhI bar3e upacAra se kanakamAlA kI yAcanA kI hai aura maiMne bhI unakA vacana mAna liyA hai, aba maiM apanI bAta badala nahIM sakatA hU~, priye ? yahI mere saMkaTa kA kAraNa hai, unakA bAta sunakara citravega ? merI svAminI citramAlA kA bhI makha malina ho gayA, phira usane kahA ki mujhe to aisA lagatA hai ki citravega ke viraha meM kanakamAlA avazya maregI, kyoM ki usake sAtha vivAha kA AzvAsana dene se hI to vaha abhI taka jI rahI hai, amitagati ne kahA ki aisI sthiti meM maiM kyA karU~ ? lar3akI nahIM dene se rAjA atyaMta ruSTa ho jAe~ge jisase merI bar3I hAni hogii| isa vaitADhya parvata para merA rahanA bhI bhArI ho jAegA, dUsarA aniSTa bhI ho sakatA hai, itanA hI nahIM vaha balapUrvaka bhI lar3akI le sakatA hai isase to prema se svayaM lar3akI de denA acchA hogaa| agara citravega ke sAtha isakA vivAha karAtA hU~ to citravega bhI mArA jAyagA aura hama bhI mAre jaaeNge| isalie suMdari ! Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (55) dUsarA vikalpa chor3akara kanakamAlA se kaho ki vaha citravega kA moha chor3a de ! dUsarI bAta yaha hai ki vaha rAjakumAra kulIna priyaMvada, zUra, dhIra, tyAgI, pitA kI lakSmI se alaMkRta, rUpa yauvana, kalA, vidyA Adi se atyaMta guNavAna hai ataH usake sAtha hI kanakamAlA kA vivAha acchA hogaa| unakI bAta sunakara citramAlA ne mujha se kahA ki somalate ? aba isakA kyA upAya karanA cAhie ? maiMne kahA upAya to Apa hI jAnatI hogI kyoM ki usakA svarUpa Apane dekha liyA hai, phira usane mujha se kahA ki tuma jAkara usakA bhAva lo, vaha dUsare puruSa ko cAhatI hai nahIM ? itanA hI nahIM usake sAmane usarAja kumAra kI prazaMsA aura citravega kI kucha niMdA kara ke bhI use manAo / isa para maiMne kahA, svAmini ? kyA Apa apanI putrI kA svabhAva nahIM jAnatI haiM ? jisase mujhe yaha Adeza de rahI haiM, maiM to mAnatI hU~ ki dUsare ke sAtha vivAha karane kI bAta to dUra rahe, isa samAcAra ko sunate hI vaha mara jAegI, merI bAta sunakara atyaMta duHkha se rotI huI citralekhA ne kahA ki bhadre ! mere mana meM bhI yahI bAta AtI hai, hAya ! duSTa vidhAtA ne yaha kyA kara diyA ? isake bAda bar3e zoka se rotI huI priyA ko dekhakara amitagati ne kahA, suMdari ! rone se kyA hogA? mujhe bhI kyA du.kha nahIM hotA ? kitanA socane para bhI maiM dUsarA upAya nahIM dekha rahA hU~, ataH pariNAma kA ciMtana karo, rAjaputra ko lar3akI nahIM dene meM guNadoSa kA vicAra karo, dUsarI bAta yaha bhI hai ki kanakamAlA ko mAtA-pitA ke prati bar3A bahumAna hai, guNadoSa kA vicAra kara vaha hamAre vacana ke pratikUla nahIM clegii| itanA hI nahIM, mAtA-pitA ke vicAra se hI lar3akI kI zAdI kI Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (56) jAtI hai aura svayaMvara bhI karAyA jAtA hai, suMdara ? maiM mAnatA hU~, kAmadeva samAna suMdara usa rAjaputra ko dekhate hI kanakamAlA citravega ke prati anurAga chor3a degI aura hamArA saMkaTa bhI dUra ho jAegA / unakI bAta sunakara citrakalA ne mujhase kanakamAlA ko manAne ke lie Adeza diyA, acchA, kahakara maiM vahA~ se uTha gaI, caMdanA dAsI se maiMne pUchA ki kanakamAlA kahA~ hai ? usane kahA ki abhI Upara mahala se utarakara bagIce kI tarapha gaI haiM kiMtu unakA ceharA atyaMta malina thA, usakI bAta sunate hI maiM samajha gaI ki chupakara usane pitA kI bAta suna lI hai / ataH vahA~ jAkara jaba taka kucha aniSTa nahIM kara pAtI hai taba taka maiM jAkara rokUM / yaha socakara maiM bhI usI rAste se udyAna tarapha calI / vahA~ pahu~cakara usako DhU~Dhane ke lie idhara-udhara ghUma rahI thI, itane meM kadalI gRhamanohara usI udyAna ke eka bhAga meM ghane pattoMvAle tamAla gRha ke nIce baiThI huI usako dekhA / taba maiMne socA ki ghara chor3akara akelI yaha bagIce meM kyoM calI AI hai ? pitA kI bAta sunane ke bAda yaha kyA karatI hai ? yaha jAnane ke lie cupacApa kele ke stambha kI oTa meM chipakara maiM dekhane lagI, kumAra ! usake bAda jo huA so Apa sunie / lambI sA~sa lekara aba saMkalpa vikalpa se kyA / vidhAtA kI abhAgina kA usa priyatama ke sAtha jaba saMgama nahIM huA, itanA hI nahIM, darzana kI bhI AzA nahIM rahI to hRdaya ! tU phUTa kyoM nahIM jAtA ? pitAjI ke vacana sunane ke bAda bhI jo tU phUTa nahIM gayA, isase maiM mAnatI hU~, tU vajra se bhI adhika kaThora hai, mere hRdaya meM jo abhimAna thA ki mAtA-pitA kA mere Upara bahuta sneha hai, Aja vaha abhimAna bhI naSTa ho gayA kyoM ki yaha kArya sukhasAdhya vaha bolatI hai ki pratikUlatA se mujha Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (57) hI hai, yaha kahakara mAtAjI ne mujhe Thaga diyA / " tU jisako cAhegI, usI ke sAtha terA vivAha kara dUMgA " yaha kahakara bhI pitAjI ne Aja apanI bAta badala lI, to phira mere lie iSTa saMgama kI AzA hI nahIM raha jAtI / isa bAta ko jAnakara bhI hRdaya ? tU apanI AzA kyoM nahIM chor3a detA ? athavA pitAjI kA kyA doSa hai ? kyoMki ve to rAjA ke adhIna haiM bhRtyabhAva se bar3hakara duHkhadAyI aura ho hI kyA sakatA hai ? koI kAma se bhI adhika suMdara kyoM na ho ? kubera me bhI adhika dhanavAna kyoM na ho ? sAkSAta indra hI kyoM na hoM, maiM to apane hRdayavallabha ko chor3akara anya kisI ko bhI nahIM cAhatI hU~, hRdaya ! to tU apanA ciMtita kArya zIghra kyoM nahIM kara letA ? aisA kara lene se pitAjI ke Upara bhI doSa nahIM AegA aura mere viyoga-duHkha kA bhI aMta ho jAegA, isa prakAra marane kA nizcaya karake citravega ? vaha bAlA tamAla vRkSa para car3ha gaI / usake sAhasa ko dekhakara merA zarIra ka~pane lagA, mukha se AvAz2a nahIM nikalatI thI / zarIra kI saMdhiyA~ zithila par3a gaIM, usane tamAla vRkSa kI DAla meM uttarIya vastra se apanI grIvA ko bA~dhA aura bolane lagI ki mAtAjI ? maiMne bAlyakAla se jo Apako aneka kleza, die Apa usake lie kSamA kareMgI / pitAjI ? Apa bhI kSamA kareMge kyoM ki Apako bhI maiMne bahuta kaSTa diyA thA / somalate ? tU bhI kSamA karanA / sakhI varga ? jo kucha maiMne aparAdha kiyA ho, kSamA karanA / hRdayavallabha ? prANa tyAga karate samaya Apase maiM kucha prArthanA karatI hU~, Apa suneM, isa bhava meM mujhe ApakA saMgama prApta nahIM huA, ataH svAmin ? anya bhava meM bhI Apa hI mere vallabha hoM, yadyapi merA yaha vacana atyaMta niSThura hai, phira bhI Apase kahatI hU~ ki Apa mere hRdaya se nikala , Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (58) jAe~, nahIM to pAza se jaba kaNTha bedha jAegA to Apa usase nikala nahIM pAeMge, maiM mAnatI hU~ vidhAtA ko mujhe mArane kA dUsarA upAya nahIM thA, isalie hI ApakA darzana karAyA / vanadevatAe~ ? Apa se merI prArthanA hai ki ApakI kRpA se anya bhava meM mere vahI bhartA hoM, yaha kahakara jyoM hI vaha apane ko adhomukha karake marane ke lie taiyAra huI, itane meM ekAeka AkAzavANI huI ki bhadre ? yaha sAhasa mata karo vahI citravega terA bhartA hogA, usI lagna dina meM usake sAtha terA pANigrahaNa hogA, suMdari ? isa viSaya meM thor3A bhI viSAda mata kara, isa prakAra AkAzavANI hote hI usakA pAza TUTa gayA, AkAzavANI se hI merA bhaya chUTa gayA / aura svastha hokara maiM usake pAsa pahu~ca gaI, vaha lajjita ho gaI, maiMne kahA, putri? mAtA-pitA ko duHkha denevAlA yaha kAma tujhe karanA cAhie ? usane kahA mAtAjI? mere sAmane maranA chor3akara kyA dUsarA koI upAya thA? mujhe maranA acchA lagatA hai, ati duHsaha viraha kisI bhI taraha acchA nahIM, marane se viraha ke sAre duHkha samApta ho jAte haiM, taba maiMne usase sArI bAteM kaha dI, aura pUchA ki aba tU kyA karanA cAhatI ho ? usane lajjA chor3akara mujha se kahA ki isa janma meM anya puruSa ke hAthase merA hAtha nahIM laga sakatA / ha~sakara maiMne kahA ki devatA ke vacana se yaha bAta to siddha hI hai kiMtu tere pitAjI gaMdhavAhana se kaise chuTakArA pA sakate haiM ? itane meM phira AkAzavANI huI ki vikalpa mata karo, suno, somalatA jAkara isake pitAjI se kahe ki bahuta samajhAne para kanakamAlA bolatI hai ki pitAjI jo kucha karate haiM vaha mujhe sarvathA mAnya hai, unake lie jo acchA hogA vahI mujhe karanA cAhie / isake bAda vaha varaNa Adi ko harSa se svIkAra Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (59) kare, isoM meM iSTa prApti hogii| devatA ke vacana ko sunakara citravega ! hamAre citta meM bahuta saMtoSa huA, taba maiMne kahA, putri ? aba iSTa prApti meM saMdeha chor3akara kapaTa se bhI mAtA-pitA kA kahanA mAna / devatA kI bAta kisI se kahanA nahIM, nahIM to jAna lene para vaha rAjA kucha pratikUla kAma kara baitthegaa| saba se pahale tere vallabha kA aniSTa karegA / taba kanakamAlA ne kahA, yaha satya hai, isameM koI saMdeha nahIM, aba Apa isa kArya ke lie prayatna kareM, taba maiMne jAkara citramAlA se kahA ki bahuta samajhAne para vaha mAna gaI aura vaha kahatI hai ki pitAjI jo kahate haiM aura mAtAjI jo cAhatI hai maiM usako sarvathA mAnatI hU~, taba prasanna hokara citramAlA ne apane svAmI se kanakamAlA ko bAta batAI / ve atyaMta khuza ho gae aura unhoMne kahA ki hamArI bAta mAnakara usane pitAmAtA ke prati apanI apUrva bhakti dikhalAI hai, taba prAtaHkAla meM bar3e utsAha ke sAtha kanakamAlA kI varaNa-vidhi samApta huii| aisI sthiti meM kanakamAlA ke vacana se ApakI prasannatA ke lie maiM una bAtoM ko kahane ke lie Apake pAsa AI hU~, isalie suMdara ! varaNa kI bAta se Apa duHkhI na hoM, kyoM ki devatAvacana kabhI mithyA nahIM hotaa| kanakabhAlA ne kahalavAyA hai ki " nAtha ! Apako chor3akara isa janma meM maiM kisI ke hAtha se apanA hAtha nahIM lagAU~gI / devatA-vacana yadi satya huA to maiM prANadhAraNa karU~gI anyathA phira maraNa hI merA zaraNa hogA / he supratiSTha ! somalatA kI bAta sunakara mere citta meM kucha zAMti huI aura phira maiMne mana meM socA ki kevalI ke vacanAnusAra bhI pUrvabhava snehabaddhA hone se yaha merI bhAryA hogI kyoM ki darzanamAtra se hama donoM kA yaha pArasparika anurAga avazya pUrvabhava saMbaMdha ko Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (60) sUcita karatA hai| kiMtu mujhe Azcarya lagatA hai ki rAjaputra se varaNa ho jAne para phira merI bhAryA kaise hogI ? yaha socakara pAna dete hue maiMne usase kahA ki jo kucha hogA Apa dekheNgii| bahuta acchA / " kahakara vaha apane ghara calI gaI, isake bAda bhAnuvega ne kahA ki usa svapna kA kucha svarUpa mere mana meM AyA hai Apa suneM, yaha kanakamAlA hI mAlA thii| usameM rAga hI mAlA kA grahaNa karanA thaa| varaNa usakI aprApti thii| itanA to spaSTa hai, kucha aspaSTa svarUpa yaha hai ki- koI (mitra) upAya se Apako kanakamAlA arpita karegA, vaha phira Apake hAtha se calI jAegI aura Apa vipatti ko prApta kareMge / aMta meM phira koI use lAkara Apako arpita karegA / usakI bAta sunakara maiMne kahA ki Apake dvArA batalAyA gayA svapna kA svarUpa bilakula satya hai kiMtu usakI prApti atyaMta asaMbhava hai / taba usane kahA ki anukUla rahane para loka meM asaMbhavita vastu bhI saMbhavita bana jAtI hai / he supratiSTha ! usakI prApti kI AzA se usakI kathA karate-karate bahuta dina bIta gae / lagna kA dina bhI naz2adIka A gyaa| taba aneka vidyAdharoM ke sAtha apane baMdhuoM sahita vidyAdhara rAjaputra nabhovAhana vivAha ke lie pahu~ca gayA, vaha paMcamI tithi bhI A gaI / aparANha samaya meM mere mana meM vikalpa uThA ki kyA devatA-vacana mithyA hogA ? athavA usake anurUpa kucha nahIM dekhane se lagatA hai ki somalatA kI bAteM bilakula jhUTha nikalIM, isa prakAra ciMtana karane ke bAda vahA~ zAMti nahIM milane se maiM nagara se nikalakara usI udyAna meM gayA jahA~ maiMne use dekhA thA, jisa vRkSa meM dolA lagI thI vahA~ jAkara baiTha gayA aura maiM socane lagA ki aba mujhe kyA karanA caahie| mere dekhate merI priyA dUsare ke hAtha Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (61) calI gaI devatA-vacana kI AzA se kucha upAya bhI nahIM kiyA, aba abhI maiM kucha kara bhI nahIM sakatA hU~, yaha anurAga yoM hI TUTanevAlA nahIM hai, virahajanita saMtApa pratyeka kSaNa meM bar3hatA hai| durlabhajana meM jisakA anurAga hotA hai vaha palvala ke jala kI taraha avazya sUkhatA rahatA hai / priyA saMgama kI AzA TUTane para aba maiM apane mana ko kaise vyavasthita rakkhU ? kevala prANatyAga se hI viraha dukha: kI zAMti ho sakatI hai| yadyapi vivekI uttamapuruSa ke lie prANatyAga ucita nahIM phira bhI usake viraha meM maiM jI nahIM sktaa| ataH usakI dolA se pavitra isa vRkSa para car3hakara phA~sI lagAkara maiM prANatyAga kara letA hU~, yaha socakara usa vRkSa para car3hA aura gale meM pAza lagAkara maiM bolA ki re daiva ? tujha se yahI prArthanA hai ki anya janma meM aprApyajana meM sneha nahIM karanA, re daiva ? kevalI kA vacana, devatA kI vANI, vaha svapna, tUne saba ko asatya banAyA, yaha kahakara jyoM hI maiM nIce ko girA, itane meM kisI ne cillAkara mujha se kahA ki bhadra ! yaha anucita sAhasa mata karo, yaha to kAyaroM kA kAma hai, itane meM kisI ne Akara laTakate hue mere zarIra ko Upara uThAkara pAza kATakara zItala pavana kA upacAra kiyA, zItala jala, se sIMcakara saMpUrNa zarIra kA mAliza mardana kiyA, mUrchA TUTane para komala pallava kI zayyA para mujhe sulaayaa| isa prakAra aneka upacAra se hoza meM Ane para sAmane eka viziSTa AkRtivAle navayauvana sAkSAt kAmadeva ke samAna suMdara puruSa ko dekhA / usane Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahA, bhadra ? kyA takalIpha hai ? maiMne apanA galA dikhalAyA / saMvAhana se usane galA bhI ThIka kara diyA / pIr3A zAMta hone para svastha hokara maiM pallava racita zayyA para baiThA aura laMbI sA~sa lekara phira usI ke viSaya meM ciMtana karane lgaa| pAzavimocana nAma caturtha pariccheda samApta / 0 0 0 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamaM pariccheda bavA usake bAda AMsU bahAte hue kaireMtala para kepIna reveti / mukha mujhako dekhakara usane kahA, suMdara ! Apa jaise uttama puruSoM : ke lie Atmavadha karanA ucita nahIM, yaha kAma to pAmaroM kA hai aura kugati denevAlA hai / dUsare, Apa kauna haiM ? kyoM Apane aisA karanA cAhA thA ? Apa kyoM duHkhI haiM ? aura kyoM itane A~sU bahAte haiM ? laMbI sA~sa lekara maiMne kahA, suMdara ? isa viphala bAta ko kahane se kyA ? jisa bAta ko kahane se koI lAbha ho to use kahanA cAhie anyathA tuSa-khaMDana jaisI bekAra bAta bolane se kyA lAbha ? kArya naSTa ho jAne ke bAda usake viSaya meM kucha kahanA pAnI vaha jAne ke bAda baMdhA - bA~dhanA jaisA hai, maiM to asahya duHkha se mukta hone ke lie Atmavadha karane ke lie taiyAra thA / Apane mujhe kyoM roka diyA ? isalie aba phira Apa vighna na deM, taba usane kahA, bhadra ? Apa aisA mata kareM, Apa isakA kAraNa batalAie jisase ki usake lie kucha upAya kiyA jAe, taba maiMne zurU se lekara phAMsI lagAne taka kI bAta maiMne usase batalAI, usako sunakara supratiSTha ! usane mujha se kahA ki eka yuvatI ke lie Apa jaise nIti- kuzala uttama karanA cAhie kyoM ki jIte hue manuSya anubhava karate haiM / puruSa ko aisA nahIM kalyANa paraMparA kA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (64) dUsare, Apa to bar3e puNyazAlI haiM kyoM ki Apa to paraspara bAtacIta bhI kara sakate haiM, devatA - vacana se kucha AzA bhI hai, eka hI nagara meM rahate haiM, eka-dUsare ke bhAva ko jAna sakate haiN| maiM to aisA abhAgA hU~ ki usake darzana kI bhI mujhe AzA nahIM hai, phira bhI jItA hU~, bhadra ! maiM to apanI priyA ke nivAsa sthAna ko nahIM jAnatA hU~, taba maiMne kahA ki Apa apanA vRttAMta batalAie kyoMki Apa apanI priyA ke nivAsa sthAna ko bhI nahIM jAnate ? Apa kisa nagara meM rahate haiM ? yahA~ kisa kAma se Ae haiM ? taba usane kahA ki Apa sAvadhAnI se suneM aneka vidyAdhara-nagaroM se yukta isI parvata para uttara zreNI meM suMdaratrika catuSkavAlA, aneka udyAnoM se ramaNIya, atyaMta vizAla prAkAra suzobhita, iMdranagara jaisA suranaMdana nAma kA eka zreSTha nagara hai / usa nagara meM harizcaMdra nAmaka vidyAdhareMdra rAjya karate the, sabhI vidyAe~ jinake adhIna thIM, sabhI vidyAdhara jinake caraNakamala ko praNAma karate the, kamala dala ke samAna jinakI A~kheM thiiN| logoM ke nayana -mana ko AnaMda denevAle jo atyaMta zUra the, sUrya ke samAna jo tejasviyoM ke teja kA nAza karanevAle the, jinakA pratApa akhaMDita thA / madonmatta zatrurUpa hAthI ke lie jo siMhazAvaka jaise the, jo sabhI vidyAdharoM ke lie prasiddha tathA atyaMta yazasvI the, kamala samAna mukhavAlI nIlotpala patra ke samAna vizAla A~khoMvAlI, atyaMta kAMtimatI ratnavatI unakI bhAryA thI, usake sAtha trivargasAra viSayasukha kA anubhava karate hue unako usa bhAryA meM devakumAra jaisA eka putra utpanna huaa| jisakA nAma prabhaMjana rakkhA gayA / usake bAda asAdhAraNa rUpa lAvaNyavAlI baMdhusuMdarI nAma kI eka kanyA utpanna huI / kramazaH donoM prathama Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (65) yauvana meM Ae, paraspara atyaMta snehavAle una donoM meM eka dina ekAMta meM bAtacIta huI, prabhaMjana ne kahA ki terI prathama saMtAna mere prathama putra ko denA, una donoM kA paraspara saMbaMdha hama bar3e utsAha se kraaeNge| bhAI ke Upara atyaMta sneha hone se baMdhusuMdarI ne saharSa svIkAra kara liyaa| __idhara vaitADhya kI uttara zreNI meM saba RtuoM meM phalanephUlanevAle vRkSoM se suzobhita camaracaMcA nAma kA eka nagara hai, usa nagara meM kAmadeva se bhI suMdara kAminiyoM ke mana ko AnaMda denevAle atyaMta balazAlI bhAnugati nAmaka vidyAdhararAja haiM, vidyAdharendra harizcaMdra ne apanI putrI baMdhusuMdarI bhAnugati ko dI, aura bhAnugati ne bar3e prema se usake sAtha vivAha kiyA / usa suMdarI ke sAtha bhAnugati pA~coM viSayoM kA anubhava karate hue rAjya karate haiM, kucha dinoM ke bAda devI baMdhusuMdarI ko eka kanyA huI / jo apane rUpa se dizAoM ko prakAzita karatI thii| usakA nAma 'citralekhA' rakkhA gayA, usake bAda devI ne suMdara svapnoM se sUcita putra ko zubhatithi nakSatra meM janma diyA, jisakA nAma rakkhA gayA citragati / idhara harizcaMda rAjA sumukhanAmaka cAraNa zramaNa ke pAsa siddhi sukhadAyI jina dharma ko sunakara apane pada para prabhaMjana ko sthApita kara ke dIkSA lekara unhIM cAraNa zramaNa ke Azraya meM zrAmaNya kA vidhipUrvaka pAlana kara ke karma-samUha kA vinAza kara aMtakRta kevalI hue, pratApI vidyAdhararAja prabhaMjana niHzaMkabhAva se pitA se prApta rAjya ko bhogate haiM, sakala aMtaHpura meM pradhAna uttamakula meM utpanna kalaha~sI aura maMjUSA do rAniyA~ thIM, kalaha~sI ko jvalanaprabha nAma kA putra huA aura maMjUSA ko Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (66) bhI kanakaprabha nAma kA putra huaa| baMdhu suMdarI ne apanI putrI citralekhA ko yavAvasthA prApta dekhakara apane bhAI ke vacana ko smaraNa kara apane pati bhAnugati se apane bhAI kI bAta batalAI, bhAnugati ne apanI putrI citralekhA prabhaMjana ke bar3e putra jvalanaprabha ko dii| usane bhI bar3I prIti se usake sAtha vivAha kara ke apane nagara meM usako lAyA aura devaloka meM deva ke samAna usake sAtha viSayabhoga karatA hai| eka samaya vidyAdhararAja prabhaMjana AkAza meM caMdra ke samAna dhavala eka bhavana ko dekhakara socane lage ki yaha kitanA suMdara bhavana hai ? aisA hI suMdara jina-maMdira banavAtA hU~, jyoM hI maNikuTTima meM usa bhavana kA citra khIMcane ke lie taiyAra hue, itane meM pavana ke jhakore se vaha bAdala naSTa ho gyaa| yaha dekhakara ve socane lage ki manuSya kI lakSmI bhI isI prakAra caMcala hai| isa saMsAra ke rUpa-yauvana baMdhu sambaMdha Adi sabhI padArtha kSaNa mAtra AnaMda denevAle haiM, vastutaH saba anitya haiM / ataH saMsAravAsa ko dhikkAra hai, viSayAsakta jIva anitya vastu ko bhI nitya mAnate haiM yaha aviveka kI mahimA hai, jinavacana ko jAnate hue bhI kAmAsakta jIva Arambha parigraha meM rahate haiM, yaha mahAmoha kA mAhAtmya hai, isalie jineMdravacana ko jAnate hue bhI mere lie duHkhamUla saMsAra nivAsa kAraNa isa rAjya se kyA ? ataH sAvadha karma ko chor3akara maiM pravrajyA ke lie udyama karU~, dUsarI bAta yaha hai ki mere sabhI pUrvaja rAjA apane putroM ko rAjya dekara zrAmaNya pAlana kara ke sugati ko prApta hue haiM, to phira mujhe bhI aisA hI karanA caahie| yaha socakara rAjA pAsa ke vidyAdharoM se kahate haiM, itane meM caturjJAnI sughoSa nAmaka cAraNamuni bhavikoM ko pratibodha dene ke lie vahA~ Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (67) Ae, prabhaMjana rAjA jvalanaprabha ko rAjya aura kanakaprabha ko prajJapti vidyA dekara sudhoSa muni ke pAsa dIkSita hokara zrAmaNya pAlana meM lIna ho ge| jvalanaprabha citralekhA ke sAtha rAjalakSmI kA upabhoga karatA hai, vidhipUrvaka prajJaptividyA kA-sAdhana kara ke usa vidyA ke prabhAva se kanakaprabha atyaMta prabhAva zAlI bana gyaa| apane kula kI pratiSThA ko chor3akara apayaza durgatigamana Adi kA vicAra nahIM karate hue rAjalakSmI ke lobha se kanakaprabha ne bar3e bhAI jvalanaprabha se rAjya ko chInakara apane teja tathA sAmAdi ke prayoga se vidyAdharoM ko apane vaza meM kara ke jvalanaprabha ko apanI bhUmi se nikAla diyA / vaha apane zvazura ke pAsa camaracaMca nagara meM AyA, zvazura ne bahumAnapUrvaka apane nagara meM unakA praveza kraayaa| citralekhA ke sAtha usa nagara meM rahate hue unake bahuta dina bIta gae, eka samaya jvalanaprabha apane sAle citragati ke sAtha nagara se nikala kara suMdara vRkSoMvAle aneka upavanoM ko bhAraMDa cakravAka Adi aneka pakSiyoM se suzobhita svaccha jalavAle sarovaroM ko sapheda kAMtivAle parvata ke zikharoM ko dekhate hue kinnara mithunoM se alaMkRta kadalI gRha se zobhita koyaloM ke kalakaNTha se ramaNIya bhramaroM ke jhAMkara se madhura phalabhAra se nameM saikar3oM vRkSoMvAle eka vana nikuMja meM prApta huaa| vahA~ usane maMda-maMda pavana se AMdolita pallavoMvAle raktAzoka vRkSa ke nIce suvarNa-kamala para virAjamAna eka munivara ko dekhA, muni ko abhI-abhI kevala jJAna prApta huA thA / isIlie vidyAdhara kinnara Adi namaskAra karake unakI stuti kara rahe the / naz2adIka jAne para jvalanaprabha ne apane pitA ko pahacAna kara citragati se batalAyA / harSa se romAMcita hote hue donoM ne tIna Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (68) bAra pradakSiNA kI aura kevalI ke caraNakamala ko praNAma karake donoM bhUmi para baiTha ge| usake bAda sajala bAdala ke garjana ko jItanevAlI gaMbhIra vANI se kevalI ne usa sabhA meM apanI dezanA prAraMbha kI ki manaSyoM kI lakSmI hAthI ke kAna ke samAna caMcala haiM, Ayu anitya haiM, yauvana jarA se grasita hai, zarIra saikar3oM rogoM se pIDita hai / viSaya kugati ke kAraNa aura tuccha haiM, bhrama se hI saMsAra meM sArabhUta vastu dekhane meM AtI hai, yaha saMsAra sarvathA duHkhamaya hai, yaha jAnakara Apa loga jinadharma kA AzrayaNa kareM, bhava samudra meM yaha apUrva sAmagrI prApta huI hai / isako sarvathA sArthaka kareM / bhava samudra paribhramaNa se bacAnevAlA kevala jinadarzana hI hai, ataH bhAgavatI dIkSA lekara saMyama pAlana karake saMsAra kA vinAza karake siddha gati ko prApta kreN| isa prakAra kevalI kI dezanA sunakara kucha logoM ne pravrajyA le lI, kucha upAsaka baneM / aura kucha logoM ne samyaktva prApta kiyA, itane meM praNAma karate hue jvalanaprabha ne apane pitA kevalI se pUchA ki bhagavan ? kyA phira merA rAjya mujhe milegA yA nahIM? kevalI ne kahA ki bhAnugati se dI gaI rohiNI vidyA siddha hone para phira rAjya mila jAegA, isameM saMzaya nahIM / kevalI se rAjya prApti kI bAta janakara prasanna hokara jvalanaprabha aura citragati ne unakI vaMdanA kI aura sabhA samApta huii| usake bAda donoM apane nagara aae| citragati ne apane pitA se kevalI kI bAta batalAI / bhAnugati ne zubha nakSatra meM donoM ko eka sAtha rohiNI vidyA dI / aura kahA ki bastI meM hI karajApa vidhAna se cha, mahIne taka pUrvasevA karo, yaha sevA eka sAtha hI hogI kiMtu uttara sevA kramazaH hogii| yaha sevA jaMgala Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM hI karanI pdd'egii| eka ke sAdhana karate samaya dUsare ko uttarasAdhaka rUpa meM rahanA pdd'egaa| bar3I se bar3I vibhISikAoM meM mana ko sthira rakhanA hogA / sAtavA~ mahInA pUrA hone para vidyA darzana degii| rAjA ke isa prakAra kahane para unake caraNakamala ko praNAma kara donoM ne pUrva sevA prArambha kI, cha:, mahIne para bItane sAtaveM mahIne meM jaMgala meM jAkara jvalanaprabha ne pahale japa-homAdi ke dvArA uttara sevA zurU kI aura vasunaMdaka khaDga lekara citragati usakA rakSaka banA / dUsare dina bhaya se atyaMta kA~patI huI daur3akara AI huI citra lekhA ko dekhakara citragati ne usase pUchA, bhadre? isa ghora jaMgala meM tuma akelI kaise A gaI ? kisake bhaya se isa prakAra kA~pa rahI ho ? usane kahA ki dAsa-dAsiyoM ke sAtha nagara se nikalakara udyAna meM Akara kAmadeva kI pUjA kara ke jaba maiM apane ghara A rahI thI itane meM kisI ne mujhe vimohita kara diyA / parijana ko chor3akara maiM bhAgatI huI isa jaMgala meM AI aura maiMne kanakaprabha ko dekhA, usane mujha se kahA ki " tuma merI icchA kro|" maiMne bar3e kaThora zabdoM se usakI niMdA kI, usane talavAra dikhAkara mujha se kahA ki agara tuma mujhe nahIM cAhogI to tumhArA sira kATa luuNgaa| usake bhaya se vahA~ se bhAgakara maiM Apake pAsa AI hU~, Apa mujhe usa pApI se bacAie, vaha isa prakAra bola hI rahI thI ki itane meM ekAeka Akara usakA hAtha pakar3akara kanakaprabha AkAza meM ur3a gyaa| bacAo, bacAo, yaha kahakara vilApa karatI huI usake dvArA harakara le jAI jAtI huI bahana ko dekhakara citragati ne bhI teja talavAra lekara " Thahara-Thahara nIca ? aba tU kahA~ jAegA? apanA puruSArtha dikhA" yaha kahate hue usakA pIchA kiyaa| vimohinI vidyA se citragati ko vimohita kara kanakaprabha apane Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 70 ) 1 nagara suranaMdana A gayA / citragati bhI usake pIche-pIche calakara suranaMdana nagara ke bAhara udyAna meM Thahara gayA / vahA~ RSabha jineMdra ke manohara maMdira meM yAtrA samaya meM mile hue suMdara vezavAle janasamUha ko dekhakara maMdira meM praveza kara jineMdra kI bhakti se pUjA karake vidyAdharoM ke bIca baiTha gayA / eka kSaNa ke bAda jvalana prabha se bhejA gayA damaghoSa nAma kA eka manuSya usa jina-maMdira meM AyA, citragati ko dekhakara praNAma kara use bAhara le jAkara usane kahA ki Apa to bahana ko chur3Ane ke lie AkAza meM ur3a gae, phira bhI jvalanaprabha apanI sAdhanA meM nizcala rahe maMtra japate hue unheM nizcala dekhakara rohiNI vidyA pratyakSa ho gaI aura usane kahA ki ApakI asAdhAraNa dhIratA se maiM prasanna hokara ApakI vazIbhUta ho gaI, ataH Apa mujhe apane kArya ke lie Adeza dIjie / jvalanaprabha ne kahA ki merI bhAryA ko harakara kanakaprabha le gayA haiM, usako zIghra mere pAsa lAo / isa para vidyA ne kahA ki prajJapti vidyA se kanakaprabha ko ApakI rohiNI vidyA sAdhanA kI bAta mAlUma par3a gaI, ata: Apake citta ko caMcala karane ke lie vaha Apake pAsa AyA thA, aura usane yaha saba kucha mAyA se kiyA hai, ApakI bhAryA to apane bhavana meM zAMti se virAjatI hai, mohinI vidyA se usane citragati ko mohita kara diyA hai, vaha abhI suranaMdana nagara meM jina maMdira meM baiThA hai | ataH Apa apane citta meM thor3I bhI azAMti mata rakkheM, yaha kahakara vidyA adRSTa ho gaI, taba jvalanaprabha ne mujhe Apake pAsa bhejA, usakI bAta sunate hI citragati kA moha TUTa gayA aura vaha svastha hokara damaghoSa ke sAtha apane ghara ko calA / itane meM jineMdra kA snapana samApta hone para loga aneka prakAra ke vAhana para car3hakara nagara meM Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (71) praveza karane lage / kucha loga pAlakI para, kucha ratha para, kucha hAthIghor3e, khaccara para car3hakara jA rahe the / itane meM kanakaprabha kA eka madamatta hAthI bigar3a gayA aura nagara se nikalakara ghara ke dvAroM ko dIvAloM ko tor3ane lagA, logoM ko mArane lagA, rathoM ko pheMkane lagA / yamarAja ke samAna bhayaMkara mukhavAle usa hAthI ko dekhakara loga apanI jAna bacAne ke lie cAroM tarapha bhAgane lage / kautukavaza citragati bhI AkAza meM Thaharakara usa hAthI kI vinAzakArI lIlA ko dekhane lagA / usane dekhA ki eka yuvatI ratha para jA rahI thI / ghor3e hAthI se Darakara unmArga se calane lage, ratha TUTa gayA, aura vaha yuvatI nIce gira par3I, usa bicArI kI A~kheM nIlakamala ke samAna vizAla aura caMcala thIM, usake kuMDala TUTa gae the / bAla bikhara gae the, usake hAra kAMcI keyUravalaya graiveyaka nUpura ratnamAlA Adi abhI AbhUSaNa astavyasta ho gae the, bhUmi para girI huI usako dekhakara usako mArane ke lie hAthI usakI ora calA, saba loga hAhAkAra karane lage, suMdara aMgoM tathA upAMgoMvAlI caMdramukhI kRzodarI vizAla nitambavAlI vaha bicArI hAthI ko apanI ora Ate-Ate dekhakara bhI bhAgane maiM sarvathA asamartha thI aura caMcala A~khoM se kisI bacAnevAle kI pratIkSA kara rahI thI / citrati AkAza meM socane lagA ki hAya ? kAma nidhAna isa strIratna kA vinAza avazyaMbhAvI hai, yaha socakara AkAzamArg2a se nIce utarakara, usa yuvatI ko goda meM lekara, kisI nirupadrava sthAna meM rakhakara vastra ke aMcala se pavana kA upacAra kara use zAMta karane ke lie AzvAsana dene lagA, taba lajjA aura bhaya se saMkucita A~khoM se citragati ko dekhakara vaha yuvatI prasannamukhI ho gaI / citragati bhI sauMdarya se AkRSTa Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (72) hokara eka Taka lagAkara usa yuvatI ko dekha rahA thA, itane meM usakI dhAI kucha yuvatiyoM ke sAtha Akara baiTha gaI, phira madhura vacana se usane kahA ki " sajjana dUsare ke kArya ko karanevAle hote haiM" yaha bAta Apane hAthI se isa kanyA ko bacAkara siddha kara dI, ApakI hI kRpA se yaha bacI hai, isa prakAra usakI prazaMsA karake saMdhyA ho rahI hai, yaha kahakara citragati se AjJA lekara ve striyA~ apane nagara ko calane lagIM, usI samaya ekAeka usa kanyA ne citragati ke hAtha se mudrAratna le liyA aura apane hAtha ke mudrAratna usako de diyA / jaba vaha nagara kI ora jA rahI thI bAra-bAra pIche kI ora mur3akara satRSNa bhAva se citragati kI ora dekhatI thI / citragati bhI usake rUpa se itanA AkRSTa huA ki vaha bhI usI dizA kI ora dekhane lagA / isa bAta ko dekhakara damaghoSa ne dhIre se kahA, kumAra ! aba saMdhyA hone AI, ataH aba apane sthAna ko cale, bekAra vilamba se kyA ? usakI bAta sunakara citragati ne kucha vyastatA dikhalAte hue kahA ki maiM yoM hI vilaMba nahIM kara rahA hU~ / mere hAtha kA mudrAratna kahIM gira gayA hai, ataH maiM usakA anveSaNa karake kala sabere AU~gA, tuma calo aura jvalanaprabha se sArA vRttAMta batalAnA, usakI bAta sunakara damaghoSa ne kucha ha~sate hue kahA, kumAra ? kyA Apane nahIM dekhA hai ki Apake hAtha se usa lar3akI ne mudrAratna le liyA hai ? to phira vyarthaM kyoM isa prakAra bolate haiM / sIdhe kyoM nahIM bolate haiM ki kanyA kA ThIka-ThIka patA lagAkara AU~gA / usakI bAta sunakara citragati ne kahA, bhadra ? tumane ThIka hI samajhA hai, isake bAda damaghoSa praNAma karake ur3a gayA / citragati bhI vahA~ se calakara yugAdi deva ke maMdira meM calA gayA / usake bAda maiM socane lagA Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (73) ki usane mere hAtha se mudrAratna kyoM le liyA ? aura apane hAtha kA mudrAratna mujhe kyoM de diyA ? maiM usake kula kA kaise patA lagAU~ ? aura usake sAtha kaise merA vivAha hogA ? agara vaha merI patnI bane to merA jIvana saphala ho jAe / usake binA to jInA bhI bekAra hai ? vaha puruSa dhanya hai jisake sAtha usakA vivAha hogA / kyoM ki raMbhAgarbha ke samAna komala usakI bhujalatA hai / aura haMsa ke samAna cAlavAlI hai, maiM isalie dhanya hU~ ki hAthI se bacAte samaya usako apanI goda meM liyA / kiMtu acchI taraha se usakA AliMgana nahIM kara sakA, isalie vaMcita bhI hU~, phira yadi kabhI aisA samaya AegA to maiM ThIka se AliMgana kie binA nahIM rahU~gA / isa prakAra ciMtana karate-karate rAta bIta gii| prabhAta hone para jina kI vaMdanA karake usake ghara kA patA lagAne ke lie nagara kI ora calA / nagara meM jAne para dekhA to nagara ekadama zUnya thA / nagara kI zobhA se rahita ThIka jaMgala jaisA vaha nagara dekhane meM A rahA thA, maiM atyaMta ciMtita ho gayA ? | kyoM yaha nagara ekAeka ujar3a gayA / athavA kyA vaha indrajAla hai ? athavA kisI deva ne isa sthAna se nagara kA apaharaNa kiyA hai ? athavA kisI ke bhaya se nagara ke loga yahA~ se cale gae haiM ? isa prakAra jaba citragati soca rahA thA, itane meM sAmane eka manuSya ko Ate dekha madhura vacana se saMbodhita karate hue usane pUchA, bhadra ? yaha nagara kyoM logoM se zUnya dikhatA hai ? taba usane kahA ki maiM kahatA hU~ - sunie Apa to jAnate haiM ki prajJapti vidyA se garvita zUravIra vidyAdhararAja kanakaprabha isa nagara kA pAlana karate haiM, pitA ke dvArA Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (74) bar3e bhAI jvalanaprabha ko die gae rAjya ko chInakara svayaM rAjA bana gae haiN| apane bhAI ko nagara se nikAla diyA / vaha apane zvazura ke nagara meM jAkara raha gayA / kanakaprabha yahA~ rAjya karatA hai| zvazura bhAnugati ne jvalanaprabha ko rohiNI vidyA dii| jaba vaha vidyA-sAdhana karane ke lie gayA / kiMtu unake citta ko caMcala nahIM kara pAyA / taba Darakara Ate samaya usane bhUla se jinamaMdira kA ullaMghana kiyA / dharaNeMdra ne pahale niyama banAyA thA ki jo jina-maMdira kA laMghana karegA usakA vidyAccheda ho jaaegaa| yaha bAta vaitADhya parvata para saba ko mAlUma hai| ataH jina-maMdira kA laMghana karane para dharaNeMdra ne kanakaprabha kA vidyAccheda kara diyA / jvalanaprabha kI vidyA siddha ho gaI yaha jAnakara, Darakara isa nagara ko chor3akara dakSiNa zreNI meM gaMgAvarta nagara meM apane zvazura zrI gaMdhavAhana rAjA ke zaraNa meM gayA / isa vAta ko jAnakara nagara ke loga bhayabhIta hokara yaha socakara ki aba hamArI rakSA kauna karegA ? nagara chor3akara jahA~-tahA~ cale gae / aura yaha nagara ekAeka zUnya ho gayA / taba citragati ne pUchA ki ve loga kahA~ cale gae ? usane kahA, kucha loga gaganavallabha nagara cale gae / kucha loga vijayapura, kucha loga vaijayaMtapura, kucha loga zatrujaya, kucha loga ariMjaya, kucha loga naMdananagara, kucha loga vimalanagara, kucha loga rathanepura, kucha loga AnaMdapura, kucha loga arijayapura ko cale gae, kucha loga zakaTAmukha, kucha loga vaijayaMtI ko cale gae, kucha loga ratnapura, kucha loga zrInagara, kucha loga ratnasaMcaya, kucha loga jalAvarta, kucha loga zaMkhanAmapura ko Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (75) cale ge| yaha kahakara vaha manuSya calA gyaa| usakI bAta sunakara citragati mAno mudgara se pITA na gayA ho| rAkSasa se nigalA na gayA ho, vajra se tAr3ita na ho, isa prakAra atyaMta vyAkula hokara socane lagA ki aba mujhe usa bAlA kA darzana kaise hogA ? jo bAlA mere hRdaya meM AnaMda denevAlI thii| usake kula kA tathA ghara kA patA bhI nahIM haiM, taba phira karor3oM logoM se bhare ina nagaroM meM kaise usakA patA lagAU~, kisase pUchU ? kauna mujhe usakA patA degA ? kaise vaha milegI ? usake nAmAkSara bhI mujhe mAlUma nahIM haiM, hAya ! maiM kyA karU~ ? hRdaya ! aba tU usako kyoM yAda karatA hai ? jaba usake sthAna kA bhI patA nahIM, taba aba tujhe kyA AzA hai ? athavA ciMtita hone se kyA ? dhIratA kA avalaMbana karake kucha upAya socatA hU~, kyoM ki upAya se manuSya duSprApya vastu bhI prApta kara letA hai / ataH kevala eka hI upAya hai ki maiM nagara se nagara meM ghUmakara usakA anveSaNa karUM, kadAcita koI usakA patA batalAe, athavA kahIM maiM svayaM usa caMdramukhI ko dekha lU~ / yaha socakara citravega ? vaha citragati dayitA viyoga se atyaMta saMtapta hokara apane baMdhuvarga ko chor3akara akelA uttara zreNI ke nagaroM meM ghUmane lagA kiMtu kahIM bhI usako usa bAlA kA patA nahIM claa| usake bAda meM dakSiNa zreNI meM AyA / vahA~ nagaroM meM ghUmate hue kahIM bhI use nahIM pAkara Aja Apake isa nagara meM AyA hU~, isa udyAna meM praveza karate samaya mujhe bar3A acchA zakuna AyA, mere dakSiNa bhuja, tathA merI dAIM A~kha phar3akane Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (76) lagI thIM, tabhI mere mana meM vikalpa uThA thA ki Aja avazya usa caMdramukhI kA darzana hogA, yaha socatA huA maiM kadalIvana meM gyaa| paira dhokara eka sthAna para baiThA, itane meM Apake zabda ko sunakara sAvadhAna huA / aura socane lagA ki yaha kisakA zabda hai ? yaha socakara jyoM hI isa tarapha dekhA ki Apako vRkSa kI zAkhA meM laTakatA pAyA / hAya ! kAmadeva ke samAna suMdara yaha kyoM marane jA rahA hai ? yaha socakara hAhA zabda karatA huA maiM Apake pAsa A gyaa| citravega ! usake bAda kI bAta to Apa jAnate hI haiM, ataH Apane jo pUchA ki "Apa kyoM apanI priyA kA sthAna bhI nahIM jAnate " usakA uttara de diyA / aba Apase kahatA hU~ ki uttama kula meM janma lekara Apa eka strI ke kAraNa AtmahatyA nahIM kareM / supratiSTha ! citragati ne jaba isa prakAra kahA, taba maiMne kahA ki Aja rAta meM hI usakA vivAha honevAlA hai, isolie maiM atyaMta vyAkula ho rahA hU~, taba citragati ne kahA ki eka upAya mere mana meM AtA hai| vaha yaha hai ki dakSiNa zreNI ke vidyAdharoM kA yaha kulAcAra hai ki vivAha samaya meM kanyA akelI kAmadeva kI pUjA ke lie kAmamaMdira meM jAtI hai / ataH vaha bhI madanapUjA ke lie kAmamaMdira meM aaegii| hama donoM pahale se hI vahA~ para raheM, aura jaba vaha aMdara AegI, taba usakA vastra veSa pahanakara maiM bAhara nikalakara vara ke pAsa calA jAU~gA, aura kanakamAlA ko lekara Apa pIche nikalakara apane iSTa sthAna para cale jAe~ge / aisA karane para usakI prApti hogii| bhadra ! Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (77) anyathA Apako kanakamAlA nahIM milegI / puruSa ko puruSArtha avazya karanA hI cAhie / puruSArtha karane para bhAgya ke anukUla kArya kI siddhi hotI hai / isa prakAra jaba usane upAya batalAyA taba bhAvI bhaya kI ciMtA kie vinA supratiSTha ! rAgAMdha hokara maiMne usakA vacana svIkAra kara liyA ! "1 11 kanakamAlA prApta nAma paMcama pariccheda samApta 31 000 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThA-pariccheda itane meM sUrya samasta AkAzamaMDala meM paribhramaNa kara rAste kI thakAvaTa ko dUra karane ke lie mAno snAna karane ke lie pazcima samudra ko prApta huaa| citragati ne kahA ki hama apane kArya ko siddha karane ke lie aparicita rUpa meM hI madanagRha meM praveza kareM, maiMne bhI svIkAra liyA, usake bAda uThakara udyAna meM kucha phUloM ko cunakara madanagRha meM praveza kara unakI pUjA karake kahA ki bhagavAna ! ApakI kRpA se hamArA kArya siddha ho, yaha kahakara hama donoM madana ke pIche chipa gae, eka pahara se kucha adhika rAta bItane para mAMgalika upacAra kie sapheda AbhUSaNoM se bhUSita zarIravAlI sugaMdhita phUloM kI mAlA dhAraNa kie sakhiyoM ke sAtha uttama pAlakI para car3hI haI kanakamAlA madanamaMdira ke dvAra para pahu~ca gaI, aneka prakAra ke bAje baja rahe the, pAlakI se utarakara hAtha meM pUjA ke sAmAna ko lekara apane parijana ko dvAra para rakhakara akelI maMdira meM praveza karake dvAra baMda karake madana pUjA karane ke bAda unake caraNoM para girakara dIrgha niHzvAsa lekara, A~sU bahAtI huI kanakamAlA dhIre-dhIre ulAhanA detI huI isa prakAra bolI ki bhagavAn ! Apa to surAsuroM ko jItanevAle haiM, phira striyoM ke Upara Apa kyoM prahAra karate haiM ? Apane yadi usake prati itanA merA anurAga kiyA to phira usako chor3akara Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsare ke sAtha mujhe kyoM jor3a rahe haiM ? sunA jAtA hai ki Apake pA~ca hI bANa haiM to phira mere Upara haz2AroM bANa kyoM calA rahe haiM ? yadi Apa mere Upara prahAra karate hI haiM to isa taraha prahAra kIjie ki maiM zIghra yamarAja ke bhavana calI jAU~ / Apa to isa prakAra prahAra kara rahe haiM ki maiM na to jItI hU~, na maratI hI huuN| aba maiM Apake zaraNa meM A gaI hU~, yadi Apa mere Upara prasanna haiM to Apa mujhe aisA varadAna dIjie ki anya janma meM mujhe phira aisI viDambanA nahIM ho, jisa priyajana kI AzA meM maiMne isa janma ko bitAyA / janmAMtara meM usI ko merA bhartA banAveM, he supratiSTha ? yaha kahakara azrujala ke pravAha se stanoM ko bhiMgotI huI kanakamAlA ne aneka ratnoM se viracita phailatI huI kiraNoMvAle ghara ke aMdara bhAga ke toraNa meM apane uttarIya vastra se usane pAza kI yojanA kara ke phira kahA, bhagavana ? aba maiM Apake sAmane maratI hU~, koI aisA nahIM kahe ki kanakamAlA ne anucita kiyA, kyoM ki jisakI AzA meM maiMne itanA samaya bitAyA vaha mila na sakA / to phira maiM apanI pratijJA kyoM toDaM, dUsarI bAta yaha hai ki mujha abhAgina ke pApa se devatAoM kA vacana bhI satya nahIM nikalA, athavA naravAhana bhakta ne pizAca rUpa dhAraNa kara aisA kahA hogA / bhagavan ? ApakI kRpA se merI mRtyu binA bAdhA se sampanna ho / mujhe to abhI bhI zaMkA hai ki merA maraNa hogA yA nahIM ? kyoM ki priya-viraha duHkha ko zAMta karanevAlI mRtyu bhI bar3e puNya se hI milatI hai, yadi mujhe mRtyu abhI prApta ho jAe maiM apane ko atyaMta kRtArtha mAnUM, yaha kahakara vaha nIce kI ora muMha kara ke gira par3I, jaldI se vahA~ jAkara maiMne usake gale kA pAza kATA aura usako apanI goda meM lekara maiMne dhIre se kahA, Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (80) suMdari ? surAsura ko jItanevAle kAmadeva tumhAre Upara atyaMta prasanna haiM, jisase isI janma se tuma ko iSTa jana prApta karAyA hai| yaha sunakara vaha bAlA lajjita ho gaI aura usane apanA mukha nIce kara liyA, itane meM citragati bhI vahA~ A gayA / taba maine kanakamAlA se kahA ki prie ? yahI merA mitra haiM / isI ne tere viyoga meM AtmahatyA se mujhe bacAyA / tuma ko isa prakAra prApta karane kA upAya bhI isIne batalAyA aura aba isakI hI sahAyatA se Age kA kArya bhI siddha hogA / aba lajjAbhaya ko chor3akara apanA veza isa ko de do kyoM ki tumhArA veza dhAraNa karake yaha bAhara jaaegaa| mere kahane para usane apanA veza de diyA aura hama donoM madana ke pIche jAkara chipa ge| citragati usakA veSa dhAraNa kara bAhara nikalakara DolI meM car3ha gyaa| usake nikalane para maiMne kahA, suMdari ? aba kyA karanA cAhie ? mukha nIcA karake kaMpatI huI usane kahA, priyatama ? maiMne Apako prApta kiyA, aba ApakI jaisI icchA ho| Apa ko jo ucita lage vaha kareM, usake aisA kahane para madanadeva ko sAkSI karake maiMne usake sAtha gAMdharva-vivAha kiyA / kamazaH bhaya chor3akara usake sAtha ramaNa karake AliMgana karake usake sAtha so gyaa| nIMda TUTane para maiMne kahA, prie ? aba hama caleM, kyoM ki aisA kAma karake yahA~ rahanA ucita nahIM hai| lambI sA~sa lekara usane kahA, prie ? merA mara jAnA hI acchA thA kyoM ki mere nimitta Apake Upara vipatti AegI / naravAhana bar3A pracaNDa hai, usake pAsa aneka vidyAe~ haiM, bhAgane para bhI vaha pIchA karake hama donoM ko pakar3a sakatA hai, nAtha ? Apa ke viraha meM utanA duHkha nahIM thA jitanA ki ApakI vipatti kI kalpanA se ho rahA hai / maiM abhAgina hU~, ataH Apako Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (81) prApta karane para bhI sukha durlabha hai / supratiSTha ? yaha kahakara merA kaNTha pakar3akara vaha ronelagI taba maiMne samajhAte hue kahA ki suMdari ! jo prApta karanA thA prApta kara liyA hai, aba jo hogA vaha hogA / tumhArA saMgama nahIM hone para yadi mRtyU hotI to duHkha thA, aba mRtyu se bhI mujhe duHkha nahIM, jisa prakAra asaMbhavita tumhArA saMgama prApta huA usI prakAra Age bhI acchA hogA : upAya karanA cAhie, upAya karane para phala nahIM milane se bhI koI duHkha nahIM, naravAhaNakI zakti ko jAnate hue maiMne yaha kiyA hai, ataH aba pazcAttApa karane kI AvazyakatA nahIM, ataH suMdari? hama yahA~ se ratnasaMcaya caleM pIche jaisA ucita hogA, kreNge| usake bAda usake sAtha madanadeva ko praNAma karake gaganamArga se calA, itane meM rAga-aMdhakAra se mohita cittavAle manuSya ke caritra ko dekhane ke lie sUrya udita huA, kucha dUra calane ke bAda usane kahA ki pyAsa se kaNTha jalatA hai / aba yahA~ se vaha nagara kitanI dUra hai ? maiMne kahA, suMdari? nagara bahuta dUra hai, yahA~ utaratA hU~, koI jalAzaya avazya hogA / yaha kahakara uttara gayA, jharane kA jala pIkara vaha vRkSa kI zItala chAyA meM baiTha gaI, maiM bhI zarIra snAna karake vahIM A gyaa| supratiSTha ? apane nagara ko calane kA vicAra kara hI rahA thA itane meM naz2adIka ke kadalIvana meM eka zabda sunAI par3A / mujhe lagA ki yaha citragati kA zabda hogA, phira socA, isa vana-nikuMja meM vaha kahA~ se AegA ? maiM isa prakAra ciMtana kara ho rahA thA itane meM kadalIvana se eka taruNI strI ke sAtha citragati nikalA, dekhate hI meM usake pAsa gayA, snehapUrvaka paraspara AliMgana ke bAda baiThane para maiMne kahA ki madanagRha se nikalakara mitra ? Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (82) tumane una logoM ko kaise vaMcita kiyA ? aura chUTakara Ae? aura manohara AkAravAlI yaha suMdarI kauna hai ? kahA~ prApta huI ? mujhe sunAo-- citragati ne mujha se kahA ki kanakamAlA kA rUpa dhAraNa karake madana maMdira se nikalakara, DolI para caDhakara kramazaH vara ke pAsa pahu~cA lagna samaya Ane para bar3e harSa se nahavAhaNa ne merA hAtha pkdd'aa| kramazaH vivAha-vidhi sampanna huii| nahavAhaNa ke Age vezyAoM ne aneka aMgahAra se suzobhita nRtya-gIta Adi zurU kiyaa| itane meM eka yuvatI ne mere pAsa Akara mudrA ratna sahita apanA hAtha mujhe dikhalAyA / dekhate hI meM socane lagA ki hAthI ke bhaya se bacAI gaI usa kanyA ne jo liyA thA yaha vahI haiM, maiMne bhI apanI aMgUThI dikhalAI / bAda meM maiMne nizcaya kara liyA ki hAthI se bacAI gaI merI priyA hI haiN| maiMne socA ki anukUla bhAgya kyA nahIM prApta karAtA hai ? yaha socakara usase dI gaI mudrA se yukta apanA hAtha use dikhalAyA taba use bhI nizcaya ho gyaa| usane pAsa kI sakhI ke kAna meM kahA ki kanakamAlA kA sira dukhatA hai, ataH pAsa kI azokalatA meM kucha dera sotI hai, tuma loga dekho / nRtya samApta hone para hameM batalAnA / citravega? yaha kahakara usane mujhe utthaayaa| hama donoM vahA~ se calakara gRhodyAna ke alaMkAra rUpa azoka vanodyAna meM Asana para baiTha ge| vaha to bhaya se kucha bola nahIM rahI thI kiMtu maiMne apanA sArA vRttAMta usase kaha sunAyA / maiMne kahA, suMdari ? tumhAre lie maiMne bar3e kaSTa uThAe~ / sabhI vidyAdhara nagaroM meM ghUmakara maiMne tumhArI talAza kii| ataH lajjA chor3akara batalAo, tumhArA nAma kyA hai ? kisa kula ko apane janma se Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (83) tumane alaMkRta kiyA hai ? tumhAre pitA kA kyA nAma hai ? isa nagara meM kaise AI ? mujhe kaise pahacAna liyA ? isa prakAra mere dvArA kahe jAne para bhaya chor3akara vaha kahane lagI, sunie priyatama ? Apane jo kucha pUchA hai maiM saba Apase batalAtI hU~ suranaMdana nagara Apake lie atyaMta prasiddha hai / usameM prabhaMjana nAmaka eka vidyAdhararAja rahate the, unakA nItizAstra meM atyaMta kuzala, anurAgI, cAroM buddhiyoM se saMpanna meghanAda nAma kA eka maMtrI thA / atyaMta pativratA rUpavatI uttama kula meM utpanna iMdumatI nAma kI atyaMta priyA unakI bhAryA thI / usake sAtha viSaya-sukha kA anubhava karate hue unako atyaMta suMdara azanivega nAma kA eka putra huA / aneka kalAoM tathA vidyAoM kA abhyAsa karane ke bAda mAtA-pitA kA AnaMda denevAlA vaha yauvana prApta huA / idhara dakSiNa zreNI meM kuMjarAvarta nagara meM caMdragati nAmaka vidyAdhara rahate the, madanarekhA nAma kI unakI atyaMta priya bhAryA thI / kAlakrama se una donoM ko amitagati nAma kA eka putra huA aura caMpaka gauravarNA caMpakamAlA nAma kI eka kanyA huI / yuvAvasthA meM Ane para caMpakamAlA suranaMdana ke maMtriputra azanivega ko de dI gaI / usane usake sAtha vivAha kiyA, aura apane nagara le jAkara usake sAtha bhoga bhogane lagA / eka samaya meghanAda saMsAra se virakta hokara azanivega ko maMtripada dekara rAjA prabhaMjana ke sAtha-sAtha suguru ke pAsa dIkSita ho gayA / bAda meM azanivega caMpakamAlA ke sAtha gRhavAsa phala viSaya-sukha kA anubhava karane lgaa| caMpakamAlA ke kramazaH vajragati, vAyugati, caMdra, caMdana, susiMha nAmaka pA~ca putra hue| pA~coM putroM ke Upara meM eka putrI huI / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (84) 1 janmadina meM pitAjI ne putra janmotsava se bhI bar3A utsava banAyA / bArahaveM dina merA nAma priyaMgumaMjarI rakkhA / kramazaH bar3hane para maiM kaumArAvasthA meM AI / sarva kalAoM kA maiMne acchA abhyAsa kiyA / dhIre-dhIre I yuvAvasthA meM Ane para maiM sakhiyoM ke sAtha aneka krIr3A karane lgii| kiMtu priyatama ! maiM svabhAvataH puruSa ke sAtha dveSa rakhane lagI / Rddhi-siddhi saMpanna aneka vara Ane lage / kiMtu maiM kisI ko pasaMda nahIM karatI thI, ve saba cale jAte the / mere isa AcaraNa se pitAjI bahuta duHkhI rahane lage / eka dina caMpakamAlA merI mAtA ne unase pUchA ki Apa itane zokita kyoM dIkhate haiM ? pitAjI ne kahA ki putrI vivAha ke yogya ho gaI / avivAhita rakhane se kula meM malinatA AegI, isakA iSTavara kauna hogA ? ina bAtoM ko socakara priye ! maiM zokita rahatA hU~, unakI bAta sunakara merI mAtA bhI ciMtita ho gaI / eka dina sabere sUryaprabha kI putrI dhAriNI mere pAsa AI / usane mujha se kahA ki sakhi ! tumhArA citta udvigna kyoM dIkhatA hai ? bahuta dina ke bAda maiM AI hU~, phira bhI mere sAtha saMbhASaNa kyoM nahIM karatI ho ? maiMne kahA, priyasakhi ! tumane ThIka hI socA hai, merA samAcAra suno| usa dina tumhAre sAtha khelakara maiM ghara AI / Upara mahala meM maNimaya palaMga para maiM soI / AdhI rAta ke samaya dundubhi zabda sunakara maiM jaga gaI / divya vimAnoM se pUrNa AkAzamArga ko dekhA, gaganamaMDala prakAzita thA / aneka devAMganAe~ suzobhita ho rahI thIM, maiMne socA ki ina vimAnoM ko, devAMganAoM ko maiMne pahale kahA~ dekhA thA ? ekAeka meM mUrcchita ho gii| mUrcchA TUTane para mujhe jAti -smaraNa utpanna huA / devabhava tathA manuSyabhava donoM bhava kI bAteM mere smaraNa meM A gaI / maiM kahatI hU~ tuma suno I Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (85) jaMbUdvIpa meM sumeru parvata ke uttara bhAga meM airAvata kSetra tInoM loka meM vikhyAta hai| usake madhyama khaMDa meM Arya kSetra meM amarapura jaisA, zatruoM ke lie durgama, hajAroM dhanikoM se suzobhita, tInoM loka kI lakSmI se paripUrNa supratiSTha nAma kA eka nagara hai| kubera ke vibhava ko ha~sanevAlA, devaguru pUjaka, dayA-dAkSiNya se yukta haridatta nAma kA eka zreSThI rahatA thaa| rati ke saubhAgya ko jItanevAlI zIla vinaya nidhAna vinayavatI nAma kI unakI bhAryA thii| usake sAtha viSaya-sukha kA anubhava karate hue zreSThI ko vasudatta nAma kA eka putra huaa| usake bAda vinayavatI ko kramazaH sureMdra suMdarI ke rUpAtizaya ko jItanevAlI sulocanA, anaMgavatI aura vasumatI nAma kI tIna kanyAe~ huIM, yuvAvasthA prApta hone para sulocanA kA vivAha mekhalAvatI nagarI ke sAgara datta putra subaMdhu ke sAtha, anaMgavatI kA vivAha vijayavatI nagarI ke dhanabhUtisArthavAhaputra dhanavAhana ke sAtha, vasumatI kA vivAha mekhalAvatI ke samudradatta sArthavAha putra dhanapati ke sAtha huaa| kalAkuzala dhanapati vasumatI ke sAtha viSayasukha bhogane lagA, paraspara atyaMta sneha hone se una donoM kA samaya AnaMda se bItane lagA / eka samaya dhanapati vaNik vasumatI ke sAtha mahala meM soyA thA, caMdrakiraNa prakAzita rAtri ke pichale pahara meM vasumatI kI nIMda khulI / apanI zayyA para puruSa ko soe hue dekhakara vaha bhaya se ekAeka pavana prerita vRkSalatA kI taraha kA~pane lgii| mere ghara meM yaha kaise AyA ? kyA isane mere vallabha ko mArakara yahA~ so rahA hai ? athavA mujhe dekhane meM bhrama ho rahA hai ? isa prakAra tarkavitarka karane ke bAda usane nizcaya kiyA ki vaha parapuruSa hI hai, deva jaisA isakA rUpa hai, paragRha meM praveza kara vizvasta hokara so Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (86) rahA hai, ataH isameM kucha kAraNa honA caahie| kisI bhI hAlata meM mujhe apanI sAsu se yaha samAcAra batalA denA caahie| nahIM to mere Upara yaha duHsaha kalaMka laga jaaegaa| yaha socakara bAhara nikalakara sAsu sudarzanA ke pAsa Akara usane dhIre se uThAyA, usane pUchA ki vatse ! abhI yahA~ Ane kA kAraNa kyA hai ? vasumatI ne sArI bAteM kaha dI, usane kahA ki yahA~ parapuruSa kA saMbhava nahIM nidrAvaza tumako bhrama huA hogaa| vasumatI ne kahA, mAtAjI ! Apa hI calakara dekheM, sudarzanA ne vahA~ jAkara dekhA to vaha usakA putra nahIM thA, aura gADha nidrA meM so rahA thaa| sudarzanA ne z2ora se pukArA 'daur3o-daur3o' eka apUrva manuSya jAta athavA cora hokara mere ghara meM praviSTa ho gayA hai, sunate hI ' mAro pakar3o' yaha kahate hue sabhI parijana vahA~ pahu~ca gae, kyA hai ? kyA hai yaha kahate hue bahuta loga ikaTThe ho ge| samudradatta zreSThI bhI uThakara bole, priye ! kisane corI kI hai ? kalakala Nabda sunakara, uThakara usa puruSa ne bhI kahA, mAtAjI ! kisane corI kI hai ? jo Apa aisA bolatI haiM, yahA~ to koI duSTa dikhatA nahIM hai to phira Apa itanI udvigna kyoM haiM ? usakI bAta sunakara sudarzanA ne usase pUchA, tuma kauna ho ? kisake lar3ake ho ? mere ghara kaise Ae ? duSTa ! tuma mujhe mAtA kyoM kahate ho? mere putra ke bichaune para Akara tuma kyoM so gae ? mere putra dhanapati ko tumane kahA~ rakha chor3A ? sudarzanA ke kaThora vacana sunakara usake citta meM Azcarya huA / vaha apane zarIra ko bAra-bAra dekhane lagA / bar3I dera taka apane zarIra ko dekhane para usakA muMha kAlA ho gyaa| ur3ane kI icchA se AkAza kI ora dekhane lagA "vuDa-vuDa" isa prakAra apanI vidyA kA jApa kara ur3anA cAhA, kiMtu bhUmi para gira pdd'aa| Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (87) vidyAccheda hone para vidyAdhara kumAra kI taraha atyaMta dIna bana gayA / usakA zarIra kA~pane lgaa| phira sudarzanA usase pUchane lagI, pApiSTha ! bola, tUne mere putra ko kyA kiyA ? usane apanA mukha nIce kara liyA aura jaba kucha javAba nahIM diyA taba loga aneka prakAra kI bAteM karane lage / koI kahatA thA ki dhana curAne ke lie AyA hai, dUsare kahate the ki dhana curAne ke lie AtA to zayyA para kyoM sotA ? kucha loga kahate the ki vasumatI ke rUpa se AkRSTa hokara koI paradAra bhogI hai, to dUsare kahate the ki taba mAtA kyoM kahatA hai ? kucha loga kahate the ki bhUta yA pizAca hai, to kucha loga kahane lage ki nahIM, nahIM yaha to vasumatI ke zIla kI parIkSA karane ke lie koI deva AyA hai| isa prakAra loga jaba bhinna-bhinna bAteM karate the, dhAriNi ! itane meM vahA~ kyA huA ? so sano-- keyUra hAra aMgada Adi alaMkAroM se suzobhita daidIpyamAna kAMtivAlA manohara zarIra eka deva vahA~ prakaTa huA / aura usane kahA, bhadrA ? suno, maiM isakA rahasya batalAtA hU~, binA samajhe tuma itanA vikalpa kyoM karatI ho ? yaha sumaMgala nAma kA vidyAdhara hai, apanI icchA se AkAzamArga meM ghUmate hue isa nagara ke sAmane Ane para mahala para snAna karate samaya isane vasumatI ko dekhA / dekhate hI isake rUpa para mohita hokara dhanapati kA rUpa dhAraNa karake nIce utara gayA / phira usane socA ki maiM dhanapati rUpa meM isake sAtha kAmavAsanA sukha kA anubhava karU~, anya vidyAdhariyoM se tathA anya yuvatiyoM se aba koI prayojana nahIM, yaha socakara isane dhanapati kA apaharaNa karake bharata kSetra meM vinItA nagarI meM jAkara Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (88) chor3a diyA aura dhanapati kA rUpa dhAraNa karake vasumatI ke sAtha yaha surata meM Asakta ho gyaa| vaha bicArA dhanapati vinItA nagarI ko dekhakara Azcarya karane lagA ki yaha to dUsarI nagarI hai, mekhalAvatI yaha nahIM hai / kyA kisI ne merA apahAra kiyA, athavA maiM svapna dekhatA hU~ ? yaha socate hue nagara ke bAhara jaba ghUma rahA thA, itane meM vahA~ zrI RSabhanAtha jina vara ke vaMza meM utpanna rAjarSi daMDavirata nAmaka kevalI ne muniyoM ne sAtha samavasaraNa kiyA / avasara pAkara praNAma karake dhanapati ne vinaya se pUchA, bhagavan ? merA apaharaNa kisane kiyA ? yaha kauna-sA kSetra hai ? yaha nagarI kaunasI hai ? kevalI ne usase sArA vRttAMta batalAyA, vaha atyaMta duHkhI ho gayA, kevalI ne use AzvAsana diyA, bhadra ? yaha saMsAra aisA hI hai, isa saMsAra meM basanevAle jIvoM ko saMyoga-viyoga hote hI rahate haiM, vastutaH duHkha to apane karma se hI hotA hai, phira kevalI ne upadeza diyA ki tuma mana meM aisA ciMtana karo ki usa vidyAdhara ne mujhe duHkha nahIM diyA hai, yaha duHkha to mujhe apane azubha karma kA hI hai, bhadra ? karma kA chedana karane ke lie jinadharma meM udyama karo / phira tumheM aisA duHkha nahIM bhoganA par3egA / kevalI bhagavaMta ke vacana sunakara saMvega meM Akara dhanapati ne dIkSA ke lie prArthanA kI aura kevalI ne use dIkSA de dI, lAkhoM pUrva taka ugra tapazcaraNa karate hue vidhipUrvaka zrAmaNya kA pAlana karake anazana se apanA zarIra chor3akara IzAna kalpa meM apsarAoM se yukta caMdrArjuna vimAna meM caMdrArjuna nAma kA deva banA | avadhi - jJAna se apanA sArA vRttAMta jAnakara vahI deva maiM yahA~ AyA hU~, vasumatI ke sAtha ise sote dekhakara mujhe bar3A krodha AyA aura maiMne isakI sArI vidyAoM kA cheda kiyA, yaha apane svarUpa meM A Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (89) gayA, mere prabhAva se vasumatI kI nidrA TUTa gaI, jAgane para ise patA calA ki yaha para puruSa hai aura usane jAkara apanI sAsu sudarzanA se kahA, sudarzanA ne ise dekhakara hallA kiyA, isa duSTa ne bhI jAgane para sudarzanA ke kaThora vacana sunakara apanA pUrva rUpa dekhakara yaha Azcarya meM par3a gayA aura socane lagA ki Aja merI vidyA kA kisane apahAra kiyaa| yaha socakara ur3ane kI icchA se isane AkAzagAminI vidyA kA smaraNa kiyA, phira bhI jaba uTha nahIM pAyA taba isako patA calA ki kisI ne vidyAccheda kara diyA hai / isIlie maiM apane pahale svarUpa meM A gayA hU~ aura AkAza meM uDa nahIM pA rahA hai. isa prakAra se vikalpa karake yaha dIna bana gayA hai| priya sakhi ? dhAriNi ? usa deva ke vacana ko sunakara samudradatta zreSThI aura usakI bhAryA sudarzanA donoM apane putra ke duHkhoM kI bAta se dravita hokara usa deva kA AliMgana karake karuNa vilApa karake rone lge| usa donoM ke karuNa vilApa sunakara jo loga vahA~ Ae the, sabake saba rone lage / zreSThI ke rone kI AvAz2a sunakara sAre nagara ke bAlavRddha saba vahA~ pahuMca gae / nagara ke naranArIgaNa sumaMgala kI niMdA karane lage, aura kahane lage ki isa pApI ne nirdoSa dhanapati kA apaharaNa kiyA ataH isake Upara bijalI gira jAya aura yaha sokara uThe nahIM, re pApa ! kyA tere yogya vidyAdhariyA~ nahIM thIM jo tumane bicArI vasumatI kA zIla khaMDana kiyaa| isa prakAra jaba loga usakI niMdA karane lage tava vaha sumaMgala atyaMta dIna bana gyaa| usa deva ne AzvAsana dekara mAtA-pitA ko zAMta kiyA aura A~sU ke pravAha ko bahAtI vasumatI se kahA, bhadre ? vasumati ? aba tumheM kyA karane kA utsAha hai ? mukha ko nIcA karake vasumatI Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _ (90) ne kahA, svAmin ? Apa jo karane ke lie kaheMge usI meM merA utsAha hai| devane kahA ki ghasumati ? yadyapi tumane ajJAnavaza yaha kAma kiyA hai phira bhI isa pApa kA prAyazcita pravrajyA hai / ataH tuma pravrajyA lekara karma ko naSTa kro| vasumatI ne svIkAra kiyA, sabhI logoM ne anumodana kiyA, bAda meM usa deva ne usI nagarI meM sUrivara sudharma kI mahattari caMdrajasA ke pAsa vasumatI ko rakkhA, unhoMne bhI vidhipUrvaka vasumatI ko bhAgavatI dIkSA dI / atyaMta krodha Ane para bhI deva ne usa sumaMgala ko mArA nahIM kiMtu use le jAkara mAnuSIttara parvata ke pAra chor3a diyA, bAda meM vaha deva apane vimAna ko calA gayA / vasumatI ne bhI samiti gupti meM rahakara svAdhyAya meM lIna hokara lAkha pUrva taka zrAmaNya pAlana karake saMlekhanA se apane zarIra ko jhauMsa kara anurAgavaza hRdaya meM usI deva kA dhyAna karate hue anazana se kAla dharma prApta karake IzAna nAmaka dvitIya kalpa meM caMdrArjuna vimAna meM caMdrArjuna nAmaka deva kI caMdraprabhA nAmaka pradhAna devI banI ! 'vasumatI deva loka prayANa' nAma SaSTha pariccheda samApta-- Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptama-pariccheda usake bAda pUrva snehI caMdrArjuna deva ke sAtha vasumatI caMdraprabhA devI atyaMta anurAga se divya loga ke sukhoM ko bhogatI hai / isa prakAra usa deva ke sAtha divya sukha kA anubhava karate karate usake bahuta dina bIta ge| eka dina apane priyatama ko vicchAya (malina) dekhakara bhayabhIta hokara usane kahA, priyatama ? Apa sazaMka kyoM dIkhate haiM ? Apa pIDita kyoM haiM ? Apake zarIra meM kAMti kyoM nahIM haiM ? itanI dInatA kyoM ? Apake mastaka para kI puSpamAlA ekAeka kyoM murajhA rahI haiM ? Apake vastra kyoM kAle par3a rahe haiM ? ApakI A~kha kyoM caMcala ho gaI hai? ApakI kAmukatA kahA~ calI gaI ? Apa apane zarIra ko itanA maror3ate kyoM ? usakI bAta sunakara deva ne kahA, suMdari ? kyA tuma jAnatI nahIM ho ki ye saba cyavana ke cihna haiM ? isalie aba merA bhI cyavana samaya naz2adIka A gayA hai, unakI bAta sunakara caMdraprabhA devI naraka kI yAtanAoM kA anubhava karane lgii| usake duHkha kA aMta nahIM rhaa| eka dina devI ke dekhate-dekhate teja pavana se bujhe hue dIpa kI taraha ve deva adRSTa ho gae / deva ko cyuta jAnakara caMdraprabhA devI ekAeka mUcchita ho gaI, mUrchA dUra hone para isa prakAra vilApa karane lagI, he nAtha ? prANa vallabha ? Apa mujhe chor3akara kahA~ cale gae? aba maiM kisake zaraNa jAU~ ? Apake binA maiM eka kSaNa bhI Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (92) nahIM raha sakatI hU~, isa bAta ko jAnate hue bhI Apa mujhe chor3akara kahA~ cale gae ? haz2AroM devoM se vibhUSita yaha devaloka Apake binA mujhe naraka jaisA pratIta ho rahA hai, aneka maNiyoM se camakatA huA yaha suMdara vimAna ghaTIyaMtragRha jaisA lagatA hai, puMnAga nAga campaka maMdAra Adi se virAjita yaha udyAna Apake binA asipatravana jaisA lagatA hai / nirmala jalavAlI yaha vApI vaitaraNI nadI jaisI lagatI hai / ve hI striyA~ dhanya haiM jo mare pati kA anusaraNa karatI haiM, isa deva bhAva meM to mere lie yaha bhI saMbhava nahIM, isa prakAra bolatI huI vaha devI apane hAthoM se apane aMgoM ko pITane lgii| mUcchita ho jAtI hai, phira mUrcchA TUTane para usI prakAra vilApa karane laga jAtI hai ki nAtha ? vallabha ? Apa mere isa vilApa ko kyoM nahIM sunateM ? Apa kyoM ruSTa haiM ? maiMne kauna-sA aparAdha kiyA hai ? mere praNaya kopa ko Apa priyavacana bolakara dUra kara dete the, phira Aja Apane mujhe kyoM chor3a diyA ? apane priyatama ke viraha meM rote usakA mu~kha sUkhe kamala jaisA malina ho gayA / usako atyaMta duHkhase mohita dekhakara usakI apanI priyasakhI svayaMprabhA samajhAne lagI ki priyasakhi ? Apa to jina - vacana sAra ko jAnatI haiM, saMsAra ke svarUpa se bhI paricita haiM to phira sAdhAraNa mahilA kI taraha kyoM vilApa hai ? isa vilApa se kucha honevAlA nahIM hai, yaha vilApa to ajAgalastana ke samAna sarvathA bekAra hai / Apa cAhe kitanA vilApa kareM, kitanA zoka kareM, apane aMgoM ko bhI cAhe jitanA pITeM kiMtu kAlakRtAMta se gRhIta Apake priya A nahIM sakate / ataH zokavega ko zithila kara ke sarva vidhi duHkhazamana jineMdra dharma meM udyama kareM, tapa saMyama rUpa vaha jineMdradharma deva bhava meM prApta nahIM ho sakatA / ataH Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (93) samyaktva zuddhi ke lie prayatna kareM, aura videha kSetra meM jAkara trailokyabAMdhava jineMdroM ko kevali bhagavaMtoM ko saMyamArAdhanalIna sAdhuoM ko zAzvata jinamaMdira meM virAjamAna jina bimboM ko bhakti se praNAma karake samyaktvayukta hokara manuSyabhava prApta kara bhAgavatI dIkSA lekara zrAmaNya pAlana karane jaba Apa siddhagati ko prApta ho jAegI to phira ye janma maraNa, roga-zoka nirmala ho jaaegii| isa prakAra svayaMprabhA devI kI bAta sunakara zoka chor3akara svayaMprabhA ke sAtha isa loka meM Akara naMdIzvara meM jineMdra bimboM kI vaMdanA karake bharatakSetra meM Ane para rAjagRha nagara ke bAhara ke udyAna meM sAdhuoM se sevita surAsura manuja pariveSTita dharma dezanA dete hue zubhaMkara kevalI ko dekhakara AkAza se utarakara svayaMprabhA ke sAtha zubhaMkara kevalI tathA anya zramaNa saMgha kI vaMdanA karake ucita sthAna meM baiTha gii| usake bAda kevalI bhagavAna ne gambhIra vANI se dezanA prArambha kI ki manuSyabhava / uttama kUla meM janma jina dharma ye saba atyaMta durlabha haiM, inako prApta kara Apa kabhI bhI pramAda na kareM, hAtha meM rakkhe gae pAnI kI taraha yaha Ayu kSaNa-kSaNa meM kSINa hotI jA rahI hai, jIvana kuzAgrajala biMdu ke samAna atyaMta caMcala hai, karmagati atyaMta viSama hai / pramAda usakA mUla hai, isalie cAroM gati meM yaha pramAda sarvathA tyAjya hai / yahI pramAda janma meM kAraNa hai, yahI pramAda roga-jarA-maraNa tathA aneka duHkhoM meM kAraNa hai| ataH saMsAra samudra se pAra karane meM yAnapAtra samAna jina dharma meM sarvathA pramAda chor3akara prayatna kareM aura sabhI pApoM ko dUra kara mokSasukhoM ko prApta kreN| ___ usake bAda avasara prApta kara caMdraprabhA devI ne kevalI bhagavaMta se prazna kiyA ki bhagavana ? mere priya caMdrArjunadeva kahA~ utpanna Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (94) hue haiM ? merI Ayu aba kitanI hai ? cyuta hone para merA janma kahA~ hogA, unakA darzana phira mujhe prApta hogA yA nahIM? bhagavAn zubhaMkara kevalI ne kahA ki bhadre ? vaha tumhArA bhartA isI bharatakSetra meM vaitADhya parvata kI uttara zreNI meM camaracaMca nagara meM bhAnugatinAmaka vidyAdhara kI priya patnI kI kukSi meM utpanna huA hai / terI Ayu ATha palyoMpama kI thI, usameM aba eka lAkha varSa bAkI hai / ekalAkha varSa pUrNa hone para cyavana prApta karake tU bhI usI zreNI meM suranaMdana nagara meM azanivega vidyAdhara kI putrI hogii| terA nAma piyaMgumaMjarI hogaa| vahIM pUrva vallabha ke darzana hogaa| devI ne kahA ki mujhe usakA patA kaise lagegA ? aura kisa prakAra unake sAtha merA vivAha hogA ? kevalI ne kahA ki jineMdra kI yAtrA meM pAgala hAthI se jo tujhe bacAegA vahI terA bhartA hogA / usake sAtha vizeSa darzana isa prakAra hogA ki tere mAmA kI kanyA kanakamAlA ke vivAha meM apane mitra ke kArya se kanakamAlA kA rUpa dhAraNa karake vaha AegA, vahA~ jo kanakamAlA rUpa meM rahegA bhadre ! tU ni.zaMka hokara jAna lenA ki vahI terA pUrvapati rahegA / bAda meM usake sAtha terA vivAha hogA aura jAtismaraNa se tU merI isa bAta kA smaraNa kregii| priyasakhi ? dhAriNI ? isa prakAra kevalI ke vacana ko sunakara vaha devI harSita huI aura kevalI ke caraNakamala ko praNAma karake ur3akara mahAvideha maiM zAzvata jina bimboM ko tIthaMkaroM ko praNAma karake usI caMdrArjuna deva kA ciMtana karatI huI apane sthAna para A gaI aura Ayu pUrNa hone para vaha bhI vahA~ se cyuta ho gii| suMdari ? jo AryA vasumatI caMdraprabhA devI thI vahI maiM, Aja maiM priyuMgamaMjarI rUpa meM hU~, devoM kA darzana karane se jAti smaraNa Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (95) utpanna hone se Aja mujhe prANapriya deva kI yAda A gaI hai, isalie unakA darzana karane ke lie maiM atyaMta utkaNThita ho gaI hU~, vaha dina kaba AegA jaba maiM snehabharI dRSTi se apane priyatama kA darzana karU~gI ? yahI socakara maiM zokita thI, itane meM tuma A gaI aura maiMne tumase apane mana kI sArI bAteM kaha dIM, usakI bAta sunakara dhAriNI ne kahA ki bhadre ? kevalI kA vacana mithyA nahIM hogA, to phira tuma itanI ciMtita kyoM ho rahI ho? taba maiMne ha~sakara kahA ki yaha bAta bilakula ThIka hai, isameM koI saMdeha nahIM, kiMtu atyaMta utkaNThA se merA mana vyAkula ho rahA hai, itane meM priyatama ? merI mAtA caMpakamAlA ne Akara mujha se kahA, putri ? jaldI snAna, bhojana, zreSTha zRMgAra kara, maiMne pUchA ki Aja ekadama sabere bhojana kA samaya kyoM ho gayA ? mAtA ne kahA ki Aja udyAna meM, jina-maMdira meM bar3e samAroha ke sAtha yugAdi deva kA snapana sUryAsta kAla taka hogaa| nagaravAsI loga saba jA rahe haiM, hama bhI apane parijana ke sAtha caleMge, isa lie Aja jaldI bhojana bana gayA hai, aba tU jaldI taiyAra ho jA jisase hama bhI samaya para yahA~ se caleM, mAtA kA vacana sunate hI uThakara bhojanAdi karake suMdara ratha para car3ha gaI, parijana sahita udyAna bhUSaNa jina-maMdira meM jAkara acchI taraha se pUjA karake bhagavAna kI vaMdanA karake bhakta vidyAdharoM se kie jAte hue snapana ko maiMne dekhA, snapana samApta hone para parijana ke sAtha ratha para car3hakara jaba apane nagara kI ora A rahI thI itane meM eka pAgala hAthI nagara se nikalakara AyA, usako dekhakara ratha ke ghor3e caMcala hokara unmArga se calane lage, ratha TUTa gayA, maiM gira par3I, mUcchita ho gii| usake bAda kyA huA kucha patA nahIM, hoza meM Ane para apane uttarIya vastra Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (96) se pavana dete hue Apako dekhA / Apako dekhane se mere citta maiM bar3I prasannatA huI aura priyatama ? mere mana meM aisA vikalpa AyA ki kevalI kA vacana satya huA, avazya ye mere pUrvabhava ke vallabha haiM, kyoM ki inako dekhane se hI citta meM AnaMda ho rahA hai, zarIra amRtasikta jaisA lagatA hai, itanA hI, nahIM ye bhI atyaMta sAnurAga kI taraha mujhe dekha rahe haiM, ataH avazya mere hI prANavallabha haiM, isa prakAra jaba soca hI rahI thI itane meM parijana sahita merI dhAI vahA~ A pahu~cI aura Apake prati kRtajJatA prakaTa karake jaba usane Apase kahA, ki sUryAsta hone jA rahA hai ataH Apa jAne kI AjJA dIjie, taba maiMne mana meM socA ki bar3e puNya se inakA darzana huA hai, inako maiM chor3a nahIM sakatI / inake mukhakamala kA darzana chor3akara merI dRSTi paMka meM phaMsI dubalI gAya kI taraha jA nahIM sktii| kiMtu mero dhAI to jA rahI hai, lajjA se maiM kucha bola nahIM sakatI hU~, ataH inakA kucha AbharaNa le lUM jise dekha dekha kara mana ko sAMtvanA detI rhuuNgii| dUsarI bAta yaha hai ki kevalI ne kahA thA ki kanakamAlA ke vivAha samaya darzana hogA to yaha AbharaNa hI pahicAnane meM cihna banegA, taba maiMne apanA valaya Apako de diyA aura ApakA valaya lekara bar3e AnaMda se maiMne pahana liyA, ApakI ora apanI dRSTi kie parijana ke sAtha maiM nagara ko calI, taba dhAriNI ne mere kAna meM kahA ki kevalI kA eka vacana to satya huA, ye hI Apake vallabha deva jIva haiM jo pahale Apake priya the| maiMne krodha meM Akara kahA ki mere sAmane se haTo, tuma aisA kyoM kahatI ho ki ye pUrvavallabha haiM, abhI mere vallabha nahIM haiM kyA ? merI bAta sunakara kucha ha~satI huI dhAriNI ne kahA ki avazya pahale kI taraha abhI ye Apake vallabha haiM kiMtu Apa Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (97) unheM chor3akara calI AI, isa lie maiM isa prakAra kahatI huuN| saMdhyA samaya ghara Ane para dhAriNI ne merI mAtA se jAtismaraNa Adi sabhI bAteM batalAIM, prasanna hokara usane pitAjI se bhI kahA, harSita hokara unhoMne kahA ki mujhe bar3I ciMtA thI ki lar3akI ne puruSaveza ko kyoM dhAraNa kara liyA hai ? kisI vara ko kyoM nahIM cAhatI hai ? avazya hamAre abhyudaya ke lie hI ise jAtismaraNa utpanna huA ? logoM ne Akara mujha se kahA thA ki priyaMgumaMjarI ko hAthI se bacAnevAlA kumAra bhAnugati kA putra citragati thA, yadi isakI icchA haiM to usIko apanI kanyA dUMgA, taba caMpaka mAlA ne harSita hokara kahA ki isake lie vaha kumAra sarvathA yogya hai, isa kA bhI usake Upara bar3A anurAga hai, kiMtu svAmin ? jvalana prabha ke kArya se kanakaprabha aura bhAnugati donoM rAjA meM paraspara bar3A virodha hai, jo ki Apa jAnate haiM, to phira citragati vivAha ke lie yahA~ kaise aaegaa| lar3akI ko svayaMvarA banAkara yadi usa nagara meM bheja detI hU~ to priyatama? to mere hRdaya meM AnaMda nahIM AegA kyoM ki eka hI to lar3akI hai, isakA vivAha yadi maiM nahIM dekhUgI to merA jIvana bekAra ho jaaegaa| itane meM caMdana nAma kA merA bhAI AyA aura usane kahA ki pitAjI ? Apa loga ekadama nizcita kaise haiM ? sArA nagara Akula-vyAkula ho rahA hai, nagara meM aisI bAta calatI hai ki kanakaprabha rAjA ne jina maMdira kA ullaMghana kiyA hai isalie krodhita hokara dharaNeMdra ne unakI sabhI vidyAoM kA nAza kara diyA hai / Aja jvalanaprabha ko rohiNIvidyA siddha ho gaI hai, ataH bhaya se kanakaprabha rAjA yahA~ se bhAgakara vidyAdhareMdra zrI gaMdhavAhana ke zaraNa meM calA gayA hai| yahA~ ke loga -7 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (98) 1 jvalanaprabha ke bhaya se isa nagara ko chor3akara dUsare - dUsare nagara ko jA rahe haiM, isalie pitAjI ! hama logoM ko bhI nagara chor3a denA cAhie, khAsakara Apa to kanakaprabha rAjA ke maMtrI haiM, putra kI bAta sunakara azanivega ne bhI apane bhRtyoM ko taiyAra hone ke lie Adeza dekara vidyAbala se vimAna kI vikurvaNA karake gRhasAra vastu usa para rakhavAyA / priyatama ! dhAriNI ne Akara sArI bAteM mujha se batalAIM, maiM bhI vimAna para car3ha gaI, vimAna ur3akara gaMgAvarta nagara meM kanakaprabha ke AvAsa sthAna ke pAsa utarA / gaMdhavAhana ne bhI ucita satkAra kiyA aura hama loga vahA~ rahane lage / priyatama ! hRdaya se maiM barAbara ApakA hI ciMtana karatI thI / maiM kaba unako dekhUMgI ? kaba unase milana hogA ? kaba kanakamAlA kA vivAha samaya AegA ? isa prakAra satata socane se rAta ko bhI mujhe nIMda nahIM AtI thI / eka dina merI mAtA caMpakamAlA ke bhAI amitagati kisI rAjakArya se usa nagara meM Ae / azanivega ko dekhakara atyaMta harSita hokara unhoMne kahA ki zrIgaMdhavAhana rAjA ne bahumAnapUrvaka apane putra nahavAhaNa ke lie kanakamAlA kI maMganI kI hai / bhadra ! maiMne bhI prasannatApUrvaka nahabANa ko kanakamAlA de dI hai| isI paMcamI ko usakA vivAha lagna hai | Apa loga sabAMdhava avazya Ae~ge / azanivega ne kahA ki mujhe to svayaM vahA~ jAnA cAhie kiMtu Apake kahane para to AnA hI hogA, kiMtu eka kAraNa aisA hai ki merA jAnA ThIka nahIM hogA / kanakaprabha rAjA kI dazA abhI atyaMta viSama hai / kyoMki vidyA kA nAza, rAjyanAza, apane nagara kA tyAga ye saba ke saba anarthakArI haiM / jo bhRtya apane svAmI ke duHkha meM sukha kA upabhoga karanA cAhatA hai vaha donoM loka se Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (99) giratA hai / taba amitagati ne kahA ki yadi aisA hai to priyaMgumaMjarI ko jAne diijie| mere pitA ne svIkAra kiyA aura maiM mAmA ke sAtha, yahA~ A gaI / yahA~ Ane para kanakamAlA se milane para bar3I prasannatA huI, taba se kanakamAlA ke vivAha kI pratIkSA kara rahI thii| paMcamI Ane para vivAha saMpanna hone para nATaka prAraMbha hone para maiMne socA ki kanakamAlA, jo sakhiyoM ke bIca meM baiThI hai, avazya vaha merA vallabha hai / kyoM ki kevalI kA vacana kabhI bhI mithyA nahIM ho sakatA / kadAcit sUrya pazcima dizA meM udita ho jAe / phira maiMne socA ki mudrAratna dikhalAkara isakA nizcaya kiyA jAe / maiM Apake pAsa AI aura maiMne mudrAratna sameta apanA hAtha dikhalAyA, phira Apane bhI jaba mudrAsahita apanA hAtha dikhalAyA to maiMne mana meM nizcaya kara liyA ki mere hI vallabha haiM, Azcarya isa bAta kA huA ki nahavAhaNa se bhI inako bhaya kyoM nahIM lagatA hai ? bAda meM zirovedanA kA bahAnA karake sakhiyoM ko Thagakara maiM Apako azoka vATikA meM le aaii| yadyapi maiM kanyA hU~ apane vallabha ke sAmane itanA mujhe nahIM bolanA cAhie thA, phira bhI maiMne saba bAteM kIM, jAti-smaraNa ho jAne se Apa mujhe atyaMta paricita kI taraha laga rahe haiM, citravega ! usakI bAta sunakara mujhe bhI jAti-smaraNa ho aayaa| maiMne bhI apane pUrvacaritra kA smaraNa kiyaa| isake bAda usane kahA, priyatama ? aba maiM kyA karU~ ? taba maiMne kahA, tumhArA bar3A pratiSThita hai ataH tuma apane ghara jAoM aura maiM bhI aba yahA~ se bhAga jAU~gA / tuma kaha denA ki kamalAvatI kueM meM gira gaI, aisA kahane se citravega ke Upara Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (100) kisI ko AzaMkA bhI na hogI, merA mitra nahavAhaNa se baca jaaegaa| suMdari ? sunA hai ki suranaMdana meM Akara jvalanaprabha ne phira apanA Adhipatya jamAyA hai, aura nagara ke logoM ko saMmAnita kiyA hai / isalie maiM tumhAre pitAjI ko vahA~ maMgavA U~gA, jvalanaprabha rAjA bhI bar3e gaurava se unheM dekheMge, vahA~ mAtApitA kI AjJA se tumhAre sAtha vivAha bhI karU~gA yaha sarvathA acchA hogaa| citravega kI bAta sunakara priyaMgamaMjarI ne kahA ki ApakI AjJA mAnane ke lie maiM taiyAra hU~, kiMtu itane dina ke bAda Apako prApta kara ke phira maiM Apako nahIM dekhane se maiM jI hI nahIM sakatI, ataH nAtha ? yadi Apa jAte haiM to mujhe bhI sAtha le clie| dUsarI bAta yaha bhI hai ki jvalanaprabha rAjA ke kahane para bhI yadi mere pitAjI kanakaprabha ko chor3akara suranaMdana nahIM gae to mujhe ApakA darzana bhI durlabha ho jaaegaa| ataH priyatama ? anya jo kucha bhI Apa kaheM maiM mAnane ke lie taiyAra hU~ kiMtu maiM Apako chor3ane meM asamartha hU~, citravega ? jaba usane isa prakAra kahA taba maiMne usase kahA, suMdari ! yadi aisA hai to taiyAra ho jAo, jaba taka rAta bIta nahIM jAtI aura ye loga nRtya dekhane meM vyasta haiM taba taka hama donoM cala deM, usane kahA, nAtha ? maiM sarvathA taiyAra hU~, taba usake sAtha maiM AkAza meM ur3a gayA / kucha hI dUra jAne ke bAda usane kahA ki mere peTa meM darda ho rahA hai, hRdaya meM zUla-sA ho rahA hai, ataH nAtha ! Apa isakA kucha pratikAra kareM, taba maiMne kahA, suMdari ! tumhArA zarIra atyaMta sukumAra hai, rAta meM tumheM nIMda nahIM AI, ataH ciMtA karane kI AvazyakatA nahIM, yahIM utarakara isakA pratikAra karatA hU~, yaha kahatA huA maiM nIce utara gayA aura isa pavana saMcAra rahita kadalIgRha meM isako rakkhA / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (101) araNikASTha ko ghisakara Aga sulagAI aura seMka kiyA, kucha dera meM maiMne kahA, saMdari ! aba tuma svastha ho gii| aba apane sthAna ko caleM, usake dvArA svIkAra kara lene para hama donoM nikaleM taba citravega ! maiMne Apako yahAM dekhaa| yahI kanakamAlA kI bahana priyaMgamaMjarI hai / mitra ! ApakA upakAra karane se mujhe yaha lAbha haa| sUpratiSTha ! Apane jo pUchA thA usakA uttara de diyaa| citragati ne jaba usa prakAra kahA, taba maiMne kahA, mitra! maiM atyaMta nirdaya hRdayavAlA hU~ jisase ki Apako maiMne saMkaTa meM DAla diyaa| Apako to apane puNya se abhISTa siddhi huI, mitra ! Apane to dayitA prApta karAkara mujhe jIvanadAna diyA hai, ataH Apake samAna upakArI to dUsarA ho hI nahIM sktaa| taba citragati ne kahA ki maiMne ApakA kyA upakAra kiyA ? Apake zubhakarma kA hI yaha suMdara pariNAma hai / Apa to sajjanatAvaza merI prazaMsA kara rahe haiM / phira usane kahA ki nahavAhaNa bar3A pracaMDa hai| usane aneka vidyAe~ siddha kara lI haiM, ataH usase bacane kA upAya Apane kyA socA hai ? taba maiMne kahA, adhika socane se kyA lAbha ? jisa prakAra atyaMta durlabha isa kanakamAlA ko maiMne prApta kiyA usI prakAra mitra ! Age bhI kucha acchA hI hogA / merI bAta sunakara citragati ne kahA, ki ApakA yaha kahanA ThIka hai phira bhI yoM baiThanA ThIka nahIM hai / ataH Apa yahA~ se dUsare sthAna ko cale jAie / kisI bhI prakAra zarIra-rakSA Avazyaka hai / maiM bhI yahA~ se suranaMdana jAU~gA aura jvalanaprabha rAjA ko azanivega ke sAtha mitratA karAkara usake dvArA dI gaI pUrvabhavadayikA isa priyaMgamaMjarI ke sAtha vivAha kruuNgaa| supratiSTha ! yaha kahakara priyaMgumaMjarI ke sAtha citragati AkAza meM ur3a gayA aura apane sthAna ko calA gyaa| Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (102) maiM bhI priyA kanakamAlA ke sAtha AkAza meM ur3akara vikasita kamalAdi se suzobhita aneka sarovaroM ko phalabhAra se namra zAkhAoM se zobhita vRkSoM se bhare bar3e-bar3e udyAnoM ko parvata ke aneka jharanoM ko kinnara mithuna Adi se ramya, aneka parvata ke zikharoM ko dekhatA huA dakSiNa dizA kI ora claa| kucha dUra jAne ke bAda bijalI ke samAna daidIpyamAna eka teja ko dekhakara kucha vikalpa kara rahA thA, taba merI priyatamA ne kahA, priyatama ! yaha bijalI yA ulkA nahIM hai, kyoM ki yaha sthira hai, ataH koI deva athavA devavimAna honA cAhie ! supratiSTha ! hama donoM isa prakAra bAta kara hI rahe the, itane meM eka bhAsvara kAMtivAlA deva vahA~ aayaa| jaba maiMne praNAma kiyA taba usa deva ne mujha se kahA ki citravega? sarvathA kuzala to haiM na ? mujhe Apa pahacAnate haiM yA nahIM ? taba maiMne kahA ki sAmAnya rUpa se maiM jAnatA hU~ ki Apa deva haiM, vizeSa rUpa se maiM nahIM pahicAna rahA hU~, isa bhava meM to nahIM kiMtu anya bhava meM Apake sAtha paricaya athavA samparka avazya rahA hai kyoM ki Apako dekhane meM AnaMda kA anubhava ho rahA hai| itanA kahane para usa deva ne eka daidIpyamAna maNi nikAla kara mujha se kahA, mitra? Apa isa maNi ko grahaNa kIjie / taba maiMne kahA ki Apa mujhe yaha batalAie ki isa maNi kA kyA upayoga hogA? Apa mujhe yaha maNi kyoM de rahe haiM ? pUrva bhava meM Apake sAtha merA kaisA sambandha thA ? taba usa deva ne kahA ki abhI pUrvabhava saMbaMdha batalAne kA samaya nahIM hai, abhI Apa isako grahaNa kiijie| yaha maNi sabhI vipattiyoM ko dUra kareMgI, taba maiMne kahA ki mere Upara kauna-sI vipatti AnevAlI hai ? taba usa deva ne kahA ki vidyA bala se nahavAhaNa ne sArI bAteM jAna lI haiM, Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (103) dayitA ke apaharaNa hone se vaha atyaMta krodhita ho uThA hai aura bahuta vidyAdharoM ke sAtha ApakA vadha karane ke lie calA hai| aura vaha Apake pIche hai, ataH prANanAza karanevAlI vipatti Apake Upara A rahI hai, ataH Apa yaha maNi le leM aura prayatna se apane bAla ke aMdara isako bA~dhakara rakhie, maNi rakhane se nahavAhaNa kI vidyAe~ bekAra ho jAeMgI, yadi kabhI vedanA zAMta na ho, to isa maNi ke jala se seMka karane para pIr3A dUra ho jaaegii| Apa isa maNi ko barAvara sAtha rkkheNge| Apa ciMtA nahIM kareM, maiM bhI ApakI sahAyatA karU~gA, abhI maiM kisI khAsa kArya se jA rahA hU~, vahA~ se lauTane para Apako sArI bAteM batalAU~gA / dUsarI bAta yaha hai ki vaha vidyAdhara vidyAbalapUrNa hai, ataH Apa usake sAtha yuddha nahIM kreNge| usake sAtha yuddha karane se nizcaya ApakI mRtyU ho jaaegii| siMha saMkucita / zarIravAlA hokara hI hAthI ke Upara AkramaNa karatA hai / kyA usase usakA puruSArtha kama mAnA jAtA hai ? avasara prApta kara ke, vidyA sAdhana karake pIche jaisA acchA lage, so Apa kreNge| yaha divyamaNi usake prabhAva ko avazya kama karegI, deva ke isa prakAra kahane para maiMne hAtha jor3akara kahA ki jo ApakI AjJA usa deva ne apane hAtha se mere mastaka meM divyamaNi bA~dha dI aura mujhe AzIrvAda dekara vahA~ se prasthAna kiyaa| supratiSTha ! maNi bA~dhate hI merI ciMtA dUra ho gaI, sArA bhaya calA gyaa| divyamaNi samarpaNa nAma / saptama pariccheda samApta Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTama-pariccheda deva ke adRSTa ho jAne para maiM bhI apanI priyatamA ke sAtha dakSiNa dizA kI ora calA / maiM socane lagA ki nahavAhaNa vidyAdhara aba kyA karegA? jaba deva merI rakSA karanevAlA hai to phira usakI vidyAe~ merA apakAra nahIM kara sakatI haiM, athavA bekAra ciMtana se kyA lAbha ? pUrva karma ke anusAra ho sukha duHkha prApta hote haiM, divyamaNi ke prabhAva se tathA usa deva ke sAhAyya se lagatA hai ki pUrva puNyAnusAra kucha acchA hI hogaa| isa prakAra mana hI mana socatA huA maiM jA rahA thA ki itane meM bhaya se kA~patI huI merI priyatamA ne kahA, nAtha ? hama logoM ke pIche koI A rahA hai| bahuta vidyAdharoM ke sAtha hone se maiM mAnatI haiM vaha nahavAhaNa hI hogaa| isalie Apa kucha aisA upAya kareM jisase Apako koI takalIpha na ho aura na mujhe hI phira virahaduHkha kA anubhava karanA par3e; taba maiMne bhI udhara dekhakara kahA, suMdari ? isameM ciMtA karane kI bAta hI nahIM hai, tumhAre sAmane hI to usa deva ne kahA ki Apake pIche nahavAhaNa A rahA hai, ghabar3Ane kI AvazyakatA nahIM, suMdari ? deva aura isa divyamaNi ke prabhAva se acchA hI hogaa| dUsarI bAta yaha haiM ki vaha itanA naz2adIka A gayA hai ki aba koI upAya bhI nahIM kiyA jA sakatA, isa kI vidyA aisI hai ki dUra rahane para bhI hama bhAga nahIM sakate aura abhI to vaha sAmane Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (105) A gayA hai| mere pUrva karmoM ne jaisA dekhA hogA, vaisA hogaa| ciMtA karane se isa jIvaloka meM kucha milatA nahIM, merI bAta sunakara bhayazoka se atyaMta saMtapta hokara usane kahA ki vallabha ? duSTa vidhAtA ne mujha pApina ko ApakA vinAza karane ke lie banAyA hai, yadi maiM usa samaya mara gaI hotI to Aja Apake Upara yaha saMkaTa nahIM aataa| ___ yadi maiM mAtA ke garbha se gira jAtI yA bAlyakAla meM hI mara gaI hotI to kyA mere nimitta Apake Upara yaha vipatti AtI ? hama donoM kA pArasparika anurAga Aja vinAza kA kAraNa bana rahA hai, svAmina ? Apane to kevala karma kA avalambana le liyA hai, vipatti se bacane ke lie kucha karanA to cAhie ? taba maiMne kahA, suMdari ? ciMtA mata karo, binA vicAre kAma karanevAloM ko aisA hI phala milatA hai, jo apanA bala tathA zatrubala kA vicAra kie binA kucha karatA hai vaha avazya apamAna kA pAtra banatA hai aura naSTa ho jAtA hai, nIti se calanevAloM para kabhI vipatti nahIM AtI, tumhArA haraNa karake maiMne kauna-sI nIti apanAI hai ? anarAga ke pAza meM pha~sakara hama logoM ne rAja viruddha kArya kiyA hai, suMdari ? abhI aba viSAda karane kA samaya nahIM hai| aisI sthiti meM yadi bhAgya anukUla hogA to yaha vipatti bhI sampatti kA rUpa dhAraNa kregii| yaha zatru bar3A balavAna hai, isalie puruSArtha kA avalambana ThIka nahIM, pUrva bhava ke puNya se hI isakA vAraNa ho sakatA hai, yadi puNya hai to puruSArtha kI jarUrata nahIM aura yadi puNya nahIM hai to bhI puruSArtha bekAra hai, suMdari ? eka tarapha merA puNya hai aura dUsarI tarapha yaha zatru / dekheM, kisakI Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (106) vijaya hotI hai ? supratiSTha ? isa taraha jaba maiM apanI priyA se bAtacIta kara hI rahA thA itane meM zIghra gati se vaha nahavAhaNa mere pAsa A gyaa| roSa se usake kapola para jalakaNa jhalaka rahe the| usane kahA, re nIca? isa loka-paraloka viruddha kArya kara aba tU kahA~ jAegA? rAja viruddha AcaraNa karake aba tU sUpakAra kI zAlA meM par3e kharagoza kI taraha kahA~ bhAga jAegA? re nIca ? kisake bala se tUne merI patnI kA apaharaNa kiyA ? re mUDha ? kisa pApI ne tujhe aisI buddhi dI ? athavA daiva hI tere Upara krodhita ho gayA vaha kyA, puruSa ko daNDa se thor3e hI pITatA hai / jisa bala se tUne yaha anucita kAma kiyA hai use aba mere sAmane dikhalA / pIche nahIM bolanA ki tujha se puruSArtha dikhalAne ke lie maiMne kahA nahIM, isa tIvra ardhacaMdra se maiM terA sira kATatA hU~ yadi tAkata hai to sAmane A / supratiSTha ? yaha kahakara usane dhanuSa ko khIMcakara mere Upara bANa claayaa| usakA bANa mere pAsa Akara mAno zilA se TakarAkara pIche lauTa gyaa| yaha dekhakara kucha vismita hote hue usane kahA ki isa bAra yadi kisI kSudra vidyA ke prabhAva se baca gayA to kyA mere ina Agneya astroM se bhI baca jAegA? yaha kahakara maMtra par3hakara usane mere Upara bANa calAnA zurU kiyaa| usakI jvAlA cAroM ora phaila gaI, kiMtu mere pAsa Akara cakkara lagAkara baha astra bhI zAMta ho gyaa| isake bAda usane vAruNAstra Adi aneka astroM kA prayoga kiyA kiMtu mere pAsa Akara ve sabhI viphala ho ge| yaha dekhakara vaha rAjaputra cakita ho gayA phira usane kahA, nIca ? tUne bar3A pApa kiyA hai, ataeva sukhamRtyu yogya nahIM hai, yaha samajhakara hI ina divyAstroM ne tujhe mArA nahIM, isalie re nIca ? duHkha mRtyu Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (107) se tujhe mArane ke lie aba maiM taiyAra hU~, supratiSTha ? yaha kahakara usane nAgavidyA kA AvAhana kiyA bar3e-bar3e bhayaMkara sarpa Akara mere zarIra meM cipaka gae / maiM unase isa prakAra baddha huA jisa prakAra sarAgajIva karmoM se baddha ho jAtA hai / taba mujhe bar3I pIr3A hone lagI aura maiM AkAza se nIce girA / aura kucha kSaNa ke lie mujhe mUrchA A gaI / merI prANapriyA bhI mujhe bar3e saMkaTa meM dekhakara kahA, Aryaputra ? Apake isa anartha kA kAraNa maiM hI hU~, hA Aryaputra ! aba Apake viraha meM maiM jIvita nahIM rahU~gI, dhanadeva / usa vidyAdhara kI bAta sunakara mere mana meM vikalpa AyA ki pahale jo maiMne strI kA vilApa sunA thA, nizcaya vaha usI kanakamAlA kA vilApa hogA / aura usake jo maiMne kisI puruSa kA niSThara zabda sunA thA vaha isI ke zatru nahavAhaNa kA zabda hogA, phira mere mana meM yaha bAta AI ki ciMtana karane kI AvazyakatA kyA ? citravega saba apanA caritra kahatA hI to hai / phira maiM sunane lagA, usane kahA, supratiSTha ? vilApa karatI huI merI priyA ko pakar3akara nahavAhaNa le gayA aura maiM usake zoka se saMtapta thA, itane meM Apa yahA~ Ae / aura maNijala sesIMcakara Apane una saryoM ko haTAyA, isalie Apane mujhe jIvana diyA hai, maNi ke prabhAva se sarpa mujhe kATa nahIM sake, yamarAja ke vaMdana ke samAna bhISaNa sarpo se merA uddhAra nahIM thA / Apane jo mujhe isa saMkaTa meM par3ane kA kAraNa pUchA thA, maiMne Apako batalA diyA, dhanadeva ? vidyAdhara ke vacana ko sunakara maiMne apane mana meM socA ki loga anurAga ke vazIkRta hokara viSaya ke lobhI banakara aneka vipattiyoM ko prApta karate haiM, paraloka kI bAta to dUra rahe isI loka meM hI rAgAMdha loga kAryA-kArya ko nahIM jAnate hue Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (108) aneka zArIrika, mAnasika kaSTa ko prApta karate haiM, kAMtA viyoga saMtapta manuSya anucita ceSTAoM ko karate hue naraka se bhI adhika pIr3A kA anubhava karate haiM, rAga se mohita hokara hI loga vadhabaMdhana Adi ko isa loka meM prApta karake anaMtakAla taka bhavabhramaNa karate haiM, jIva taba taka paramasukha ko prApta karatA hai jaba taka usake citta meM rAga praveza nahIM krtaa| dhanadeva ! isa prakAra ciMtana karake maiMne kahA, citravega ? aba Apa zoka nahIM kIjie / kAraNa yaha saMsAra duHkhoM se paripUrNa hai / jarA, maraNa, roga, viyoga Adi se bhare isa saMsAra meM apane karmoM ke anusAra jIvoM ko duHkha prApta hote haiM, kiMtu jaba vipatti A jAe to viSAda karanA vyartha hai, merI bAta sunakara citravega ne kahA ki mujhe duHkha kevala eka hI bAta kA hai ki nahavAhana ke dvArA pakar3akara le jAne para vaha bicArI kanakamAlA kaisI hogI ? merI isa vipatti ko jAnakara vaha jItI hogI yA nahIM? dhanadeva ! isa prakAra vaha vidyAdhara mujhase kaha rahA thA, itane meM vahA~ kyA huA, so suno-- ____ kamalapatra ke samAna vizAla netravAlA, dizAoM ko udyotita karatA huA, eka deva ekAeka AkAza se vahA~ utarA, usako Ae hue dekhakara citravega atyaMta prasanna ho gayA aura abhyutthAna karake vinayapUrvaka usane deva ko praNAma kiyaa| Asana para baiThakara usa deva ne citravega se kahA, bhadra ? ApakA kuzala hai ? maNi ke prabhAva se ApakI vipatti dUra huI ? citravega ne kahA ki Apake prabhAva se saba kuzala hai / kevala mujhe bar3A kautuka hai ki pUrvabhava meM Apake sAtha merA kaisA saMbaMdha thA? aura usa samaya Apa kisa Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (109) kArya ke lie utane utsuka the ? deva ne kahA ki maiM kahatA hU~ Apa ekAgratApUrvaka sunie-- isI jaMbUdvIpa ke airAvata kSetra meM Arya deza meM amarAvatI jaisI eka vijayavatI nAma kI nagarI hai, usameM jaina dharmArAdhaka, dayAdAkSiNya yukta, mitroM kA anuvartana karanevAlA, caMdra kI taraha sakala kalA paripUrNa eka dhanabhUti nAma kA sArthavAha rahatA thA, usakI pativratA atyaMta rUpavatI suMdarI nAma kI bhAryA thI, zrAvakadharma kA pAlana karate hue sAdhuoM meM bhaktibhAva rakhanevAle, una donoM ke dina AnaMda se bItate the| isake bAda eka samaya suMdara svapnoM se sUcita zubha lakSaNoM se yukta putra ko janma diyA, vaha kAmadeva samAna suMdara, sUrya samAna tejasvI, caMdrabiMba samAna saumya tathA jina-dharma ke samAna sukhakAraka thA, bArahaveM dina mAtA-pitA ne usakA nAma 'sudharma' rakkhA, kAlakrama se una donoM ko dhanavAhana nAma kA eka dUsarA putra bhI huA / jaba sudharma ATha barasa kA huA taba eka samaya apratibaddha vihArI caudaha pUrva ke jJAtA zramaNoM se parivRtta sudarzana nAmaka AcArya Ae aura nagara ke pUrvottara dizA meM naMdanodyAna meM utare, sabhI nagara-nivAsI sUri kI vaMdanA ke lie cale, taba putra ke sAtha dhanabhUti bhI bhakti se calA, tIna pradakSiNA karake dhanabhUti ne guru kI vaMdanA kI / guru ne bhavasAgara pAra karane meM pravahaNarUpa dharma lAbha diyA, bAda meM zeSa muniyoM kI bhI vaMdanA karake dhanabhUti nagara nivAsI logoM ke sAtha bhUmi para baiThA, sUri ne dharmopadeza prAraMma kiyA, unhoMne kahA ki cAritra kalpavRkSa hai, samyaktva usakA mUla hai, paMcamahAvata hI usakA skaMdha hai, samiti Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (110) gupti Adi usakI zAkhAe~ haiM, vaha aneka abhigraha rUpa gucchoM se suzobhita hai, zIlAMga usake patra haiM, labdhi phUla hai, svarga mokSa sukha usakA phala hai, vaha duHkha saMtapta jIvoM kA zaraNa hai, capala IdriyA~, viSayasaMga duHkha meM kAraNa haiM, krodhAdi kaSAya durgati ke sAdhana haiM, eka bAra kiyA gayA bhI pramAda jIvoM ko bhavasAgara meM girAtA hai, sUri ke vacana sunakara saMvega dhAraNa karake nagaranivAsI loga apane-apane ghara cale, dharmopadeza sunate hI saMsAra bhaya se udvigna hokara sudharma ne praNAma karake sUri se prArthanA kI ki janma-jarAmaraNa se maiM bhayabhIta hU~ yadi pitAjI AjJA deM to maiM Apake pAsa pravrajyA lenA cAhatA hU~, mAtA-pitA ne use makta kiyA aura sari ne use bhAgavatI dIkSA de dii| grahaNa Asevana rUpa donoM prakAra kI zikSA kA abhyAsa karake saMyama, tapa Adi meM tatpara hokara vaha guru ke pAsa adhyayana karane lgaa| vaha sUvArtha kA jJAna karate hue kramaza: caudaha pUrva kA jJAtA bana gayA / yogya samajhakara zubha nakSatra se sari ne use apane pada para abhiSikta kiyA aura sudarzana sUri saMlekhanA se mokSa meM gae, zramaNoM se parivRtta sudharmasUri grAmanagarAdi meM vihAra karate hue bhavyAtmAoM ko pratibodha dene lge| idhara dhanavAhana bhI kumArabhAva prApta hokara aneka kalAoM kA abhyAsa karake usane kAminIjanoM ke citta ko curAne meM samartha yauvana prApta kiyaa| pitA ne usake lie supratiSTha nagara ke haridatta zreSThI kI vinayavatI bhAryA se utpanna anaMgavatI nAmaka kanyA kA varaNa kiyaa| suMdara lagna meM bar3e samAroha ke sAtha dhanavAhana ne usake sAtha vivAha karake apane nagara lAkara aneka prakAra ke viSayasukha kA Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (111) anubhava kiyA / kramazaH vaha itanA viSayAsakta ho gayA ki bIteM hue samaya ko bhI vaha jAnatA na thA / eka samaya sAdhuoM ke sAtha varSAvAsa nimitta sudharmasUri vijayavatI nagarI meM Ae, sAdhuoM ne vAsasthAna kI yAcanA kI, sArthavAha ne jJAnazAlA meM unakA AvAsa karAyA / apane parijana ke sAtha sArthavAha Akara guru ke pAsa dharma zravaNa karane lgaa| dhanavAhana anaMgavatI meM itanA . Asakta ho gayA ki pitA ke kahane para bhI guruvaMdanA ke lie kabhI nahIM AtA thaa| choTe bhAI ko atyaMta viSayAsakta tathA dharmanirapekSa jAnakara guru ke mana meM ciMtA huI ki durlabha manuSyatva ko prApta kara bhI viSayAsakta hone se naraka tathA ghora tiryaMca yoniyoM meM paribhramaNa karegA / ataH kisI prakAra se pratibodha dekara ise dharmamArga meM le AU~, yaha socakara sUri ne use bulvaayaa| bar3e upacAra se Akara sUri kI vaMdanA karake jaba unake pAsa baiThA taba sUri ne kahA, bhadra ! aneka pugdala parivartana ke bAda isa manuSyabhava ko vyartha mata banAo, jIva viSayoM meM Asakta hokara karma bA~dhate haiM aura isa saMsAra meM udhama yoniyoM meM paribhramaNa karake nAraka tiryaMcagati meM jAkara aneka pIr3AoM kA anubhava karate haiM, ekaeka iMdriya ke vaza meM rahanevAle jIva bhI jaba kaSTa ko pAte haiM to phira paMcedriyavazIbhUta manuSya kI kyA sthiti hogI ? ataH suMdara ! viSayasukha chor3akara dharma meM apane citta ko lagAo aura atidurlabha manuSyabhava ko saphala bnaao| unakI bAta sunakara dhanavAhana ne kahA ki maiM ApakI bAta mAnatA hU~ kiMtu vaha bicArI eka kSaNa ke lie bhI merA viraha sahana nahIM kara sakatI hai, isIlie to maiM ApakI vaMdanA ke lie nahIM A sakatA hU~, taba phira guru ne kahA ki caMcala cittavAlI striyoM ke lie jo apanA durlabha manuSyabhava Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (112) ko bigAr3atA hai vaha kA-puruSa hai, vaha supuruSa nahIM ho sktaa| striyA~ aMdara se viSabharI hotI haiM bAhyavRtti se guMjAphala ke samAna manohara dIkhatIM hai, satya zauca dayArahita, akArya meM rata striyoM meM vidvAn kabhI bhI anurAga nahIM kara sakatA / anurakta striyA~ dhanaharaNa karatI haiM, virakta hone para prANa lene ke lie bhI tatpara ho jAtI haiM / rAga-virAga donoM sthiti meM striyA~ bhayaMkara hotI haiM, striyA~ mana meM kucha aura socatI haiM, AcaraNa kucha aura hI karatI haiM, jAra ke kAraNa pati ko mAratI haiM, apane Upara vizvAsa karAtI haiM, khuda kisI ke Upara vizvAsa nahIM karatI haiM, adhika kyA ? ve to apane putra ko bhI mAra DAlatI haiM, ataH vatsa! rAga chor3akara dharmAcaraNa meM laga jAo, guru kI bAta sunakara ha~sate hue dhanadeva ne kahA ki anya striyA~ bhale hI vaisA AcaraNa karatI ho kiMtu merI bhAryA anaMgavatI to pativratA, satyazIla, dayA Adi se yukta hai, vaha atyaMta anurakta hai, vinIta hai, sthira snehavAlI hai, gurujana ke prati bhaktibhAva rakhanevAlI hai, to phira anya strI kI taraha anaMgavatI ko kaise mAnA jAe ? taba guru ne kahA, maiM mAnatA hU~ tumhArI strI pativratA hogI, phira bhI usake sAtha kiyA gayA upabhoMga naraka ke kAraNa bnegaa| kiMpAka phala kI taraha strI bhI upabhukta hone para viSama phala ko denevAlI hotI hai, strI surata se bar3hakara duHkhadAI karma aura kyA hogA? jisa prakAra viSamizrita sarasa bhojana bhI prANa haraNa karatA hai usI prakAra suMdarI strI bhI upabhoga karanevAle ko durgati meM detI hai / isalie durgati kAraNa kAMtAnurAga ko chor3akara paMcamahAvratayukta hokara cAritra meM tatpara ho jAo / isa prakAra pratibodha pAne para usakA anurAga kucha zithila ho gayA aura eka dina ekAMta meM hAtha jor3akara usane Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (113) guru ke sAmane kahA ki Apake amRtamaya vacana sunane para bhI duSTa sarpa ke viSa kI taraha rAga nahIM TUTatA hai / bhagavan ! yadi ApakI AjJA ho to surata-sukha kI pipAsA chor3akara dayitA ke sAtha dIkSA le lU~ / kevala maiM usako dekhe binA raha nahIM sakatA hU~ / sUri ne yaha socakara ki abhI dIkSA de detA huuN| sUtrArtha kA anuzIlana karane se isakA rAga TUTa jAegA, yaha socakara bhAryAsahita dhanavAhana ko dIkSA de dii| caMdrajasA mahattarikA ke pAsa anaMgavatI sAdhukriyA sIkhane lgii| sUtrArthagrahaNa karane para bhI jaba dhanavAhana ' kA rAga nahIM TUTA taba phira guru ne use samajhAyA ki bhadra ! anya strI meM rAga se bhI durgati milatI hai kiMtu zramaNI ke sAtha anurAga to anaMtanaraka ko denevAlA hotA hai| guruvacana sunane para usane bar3A pazcAttApa kiyA, phira bhI jaba donoM kA anurAga niHzeSa nahIM huA, phira bhI guru AjJA pAlana meM donoM kA samaya bItane lagA / eka dina vasumatI sahita anaMgavatI ne bAhara jAne para mahilA sahita eka puruSa ko dekhakara vasumatI se kahA ki Arye ? yaha strI to bahana sulocanA jaisI lagatI hai| usakI bAta sunakara ThIka se dekhakara vasumati ne kahA ki yaha merI bahana sulocanA hI hai, mekhalAvati meM subaMdhu ke sAtha isakA vivAha huA thaa| eka dina rAjakumAra kanakaratha ne ise dekha liyA aura ise apane aMtaHpura meM rakha liyA / vaha aMtaHpura meM pradhAna bana gaI, yaha bAta to tumheM bhI mAlUma hai / yaha puruSa vahI rAjakumAra kanakaratha hai, sulocanA ne kahA ki maiM isase bAta karatI hU~, dekhU yaha mujhe pahacAnatI hai yA nahIM ? taba donoM ne usase kucha pUchA kiMtu usane -8 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 114) kucha asambaddha uttara diyA, usakI bAta sunakara dayA vazIbhUta hokara una donoM ko sudharma sUri ke pAsa le gaI, aura usane kahA, bhagavan ! yaha hamArI bar3I bahana hai, yaha kyoM pAgala ho gaI haiM ? guru ne kahA, yaha vahI sulocanA hai aura yaha vahI rAjakumAra kanakaratha hai, IrSyAvaza krodha meM Akara eka sapatnI ne soe hue ina donoM ke sira para unmAdakArI cUrNa chIMTa diyA / usI se ina donoM ko unmAda ho gayA / rAjA ne mAMtrika-tAMtrika ko bulAkara bahuta upAya kiyA kiMtu ina donoM kA unmAda dUra nahIM huaa| bAda meM ye donoM eka dina nagara se nikala gae, vasumatI ne kahA, bhagavan ? yadi Apa isakA upacAra jAnate hoM to avazya dayA kareM, guru ne unmAdanAzakArI pratiyoga diyA, ve donoM svastha ho ge| donoM atyaMta Azcaryacakita ho gae, donoM bahanoM ko dekhakara sulocanA kahane lagI ki yaha svapna hai ? yA iMdrajAla hai ? kahA~ vaha nagarI ? kahA~ vaha ve alaMkAra ? taba vasumatI ne una donoM se unmAda kA kAraNa batalAyA aura guru kI kRpA se tuma donoM aba svastha ho gae / phira vasumatI ne kahA ki bhadre ? jisI samaya kanakaratha ne tumheM aMtaHpura meM rakha liyA usI samaya mAyA se sumaMgala vidyAdhara dhanapati ke veza meM mere sAtha saMbhoga kiyA / dhanapati deva ne pratibodha diyA aura maiM caMdrajasA AryA ke pAsa dIkSita huI / yaha anaMgavatI bhI dharmazravaNa karake saMsArabhaya se udvigna hokara svAmI ke sAtha dIkSita ho gaI / dekho ! ye hamAre guru sudharma - sUri haiM: donoM ne bar3e vinaya se guru kI vaMdanA kI / upadeza sunane ke bAda donoM dIkSita ho ge| caMdrajasA ke pAsa sulocanA aneka sAdhu kriyAe~ karane lagIM / isa prakAra tInoM bahana tathA muni kanakaratha tathA dhanavAhana ke bahuta samaya bIta gae / citravega ? usa samaya Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (115) muni dhanavAhana tathA kanakaratha meM paraspara atyaMta anurAga thaa| guru kI AjJA se donoM paMca mahAvrata pAlana meM lIna the| usake bAda apanI Ayu thor3I jAnakara sUri ne saMlekhanA ke dvArA anazanavidhi se zarIra chor3akara dUsare devaloka meM caMdrArjuna vimAna meM vimAna-svAmI zaziprabha deva baneM / dhanavAhana muni bhI rAga chor3e binA zrAmaNya pAlana karake vidhipUrvaka kAladharma pAkara usI dUsare devaloka meM zaziprabha deva ke vimAna-svAmI baneM / unakA nAma vidyutprabha deva huA / anaMgavati sAdhvI bhI unakI devI caMdrarekhA banI / pUrva vaira ko smaraNa karake subaMdhujIva agnikumAra deva ne aneka upasarga karake sulocanA AryA ke sAtha-sAtha kanakaratha sAdhu ko bar3I nirdayatA se mAra DAlA / kAladharma pAkara donoM dUsare devaloka meM utpanna hue / kanakaratha caMdrArjuna vimAna meM vidyutprabha. sAmAnika deva bane aura sulocanA unakI devI svayaMprabhA huii| AryA vasumatI bhI kAla dharma pAkara pUrvavallabha caMdrArjuna nAmaka deva kI caMdraprabhA devI huI / isa prakAra eka hI vimAna meM divya sukha kA anubhava karate hue ATha palyopama bIta ge| vidyutprabha devacyuta hokara isI vaitADhaya kI dakSiNa zreNI meM ratnasaMcaya nagara meM bakulAvatI bhAryA se pavanagati vidyAdhara kA putra hokara utpanna huaa| vahI dhanavAhanajIva vidyutprabha deva Apa citravega haiM, devI caMdrarekhA bhI svarga se ruta hokara vaitAThya parvata para kuMjarAvarta nagara meM amitagati vidyAdhara kI bhAryA citramAlA kI kukSi se kanakamAlA rUpa meM utpanna huii| citravega ? pUrva janma meM zramaNAvasthA meM bhI Apane apanA rAga nahIM tor3A isIlie Apako abhI rUpa, bala, kAMti, Rddhi Adi saba kucha alpa mile / devabhava meM bhI ApakI Ayu kama thii| isa manuSya bhava meM bhI paraspara darzana se Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (116) lekara Aja taka asahaya viyogajanita du:kha kA anubhava karanA par3a rahA haiM, citravega ? adhika kyA kahU~ ? zrAmaNya lekara bhI jo Apane rAga nahIM chor3A, usI se yaha vipatti Apake Upara AI hai| devabhava meM ApakA mitra jo caMdrArjuna deva thA vaha bhI cyUta hokara citragati rUpa meM utpanna huaa| vasumatI AryA jo caMdraprabhAdevI thii| vahI cyuta hokara priyugumaMjarI rUpa meM utpanna huii| Apake pUrvabhava mitra citragati ne hI upAya se Apako kanakamAlA prApta karAI thii| abhI karmavaza se Apako kanakamAlA ke sAtha viyoga ho gayA hai / citravega ? adhika kahane se kyA lAbha ? Apane jo pUchA thA, usakA uttara maiMne de diyaa| anya bhava meM kanakaratha nAma kA sAdhU jo ApakA atyaMta priya thA / bAda meM jo devaloka meM vidyutprabha nAma kA deva huaa| vahI maiM hU~, maiM ApakA atyaMta priya mitra Aja bhI usI devaloka meM hU~, isIlie abhI maiMne Apake sAtha aisA vyavahAra kiyA hai| ciraparicitavarNana nAma // aSTama pariccheda samApta 0 0 0 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navam-pariccheda usake bAda citravega ne kahA, suravara? Apa kRpA kara yaha bhI batalAie ki usa samaya mujhe maNi dekara Apa vega meM kahA~ gae the ? deva ne kahA, suMdara ? mere dvArA kahI jAtI huI usa bAta ko bhI suneM-Aja zaziprabha deva ne mujhe AjJA dI ki vidyutprabha ? Apa zIghra jaMbUdvIpa ke bharata kSetra meM kuzAgrapura nagara meM dhanavAhana munivara ke pAsa jAie, kyoM ki unake pUrva vairI ne dhyAnastha unheM dekha liyA haiM, krodha meM Akara vaha bahuta upasarga karegA, maiM bhI iMdra kI AjJA lekara A rahA hU~, bahuta acchA, yaha kahakara vahA~ se vega meM calane para yahA~ maiMne priyAsahita bhAgate hue Apako dekhA / avadhi jJAna se maiMne jAna liyA ki yaha vahI merA mitra vidyutprabha hai aura nahavAhaNa ke bhaya se bhAgatA jA rahA hai aura nahavAhaNa bhI isake pIche A rahA hai, taba pUrva mitra kA kucha upakAra karU~ yaha socakara maiM Apake pAsa aayaa| prANa rakSA ke lie divya maNi dekara dhanavAhana munivara ke pAsa gayA, vahA~ unakA upasarga karanevAle usa deva se maiMne kahA, re nIca ! devoMdroM ke bhI vaMdanIya, samAna zatru mitravAle munivara ko tU pIr3A dekara aba kaise bacegA? merI bAta sunakara cakita hokara vaha bhavana pati deva ekAeka bhAga gayA / itane meM zukla dhyAna meM Ane para moha naSTa ho jAne se unheM kevala jJAna prApta ho gayA, parama vinaya se maiMne Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (118) kevalI mahimA kI, dundubhi zabda sunakara bahuta deva-manuSya aae| kevalI ne mokSasukha ke lie unheM dharmopadeza diyA, avasara pAkara maiMne pUchA, bhagavan ? Apane usa deva kA kauna-sA aparAdha kiyA thA? jisase vaha pApI Apako mArane ke lie taiyAra ho gayA thaa| taba kevalI ne kahA ki anya bhava meM usake sAtha merA kaisA vrata thA, so suneM-- ghAtakI khaMDa vidiha meM caMpA nAma kI eka nagarI hai, jisameM padma nAmaka rAjA aura samaraketu nAmaka yavarAja donoM sahodarabhAI deza virati aura nIti se rAjyadhurA kA pAlana karate the| unheM jina-vacana meM zraddhA thI aura paraspara atyaMta sneha thA / eka samaya unakI sabhA meM Akara nAstikavAdI kapila ne jIva, sarvajJa, aura mokSa kA khaMDana kiyaa| yuvarAja ne aneka hetu dRSTAMta aura yaktiyoM se usake mata kA khaMDana kara diyA / jaba vaha uttara na de sakA, taba maMtrI mahaMta sAmaMtoM ne usakA bar3A upahAsa kiyaa| mahAjanoM ke bIca apamAnita hone se yuvarAja ke Upara use bar3A krodha AyA aura ekAeka sabhA se nikalakara vaha socane lagA ki Aja taka maiM kahIM bhI parAjita nahIM huA thaa| phira isane sabhA meM majhe kyoM parAjita kiyA ? aba maiM rAta meM isake ghara jAkara talavAra se jaba isakA sira kATUMgA tabhI mere mana meM zAMti AegI, raudra dhyAna meM Akara isa prakAra socakara rAta meM usake ghara jAkara zocAlaya ke pAsa chipa gayA / yuvarAja ko jaba zauca jAne kI icchA huI to dIpaka lekara Age calanevAle logoM ne zaucAlaya ke pAsa hAtha meM talavAra lie usako dekhA aura pakar3akara bA~dha liyA / usako dekhate hI yuvarAja samajha gayA ki vAda meM parAjita hone se yaha merA vadha karane ke lie yahA~ AyA hai| Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 119) kiMtu usake dIna-vacana ko sunakara ka~pate hue zarIra ko dekhakara kumAra ko dayA A gaI, usane aparAdhI kapila se kahA ki nIca ! tujhako jIvita chor3a diyA jAtA hai kiMtu tU mere deza ko chor3akara dUsare deza meM jAkara raha / yuvarAja kI bAta sunakara vaha vahA~ se bhAgA aura dUra deza meM bhIloM kI pallI meM jAkara rahane lagA / eka samaya padma rAjA ne apane putra ko rAjya dekara yuvarAja ke sAtha guru ke pAsa dIkSA le lI, gurusahita donoM bhAI vihAra karate hue eka sArtha ke sAtha ratnapura ko jA rahe the, donoM bhAI sArtha se bhraSTa hokara ghUmate hue pAnI pIne ke lie eka pallI meM Ae / kapila ne inako pahicAna liyA / samaraketu muni ko dekhakara use bar3A krodha aayaa| usane mana meM socA ki isa pApI ne mujhe vAda meM jItakara deza se nikAla diyA, ataH kisI chala se ise avazya mAranA cAhie / yaha socakara usane atyaMta vinaya se unakI vaMdanA kI aura apane ghara le jAkara viSamizrita annajala dekara vinayapUrvaka kahA ki bhagavan ! Apa bahuta thake hue haiM ataH ghara ke eka bhAga meM ekAMta sthAna meM bhojana karake vizrAma kIjie aura prAtaH kAla yahA~ se vihAra kareM / usakI bAta sunakara kucha dera vizrAma karake svAdhyAya karane ke bAda jyoM hI ve bhojana karane ke lie taiyAra hue muni anukaMpA se sannihita devatA ne viSa hara liyA, bhojana karake ve phira svAdhyAya karane lage / taba kapila ne mana meM socA ki ye loga viSa se nahIM mare, kyoM ? ho sakatA haiM maMtrabala se inhoMne viSa kI zakti naSTa kara dI ho| isalie rAta meM inheM avazya mAra DAlanA cAhie kyoM ki inake jIteMjI mere citta meM zAMti nahIM AegI rAta meM svAdhyAya kara so jAne para hAtha meM talavAra lekara unako mArane ke lie taiyAra huA / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (120) krodhita hokara devI ne usI talavAra se use mAra ddaalaa| raudra dhyAna se marakara vaha dUsare naraka meM gayA aura muni bhI niraticAra zrAmaNya pAlana kara vidhipUrvaka kAla karake donoM saudharma kalpa meM apsarAoM se suzobhita vimAna meM utpanna hue| padma-jIva vahA~ eka sAgaropama Ayu bhogAkara airavata dvIpa meM vijayanagarI meM dhanabhUti zreSThI ke sudharma nAmaka putra hue aura dIkSA lekara dUsare kalpa meM caMdrArjuna vimAna meM zaziprabha nAmaka deva hue| saMpUrNa do sAgaropama unakI Ayu huI / bhadra ! vidyutprabha ? abhI ve hI deva Apake vimAna-svAmI haiM, jinake Adeza se Apa abhI mere pAsa Ae haiM, vaha samaraketu jIva AThapalyopama adhika eka sAgaropama Ayu bhogakara devaloka se cyuta hokara isI bharatakSetra meM kuzAgrapura nagara meM bhadrakIrti rAjA kI priya bhAryA subaMdhudattA kI kukSi meM putra rUpa se utpanna huA aura dhanavAhana nAma pdd'aa| yuvAvasthA meM Ane para unako rAjya dekara unake pitA zramaNa bane / dhanavAhana ne bhI aneka pUrvalakSa rAjya kA pAlana karake apane putra naravAhana ko rAjya dekara dIkSA le lii| bhadra ! vidyutprabha ? vahI maiM Aja vihAra kara isa nagara meM AyA / vaha kapila naraka meM eka sAgaropama se bhI kucha adhika samaya taka aneka duHkhoM ko bhogakara magadha deza meM sAbhar3a nAma kA ahIra bnaa| bAla tapa karake uparudra nAmaka bhavanapati deva banA / mujhe yahA~ dekhakara pUrvavaira ko smaraNa kara merA vadha karane ke lie yahA~ AyA, saMkSepa meM, maiMne Apake prazna kA uttara de diyaa| citravega ! usake bAda phira bhI maiMne kevalI se pUchA ki bhagavan ! merI Ayu kitanI hai ? aura merA janma kahA~ hogA ? mere pitA kauna hoMge ? jina-dharma kA upadeza kauna degA? kevalI ne kahA ki abhI ikkIsa koDAkor3I varSa Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 121) ApakI Ayu zeSa hai / devaloka se cyuta hokara hastinApura meM zrI amaraketu rAjA kI devI kamalAvatI kI kukSi meM putrarUpa se utpanna hoMge / pUrvavairI deva mAtA ke sAtha ApakA apaharaNa karegA / vidyAdhara ke ghara meM bar3heMge, devaloka se Ate hue Apane jisako divyamaNi dI ve hI Apake vAstavika pitA hoMge / supratiSTha sUri ke pAsa zrAvaka dharma ko prApta kara samyaktva prApta kara saMsAra kA aMta kareMge / isa prakAra kevalI ke vacana ko sunakara tIna pradakSiNA karake phira maiMne unakI vaMdanA kI, vahA~ se ur3akara Apake pAsa AyA hU~, aba ApakA jo Adeza anusAra karU~, taba citravega ne kahA, suravara ? Apa merI bAta suneM, nahavAhana karuNa zabda se rotI huI merI bhAryA ko haraNa kara le gayA / usase maiM atyaMta duHkhI hU~, Apa to avadhijJAna se pratyakSa kI taraha jAnate hoMge / ataH batalAie ki vaha kaise rahatI hai ? jItI hai yA nahIM ? kucha ha~sate hue deva ne kahA ki rotI huI ApakI bhAryA ko gaMgAvarta le jAkara nahavAhaNa ne apane aMtaHpura meM rakha diyA, vaha socane lagI ki mere priyatama sarpa se grasita hokara atyaMta pIr3A se mara gae hoMge, athavA jIte bhI hoMge to aba unakA darzana nahIM hogA aba jInA sarghathA bekAra hai " yaha socakara usane ugra viSa khA liyA, khAte hI pRthvI para behoza hokara gira pdd'ii| hAhA zabda hone lagA, nahavAhaNa vidyAdhara bhI vahA~ AyA, maMtra-taMtra kA prayoga kiyA, usake aMga meM viSanAzana maNi ko bhI bA~dhA, jaba usase bhI lAbha nahIM huA, taba viSamaMtra jAnanevAle vidyAdharoM ko bulAyA, unake dvArA bhI jaba svastha nahIM kI jA sakI taba use mRta mAnakara agnisaMskAra ke lie nahavAhaNa ke bAMdhava zmazAna le gae aura citA meM pheMkakara unhoMne Aga lagA dI / itanA sunate hI he dhanadeva ? Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (122) citravega ke aMga zithila par3a gae, mAno vaha vajrAghAta se cUracUra na ho gayA ho, sarpa se grasita na ho, rAkSasa se gRhItana ho, mudgara se tADita na ho isa prakAra dIrgha nizvAsa lekara, mUcchita hokara pRthivI para gira par3A, usakI usa avasthA ko dekhakara usa deva ne zItala jala lAkara usake zarIra ko sIMcA, maiMne bhI apane uttarIya vastra se pavana diyA / eka kSaNa ke bAda mUrchA TUTa gaI kiMtu phira mUcchita ho gayA / kiMtu kisI-kisI taraha jaba vaha kucha svastha huA aura A~sU bahAte hue mukha ko nIcA kara baiTha gayA taba usa deva ne bahuta samajhAyA ki eka strI ke lie Apa itanA zoka kyoM kara rahe haiM ? suMdara? anaMta saMsAra meM paribhramaNa karane vAle jIvoM ko saMyoga-viyoga sau-sau vAra hote rahate haiM isalie vidvAnoM ko cAhie ki iSTa saMyoga meM harSa tathA iSTa viyoga meM viSAda nahIM kreN| pUrvabhava meM zramaNatva prApta karane para bhI Apane jo anurAga nahIM chor3A usake prabhAva se svarga meM bhI Apa tejabalahIna rahe aura isa janma meM bhI viyoga duHkha ko prApta kiyA, phira bhI Apa usake Upara anurAga nahIM chor3ate, ina duHkhoM kA kAraNa vaha rAga hI to hai, deva kI bAta sunakara citravega ne kahA, suravara ? merI dAIM A~kha phar3akatI hai, ApakA mukha bhI prasanna dikhAI detA hai ataH yadi Apa anya janma ke mere mitra haiM to yathArtha batalAie ki vaha jItI hai yA mara gaI ? jaldI usakA darzana karAie, nahIM to aba maiM jI nahIM sakatA, taba deva ne kucha ha~sate hue kahA, bhadra ! Apa pIche dekhie, ApakI priyA khar3I hai, jaba usane pIche kI ora dekhA to use vibhUSita aMgoMvAlI apanI priyatamA kA darzana huA, phira apane mana meM zaMkita hote hue citravega ne kahA ki suravara Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (123) Apa ha~sI chor3akara satya batalAie ki nahavAhaNa ke dvArA harI gaI vahI merI priyA hai athavA mujhe AzvAsana dene ke lie ApakI yaha devamAyA hai ? kyoM ki jaba mere viraha meM viSa khAkara vaha mara gaI to phira vaha kaise ho sakatI hai ? deva ne kahA, ThIka vahI hai, yaha merI deva mAyA nahIM hai, maiMne jisa prakAra isako lAyA so Apa suneM-kevalI mahimA karake jaba maiM Apake pAsa A rahA thA taba avadhi jJAna se maiMne jAna liyA ki ApakI bhAryA ne marane kA nizcaya kara liyA hai, taba ApakI bhAryA ko lekara Apake pAsa Ane kA maiMne vicAra kiyA, gaMgAvarta jAne para dekhA ki viSa se isake aMga zithila par3a gae haiM, maiMne saba kI maMtrazakti naSTa kara viSa stambhita kara diyA, mRta jAnakara agnisaMskAra ke lie zmazAna le jAkara nahavAhaNa ke parijana jaba ise citA para rakhakara Aga lagAne lage, taba viSa dUrakara isako lekara Apake pAsa AyA aura isake Upara Apake anurAga kI parIkSA karane ke lie maiMne Apase aisA kahA thA, aura ise chipA rakkhA thA / Apa vizvAsa kIjie yaha vahI kanakamAlA hai, deva kI bAta sunakara citravega atyaMta prasanna ho gayA, usake bAda deva ko praNAma karake hAtha jor3akara citravega ne kahA ki Apane merA bar3A upakAra kiyA, ApakI kRpA se aba maiM sarvathA svastha hU~, aba maiM ApakA kyA karU~, Adeza dIjie / deva ne kahA ki deva darzana amodya hotA hai ataH Apa kucha kahe jo maiM Apako dUM, citravega ne kahA ki yadi Apa denA cAhate haiM to Apa aisI vastu dI jie jisase nahavAhaNa se phira mujhe parAbhava prApta na ho, deva ne kahA ki usa samaya strIsahita Apake Upara prahAra karake usane vidyAdhara kI maryAdA ko tor3a Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (124) diyA, isa se usakI vidyA naSTa ho gii| aba vaha Apako parAbhava dene meM asamartha hai| dUsarI bAta yaha hai ki usa samaya mere bhAvI bhava ko batalAte hue kevalI ne kahA thA ki pUrva vairI ke dvArA apaharaNa hone para vidyAdhareMdra ke ghara para bar3heMge, maiM mAnatA hU~ ve vidyAdhareMdra Apa hI hoMge, ataH maiM Apako vaitADhaya kI dakSiNa zreNI meM sarva vidyAdhara rAjAoM kA svAmI banAtA hU~, mere prabhAva se Apako sarva vidyAdhara vidyAe~ paThita siddha hogI, Apa vacana mAtra se dUsare kI vidyAoM tathA auSadhiyoM ko viphala banAe~ge, bar3e se bar3e abhimAnI vidyAdhara vinayapUrvaka Apake AjJAkArI baneMge, ataH abhI vaitADhaya ke siddhakUTa zikhara para jAkara zAzvata jina-pratimAoM kA aSTAhinaka mahotsava karake dharaNeMdra kI abhyarthanA karake Apako saba vidyAe~ dekara apane sthAna ko jAU~gA / citravega ne usa deva ko praNAma karake kahA ki suravara ? yaha ApakI bar3I kRpA hogii| usake bAda bahumAnapUrvaka mere sAtha bAtacIta karake dhanadeva ? bar3I prasannatA se mujhe yaha maNi dekara usa deva ke sAtha kanakamAlA sahita vaha vidyAdhara AkAza meM ur3a gayA / aura maiM bhI vahA~ se calakara apane sthAna pahu~cA / isalie dhanadeva ? yaha maNi isa prakAra se mujhe prApta huI thI, ThIka yaha divyamaNi hai / yaha sabhI doSoM ko dUra karanevAlI hai, vizeSakara viSoM ko dUra karatA haiM / ataH dhanadeva ? mere anurodha se Apa isa maNi ko svIkAreM, unakI bAta sunakara bolane meM atyaMta kuzala dhanadeva ne kahA ki ApakA darzana ApakA premapUrvaka saMbhASaNa hI mere lie lAkhoM maNi se bar3hakara hai, isa para phira Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (125) supratiSTha ne kahA ki Apa isa maNi ko svIkAra kareMge, isase maiM apane ko kRtArtha mAnUMgA, ataH mere saMtoSa ke lie Apa avazya ise svIkAra kareM, supratiSTha ke atyaMta Agraha para dhanadeva ne maNi ko grahaNa kara liyaa| phira sUpratiSTha ne kahA, dhanadeva ! kuzAgrapura se lauTate samaya avazya yahAM Ane kA anugraha kareMge / yaha sthAna to rAste para hI par3atA hai| lauTane ke samaya avazya aauuNgaa| isa prakAra bAtacIta karake usake ghara para rAta bitAkara sArtha ke taiyAra ho jAne para supratiSTha ke ghara se nikalakara sArtha ko claa| parijana sahita pallInAtha ne anugamana kiyA, kisI-kisI taraha dhanadeva ne pallInAtha ko pIche lauttaayaa| vesara para car3hakara dhanadeva sArtha ke sAtha vahA~ se calA / thor3e dina meM kuzAgrapura pahuMcA, vahA~ atyaMta bahumUlyavastu rAjA nahavAhana rAjA ko upahAra rUpa meM dekara rAjA kA prItibhAjana banA / sAgara zreSThI ke makAna bhAr3e para lekara usameM apanA bhANDa utArA / isa ke bAda vahA~ kraya-vikraya karate kitane mahIne bIta gae ? vyApAra ke prasaMga meM sAgara zreSThI ke putra zrIdatta ke sAtha dhanadeva ko bar3A prema ho gayA / eka dina zrIdatta bar3e AdarabhAva se bhojana karAne ke lie dhanadeva ko apane ghara para le gyaa| vahAM bhojana karate samaya atyaMta rUpavatI navayauvana meM praveza karatI huI zrIdatta kI bahana zrIkAMtA jaba paMkhA jhela rahI thI, usako dekhate hI dhanadeva ne usake pratyeka agoM kA nirIkSaNa kiyA, usane bhI sneha se dhanadeva ko dekhA / romAMcita hokara dhanadeva mana meM socane lagA ki mAMgane para yadi ye loga mujhe yaha kanyA de deM to isa bhAryA se merA manujatva saphala ho jaae| yadi svayaM yAcanA karU~ aura ye loga denA nahIM svIkAra kareMge to laghutA hogI / athavA samAna jAti kA hU~, vyasanarahita Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (126) I hU~, yaha bhI dene lAyaka hai to kyoM nahIM deMge, yaha socate hue bhojana kara lene para zrIdatta ne tAmbUla diyA aura dhanadeva vahA~ se nikalakara apane ghara jAkara, zrIkAMtA meM Asakti se ciMtita hokara bichaune para so gayA / idhara kAmArta hokara atyaMta utkaNThitA zrIkAMtA gRhodyAna meM kadalI gRha meM jAkara so gaI / vahA~ usakI bA~ha meM eka sarpa ne kATa liyA / vedanA se pIDita rotI huI apanI mA~ ke pAsa Akara usane kahA, mAtAjI ? eka bar3e kAlenAga ne mujhe kATa liyA hai, yaha kahakara viSa kI pracaNDatA se A~kheM baMda kara dhar3Ama se bhUmi para gira par3I / usakI yahA~ sthiti dekhakara usake mAtA-pitA, bhAI, parijana saba ke saba vyAkula ho uThe / viSa-vaidyoM mAMtrika-tAMtrikoM ko bulAyA / ve loga maMtra jApa tathA jar3I-bUTI Adi kA prayoga karane lage / mAtA vilApa karane lagI / pitA ne AzvAsana diyA, suMdari ! naimittika ke vacana ko dhyAna meM lAkara zoka chor3o, dayite ! abhI jAmAtA prakaTa hogA / kyoM ki sumati kA vacana kabhI jhUThA nahIM par3atA / kamalAvatI ke lie usane jaisA kahA thA vaisA hI huA / jaba upasthita sabhI mAMtrika viSa dUra karane meM asamartha ho gae taba duHkhI hokara mAtApitA, bhAI, parijana yahI socane lage ki kyA naimitaka kA vacana jhUThA hogA ? phira bhI nagara meM DiNDima zabda se ghoSaNA karavAI ki sA~pa kATane para zrIkAMtA ko koI jilA na sakA / itane meM kisI prayojana se vahA~ Ae hue dhanadeva ne sakala parivAra ko vyAkula dekhakara sAmane Ae hue zrIdatta se pUchA ki mitra ? Aja Apa loga itane vyAkula kyoM haiM ? Apa logoM kA mukha itanA malina kyoM ? zrIdatta ne kahA, merI bahana kumArI zrIkAMtA ko sAMpa ne kATa liyA hai, koI use jIvita nahIM kara rahA hai ataH hama loga ciMtita haiM ? Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (127) dUsare, naimittika ne pahale batalAyA thA ki sA~pa kATane para jo ise ujjIvita karegA vahI isakA bhartA hogA / kitu lagatA hai Aja naimittika kA vacana jhUTha ho jAegA / dhanadeva ? aba hama logoM ko isakI jIne kI AzA TUTa gaI hai, bahana bar3I pyArI hai ataH hama loga atyaMta vyAkula haiM, usake vacana sunakara mana meM harSita hokara dhanadeva ne kahA ki Apa loga ciMtA chor3e deM, naimittika kA vacana sarvathA satya hI hogaa| pahale ApakI bahana ko dikhalAie, zrIdatta dhanadeva ko vahA~ le gayA / dhanadeva ne apane AdamI se kahA ki supratiSTha se dI gaI maNi lekara aao| vaha jaldI se jAkara maNi lekara A gyaa| nirmala jala se maNi ko sIMcakara usake pAnI ko zrIkAMtA ke Upara chir3akate hI zrIkAMtA mAno sokara na jagI ho, isa prakAra uThakara baiTha gaI ? / usako dekhakara zrIdatta sAgara zreSThI Adi ne harSita hokara kahA ki dhanadeva ! yaha kanyA Apako dI gaI / bAda meM zubhalagna meM donoM kA vivAha haA / zrIkAMtA ke sAtha dhanadeva kitane mahIne taka vahA~ viSaya-sukha bhogatA rahA / taba taka dhanadeva ke logoM ne bahuta lAbha se usake sAre bhAMDa beca die| dhanadeva ne zvazura Adi se bidA mAMgIM / zreSThI ne paryApta dhana tathA dAsI-dAsAdi dekara zrIkAMtA ko bidA kiyaa| dhanadeva pahale ke hI mArga se kuzAgrapura nagara se calA / kramazaH siMhaguphA ke samIpa pahu~cane para kahA ki yahA~ se siMhaguphA naz2adIka hai| supratiSTha ne usa samaya kahA thA ki mujhe saMtoSa dene ke lie isI mArga se aanaa| yaha socakara kucha parijana ke sAtha dhanadeva siMhaguphA ko claa| vahA~ pahu~cane para dekhA ki guphA kA kahIM patA bhI nahIM hai| kahIM agni kI jvAlA meM jale gAya-bhaiMsa ke karaMka par3e the, kahIM jale hue ghor3oM Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (128) kI durgandha phaila rahI thI / kahIM vIroM ke mAMsa noMca-noMcakara kutte khA rahe the| kahIM kuttoM ke bhaya se dUra bhAgakara siyAra pheM-pheM kara rahe the / kahIM siyAroM ke pheMkAra sunakara giddha idhara se udhara ur3a rahe the, kahIM bhIloM ke bAla-baccoM kI haDDiyA~ dikha rahI thIM, kahIM agni meM jale aneka vIroM ke zarIra par3e the / isa sthiti ko dekhakara dhanadeva bar3A duHkhI huA aura usane kahA, hAya ! isa guphA ko kisane jalAyA ? itane meM karaMkoM ke bIca se kisI ne kahA, dhanadeva ! yahA~ Aie / maiM deva zarmA hU~, mere hAtha-paira donoM kaTa gae, mujhe bar3I pyAsa lagI hai| thor3A pAnI mujhe pilaaie| usakI bAta sunate hI dhanadeva ne apane AdamI ko pAnI lAne ke lie bheja diyA aura usase pUchA ki devazarman ! guphA ko jalAyA ? supratiSTha kahA~ hai ? dhanadeva kI bAta sunakara devazarmA ne kahA ki Aja se tIna dina pUrva siddhapura se eka AdamI AyA thaa| usane ekAMta meM supratiSTha se kahA ki mujhe Apake pitA ke maMtrI sumati ne Apake pAsa bhejA hai / unhoMne mujhase kahA ki jAkara kumAra se kaho ki unake pitAjI atyaMta saMbhoga prasaMga kSayaroga hone se zIghra maranevAle haiM, suratha prajAvarga ko bahuta pIr3A detA hai, isalie sAmaMta mahaMta usase virakta haiM, saba Apako cAhate haiM, Apako mArane ke lie kanakavatI ne eka senA kI Tukar3I bhejI hai / ataH Apa apanI rakSA kareMge, vaha AdamI isa prakAra bAta kara hI rahA thA itane meM senA pahu~ca gii| senA caturaMgiNI thI ataH usane guphA ko ghera liyaa| bhIloM ke sAtha supratiSTha yuddha karane ke lie nikala par3e / bhayaMkara yuddha huaa| bahuta bhIla loga mAre ge| hamArA parAjaya ho gayA / sArabhUta vastuoM ko lekara, guphA ko jalAkara senA calI gaI / maiM bhI isa sthiti meM A gyaa| supratiSTha kahA~ Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (129) gae maiM kucha nahIM jAnatA hU~, dhanadeva ne samyaktva vrata dekara paMcanamaskAra maMtra sunAyA, bhAva se vaha bAra-bAra maMtroccAraNa karane lagA / itane meM AdamI pAnI lekara A gayA, pAnI pIkara vaha mara gayA / dhanadeva ne duHkhI hokara usakA agni- saMskAra kiyA / apane AdamiyoM se supratiSTha kA anveSaNa karavAyA / kahIM nahIM milane para dhanadeva bahuta duHkhI ho gayA, usane daiva ke AcaraNa kI tathA saMsAra kI bar3I niMdA kii| supratiSTha kahA~ cale gae ? jIte hai yA nahIM ityAdi socate hue apane sArtha meM Akara kramaza: hastinApura pahu~ca gyaa| mAtA-pitA, baMdhu, mitra-parijana saba atyaMta prasanna hue / suMdara dina meM baMdhu kA apane ghara meM praveza karAyA gyaa| pUrva sneha se zrIkAMtA sAsu kI AjJA lekara apane parijana ke sAtha kamalAvatI ke pAsa gaI / atyaMta sneha se uThakara kamalAvatI ne usakA AliMgana kiyA aura kahA ki bahuta dina ke bAda tuma ko Aja dekhA, acchA huA jo tuma bhI yahIM A gaI, devI ne usakA ucita satkAra kiyaa| baiThakara donoM ne kuzala-kSema ke bAda bahuta bAteM kIM, kucha dera bAtacIta karane ke bAda zrIkAMtA ne kahA ki abhI maiM apane ghara jAtI hU~, kamalAvatI ne kahA ki roja AnA | zrIkAMtA ne ' aisA karUMgI' yaha kahakara vahA~ se prasthAna kiyA aura apane ghara AI / zrIkAMtA ko zvazura kula meMkamalAvatI ke sAtha bAtacIta tathA dhanadeva ke sAtha viSaya-sukha kA anubhava karane meM karor3oM varSa bIta gae / eka samaya RtusnAna karake svAmI ke sAtha soI huI usane rAta ke pichale pahara meM svapna dekhA / dekhate hI jaga gaI aura usane kahA ki priyatama ! maiMne apane mukha meM caMdra ko praveza karate dekhA hai / aura dekhate hI - 9 - Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (130) maiM jaga gaI huuN| dhanadeva ne kahA, suMdari ! svapna ke anusAra sakala vaNigvarga meM zreSTha putra hogaa| zrIkAMtA ne kahA ki zAsanadevI ke prabhAva se aisA hI ho, yaha kahakara usane gA~Tha bA~dhatI / usI rAta zrIkAMtA kI kukSi meM garbha utpanna huA / kramazaH do mahIne bIte / tIsare mahIne meM abhayadAna kA dohada utpanna huaa| usane dhanadeva se kahA, dhanadeva ne usakA dohada pUrNa kiyA / kramazaH samaya hone para zubha grahoM ke ucca sthAna se rahane para zubhakaraNa muhUrta meM zrIkAMtA ne putra ko janma diyA ! -zrIkAMtA putra janma-nAma navam pariccheda samApta - 0 0 0 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazama - pariccheda prasUti karma meM kuzala striyoM ke dvArA prasUti karma kie jAne para, gRhadAsiyoM ke dvArA prasanna mana se tAtkAlika kArya kara lie jAne para parijana jaba harSa se bAjA bajAne lage taba dhanadharma zeTha ne badhAI AraMbha kii| nagara kI striyA~ hAtha meM akSatapAtra lekara mahala meM praveza karane lagIM, ramaNiyA~ mukha maMDana kArya meM laga gaI, mukhya dvAra para vaMdana mAlA lagAI, loga paripUrNa kalaza lekara dvAra para khar3e the, naTa-naTiyoM ke saMgIta sunanevAle tathA suMdara dRzya dekhanevAle logoM ko jisameM pAna diyA jA rahA thA / dhanadharma seTha ne ahiMsA kI ghoSaNA karavAI, baMdiyoM ko chur3avAyA, dIna tathA anAthoM ko aneka dAna die, pratyeka jina-maMdira meM suMdara snAtra karavAyA, vastrAdi se sAdhuoM kA sanmAna kiyA, svajanoM ko bhojana karAyA, nagara ke zrImaMtoM ko sanmAnita kiyA, isa prakAra logoM ke citta meM AnaMda denevAlA putrajanma mahotsava kiyaa| bArahaveM dina prApta hone para upahAra lekara rAjA ke pAsa jAkara dhanadeva ne vinayapUrvaka rAjA se kahA, mahArAja ! seTha ke vacana se devI sahita Apa Aja hamAre ghara para bhojana kareM, ha~sate hue rAjA ne kahA, kyA yaha seTha kA ghara nahIM hai ? seThajI to pitA ke samAna haiM, samasta rAjya kI ciMtA rakhanevAle haiM, ataH seThajI jo kahate haiM vahI mujhe karanA cAhie, rAjA ke isa prakAra kahane para " bar3I kRpA" yaha kahakara apane ghara Akara samayocita sabhI kArya karavAe~, Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (132) itane meM hAthinI para car3he devIsahita rAjA seTha ke ghara Ae, baMdIjana jayazabda bolane lage, mAMgalika upacAra ke bAda rAjA devI sahita hathinI se utarakara muktAphala viracita siMhAsana para baiThe, zreSTha ramaNiyoM ne AratI utArI, usake bAda apane parijanoM ke sAtha uttama bhojana karane ke bAda rAjA jaba svastha hue taba vinaya se namra hote hue dhanadeva ne kahA, mahArAja ! devI kI priya bahana kahatI hai ki pitA ke ghara para hotI to pahale vaNika striyA~ praveza karatIM, kiMtu kisI kAraNa se mere lie vaisA nahIM huaa| isa lie devI-darzana se maiM isI ko pitRgRha mAnatI hU~, ataH devI yadi yahA~ taka Ave to meM apane ko adhika bhAgyazAlinI samajhU, dhanadeva ke itanA kahane para rAjA kI AjJA se kaeNcukI sahita devI zrIkAMtA ke pAsa AI, manoramA ne caMdana AbhUSaNa-vastra Adi se devI kI pUjA karake usase putra kA nAmakaraNa karane kI prArthanA kI, devI ne kahA ki nAmakaraNa karanA to Apako hI ucita hai phira bhI Apake vacana se mujhe avazya karanA cAhie, yaha kahakara kamala komala hAthoM bAlaka ko apanI goda meM rakhakara devI ne kahA ki dhanadeva dvArA zrIkAMtA ne isa bAlaka ko janma diyA hai ataH mAtA-pitA donoM ke nAma ke AdhAra para bAlaka kA nAma "zrIdeva" rakhatI hU~, devI ne bar3A acchA nAma rakkhA yaha kahate hue strIjanoM ne maMgalagIta gAe~, usake bAda atyaMta sukumAra hAthapairavAle usa suMdara bAlaka ko dekhakara rAnI mana hI mana socane lagI ki merI sakhI dhanya hai, jisane aise suMdara putraratna ko janma diyA, merA jIvana sarvathA bekAra hai, yadi putra nahIM to merA rAjya bhI vyartha hai, isa prakAra socatI huI apanI sakhI se vidA lekara rAjA ke sAtha apane ghara A gaI / putrajanma ke lie utkaNThita hokara Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (133) rAnI atyaMta khinna ho gaI, mattA mUcchitA dhyAnastha yoginI kI taraha sabhI kArya se virata ho gaI, usakA zarIra atyaMta dubalA ho gayA, mukha malina ho gayA, rAjA ne usakI sthiti dekhakara pUchA ki devI ? ApakA zarIra itanA durbala kyoM ho rahA haiM ? svAdhIna mujha sevaka ke rahate ApakI kaunasI icchA pUrI nahIM ho rahI hai ? A~sU ke jala se stana ko sIMcatI huI rAnI ne kahA, priyatama | ApakI kRpA se merI sabhI icchAe~ pUrNa haiM, koI aisA sukha nahIM jo ApakI kRpA se mujhe prApta na huA ho, kiMtu eka putradarzana - sukha mujhe svapna meM bhI prApta nahIM ho rahA hai / ve hI striyA~ dhanya haiM jo stanyapAna karate apane putra kA mukha dina-rAta dekhatI haiM, mujhase pIche zrIkAMtA kA vivAha huA kiMtu usako putra utpanna huA, ataH deva ! Apa mujhe putra deM nahIM to maiM prANatyAga karU~gI / rAjA ne kahA, devi ! isake lie Apa ciMtA na kareM, devatA kI ArAdhanA karake maiM avazya ApakA manoratha pUrNa karU~gA / yaha kahakara jineMdra - pratimA kI pUjA karake sabhI AbhUSaNoM ko chor3akara sapheda vastra dhAraNa karake pauSadhazAlA meM jAkara vidhipUrvaka aSTamabhakta lekara, kuzAsana para baiThakara, rAjA isa prakAra kahane lage ki jina- zAsana meM bhakti rakhanevAle deva yA dAnava jo sannihita hoM, zIghra Akara merA manoratha pUrNa kareM, isa prakAra ciMtana karate hue rAjA jaba tIna dina taka vahA~ rahe taba rAta ke cauthe pahara meM apanI kAMti se aMdhakAra samUha ko nAza karanevAle eka puruSa ko dekhakara rAjA socane lage ki manuSya ke zarIra meM aisI kAMti ho nahIM sakatI, inake caraNa bhI pRthvI kA sparza nahIM karate ataH ye avazya deMva hoMge, isa prakAra vikalpa karate hue rAjA se usa deva ne kahA, he amaraketu rAjana ! ugra tapa se kyA Apa klAMta Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (134) nahIM haiM ? rAjA ne pUchA, Apa kauna haiM ? kahA~ se Ae haiM ? dava na kahA, rAjan ? yadi kautuka hai to sunie__maiM IzAnakalpavAsI deva hU~, cyavana kA samaya najadIka Ane para paraloka hita ke lie tIrthaMkara kI vaMdanA ke lie videha meM AyA, vahA~ maiMne bhagavAna se pUchA ki cyavana hone para phira merA janma kahA~ hogA ? taba tIrthaMkara ne kahA ki bharatakSetra meM hastinApura nagara meM putra kI icchA se pauSadhazAlA meM pauSadha lie zrI amaraketu rAjA haiM, Apa unake putra hoMge, unakA vacana sunakara rAjana ? maiM Apake pAsa AyA hU~, aba Apa ciMtA na kareM, maiM ApakA putra hoU~gA, rAjana ? Apa yaha kuMDala svIkAra kareM, jisa devI se putra cAhate hoM unheM yaha kuMDala de dIjie, yaha kahakara kAna se kuMDala utArakara rAjA ko dekara, vaha deva adaSTa ho gyaa| rAta bItane para devI ke pAsa jAkara bar3I prasannatA se rAjA ne devadarzana se lekara sabhI bAte kI, rAnI ko kuMDala dekara prAtaHkRtya karake AhAradAna se sAdhuoM kA satkAra karake rAjA ne bhojana kiyaa| isake bAda dUsare dina RtusnAtAdevI ne rAta ke pichale pahara meM svapna dekhA / usakA zarIra ka~pane lagA, rAjA ne pUchA, ekAeka zarIra kyoM kaiMpatA hai ? rAnI ne kahA, priyatama ? abhI maiMne eka svapna dekhA hai ki eka suvarNakalaza mere mukha meM praviSTa hokara bAhara nikalA hai / koI use phor3ane ke lie dUra le jAtA hai, phira bahuta samaya ke bAda dUdha se bhare usa kalaza ko prApta kara sapheMda phUloM kI mAlA se maiMne usakI pUjA kii| isa prakAra AraMbha meM duHkhadAI kiMtu pariNAma sukhada svapna ko dekhane se merA zarIra ka~pa rahA hai, rAnI kI bAta sunakara zokita hote hue rAjA ne kahA, devi ? yaha svapna putra lAbha kA sUcana karatA hai / svapna Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (135) phala jAnanevAloM se pUchakara vizeSa bAta batalAU~gA, Apa ciMtA na kareM, prAtaHkAla sabhA meM Akara rAjA ne svapnaphala batalAnevAloM ko bulAyA / sAmaMta maMtrI Adi se bharI sabhA meM svapnaphala jAnanevAle rAjA ke pAsa baiThe, dhanadeva bhI rAjA ke pAsa baiThA, rAjA ne unase devadarzana se lekara svapna darzana taka kI bAteM batalAIM aura kahA ki Apa loga acchI taraha nizcaya karake svapna kA phala batalAie, rAjA ke isa prakAra kahane para ve loga svapnaphala kA vicAra karane lage, taba dhanadeva ne kahA, rAjana ! Apa svapnaphala jAnane ke lie dhyAnapUrvaka isa vRttAMta ko sunie-- jaMgala meM maiMne bhIlapati ko dekhA, unhoMne sarpo se baddha citravega ko maNi ke prabhAva se bacAyA / ve jaba apanA caritra batalA rahe the itane meM eka deva vahA~ AyA, usa deva ne kuzAgranagara meM kevalI kA darzana kiyA, bhAvI bhava kI bAta pUchane para kevalI ne usase kahA ki Apa zrI amaraketu rAjA ke putra hoMge, pUrvavairI devamAtA ke sAtha ApakA apaharaNa karegA aura Apa citravega vidyAdhara ke ghara meM bar3heMge, maiM mAnatA hU~ vahI vidyutprabhadeva devI kI kukSi meM A gayA hai, kyoM ki kevalI kA vacana kabhI bhI mithyA nahIM hotA, pUrva vairI devaputra kA apaharaNa karegA, vidyAdhara ke ghara meM bar3hegA, aneka vidyAoM kA sAdhana karake phira apanI mAtA ko prApta karegA, iSTa kanyA kA dAna hI mAlA pUjana hogA, rAjan ? svapna kA paramArtha yahI mere mana meM sphurita hotA hai, dhanadeva kI bAta sunakara svapnaphala jAnanevAle vidvAna cakita ho gae, dhanadeva kI prazaMsA karate hue unhoMne kahA ki rAjana ! zreSThiputra ne bar3A saMgata svapnaphala batalAyA hai, rAjAne tAmbUla Adi kara AdarapUrvaka sabako bidA kiyA, rAjA ne phira dhanadeva se Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUchA ki devI ke viraha ko rokane kA koI upAya hai yA nahIM ? dhanadeva kahA ki kevalI kA vacana mithyA nahIM hogA, phira bhI kucha upAya to avazya karanA hI cAhie, pallIpati ne mujhe yaha divyamaNi dI thI, isakI zakti vicitra hai, isake phala aneka bAra dekhe gae haiM, ataH yaha maNi devI ke hAtha meM de dIjie jisase pUrva vairI deva unakA apaharaNa karane meM asamartha ho jAe, yadi kisI taraha devI kA apaharaNa karegA bhI to vaha devI kA apakAra nahIM kara sakegA, rAjana ! isa bAta ko jAnakara Apa zoka nahIM kareM ? svapna ke aniSTa phala ko dUra karane ke lie jina-maMdiroM meM aSTAhnika mahotsava karAie, vastrAdi se sAdhuoM kI pUjA kIjie, abhayadAna kI ghoSaNA karavAkara aneka abhigraha tathA tapa meM udyata ho jAie, yaha kahakara rAjA ko aMgUThI dekara praNAma karake dhanadeva rAjabhavana se calakara apane ghara aayaa| devI-bhavana meM jAkara rAjA ne devI se sArI bAteM kIM, aura aMgUThI dekara kahA ki devi ? isa aMgUThI ko apane hAtha se kabhI haTAnA nahIM, isake prabhAva se kSudra zatru sAmane A nahIM sakate, rAjA ne jina-maMdirayAtrAdi mAMgalika kArya kie, kamalAvatI garbhiNI huI, saptama mAsa Ane para rAnI ko dohada utpanna huA / lajjAvaza usane kisI se jaba nahIM kahA taba usakA zarIra sUkhane lagA, rAjA ne rAnI ko dekhakara kahA ki ApakI kauna-sI icchA pUrI nahIM ho rahI hai jisase Apa isa taraha dubalI hotI jA rahI haiM ? taba devI ne rAjA se kahA ki mujhe aisA dohada utpanna huA hai ki maiM hAthI para ca kara, ApakI goda meM baiThakara yAcakoM ko dAna dUM aura Apa chatra dhAraNa kie raheMge, rAjA ne kahA, suMdari ? maiM zIghra Apake isa dohada ko pUrNa kara detA huuN| Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (137) isake bAda aneka AbhUSaNa se yukta eka paTTahAthI koM ma~gavAyA, usa para rAjA car3he, rAnI unakI goda meM baiThI, muktAphala se zobhita, dhavala Atapatra rAjA ne apane hAtha se dhAraNa kiyA / loga stutipATha karane lage, aneka prakAra ke bAje bajane lage, samasta nagara meM yAcakoM ko dAna dene lagI, nara-nArI AnaMda se prazaMsA karane lage, kramazaH hAthI jaba nagara ke bAhara AyA, ekAeka pAgala ho gayA aura logoM ko DarAtA huA atyaMta vega se IzAna dizA kI ora calA, 'daur3o-daur3o, pakar3o-pakar3o' yaha kahate hue naukara varga hAthI ke pIche-pIche cale, rAjA ne rAnI se kahA ki hAthI bigar3a gayA hai| ataH hama loga nIce utara jAe, nahIM to jaMgala meM le jAkara hameM girA degA, rAnI ne kahA, naranAtha ? maiM kaise utarUM ? rAjA ne kahA ki dekho Age eka vaTavRkSa A rahA hai, usake nIce se java hAthI jAegA taba vaTavRkSa kI DAla pakar3a lenA, isa prakAra rAjA kaha hI rahe the, itane meM hAthI usa vaTavRkSa ke nIce pahu~ca gayA, rAjA ne vaTavRkSa kI DAla pakar3a lI kiMtu rAnI use pakar3a na sakI, kyoM ki hAthI atyaMta vega meM daur3a rahA thA, rAjA atyaMta dukhI hI rahe the, unhoMne hAthI ko AkAzamArga se jAte dekhA aura mana meM nizcaya kiyA ki pUrva gaurI deva hAthI kA svarUpa lekara apanA camatkAra dikhalA rahA hai, kevalI kA vacana kabhI mithyA nahIM ho sakatA, itane meM hAthI adRSTa ho gayA aura pIchepIche AtI huI senA rAjA ke pAsa pahuMca gaI, rAjA ne rAnI kA patA lagAne ke lie samarapriya Adi bar3e-bar3e vIroM ko senA ke sAtha hAthI ke rAste se bhejA / atyaMta zokita rAjA sAmaMta-mahaMta Adi ke kahane se kisI-kisI taraha nagara Ae, rAjya se apane citta ko haTAkara kamalAvatI kI prApti kI AzA se rAjA jIvana Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (138) dhAraNa kara rahe the, itane meM samarapriya Adi vIroM sahita senA atyaMta dIna tathA malina mukha kie vahA~ pahu~ca gaI, rAjA ne samarapriya se pUchA, bhadra ? kyA vaha duSTa hAthI milA, kyA devI ko usase chur3AyA ? lambI sA~sa lekara samara priya ne kahA, rAjana ! hAthI kI dizA meM calakara jaMgala meM pahu~cakara bahuta anveSaNa karane para bhI na hAthI kA aura na devI kA hI patA lagA, bhIloM ko pUchate hue bahuta dUra jAne para dUsare dina eka jIrNavastradhArI yAtrI ne kahA ki sAta dina pahale padmodara nAmaka sarovara meM AkAza se girate hue mahilA sahita eka hAthI ko dekhA thA, phira bhayabhIta hokara atyaMta ghane jaMgala meM praveza karake sarovara ke kinAre vicarateM hue nArIrahita hAthI ko dekhA, usakI yaha bAta sunakara maiMne kahA, bhadra ? Apa zIghra usa sarovara ko dikhalAie, usane usa sarovara ko dikhalAyA kiMtu anveSaNa karane para bhI devI ko nahIM pAyA / sarovara se eka yojana dUra para hAthI milA, usako lekara duHkhI hote hue hama loga yahA~ Ae haiM, devI kyA to usI sarovara meM DUba gaI athavA to sarovara se nikalakara kisI bastI meM gaI, athavA jaMgala meM kisI duSTa jAnavara ne unheM mAra DAlA ? rAjana ? devI kA samAcAra hama kucha nahIM jAnate haiM ? isa prakAra jaba samarapriya rAjA se kaha rahA thA, itane meM dvArapAla ne Akara vinayapUrvaka kahA ki rAjan ! dvAra para sumati naimittika khar3e haiM, sunate hI rAjA ne kahA ki kyA vahI sumati naimittika ? jisake Adeza se naravAhana ne mujhe devI dI thI ? pAsake logoM ne kahA ki rAjan ! vahI sumati haiM, taba rAjA ne kahA ki jaldI le Ao kyoM ki usase devI kA vRttAMta pUchUMgA, dvArapAla jaba sumati ko aMdara le Ae taba rAjA ne satkArapUrvaka Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (139) pUchA ki kyA devI jItI haiM yA nahIM ? sumati ne upayoga dekara kahA ki jItI haiM, rAjA ne pUchA ki unake sAtha samAgama kaba hogA ? phira upayoga dekara sumati ne kahA ki rAjana ! jaba Apa svapna meM puSpamAlA ko dekheMge usake bAda mAsa dina ke aMdara samAgama hogA, rAjA ne pUchA ki garbha meM kyA hogA ? sumati ne kahA ki putra hogA kiMtu janma lete hI mAtA ke sAtha usakA viyoga ho jAegA, phira jaba rAjA ne pUchA ki mAtA se viyukta hokara vaha jIegA yA nahIM ? kahA~ bar3hegA? aura kaba samAgama hogA ? sumati ne kahA, vaha putra bahuta dina jIegA yaha jAnatA hU~ kiMtu vaha kahA~ bar3hegA yaha maiM nahIM nitA / kusumAkara udyAna meM jaba eka kanyA giregI, usake bAda vahI Apako putra ke sAtha samAgama hogA / sumati ke vacana suna , prasanna hokara rAjA ne sumati ko lAkha sonA-mohara dilavAyA aura rAnI ke samAgama kI AzA se unakA citta svastha ho gyaa| sumati bhI calA gayA / kucha dina ke bAda eka rAta rAjA ne svapna dekhA ki uttara dizA kI ora jAte hue maiMne eka kUpa meM par3I arddhamlAna sapheda phUloM kI mAlA hai jyoM / usa mAlA ko liyA vaha mAlA sugaMdhita ho gaI, isa svapna ko dekhate hI rAjA jaga gae aura unhoMne socA ki sumati ne jaisA kahA thA vaisA hI svapna maiMne dekhA hai ataH uttara dizA meM jAne para viSama avasthA meM par3I devI avazya milegii| yaha socakara deza dekhane ke bahAne kucha senA ke sAtha rAjA hastinApura se nikale, kitane dina ke bAda eka parvata ke pAsa ghane vRkSoMvAle eka jaMgala meM senA sahita DerA DAlane para rAjA kI cAmaradhAriNI laMbI ghAsa se Dhake eka kUpa meM bhUla se gira gii| rAjA ne rajju prayoga se nikAlane ke lie Adeza diyaa| isake bAda eka Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 140 ) AdamI ne rajjuprayoga se aMdara jAkara idhara-udhara dekhane para taTabhAga meM eka yuvatI ko dekhA aura pUchA ki suMdari ! isa aMdhakAra meM bhaya se kA~patI huI tuma kauna ho ? jaba taka usane kucha uttara nahIM diyA taba taka cAmaradhAriNI jInI mila gaI, usako lekara bAhara Akara usane kahA, rAjana ! isameM eka aura dUsarI yuvatI bhI hai, pUchane para kucha bolatI nahIM hai, bhaya se usakA zarIra kA~patA hai, itane meM rAjA kI dAIM A~kha phar3akane lagI / rAjA ne socA ki kyA devI hoMgI ? athavA isa jaMgala meM devI kA saMbhava kahA~ ? athavA karmavaza jIvoM kA kahIM bhI jAnA asaMbhavita nahIM, yadi devI hoMgI to acchA, nahIM to dUsarI strI hi nikAlanA bhI apanA dharma hai / yaha socakara rAjA ne phira usIko Adeza diyA / rajjuprayoga se aMdara jAkara usane kahA, suMdari ! amaraketu rAjA ke Adeza se Apako isa narakAkAra kUpa se nikAlane ke lie AyA hU~ / usake isa vacana ko sunakara maMcikA para car3hakara rAnI bAhara nikala gaI / vaha itanI dubalI ho gaI thI ki rAjA ne use pahacAnA nahIM, rAjA ko dekhakara vaha gharghara zabda se rone lgii| A~sU bahAte hue rAjA usako lekara apane AvAsasthAna para aae| vahA~ usakI usa sthiti ko dekhakara saba parijana rone lage / isake bAda kucha svastha hone para rAjA ne pUchA ki hAthI Apako kahA~ le gayA ? isa kUpa meM kaba aura kaise par3I ? isa bhISaNa jaMgala meM AI kaise ? kamalAvatI ne kahA, rAjana ! sunie, maiM kahatI hU~ Apane jaba usa vaTavRkSa ko pakar3a liyA aura use pakar3a na sakI, usake bAda vaha hAthI AkAza meM ur3a gayA, taba maiMne socA ki hAthI meM praviSTa hokara koI deva mujhe le jA rahA hai kyoMki Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (141) hAthI to AkAza meM ur3a nahIM sktaa| yaha socakara aba maiMne bhUmi kI ora dekhA to mujhe lagA ki mujhe isa jaMgala meM akelI jAnakara merI sahAyatA ke lie sabhI vRkSa bhI mere pIche-pIche daur3a rahe haiM, jala se bhare sarovara bhami para par3e chatra jaise lagate the, vanarAjiyA~ sA~pa jaisI lagatI thiiN| bar3I-bar3I nadiyA~ nahara jaisI dIkhatI thI, bahuta dUra jAne para mujhe aMgUThI kI yAda AI, taba kucha bhaya chor3akara, hAtha meM maNi lekara hAthI ke kuMbhasthala ko pITA / mAno vajra se tAr3ita hokara hAthI nIce kI ora mudd'aa| maiMne nIce taraMgoM se pUrNa eka sarovara ko dekhA / aneka prakAra kI machaliyA~ uchala rahI thIM, bhauMre se AcchAdita kamala suzobhita ho rahe the| TiTTimacakravAka Adi aneka prakAra ke pakSI kalarava kara rahe the, makara Adi aneka duSTa jalajaMtu dikha rahe the, marAla paMktiyA~, baka paMktiyA~ zobha rahI thIM, sarovara ke cAroM ora tamAla vRkSa suzobhita ho rahe the| jala se bhare antara pAra usa sarovara meM girA aura DUba gayA / maiM maNi ke prabhAva se jala ke Upara hI raha gaI, eka kASTha phalaka ke sahAre maiM sarovara ke kinAre A gii| bhayabhIta hokara maiM socane lagI ki usa prakAra kI samRddhi se yukta hone para bhI maiM Aja ekadama akelI kaise ho gii| karma kI gati atyaMta vicitra hai / ve bhRtyavarga, vinIta parivAra Aja kahA~ cale gae ? isa prakAra socakara uttarIya vastra se apanA mu~ha DhaMkakara maiM rone lgii| itane meM kisI ne mujha se kahA, suMdari ? kyoM rotI ho ? maiMne vega meM Akara usakI ora dekhA to vaha yuvaka mujhe kucha paricita jaisA lagA / mujhe dekhate hI vaha vesara se utarakara mere pairoM para girakara bolA, bahana ? mujhe pahacAnatI ho, maiM zrIdatta Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (142) hU~, kusAgranagara se vyApAra ke lie sArtha lekara dUsare deza ko gayA thA, bAraha barasa para phira apane nagara ko calA hU~, sArtha ke sAtha Aja hI yahA~ AyA hU~, bahana ! Apa yahA~ akelI kyoM hai ? taba maiMne hAthI ke dvArA apaharaNa se lekara sArI bAteM kaha diiN| taba usane kahA ki hastinApura bahuta dUra hai, duSTa jaMtu tathA coroM se rAstA bhI durgama hai, aura kuzAgrapura nagara naz2adIka hai| bahana ! ApakA kyA vicAra hai ? taba maiMne kahA, zrIdatta ! maiM bhI kuzAgrapura calUMgI / bahuta dinoM ke bAda baMdhuvarga ko dekhuugii| isake bAda prasanna hokara vaha mujhe apane sthAna para le gayA aura bar3e vinIta bhAva se mere lie sArI vyavasthA kara dii| maiMne aMgUThI chor3akara deva se die gae kuMDala Adi sAre AbhUSaNa zrIdatta ko de die| usake bAda zrIdatta parijanasahita maiM bhI sArtha ke sAtha clii| usakI prArthanA ko svIkAra kara maiM DolI para car3ha gaI / kucha dina ke bAda eka jaMgala meM pahuMcane para apazakuna huA, phira bhI usakI avahelanA karake sArtha vahA~ se Age bddh'aa| dUsare dina sabere hI bhIloM ne hI AkramaNa kara diyA / kalakala zabda ko sunakara sArtha ke loga vyAkula ho ge| bhIloM se mAra khAkara sArtha ke loga jaba bhAgane lage taba maiM bhI vahA~ se bhAga gaI aura maiMne socA ki phira sArtha ke sAtha mila jaauuNgii| jaba maiM calI to mujhe dizA kA bhAna nahIM rahA, sArtha to kahIM calA gayA / taba maiM bhaya se kA~pane lagI aura isI dizA ko pakar3akara Age calI / bahuta dUra calane para, pIche ghUmakara usa bana meM sArtha kA anveSaNa kiyA para kahIM bhI sArtha dekhane meM nahIM AyA / bhaya se ka~patI huI jaba maiM idhara-se-udhara cala rahI thI to mere paira meM kA~Te cubha gae the| atyaMta thaka jAne para bastI kA anveSaNa karane ke lie eka U~ce TIle para car3hakara jaba Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (143) maiMne cAroM ora dekhA, kahIM bhI koI bastI nahIM dekhane meM AI, cAroM ora jaMgala hI jaMgala dekhane meM A rahe the| usa jaMgala meM kahIM bhayaMkara siMha ke garjana se hariNa kaeNpa rahe the, kahIM to bar3e-bar3e jaMgalI bhaiMseM lar3a rahe the, kahIM to baMdaroM ke buMkAra se dizAe~ baharI ho rahI thii| kahIM dAvAnala meM jalate jIvoM ke karuNa zabda sunAI par3a rahe the, kahIM-kahIM gaiMr3oM se mAre gae mRgoM ke khUna se vanabhUmi raMgI huI thI, kahIM to siMhoM ke bhaya se bar3e-bar3e hAthI Darakara bhAga rahe the| kahIM-kahIM vyAdha dhanuSa car3hAe hue mRgoM ko mArakara unakA sira hAtha meM lie ghUmate the, kahIM-kahIM bar3e-bar3e bhAlU vicara rahe the / usa jaMgala meM ghUmane para atyaMta pyAsa lagane para eka dizA meM jala se bhare eka sarovara ko maiMne dekhA / usI ora calakara maiMne kisI-kisI taraha usa sarovara ko paayaa| pAnI pIkara usake taTavRkSa kI chAyA meM baiTha gaI, itane meM sUryAsta huA aura rAta phaila gii| usake bAda jyoM-jyoM siyArina pheM kAra karane lagI aura hiMsaka jaMtu bhISaNa AvAz2a karane lage, tyoM-tyoM merA hRdaya bhaya se ka~pane lagA / AdhI rAta ke samaya mere peTa meM asahaya vedanA hone lagI, itane meM atyaMta vedanA se pIr3ita mRgI kI taraha, rAjana ! bar3e kaSTa se maiMne prasava kiyaa| kucha dera ke lie mUcchita rhii| mUrchA TUTane para bhUmi para lur3hakate hue bAlaka ko bar3e sneha se pakar3akara jalAzaya meM jAkara, use nahalAkara, apane vastroM ko dhokara ekAMta meM eka nikuMja meM jAkara baiTha gii| usake bAda divya maNivAlI aMgUThI ko apane hAtha se nikAlakara yaha kahate hue putra ke gale meM bA~dha diyA ki isa maNi ke prabhAva se bhare bAlaka ke aMga meM bhUta-pizAca duSTagrahAdi sparza na kareM, phira maiMne kahA ki he vanavAsina vanadevatAe~? maiM isa jaMgala Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) meM ApakI zaraNAgata hU~, ataH vyAghrAdi duSTa jaMtuoM se merI rakSA kareM, putra ? Aja kI rAta yadi maiM hastinApura meM rahatI to itane samaya meM rAjA tujhe badhAI die hote / putra ? tere janma se Aja vahA~ maMtrI, sAmaMta, parijana saba atyaMta prasanna hote / durbhAgya se isa ghanaghora jaMgala meM terA janma huA to phira abhAgina maiM abhI kyA kara sakatI hU~ ? putra ! yahA~ terA janma hone se maiM isa jaMgala ko hI vastI mAnatI hU~, tujhe goda meM Ane se merA bhaya bhI naSTa ho gayA / sUryodaya hone para dina meM tere mukha ko dekhakara maiM apanA manoratha pUrNa karU~gI / isa prakAra bolane ke bAda thakAvaTa tathA pIDA-zAMti se mujhe nIMda A gaI, thor3I dera ke bAda kisI ke zabda ko sunane se merI nidrA TuTa gii| maiMne sunA ki " pApa? kitanA anveSaNa karane ke bAda bahuta dina para Aja tuma mile, Aja meM vaira kA aMta karU~gA, apane karmoM kA phala tuma bhogo" taba maiMne socA ki yaha kauna bolatA hai ? itane meM maiM apanI goda meM putra ko nahIM dekhakara socane lagI ki kyA kahIM gira gayA hai ? athavA kisI ne use curA liyA hai ? athavA kyA maiM svapna dekha rahI hUM ? athavA mujhe bhrama ho rahA hai ? isa prakAra ciMtana karane ke bAda maiM idhara-udhara khojane lagI kiMtu mahArAja ? usako kahIM nahIM pAkara mAno sira meM vajra ke Ahata hone se mUcchita hokara ekAeka bhUmi para gira pdd'ii| kamalAvatI putraharaNa nAma kA dazama pariccheda samApta / 0 0 0 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gyArahavA~-pariccheda usake bAda hoza Ane para atyaMta duHkhI hokara apanI chAtI pITatI huI maiM isa prakAra vilApa karane lagI ki hAya ! isa jaMgala meM maiM yoM hI duHkha se pIDita thI, phira bhI abhI-abhI utpanna mere putra ko koI curAkara le gayA, hAya ! maiM AzA kara rahI thI ki kala sabere putra kA muMha dekhuMgI kiMtu duSTa daiva ne kucha aura hI kara diyA, hA daiva ! vanavAsa kA duHkha dene se bhI tumako saMtoSa nahIM huA, jisase mere putra kA haraNa kiyA, vanadevatAe~ bhI mere putra kI rakSA nahIM kara sakI, hAya putra ! jaMgala meM mujhe akelI chor3akara merI goda se tU kahA~ calA gayA? nizcaya jisake zabda ko sunakara maiM ekAeka jaga gaI thI vahI pizAca mere putra ko harakara le gayA hai, jisa maNi ke prabhAva se vaha duSTa hAthI sarovara meM girA thA, vaha maNi bhI kAma nahIM kara sakI, hAya putra ? vaha maNi tere gale meM bA~dha rakkhI thI, tujhe maiMne apanI goda meM rakkhA thA phira bhI vaha duSTa tujhe harakara le gyaa| isa prakAra mere vilApa ko sUnakara mere duHkha se duHkhita hokara rAta bhI bIta gaI, mujhe rotI dekhakara tAroM ke A~sU bahAtI huI AkAza-lakSmI rone lagI, itane meM mere putra ko curAnevAle ko dekhane ke lie aMdhakAra kA nAza karake sUrya udita huA / Adha prahara dina bItane para jaba maiM rotI huI idhara-udhara ghUma rahI thI, - 10 - Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 146 ) itane meM hAtha meM kamaMDalu lie sapheda vastra dhAraNa kie eka vRddhA tApasI vahA~ A pahu~cI, usa ghane jaMgala meM mujhe rotI dekhakara vaha mere pAsa AI, madhura vacana se usane mujhase pUchA ki suMdari ? tuma kyoM rotI ho ? kahA~ se AI ho ? akelI kyoM isa bhISaNa vana meM ghUmatI ho ? praNAma karake maiMne hAthI ke bigar3akara bhAgane se lekara putra ke apaharaNa taka kI bAteM kaha dIM, usane mujhe bahuta AzvAsana diyA aura kahA ki karmavaza meM rahanevAle jIvoM ko aneka kaSTa sahana karane par3ate haiM, anya bhava meM tumane aise karma kie the jinake prabhAva se abhI tumheM aise dukhoM kA anubhava karanA par3a rahA hai, bekAra vilApa karane se kyA lAbha ? yahA~ se najadIka hI hamArA Azrama hai vahI Ao, yaha sthAna tumhAre rahane yogya nahIM hai kyoMki yahA~ ThaNDI havA calatI hai aura tuma navaprasUtA ho, yaha kahakara tApasI mujhe apane sAtha Azrama le gaI, akAraNa vAtsalya se vahA~ una logoM ne merI bar3I sevA kii| kucha dina meM jaba maiM svastha ho gaI taba mujhe kulapati ke pAsa le gaI, kulapati ne mujhe dharmopadeza dekara zAMta kiyA, usa tApasI ne mere kAna meM kahA ki ye bhagavAna viziSTa jJAnI haiM inase apane mana kI bAta pUcho, taba maiMne praNAma karake unase pUchA ki mere putra kA haraNa kisane kiyA ? kyA merA putra jItA hai ? yA mara gayA, maiM kabhI usako dekhUMgI yA nahIM ? kulapati ne upayoga meM Akara mujha se kahA, putri ? pUrvabhava virodhI deva tere putra ko mArane ke lie tere pAsa se haraNa karake vaitADhya parvata ke vana nikuMja meM zilAtala para chor3akara calA gayA / daivavaza eka vidyAdhara apanI bhAryA ke sAtha vahA~ AyA aura putra mAnakara apane ghara le gayA, terA putra vahIM bar3hegA, Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (147) . yuvAvasthA meM Ane para vaha hastinApura meM hI milegA, unakI bAta sunakara maiM atyaMta prasanna hokara vahA~ rahane lgii| ___priyatama ? kucha dina ke bAda eka dina hama saba jaba dharmakathA suna rahI thIM itane meM eka vegavAna ghor3e para car3hA, akelA eka rAjaputra vahA~ AyA / atyaMta atithi vatsala tApasa kumAroM ne usakA sanmAna kiyaa| bAda meM vinayapUrvaka vaha kulapati ke samIpa Akara baiThA, kulapati ne usase pUchA ki bhadra ? Apa kahA~ se Ae ? usane kahA, bhagavana ! maiM apanA samAcAra kahatA hU~, sunie siddhArthapura ke rAjA sugrIva atyaMta prasiddha the, unakI devI kanakavatI kA maiM putra hU~, mere Upara adhika sneha hone se jyeSThaputra sugrIva ke rahate hue bhI unhoMne mujhe yuvarAja banAyA, kSayaroga se rAjA ke mara jAne para maMtriyoM ne mujhe rAjA ke pada para abhiSikta kiyA, dUsarI mAtA ke putra supratiSTha ne kisI vidyAdhara se prApta nabhogAminI Adi vidyAoM ke bala se yuddha karake apanA rAjya le liyaa| unake Dara se maiM mAtA ke sAtha apane mAtAmaha kIrtidharma kI campAnagarI meM A gayA, unhoMne apane deza ke aMta meM eka hajAra gA~va die, mAtA sahita maiM abhI bahI raha rahA hU~, eka dina mere puruSoM ne jaMgala meM eka vaNika sArtha ko lUTA / bahuta dhana' ke sAtha aneka ghor3e bhI prApta hue, unhIM ghor3oM ko pherane ke lie Aja maiM bAhara nikalA, kramazaH ghor3oM ko phera rahA thA ki eka ghoDe ne mujhe khIMcakara yahA~ le aayaa| isa prakAra jaba suratha kulapati se apanA vRttAMta batalA hI rahA thA, itane meM usakI senA bhI vahA~ pahu~ca gaI, suratha ne kulapati se kahA, bhagavana ! aba maiM Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (148) apane sthAna ko jA rahA hU~, mujhe apane kartavya kA upadeza dIjie, kulapati ne kahA ki gurujanapUjA Adi dharmakArya meM yathAzakti pravRtta hoM tathA zaraNAgata vatsala baneM, dUsare, hastinApura ke rAjA zrI amaraketu kI yaha patnI kamalAvatI hAthI se haraNa kara yahA~ le AI gaI hai, yahA~ se hastinApura bahuta dUra hai, bIca kA rAstA bhayaMkara hai, ye tApasakumAra ise vahA~ nahIM pahuMcA sakate haiM ataH Apa yadi ise hastinApura pahu~cA deM to bahuta acchA ho, suratha ne kahA, bhagavana ? Apa jo kaheM maiM avazya karU~gA, maiM svayaM jAkara amaraketu ko arpita kara dUMgA, kulapati ne mujhase kahA, vatse ? tuma suratha ke sAtha jAo nahIM to phira dUsarA sArtha nahIM milegaa| maiMne socA ki isake sAtha jAnA ucita hogA yA nahIM? phira maiMne kahA bhagavana ? jo ucita ho Apa kaheM, unhoMne kahA, yadi aisA hai to jAo, unakI AjJA se maiM usake sAtha calI / vahA~ se calakara jaba isa pradeza meM AI taba suratha ne kucha bahAnA banAkara isI jaMgala meM DerA DAla diyaa| vaha mere pAsa Ane lagA, merA bahumAna karane lgaa| eka dina kucha AbhUSaNa lekara ekAMta meM mere pAsa Akara usane kahA, suMdari! Apa vinA AbhUSaNa se zobhatI nahIM haiM ataH ina AbhUSaNoM ko svIkAra kIjie / deva se die gae kuMDala Adi AbhUSaNoM ko pahacAna kara maiMne kahA, suratha ? ye AbhUSaNa to mere haiM Apako kahA~se prApta hue ? usane kahA, suMdari? kuzAgrapura jAte hue eka vaNika sArtha ko lUTakara Apake yogya AbhUSaNa maiMne prApta kie / maiMne kahA ki maiMne to ye AbhUSaNa zrI datta (zrI deva) vaNika ko die the, usane kahA, suMdari? taba to acchA hI huA, Apa svIkAra kareM, usake duSTa bhAva ko nahIM jAnate hue maiMne AbhUSaNa le lie, usake bAda vaha roz2a mere pAsa Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (149) ekAMta meM Akara kucha-kucha parihAsa kI bAta karane lgaa| savikAra dRSTi se mujhe dekhane lagA, apane ko atyaMta anurakta dikhalAne lgaa| eka dina to kAmAta usa pApI ne lajjA kulamaryAdA viveka chor3akara ekAMta meM mujha se kahA ki maiM atyaMta kAma pIDita ho rahA hU~, ataH apane aMgoM ke saMgama se mere jIvana ko saphala banAveM, Apake AdhIna mere prANa haiM, maiM ApakA kiMkara tathA AjJAkArI hU~, maiM atyaMta anurakta haiM ata: Apa merI icchA kareM, priyatama ? usakI bAta sunakara vajAhata hokara maiM socane lagI ki yaha pApI to jabardastI bhI zIlakhaNDana karegA hii| yadi apriya vacana se ise phaTakAratI hU~ to bhI kucha anucita kara baitthegaa| ataH tatkAla mauna dhAraNa kara letI hU~, pIche avasara pAkara isa pApI kA sAtha chor3akara bhAga jaauuNgii| jaba maiMne kucha uttara nahIM diyA taba vaha uThakara vahA~ se calA gayA, rAta Ane para saba ke so jAne para apane AbhUSaNa lekara paharedAroM ko vaMcita karake usa sArtha se nikalakara eka dizA ko pakar3akara ghane jaMgala ke mArga se duSTa jAnavaroM kI bhayaMkara AvAz2a sunate hue aMdherI rAta meM viSama bhUmi meM calate-calate isa kUpa meM gira par3I, pApI loga jisa prakAra naraka meM kaSTa kA anubhava karate haiM usI prakAra karmavaza maiMne bhI pIr3A kA anubhava kiyA kiMtu suratha ke bhaya se mukta hone se apane ko kRtArtha mAnakara bhUkha se vyAkula banakara isa kUpa meM cAra dina bitAe / maiMne jIne kI AzA choDa dI thii| Aja isa sArtha ke kalakala nAda ko sunakara suratha kI zaMkA se maiM phira bhayabhIta ho gaI thI, usake bAda Apake AdamI ko ThIka se dekhakara bhI bhaya se kucha kaha na skii| phira usase ApakA nAma sunakara zaMkA chor3akara harSita hokara kUpa se bAhara aaii| isa prakAra Apake viraha meM maiMne Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 150 ) duHkha kA anubhava kiyA, jisakA smaraNa karane se abhI bhI Dara lagatA hai| kamalAvatI kI bAta sunakara rAjA kI A~kheM A~sU se bhara AIM, atyaMta duHkhI hokara unhoMne kamalAvatI se kahA, devi ? jIva karmavaza aneka duHkhoM ko bhogate haiM, apane kie hue karmoM ke phala ko jIva akelA bhogatA hai, mAtA-pitA bhAI, baMdhu - koI sAtha nahIM detA, Apako bhI rAga dveSAdhIna kie gae pUrva karmoM kA phala bhoganA par3A hai, phira bhI maiM apanA puNyodaya mAnatA hU~, jisase Apako kUpa meM gira jAne para bhI jIvita pAyA / isa prakAra aneka vacanoM se rAnI ko AzvAsana dekara apanI senA ke sAtha rAjA apane nagara hastinApura Ae / nagara ke logoM ke dvArA aneka mAMgalika upacAra se AnaMdita rAjA ne rAnI ke sAtha apane bhavana meM praveza kiyA / isake bAda rAnI ke sAtha aneka sukhoM kA anubhava karate hue rAjA ke lAkhoM varSa bIta gae ? eka samaya rAjA jaba sabhA meM virAjamAna the, pratihAra kI AjJA lekara samaMtabhadra nAmaka udyAna pAla ne sabhA meM praveza karake rAjA ko praNAma karake kahA ki rAjana ? sumati naimittika ke vacana se kusumAkara udyAna pAlaka rUpa meM Apake dvArA maiM niyukta kiyA gayA, kiMtu Aja taka naimittika ke vacanAnusAra kisI ko dekhA nahIM thA, kiMtu Aja jaba maiM vikasita vRkSoM ko udyAna meM dekha rahA thA, ekAeka udyAna ke madhya bhAga meM pakSiyoM ko ur3AnevAlA eka vicitra zabda sunA, Azcarya se cakita hokara maiM jaba udhara hI ko calA, to bakulavRkSa ke nIce bhUmi para par3I huI rUpAtizaya se devAMganAoM ko lajjita karanevAlI manohara aMgoM Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (151) vAlI mUrcchA se baMda A~khoMvAlI eka bAlikA ko dekhA / taba maiMne vicAra kiyA ki AkAza se bhUmi para isake girane kI hI vaha AvAz2a thI / aisI suMdarI ko aisA duHkha denevAle vidhAtA ke AcaraNa ko dhikkAra hai, yaha socakara maiMne zItala jala pavana Adi upacAra se usako svastha kiyA / yUthabhraSTa hariNI kI taraha vaha cAroM ora dekha rahI thI / maiMne kahA, bhadre ? tuma kyoM DaratI ho ? kisI prakAra kA bhaya mata karo, maiM tumhAre pitA ke samAna hU~, tuma kauna ho ? kahA~ se yahA~ girI ? mujhe batAo, suMdari ? zApavaza svarga se girI koI devAMganA ho ? yA bhraSTa vidyA koI vidyAdhara bAlikA ho ? athavA tumhAre rUpa ko dekhakara moha se pakar3anevAle kisI vidyAdhara ke hAtha gira gaI ho ? mere mana meM bar3A kautuka hai, AkAza se tuma isa udyAna meM kyoM gira gaI ho ? mujhe batAo, rAjan ? merI bAta sunakara bhI jaba kucha uttara nahIM diyA aura usane A~sU bahAnA zurU kiyA taba maiMne mana meM vicAra kiyA ki sumati naimittika kA vacana satya huA, isase aba kucha pUchane kI AvazyakatA nahIM hai, sIdhe rAjAsAhaba se jAkara yaha samAcAra kaha dUM, aisA socakara madhura vacanoM se AzvAsana dekara, apane ghara le jAkara, apanI bhAryA ko samarpita karake apane parijana ko paricaryAM meM niyukta karake maiM Apake pAsa AyA hU~, samaMtabhadra se kanyA kA samAcAra sunakara rAjA atyaMta cakita ho gae, aura harSa meM Akara unhoMne kahA ki sumati naimi - tti kA vacana satya nikalA / aba zIghra putra kA darzana hogA, he samantabhadra ? usa kanyA ko zIghra lAo, usI ke prabhAva se putra ko dekhU~gA, samaMtabhadra ne jAkara kanyA ko rAjA ke pAsa le AyA, usake rUpa ko dekhate hI rAjA ne kahA ki yaha to kisI uttama Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (152) kula kI lar3akI hai, U~ce Asana para baiThAkara rAjA ne kahA, bhadre ? bhaya zoka chor3akara batAo ki tumane kisa kula meM janma liyA ? kisakI lar3akI ho ? yahA~ mere udyAna meM kaise AI ? AkAza se nIce kyoM girI ? bhaya se kampita hokara niHzvAsa lete hue usane kahA, tAta ? duHkhabhare apane vRttAMta ko kaha nahIM sakatI hU~, phira bhI ApakI AjJA alaMghanIya hai, ataH kucha kahatI hU~ jambUdvIpa ke bharatakhaNDa meM kuzAgrapura nAma kA eka nagara hai, vahA~ naravAhana rAjA rAjya karate haiM, unakI devI ratnavatI kI maiM putrI hU~, surasuMdarI merA nAma hai, pUrva vairI kisI pizAca ne pUrva karma doSa se merA apaharaNa kiyA, itanA kahakara vaha phira rone lagI, itane meM rAjA ke arddhAsana para baiThI rAnI kamalAvatI ne use uThAkara apanI goda meM lekara kahA, bhadre ? yaha koI dUsarA dvIpa nahIM hai, yaha hastinApura nagara hai, ye amaraketu rAjA haiM, merA nAma kamalAvatI hai, terA pitA merA sahodara bhAI hai, vatse ? maiMne bhI terA nAma sunA thA, aneka kAryavaza kuzAgrapura se jo yahA~ Ate the ve tere guNoM kA varNana karate the, yaha bhI tere pitA kA hI ghara hai, niHzaMka hokara raho aura yahA~ kI saheliyoM ke sAtha krIr3A karo, isa prakAra madhura vacanoM se AzvAsana dekara vastra ke aMcala se usakA mu~ha poMchakara devI apane bhavana le gaI, vahA~ jAne para bhI usakA mana zAMta nahIM rahA, vaha zoka se atyaMta saMtapta thI / lambI sAMsa letI thI / A~sU bahAtI thii| kabhI mUcchita ho jAtI thii| kabhI vilApa karatI thI, kabhI ha~satI thI, kabhI mUka bana jAtI thii| usakI sthiti ko dekhakara kamalAvatI socane lagI ki saba anukUla sAdhana rahane para bhI yaha ciMtA se sUkhatI kyoM jA rahI hai ? mAtApitA kA smaraNa Ane se yadi ise duHkha hai to mujha se kahatI kyoM Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (153) nahIM hai ? ekAMta sevana karatI hai, viyukta cakravAkadampatI ko jor3atI hai, priyasaMgama kI bAteM ekAgracitta hokara sunatI hai, isase lagatA hai ki yaha avazya premagrahagrasta hogI / kiMtu yaha batalAegI nahIM yaha socakara kamalAvatI ne apanI dAsI ha~sikA ko bulAkara usase kahA ki tuma isake udvega kAraNa kA patA lagAo / ' ApakI jaisI AjJA' yaha kahakara ha~sikA surasuMdarI ke pAsa gaI aura aneka prakAra se snehasUcaka bAtoM se usake citta meM vizvAsa utpanna karake eka dina ekAMta meM ha~sikA ne usase pUchA ki surasuMdarI ? ApakA caritra sunane kI mujhe bar3I icchA hai, isalie Apa batalAie ki kisa kAraNa se kisane ApakA apaharaNa kiyA thA aura Apane kyA-kyA anubhava kiyA hai ? surasuMdarI ne kahA ki pitAjI ne bhI mujhase pUchA thA kiMtu lajjA ke mAre maiM unase kaha na sakI / merA caritra aisA hai ki sunanevAle ko aura mujhe bhI kahane se dukhadAI banegA, phira bhI sakhi ? tumhArA Agraha hai, ataH maiM kahatI hU~ atyaMta gaharI parikhA, atyaMta U~ce prAkAra Adi se maNDita puNyavAna manuSyoM se pUrNa aneka zrImaMtoM se vibhUSita haz2AroM vIroM se alaMkRta caturaMgiNI senA se surakSita kuzAgrapura nAma kA eka nagara hai, usa nagara meM atyaMta parAkramI suvikhyAta naravAhana nAmaka rAjA haiM, usa rAjA ko bAlyakAla meM vaitADhya parvata para kuMjarAvarta nagarAdhIza citrabhAnu vidyAdhara ke putra bhAnuvega ke sAtha mitratA ho gaI, bhAnuvega ne mitratA sthira rakhane ke lie apanI bahana ratnavatI ke sAtha unakA vivAha karAyA / usake sAtha viSayasukha kA anubhava karate hue rAjA ko kAlakrama se maiM hI eka putrI huI, rAjA ne putrajanma se bhI bar3hakara utsava manAyA / surasuMdarI ke samAna rUpa hone se merA nAma hI 'surasuMdarI' rakha liyA / kucha Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (154) bar3I hone para nRtya - gIta, vINAvAdana, vyAkaraNa, tarka Adi sabhI kalAoM tathA zAstroM meM maiM pravINa bana gaI, maiM buddhi meM bRhaspati ke samAna bana gaI, eka pada ko sunakara labdhi se zeSa pada kA maiM tarka kara letI thii| mujhe dekhakara mAtA-pitA tathA samasta parijana ko bar3A harSa ho rahA thA / yuvAvasthA meM Ane para mujhe dekhakara yogya vara ke lie pitAjI bar3e ciMtita the / itane meM eka dina sumatinaimittika Ae, pitAjI ne unase pUchA ki merI kanyA kA vivAha kisake sAtha hogA ? unhoMne kahA, rAjan ? yaha vidyAdhara cakravartI kI atyaMta priyA paTarAnI hogI / unake vacana sunakara, prasanna hokara pitAjI ne paryApta dhana se unakA satkAra karake unheM bidA kiyA / I usake bAda eka dina apanI saheliyoM ke sAtha maiM nagara ke bAhara udyAna meM aneka prakAra kI krIr3AoM karatI huI AnaMda se ghUma rahI thI, itane meM udyAna ke eka bhAga meM eka vidyAdhara kanyA ko dekhA, vaha kisI maMtra kA jApa karake bA~heM phailAkara AkAza meM ur3anA cAhatI thI kiMtu ur3a nahIM pA rahI thI, pRthivI para gira jAtI thI / use dekhakara mujhe Azcarya huA, usake pAsa jAkara maiMne usase pUchA, bhadre ! tuma kauna ho ? aura yaha kyA karatI ho ? usane kahA, bhadre ? suno, vaitADhya parvata kI dakSiNa zreNI meM ratnasaMcaya nAma kA eka nagara hai / citravega nAmaka vidyAdhara cakravartI vahA~ ke rAjA haiM, kuMjarAvarta nagara meM bhAnuvega nAmaka rAjA haiM, unakI do bahaneM haiM, bar3I baMdhudattA aura choTI ratnavatI / baMdhu dattA kA vivAha citravega ke sAtha huA, maiM unakI putrI hU~, merA nAma priyaMvadA hai, pitAjI kI kanakamAlA nAma kI dUsarI mahAdevI kA putra makaraketu nAma kA hai, vaha merA bar3A priya hai / usakA viraha Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (155) maiM eka kSaNa ke lie bhI saha nahIM sakatI / pitAjI se vidyAoM ko prApta kara unakA sAdhana karane ke lie merA bhAI kisI prazasta kSetra meM gayA hai / aura vidhipUrvaka vidyAoM kA sAdhana kara rahA hai / abhI do mahIne hue haiM, jaba maiM usake viraha ko sahane meM asamartha ho gaI, taba pitAjI se pUchakara usake pAsa calI vizrAma karane ke lie / maiM isa udyAna meM utara gaI, abhI-abhI vidyAbhyAsa kiyA thA isalie eka pada bhUla jAne se maiM ur3a nahIM sakatI hU~, bAra-bAra par3hane para bhI vaha pada smaraNa meM nahIM AtA hai ataH maiM ciMtita hU~ ki maiM kaise apane sthAna para pahu~cU~gI / taba maiMne pUchA ki tumhArI vidyA dUsare ke sAmane bolI jA sakatI hai yA nahIM ? usane kahA ki bolane meM koI hAni nahIM hai, taba maiMne kahA ki bolo, yadi pada kA smaraNa ho jAegA to maiM kaha dU~gI / usane mere kAna meM kahA, sunate hI mujhe pada kA smaraNa AyA, maiMne pUchA ki suMdari ? yahI pada hai kyA ? sunate hI vaha atyaMta prasanna ho gaI, aura mere pairoM para girakara usane mujhase kahA ki Apa merI guruNI huIM, kyoM ki Apane mujhe vidyA dI / ata: Apa apanA nAma batalAie / merI sakhI ne kahA, bhadre ? naravAhana rAjA kI ratnavatI devI kI yaha putrI atyaMta adbhUta guNavAlI surasuMdarI nAma kI putrI hai / yaha vidyAdhara putrI kI putrI hai / merI sakhI kI bAta sunakara, harSa se mujhe gale lagAkara usane kahA ki merI mAtA ne mujhase kahA ki mere bhAI ne merI choTI bahana bhUmicara rAjA ko dI hai, taba to caMdramukhi ? tuma merI mausI kI putrI huI, yaha kahakara usane merA bar3A Adara kiyA / maiMne usase apane ghara calane kA Agraha kiyA taba usane kahA ki kAraNavaza abhI maiM bhAI ke pAsa jAU~gI, udhara se lauTane para mausI kA darzana karU~gI, yaha kahakara jaba vaha I Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (156) calane ke lie taiyAra ho gaI taba maiMne kahA, bhadra ? eka bAta maiM pUchanA cAhatI hU~, usane kahA pUcho, taba maiMne pUchA ki tumhAre bagala meM chipAkara rakkhe hue citrapaTa meM kyA likhA hai ? dekhane kA mujhe kautuka hai / yadi yogya ho to dikhlaao| prasanna hokara usane citrapaTa dikhalAyA aura usane kahA ki yaha maiMne mere hAtha se likhA hai / usa citrapaTa meM likhe gae kAma samAna suMdara usa taruNa ko dekhakara mere citta meM bar3I prasannatA huI, merA zarIra mAno amRta se sikta ho gyaa| zarIra meM romAMca ho AyA / merA adhara phaDakane lgaa| maiM behoza jaisI ho gaI. sere bhAva ko jAnakara merI sakhI vAsaMtikA ne usase pUchA, priyaMvade ? yaha Apane kisakA citra khIMcA hai ? yaha rati virahita kAmadeva jaisA kauna hai ? kucha ha~sakara zrImatI ne kahA ki abhI taka rati virahita thA, aba to yaha rati sahita kAma kauna hai ? aisA kyoM nahIM pUchatI? usakI bAta sunakara saba tAlI dekara ha~sane lagI aura sabane kahA ki zrImatI ne ThIka socA hai / itane meM merI mUrchA TUTa gaI aura kucha krodha meM Akara maiMne kahA ki isakA darzana bhI mujhe nahIM huA hai to phira mujhe tuma logoM ne rati kaise banA diyA / usane kahA, sakhi? krodha mata kro| isa citra ko dekhate hI tumheM rati utpanna ho gaI isIlie tumhe maine rati kahA hai, taba maiMne kahA ki priyaMvade ? ina ko bolane do / tuma batalAo yaha kauna haiM ? priyaMvadA ne kahA, yaha merA bhAI makaraketu hai / jo kAmadeva samAna suMdara, zUra, tyAgI, kalA kuzala hai / bahana ? aba mujhe jAne do, kyoM ki bhAI ke viraha meM merA citta vyAkula ho rahA hai / taba zrImatI ne kahA ki yadi Apake bhAI itane suMdara tathA guNavAna haiM to hameM bhI inakA darzana kraanaa| usakI bAta sunakara haMsakara priyaMvadA ne kahA, Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1:7) abhI vidyA sAdhana karane dIjie, bAda meM saba kucha karU~gI / yadi daiva anukUla rahegA to avazya bhAI ke sAtha bahana kA saMgama karAU~gI / usakI bAta sunakara maiMneM kahA ki Apa anucita kyoM bolatI haiM, citra suMdara hone se mere zarIra meM romAMca ho AyA hai / aura Apa to kucha aura hI socatI haiM ? taba kumudinI ne mujhase kahA ki sakhi ? tuma bhI citra likhane kA abhyAsa karo, aura priyaMvade ? Apa yaha citrapaTa dIjie jisase ApakI bahana citra kA abhyAsa karegI / usane kumudinI ko citrapaTa dekara mere sAtha saMbhASaNa karake AkAzamArga se prasthAna kiyA aura maiM bhI sakhiyoM ke sAtha apane ghara AI / priyaMvadA darzana nAma gyArahavA~ pariccheda samApta 0 0 6 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bArahavA~-pariccheda usake bAda uttama rezamI vastraracita caMdravAvAle atyaMta vizAla apane ghara meM bichaune para jAkara so gaI aura sakhiyoM se kahA ki tuma apane-apane ghara jAo, kyoM ki mere sira meM pIr3A ho rahI haiM, sAre aMga TUTate haiM, zarIra meM jvara jaisA hai ataH maiM kucha dera soU~gI, taba kumudinI ne kahA ki so jAie, kucha ha~sate hue zrImatI ne kahA, bahana ! ekAeka ApakA zarIra asvastha kyoM ho gayA ? kucha kAraNa to batalAie, vAsaMtikA ne kahA, zrImati ? tuma hI vaidyaka zAstra jAnatI ho isalie isa roga kA nidAna batalAo, usake bAda zrImatI ne merI nAr3iyA~ dekhakara kahA ki bAhara se dekhane se to kucha mAlUma nahIM hotA hai, zarIra mAnasa do prakAra ke roga-zAstra meM batalAe gae haiM, jinameM zarIraroga vAta-pitta-ka:pha kI viSamatA se utpanna hotA hai aura laMghana Adi se dUra hotA hai / bhUtagraha, zAkinI, netradoSa Adi se AgaMtuka roga utpanna hotA hai, balki homa maMtra-taMtra Adi se miTatA hai, zarIra roga kA lakSaNa nahIM hai, ataH AgaMtuka roga hI honA caahie| isalie namaka utAro, maMtra-taMtravAloM ko bulAo, sarasoM se tAr3ana karo, rakSAbaMdhana karo, taba lalitA ne zrImatI se kahA ki aba upekSA kA samaya nahIM hai, upekSA karane se bImArI bar3hegI, zrImatI ne kahA ki maiM to sirpha roga kA lakSaNa jAnatI Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (159) hU~, ThIka karanA merA kAma nahIM, isa para mAdhavI ne kahA ki jo roga kA lakSaNa jAnatA hai vaha usakI davA bhI jAnatA hai kyoM ki jo cora ko dekhatA hai vahI usako pITatA bhI hai, isake bAda saba sakhiyoM ne zrImatI se Agraha kiyA aura kahA ki tumhAre pitA jo maMtra jAnate haiM, zrImatI ne kahA ki mere pitAjI maMtra jAnate haiM isase mujhe kyA ? dUdha mIThA hone se gobara ko kyA lAbha ? yadi merI sakhI ruSTa na ho to maiM eka bAta kahatI hU~, isakI vyAdhi apUrva hai, maMtra se chUTanevAlA nahIM hai, taba kumudinI ne kahA ki isameM ruSTa hone kI koI bAta nahIM hai, nizaMka hokara bolo, jisase bImArI dUra ho jaae| taba zrImatI ne kahA ki citra meM likhita jisako isane dekhA hai vahI vaidya hai, vahI isakI vyAdhi ko dUra kara sakatA hai, usakI bAta sunakara citrapaTa ko phailAkara usakI pUjA karake ha~sate hue saba sakhiyoM ne isa prakAra prArthanA karate hue kahA, he catura ! mahAyaza ! citrasthita mahAnubhAva ! Apa hamArI binatI sunie / Apako dekhane se merI sakhI asvastha ho gaI hai ataH Apa aisA upAya kIjie jisase merI sakhI svastha ho jaae| taba maiMne krodha meM Akara kahA ki tuma pAgala kI taraha asaMbaddha kyoM bolatI ho ? acetana ko prArthanA karane se kyA lAbha ? vaha merI bImArI ko chur3A sakatA hai ? taba zrImatI ne mujha se kahA, surasuMdari ! isa citragata acetana ne hI to tumhArI yaha sthiti kara dI hai / taba maiMne lajjita hokara kahA ki yadi tuma isa prakAra jAnatI ho to upAya kyoM nahIM karatI ? merI bAta sunakara citrapaTa lekara zrImatI merI mAtA ke pAsa gaI aura usase sArI bAteM kI, tathA citralikhita kAmasuMdara usa taruNa ko bhI dikhalAyA / merI mAtA ne mere pitAjI se citrapaTa dikhalAkara saba bAteM kaha Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (160) dIM, sunakara ve atyaMta prasanna hue aura unhoMne kahA ki merI putrI kA anurAga yogya vara se huA, athavA rAjahaMsI rAjahaMsa ko chor3akara anyatra ramatI hI nahIM, aneka vidyAoM se saMpanna usIko maiM apanI kanyA dU~gA, bhAnuvega vidyAdhara mere pAsa satata Ate hI haiM, unake dvArA yaha kArya anAyAsa ho jAegA / pitAjI ke isa prakAra kahane para prasanna hokara merI mAtA ne zrImatI se kahA ki zrImati ! tuma jAkara merI putrI se kaho ki " surasuMdari ! isa viSaya meM thor3I bhI ciMtA karane kI AvazyakatA nahIM" zrImatI ne Akara mujhase sArI bAteM kIM, maiM bhI atyaMta prasanna ho gaI aura ciMtana karane lagI ki kaba vaha dina AegA jaba unakA darzana hogA, unake saMgama kI AzA se apane mana ko zAMta karake dina bitAne lagI / itane meM eka dina geruA vastra dhAraNa kie, hAtha meM cAmara lie, gorocanA tilaka lagAe, nAstika darzanoM meM niSNAMta eka tApasI AI, AzIrvAda dekara mere pAsa baiThakara vaha kahane lagI ki apanI icchA ke anusAra upabhoga karanA cAhie, kyoM ki isa loka ke sivAya svarganarakAdi kucha hai hI nahIM, paraloka ke lie jo muMDanAdi karate haiM ve to dhUtoM ke dvArA viSaya-sukha se vaMcita kara die gae haiM / deha se atirikta jIva padArtha nahIM hai kyoMki pratyakSa pramANa se jIva kA grahaNa nahIM hotA hai aura pratyakSa se anya dUsarA pramANa hai hI nahIM, pratyakSa se atirikta anumAnAdi pramANa mAnane para bhI jIva siddha nahIM ho sakatA hai, kyoMki anumAna bhI pratyakSa pUrvaka hI hotA hai, logoM ko Thagane ke lie dhUrtoM ne zAstroM kI racanA kI hai, isalie paMcabhUta samudaya rUpa hI jIva hai, jIva siddha nahIM hone para loga kI bhI siddhi nahIM ho Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (161) sakatI, phira brahmacaryavrata pAlana Adi kI koI AvazyakatA nahIM, jo mUrkha svayaM naSTa haiM, ve dUsaroM ko naSTa karane ke lie gamyAgamya kA vicAra karate haiM, isalie niHzaMka hokara Apa loga viSayasukha kA upabhoga kareM, sarasa mAMsa bhakSaNa kareM, madirApAna kareM, isa prakAra buddhitApasI ke vacana ko sunakara maiMne kahA, pApin ? aisA mata bolo, vidvAnoM se niMdanIya tumhAre vacana para kauna vizvAsa karegA ? pratyakSa pramANa se jIva kA grahaNa nahIM hotA hai, yaha tumhArA kahanA asaMgata hai kyoM ki jIva kA agrahaNa tumhAre pratyakSa se athavA saba ke pratyakSa se ? yadi tumhAre pratyakSa se ? to jisa-jisa vastu ko tuma nahIM dekhatI usakA abhAva ho jaaegaa| yadi saba ke pratyakSa se ? to para citta kA jJAna nahIM hone se jIva kisI ko pratyakSa hai yA nahIM, isakA jJAna nahIM ho sakatA / anumAna pramANa se jIvakA jJAna ho sakatA hai, pratyakSa se atirikta pramANa hI nahIM hai yaha tumhArA kahanA bhI asaMgata haiM kyoM ki vItarAga sarvajJoM ne pratyakSa parokSa do pramANa batalAe haiM, rAgadveSarahita sarvajJa praNIta zAstra ko apramANa kaise kahA jAegA? usa sarvajJa praNIta zAstra meM jIva tathA svarga-narakAdi ko siddha kiyA gayA hai, paraloka siddha hone para brahmacaryAdi vrata pAlana bhI Avazyaka hai, gamyAgamya vibhAga bhI sarvathA zAstrasaMmata hai, isa prakAra aneka yuktiyoM se usake pakSa kA khaMDana karane para usako uttara dene meM asamartha hone para mere pAsa kI sakhiyoM ne usakA bar3A upahAsa kiyA, jisase vaha bahuta ruSTa hokara calI gaI aura sakhiyoM ke sAtha maiM bhI sukhapUrvaka raha rahI thI, itane meM eka dina rAjA merI mAtA ke ghara Ae, mAtA ne pUchA ki Apa citita kyoM dikhate - 11 - Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (162) haiM ? pitAjI ne kahA ki Apane ThIka hI samajhA, aba maiM apanI ciMtA kA kAraNa batalAtA hU~, sunie surasuMdarI ne jisa buddhilA parivAjikA ko bAda meM jItA thA, dveSavaza usane citrapaTa para isakA rUpa likhakara, usa citrapaTa ko lekara ujjayinI meM zatrujaya rAjA ke pAsa jAkara rAjA ko dikhalAkara, usa dRSTA ne kahA ki rAjan ! maiM Apake kArya se pRthivI para ghUmatI hU~ jisa ratna ko dekhatI hU~, Apase kahatI hU~, abhI maiMne kuzAgrapura nagara se eka kanyAratna ko dekhA hai, naravAhana rAjA kI kanyA surasaMdarI kA yaha citra lAI hU~, Apa ise apanI bhAryA bnaaie| dUsarI bAta yaha hai ki usake janma samaya meM viziSTa jJAniyoM ne kahA thA ki jo isa kanyA ke sAtha vivAha karegA, vaha bharatArddha kA svAmI hogA, isameM koI saMdeha nahIM, ataH rAjan ? vaha kanyA Apa hI ke yogya hai| rAjA ne bahuta dravya dekara usa tApasI ko vidA kiyA, suMdarI? yaha bAta mujhe guptacaroM ne batalAI hai, usake bAda usane apane maMtrI ratnacUr3a ko mere pAsa bhejA, maMtrI ne Akara mujha se kahA ki Apa apanI kanyA zatrujaya rAjA ko dIjie, maiMne kahA, bhadra ? naimittika sumati ke vacana se merI lar3akI vidyAdhara kI priyA hogI, ataH maiM vidyAdhara ke sAtha isakA vivAha karU~gA, isapara usane kahA ki mujhe bar3e Agraha se Apake pAsa bhejA hai, yadi Apa unheM apanI kanyA nahIM deMge to Apake lie acchA nahIM hogA, usakI bAta sunakara krodha se maiMne kaha ki maiM unheM apanI lar3akI nahIM duuNgaa| unheM jo icchA ho kareM, tuma to mere ghara para Ae ho, tuma ko kyA daNDa dUM ? maMtrI ne jAkara unase kahA aura ve apanI senA lekara mere Upara AkramaNa karane A rahe haiM, lAkhoM ghor3e, lAkhoM hAthI, lAkhoM ratha tathA lAkhoM paidalavAlI caturaMgiNI senA ke sAtha Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (163) ve hamAre deza meM pahu~ca gae haiM, yaha bAta guptacaroM se mAlUma huI hai, devi ? isI kAraNa se maiM ciMtita hU~, mAtA ne kahA ki isa meM ciMtA kI bAta nahIM hai, surasuMdarI kahakara kanakAvalI kI putrI madanalekhA ke sAtha usakA vivAha kara diijie| ve khuza hokara apane nagara cale jAe~ge, anyathA bar3I senA lekara Apako upadrava pahu~cAe~ge, rAjA ne kahA, devi ? yaha bAta to maMtriyoM ne bhI batalAI thI, kiMtu matisAgara ko yaha vicAra acchA nahIM lagA, usane kahA ki pahale unako yahA~ Ane to dIjie, sumati ne kahA thA ki yahA~ Ane para unakI mRtyu ho jaaegii| unakI yAtrA bhI acchI nahIM huI haiM, tathA zanaizvara Adi graha bhI parAjaya denevAle haiM, yahA~ Ane para hamArI vijaya hogI aura unakA parAjaya hogA, devi ? Apa ciMtA nahIM kareM, unako rokane ke sAre upAya kara die gae haiM, phira bhI prabala zatru se ciMtA to ho hI rahI hai, ha~sinI ? isa prakAra jaba kucha dina sukha se bIte, itane meM unakI senA nagara meM praviSTa hone ke lie nagara ko bAhara se ghera liyA, nagara ke dvAra baMda kara die gae, parikhA jala se bhara dI gaI, jahA~ tahA~ kavacadhArI yoddhA taiyAra ho gae, aneka yaMtra taiyAra kara lie gae, zastra teja kie jAne lage, vIroM kA sanmAna hone lagA / donoM ora ke subhaTa marane lage, sAmaMta nAgarika Adi bhayabhIta hokara kiMkartavya vimUr3ha ho gae, sumati ke vacana se pitAjI ne apanA sAhasa kAyama rakkhA thaa| usake bAda eka dina rAta ko jaba maiM mahala ke Upara soI thI, koI mujhe vahA~ se uThAkara le calA / jyoM hI nIMda khulI maiM rone lagI, hAya mAtAjI? hAya pitAjI? koI deva thA, vidyAdhara mujhe hara kara le jA rahA hai, vIragaNa ! Apa loga mujhe isa pApa Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (164) se chur3Aie / isa prakAra jaba maiM vilApa kara rahI thI, taba vaha mujhe AzvAsana dene lagA ki suMdarI ? maiM tumhAre sAtha kucha bhI virUpa kArya nahIM karU~gA, tumako meM prANa samAna priya mAnatA hU~, tumhAre rUpa ko dekhane mAtra se anurakta hokara maiM tumheM harakara le jA rahA huuN| maiM vaitADhyaparvata nivAsI makara ketu nAma kA vidyAdhara hU~, mere sAtha tuma aneka bhogoM ko bhogogI, tuma kyoM bekAra duHkhI ho rahI ho? usakA nAma makaraketu sunane para mere mana meM kucha saMtoSa huA, phira maiMne socA ki vaha to abhI vidyA sAdhana karatA hai to phira vaha yahA~ kaise AegA? athavA merA aisA bhAgya kahA~ ? jo meM pratyakSa dekha sakU~gI, isa prakAra jaba maiM soca rahI thI, itane meM vaha bhUmi para utarA aura mujhe kadalIvana meM rakkhA / itane meM mujhe yaha batalAne ke lie ki vatse ? ThIka se dekha, yaha terA vallabha nahIM haiM, saberA ho gayA aura maiMne usakA zyAma zarIra dekhA, dekhate hI maiMne nizcaya kara liyA ki yaha merA vallabha nahIM haiM kyoM ki citra meM bhI usakA svarUpa kAmadeva se adhika suMdara thA, yaha socakara jaba maiM rone lagI taba mujhe rotI dekhakara vaha kahane lagA ki priye ? suno-- vaitADhaya parvata para gaMgAvarta nAma kA eka prasiddha vidyAdharoM kA nagara hai / jisameM rAjA zrI gaMdhavAhana atyaMta prasiddha the / mayaNAvalI devI se unake nahavAhana makaraketu tathA meghanAda nAmaka tIna putra hue / naravAhaNa jaba yuvAvasthA meM AyA aura usane aneka vidyAe~ prApta kI, taba usake lie kanakamAlA nAma kI atyaMta suMdarI kanyA kA varaNa kiyA gayA / vivAha samaya meM citravega ne usakA apaharaNa kiyA aura usake sAtha vivAha kara liyaa| usakA pIchA karake nAginI vidyA se use bAMdhakara, kanaka Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (165) mAlA ko pakar3akara apane nagara laayaa| mahilA sahita vidyAdhara ke Upara AkramaNa karane se usakA vidyAccheda ho gyaa| pUrvaparicita deva ne citravega ko vidyAe~ dI, jisase vaha vidyAdhara cakravartI bana gayA / sabhI vidyAdhareMdra unako praNAma karate haiM, yaha jAnakara mere pitAjI ne kahA ki manuSyoM ke manoratha kisa prakAra naSTa ho jAte haiM, maiMne socA thA ki apane putra ko vidyAdhara cakravartI banAkara kevalI pitA ke pAsa pravrajyA lUMgA kiMtu ho gayA kucha dUsarA hI, ataH isa rAjya se kyA lAbha ? isase to kevala naraka hI mila sakatA hai, ataH maiM pravrajyA lekara pitAjI ke caraNoM kI sevA karU~gA, saMsAra atyaMta asAra hai, yaha kiMpAka phala ke samAna atyaMta pariNAma duHkhada hai| jIvana aura lakSmI atyaMta caMcala haiM, saMsAra meM mRtyu se koI bhI baca nahIM sktaa| cAroM gatiyoM meM aneka duHkha saMtapta jIvoM ko jina-dharma chor3akara dUsarA bacAnevAlA koI dharma nahIM hai / isalie pitAjI ke pAsa jAkara maiM apane jIvana ko saphala kruuNgaa| pitAjI ke vicAra ko jAnakara naravAhaNa ne bhI dIkSA lene kA vicAra kiyaa| apane putra ke sAtha suravAhaNa kevalI ke pAsa nirmala cAritrya lekara AThoM karma ko nirmUla karake aMtakRta kevalI bane / usake bAda citravega vidyAdhareMdra ne apane deza kA eka khaMDa dekara mujhe usakA rAjA banAyA / eka samaya kisI kAraNavaza sabere apane nagara se calane para AkAzamArga se maiMne mahala ke Upara soI dekhakara kAmAtura hokara maiMne tumhArA apaharaNa kiyA hai, isalie suMdari? tuma roo nahIM, tuma to mere prANoM kI bhI svAminI ho / mere sAtha vaitADhaya parvata para aneka bhogoM ko bhogoNgii| usake vacana sunakara maiM vajrAhata kI taraha atyaMta duHkhI hokara socane lagI ki mere kAraNa pitAjI ne zatrujaya rAjA se bhI virodha Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (166) kiyA aura mujhe yaha koI dUsarA hI harakara le AyA hai / mere jIvana ko sarvathA dhikkAra haiM, mujha abhAgina ko to saba kucha viparIta hI huaa| isa prakAra jaba maiM soca rahI thI, taba usane mujhase kahA ki tuma yahA~ baiTho, maiM isa bA~sa ke nikuMja meM prajJapti vidyA kI sahasra jApa se ArAdhanA karake thor3I dera meM AtA huuN| ___ usake cale jAne para maiM phira aneka prakAra kA ciMtana karane lagI / yUthabhraSTa hariNI kI taraha cAroM ora dekha rahI thI ki itane meM pAsa meM hI cAroM ora phailI huI zAkhAoMvAle phaloM se paripUrNa eka viSavRkSa ko dekhakara prasanna huI priya sakhi ? haMsini? saba duHkhoM kA aMta ho jAyagA yaha socakara usa vRkSa ke pAsa jAkara usakA phala lekara " phira aisI viDambanA anya janma meM nahIM Ae, yaha kahakara maiMne apane mukha meM rakha liyA / atyaMta tIvra hone se eka kSaNa meM hI me viSavedanA se vivhala hokara bhUmi para gira par3I / usa samaya merI naz2ara meM sArA vana ghUma rahA thA, pRthivI ghUma rahI thii| usake bAda akathanIya avasthA prApta hone para maiM kucha nahIM jAna pAI, usake bAda maine dekhA ki eka taruNa puruSa ne mere zarIra ko apanI goda meM rakhakara viSa dUra karane meM samartha maNijala ko mujhe pilA rahA thaa| usI jala se mere zarIra ko sIMca rahA thA, pavana kA upacAra kara rahA thaa| priyaMvadA citrapaTa darzana se lekara mere saMbaMdha meM bAteM kaha rahI thIM, sunane ke bAda viSa kI vedanA naSTa hone se maiM ekadama svastha ho gii| svapna dekha rahI thIM, aisA mAnatI huI maiM jaga gaI aura sAmane madana samAna suMdara apane vallabha ko dekhakara maiM socane lagI ki kyA yaha iMdrajAla hai ? athavA yaha merA dUsarA janma hai ? athavA yaha svapna hai ? kyA buddhi vibhrama hai ? athavA maiM yaha satya hI hai ? athavA Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (167) merA itanA puNya kahA~ ? jo ina A~kho se maiM apane mana- vallabha ko dekhUM, maiM unakI goda meM AU~ aise puNya kA to saMbhava nahIM, itane meM priyaMvadA ne kahA, surasuMdari ! aba Apa udvigna kyoM haiM ? yaha ratnadvIpa hai, aura meM ApakI bahana priyaMvadA hU~, vidyAoM ko siddha kie yaha merA bhAI makaraketu hai| usakI bAta sunakara 'yahI mere priya haiM ' yaha socakara maiM bhaya se kA~pane lagI aura saMkIrNa rasa kA mai anubhava karane lagI / unakI goda se uThakara meM priyaMvadA ke pAsa jAkara baiThI, ve mujhe jaba nahIM dekha rahe the taba maiMne kaTAkSadRSTi se unako dekhA / itane meM eka vidyAdhara ne Akara vinayapUrvaka kahA ki kumAra ? jina - pUjA kA samaya ho gayA, hai ataH Apa uThie, usakI bAta sunakara priyaMvadA ke pAsa mujhe rakhakara kucha logoM ke sAtha ve jina bhavana ko gae / taba priyaMvadA ne pUchA ki suMdari ! bhUmicara ke lie atyaMta durgama isa ratnadvIpa meM Apa kaise calI AI ? aura viSa bhakSaNa karake isa kaSTa meM kyoM par3I? maiMne sArI bAteM batalAkara phira pUchA ki citrapaTa dekara Apa kahA~ gaI? aura Apane kyA kiyA ? isa ghora jaMgala meM Apane mujhe kaise pAyA ? aura kaise eka kSaNa meM mere zarIra se viSa vikAra ko naSTa kiyA ? priyaMvadA ne kahA ki Apako citrapaTa dekara vega se maiM isa ratnadvIpa meM AI, apane parijana ke sAtha makaraketu ko dekhA / bhrAtRsneha se yahI kucha dina rhii| bAda meM yahA~ Ae hue pitAjI mujha se yahIM makaraketu kI paricArikA banakara rahane lie kahA / ' jaisI ApakI AjJA ' yaha kahakara maiM isI dvIpa meM bhAI ke pAsa rahane lagI / vidyA siddhi kA samAcAra pAkara bahuta vidyAdharoM ke sAtha pitAjI aSTAki mahotsava nimitta isI dvIpa meM A gae / 1 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (168) bar3e ADaMbara ke sAtha jina-pUjA karake, vidyAoM kI pUjA karake, mAnanIyoM kA sanmAna karake, pUjanIyoM kI pUjA karake vidyAdharoM ko dAna dekara, nRtya, gItavAdya Adi aneka upacAroM se aSTAnhika mahotsava saMpanna karake pitAjI Aja hI ratnasaMcaya gae haiM, kAryavizeSa se makaraketu yahIM raha ge| sabere zarIra ciMtA ke lie nikalane para bA~sa nikuMja ke pAsa eka pradhAna talavAra ko dekhakara, use uThAkara, usakI zakti kI parIkSA ke lie eka prahAra dekara, vaMzajAlI ko kATa DAlA / isake bAda usake aMdara vidyA sAdhana ke lie rahe hue eka vidyAdhara ke maNikuMDala bhUSita mastaka ko bhUmi para girA dekhakara, bhaya se cakita hokara dekhA to gaMgAvarta ke rAjA gaMdhavAhana rAjA kA putra makaraketu nAma kA thA / hAya ! pramAdavaza isa niraparAdha ko maiMne kyoM mAra DAlA ? ajJAna ko dhikkAra haiM, jisase maiMne nirarthaka yaha pApa karma kiyA / isa prakAra apanI niMdA karate hue vahA~ se calane para dAyA~ netra phar3akane lagA, itane meM viSavRkSa ke nIce Apako dekhA / manohara sarva aMgoMvAlI Apako dekhane para unakA citta prasanna ho gayA / unhoMne socA ki marI huI bhI yaha mere citta ko kyoM AnaMda de rahI hai ? kyA yaha jItI hai ? yA marI hai ? yaha socakara jaba unhoMne dekhA to Apake mukha meM viSakhaMDa ko dekhakara unhoMne nizcaya kiyA ki atyaMta tIvra viSa kI vedanA se yaha mUcchita ho gaI hai, ataH apane sthAna para le jAkara isakI cikitsA karU~ / yaha socakara Apako apane sthAna para lAkara mere dvArA sArI bAteM jAnakara mujhase divyamaNi yukta aMgUThI lAne ko kahA, taba taka unhoMne vidyAdhara kumAroM se pUjA kI sAmagrI ThIka karane ke lie kahA aura kahA ki vidyAdhara vadha se pApa ko dUra karane ke lie zAMti karma bhI karU~gA / itane Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (169) meM maiMne vaha aMgUThI lAkara dI / usa maNi ke jala se Apake Upara siMcana kiyA, Apake saMbaMdha meM hI maiM bAta kara rahI thI, itane meM Apa svastha ho gaI / isa prakAra surasuMdari ! Apane mujhe jo pUchA, usakA uttara maiMne de diyA, aba ApakA iSTa bhI siddha ho gayA / phira usane kahA ki daiva yadi anukUla hotA hai to dvIpAMtara se samudramadhya se dUra deza se bhI iSTajana ko lA detA hai, usake bAda maiMne kahA ki yaha to ThIka haiM kiMtu mere lie pitAjI ko prabala zatru zatruMjaya rAjA ne cAroM ora se ghera liyA hai / ataH priya kA darzana hone para bhI merA citta zoka saMtapta hai / to phira mujha abhAgina ke lie daiva anukUla kaise ? yaha kahakara haMsinI ! maiM zokAvega meM rone lagI / itane meM usakA bhAI kRtakArya hokara vahA~ A gayA / usane pUchA, priyaMvade ! tumhArI bahana kyoM rotI hai ? taba priyaMvadA ne sArI bAteM batalA dIM, isake bAda usane kahA, suMdari ! roo mata, Aja hI jAkara tumhAre pitA ke zatru ko yamarAja ke mukha meM bheja rahA hU~, mere jIte jI suMdari ? tumhAre pitAjI ko kauna parAbhava de sakatA hai ? ataH maiM jAtA hU~, priyaMvadA sahita yahIM prathama jinezvara ke maMdira meM taba taka raho, jaba taka maiM zatruMjaya ko mArakara AtA hU~, yaha kahakara hAtha meM vasunaMda talavAra lekara vaha ur3a gayA aura maiM priyaMvadA ke sAtha usI jina-maMdira meM usa dina rahI / atyaMta anurAga se usake Ane kA ciMtana kara rahI thI ki abhI taka usa durAcArI zatruMjaya ko mArakara mere priya kyoM nahIM Ae ? dina bIta jAne para rAtabhara yahI ciMtana kara rahI thI ki vidyA pratApavAna hokara bhI ve abhI taka Ae Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (170) kyoM nahIM ? itane meM bhayaMkara mukhavAle kAle pizAca ko dekhA, usakI AvAja bar3I kaThora thii| apane bhISaNa svarUpa se mAno mujhe phaTakAratA thaa| agnijvAlA ke samAna usakA bAla pIlA thaa| usake bar3e-bar3e dA~ta-hoMTha phAr3akara bAhara nikale the, marukUpa kI taraha bhayaMkara usakI A~kheM thiiN| vaha manuSya ke muMDoM kI mAlA pahane hue thA / apane bhIma aTTahAsa se sabhI prANiyoM ko DarA rahA thaa| usane mujha se kahA, pApina ! usa samaya parapuruSa meM Asakta hokara paradAra lobhI usa pApI puruSa ke sAtha saMbaMdha karake mujhe duHkha diyA thaa| usa puruSa ko to usa pApa kA phala mila gayA, aba tuma apane pApa-phala ko bhogo / yaha kahakara haMsini ! bhaya se kA~patI huI mujhe pakar3akara sIdhe AkAza meM ur3a gayA / aura kaThora vacana se mujhe phaTakArane lgaa| usakI niMdA karatI huI priyaMvadA bhI pIche-pIche calI kiMtu bhISaNa huMkAra se use macchita karake mujhe bahata dUra Upara le jAkara usa pApI ne mujhe isa taraha girAyA ki yaha cUra-cUra hokara mara jaae| kiMtu bhAgyavaza maiM isa udyAna meM latAoM para pdd'ii| samaMtabhadra ne mujhe dekhA aura mujha se merA vRttAMta pUchA, maiM mana meM socane lagI ki kyA yaha iMdrajAla hai ? athavA maiM svapna dekha rahI hU~ ? kahAM A gaI hU~ ? vaha betAla kahA~ calA gayA ? priyaMvadA ko kyA huA ? isI pApI betAla ne mere vallabha ko bhI aniSTa kiyA hogA, mujhe lagatA hai isIlie ve abhI taka Ae nahIM the / athavA thor3I senAvAle mere pitAjI ko zatrujaya ne kyA kiyA hogA ? maiM usa samaya yahI saba soca rahI thI, ataH bAra-bAra pUchane para bhI samaMta Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (171) bhadra ko maiMne kucha uttara nahIM diyaa| usake bAda samaMtabhadra mujhe rAjA ke pAsa le aayaa| bhaya aura ciMtA se vahA~ bhI maiMne unake sAmane kucha nahIM khaa| isa prakAra haMsike ! tumhAre Upara atyaMta sneha hone se maiMne apanA sArA vRttAMta batalAyA, kyoM ki tumane bar3e sneha se pUchA thA ! -" surasuMdarIharaNa varNanaM nAma bArahavA~ pariccheda samApta " Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ terahavA~ - pariccheda usake bAda haMsikA ne kahA ki Apane atyaMta duHsaha duHkha kA anubhava kiyA hai, jisako sunane se bhI bhaya utpanna hotA hai, priyasakhi ! Apa aise duHkhoM ke yogya nahIM hai, phira bhI karma kI gati vicitra hai, usakI mahimA se sukhI se sukhI jIva duHkha kA anubhava karate haiM aura duHkhI se duHkhI jIva sukha kA anubhava karate haiM, surasuMdari ! isa prakAra karma kI vicitratA ko jAnakara Apa thor3A bhI duHkha nahIM kareM, dUsarI bAta yaha hai ki jaise lakSaNa Apake zarIra meM dikhate haiM inako dekhane se lagatA hai ki Apa avazya vidyAdhararAja kI patnI honevAlI haiM, kuzAgranagara se Ae manuSya ke dvArA kamalAvatIdevI ke Age kI gaI bAta maiMneM sunI hai ki zatruMjaya rAjA ne jaba nagara ko ghera liyA tathA sAmaMtasahita naravAhana rAjA ke prANa saMkaTa meM par3a gae, tathA mAre gae, sumaToM ke khUna se nagara meM paMka-paMka ho gayA, itane meM ekAeka hAtha meM talavAra lie eka vidyAdhara vahA~ pahu~ca gayA aura apanI talavAra se usane hAthI para car3he zatruMjaya rAjA kA sira kATa DAlA, usako mArakara naravAhana rAjA ke pAsa jAkara usa vidyAdhara ne kahA ki rAjana ! ApakA zatru mArA gayA / eka vidyAdhara se apaharaNa kI gaI ratnadvIpa meM sthita ApakI putrI surasuMdarI ke vacana se maiM yahA~ AyA hU~, maiM zrI citravega vidyAdhareMdra kA putra makaraketu nAma kA hU~, ApakI - Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (173) putrI priyaMvadA ke pAsa sukhapUrvaka raha rahI hai, yaha kahakara vaha vidyAdhara vahA~ se calA gayA, naravAhana rAjA ne bhI svAmI ke marane se, senAoM ke bhAga jAne para hAthI ghor3e, ratha Adi sabhI vastue~ le lIM, ataH surasuMdarI ! apane pitA ke viSaya meM citA nahI kareM, jisane Apake pitA ko nirbhaya banAyA usako pizAca kyA kara sakatA hai ? koI dUsarA kAraNa upasthita huA hogA. isase Apake priya ratnadvIpa nahIM Ae the, isake bAda haMsikA ne jAkara kamalAvatIdevI se sArI bAteM kaha dIM, aura kamalAvatI ne bhI yathAvat bAteM rAjA se kara dIM / surasuMdarI isa prakAra apanI pitRSvasA ( phuI) ke ghara para aMtaHpura kI striyoM ko AnaMda dete hue sukhapUrvaka dina bitAne lagI, itane meM dUsare dina rAjA jaba kucha AptajanoM ke sAtha AbhyaMtara sabhA meM baiThe the, surasuMdarI sahita kamalAvatI bhI vahIM thI, itane meM dvArapAla ke dvArA Adeza lekara, rAjA kA atyaMta priya vaNika dhanadeva hAtha meM ratnoM se bharI thAla lekara rAjA ke pAsa AyA, jyoM hI usane rAjA ko upahAra diyA, rAjA ne usase pUchA, dhanadeva ? tuma to siMhaladvIpa gae the, phira itanA jalda pIche kaise Ae ? kyA pota para kucha vighna to nahIM AyA, jisase ka meM hI A gae, bar3e Azcarya kI bAta hai, dhanadeva ne kahA, rAjan ? vahA~ se zIghra A jAne kA kAraNa batalAtA hU~, Apa sunie siMhaladvIpa se Ae hue vyApAriyoM se protsAhita hokara, usa dvIpa ke yogya bhANDa ko lekara, Apako praNAma kara, bar3e sArtha ke sAtha vizAla gambhIra nAmaka velA-kUla ko maiMne prApta kiya / vaha kUla supArI aura nAriyala ke vRkSoM se atyaMta ramaNIya thA Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (174) jahA~ tahA~ hAthIM 'dA~ta ke hone se vaha gajeMdramukha ke samAna zobhatA thaa| kahIM-kahIM karpUra agara caMdana se yukta vaha suragiri jaisA dikhAI detA thaa| kahIM-kahIM to jAyaphala ilAyacI Adi se yukta vaha kAmI ke mukha kI taraha zobhatA thA / eka vizAla pravahaNa para sAre bhANDa ko caDhAyA, usa samaya vaha pravahaNa rAjabhavana jaisA suzobhita ho rahA thaa| zubhatithi nakSatra meM samudrapUjana karake jineMdra-pUjA karane ke bAda zramaNa saMgha ko dAna dekara, mitroM se vidA lekara, sakala parivAra se AbhASaNa karake pravahaNa para car3hakara samudra ke bIca hokara jaba jA rahA thA, kitane yojana dUra jAne para kUpakastambha para baiThe hue niyAmaka ne kahA ki dekho bhAI yaha Azcarya dekho / sureMdra samAna suMdara prasannamukha koI mahAnubhAva apanI bhujAoM se anavAra pAra samudra ko kyA kara rahA hai ? usakI bAta sunakara, nAva lekara kucha, logoM ko usake pAsa bhejA / vahA~ pahu~cakara unhoMne usase kahA, bhadra ? dhanadeva vyApArI ne hameM Apake pAsa bhejA hai, isa prakAra kahane para ve mahAnubhAva hamAre pravahaNa para car3he, kAma se bhI adhika suMdara pUrNimAcaMdra ke samAna, atyaMta saumya gauravarNa, Apase milatI-julatI AkRtivAle una mahAnubhAva ko dekhane para maiMne socA ki yaha to amaraketu rAjA jaise lagate haiM, jaMgala meM kamalAvatI kI goda se hara liyA gayA yaha unhIMkA putra to nahIM hai ? athavA socane kI AvazyakatA nahIM inase hI pUchU ki ye samudra meM kaise gire ? aura ye kauna haiM ? yaha vicAra kara maiMne bar3e AdarabhAva se mAliza karavAkara atyaMta vinaya se bhojana karavAkara, sukhAsana para baiThane para, maiMne pUchA, bhadra ? Apa kahA~ Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (175) rahate haiM ? aura isa sAgara meM kaise gire? taba unhoMne kahA, dhanadeva ? yadi Apako sunane kA kautuka hai to ekAgracitta hokara sunie vaitADhaya parvata kI dakSiNa zreNI meM ratnasaMcaya nAmaka nagara meM pavanagati-vidyAdharaputra bakulAvatI kI kukSi se utpanna citravega nAmaka vidyAdhareMdra cakravatI haiM, amitagati vidyAdharaputrI kanakamAlA unakI bhAryA hai, unhIMkA putra maiM makaraketu nAma kA hU~, kramazaH bar3hatA huA maiM yuvAvasthA meM aayaa| idhara vaitADhaya parvata kI uttara zreNI meM camaracaMca nAmaka nAmaka eka nagara hai, bhAnugati vidyAdhara putra citragati vidyAdhararAja usa nagara ke svAmI haiM, ve mere pitA ke mitra haiM, maiM bhI unakA atyaMta priya hU~, eka samaya jaba maiM camaracaMca nagara gayA to sneha se unhoMne mujhe rohiNI vidyA dii| sAta mahIne vahIM rahakara maiMne rohiNI vidyA siddha kii| use siddha karane meM aneka vibhISikAe~ AIM kiMtu maiM avicala tathA nimaya rahA, vahAM se apane nagara Ane para prasanna hokara, pitAjI ne vidyAdharoM ke sAmane merI prazaMsA karate hue kahA ki bAlyavasthA meM hI mere putra ne atyaMta raudra rohiNI vidyA siddha kara lI hai, maiMne to bAlaka samajhakara ise vidyAe~ nahIM dI thIM, kiMtu jaba isane itanI kaThina vidyA siddha kara lI to anya vidyAoM ko siddha karane meM ise koI kaThinAI nahIM hogI, yaha socakara zubha dina meM siddhAyatana meM jina-pratimAoM kA aSTAhinhaka mahotsava karake sabhI vidyAe~ dekara, unakA vidhAna batalAkara unhoMne mujhase kahA ki ratnadvIpa meM vidyAdhararacita yugAdi deva-maMdira meM ina vidyAoM ko siddha kro| vahA~ jina vaMdana pUjana karake anya sarvAvidha vyApAroM se rahita hokara eka yojana meM paMcedriya jIvoM kI hiMsA nahIM hone denA / kyoM ki pramAda se bhI hiMsA hone para vighna hogaa| yaha kahakara pitAjI ne sarva doSa nivAraNa ke lie apanI aMgUThI dekara, Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (176) thor3e parijana ke sAtha mujhe ratnadvIpa bheja diyA aura cha: mahIne bItane ke pahale hI bahurUpA, prajJApti, gaurI, gAMdhArI, mohinI, utpAdanI, AkaSaNI, unmocanI, uccATanI, vazIkaraNI Adi vidyAoM ko maiMne siddha kara liyaa| itane meM rAta ke pichale pahara meM ekAeka pRthivI kA~pane lgii| diggaja garajane lage, AkAza prakAzita ho gayA, paMcabhUta mAno ha~sane lage, usake bAda sugaMdhita komala havA bahane lagI / divyakusuma vRSTi hone lgii| itane meM apane-apane nAma se akiMta vicitra cindhoMvAlI aneka alaMkAroM se alaMkRta, vicitravAhana para ArUDha vicitra vezavAlI, eka dUsare ke varSoM se atyaMta daidIpyamAna svarUpa aneka striyA~ prakaTa huI, unhoMne kahA, hama tumhArI vidyAeM siddha ho gaI haiM, unake vacana sunakara prasanna hokara unakI yathocita pUjA kI, vidyA siddhi ke samAcAra prApta kara bar3e ADambara ke sAtha aneka bAjAoM se yukta aSTAnhikA pUjA ke sAmAna ko lekara vaitADhya se mere pitAjI bhI vahA~ A gae, yugAdideva jina-maMdira meM bhakti se mahAmahimA karake prayatna se yathAvidhi sarva vidyAoM kI pUjA kara ke nirmala pavitratIrtha jala se jina-pratimAoM kA snapana karake vidyAdharoM ko dAna dekara pUjanIyoM kA pUjana mAnanIyoM kA saMmAna karake suMdara gItanRtya Adi ke dvArA aSTAnhinakA mahotsava karake paTaha bherI bhaMbhA duMdubhi Adi bAjAoM kI AvAz2a meM dizAoM ko bharate hue surakinnaroM ko Azcaryacakita karate hue jineMdra-maMdira meM jAgaraNa karake sakala parivAra sahita vaitADhaya para A gae, kisI vizeSa kArya se maiM vahI raha gayA / jina-pUjana jina-vaMdana karake sUryodaya hone para zarIra ciMtA ke lie maiM bAhara niklaa| zarIra ciMtA karake vahA~ se kucha Age bar3hane para maiMne bA~sa ke vana meM bhUmi para Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (177) par3I eka talavAra ko dekhA, dekhate hI talavAra uThAkara capalatA se bA~sa nikuMja ko maiMne kATa DAlA, usa nikuMja meM pahale se gaMgAvarta kA svAmI gaMdhavAhana rAjA kA putra makaraketu baiThA thA, nikuMja kaTate hI maiMne bhUmi para usake camakate hue sira ko par3A dekhA, dekhate hI maiM cakita hokara socane lagA ki maiMne bar3A akArya kiyA, avazya koI vighna hogaa| phira maiMne socA ki vidyAe~ siddha ho jAne para aba vighna kA koI saMbhava nahIM hai, phira bhI vighna dUra karane ke lie jApa-pUjAdi Avazyaka hai, yaha socakara maiM calA, usI samaya merI dAIM A~kha phar3akane lgii| maiMne socA ki yaha sunimitta kyA phala degA? kucha dUra jAne para dhanadeva ? kiMpAka vRkSa ke nIcale bhAga meM mUcchita zarIra zobhA se mAno mere kula kI lakSmI na ho| aisI eka yuvatI ko dekhA / lambe kAle komala keza se usakA sira bhramara se Acchanna kamala ke samAna suMdara thaa| kAna taka pahu~cI A~kha tathA U~cI nAka se zobhita usakA mukhacaMdra asaMpUrNa caMdra ko lajjita kara rahA thaa| usakI grIvA zaMkha ke samAna U~cI aura komala thii| usake pIna aura unnata stana-yugala airAvata ke kuMbhasthala ke samAna the, usakA madhyabhAga atyaMta kRza thaa| usakI nAbhI atyaMta gaMbhIra aura manohara thI mAno vidhAtA ne kAmadeva ke maMjana ke lie kUpikAna banAI ho, puSTa aura sukumAra nitamba se vaha taruNa jana ko kAmArta banAtI thI / usakA aruyugala rambhA (kadalI) sAMbha ke samAna suMdara thaa| cira-paricita kI taraha usako dekhane para mere netra aura hRdaya donoM ko atyaMta AnaMda utpanna huaa| usake mukha se phena nikala rahA thaa| usake mukha meM aMgulI dekara dekhA, to AdhA cabAyA gayA kipAka phala -12 - Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (178) pa isa phala ko khAne se yaha mUrcchita ho gaI hai| aisA trizivAya kArake apane sthAna para le. kiloM kA bAki kisAna yaha socA ki kisI vidyAdhara kI putrI hai, kisI nirveda se isake viphala khAyA hogA bhUmi manuSyoM ke lie yaha stidvIpa arAmame hai, ata: bhUmicara manuSya kI putrI to yaha ho nahIM sktii| aneka vidyAdhAtriyoM ko dekhA, kamI kahIM anurAgI utpanna nahIM huA Fisako dekhate hI anurAga utpanna ho rahA hai, ataH yaha merI bhAryA hogI, yaha socakara apane aMka meM uThAkara usake atyaMta komala zarIra ke sparza se vicitra AnaMdAkA anubhava karate hue yugAdideva maMdira ke pAsa apane AvAsa sthAna para use laayaa| kahA~ mAtA kI putrI bahana priyaMvadA rahatI thI, maiMne usase kahA ki vidyA pradAna ke samaya pitAjI ne jo divya maNikhacita aMgUThI bIpI nirmalajala sahita vaha aMgUThI mAo kyoM ki vika dUra karane meM vaha laddhA hai aMgUThI lAne para usake jala se usako sarvapriyaMvada ne kahA ki yaha tanerI bahana mamatI hai| usase ki tumane isako kaba aura kahA~ dekhA yA usane kahA ki merI mAtA kI choTI bahana ratnAvatI kuzApurA meM svAna hai| yaha usI hai isakA nAma hai surakSa se pahale jaba yaha ArahI thI to kara kuzAgrApurA ke brodyAna meM utara gaI bIcavahIM isako dekhA thA maiM vidyA kAlIda bhUlavAyA thA isake smaraNa karake basAyI piTa Apake likhita svarUpa dekhane se isako unmAdAya kA anurAga utpanna ho gayA thA mene kahA thA kistAda hai tumhArA bhAva hogA, sunakAra vi gaI thI ki inakA darzana bhI to durlabha hai aura niHzvAsa chor3ane saMjA kI suMdarI Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lagI thii| maiMne kahA thA ki amara mujhameM kucha zakti hogI to usake saMgama se bahana ko avazya sukha pahacoM mii| isa prakAra priyaMvadA jaba usake siMbaMdha meM bAta kara rahI thIM, itane meM usakI marchA TUTa gaI, apanI goda se use priyaMvadA ke pAsa rakhakara vighne dUra karane ke nimitta jinezvara kI pUjA ke lie calA, vahA~ jAkara vidhipUrvaka jina-pUjA jina-vaMdanA karake vahA~ ke devatAgoM ke maMtroM kA jApa karake, stuti pAThe karake, kAyotsarga karake, phira vahA~ se jaba maiM priyaMvadA ke pAsa AyA, taba taka vaha ro rahI thii| maiMne priyaMvadA se usake rone kA kAraNa pUchA, usane kahA ki isI ke kAraNa prabala zatru ne isake pitA ke Upara AkramaNa kara diyA hai, ataH citA se yaha ro rahI haiN| maiMne kahA ki mere jIte jI kauna tumhAre pitA ko pirAbhava de sakatA haiM ? yaha kahakara hAtha meM vasunaMdaka talavAra lekara akele hI calane kA vicAra kiyA / usako priyaMvadoM ke sAtha vahIM rahane ke lie kaha diyA aura kahA ki jaiva taka maiM AtA hU~ taba taka yahIM rahanA, isa prakAra kahakara maiM AkAzamArga se kuzAgrapura pahu~ca gyaa| vahA~ bar3e-bar3e vIroM se prakAra kI rakSA kI jA rahI thii| bar3e-bar3e prAsAdoM se nagara suMdara lagatA thaa| aTTAlikAoM para dhvaja phaharA rahe the| jahA~-tahA~ topa lagAe hue the| vIroM kI marjanA se kolAhala ho rahA thA, maiM Upara sahI vahA~ kA dRzya dekha rahA thA / itane meM narakAMvinAza karane ke lie mAlava rAja zatrujayaM kI senA bar3hI zatrumaitha kI senA miraja rahI thI pittharoM saparinkiomirene kI koziza kara rahI thiiN| nazvAhana ke simikoM ke mAlA bAdi astroM se kaTakAraziyA sainikI minArahe the imi meM roSAlAmAza mamaya amakI samita dhIrAdhAkAra kAkAsA chamAninA ko lo Aena amako Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (180 ) astroM ke prahAra se prAkAra kSata-vikSata hokara romAMcita jaisA dIkhane lgaa| usake sainika parikhA ko bharakara jahA~-tahA~ ke AvaraNoM ko jalAne lage / isa prakAra zatru senA se jaba nagara ke logoM tathA sainikoM ko vivhala dekhA, taba maiM hAtha meM talavAra lekara hAthI para car3he zatruMjaya ke pAsa pahu~ca gayA / maiMne kahA, are duSTa ? tU akAraNa merI dayitA ke pitA ko parAbhava de rahA hai, athavA vinAza ke samaya bA~sa vRkSa meM phala A jAtA hai| aba puruSArtha dikhA / yaha kahakara usakA bAla pakar3akara maiMne usakA sira kATa DAlA / usakA sira kaTate hI usakI senA hatAza hokara bhAgane lagI / maiM usakA sira lekara ciMtita rAjA naravAhana ke pAsa pahu~cakara, unake Age zatruMjaya kA sira rakhakara, unheM praNAma karake pahale kI sArI bAteM unase kahakara dhanadeva ? maiMne unase kahA ki maiM ApakI kanyA lAkara de detA hU~, yaha kahakara maiM priyA ke mukhacaMdra ko dekhane kI utkaNThA se ur3akara jaba taka isa pradeza meM pahu~cA taba taka maiMne eka pizAca ko dekhA / usakI jAMgha tAla vRkSa ke samAna thI / syAhI ke samAna usakA zarIra kAlA, atyaMta bhayaMkara lambI bA~heM thiiN| hoMTha se usake dA~ta bAhara nikale the, juganU ke samAna usakI A~kheM camaka rahI thIM, usakI jivhA mukha se bAhara lapalapA rahI thI / usakI nAka atyaMta moTI tathA cipaTI thI / aura vaha atyaMta saMtApa denevAlA thA / apane AsphoTa se garjana se, aTTahAsa se, gagana ko zabdamaya kara rahA thA, usane mujhase kahA ki are ! re ! usa samaya merI dayitA kA apaharaNa karake jo tUne mujhe duHkha diyA thA / usa vaira kA maiM Aja aMta karU~gA / aba dekha liyA tujhe, aba tU kahA~ jAegA ? re zatru ! tere bAlyakAla meM tU kisI taraha baca gayA, abhI nahIM bacegA, kAraNa maiM tujhe samudra meM Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (181) pheMka rahA hU~, yaha kahakara vaha betAla ekAeka adRzya ho gayA aura maiM dhar3Aka se samudra meM gira pidd'aa| bAra-bAra nabhogAminI vidyA kA smaraNa kiyA kiMtu usake pada smaraNa meM nahIM Ae, taba maiMne nizcaya kiyA ki isane vidyAccheda bhI kara diyaa| ya koI pracaMDa zatru deva hogaa| dhanadeva ! taba maiM apanI bA~ha ke bala se hI samudra pAra karane ke lie taiyAra ho gayA / rAjan ? usane jyoM hI apanA vRttAMta savistara isa prakAra batalAyA, itane meM niryAmaka ne bhayabhIta hokara isa prakAra jora se AvAja dI ki he nAvika puruSa! Apa loga sAvadhAna ho jAe kyoMki AkAza meM yamarAja vaMdana ke samAna atyaMta bhayaMkara autpAtika jaMtu bAdala kI taraha dIkha rahA hai| aba vaha avazya upadrava mcaaegaa| bahuta jaldI nAvikoM sahita nAva kA vinAza kregaa| usakI bAta sunakara, kUpastaMbha para car3ha kara, loga dekhane lage aura logoM ne jIne kI AzA bhI chor3a dI / usake bAda naMgara chor3a diyA / kUpastambhoM ko tirachA kara diyaa| sapheda vastra se nAva ko Dhaka diyA / itane meM AkAza kAle-kAle bAdaloM se Dhaka gayA / samudra khalabalAne lgaa| pracaMDa pavana bahane lgaa| yamarAja kI jivhA ke samAna bijalI chiTakane lgii| yamarAja ke subhaTa ke samAna megha bhI garaja ne lge| samudra kI taraMgeM itanI teja ho gaI ki naMgara DAlane para bhI nAva apane sthAna se khisakane lgii| pracaMDa pavana ke vega se tathA taraMgoM kI tIvratA se, kar3akar3Akara naMgara TUTane lge| baMdhana TUTane para bar3I taruNI ghor3I kI taraha nAva vega meM bhAgane lgii| nAva DUbane ke bhaya se loga apane-apane iSTadeva kA smaraNa karane lge| unmatta kI taraha nAva idhara-udhara sAgara meM ghUmane lgii| kucha loga karuNa vilApa kara rahe, the, kucha suvarNa Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (182) kI poTalI apane vagAnA chupAkaramAka DUbate samaya kUdane ke lie taiyAra tho, itamA meM ekAeka eka pArvata se TakarAkara, nAvaH phUTakara zAmuka meM yU~bAgaI. meM eka kASTha phalaka ko prApta kara taraMga ke vega se pAMca dina meM kinAre lgaa| vahA~ sUrya kI kiraNa lagane se zarIre kI jar3atA chADApana) kucha kama huI, kASThaH phalaka se utarakara supakya kele khAkara, bhUkha zAMta kii| sUkhe nAriyala ko phor3akara tela lagAyA, sarovara ke kinAre caMdA vRkSa ke pahalavarasa se snAna kiyaa| jAyaphala elAyacI sahita tAmbUla khAkara eka rasma zilApaTTa para baiThakara ciMtana karane lagA ki hAya ? ekAeka kaise dhana parijana kA nAza ho gayA mAva kUTane para ve mahAnubhAva kahA~ hoMge? kATha phalaka ko prApta kara yadi kisI taraha pAra kara gae ho,to bahuta acchA hotA isa prakAra ciMtana karate hue jaba maiM kitane dinoM taka vahA~ rahA, taba eka dina kisI ne kahA, dhanadeva? Apa itane khinna kyoM dIkhate haiM ? taba cakita hokara maiM udhara dekhatA hU~ to eka daidIpya. mAnaH zarIra prasannA mukha aneka alaMkAra tathA pacaraMge vastroM ko dhAraNA kie eka deva ko maiMne dekhA, abhyutthAna karate hue Adara se usane merA AliMgana karake mujhase kahA, bhadra ! kyA tuma mujhe pahicAnate ho| taba maiMne kahA, deva? maiM abhI bhI Apako ThIka se nahIM jAna pA rahA hU~, ataH Apa balalAie ki Apa kauna haiM ? aura kahA~ mujhe ApakA darzana huA thA. deva ne kahA ki Apane hastinApura ke udyAna meM jisa devazarmA ko dekhA thA aura jisake kahanele lAkha hekara supratiSTha putra jayasena ko banAyA thA, jaMgala meM bhApake sArtha ko jala bhIloM ne lUTA thA, usa samaya supratiSTha ke yahA~ Apane mujhe dekhA thA / kuzIgrapura se lauTane para jaba siMhaguphA Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (183) TEACFREE TIR jala gaI thii| karaMkoM ke bIca meM Apane mujhe dekhA thA, mere hAtha paira kaTa gae the, mujhe bar3I pyAsa lagI thii| Apane pAnI maMgavAkara mujhe pilAyA thA, sammAna sahita jamAkAra diyA thaa| vahI maiM devazarmA kA jIva hU~, namaskAra maMtra ke prabhAva se velaMdhara nAgarAja ke madhya sAmAnikoM se pUjita zivaka nAma kA deva hU~, taba maiMne kahA ki abhI Apa kahA~ rahate haiM ? taba deva ne mujha se kahA ki meparvata ke dakSiNA bhAga meM AliseM hajAri yojana pramANa lavaNa samUtra kAsiyAhana karake aDatIsa yojanAmA U~cAIvAlA, apane ratnoM kI prabhA se sAr3hesAta yojana taka cAroM ora lavaNa samedra ko prakAzita karanevAlA 'deumAsa"nAma kI eka parvata hai, usake zikhara para bAsaTha yojana UcA, sadarAratnoM se alaMkRta merA bhavanA hai| dasa hajAra sAmInika merI selakarate haiN| eka palyopama AyuvAlA belaMdhara,rAja hU~, lavaNa- samudra meM bAraha haz2Ara yojana vistAravAlI ziva kA nAma kI merI rAjadhAnI hai| usameM aneka deviyoM ke sAtha divyabhoga kI anabhava kara rahA huuN| bhadra ! ApakI kRpA se mujhe yaha Rddhi prApta har3I hai, kAma 'daMDamAsa' parvata para AnA aura avadhimAna se ApakotaratnachIpa meM dekhakara yahA~ Apake pAsAramAyA hU~ bolie, maiM Apake lie jyA karU~ ? maiM usa samaya mana meM soca rahA thA ki jita-dharmanala hallA phala hai, to phira maiM dIkSA kyoM nahIM le letA hU~? phira dekha kara ki devadarzana viphala nahIM hotA hai, ata: Apa tayAra ho jAeM ratnoM se pUrNa divya vimAna para maiM Apako hastinApura le calatA hai, vahA~ pahu~cane para Apake sabhI manIrathI pUrNa hoNge| yaha kahakara "divya vimAna kI vikurvaNA karake bahuta ratnoM ke sAtha mujhe usapara cala kara zivaka deva mujhe hastinApura ke abhaena ki Ef Fr hastinApura pratyAgamo-HE F EiF FiF prA nAma trayodaza se samAna ko Io bf fh EiFEE FFF TE TEE pAThI T Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caudahavA~-pariccheda isa prakAra jaba dhanadeva ne rAjA se makaraketu kA samAcAra batalAyA, sunate hI surasuMdarI zokasaMtapta hokara vilApa karane lagI, hAya ? merA yaha hRdaya avazya vajra se banAyA gayA hai, nahIM to isa duHkhada samAcAra sunane se yaha avazya phaTa jAtA / aba mujhe jIne se hI kyA lAbha ? kyoM ki pravahaNa phUTane para unakA jIvita rahanA asambhava hai | nAtha ? Apane to kuzAgrapura jAkara zatruMjaya rAjA ko mArakara, apane sneha kA paricaya diyA, jisa deva ne merA apaharaNa kiyA usI deva ne ApakI vidyA naSTa kara dI hogI / Apa abhI kisa sthiti meM hoMge ? hAya ! caMdra samAna nirmala Apake mukha ko maiM kaise dekhUMgI ? vidhAnA ne kyoM merA sarvasva chIna liyA ? striyA~ caMcala snehavAlI hotI haiM / yaha bAta bilakula ThIka dikhatI hai, nahIM to aise duHkhada samAcAra sunane para bhI maiM jItI kaise ? isa prakAra ciMtana karake, vikala hokara surasuMdarI kamalAvatI kI goda meM gira par3I / kamalAvatI bhI putra ke samAcAra se vyAkula hokara, isa prakAra vilApa karane lagI ki hAya putra ? jaMgala meM janma lete hI tuma ko harakara le gayA / abhI bhI mere durbhAgya se tumhArA darzana nahIM huA, yaha bicArI dhanya hai, jisaneM tumhArA mukha to dekha liyA, kulapati ne kahA thA ki yuvAvasthA meM Ane para vaha milegA, unakA bhI vacana satya nahIM nikalA, rAjA amaraketu bhI Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (185) putra zoka se vivhala hokara rone laga gae, itane meM dhanadeva ne mUcchita par3I surasuMdarI ko dekhakara saMketa se ha~sikA ko pUchA ki yaha yaha kauna hai ? udyAna meM girane se lekara sArI bAteM ha~sikA ne dhanadeva se jaba batalAI taba dhanadeva ne kahA, rAjan ? Apa kyoM duHkhI hote haiM ? devi ? Apa kyoM vilApa karatI haiM ? kyA sumati naimittika kI bAta Apa loga bhUla gae ki kusumAkara udyAna meM jaba lar3akI giregI, usake thor3e dina ke bAda hI putra kA darzana hogA / Apa loga sumati ke vacana para vizvAsa rakhakara ciMtA chor3a dIjie, kyoMki sumati kA vacana kabhI bhI asatya nahIM ho sktaa| isalie pravahaNa phUTane para bhI avazya ApakA putra AegA ? ____ isa prakAra dhanadeva jaba AzvAsana de rahA thA, itane meM ekAeka durdubhinAda huA, nagara ke bAhara AkAza se utarate hue deva dikhane lage, devAMganAoM ke gItoM ke sAtha jaya-jaya' zabda sunAI dene lagA, itane meM prasanna samaMtabhadra ne rAjA ke pAsa Akara kahA, deva ! nagara ke pUrvottara dizA bhAga meM kusumAkara udyAna kI prAsuka bhUmi para zramaNoM se parivRtta sarva zAstrArtha vizArada para vAdI rUpa hAthiyoM ko dUra karane meM siMha samAna aneka tapasyAoM meM nirata vizuddha cAritrya saMyamayukta supratiSTha sUri samavasRta hue haiM, dhAtI karmoM ko dagdha karake abhI unhoMne kevala-jJAna prApta kiyA hai, kevalI mahimA ke nimitta Aja devagaNa yahA~ Ae haiM, usakI bAta sunakara vaMdanA ke lie calate hue rAjA ne kahA, devi ? Apa bhI surasuMdarI ke sAtha jAkara unakI vaMdanA karake, apane putra kA vRttAMta pUchie / saparivAra rAjA udyAna meM jAkara unakI vaMdanA karake ucita sthAna meM baiThe, sura-asura manuSyoM se bharI sabhA meM kevalI ne gambhIravANI se dezanA prAraMbha kii| Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (186) nasarake tiryaka manuSya deva gati meM paribhramaNa karanevAlA jIva kisI-kisI taraha isa saMsAra meM manuSyatva ko prApta karatA hai, manuSyatva prApta karane para bhI mithyAtvAdi se mohita aneka jIva viSayalolupa banakara, paraloka hita kA AcaraNa nahIM karate haiM, jina-vANI se vaMcita rahakara, kArya-akArya ko bhI nahIM jAnate haiM, apanI maryAdA ko chor3akara bhakSyAbhakSa, peyApeya, gamyAgamya Adi kA bhI vicAra nahIM karate haiM / zAstrIya upadeza se dharmAdharma kI vyavasthA karanevAle AcAryoM ko ve dhUrta batalAte haiN| paMcabhUta se atirikta jIva ko mAnate * hai nahIM haiM, aura jIva ke abhAva meM paraloka kA bhI khaMDana karate haiM, isa prakAra nirdayatA se jIvahatyA karate haiM, mithyA bolate haiM, adatta vastu lete haiM, paradAra sevana karate haiM, rAgadveSa se mohita hokara rAtri bhojana hI nahIM kiMtu madhu-madya mA~sa bhakSaNa bhI karate haiM, krodha - mAna-mAyA-lobha rUpa cAra kaSAyoM se yukta hokara kliSTakarma bhI karate haiM / isa prakAra kAla karake tIvra duHkhadAyI narakoM meM jAkara teja talavAra se kATe jAte haiM, kA~ToMvAle zemala vRkSa kI zAkhA para car3hAkara rassiyoM se bA~dhe jAte haiM aura nIce khIMce jAte haiM, unake zarIra ko kATa-kATakara, agni meM pakAkara loga khAte haiM, aneka apavitra vastuoM se bharI vaitaraNI nadI meM girakara mA~ mA~ kahakara cillAte haiM, asipatra vana meM unheM DhakelA jAtA hai, rakSA karoM, zaraNAgata haiM, yaha kahane para pUrvabhava kI bAtoM ko smaraNa karAkara unheM pITA jAtA hai| isa prakAra naraka meM aneka kaSToM ko bhogane para vahA~ se uddhRtta hokara, tiryala yoni meM utpanna hote haiM, vahA~ bhI bhUkha, pyAsa, zIsa, Atapa, vadha, baMgha, roga, vedanA, bhArAropaNa Adi aneka kaSToM kA anubhava karane para phira aneka yoniyoM T Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 187) meM duHkhoM ko anubhaka karate haiM / usake bAda kisI kisI taraha manuSyatva ko prApta hote haiM phira bhI zArIrika, mAnasikI mameka kaSToM kA anubhava karate hue dAridraya doSa se gRhIta hokara nIcoM ko sevA karate haiN| dUra deza jAte haiM, dhana prApta karane ke lie dinarAta kAma karate haiM, iSTaH biyoga, aniSTa saMyoga Adi meM anirbacanIya duHkhoM kA anubhava karate hue aneka rogoM se pIDita hokAra kabhI bhI zAMti kA anubhava nahIM karate haiM, z2arA gRhIta hokara, marakara kisI-kisI taraha devatva ko prApta hote haiM, vahAM dUsare bar3e devoM kI samRddhi ko dekhakara IrSyA-viSAda bhayazoka se byAkula rahate haiM, apane svAmI ke Adeza kA pAlana karanA par3atA hai, cyavana samaya meM deva bhI atyaMta duHkhI hote haiN| isa prakAra jIva caurAsI lAkha yoni meM paribhramaNa karate hue duHkha kA anubhava karate haiM, jIva jaba taka jina-dharma ko prApta nahIM hote, taba taka yaha bhavabhramaNa rahatA hI hai| ataH he devAnupriya? Apa loga jina-dezita dharma kI ArAdhanA kareM, vaha jina-dharma do prakAra kA hai, yati dharma aura gRhasthadharma, samyaktva donoM kA sAra hai / vaha samyaktva tatvArddhazraddhAna rUpa hai, tattva jIva-ajIva, puNya, pApa, Azrava, saMvara, nirjarA, baMdhamokSanI haiM, sUkSma bAdara Adi jIva ke caudaha bheda haiM, dharma-adharma AkAzAdi caudaha ajIva ke bhI bheda haiM, puNya prakRti ke beAlisa bheda haiM, isI prakAra pApa prakRti ke bayAsI bheda haiM, Asava ke beAlisa, saMvara ke sattAvana, nirjarA ke bAraha tathA baMdha ke cAra bheda haiM, jJAnAvaraNAdi ATha karmoM kA kSaya zAzvata mokSa kahalAtA haiM, ina tattvoM ko tIrthaMkara deva tathA sAdhuoM ke prati zraddhA se samyaktva utpanna hotA hai / mana, vacana kAya yoga se sAvadha karmatyAga ye saba yaMti dharma meM Ate haiN| pRthivyAdi par3a jIka nikAyoM meM kyA / sabala 1 . . ATEST Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (188) raha se vizuddha satya vacana volanA, adattAdAna kA sarvathA tyAga, nava gupti sahita brahmacaryavrata kA pAlana, sarvavidha parigraha tyAga, rAtri meM caturvidha AhAra tyAga, pA~ca samiti tIna guptiyoM kA nitya sevana, bAIsa parigrahoM ko jItanA, sUri pramukha viziSTa sAdhuoM kI sevA, manuSya tiryaka devakRta upasarga sahana karanA, zabdAdi viSayoM meM rAga dveSa nahIM rakhanA, beAlisa doSoM se rahita piMDa graha karanA, dharma ciMtana, svAdhyAya sevana, sarvavidha vikathA tyAga, bAhya tathA AbhyaMtara tapa meM udyama, Arta raudra ko chor3akara dharma dhyAna tathA zukla dhyAna sevana, anityAdi bhAvanA kA bhAvana, vinaya sevana, svacchaMdatA kA tyAga, daza prakAra yatidharma kA nitya anuSThAna, muniyoM ke saMsarga meM rahanA, kuzIla saMsarga tyAga, paMcavidha pramAda tyAga, aThAraha zIlAMgasahasra kA pAlana karanA, sAdhuoM ke lie nitAMta Avazyaka hai, rAjan ? isa prakAra kA yatidharma zIghra hI mokSa prApta karAtA hai, pA~ca aNuvratA tIna guNakSA vrata, cAra zikSAvata ye bAraha zrAvaka dharma bhI dIrghakAla se mokSa ko prApta karAte haiM ? __isa prakAra yatidharma tathA zrAvaka dharma kA svarUpa nirUpaNa ke bAda avasara pAkara rAjA ne sUri se pUchA ki jaMgala meM utpanna hote hI kamalAvatI ke putra kA apaharaNa kisane kiyA? usakA pAlana-poSaNa kahA~ huA? hameM vaha kaba milegA? kRpA kara savistara batalAie, kevalI ne kahA, rAjan ? maiM kahatA hU~, Apa sunie-- ____ chAtakIkhaMDadvIpa meM pazcimArddha bharatakSetra meM amarakaMTaka nAma kI eka prAcIna nagarI hai, usameM aMbar3a nAmaka vaNika kI strI Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (189) akSutA nAma kI thI, usake maMDana-malhana-caMdana nAmaka tIna putra hue, kramazaH lakSmI-sarasvatI-sampadA nAmaka una tInoM bhAiyoM kI bhAryAe~ thIM, ve svabhAvataH alpakaSAyavAlI thIM, aura Apasa meM unheM bar3A prema thA, ve tInoM bhAI saMtuSTa tathA sukhI the| eka samaya nimnanAmaka naukara ne lakSmI ko dekhA / vaha usake rUpa-lAvaNya se mohita ho gayA, vaha vAraMvAra usase prArthanA karane lagA kiMtu lakSmI use mana se bhI nahIM cAhatI thI, eka dina lakSmI pAnI lAne ke lie tAlAba gaI, usake pIche-pIche ghor3e para savAra nimna bhI vahA~ pahu~ca gayA, vaha use pakar3akara ghor3e para baiThAkara jaMgala meM calA gyaa| lakSmI ro rahI thI, bhIloM ke sAtha yuddha huA, jisameM nimna mArA gayA, AbhUSaNoM ko lekara lakSmI vahA~ se calI, kiMtu use dizA kA jJAna nahIM rhaa| eka bhUkhe siMha ne use mArakara khA liyA, malhana kI patnI sarasvatI ko mohila nAmaka vaNika barAbara prArthanA karatA thA, kiMtu sarasvatI ne apane pati se sArI bAteM kaha dI, malhana ne rAjA se jAkara nivedana kiyA, rAjA ne krodha meM Akara use deza se nirvAsita kiyaa| tInoM bhAI lakSapUrva taka niyama se apanI Ayu pUrNa karake, marakara, phira manuSyabhava meM Ae, jinameM jambUdvIpa ke airAvata kSetra meM, mekhalAvatI nagarI meM bhImaratha nAmaka rAjA kI kusumAvalI devI kA putramaMDana huaa| usakA nAma kanakaratha rakkhA gayA / yuvAvasthA meM Ane para vizuddha vaMza kI rAjazrI Adi kanyAoM ke sAtha usane vivAha kiyaa| rAjA ne use yuvarAja pada para baiThAyA / aMtaHpura meM vaha devaloka meM deva kI taraha aneka bhogoM ko bhogane lgaa| usI nagarI meM sAgaradatta, samudradatta sahodarabhAI do sArthavAha rahate the, nimnajIva jo jaMgala meM bhIloM se mArA gayA thaa| aneka bhava.grahaNa karane ke bAda sAgara Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (190) : datta nAmaka sArthavAha kI dhanyAnnAmaka bhAryA kI kuMkSi se utpanna huA usakA nAma subaMdhu par3A, malhanajIva samudradatta kI bhAryA sudarzanA kI kukSi se putrarUpa meM utpanna huA / usakA nAma dhanapati rakhA gyaa| idhara usI airAvata kSetra meM vijayA nAma kI eka nagarI hai, usameM dhanabhUti nAma kA samRddhizAlI sArthavAha rahatI thaa| suMdarI nAma kI usakI bhAryA thI, jisameM use sudharma nAma kA eka putra thA, caMdana kA jIva bhI sudharma kA sahodara choTA bhAI Era nAma kA huaa| usI airAvata kSetra meM supratiSThapura meM haridatta nAma kA eka dhanI vaNika thA / usakI bhAryA vinayavatI nAma kI thI / aura vasudatta nAma kA putra thA / lakSmI jo jaMgala meM siMha se mArI gaI thI / tirthacayoniyoM meM paribhramaNa karake vinayavatI kI kukSi se kanyArUpa meM utpanna huI / usakA nAma sulocanA rakkhA gayA, caMdana kI bhAryA saMpadA bhI marakara sulocanA kI bahana anaMgavatI huii| itane meM malhana bhArya sarasvatI bhora una donoM kI choTI bahane vasumatI nAma se utpanna huii| isa prakAra ve tInoM bhavitavyatAvaza eka hI mAtA kI kuMkSi se utpanna hokara prema se rahane lagIM / yauvana prApta hone para anurUpa varoM ke sAtha tInoM kA vivAha kiyA gayA jisameM sulocanA kA vivAha nimnajIva sAgaradatta putra subaMdhu ke sAtha, dhanabhUti ke putra dhanavAhana ke sAtha anaMgavatI kA aura samudradattaputra malhana jIva ke sAtha vasumatI kA vivAha huaa| bhavitavyAvaza sulocanA ko chor3akare ina donoM ko vivAha pUrvabhava vallabha ke sAtha hI huA / pUrvabhava ke abhyAsa se sulocanA ko cAhatA thA kiMtu sulocanA kA vaha vallabha nahIM thA isIprakAra dina bItane lage, eka samaya kanakaratha ghor3epara savAra hokara nagara meM rAjamArga se nikala rahA thA nagara kI * Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 191 ) striyA~ apane-apane mahala para car3hakara jAte hue kumAra ko dekhane lagIM, eka ne kAmasamAna suMdara kumAra ko dekhakara mana meM socA ki vaha strI dhanya hai jisake ye pati haiM, dUsarI to kumAra ko ekaTaka se dekhatI devI jaisI bana gaI / eka to hAtha meM muktAhAre lie kumAra kA ciMtana karatI karatI yoginI jaisI bana gii| kumAra ko dekhakara prAyaH sabhI striyA~ kAmAMdha ho gaIM, kucha apane bAlaka ko cUmane lagIM, kucha sakhiyoM se lipaTane lagIM, kucha gIta gAne lagIM, kucha to z2ora se bolane lagIM, isa prakAra kumAra jaba sAgaradatta sArthavAha ke mahala ke pAsa AyA, to usakI dRSTi sulocanA para par3I aura sulocanA ne use dekhA / pUrvabhava ke abhyAsa se dekhatedekhate donoM meM atyaMta anurAga utpanna ho gayA / sulocanA ke rUpa se mohita hokara kumAra ghor3e se nIce utara gayA aura bAlamitra sumati se usake pUchA ki hAtha meM darpaNa lie yaha kisakI bhAryA hai usane kahA, kumAra ! sAgaradatta ke putra subaMdhu vaNika kI yaha bhAryA hai sunate hI kor3e ko phirAkara, ghara Akara vaha ciMtana karane am fee usake binA mere rAjya se kyA ? aMtaHpura se isa mahAvibhUti se kyA ? yadyapi yaha kArya lokaviruddha hai tathApi usake binA maiM jI hI sahIM sakatA, ataH dUtI bhejakara usakA abhiprAyAnetAnhA zivaha bhI mujhe cAhatI ho to usako apApura meM A / jisane eka parivrAjikA ko bulAkara usase kahA, saMmbatA ! aisA upAya kareM, jisase vaha merI priMbika gaI aura bar3I caturatA se mInA jaisI kyoM dIkhatI bolo apanI maMtra zakti rAva viki jisa prakAra eka 1 bAtacIta ke prasaMga hara usake pAsa usase kahI ki kisase kAma hai ho se use loga AU~gI usane kahA Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (192) atyaMta daridra manuSya cakravartI ke bhojana ko cAhatA hai, jisa prakAra eka kuttIsiMha ke sAtha saMgama cAhatI hai, usI prakAra maiM kumAra kA saMgama cAhatI hU~ | usane kahA, putri ! mere maMtra ke sAmane yaha bhI koI kaThina kAma nahIM hai, Aja hI maiM kumAra ke sAtha saMgama karA dUMgI / usane kahA, bhagavati ! Apa isa prakAra kAma kareMgI jisase loka meM merA upahAsa na ho jaae| phira use apanI muktAvalI dekara bidA kara diyA / usane jAkara rAjakumAra se sArI bAteM kIM ! rAjakumAra ne apane AdamI bhejakara sulocanA ko apane aMtaH pura meM maMgavAkara rakha liyA / sulocanA lokApavAda maryAdA Adi kA ullaMghana karake aMtaHpura meM anurAgapUrvaka rahane lgii| nagara ke logoM ne jAkara rAjA ke sAmane phariyAda kii| rAjA ne kumAra ko bahuta samajhAyA / na mAnane para rAjA ne nAgarikoM se kahA ki kumAra ko daMDa diyA nahIM jA sakatA, ataH Apa loga kumAra ke eka aparAdha ko kSamA kareM, rAjA kI bAta sunakara nAgarika loga duHkhI hokara, apane-apane ghara cale aae| kanakaprabha rAjakumAra rAjya kI dekhabhAla chor3akara, rAjanIti se haTakara satata usake sAtha aneka krIr3AoM Asakta hokara rahane lagA / isa prakAra usake abhinava yauvana meM lIna kanakaprabha ke bahuta samaya bIte / eka samaya apamAnita hone se krodha meM Akara rAnI rAjyazrI ne eka parivrAjikA ke dvArA unmAdakArI cUrNa maMgavAkara ekAMta meM soe hue una donoM ke sira para chIMTa diyA / usake prabhAva se donoM ke donoM unmatta hokara gAne lage, ha~sane lage, asaMbaddha bAteM bolane lage / rAjA bhImaratha ne bahuta mAMtrika-tAMtrikoM ko bulAyA / bhUtavikAra mAnakara ve loga apanA prayoga karane lage / kucha loga maMtra par3hakara capeTA mArane lageM / kor3A kA prahAra karane lage, sarasoM chIMTane Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (193) lageM / kucha loga billI ke bacce kI viSThA se mizrita guMgula kA dhUpa dene lage kiMtu phira bhI usakA unmAda zAMta nahIM huaa| unmattAvasthA meM ve donoM apanA samaya bitAne lge| eka samaya rAta ko jaba paharedAra so rahe the, jaMjIra tor3akara donoM nagara se nikala pdd'e| zIta, bAta Adi aneka kaSToM ko sahana karate hue nagara-se-nagara bhIkha mAMgate hue bhaTakane lage, isa taraha saMsAra meM rAjA hokara bhI bhIkha mA~gane kI sthiti AtI hai| udhara vijayAnagarI meM dhanavAhana anaMgavatI meM anurakta hokara aneka bhogoM ko bhogatA thA / bar3e bhAI sudharmasUri se pratibodha pAkara unake pAsa patnI ke sAtha usane dIkSA le lii| dhanapati bhI bar3e anurAga se vasumatI ke sAtha paMcavidha manuSya-bhoga ko bhogatA thaa| vaha mohila vaNika, jisako rAjA ne apane deza se nikAla diyA thaa| kisI zubhaphala denevAle, anuSThAna karake vaitADhya parvata kI uttara zreNI meM vaijayaMtapura meM citrAMgada kI pRthivI nAmaka bhAryA se sumaMgala nAmaka putra utpanna huaa| aneka vidyAoM ko siddha karake gaganamArga se ghUmate hue mekhalAvatI pahu~cA / mahala para nahAtI huI vasumatI ko usane dekhA / dekhate hI pUrvabhavAbhyAsa se vaha usake rUpa para mohita ho gyaa| pUrvabhava karma doSa se dhanapati vaNika ko usane bharatakSetra kI vinItA nagarI meM le jAkara chor3a diyA aura svayaM dhanapati ke rUpa meM vasumatI ke sAtha viSayasukha bhogane lagA / vinIta meM vaha RSabha jinezvara ke kula meM janme daNDavIrya kevalI ke pAsa dIkSita ho gyaa| tIsa lAkha pUrva taka ugratapa karake IzAnakalpa meM caMdrArjuna nAmaka deva banA / paradAra bhogI sumaMgala kA usa deva ne vidyAccheda kiyA aura krodha meM Akara usa deva ne use le jAkara manuSya parvata ke - 13 - Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (194) usa pAra meM chor3a diyA / usa deva ne vasumatI ko pratibodha diyA, aura tIvra saMvega se vasumatI ne sudharmasUri kI pravartinI ke pAsa dIkSA lekara sAdhvI bana gaI / isa prakAra anaMgavatI aura vasumatI donoM AryAe~ caMdrajasA mahattarA ke pAsa ugratapa karane lagIM, eka dina bAhara jAne para donoM AryAoM ne bahuta bAlakoM ke bIca unmatta sulocanA kanakaprabha ko dekhA / ve donoM nAcate the, gAte the, dhUla se unakA zarIra dhUsara thA, dekhate hI anaMgavatI ne duHkhapUrvaka kahA, Arye vasumati ? yaha to bahana sulocanA jaisI dIkhatI hai / jIrNa vastra pahane hue eka grahagRhIta manuSya ke pAsa baiThI hai| ThIka se dekhakara vasumatI ne kahA, yaha vaha kanakaratha hai tathA yaha nizcaya sulocanA haiM, donoM ne jAkara madhuravacana se bAtacIta kii| kiMtu ve donoM ha~sate the, gAte the, taba dayA se prerita hokara donoM bahaneM una donoM ko sudharmasUri ke pAsa le jAkara atizayajJAnI sUri se unake unmAda kA kAraNa puuchaa| guru ne unheM pahale kA sArA vRttAMta batalA diyA / taba AryAoM ne kahA, guruvara ? yadi inako svastha karane ke kucha upAya ho to Apa usakA prayoga kareM, gurune unakA kahanA mAnakara kucha aisA pratiyoga batalAyA jisase bahuta jaldI hI ve donoM svastha ho ge| bAda meM vasumatI ne una donoM ko batalAyA ki guru ke prabhAva se hI Apa donoM svastha ho gae haiM, sunate hI una donoM ne vinayapUrvaka guru ke caraNoM kI vaMdanA kii| guru ne kahA ki bhogasukha kI lAlasA se paradAra-sevana karanevAloM kI bar3I hAni hotI hai / badha baMdhana Adi phala ko pAte haiM, kumAra? paradAra sevana se jo pApa kiyA usI se ApakA rAjyanAza huaa| tathA pUraloka meM atyaMta kaTu phala bhoganA par3egA / guru ke upadeza sunate dI unheM caraNa-pariNAma utpanna huA aura donoM ne guru ke Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (195) pAsa dIkSA le lii| sulocanA donoM bahanoM ke sAtha mahattarA ke pAsa vinayapUrvaka aneka tapa karane lgii| isa prakAra caMdrajasA ke caraNamUla meM una tInoM ke aneka pUrvalakSa bIta gae / dhanavAhana sAdhu ke sAtha muni kanakaratha ke bhI karor3oM varSa bIta ge| isake bAda anazana karake, kAladharma prApta kara sudharmasUri dvitIya kalpa meM caMdrArjuna vimAnAdhipati zaziprabha nAmaka deva baneM / dhanavAhana muni bhI kAladharma pAkara vitdhuprabha nAmaka unake sAmAjika sura baneM / anaMgavatI unakI caMdrarekhA nAmaka devI huI, vasumatI bhI caMdrArjuna deva kI bhAryA caMdraprabhA nAmaka devI huii| idhara vaha subaMdhu dayitA viyoga meM atyaMta saMtapta hokara gA~va, nagara, jaMgala meM kahIM bhI zAMti nahIM prApta kara kanakaratha ko mArane kA upAya socane lagA / satata dayitA kA smaraNa karake vaha grahagrahIta jaisA ho gyaa| usane ghara chor3a diyA / udyAna, jaMgala meM ghUmane lgaa| " suMdari ? kyoM ruSTa ho gaI ? jaldI darzana nahIM detI ho ? hA~ hA~, tuma ko maiMne dekha liyA, prasanna ho, uttara do|" isa prakAra vilApa karatA huA vaha nagara chor3akara unmatta hokara aneka gA~va, nagara meM ghUmatA huA kisI taraha eka tApasAzrama meM pahu~ca gayA / jaba usakA citta kucha svastha huA taba kulapati ne use tApasa dIkSA de dI / ugra tapasyA karake marakara vaha ambarISa nAmaka atyaMta adharmI deva bana gyaa| vibhaMga jJAna se pUrva vaira ko jAnakara vaha apane vairI kanakaratha kA ciMtana karane lgaa| __anurakta mujhe chor3akara kanakaratha meM Asakta vaha duHzIlA hI prathama zatru hai / una donoM ne mujhe duHkha diyA thA, ataH ve donoM hI mArane lAyaka haiM, yaha socakara vaha vahA~ pahu~ca gayA, jahAM kanakaratha muni saMlekhanA se zarIra zoSaNa kara rahe the| zmazAna meM Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (196) pratimA dhAraNa karake jaba ve dharmadhyAna meM lIna the, usI samaya pizAca rUpa dhAraNa karake unake zarIra se mA~sa noMcane lagA / bhIma aTTahAsa karake, uThAkara bhUmi para paTaka detA thA / cAbuka se unheM pITatA thA, unake Upara dhUlI pheMkatA thaa| Aga barasAtA thA / hAthI banakara dA~ta se unake zarIra ko cIratA thA / adhika kyA kahA jAe, usa pApI ne unheM naraka kI pIr3A dii| itane para bhI sAdhu apane dharmadhyAna meM nizcala rahe / ve apane duzcArita kI niMdA karane lage / anazanapUrvaka kAla dharma pAkara dvitIya kalpa meM caMdrArjuna vimAna meM vitprabha deva bane, ambarISa ne prANarahita muni ke zarIra ko uThAkara, sulocanA AryA ke pAsa pheMka diyaa| prAtaH kAla meM jaba sulocanA kAyotsarga lekara zubhadhyAna meM lIna sAdhvI samUha ke madhya meM thI / ambarISa ne, agni se saMtapta lAla varNa lohe puruSa kI vikurvaNA karake kahA, "pApin ? isakA AliMgana kro| " yaha kahakara jalate hue daMDa se usa puruSa ko bA~dhakara sulocanA ko mAra DAlA, zuddha bhAva se kAladharma pAkara vaha vitprabha deva kI svayaMprabhA nAmaka priya devI banI / isalie he rAjan ? rAgadveSa ke bhayaMkara pariNAma ko dekhakara ekAMtataH rAgadveSa ke sambandha ko chor3a deM, isa prakAra sAdhu-sAdhvI kA vadha karake, prasanna citta se, vaha pApI ambarISa deva apane sthAna ko calA gayA ? 1 'sulocanA - kanakaratha vadha' nAma caudahavA~ pariccheda samApta / 000 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pandrahavA~-pariccheda munivadha karane ke bAda atyaMta prasanna vaha ambarISa nArakI jIvoM ko atyaMta pIr3A dene meM saMtoSa pAtA huA, pApa karma bA~dhakara, usa svarga se cyuta hokara, vidhavA-vyabhicArI ke garbha meM utpanna huA / usa vidhavA ne aneka prakAra kaTu kSAra auSadhapAna karake garbha ko naSTa kiyA, raudra dhyAna se marakara, sAta palyopama Ayu bA~dhakara, vaha ambarISa jIva prathama naraka meM utpanna huaa| vahA~ tIvra duHkha kA anubhava karake, Ayu pUrNa hone para, vahA~ se uddhRta hokara, isI bharatakSetra meM dugdhaka nAmaka brAhmaNa putra huaa| dAridraya-duHkha se saMtapta hokara, tApasa dIkSA lekara, ajJAnatapa karakemarakara, dharaNeMdra kA eka palyopama se kucha adhika AyuvAlA sAmAnika deva banA / usakA nAma kAlabANa par3A 1 divya Rddhi se vaha sampanna thA, vahA~ bhI vaira kA smaraNa karake vibhaMga jJAna se una donoM ke sthAna ko jAnanA cAhA; kiMtu utanA jJAna nahIM hone se bAra-bAra upayoga meM Ane para bhI dvitIya kalpa meM rahanevAle una' donoM ko dekha na sakA / rAjan ? isa prakAra vaha zeSa Ayu ko bitAne lgaa| divya bhogoM ko bhogate hue kucha kama ATha palyopama Ayu ko pUrNa karake, IzAna kalpavAsI vaha vidyutprabha deva vahA~ se cyuta hokara, kamalAvatI devI kI kukSi meM, Apake putra ke rUpa meM utpanna Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (198) huaa| sAtaveM mahIne meM dohada pUrNa karane ke lie kamalAvatI devI hAthI para nagara meM ghUma rahI thI, usI samaya usa kAlabANa deva ne upayoga meM Akara devI ko dekhA / dekhate hI vahA~ se Akara hAthI meM praviSTa hokara logoM ko khader3ate hue vega se bhaagaa| rAjan ? vaTavRkSa kI zAkhA pakar3akara, Apake utara jAne para vaha hAthI AkAza meM ur3ane lagA, jaba rAnI ne maNi se hAthI ko tAr3ita kiyA taba vaha deva " merA zatru AkAza se girakara mAtA sahita maregA, yaha socakara apane sthAna ko calA gayA / devI bhI hAthI ke sAtha sarovara ke kinAre girI, usake bAda zrIdatta sArthavAha ke sAtha kuzAgrapura ko clii| kiMtu jaMgala meM sArtha luTane para, usase bichur3akara, jaMgala meM devI ne putra ko janma diyA / kAlabANa deva ne upayoga se dekha liyA aura atyaMta krodhita hokara phira devI ke pAsa A gayA / "pApa ! Aja tuma bahuta dina ke bAda mile, Aja maiM vaira kA aMta kruuNgaa| aba tuma apane pApa ke phala ko bhogo|" yaha kahakara rAjan ? kamalAvatI kI goda se usane Apake putra kA apaharaNa kiyaa| usa bAlaka ko lekara vaha nIca socane lagA ki hAtha se masalakara ise mArU~gA, athavA Tukar3e-Tukar3e karake mArU~gA, athavA zilAtala para paTakakara mAra DAlUMgA / phira usane socA ki isa prakAra mArane se ise adhika dina pIr3A nahIM hogI, ataH ise kisI nirjana sthAna meM jAkara chor3a dUM, jisase ki bhUkha-pyAsa se tar3apa-tar3apakara maregA, yaha socakara usane vaitADhya parvata ke zilAtala para, nirjana sthAna meM usane Apake putra ko chor3akara, apane sthAna ko prasthAna kiyaa| rAjan ? yaha kathA yahIM chor3akara dUsarI kathA kahatA hU~ Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (199) IzAna kalpa se cyuta hokara vidyutprabha deva isI vaitADhaya kI dakSiNa zreNI meM ramaNIya ratnasaMcayanagara meM, bakulAvatI devI meM pavana gati vidyAdhara kA putra citravega nAmaka huaa| devI caMdrarekhA bhI cyuta hokara zrIkuMjarAvarta nagara meM amitagati vidyAdhara kI priya bhAryA citramAlA kI kanakamAlA nAma ko atyaMta priyaputrI hii| idhara sulocanA Adi tInoM bahinoM kA bhAI vasUdatta saMsAra meM paribhramaNa karake vaitADhaya parvata para gaMgAvarta meM vidyAdhararAja gadhavAhana kA mayanAvalI bhAryA ke naravAhaNa nAma kA putra huaa| usake lie kanakamAlA kA varaNa huA, kiMtu chala se citravega ne usake sAtha vivAha kara liyaa| naravAhaNa ne nAginI vidyA se citravega ko bAMdhakara, kanakamAlA ko apane nagara le AyA / kanakamAlA kI icchA nahIM rahane para bhI vaha usake sAtha ramaNa karanA cAhatA thA, rAjan ? kanakamAlA usakI bahana thI? isa prakAra ajJAnAMdya jIva, bahana putrI putravadhU mAtA ke sAtha bhoga bhoganA cAhatA hai, aise saMsAravAsa ko dhikkAra hai, rAjan ? dhanadeva ne sArI bAteM Apa se batalA dI haiM, phira eka deva ne citravega ko kanakamAlA prApta karA dI, aura aneka vidyAoM dekara usako vidyAdhareMdra banA diyaa| usake bAda citravega vaitADhaya para kanakamAlA ke sAtha viSayasukha bhogatA hai, caMdrArjuna deva bhI cyuta hokara vaitADhaya kI uttara zreNI meM camaracaMca nagara meM citragati nAma se utpanna huaa| caMdraprabhAdevI bhI priyaMgumaMjarI rUpa meM usakI bhAryA huI, vaha usake sAtha viSayasukha kA upabhoga karatA hai, citravega ne vidyAoM ke sAtha use uttara zreNI de dii| isa prakAra viSayasukha kA anubhava karate hue una donoM ke bahuta samaya bIta ge| eka samaya kanakamAlA ke sAtha citravega aSTApada kI vaMdanA karane Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . (200 ) ke lie calA, vahA~ bharatezvara racita jineMdra - pratimAoM kI vaMdanA karake, calane para vaitADhya ke nikuMja meM dehakAMti se daidIpyamAna gale meM baMdhI aMgUThI se vibhUSita Apake putra ko dekhakara aMgUThI meM maNi ko dekhakara Azcaryacakita hokara usane kanakamAlA se kahA, prie ? yaha to vahI maNi hai jo mujhe pahale usa deva ne dI thI, ataH avazya isakI mAtA ne rakSA ke lie janamate hI isake gale meM maNi bA~dhI hogI / kisI ne apaharaNa karake ise yahA~ chor3a diyA hai, devi ? Apako putra nahIM thA, ise putra rUpa meM lIjie / yaha avazya koI deva jIva utpanna huA hogA / usa bAlaka ko lekara rAjan ! donoM apane nagara meM Ae, vardhApanaka karake loka meM prakAzita kiyA ki guptagarbhavAlI kanakamAlA ko putra utpanna huA hai / ucita samaya para usakA nAma makaraketu rakkhA / isa prakAra rAjan ? ApakA putra vidyAdhareMdra ke ghara meM bar3hA, idhara usakI devI svayaMprabhA devaloka se cyuta hokara yaha surasuMdarI utpanna huI / kramazaH bar3hane para yuvAvasthA meM Ane para jo vidyAdhara ise harakara ratnadvIpa le gayA, vaha sulocanA bhava meM isakA pitA haridatta thA, rAjan ? saMsAra kI virUpatA dekhie, jahA~ pitA putra ke sAtha bhoga bhoganA cAhatA hai, usI kAlabANa deva ne pizAca rUpa dhAraNa karake, Apake putra kI vidyAoM ko harakara samudra meM pheMka diyA, krodha meM Akara surasuMdarI ko bhI jaba AkAzamArga se le jA rahA thA, taba taka usakA cyavana samaya A gayA, vaha cyuta ho gayA aura surasuMdarI AkAza se isa udyAna meM girI, mApake putra ne dhanadeva ke pravahaNa ko prApta kiyA, usake phUTane para phalaka lekara jaba vaha samudra meM taira rahA thA, itane meM priyaMvadA ne use dekhA aura use apane sthAna le AI, rAjan ? Apake prazna kA uttara de diyA, ApakA putra Aja hI milegA / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (201) sUri ke vacana sunakara rAjA, devI surasuMdarI Adi saba atyaMta prasanna ho gae, taba rAjA ne kahA, bhagavan ? jaba taka merA putra nahIM AtA hai taba taka Apake pAsa hI manujatva saphala karatA hU~ ! itane meM dhanadeva ne praNAma karake supratiSTha guru se pUchA, bhagavan ? usa samaya kanakavatI ke dvArA bheje gae sainikoM ke sAtha yuddha meM bhIloM ke mAre jAne para ApakI kyA sthiti rahI ? aura phira Apane zravaNatva kaise prApta kiyA ? guru ne kahA, suno-usa samaya yuddha meM bANoM se ghAyala hokara jaba maiM bhUmi para gira par3A, citravega ne usa pradeza ko dekhA aura sneha se mujhe vaitADhya parvata para le aae| auSadha ke bala se maiM usI kSaNa svastha ho gayA, pahale ke upakAra ko smaraNa karate hue unhoMne prajJapti nAma kI vidyA dii| maiMne vahIM usa vidyA kA sAdhana kiyA, vahA~ se vidyAdharoM ke sAtha siddhArthapura AyA, aura kanakavatI sahita suratha ko deza se nikAla diyA / dhanadeva ? maiM siddhArthapura kA rAjA bnaa| karor3oM varSa taka rAjya kA pAlana karake, apane putra jayasena ko rAjya dekara pA~ca sau rAjaputroM ke sAtha dhanavAhana kevalI ke caraNa mUla meM dIkSA lekara, sAdhukriyAoM kA abhyAsa karake, dvAdazAMgI kA jJAna karane para, dhanavAhana kevalI ke dvArA sUri pada para abhiSikta huaa| zailezIkaraNa se cAra aghAtI karmoM kA bhI kSaya karake, mere guru nirvANa prApta hue / isa prakAra supratiSTha sUri jaba apanA vRttAMta batalA rahe the itane meM eka vidyAdhara AkAza se nIce utarA, vinayapUrvaka sUri ko praNAma karake usane kahA, rAjan / maiM Apako badhAI dene ke lie AyA hU~, pravrajyA lene kI icchA se citravega ne sakala vidyA sampanna Apake putra makaraketu ko apane pada para Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (202) abhiSikta kiyA hai, aura ve vidyAdharoM ke sAtha Apake caraNoM kI vaMdanA karane ke lie Aja hI isa nagara meM A rahe haiM, ataH priya nivedana karane ke lie maiM Apake pAsa pahale A gayA huuN| usake vacana sunakara harSavaza romAMcita hote hue rAjA ne apane aMga ke sAre AbhUSaNa usako de die, aura paryApta dhana bhI diyA, devI kamalAvatI bhI atyaMta prasanna huI, surasuMdarI ke harSa kA to varNana hI nahIM kiyA jA sakatA thaa| rAjA sUri ko praNAma karake saparivAra nagara meM Ae, AteM hI kotavAla ko Adeza diyA ki nagara ko sajAo, ghAsa-phUsa ko haTAkara sabhI mArgoM ko kasturI, kuMkuma mizritajala se sIMcakara suMdara banAo, rAstepara phUla ko bichavAo, bAz2AroM ko susajjita karAo, pratyeka bhavana meM vaMdanamAlA kI yojanA karo, dvAra para nirmala jala se pUrNa suvarNakalaza rakhavAo, bhavana ke dvAroM para patAkAoM ko phaharAo / suMdara phUloM ke toraNa banavAo, go-racanA, siddhArthaka, dUrvA Adi se yukta svastika kI racanA krvaao| isa prakAra rAjA kA Adeza prApta kara kotavAla nagara kI sajAvaTa meM laga gayA / harSa se caMcala nagara ke loga jaba idhara se udhara ghUma rahe the, itane meM rAjA ke aMta:pura meM priyaMvadA pahu~ca gii| dekhate hI surasuMdarI ne harSa se AliMgana karake baiThane ke lie Asana diyA, Asana para baiTha jAne para surasuMdarI ne pUrva vRttAMta pUchA, priyaMvadA ne kahA ki jaba vetAla Apako Upara le gayA, maiM mUcchita hokara bhUmi para gira par3I / eka kSaNa ke bAda hoza meM Ane para zokasaMtapta hokara hAya ? merI bahana kahA~ calI gaI ? merA bhAI abhI taka kyoM nahIM AyA ? nizcaya hI usa pizAca ne kucha aniSTa kara diyA hogA, isa prakAra socatI huI maiMne AkAzamArga se samasta ratnadvIpa meM ApakA anveSaNa kiyA, bAda meM lavaNa Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (203) samudra meM bhI dekhA, Apa to nahIM milI kiMtu bIca samudra meM taraMgoM para bahate hue bhAI makaraketu ko dekhA, usako uThAkara jina-maMdira meM le gaI, pUchA ki Apa samudra meM kaise gire ? bhAI ne vetAla darzana se lekara vidyAccheda taka kI sArI bAteM majhase batalAIM aura phira pUchA ki surasuMdarI kahA~ hai ? maiMne kahA ki pizAca rUpa meM kisI ne usakA apaharaNa kiyA / sunate hI bar3e mudgara se mAno pITe na gae hoM, isa taraha ekAeka mUcchita ho ge| pAsa ke vidyAdharoM ke dvArA zItalajala, pavana Adi ke aneka upacAra karane para svastha hokara bhI phira mUcchita ho jAte the, vidyAdharoM ne jAkara pitAjI se unakA samAcAra batalAyA, sunate hI atyaMta zokita hokara pitAjI bhI vahA~ A gae, kisI-kisI taraha AzvAsana dekara pitAjI unheM vaitADhaya para le aae| phira pitAjI ne bahuta vidyAdhara-kumAroM ko Adeza diyA ki SaTkhaNDa bharatakSetra meM, gA~va Akara, nagara meM ghUmakara yathAzIghra surasuMdarI kA patA lgaao| isa prakAra ve loga vahA~ se cale aura pitAjI ke Adeza se aneka vidyAdhara kumAra rAjakumAra ke sAtha vinoda kI bAteM karane lage / priyA viraha ke zoka se kumAra jaba kisI-kisI taraha dina hastizIsa nagara meM pahu~cA / pAraNA ke dina bhikSA ke lie nagara meM ghUma rahA thA, itane meM dapta sAMDha se dhakkA khAkara, maiM bhUmi para gira par3A / pApI vimala ke putra mujhe usa sthiti meM dekhakara bArabAra ha~sate hue lAThI lekara mujhe mArane ke lie mere pAsa pahu~ca gae, unheM isa prakAra dekhakara mujhe bhI krodha AyA aura ajJAnadoSa se eka khaMbhA ukhAr3akara maiMne unase kahA ki siyAra kyA, siMha ke bala ko mApa sakatA hai ? yaha kahakara unheM mArakara yamaloka pahu~cAyA / pazcAttApa se anazana kiyA kiMtu lajjA se guru Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 204 ) ko batAe binA pratikramaNa kie binA marakara dharaNeMdra banA / vahI dharaNeMdra maiM Aja muni kI vaMdanA karane ke lie yahA~ AyA hU~, ataH kumAra ! Apa ciMtA na kareM, mere dvArA dI gaI prajJapti Adi vidyAeM binA sAdhanA ke Apako siddha ho jAe~gI, unake vacana sunakara ' bar3I kRpA' yaha kahakara kumAra dharaNeMdra ke caraNa para gira par3A / vidyAdharoM sahita pitAjI ne unakA sanmAna kiyA, isake bAda ve ( dharaNeMdra) parijanoM ke sAtha apane sthAna ko cale gae / vidyAdharasahita citravega tathA citragati ne kumAra ko apane pada para abhiSikta kiyA / vaitADhya parvata para aba makaraketu vidyAdhara cakravartI ho gae / jaba vidyAdharoM ne apanI-apanI kanyAe~ dIM, taba makaraketu ne kahA ki jaba taka naravAhana rAjaputrI surasuMdarI ke sAtha vivAha nahIM karU~gA, taba taka anya kanyA se vivAha nahIM karU~gA / taba bhAnuvega ne kahA ki maiM abhI jAkara kuzAgranagarAdhIza naravAhana se yAcanA karake Apake lie surasuMdarI kA varaNa karatA hU~, taba makaraketu ne kahA ki Apa jaldI kareM, maiM bhI pitAjI kI AjJA lene ke lie hastinApura jAtA hU~, vahA~ jAkara Aja taka nahIM dekhe gae mAtA-pitA ke caraNoM meM apanA mastaka navAtA hU~ / aisA kahane para bhAnuvega AkAzamArga se cale, itane meM pitAjI ne makaraketu rAjA se kahA, putra ! Aja hI vidyAdharoM ke sAtha jAkara zubhamuhUrta vikAla samaya meM mAtA-pitA kAla bitA rahe the / itane meM eka dina usa nagara meM cAra jJAnavAle dvAdazAMgavettA damaghoSa nAmaka eka cAraNazramaNa ne sahasrAMbavana meM samavasaraNa kiyA / unakI vaMdanA karane ke lie kumAra ke sAtha pitAjI nikale, unakI vaMdanA karake parijanasameta bhUmi para baiTha gae, muni ne bhI saMsAra-sAgara se pAra karane meM, pota ke samAna dharma kI dezanA zurU Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (205) kI ki zarIra tathA mAnasa duHkha ko dUra karane ke lie mana, vacana, kAya se jIvoM ko abhayadAna denA cAhie, jo jIva sarvadA satya bolate haiM ve janma-jarA-maraNa duHkhadAyI saMsAra ko anAyAsa pAra kara jAte haiM, jo adattAdAna nahIM karate haiM unako durgati vyAdhijarA-maraNa-zoka, viyoga nahIM prApta hote haiM, jo mana-vacana-kAya se abrahmacarya kA tyAga karate haiM ve sakala karmoM kA kSaya karake, zAzvata sthAna ko prApta karate haiN| isa prakAra unhoMne dharmadezanA samApta kii| avasara pAkara kumAra ne muni se pUchA ki bhagavan ! usa deva ne merI vidyAoM kA uccheda kaise kara diyA ? muni ne bhI usa deva ke sAtha vaira kA kAraNa btlaayaa| sunate hI kucha UhApoha karane para kUmAra ko ekAeka jAti-smaraNa utpanna ho gayA, smaraNa karake kumAra ne muni kI bAtoM ko svIkAra karake phira pUchA ki usane surasuMdarI kA apaharaNa kara use kahA~ rakha chor3A hai ? muni ne kahA ki svarga se cyuta usa deva ke hAtha se chUTakara, AkAza se vaha hastinApura ke kusumAkarodyAna meM girI aura kumAra ? abhI vaha ApakI mAtA kusumAvalI ke pAsa hai, kumAra ne kahA ki kyA ye mere pitA nahIM haiM ? aura kanakamAlA kyA merI mAtA nahIM hai ? taba muni ne deva ke dvArA kamalAvatI ke apaharaNa kI bAta kahI, muni ke vacana ko sunakara citravega ne kahA ki kumAra ? Apako yAda nahIM hai ki devabhAva meM rahate hue Apane kahA thA ki deva ke dvArA apahRta hokara citravega vidyAdhara ke ghara meM bar3heMge ? putra ! phira una vidyAoM kA sAdhana kro| zoka karane kI koI bAta nahIM hai, kyoM ki saMsArasthiti se udvigna hokara aba mujhe pravrajyA lene kI icchA hai, ataH apane pada para tumako sthApita karatA hU~ ! Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (206) surasuMdarI ! isa prakAra jaba pitAjI bola rahe the, itane meM damaghoSa muni kI vaMdanA karane ke lie dharaNeMdra vahA~ Ae / makaraketu ko bar3I dera taka dekhakara unhoMne kahA, kumAra ! Apa mujhe pahicAnate haiM ? pUrvabhava meM maiM ApakA pitA bhImaratha nAmaka rAjA thaa| Apa merI bhAryA kusumAvalI kI kukSi se utpanna kanakaratha nAmaka putra the, unmAda ho jAne se bhAryAsahita Apake nikala jAne para bahuta anveSaNa karane para bhI Apako nahIM pAne para, Apake choTe bhAI vajraratha ko apane pada para sthApita karake, vairAgya se bhAvita hokara guru ke pAsa pravrajyA lekara maiM saudharma meM sAta palyopama AyuvAlA deva bnaa| vahA~ se cyuta hokara bharatakSetra meM caMpApurI meM dadhivAhana rAjA kI bhAryA kusumazrI ke garbha meM putrarUpa se utpanna hokara ucita samaya meM utpanna huA, merA nAma prabhAkara par3A / itane meM rAjya ke lobhI vimalamaMtrI ne madirA meM Asakta mere pitAjI ko mAra DAlA aura rAjya para apanA adhikAra kara liyaa| jaba maiM tIna mahIne kA thA, bhaya se mujhe lekara merI mAtA vijayapura meM apane bhAI zaMkha rAjA ke pAsa calI gii| jaba maiM bar3A huA to zaMkha ke sAtha vahA~ jAkara yuddha meM vimalamaMtrI ko mArakara maiM caMpAnagarI kA rAjA bnaa| vimala ke putra bhI bhAgakara hastizIsa nAmaka nagara meM jAkara jitazatru ke zaraNAgata bane, balavita hokara maiM hAthiyoM ke sAtha khelatA thA, usase sabhI dezoM meM merI aisI prasiddhi ho gaI ki samasta bharatakSetra meM prabhAkara ke samAna mahAbala koI nahIM hai kyoM ki vaha bigar3e hue matta hAthI ko eka hAtha se pakar3a letA hai| bahuta dinoM taka rAjya karane ke bAda apane putra ko rAjA banAkara, suguru ke pAsa dIkSA lekara, maiMne abhigraha liyA ki yAvajjIvana meM mAsopavAsa karU~gA / eka samaya vihAra Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (207) karate hue darzana kareM, ve jaba Ane ke lie sAmagrI kA Ayojana kara rahe the, itane meM pitAjI se pUchakara surasuMdari ! maiM priya nivedana karane ke lie Apake pAsa A gaI hU~, isa prakAra priyaMvadA ke vacana sunakara dAsa-dAsiyoM ne jAkara rAjA se kahA, sunate hI prasanna hokara rAjA putra kI agavAnI ke lie suMdara bAjAoMvAle, gIta gAnevAle-nAcanevAle logoM ke sAtha caturaMga senA ko lekara, hAthI para car3hakara nagara se nikle| itane meM aneka prakAra ke vAhanoM para ArUr3ha dhvajachatra Adi se vibhUSita vidyAdhara sainya AkAza meM dikhane lagA, usake bIca meM maNimaya staMbhoMvAle vicitrarUpa vimAna para car3he hue makaraketu ne Age Ate hue rAjA ko dekhakara, AkAza se utarakara, pitAjI ke caraNoM para apanA mastaka namAyA / amaraketu rAjA bhI sneha se putra kA AliMgana karake A~khoM se AnaMdAzru ko barasAte hue putra ke mastaka ko cUmane lge| bAda meM yathAyogya vidyAdharoM ko satkAra karake vaMdiyoM se stuti kie jAte hue rAjA nagara meM aae| aneka mAMgalika upacAra ke sAtha rAjA ne apane maMdira meM putra kA praveza kraayaa| anya vidyAdharoM ko bhI yogya AvAsasthAna die| kucha vidyAdharoM ke sAtha putra ko lekara rAjA aMtaHpura meM Ae / putra darzana ke lie utkaMThita mAtA kamalAvatI ke caraNa meM makaraketu ne apanA mastaka nmaayaa| mAtA ne komala hAthoM se putra ko pakar3akara apanI goda meM baiThAyA, AliMgana karake mastaka ko cUmA / AnaMdAzru bahAtI huI kamalAvatI ne kahA, ki putra ! merA hRdaya avazya vajra jaisA kaThora hai, jisase ki tere viraha meM bhI yaha vidIrNa nahIM huA / makaraketu ne kahA, mAtAjI ! daivAdhIna hone se prANiyoM ko kaSTa sahana karane par3ate hI haiM, isake bAda bar3e-bar3e mauktikoM se Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (208) racita cauka meM maNiyoM se suzobhita siMhAsana para putra ko baiThAkara putra-darzanajanita harSa se romAMcita mAtA ne mAMgalika upacAra kie / kamalAvatI ke citta meM avarNanIya harSa thA / idhara kuzAgrapura jAkara bhAnuvega vidyAdhara ne naravAhana rAjA se sAre vRttAMta kaha die / naravAhana ne kahA ki unake lie to abhI taka surasaMdarI ko kumArI rakkhA thaa| dUsare rAjA ko nahIM diyA, kyoM ki usake janmasamaya divyajJAniyoM ne kahA thA ki yaha kanyA vidyAdhara cakravartI kI bhAryA hogii| zatrujaya rAjA ko mArakara jisane mujhe jIvanadAna diyA, usako surasuMdarI dene ke viSaya meM pUchanA hI kyA hai ? jyotiSI ko bulAkara suMdara vivAhalagna nikAlane ke lie kahane para jyotiSI ne kahA, rAjan ? Aja se tIsare dina rAta ke cauthe pahara meM sarvasuMdara vivAhalagna hai / rAjA ne kahA ki yaha dina atyaMta naz2adIka hai| vivAha kI sAmagriyA~ kaise taiyAra kI jaaeNgii| ata: bhAnuvega ! Apa hI kucha upAya batalAie / taba usane kahA ki rAjan ! Apa hastinApura cala jAie, vahA~ pahu~cane para saba ThIka ho jAegA, isake bAda bhAnuvega ke dvArA kalpita divya vimAna para car3hakara vivAhocita sAmagrI lekara naravAhana rAjA hastinApura aae| idhara samAcAra pAkara citravega citragati bhI vidyAdharoM ke sAtha vahA~ pahu~ca gae / amaraketu rAjA ne unakA satkAra kiyA aura apane kula kI maryAdA ke anusAra bar3e samAroha ke sAtha lagnadivasa meM surasuMdarI ke sAtha makaraketu kA vivAha kraayaa| rAjA ne vidyAdharoM kA ucita satkAra kiyA / samasta nagara ke logoM ko prema se bhojana kraayaa| sabhI jina-maMdiroM meM mahotsava krvaayaa| vastra Adi se jinapratimAoM kI pUjA karavAI / suMdara vastra, pAtra, kaMbala Asana se Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (209) zramaNasaMgha kA satkAra kiyA / sAmaMtoM ko ghor3A, hAthI, ratha, gAMva, nagara Adi dekara ucita satkAra kiyaa| isake bAda rAjA dUsare dina parijana ke sAtha, bar3I samRddhi ke sAtha, vidyAdharoM ko sAtha lekara sUri kI vaMdanA karane ke lie nikale / sUri tathA anya tapasviyoM kI vandanA karake baiThe / guru ne jina-dezita dharma kA upadeza diyaa| isake bAda sUri kI vaMdanA karake kamalAvatI ne vinayapUrvaka pUchA ki bhagavan ! maiMne anya janma meM kaunasA karma kiyA thA, jisase mujhe putra-viraha kA asahya duHkha prApta huaa| kevalI ne kahA, devAnupriye ! suno maiMne amarakaMTaka nagarI ke jisa ammar3a vaNika kI bAta kI thii| jo maMDana Adi kA pitA thA aura akSutA jisakI bhAryA thii| vaha aneka bhavabhramaNa karane ke bAda isI bharatakSetra meM marudeza meM 'harisa Daka' gA~va meM arjuna nAma kA mehara gA~va kA mAlika hokara utpanna huaa| akSutA arjuna kI baMdhuzrI nAma kI bhAryA rUpa meM utpanna huaa| donoM meM atyaMta prema thaa| khetI meM apanA samaya bitAte the| donoM svabhAva se hI dayAzIla tathA alpakaSAyavAle the| varSAkAla Ane para donoM jaba khetI ke kAma meM lage the / unhIM ke kheta ke pAsa garbhavatI hariNI ke sAtha eka hariNa rahatA thA, eka dina hariNosahita vaha hariNa arjuna ke kheta meM A gayA, arjuna usako nikAlane ke lie calA / arjuna ke bhaya se vaha hariNI gira par3I, kyoM ki usakA prasava samaya A gayA thaa| hariNa to bhAga gayA kiMtu priyA-viyoga se duHkhI hokara bAra-bAra arjuna kI ora dekhatA thA / arjuna ve hariNI ko apane ghara le aayaa| zItala jala chIMTane para usakI mUrchA TUTa gaI aura usane prasava Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (210) kiyaa| mRga zAvaka atyaMta suMdara thaa| use dekhakara baMdhuzrI ne arjana se kahA ki khilaunA rUpa meM maiM ise rakkhaMgI, yaha kahakara komala rassI se magazAvaka ko usane bA~dha rkkhaa| hariNI bhI 'Dara se bhAga gaI / aura putrasneha se bAra-bAra hariNa ke sAtha AtI thii| kiMtu Dara ke mAre vahA~ Tika nahIM pAtI thii| vaha becArI hariNa apane bacce ke viyoga meM ghAsa nahIM khAtI thI, pAnI nahIM pItI thI / dUsare dina bhI hariNI ke usa prakAra duHkhI dekhakara baMdhuzrI ko dayA AI aura usane usa hariNazAvaka ko chor3a diyaa| baMdhanamukta hokara vaha mRgazAvaka vahA~ se bhAgakara apane mAtA-pitA ke pAsa gayA, vaha hariNI khuza ho gii| dayAyukta arjuna marakara amaraketu rAjA banA aura baMdhuzrI marakara kamalAvatI rUpa meM utpanna huI / pUrvabhavAbhyAsa se Apa donoM meM paraspara itanA prema rahA / hariNa ko eka kSaNa ke lie jo hariNI se viyukta rakkhA usa karma ke udaya se rAjA ke sAtha Apako viyoga prApta huaa| usa hariNI ko usake bacce ke sAtha jo ATha pahara kA viyoga kraayaa| usI karma ke udaya meM Ane se Apako apane putra ke sAtha ATha lAkha barasa kA duHsaha viyoga rhaa| eka kSaNa meM saMcita karmajIva ko bahuta dinoM taka zubha-azubha phala detA hai, ataH karmabaMdha ke kAraNa ko sarvathA tyAga karanA caahie| isa prakAra guruvacana sunakara sArI sabhA saMsArabhaya se udvigna hokara dIkSA lene ke lie taiyAra ho gaI / rAjA-rAnI ko jAti-smaraNa utpanna hone para cAritryAvaraNa karmakSaya ho jAne se caraNa pariNAma utpanna ho gyaa| usake bAda amaraketu rAjA ne apane pada para putra ko abhiSikta karake tatkAlocita kAryoM ko karake pUtra ko zikSA dekara parijanoM se milakara, rAnI kamalAvatI ke sAtha guru ke pAsa dIkSA Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (211) le lii| apane putra zrIdeva ke Upara kuTuMba kA bhAra sauMpakara rAjA ke sAtha hI bhAryAsahita dhanadeva ne bhI dIkSA le lI / citragati Adi vidyAdharoM ke sAtha citravega vidyAdhareMdra ne bhI suri ke pAsa dIkSA grahaNa kii| priyaMgu maMjarI Adi aneka vidyAdhariyoM ke sAtha kanakamAlA bhI dIkSitA huiiN| naravAhana rAjA ne bhI makaraketu ko apanA rAjya dekara supratiSTha kevalI ke pAsa dIkSA le lI / 1 isa prakAra rAjA amaraketu ke sAtha dasa haz2Ara vidyAdhara rAjAoM ne dIkSA lI / kamalAvatI Adi bIsa hajAra striyoM ne dIkSA lI / supratiSTha kevalI ne tIsa haz2Ara dIkSitoM ko muniveza diyA ! isake bAda makaraketu ne kahA, bhagavana ! maiM abhI cAritryagrahaNa karane meM asamartha hU~, ataH mujhe zrAvaka-dharma kA upadeza dIjie / kevalI ne kahA ki jo niraparAdha sthUla jIvoM ko daMDa nahIM detA hai, vaha bhI mokSa prApta karatA hai / jo mana-vacana-kAya se sthUla asatya bhASaNa nahIM karatA vaha devamanuSya bhava ke sukhoM ko bhogakara mokSa meM jAtA hai / jo sthUla adattAdAna nahIM karatA / jo svadAra - saMtoSa tathA parakalatra tyAga karatA hai vaha bhI aneka sukhoM ko bhogakara mokSa prApta karatA hai / isI prakAra zrAvaka-dharma ko sunakara surasundarI, makaraketu Adi ne guru ke pAsa samyakatva ratna mUla zrAvaka dharma ko svIkAra kiyA / isake bAda citravega Adi muni sUri ke pAsa grahaNa, AsevanarUpa zikSA kA abhyAsa karane lage / kamalAvatI Adi AryAoM ne sutratA Adi gaNinI ke pAsa sAdhukriyA tathA aMgoM kA abhyAsa kiyA / saba-ke-saba chaTha, aTThama, dazama Adi tapa- vinaya, vaiyAvaca - 14 - Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (212) Adi meM tatpara ho ge| caudaha pUrvo kA adhyayana karake citravega kiMcita nyUna pUrvadhara bane / isake bAda supratiSTha sUri ne citravega ko sUripada para sthApita karake anazana Adi ke dvArA zarIra chor3akara nirvANa prApta kiyaa| usake bAda citravega sUri bhavikoM ko pratibodha dene ke lie grAma Akara nagara meM vihAra karane lge| suvratAgaNinI ke svarga jAne para kamalAvatI mahattarA pada para aaii| sUrIza citravega zramaNoM ke sAtha dezanA dekara jina-dharma kA pracAra karane lge| " vidyAdhareMdra cAritrya svIkAra" nAmaka paMdrahavAM pariccheda samApta / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahavA~-pariccheda rAjA makaraketu ne bhI vidyAdharoM se dI gaI kanyAoM ke sAtha vivAha karake vidyAdharoM ko yathocita gA~va, nagara Adi dekara samasta bharatArddha ke rAjAoM ko apane vaza meM karake, sabhI dezoM ko upadrava, corAdibhaya se mukta karake Arya deza ke gA~voM, AkaroMnagaroM ko U~ce dhavala jina-maMdiroM se vibhUSita karake, logoM ko kara (Taiksa) se mukta karake zvApada (hiMsaka) jIvoM ko zAMta karake, jina-zAsana-zramaNa saMgha ke virodhiyoM ko nirmUla karake, dezoM meM munijanoM ke apratihata vihAra kI suvidhA karake, sAmaMtoM ko sAdhArmika vatsala banAkara jagaha-jagaha dAnazAlA, pAnIyazAlA Adi kI vyavasthA karake prajApAlana ko apanA mukhya lakSya banAyA / ye duSToM ko, dhRSToM ko, luTeroM ko, anyAyiyoM ko daMDa dete hue yAcakoM ko manavAMchita vastu dekara prasanna karate hue zatrumaMDala ko apane vaza meM karate hue, durgama mArga ko sugama banAte hue, surasundarI Adi rAniyoM ke sAtha apUrva viSayasukha kA anubhava karate hue, devaloka meM iMdra kI taraha hastinApura meM AnaMda se rahane lage ! ve kabhI dazoM-dizAoM meM phailatI kiraNoMvAle, nirmala zilAoMvAle jina-maMdiroM ko banavAte the aura banAnevAle vaijJAnikoM ko uttama puraskAra dete the, kabhI to zAstravihita prakAra se sakala lokakalyANakArI jina-biMboM ko banavAte the, kabhI jina-maMdiroM kI Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (214) pratiSThA karavAte the, kabhI karpUra-gozIrSa-haricaMdana Adi se jineMdrapratimAoM kA vilepana karate the, kabhI atyaMta sugaMdhita paMcavarNa phUloM se aneka upacAroM se jina-pUjA karate the, kabhI to bahumUlya sundara vastroM se jina-maMdiroM meM caMdavA banavAte the, kabhI yatnapUrvaka nagara meM kI gaI rathayAtrA ko dekhate the aura usameM AnevAle dInoManAthoM ko abhilaSita vastu dekara prasanna karate the, kabhI aMtaHpura meM aneka lIlA vilAsapUrvaka bhAryAoM ke sAtha surata-sukha kA sevana karate the, kabhI sundara gIta sunate the, kabhI uttama nATaka dekhateM the, isa prakAra apane pUrvajoM ke AcaraNoM ke anurUpa loka Agama se aviruddha AcaraNa karate the, jina-zAsana kI prabhAvanA meM lIna makaraketu rAjA ko sura-sundarI ke sAtha sukhopabhoga karate hue lAkhoM pUrva bIta gae / usake bAda eka samaya rAta meM rAjA ke sAtha jaba surasuMdarI soI thI, rAta bItane para prAtaHkAla meM usane svapna dekhA ki eka kAlAnAga rAjA sahita usako bhI kATakara usake peTa meM praviSTa ho gayA hai, dekhate hI usakI nIMda khula gaI, Darakara usane socA ki yaha svapna amAMgalika hai, ataH rAjA se kahanA ThIka nahIM hogA / itane meM prAbhAtika mAMgalika bAjAoM ke bajane se rAjA kI nIMda khulI aura unhoMne zarIra zauca karake yugAdi jinapratimA se maNDita jina-maMdira meM jAkara jina-bimba kI pUjA karake caityavaMdana karake, ucita pratyAkhyAna karake vAra vilAsinI se bhare sabhA-maMDapa meM Ae, unake dvArA aMgalepana kie jAne para rAjA vahA~ se uTha gae, vidyA dvArA aneka vimAnoM ko maMgavAkara surasuMdarI Adi bhAryAoM sahita aneka vidyAdharoM ke sAtha una vimAnoM para car3hakara, himAlaya ke zikhara para naMdanavana Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' (215) ke samAna aneka gozIrSa vRkSoM se suzobhita udyAna meM krIr3A nimitta utara gae, vahA~ maNimaya zilAtala para kele ke vana meM aMta:pura kI striyoM ke sAtha aneka gIta, nRtya, nATaka Adi meM lage hue rahane se AnaMdapUrvaka samaya vyatIta kara rahe the / itane meM rasoie ne Akara bhojana karane ke lie prArthanA kI, jina-bimba kI pUjA karake, caityavaMdana karake, vidyAdharoM ke sAtha uttama bhojana karane ke bAda surasuMdarI ke sAtha, kadalIvana meM rAjA praviSTa hue / suMdara zathyA para soe hue rAjA ne surasuMdarI ke sAtha viSayabhoga karane ke bAda surasuMdarI ne rAjA se kahA ki aba kucha dera sarasa praznotara se AnaMda prApta kreN| usake bAda donoM jaba praznottara meM AnaMda kA anubhava kara rahe the, itane meM eka kAlAnAga vahA~ AyA / vaha pUrvabhava kA vairI thA, usa duSTa ne roSa meM Akara donoM kI pITha meM kATa liyaa| rAnI 'sarpa-sarpa' kahakara cillAI, itane meM hAtha meM talavAra lie rakSakagaNa vahA~ pahu~ca gae, aparAdhI sA~pa bhI bhayabhIta hokara jyoM hI bhAgane lagA, tyoM hI unhoMne usako mArakara khaMDa-khaMDa kara diyA / ekAeka parijanoM kA kolAhala huA, rAjArAnI donoM viSavikAra se vyasta ho gae, bar3e-bar3e viSavaidya bulAe gae, maMtrajApa hone lage, aneka auSadhiyA~ maMgAI gaIM, maMtra par3hakara jala chIMTA jAne lagA, isa prakAra viSavaidya tathA vidyAdhara jaba vyAkula ho ge| dhRtasikta agni kI taraha viSavikAra jaba bar3hane lagA taba rAjA ne aspaSTa zabda meM divyamaNi lAne ke lie kahA, kiMtu ve loga kucha samajha nahIM pAe, itane meM rAjA kI bahana priyaMvadA samajha gaI aura usane eka vidyAdhara se kahA, bAhuvega ! tuma jaldI kuMjarAvarta jAkara bhAnuvega putra caMdravega se merA nAma kahakara divyamaNi le AoM, usase kahanA ki vidyA prasAdhana ke samaya Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (216) rakSA ke lie mujhase usane divyamaNi lI thI, bAhuvega zIghra kuMjarAvarta gayA aura caMdravega vidyAdhara ke sAtha maNi lekara vahA~ pahu~ca gayA / taba maNijala se sIMcate hI donoM kA viSavikAra naSTa ho gyaa| sabhI vidyAdhara prasanna ho gae aura sabhI priyaMvadA kI prazaMsA karane lge| rAjA bhI bhavasvarUpa kA ciMtana karate hue apane nagara aae| ___vahA~ se apane nagara Ane para rAjA ciMtana karane lage ki aneka vipattiyoMvAle jIvoM ko jineMdra-dharma chor3akara dUsarA koI bacAnevAlA nhiiN| jIva to sarpa-viSa kaoNlarA-haijA kA Adi se eka muhUrta meM dUsare zarIra ko prApta kara jAtA hai| isa prakAra atyaMta caMcala jIvana hone para bhI jIva viSaya mohita hokara satata pramAda karate hI rahate haiM, isake bAda rAjA kI vipatti naSTa ho gaI, yaha jAnakara vidyAdharoM ne hastinApura Akara rAjA ko badhAI dii| surasuMdarI usI dina garbhavatI huI aura rAjA ke Upara se ekAeka usakA sneha naSTa ho gayA / jyoM-jyoM garbha bar3hane lagA, usake prabhAva se rAnI kA hRdaya bhI tyoM-tyoM atyaMta kaThora hone lagA, yahA~ taka ki vaha khuda apane hAtha se rAjA ko mAra DAlane ke lie mana meM socane lgii| rAjA ke kucha pUchane para atyaMta niSThura vacana bolane lagI, bhoga kI icchA hI usane chor3a dI, rAjA ko dekhate hI hoMTha kATane, bhauMha car3hAne lgii| dUsarI ora apanA mukha karake rahane lgii| usake isa AcaraNa se duHkhI hokara eka dina priyaMvadA ne usase krodha kA kAraNa puuchaa| usane kahA ki pApagarbha ke prabhAva se rAjA ke Upara mujhe bahuta krodha AtA rahatA hai, isalie Apa jAkara rAjA se kaheM ki mere isa vyavahAra ko dekhakara mere Upara ve krodha nahIM kreN| dUsarI bAta yaha hai ki Apa unase kaha dIjie Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (217) ki jaba taka yaha pApagarbha kA prasava nahIM hotA hai, taba taka mujha pApana kA mukha bhI nahIM dekheM, priyaMvadA ne jAkara rAjA se sArI bAteM kaha dIM / rAjA sunate hI Azcaryacakita ho gae aura unhoMne kahA ki are ? jo devI eka kSaNa ke lie bhI mere viraha ko sahana nahIM kara sakatI thI, vahI devI garbha ke prabhAva se mujhe dekhanA nahIM cAhatI hai, nizcaya pUrvavirodhI subaMdhu jIva bhavitavyatAvaza rAnI ke garbha meM A gayA hai, rAjA isa prakAra ciMtana kara priyA - viraha se duHkhI hokara samaya vyatIta karane lage / itane meM azubha dhyAnavAlI rAnI ko dekhakara rAjA ke mitra kI taraha rAnI ke stana - zyAmamukha ho gae / rAjA ke viraha meM atyaMta utkaNThita kI taraha rAnI kA kapolasthala atyaMta sapheda ho gayA / saba ne gurutA prApta kI, aba merA avasara hai, yaha socakara rAnI kA udara bar3ha gayA / udara kI gurutA dekhakara kahIM maiM parAjita na ho jAU~, yaha socakara nitamba aura adhika bar3ha gayA / kramazaH samaya pUrNa hone para caMdramA jaba mUla nakSatra meM thA, pApagraha se dRSTalagna meM bhadrA tithi meM surasuMdarI ne atyaMta kaSTa se bAlaka ko janma diyaa| rAjA ne prasanna hokara jyotiSI ko bulvaayaa| aura pUchA ki isa samaya meM utpanna putra kA guNadoSa batalAie / sira hilAte hue usane kahA, naranAtha ? aise samaya meM utpanna bAlaka pitA ke lie hAnikAraka hai, pitA ke ghara meM bar3hane para kula aura rAjalakSmI kA nAza karegA / deva ! Apa krodha nahIM kareMge, Apane jaba taka usako nahIM dekhA hai taba taka hI kuzala haiM, jaba Apa dekheMge taba Apake prANoM kA bhI saMzaya rheNgaa| yaha kahakara jyoMtiSI ke vahA~ se cale jAne para saMtapta hokara rAjA ne priyaMvadA ko bulavAyA aura kahA ki prathamaputra janmadina meM sabako harSa hotA hai, Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (218) daivavaza mere lie to kucha dUsarA hI ho gayA / ataH bhadre ? dhAiyoM sahita bAlaka ko lekara tuma apane sasurAla le jAo, yaha vahIM bar3hegA / 'acchA' kahakara usa bAlaka ko lekara apane sasurAla suranaMdana jAkara usane jvalanaprabha vidyAdhara rAja kI priya bhAryA citralekhA ke putra apane pati jalakAMta se sArI bAteM batalAI, usane bar3e AdarabhAva se usakI bAta ko svIkAra kara, janmotsava karake zubhadina meM usakA nAma madanavega rakkhA / kramazaH bar3hate hue usane jaba yauvana prApta kiyA, taba vaha atyaMta avinIta, duHzIla akAryanirata tathA kRtaghna ho gayA / kaMcana devI ke garbha se utpanna jalakAnta vidyAdhara putra jalavega se usakI bar3I mitratA ho gaI, donoM sAtha hI khelane meM lage hue rahate the / kucha dina ke bAda surasundarI ko siMha svapna se sUcita zubhatithi nakSatra yoga meM eka dUsarA putra utpanna huA / vaha kAmadeva samAna sundara, zUra, tyAgI priyaMvada kAryadakSa tathA atyaMta vinIta thA, usakA nAma anaMgaketu rakkhA gayA / yuvAvasthA meM Ane para rAjA ne use yuvarAja banA diyA / aneka vidyAoM kI sAdhanA karake vaha icchApUrvaka vidyAdhara nagaroM meM vicarane lagA / madhumAsa prApta hone para aMtaHpura ke sAtha rAjA aSTAnhika mahotsava ke lie vaitADhya zikhara para gae | bar3e ADambara ke sAtha vaitAdayavAsI vidyAdhara upasthita hue / mahotsava cala hI rahA thA itane meM gaMgAvarta se aneka vidyAdharoM ke sAtha atyaMta suMdarI anaMgavatI nAma kI kanyA vahA~ AI / usako dekhate hI yuvarAja anaMga mohita ho gayA, usane apane mitra vasaMta se pUchA ki yaha kisakI kanyA hai ? isakA kyA nAma hai ? vasaMta ne kahA ki - Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (219) gaMgAvarta meM zrIgaMdhavAhana nAmaka eka rAjA the| mayaNAvalI unakI bhAryA thii| usa bhAryA meM rAjA ke naravAhana, makaraketu aura meghanAda nAmaka tIna putra hue| pitA ke sAtha naravAhana ke pravajita hone para makaraketu rAjA huaa| vidyA sAdhana karate samaya Apake pitA ne vaMzajAla ko kATate hue usakA sira kATa DAlA, bAda meM Apake pitA ne meghanAda ko rAjA banA diyA / aura bahuta gA~va, nagara die| citragati vidyAdhara kI kanyA padmodarA ke sAtha usakA vivAha huaa| usIkI kanyA yaha madanavegA nAma kI hai| jalakAMtaputra jalavega ke sAtha vivAha kI bAta cala rahI thI, kyA huA yaha maiM nahIM jAnatA hU~, usakI bAta sunakara yuvarAja ne kahA, vasaMta ? maiM isa kanyA ke binA jI nahIM sakatA, isalie yadi mere jIvana se Apako prayojana hoM / maiM ApakA priya hoU~ to Apa mere pitAjI se jAkara kaheM, jisase mujhe yaha zIghra hI prApta ho jaae| vasaMta ne jAkara rAjA se yuvarAja ke nizcaya ko batalAyA, rAjA ne meghanAda se kanyA kI yAcanA kI, prasanna hokara usane svIkAra kara liyA, gaMgAvarta meM bar3e ADambara ke sAtha madanaveMgA ke sAtha yuvarAja kA vivAha sampanna huaa| usako lekara anaMgaketu apane nagara A gyaa| madanavegA ke vivAha kI bAta sunakara jalavega atyaMta duHkhI huaa| usane madanavegA ke viraha meM vyAkula hokara anaMgaketu ko mArane kA upAya socaa| eka dina madanavega se kahA, mitra ? Apa yaha nahIM jAnate ? ki Apa makaraketu rAjA ke putra haiM, surasuMdarI ApakI mAtA hai, Apake pitA ne Apake janmadina hI yahA~ bhejakara ApakA bar3A apamAna kiyA hai / Apake choTe bhAI ko yuvarAja banAyA hai, Apako to kabhI dekhane kI icchA bhI nahIM karate / Apa to usa dizA meM jA bhI nahIM sakate, jidhara Apake pitA rahate haiM, Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (220) isa taraha pitA ke dvArA apamAnita hokara ApakA jInA bekAra hai, isa prakAra ke vacana rUpa ghRta se usakI krodhAgni ko baDhAkara use isa sthiti meM le AyA ki usane krodha meM Akara kahA ki Apa mujhe mere vairI pitA ko dikhalAie, jisase ki zIghra maiM apane apamAna kA phala use de dUM, usane kahA ki aMgarakSaka hAtha meM naMgI talavAra lie Apake pitA kI rakSA karate haiM, ataH Apa rUpaparivartinI vidyA grahaNa kareM jo sAdhaka ke sabhI kAmoM ko siddha karatI hai| yaha kahakara usane use rUpa-parivartinI vidyA de dii| jaMgala meM jAkara usane vidyA siddha kara lI / hastinApura Akara surasuMdarI kI dAsI lalitA kA apaharaNa karake dUra deza meM kahIM rakhakara usake veSa meM rAjA ko mArane kI icchA se aMtaHpura meM rahane lgaa| rAjA ko jaba se sA~pa ne kATa liyA thA, taba se suratAdi chor3akara apane hAtha meM divyamaNivAlI aMgUThI ko barAbara rakhateM haiM / eka dina bhojana karake rAjA surasundarI ke ghara sone ke lie ge| pApina dAsI ne dekha liyA / aMgarakSakoM ko bAhara hI chor3akara rAjA jaba ghara ke aMdara jAkara kucha dera parihAsa kI bAteM karake suratArambha ke samaya devI ne aMgUThI ko AbharaNasthAna meM rakha diyA / jyoM hI rAjA ne surata prArambha kiyA tyoM hI hAtha meM talavAra lekara dAsIveza meM vaha duSTa vahA~ pahu~ca gyaa| mAtA ke sAtha surata meM Asakta pitA ko mArane ke lie putra taiyAra hotA hai, ataH saMsAravAsa ko sarvathA dhikkAra hai, apanA putra apanI mAtA ke sAtha apane pitA ko saMbhoga karate samaya mAratA hai, yaha putra kA atyaMta bar3A doSa hai, rAga se dveSa utpanna hotA hai, dveSa se vaira utpanna hotA hai, vaira se jIva prANighAta karatA hai, aura prANighAta se gurukarma ko bA~dhatA hai, aura gurukarmI prANI tiryaMca aura naraka ke duHkhoM ko Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (221) bhogatA hai, aura vaha barAbara nArakagati se tiryaMcagati ora tiryaMca gati se nArakagati meM bhramaNa karatA hai, ataH prANiyoM ko cAhie ki rAga-dveSa chor3akara anaMtabhava saMsAra se pAra ho jAe, myAna se nikAlakara apane Upara uThAI gaI talavAra ko dekhakara rAjA atyaMta vismita ho gae aura unhoMne socA ki yaha duSTA lalitA ne mujhe mArane ke lie ghara meM praveza kiyA hai / yaha socakara rAjA ne bhayaMkara huMkAra karate hue stambhinI vidyA se use citra ke samAna nizceSTa kara diyA, rAnI ne kahA, lalite ? kyoM tU isa taraha rAjA ko mArane ke lie taiyAra ho gaI ? rAjA ne kahA, devi ? strI itanA bar3A sAhasa nahIM kara sakatI haiM, isalie koI duSTa puruSa hI vidyA sIkhakara AyA hai, phira rAjA ne paravidyAcchedakArI vidyA kA AvAhana karake usakI sArI vidyAeM naSTa kara dI, vidyAccheda hone para vaha prakRtistha ho gayA, rAjA ne kahA, devi ? yaha to kumAra jaisA lagatA hai / avazya yaha ApakA hI pahalA putra hai| rAjA kI bAta sunakara rAnI atyaMta lajjita ho gaI, usI dina kisI rAjakArya se suranaMdana nagara se jalakAMta kA 'sphuTavacana' nAma kA dUta aayaa| rAjA ne usase pUchA, bhadra ? janmadina meM naimittikavacana se janma lete hI jisa putra ko maiMne priyaMvadA ke pAsa bhejA thA, yaha vahI hai yA nahIM ? usane kahA, yaha to madanavega hI haiM, usakA vacana sunakara rAjA ciMtita hokara bole / Aja bhI vaha pUrvavairI pIchA nahIM chor3a rahA hai, ataH saMsAra-svabhAva ko sarvathA dhikkAra hai, dekho na binA kAraNa krodha meM Akara aisA pApa karatA hai| rAjA ne maMtriyoM se gupta maMtraNA karake use jela meM rakha diyA aura apane AptapuruSa ko rakSaka niyukta kara diyA, vahA~ bhI vaha satata rAjA ko mArane ke lie hI upAya socatA rhaa| Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (222) isake bAda paryuSaNA ke dina Ae / rAjA kI AjJA se aparAdhI loga jela se chor3e ge| rAjA ne mana meM socA ki yadyapi merA putra aparAdhI hai, duHzIla hai| phira bhI usako jela meM rakhakara rAjyasukha ko maiM acchA nahIM mAnatA, itanA hI nahIM usake jela meM rahane para merA paryuSaNA parva bhI zuddha nahIM hogaa| yaha socakara use mukta karake, madhura vacana se rAjA ne kahA, putra ? viSAda chor3o, prasanna hokara raho, dIkSA lete samaya apane pada para tumheM sthApita kara duuNgaa| yaha kahakara deza ke aMta bhAga meM sau gA~va dekara, kucha vizvasta logoM ke sAtha rAjA ne use bheja diyA aura vaha bhI mana meM vaira ko lie calA gayA / vaha duSTa vahA~ bhI dina-rAta pitA ko mArane ke lie chala-kapaTa kA ciMtana karane lgaa| parvata ke samIpa pallI ke pAsa vaha rahatA thaa| eka samaya auSadhiyoM kA anveSaNa karate hue eka dhUmamukha nAma kA yogI vahA~ aayaa| madanavega ne zayana-Asana-bhojanapAna Adi se usa yogI kI itanI sevA kI jisase prasanna hokara usane kumAra ko eka adRzya aMjana diyaa| donoM A~kha meM aMjana lagAkara, adRSTa hokara, vaha mana meM socane lagA ki usa vairI ko mArane se hI mere citta meM zAMti AegI / apane hAtha se pitA ko mAranA hI mere lie rAjyalAbha hai / vairI se diyA gayA rAjya to naraka se bhI bar3hakara duHkhadAI hai| hastinApura Akara rAjA ko mArane kI tAka meM vaha zaucAgAra meM jAkara baiTha gyaa| zarIra-ciMtA ke lie maNi ke binA hI rAjA jaba vahA~ Ae, usane pIche se rAjA kI pITha meM chUrA mAra diyaa| usa duSTa ko binA dekhe hI rAjA bAhara nikala Ae aura kahA ki dvAra baMda karo isameM koI adRzya hai / --mAromAro' kahate hue bhAlevAle aMga-rakSakoM ne dvAra baMda kara diyaa| vaha Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (223) duSTa Darakara viSThAkUpa meM gira par3A / pApI dUsare kA aniSTa karanA cAhatA hai kiMtu dUsaroM ke puNya se kaSTa kA anubhava svayaM karatA hai / aMga-rakSakoM ne cAroM ora se rAjA ko ghera liyA, maNi jala socane se rAjI kI vedanA naSTa ho gaI, deza ke aMta bhAga se madanavega ke rakSaka puruSa Ae aura unhoMne kahA, rAjan ! madanavega to adRSTa hokara kahIM bhAga gae / rAjA ne mana meM socA ki yaha to mere putra kA hI kAma thA / jAnatA huA bhI maiM dharmakArya se virata kyoM hU~ ? yadi bhoga meM Asakta jina-dharmAcaraNa ke vinA hI yadi mara gayA hotA, to maiM kisa gati ko prApta karatA? eka samaya sevA niyukta vidyAdhara ne Akara prArthanA kI ki kusumAkarodyAna meM citravega sUri Ae haiM, prasanna hokara use pAritoSika dekara aMta:pura sahita rAjA sUri ke pAsa Ae, tIna pradakSiNA karake natamastaka hokara sUri kI vaMdanA karake, bAda meM amaraketu muni kI bhI vaMdanA karake rAjA baiTha ge| saMsAra se udvega karAnevAlI, rAga-dveSAdi zatru kA nAza karanevAlI, saMvegakAriNI sUri kI dezanA sunakara saMvega meM Akara rAjA ne sUri se pUchA, bhagavan ? merA putra madanavega mere sAtha zatrutA kA AcaraNa karatA hai, abhI vaha kahA~ hai ? sUri ne kahA, rAjana? sunie, jo subaMdhujIva kAlabANa deva huA thA, jisane ApakA vidyAccheda kiyA thA, aura surasundarI ke apaharaNa ke samaya jo cyuta ho gayA thA, vanamahiSa hokara utpanna huA aura dAvAnala meM jalakara mara gayA, phira vaha kRmiyoM se bharI eka kuttI ke garbha se utpanna huA, pA~ca dina ke bAda usakI mAtA kuttI mara gaI, bhUkha se tar3apa-tar3apakara mara gyaa| usake bAda eka brAhmaNa ke yahA~ baila huA, kiMtu vaha galI thaa| sase taMga Akara brAhmaNa ne eka dhA~cI ke hAtha use beca diyA / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (224) vahA~ kolhU meM vahate-vahate kSINa hokara mara gayA aura himAlaya para sarpa hokara utpanna haa| Apa rAnI ke sAtha jaba praznottara meM lIna the, usI samaya usane kATa liyA, bAda meM Apake aMgarakSakoM ne use mAra DAlA, vahI madanavega hokara utpanna huaa| pUrvavaira se zocAgAra meM adRzya hokara usIne Apako mArane kA prayatna kiyA thA, kuMtadhArI aMgarakSakoM ke bhaya se viSThAkUpa meM gira par3A, aura viSThA khAkara bahuta dina taka rahA / viSThA dUra karanevAloM ne jaba dvAra kholA taba Apake bhaya se vaha nikalakara bhAga gyaa| azuddha AhAra grahaNa karane se use kuSTha ho gayA aura abhI vaha duHkhI hokara ghUmatA-phiratA hai, sUri ke vacana sunakara, virakta hokara rAjA ne surasundarI ke dUsare putra ko rAjya dekara, jina-bimboM kI pUjA karake, aneka dAna dekara vastrAdi se zramaNa-saMgha kA sanmAna karake zubhalagna meM aneka vidyAdharoM ke sAtha citravega sUri ke pAsa dIkSA le lI, surasundarI ne bhI vaira nimitta duHkha ko sunakara gaNinI kanakamAlA ke pAsa dIkSA le lii| isa prakAra pUrvokta tIna bahaneM aura tIna bhAI saba ke saba vratI bana ge| citragativAcaka ke pAsa sUtroM ko par3hakara citravega AcArya ke pAsa artha sunate hue kramaza: makaraketu sUtrArtha vizArada bana ge| makaraketu muni paMcavidha tulanA tathA tapabhAvanA se AtmabhAvana karake zmazAna meM pratimA dhAraNa karane lge| itane meM sUri vihAra karake cammApurI gae / aura makaraketu muni pratidina zmazAna meM pratimA dhAraNa karane lge| citragativAcaka ko vAcanA samaya meM pramAda se vikathA karate samaya sAdhuoM ke bIca se koI deva harakara le gyaa| muniyoM ne jAkara sUri se kahA, sUri ne upayoga meM Akara sabhI bAtoM ko jAnakara sAdhuoM Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (225) tathA pravatinI sahita sAdhvIyoM ko sambodhita karate hue kahA ki Apa loga vaira ko ekadama chor3a deM, jisa mohila jIva sumaMgala ko parabhava meM ruSTa hokara dhanapatijIva-deva ne vidyAharaNa karake mANusa parvata ke pAra chor3a diyA thaa| manuSya rahita jaMgala meM ghUmate samaya sarpa se daSTa hokara marakara vaha saMsAra meM paribhramaNa karatA hai, vahI siddhArthapura meM kanakavatI kA putra suratha huaa| kSayaroga se sugrIva rAjA ke marane para vaha rAjA huaa| pUrvakarma ke udaya hone para supratiSTha ne rAjya le liyaa| vahA~ se vaha campAnagarI meM AyA / mAtAmaha kIrtidharma rAjA ne use sau gA~va die| usakI anIti se kIrtidharma ke putra bhIma rAjA ne use nikAla diyA / jaMgala meM ghUmate hue bAlatapa karake, marakara jyotiSavAsI zanaizvara deva huA / pUrva vaira ko smaraNa karake yahA~ Akara unakA haraNa karake lavaNa samudra meM unheM pheMka diyaa| zubha pariNAma meM rahakara karmoM ko jalAkara bhavabhayamukta abhI ve aMtakRta kevalI bana ge| sUri ke vacana sunate hI sAdhu sAdhvI saba atyaMta saMvigna ho gae, itane meM zmazAna se amaraketu muni vahA~ Ae aura kahA, bhagavan ! guru kI AjJA se dhanadeva ke sAtha maiM sabere makaraketu muni ke pAsa gyaa| vahA~ unako nahIM dekhA, kiMtu jalatI citA ko dekhakara AyA hai, atyaMta saMvega meM Akara sUri ne kahA ki duHkha se pIr3ita ghUmatA huA madanavega yahA~ aayaa| zmazAna meM jAne para pitA ko pratimA dhAraNa kie dekhakara usane socA ki vairI ko mArakara abhI apane jIvana ko saphala karU~ itane meM eka gADIvAlA lakar3I se bharI gAr3I ko saMdhyA samaya vahA~ chor3akara baila lekara nagara meM A gayA / aMdhakAra hone para lakar3I se unheM DhaMkakara usane Aga lagA dii| avicala bhAva se zukla dhyAna se karmoM ko jalAkara ve bhagavAn aMtakRta kevalI ho gae ! Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (226) - isa prakAra sUri jaba bola rahe the, cAroM dhAtI. karmoM ke kSaya hone se unheM kevala jJAna utpanna ho gyaa| usI samaya zubha-bhAvanA meM rahate hae amaraketu muni-dhanadeva muni, kanakamAlA, kamalAvatI, surasundarI, priyaMgumaMjarI inako bhI kevala jJAna utpanna huA / devoM ne inakI mahimA kI, kAlakrama se ve nirvANa prApta ho ge| apane pApa se madanavega anaMta saMsAra meM paribhramaNa kregaa| isalie he bhavyajana ! Apa loga yatnapUrvaka mahAzatru rAga-dveSa kA tyAga kreN| 'surasundarIcariyaM' nAmaka yaha kathA samApta ho rahI hai| Apa loga bhakti se vItarAga jineMdra ko praNAma kareM ! . -- saMsAra-samudra meM DUbate hue jaMtuoM ke lie yAnapAtra samAna tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra ke ziSya sudharmA svAmI hue / unake bAda jaMbusvAmI, unake bAda prbhvsvaamii| isa prakAra sUriparaMparA meM jinezvara sUri atyaMta prasiddha hue| unake paTTa upAdhyAya allaka hue| unake ziSya atyaMta vidvAna vardhamAnasUri hue| unake do ziSya hue, jo mitra zatru ke lie samAna the| vizuddha dezanA meM pravINa, aneka kathAoM ke racayitA the| jina meM eka kA nAma jinezvara-sUri thaa| unake sahodara bhAI buddhisAgara-sUri the / jinake mukhAraviMda se nikalI vANI vidvAnoM ke citta ko anuraMjita karanevAlI thii| unake ziSya dhanezvaramuni ne yaha 'surasundarIcariyaM' nAmaka prAkRtabhASAmayI kathA kI racanA kI hai / caDDAvallipurI meM guru kI AjJA meM rata rahate hue unhoMne vikrama saMvat 1095 dazaso paMcAnabe meM isa graMtha ko saMpUrNa kiyaa| 'nirvANa vidhAna ' nAma solahavA~pariccheda samApta Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAnucaMdravijayajI kA sAhitya-sRjana gujarAtI: narmadAsuMdarI sAgaranAM motI saMskAra jyota :1 saskAra jyota :2 bAra parvanI kathA amama svAmI caritra : 1 amama svAmI caritra : 2 jaina mahAbhArata zrIpAla caritra hiMdI : saMpAdana kathA mauktika saMdeza surasuMdarI caritram vitarAga mahAdeva stotra siri sirivAla kahA aprakAzita-hiMdI marAThI: jaina mahAbhArata amama svAmI caritra - 1,2 bAraha parva kI kathA saMdeza kathA mauktika