Book Title: Stree Nirvan Kevalibhukti Prakarane Tika
Author(s): Shaktayanacharya, Jambuvijay
Publisher: Atmanand Jain Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001144/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAtmAnandajainagrantharatnamAlAyAH trinavatitama (93) ratnam / Acc.No-14118 yApanIyayatigrAmAgraNIbhadantazAkaTAyanAcAryaviracite svopajJavRttivibhUSite strInirvANa-kevalibhaktiprakaraNe sampAdakaH pUjyapAdAcAryamahArAjazrImadvijayasiddhisUrIzvarapaTTAlaMkArapUjyapAdAcAryamahArAjazrImadvijayameghasUrIzvaraziSyapUjyapAdamunirAjazrIbhuvanavijayAnAmantevAsI munijambUvijayaH 181.044 jammU-stro prakAzayitrI bhAvanagarasthA zrI jaina - AtmAnanda sabhA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAtmAnandajainagrantharatnamAlAyAH trinavatitamaM (93) rtnmaa| yApanIyayatigrAmAgraNIbhadantazAkaTAyanAcAryaviracite svopajJavRttivibhUSite strInirvANa-kevalibhuktiprakaraNe sampAdaka: pUjyapAdAcAryamahArAjazrImadvijayasiddhisUrIzvarapaTTAlaMkArapUjyapAdAcAryamahArAjazrImadvijayameghasUrIzvaraziSyapUjyapAdamunirAjazrIbhuvanavijayAnAmantevAsI munijambUvijayaH prakAzayitrI bhAvanagarasthA zrI jaina AtmAnanda sabhA Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka zrI khImacaMda cAMpazI zAha pramukha zrI jaina mAtmAnanda sabhA bhAvanagara prata 500 mUlya 6 ru0 vi0 saM0 2030 vIrani0 2500 AtmasaM0 78 I0 1974 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramapUjya AgamaprabhAkara zrutazIlavAridhi munirAja zrI puNyavijayajI mahArAja [vi. saM. 1952 -vi. saM. 2027 ] Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNam AgamaprabhAkarANAm AjIvanaM vivivazAstrasaMzodhakAnAm anekajJAnabhAnDAgArodvArakANAm utAracetasA munirAjamotinapanImahArAjAnAM ' karakamala taSAmitvaM preraNayopahagayA ca sampannamenaM granthaM . niramAyo anyatvaM kRtakRtyatvaM cAmumati muktijavInupaviNyAtakAsI mubhijambUvijaya Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNa AgamaprabhAkara, AjIvana vividhazAstronA saMzodhaka, aneka jJAnabhaMDAranA uddhA, udAratA, munirAjazrI puNyavijyajI mahArAjanA karakamalamAM teozrInI preraNA tathA upabRhaNAthI saMpAdita thayelA A graMthane samarpita karatAM dhanyatA ane tyatA anubhavuM chuM, - munirAjyazrI bhuvanavijyAntavAsI muni jaimUvijaya. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukrama: sandarbhagrantha sUciH saketasUcizca prakAzakIya nivedana pU0 paM0 zrInemavijayagaNi paricaya pU0 pravartinI sAdhvIjI zrI dAnazrIjI paricaya prastAvanA [saMskRta] , [gujarAtI] strInirvANaprakaraNam [ mUlamAtram | kevalibhuktiprakaraNam [." ] ..., strInirvANaprakaraNam [svopajJaTIkAyutam ] kevalibhuktiprakaraNam [ " ] prathamaM pariziSTam [strInirvANaprakaraNakArikA : ] dvitIyaM pariziSTam [uddhRtAH strInirvANacarcAH] lalitavistarAntargatA strInirvANacarcA .. sanmativRttyantargatA strInirvANacarcA uttarAdhyayanabRhadvRtyantargatA strInirvANacarcA nyAyAvatAravAtikavRttyantargatA strInirvANacarcA, yogazAstravRttyantargatA strInirvANacarcA prajJApanAvRttyantargatA strInirvANacarcA ratnAkarAvatArikAntargatA strInirvANacarcA nyAyakumudacandrAntargataH strInirvANapUrvapakSa : kevalibhuktiprakaraNapariziSTam [uddhRtAH kevalibhukticarcAH sUtrakRtAGgavRttyantargatA kevalibhukticarcA sanmativRttyantargatA kevalibhukticarcA syAdvAdaratnAkarAntargatA kevalibhukticarcA nyAyakumudacandrAntargataH kevalibhuktipUrvapakSa : strInirvANaprakaraNasya kArikANAmakArAdikramaH kevalibhuktiprakaraNasya kArikANAmakArAdikramaH saTIkayoH strInirvANa-kevalibhuktiprakaraNayoruddhatA: pAThAH viziSTAH zabdAH zuddhipatrakam 19 1-7 9-12 13-38 39-52 53-57 58-84 58-60 60-64 64-71 71-74 74-75 75-78 78-81 82-84 85-100 85-88 89-93 93-98 98-100 102 102-103 104-106 107-108 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandarbhagranthasUciH saDaketasUcizca pranthanAmAni uttarAdhyayanasUtra-bRhadvRtti opani0 = opaniyukti cauppannamahApurisacariyaM jIvasamAsa prakAzakasaMsthAvikam devacaMda lAlabAI pustakosAraphaMDa, surata Agamodayasamiti, surata prAkRta TeSTa sosAyaTI jaina sAhitya aura itihAsa jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2, aMka 4 pariziSTa] [lekhaka - nAthUrAma premI] hIndI grantha ratnAkara kAryAlaya, hIrAbAga, bambaI IsvIsana 1924 punA devacaMda lAlabhAI jaina pustakobAra phaMDa, surata tattvArtha tattvArthabhASya tattvArtharAjavAtika dazava0=dazavakAlikasUtra bhAratIyajJAnapITha, kAzI Agamodaya samiti, surata sanmati jJAnapITha, mAgarA mANikyacaMdra divambara jaina granthamAlA siMghI jaina prathamAlA nandIsUtravRtti [malayagiriviracita] nizISabhASya nyAyakumudacandra nyAvAvatAravAtikavRtti paJcasaM0 = paJcasaGgraha [digambara] pA0=pANinivyAkaraNam prajJApanAsUtravRtti [malayagiriviracitA] pramANanayatattvAloka pramANavA0pramANavArtikam Agamodaya samiti, surata bauddha bhAratI, vArANasI pravaca0-pravacanasAraH " tattvadIpikAvRtti prazama0 = prazamaratiprakaraNam bRhaTTippaNikA [jaina sAhitya saMzodhaka, khaMDa 1 aMka 2] bRhatkalpasUtra bhASya " TIkA bRhatsaMgrahaNI [jinabhadragaNikSamAzramaNaviracitA], IsvIsana 1925, punA jaina AtmAnanda sabhA, bhAvanagara jaina AtmAnada sabhA, bhAvanagara Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI ArAdhanA svAmI devendrakIrti digambara jaina granthamAlA kAraMjA, varADa mUlAcAra mUlArAdhanA svAmI devendrakIrti digambara jaina granthamAlA kAraMjA, varADa yogazAstra-svopanavRtti jainadharmaprasArakasabhA, bhAvanagara malitavistarA divyadarzana sAhitya samiti, amadAbAda ratnAkarAvatArikA lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmandira, amadAbAda vAkyapa0 = vAkyapadIya vizeSAvazyakabhAjya-svopazaTIkAsahita lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmandira, amadAbAda zAkaTAyanavyAkaraNa bhAratIya jJAnapITha, kAzI, 1973 10 munaSaDdarzanasamuccayaguNaratnasUriviracitaTIkA, bhAratIyajJAnapITha kAzI sanmatitarkavRtti [abhayadevasUriviracita ] mujarAta purAtattva mandira, amadAbAda R- siDahemazammAnuzAsanam [hemacandrasUriviracitaM vyAkaraNam ], Arhatamata prabhAkara kAryAlaya, punA .. u0% uddezaH tu0 = tulanA paM0-paktiH pR0 = pRSTham sU0% sUtram Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakanuM nivedana jANItA zAkaTAyana vyAkaraNanA racayitA zrI zAkaTAyanAcArye racela "strInirvANaprakaraNa tathA kevalibhukita" e be prakaraNIne samAvato A zAstrIya graMtha amArI "zrI AtmAnaMda jaina graMtharatnamAlA"nA 93mAM graMtha tarIke pragaTa karatAM amane AnaMda thAya che. - zvetAmbara jaina saMgha ane digaMbara jaina saMgha vacce je keTalIka mAnyatAo ke je keTalAka siddhAMtonI bAbatamAM matabheda pravarte che, temAM "strIne mokSa maLe ke nahI" ane "kevaLajJAnI kavaLAhAra kare ke nahIM" - e baMne bAbatono paNa samAveka thAya che. zvetAmbaro strInA mokSano ane kevaLajJAnInA kavaLAhArano - e banne bAbatono svIkAra kare che, tyAre digaMbaro e baMne bAbatono inakAra kare che. A kAraNe baMne saMghonA siddhAMtagraMtho ke dharmazAstromAM A baMne bobatonI carcA karavAmAM AvI hoya e svAbhAvika. zrI zAkaTAyanAcArya viracita A graMtharatna zvetAmbara mAnyatAnuM samarthana ane digaMbara mAnyatAnuM nirasana kare che. zrI zAkaTAyanAcArya na zvetAmbara saMghanA hatA, na digaMbara saMghanA; paNa teo yApanIya saMghanA hatA. ene teo vikramanI navamI-dasamI sadImAM thaI gayA. A yApanIya saMghe zvetAmbara ane digaMbara e baMne saMghonI amuka amuka mAnyatAono svIkAra karyo hato. ane strImukita ane kevalibhukitanI bAbatamAM e zvetAmbara saMghane mAnya valaNa dharAvato hato, e vAta A graMtha uparathI paNa sunizcitapaNe jANI zakAya che. Aje to yApanIya saMgha nAmazeSa banIne ItihAsa ke purAtattvano viSaya banI gayo che. A to A graMthanA kartA ane graMthanA viSaya aMge keTalIka bahu sAmAnya vAta thaI; ane e aMge vizeSa kahevAno amAro adhikAra paNa na kahevAya. A graMthanA vidvAna saMpAdaka paramapUjya munirAja zrI jaMbUvijayajI mahArAje, potAnI abhyAsapUrNa, AdhArabhUta ane mAhitIsabhara prastAvanAmAM graMtha ane graMthakAra aMge vigate carcA-vicAraNA karI che, sAthe sAthe bIjI paNa keTalIka AnuSaMgika bAbatonI emAM samAveza karyo che, eTale vidvAno, abhyAsIo ane jijJAsuone emAMthI A aMgenI pUrepUrI mAhitI maLI rahe ema che. vizeSa AnaMdanI vAta to e che ke teozrIe A prastAvanAmAM vizeSa vistArathI gujarAtI bhASAmAM ane kaMIka saMkSepathI saMskRta bhASAmAM - ema cAlu lokabhASAmAM ane prAcIna zAstrabhASAmAM -e rIte bane bhASAmAM lakhI che. AthI teonI vidvattA ane saMzodhanadRSTino lAbha, saMskRtabhASA nahIM jANanAra jijJAsuvargane paNa amuka pramANamAM maLI zakaze. A A prathA eka upayogI ane anukaraNIya prathA che. potAnI jIvanasAdhanA, jJAnasAdhanA ane zAstrasaMzodhananI anekavidha pravRttio vacce, A graMthanuM saMzodhana-saMpAdana karavA jevA jaTila ane zramasAdhya kAryanI javAbadArI paramapUjya munivarya zrI jaMbUvijyajI mahArAje, amArA parama upakArI gurudeva svargastha pUjyapAda AgamaprabhAkara, zrutazIlavAridhi munipravara zrI puNyavijyajI mahArAja sAhebanA anurodhathI svIkArI hatI. teozrIe potAnI A javAbadArI kevI sAMgopAMga pAra utArI che, enI sAkSI A graMtha pote ja pUre che, eTale e aMge amAre vizeSa kahevApaNuM rahetuM nathI. A graMthanA saMpAdana mATe ATalI badhI jahemata uThAvavA badala ane amArI sabhA pratye AvI mamatA batAvavA badala ame teozrIno aMta:karaNathI khUba khUba upakAra mAnIe chIe. ame upara sUcavyuM tema, A graMthanA prakAzananA preraka pUjyapAda munivaryazrI puNyavijayajI mahArAja hatA. teozrI to amArI sabhAnA prANa ane sarvasva hatA; ane sabhAnA eka eka kArya upara teozrInI pavitra smRti aMkita thayelI che. A graMthanA prakAzana mATenI Arthika sahAya svargastha paramapUjya anuyogAcArya paMnyAsajI mahArAja zrI nemavijayajI mahArAja temaja pUjya paMnyAsazrI caMdanavijayajI mahArAjanI preraNAthI sabhAne maLI che. A sahAya potAnAM sAMsArika bhaginI - sAdhvIjI mahArAja svargastha pravartinI zrI dAnazrIjI mahArAjanA zreyanimitte anuyogAcArya paM. zrI nemavijayajI mahArAje apAvI hatI. Aje jyAre A graMtha chapAIne pragaTa thaI rahyo che tyAre pUjyapAda puNyavijayajI mahArAja tathA pUjya paMnyAsa zrI nemavijayajI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAja- e baMne pUjya puruSo videha thayA che, e vAtanI noMdha letA ame gherA viSAda ane du:khanI lAgaNI anubhavIe chIe; ane e baMne pUjya pratye amArI UMDI kRtajJatAnI lAgaNI darzAvIne e baMne dharmapuruSone ame bhAvapUrvaka vaMdanA karIe chIe. - sva. pUjya pravartinI sAdhvIjI mahArAja zrI dAnazrIjI mahArAjanI puNyasmRti nimitte pragaTa thatA A graMtha mATe amane nIce mujaba sahAya maLI che : 1000- paramapUjya anuyogAcArya paMnyAsa zrI nemavijyajI mahArAjanI preraNAthI sAdhvI samudAyanA upadezathI. 1000/- zrI AtmAnaMda jaina upAzraya zrIsaMgha, vaDodarA. 107 - pUjya sAdhvIjI zrI mRgAvatIzrIjI mahArAjanI preraNAthI zrIsaMgha, dilhI. 501/- - pUjya pravartinI sAdhvIjI zrI damayaMtizrIjI mahArAjanI preraNAthI zrIsaMgha, jayapura. 300/- pUjya sAdhvIjI zrIkusumazrIjI mahArAjanI preraNAthI zrI zrAvikAsaMgha, DabhoI. 201/- parama pUjya paMnyAsajI mahArAja zrI caMdanavijayajI gaNinI preraNAthI zeThazrI phUlacaMdabhAI zAmajI, muMbaI. 101/- pUjya sAdhvIjI zrI vidyAzrIjI mahArAjanI preraNAthI zrIsaMgha, varateja. 101/- zeTha zrI bhIkhamacaMdajI phojamalajI, vaDodarA. 200/- kapaDavaMjanA pUjya sAdhvIjI zrI bhadrAzrIjI mahArAja AdinA upadezathI zrI mANeka zeThANInA zrAvikA upAzrayanA zrAvikA saMgha taraphathI. 4404 - A graMthanA prakAzanamAM ATalI rakama uparAMta je kaMI vadhu kharca thAya te, vaDodarAnA zrI AtmAnaMda jaina upAzrayanA zrIsaMgha taraphathI maLI rahevAnuM che. A sahAya mATe preraNA-upadeza ApanAra sau munivaro tathA sAdhvIjI mahArAjono tema ja sahAya ApanAra zrIsaMgho tathA mahAnubhAvono ame hArdika AbhAra mAnIe chIe. AvI udAra sahAya maLavAne kAraNe ja A pustakanI kiMmata paDatara kiMmatathI paNa ghaNI ochI ame rAkhI zakyA chIe. aneka mudraNakAryonA bharAvA vacce amadAvAdanA suprasiddha presa navajIvana mudraNAlaye A graMthanuM sughaDa mudraNakArya karI ApyuM che. bhAI ramezacaMdra da. mAlavaNiyAe graMthanAM prapho vAMcI ApavAnI javAbadArI saMbhALI che. ane graMtha zuddha chapAya e mATe paMDita zrI dalasukhabhAI mAlavaNiyAe purato sahakAra Apyo che tema ja A graMtha chapAvavA temaja tene lagatI ghaNI vyavasthA karavAmAM zrI ratibhAI dIpacaMda desAI sArI rIte sahAyabhUta thayA che. A badhAno ame AbhAra mAnIe chIe. zrI jaina AtmAnaMda rAbhA, bhAvanagara Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A prAcIna graMtharatnanA prakAzananA preraka pUjya anugAcArya paMnyAsa zrI nemavijayajI gaNi potAnA saMsArI nAnAM bahena svargastha sAdhvIjI zrI dAnazrIjI mahArAjanA zreyArthe paramapUjya paMnyAsajI mahArAja ayogAcArya zrI nemavijayajI gaNie, pUrvAcArya zrI zAkaTAnAcArye racela A graMtharatna mATe pUrI sahAya meLavI ApI hatI. ane A graMthanuM chApakAma teonI hayAtImAM ja zarU thayuM hatuM. paNa A graMtha pUro chapAIne prakAzita thAya te pahelAM ja, kamanasIbe, teozrIno svargavAsa thayo; eTale amArA upakArI e munibhagavaMtano saMkSipta paricaya ahIM ApI teone ame amArI zraddhAMjali arpaNa karIe chIe. gujarAtanA phaLadrupa carotara vibhAganuM dharmaparAyaNa nAra gAma teonuM vatana. vi. saM. 1936nA kArataka sudI 10nA roja teono janma. pitAnuM nAma mULajIbhAI. mAtAnuM nAma haribAI. jJAti pATIdAra. emanuM potAnuM nAma nAthAbhAI. emanA moTA bhAInuM nAma umedabhAI. teo emanAthI 3 varasa moTA hatA. emanAM bahenanuM nAma jhaverabahena. e uMmaramAM nAthAbhAI karatAM traNa varasa nAnAM. emanA vaDIla kAkA te hAthIbhAI. AkhuM kuTuMba jaina dharmamAM AsthAvALuM. - kAkA hAthIbhAI gharamAMya tyAgI-vairAgInI jema rahetA. ekavAra emanuM mana saMsAra uparathI UThI gayuM. ane vi. saM. 1956nA mauna ekAdazI (mAgasara sudI 11)nA parvadivase, teoe uttara gujarAtanA vijApura gAmamAM, AcArya mahArAja zrI vijayakamalasurIzvarajI (paMjAbI) pAse dIkSA lIdhI. teonuM nAma rAkhyuM hatuM muni hiMmatavijayajI. nAthAbhAInAM lagna to sonAbahena sAthe thayelAM. bIjI bAju jhaverabahenane paNa paraNAvavAmAM AvyAM hatAM. paNa nAthAbhAI ane emanAM bahena jhaverabahena - baMnenA AtmA saMsAranA raMge nahIM paNa vairAgyanA raMge raMgAyelA hatA. eTale saMsArano tyAga karavAno samaya pAke eTalI ja vAra hatI. ane evo samaya paNa AvI pahoMcyo nAthAbhAInA kAkA hAthIbhAI muni hiMmatavijyajI banIne, dIkSA pachI tarata ja, nAra gAme padhAryA. nAthAbhAInAM vairAgI manane jANe managamato avasara maLI gayo. tyAgI banelA kAkA - muni hiMmatavijayajIno saMga ane upadeza nAthAbhAInA manamAM vasI gayo. ane emaNe peTalAda gAmanI pAsenA kheDAsA pIpalI gAme vi.saM. 1956nA mahA sudI pAMcama (vasaMta paMcamI)nA roja AcArya mahArAjazrI vijayakamalasUri (paMjAbI) pAse dIkSA lIdhI. teonuM nAma muni nemavijaya rAkhavAmAM AvyuM, ane teo AcArya mahArAjanA ziSya banyA. jhaverabahena potAnA bhAI ane sonAbahena potAnA pati nAthAbhAInuM nemavijayajI rUpe parivartana thayeluM joIne e baMne naNaMda-bhojAie paNa saMsArano tyAga karavAno saMkalpa karyo. ane sArA kAmamAM so vidana e kahevata mujaba potAnA A puNya saMkalpano amala karavA e ja vi.saM. 1956nA varSamAM, vaizAkha sudI chaThThanA roja paMjAbamAM, hoziyArapura mukAme, AcAryazrI vijyavallabhasUrijI mahArAja pAse, te kALanA zAsana prabhAvaka sAdhvIjI zrI devazrIjInA ziSyAo tarIke dIkSA lIdhI. jhaverabahenanuM nAma dAnazrIjI ane sonAbahenanuM nAma dayAzrIjI rAkhyuM. A dAna-dayAnI joDI, te kALe, saMyama pAlanane mATe preraNA pAmavA mATe kahevata rUpa banI gaI hatI. dave dIvo peTAya ema tyAga dvArA tyAgane vadhAravAnI A prakriyA hajIya AgaLa vadhI. muni nemavijayajInA moTAbhAI nAra gAmamAM rahetA hatA te mahArAjazrIne vaMdana karavA vaDodarA AvyA hatA. zrI nemavijyajI mahArAje emane pratibodha karIne vizeSa jAgrata karyA ane vi.saM. 1956nA aSADa sudI 11nA roja vaDodarAmAM teoe AcAryazrI vijayakamalasUri (paMjAbI) pAse dIkSA lIdhI. teonuM nAma muni uttamavijayajI rAkhIne emane emanA kAkA-sAdhu munizrI hiMmatavijyajInA ziSya banAvavAmAM AvyA. potAnA moTI uMmaranA jeThane temaja potAnA be putro, potAnI putrI ane potAnI putravadhu- ema potAnA gharanI bIjI cAra vyakitaone, yauvanamAM Daga mAMDatI sAva nAnI umare ghara saMsArano tyAga karatAM joIne konuM aMtara dravI na UThe? A badhA Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramapUjya anuyogAcArya paMnyAsajI mahArAja zrI nemavijayajI gaNi [vi. saM. 1936 -vi. saM. 2029] Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAgI AtmAonA tyAgano raMga nAthAbhAInAM mAtuzrI haribAInA aMtarane paNa sparzI gayo. ane emaNe vi.saM. 1957mAM, paMjAbanA paTTI gAmamAM, AcArya zrI vijyavallabhasUrijI pAse dIkSA lIdhI. emanuM nAma kSamAzrIjI rAkhIne emane sAdhvIjI zrI devazrIjInAM ziSyA jAhera karavAmAM AvyAM. A kaTuMbano saMyama - vairAgyano raMga paNa koI ajaba ane mAna mukAve evo hato. eka ja varSamAM eka ja gharanI cha vyakitao saMsArano tyAga karI, tyAgI banIne cAlI nIkaLI hatI! | munizrI nemavijayajInuM mana to tyAga-vairAgyane ja jhaMkhatuM hatuM eTale e to zAstravacanamAM ane saMyamapAlanamAM ekAgra banI gayA. sAdhudharmanA vrato ane niyamonuM apramattabhAve pAlana karavuM, ane bAkIno vakhata svAdhyAyamAM - adhyayanamAM vitAvavo; na koInI niMdA-kUthalImAM paDavuM ke na rAga-dveSanI pariNatine vega maLe evuM kaMI karavuM. are, teone ziSyo vadhAravAno moha paNa eTalo ocho hato ke, 73 varSa jeTalA sudIrdha dIkSA paryAyamAM potAnA ziSya tarIke mAtra traNa mahAnubhavone ja dIkSA ApI hatI. emAMnAM mAtra paMnyAsa zrI caMdanavijayajI gaNi atyAre hayAta che; ane emaNe vi.saM. 1984thI te vi.saM. 2020 sudhI lAMbA vakhata sudhI potAnA guruvaryanI niSThAthI bhakita karIne potAnA sAdhujIvanane saphaLa banAvyuM che. bAkI eka anuyogAcArya tarIke, bIjAnAM ziSya-ziSyA bananAra aneka vyakitaone teoe dIkSAo ApI hatI. zrI nemavijayajI mahArAje gujarAta, saurASTra, rAjasthAna, mALavA, bihAra Adi pradezomAM vicarIne tIrthayAtrAo karavA sAthe dharmanI prabhAvanA karI hatI. saMskRta, prAkRta bhASA ane nyAya vagere viSayono teoe abhyAsa karyo hato. teono svabhAva nijAnaMdamAM masta, prasanna ane zAstravAcanamAM lIna rahevAno hato. kALa karyo tyAM sudhI teo koIka ne koIka dharmagraMthanuM vAcana karatA ja rahyA hatA. A rIte teonI pariNati cheka chellI ghaDI sudhI svastha ane nirmaLa rahI zakI hatI. potAnA gurudevanA kALadharma pachI teoe potAnA samudAyanA vaDA tarIke AcArya mahArAjazrI vijayavallabhasUrijI mahArAjanI nizrA svIkArI hatI. vi.saM. 1986nA mAgasara sudI pAMcame pATaNamAM teone gaNipada ane e ja varSamAM caitra vadI pAMcame caMtrANA tIrthamAM paMnyAsapada ApavAmAM AvyuM hatuM. teoe rAjasthAnamAM pahelavahelA upadhAna tapanI ArAdhanA karAvI hatI; ane emAM kharataragacchanAM bahenoe paNa bhAga lIdho hato. e ja rIte pATaNamAM paNa, pravartaka zrI kAMtivijayajI mahArAjanI nizrAmAM, upadhAna tapa karAvyuM hatuM. potAnA zarIranI asvasthatA ane vRddhAvasthAne kAraNe paMnyAsazrI nemavijayajI mahArAja, chalAM dasa varSathI, vaDodarAmAM sthiratA karIne rahyA hatA. vi.saM. 2020nuM comAsu AcArya vijayasamudrasUrijI mahArAja Adi 16 sAdhubhagavaMto ane emanI AjJAmAM rahenAra 47 sAdhvIjI mahArAja vaDodarAmAM comAsu rahyAM hatAM. vayovRddha manuvaryazrI nemavijayajIne mATe potAnI chellI avasthAmAM e yoga bahu AvakAradAyaka ane ahalAdakArI thaI gayo. vi.saM. 2029nA Aso sudI 8nA roja mahArAjajInI yata vadhAre bagaDI. ane ATalA vizALa sAdhu-sAdhvI samudAya tathA vaDodarAnA bhAvika saMghanI hAjarImAM, dharma zravaNa karatAM karatAM ane nirdhAmaNAnI bhAvanA bhAvatAM bhAvatAM, Aso sudI 11nA roja savAranA pAMca vAgatAM,paMnyAsa zrI nemavijayajI mahArAja svarge sIdhAvI gayA! vaDodarAnA zrIsaMghe emanA pavitra jIvanane anurUpa emane aMtima mAna ApavA bhavya smazAna yAtrA kADhI hatI. smazAnayAtrAmAM jaina-jainetara janatAe moTI saMkhyAmAM hAjarI ApI hatI ane e vakhate upaja paNa ghaNI sArI thaI hatI. ane pachI guNAnuvAda sabhAmAM caturvidha zrIsaMgha, AcArya mahArAja zrI vijyasamudrasUrijI mahArAjanA sAMnidhyamAM, bhAvabharI aMjali ApI hatI. teonA zreyanimitte vaDodarAmAM aSTottarI zAMti snAtra sahita aThThAI mahotsava karavAmAM Avyo hato, bIjAM paNa sakata karavAmAM AvyAM hatAM ane jayapura vagere sthAnomAM occhava karavAmAM AvyA hatA. e vayovRddha ane cAritravRddha munivarane ame bhAvapUrvaka vaMdanA karIe chIe, , prakAzaka Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjya pravatinI sAdhvIjI zrI dAnazrIjI mahArAja dakSiNa gujarAtano naMdanavana jevo raLiyAmaNo ane phaLadrupa pradeza carotara. e carotara pradezanuM eka gAma te nAra. A gAmanI vizeSatA e che ke e dharmanAM raMge khUba raMgAyeluM che. ane pATIdAra komanAM bhAIo-baheno paNa jaina dharma upara AsthA dharAve che ane dharmanAM vrato ane niyamonuM ullAsathI pAlana kare che. A gAmanAM aneka bhAIo-baheno dIkSA laIne tyAga mArganA puNya pravAsI banyA che ane tyAM zrImada rAjacaMdrano Azrama sthapAyo che, e bInA paNa enA dharmAnurAganI sAkSI pUre che. nAra gAmamAM paTela nAgaradAsa lAladAsanuM kuTuMba jainadharma pALatuM hatuM. e kuTuMbamAM vi. saM. 1939nA phAgaNa sudi 8nA roja eka putrIno janma thayo. enA pitAnuM nAma mULajIbhAI ane mAtAnuM nAma haribAI. dIkarInuM nAma jhaverabahena. enuM rUpa paNa jhaverAta jevuM ane teja paNa jhaverAta jevuM. buddhi paNa evI ja tejasvI : bhaNavAmAM pahele naMbara pAsa thAya! jhaverabahena paraNAvavA lAyaka thayAM eTale pitAe emanAM lagna karyA. mULajIbhAIe lagna sArI rIte ujavyAM ane kariyAvara paNa sAro Apyo. paNa A to paTela koma! kanyA karatAM kariyAvarane vadhAre mahattva Ape. vevAIne eTalA kariyAvarathI saMtoSa na thayo; eTale lagna thavA chatAM jhaverabahenane sAsare javAnuM na thayuM. keTalAka vakhata pachI vevAIne potAnI bhUla samajAI ane emaNe jhaverabahenane potAne tyAM mokalI ApavA mULajIbhAIne kahevarAvyuM. paNa bhavitavyatA kaMIka judI ja hatI. jhaverabahene saMsArIone mATe ApattirUpa gaNAtI A ghaTanAne iSTa ane potAnA mATe hitakArI gaNIne manomana nakkI karI lIdhuM hatuM ke saryuM have sAsare javAthI! have to tIrthakara bhagavAne batAvelA saMyama-vairAgyanA tyAga mArganuM ane dharmanuM zaraNa laIne jIvanane pavitra banAvavAno prayatna karavo. manamAM A saMkalpa dRDha banI gayo hato, ane jhaverabahenane haMmezAM enA ja vicAro AvatA rahetA hatA. eTale pachI sAsare jaIne gharasaMsAra zarU karavAnI to vAta ja kyAM rahI? e badhuM emane narI jaMjALa jevuM akAruM lAgatuM hatuM. evAmAM emanA pitAjI vIsasthAnaka padanA cAritra padanI oLInI ArAdhanA karatAM karatAM bImAra thaI gayA. vIza sthAnakanI vidhine mATe derAsaramAM khamAsaNAM detAM detAM emane peTamAM ekAeka dukhAvo UpaDyo. kuTuMbIjanoe emanI banatI badhI sAravAra karI paNa teo sAjA na thayA. maraNa pathArIe paNa mULajIbhAIne potAnI putrInA bhAvInI ciMtA satAvyA karatI hatI. catura jhaverabahena pitAjInA manane pArakhI gayAM. emaNe kahyuM : Apane mArI ciMtA karavAnI jarUra nathI. Ape ApelA dharmasaMskAro jarUra mArA bhaviSyane sudhAraze. huM have mArI jAtane dharmane caraNe soMpI devAnI chuM. pachI citA kevI? mATe Apa svastha rahezo ane manamAM bhagavAnanuM ja dhyAna rAkhazo. zANI dharmazIla putrInI vAta sAMbhaLyA pachI mULajIbhAIe zAMtithI deha choDyo! mULajIbhAIno svargavAsa jhaverabahenane saMsAranI asAratAno ane jIvananI kSaNabhaMguratAno vizeSa khyAla ApI rahyo. jhaverabahenanuM mana saMsArano tyAga karavA vadhu utsuka banI gayuM. jhaverabahenanA kAkA hAthIbhAI ane bhAI nAthAbhAI paNa bahu dharmazraddhALu hatA. hAthIbhAIe vi. sa. 1956nA mAgasara sudi 11nA roja (mauna agiyArazanA parva dina) vIjApuramAM AcAryazrI vijyakamalasUrijI mahArAja(paMjAbI)nA ziSya tarIke dIkSA lIdhI. emanuM nAma muni hiMmatavijayajI rAkhavAmAM AvyuM. kAkAnI tyAga bhAvanAnI asara tarata ja bhatrIjA nAthAbhAInA mana upara thaI. ane emaNe, kAkAnI dIkSA pachI be mahinA karatAM paNa ochA samaya bAda. vi. sa. 1956nA mahA sudi 5 (vasaMta paMcamI)nA roja peTalAda pAse Avela kheDAsA pIpalI gAmamAM, lagna thayela hovA chatAM, vIsa ja varSanI bhara yuvAnavaye, AcArya zrI vijyakamalarijI (paMjAbI)nA ziSya tarIke dIkSA lIdhI. emanuM nAma muni nemavijyajI rAkhavAmAM AvyuM. (emano vizeSa paricaya bIje Apyo che.) nAthAbhAInI patnInuM nAma sonAbAI hatuM. sonAbAInA patie dIkSA lIdhI ane jhaverabahena paraNIne sAsare ja na gayAM, eTale bhojAI ane naNaMda baMne sahajapaNe samadukhiyAM banI gayAM. baMnenAM hRdayamaMdiramAM dharmabhAvanAno vAsa hato. eTale koIne Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RA paramapUjya pravartinI sAdhvIjI zrI dAnazrIjI mahArAja [vi. saM. 1939-vi. saM. 2006] Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 potAne saMsAranuM sukha bhogavavA na maLyAno aphasosa na hato. baMnenAM aMtara dharmaArAdhanAnI potAne vizeSa mokaLAza maLyAnI nirAMta anubhavI rahyAM. baMnee dIkSA levAno nizcaya karyo. ane potAnA A nizcayane saphaLa banAvavA, munirAjazrI nemavijyajInI preraNAthI. teo cheka paMjAbamAM hoziyArapuramAM birAjatA AcArya zrI vijyavallabhasUrijI (te samaye muni zrI vallabhavijyajI) mahArAja pAse pahoMcI gayAM. ane je varSamAM zrI hAthIbhAI tathA nAthAbhAIe dIkSA lIdhI hatI te ja vi. sa. 1956nI sAlamAM vaizAkha sudi 6nA roja AcAryazrInA hAthe dIkSA aMgIkAra karI. baMnene sAdhvIzrI devazrIjI mahArAjanAM ziSyA banAvavAmAM AvyAM. jhaverabahenanuM nAma sAdhvI dAnazrIjI ane sonAbAInuM nAma sAdhvI dayAzrIjI rAkhavAmAM AvyuM. jJAna-cAritranI ArAdhanA ane saMyamanI sAdhanA mATe A dAnazrIjI-dayAzrIjInI joDI Adarza lekhAvA lAgI. A pachI thoDA ja divasa bAda jhaverabahenanA moTA bhAI umedabhAIe tevIsa varSanI yuvAna vaye potAnA kAkA-gurU munizrI himatavijyajInA ziSya tarIke dIkSA lIdhI. emanuM nAma rAkhyuM munizrI uttamavijyajI. potAnAM ATalAM badhAM saMtAno ane kaTuMbIonA vairAgyanI bhAvanA jhaverabahenanA mAtuzrI haribAInA manane sparzI gaI. ane teoe paNa, paMjAbamAM paTTIgAme vi. sa. 1957mAM AcArya zrI vijyavallabhasUrijI mahArAjanA hAthe dIkSA lIdhI. teonuM nAma sAdhvI zrI kSamAzrIjI rAkhIne emane sAdhvIjI zrIdevIzrInA ziSyA banAvavAmAM AvyAM. ekAda varSathIye ochA samayamAM je kuTuMbanAM traNa puruSo ane traNa mahilAo dIkSA le e kuTuMbanI dharma prIti kevI utkaTa hovI joIe! vi. sa. 1956nI sAla to gujarAtamAM 'chappaniyA dukALa" tarIke badanAma thayelI hatI; paNa zrI mULajIbhAInA kuTuMbane mATe e keTalo moTo dharmano phAla ApI gaI! dIkSA lIdhA pachI sAdhvIjIzrI dAnazrInuM AMtarika teja ane khamIrane vikasavAnI jANe mokaLAza maLI gaI. teo jJAna ane dharmakriyAnI sAdhanAmAM ekAgra banI gayAM. ane e rIte saMyamayAtrAnuM nirmaLapaNe pAlana karatAM emaNe potAnAM gurUNIjI mahArAjanA sAMnidhyamAM cha comAsAM paMjAbamAM judAM judAM sthAnomAM karyAM. sAtamuM comAsuM bIkAneramAM karIne bahenomAM khUba dharmajAgRti karI. munirAja zrI lalitavijyajI (pachI A.zrI vijyalalitasUrijI) pAse kalpasUtranAM vyAkhyAno dhAryA ane kocara kuTuMbanA raMbhAbahenane dIkSA ApI, emanuM nAma sAdhvI ratnazrI rAkhyuM. A teonAM prathama ziSyA thayAM. pachI rAjasthAnanA kaLAnAM dhAma samAM AbU vagere tIrthonI yAtrA karIne teoe gujarAta tarapha vihAra karyo. ane gujarAtanAM tIrthonAM darzana karIne teo girirAja zrI zatruMjya mahAtIrthanI yAtrA mATe pAlItANAM pahoMcyAM. anaMta jIvonA siddhisthAnarUpa A tIrthanI yAtrA karIne teono dharmamaya AtmA apUrva ullAsa anubhavI rahyo. teoe AThamuM comAsuM siddhagirimAM ja karyuM comAsuM UtaratAM sAdhvIjI zrI dAnazrIjI bhAvanagara gayAM. bhAvanagaramAM zAMtimUrti muniratna zrI haMsavijyajI mahArAjanA darzana ane paricayano lAbha laI teo vaDodarA gayAM. navamuM comAsuM vaDodarAmAM karI bahenomAM khUba dharmajAgRti karI. sAdhvIjIne jJAnopAsanA tarapha vizeSa anurAga hato eTale potAnI zAstrAbhyAsanI bhAvanAne pUrI karavA, bharUcanA suprasiddha zAstronA jANakAra, svanAmadhanya zrAvakaratna zrI anupacaMdabhAI pAse abhyAsa karavA teo bharUca gayAM; ane ekAgratAthI khUba abhyAsa karyo. sAdhvIjInI tejasvI buddhi, dharmatattvanI utkaTa jijJAsA ane abhyAsa mATenI parizramazIlatA joIne zrI anupacaMdabhAI khUba prasanna thayA. vi.saM. 1965nuM dasamu comAsuM emaNe tyAM ja karyuM. dasa varSanA dIkSA paryAya pachI chavvIsa varSanI taravaratI--ucharatI uMmare paNa, sAdhvIjI zrI dAnazrIjImAM AtmasAdhanA ane zAsana prabhAvanA mATenuM TharelapaNuM ane pIDhapaNuM AvI javAne kAraNe teo Adarza ane zAsanaprabhAvikA dharmaguraNI tarIkenuM gaurava meLavI zakyAM hatAM. teonI AsapAsa jANe dharmabhAvanAnI suvAsa prasarI rahetI. bharUcanA comAsAne jJAnopArjanathI dhanya banAvIne sAdhvIjI vaDodarA padhAryA ane 11muM comAsuM tyAM ja karyuM. A varSe ja AcArya zrI AtmArAmajI mahArAjanA sAdhusamudAyanuM aitihAsika saMmelana vaDodarAmAM thayuM, te jovAnA ane samudAyanA agraNI evA aneka munivaronA darzanano virala lAbha emane maLyo. A arasAmAM ja chAMNIvALAM motIbahenanI dIkSA thaI. emanuM nAma sAdhvI saubhAgyazrIjI rAkhIne emane sAdhvIjInA ziSyA banAvavAmAM AvyAM. bAramuM ane teramuM comAsuM paNa vaDodarAmAM ja thayuM ane 14muM comAsuM teoe kheDAmAM karyuM. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 pachI boru, amadAvAda, mahuvA, pATaNa, mahesANA, kapaDavaMja, bIkAnera, phalodhI, pAlanapura jevAM judAM judAM sthAnomAM caturmAsa karIne sAdhvIjI zrI dAnazrIjIe te te zahera-gAmanAM saMghone ane khAsa karIne zrAvikA bahenone dharmabhAvanAnuM khUba pAna karAvyuM hatuM. emaNe paMjAba, gujarAta, saurASTra ane rAjasthAnamAM vihAro karIne te te pradezamAM zakaya teTalo dharmopakAra karyo hato. emanA vi. saM. 1978nA 23mAM comAsAmAM mahesANAnI bahenone teoe jJAnopAsanAno je raMga lagADyo hato te cirasmaraNIya banI gayo hato. potAnAM mAtA sAdhvIjI mahArAja zrI kSamAzrIjInuM lAMbI bImArIne kAraNe vi. saM. 1979thI vi. saM. 1984 sudhInAM cha comAsAM sAdhvIjI zrI dAnazrIjIne ekasthAne kapaDavaMjamAM ja karavAM paDyAM hatAM. bImAra sAdhvIjInI sevAmAM teo evAM ekAgra thaI gayA hatA ke emane game te rIte sAtA ApavI e ja emanuM jIvanadhyeya banI gayuM hatuM. vi. saM. 1984nA comAsA pachI pahelI ja vAra teo potAnA vatana nAra gAmamAM padhAryA tyAre nAra gAmanI janatAe e tyAgI ane jJAnI sAdhvIjInuM khUba umaLakAthI svAgata karyuM hatuM. A prasaMge munirAjazrI uttamavijyajIe nAranA jinamaMdiranI pratiSThA karI eno teoe lAbha lIdho. 31muM comAsuM vaDodarAmAM karIne teoe mAravADanI paMcatIrthanI yAtrA karIne 32muM comAsuM bIkAneramAM karyuM. A comAsA pachI AcArya zrI vijyanItisUrIzvarajI mahArAjanI nizrAmAM jesalamerano saMgha nIkaLyo emAM sAdhvIjIe jesalamera tathA lodravA tIrthanI yAtrAno ane tyAMnA amUlya graMthabhaMDAronAM ane tADapatranI virala hastapratonAM darzanano lAbha lIdho. vi. saM. 1987nuM 33muM comAsuM phalodimAM karyuM. ane comAsuM pUruM thatAM, AcArya mahArAjazrI vijyavallabhasUrIzvarajI mahArAjanI nizrAmAM zeThazrI pAMcalAlajIe jesalamerano saMgha kADhayo, emAM sAdhvIjI zrI dAnazrIjIe jesalameranI pharI yAtrA karI. pachI teo gujarAta padhAryA, pachInA teonAM 34 thI 49 sudhInA 16 comAsAM pATaNa, amadAvAda, kapaDavaMja ane pAlanapura - ema cAra zaheromAM ja thayAM. temAMya khAsa karIne sAdhvIjIonA abhyAsa mATe vi. saM. 1999thI 2005 sudhInAM chellAM cha comAsAM to kapaDavaMja zaheramAM ja thayAM. kapaDavaMjanA vi. sa. 2003nA 47mA caturmAsa daramyAna sAdhvIjI zrIdAnazrIjInA guraNI sAdhvIjI zrI devIzrIjI Aso sudi 6nA roja, paMjAbamAM amRtasaramAM, svargavAsI thayAnA samAcAra jANIne teoe potAnA parama upakArI gurunA virahathI moTo AghAta anubhavyo. sAdhvIjI zrIdevIzrIjI viduSI. gaMbhIra. sahanazIla, samatALu, ni:spRha, tapasvinI ane vidyApremI hatAM. teono paMjAbanAM jaina baheno upara apAra upakAra che. asaMkhya bahenone teoe dharma pamADIne potAnA sAdhvI jIvanane dhanya ane yazasvI banAvyuM hatuM. e vIra nArIe paMjAbamAM jaina dharmano udyota karavA mATe A yugamAM sau prathama dIkSA lIdhI hatI. ane potAnA dharmaprabhAvathI paMjAbanA gujarAnavAlAnA zrI AtmAnaMda jaina gurUkuLa mATe paMjAbamAMthI hajAro rUpiyA ekatra karyA hatA. AvAM tejasvI ane jAjaramAna guraNIne viraha sAdhvI zrI dAnazrIjIne bahu vasamo thaI paDayo. saMsAranI asAratAno vicAra karI teoe potAnA manane sAntavana ApavA prayatna karyo. kapaDavaMjanAM comAsA daramyAna dAnazrIjI mahArAjanI AMkhonAM teja ochAM thaI gayAM, chatAM dharma sAMbhaLavAnI emanI jijJAsA khUba jAgatI hatI. A samaya daramyAna teoe potAnA sAdhu-bhrAtA paMnyAsa zrI nemavijyajI mahArAja pAsethI kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcArye racela triSaSTizalAkA puraSa caritra nAme mahAna graMthanuM zravaNa karyuM ane anya sAdhvIjIoe paNa e graMthanuM adhyayana karyuM. ane e rIte potAnI bImArInA samayane paNa saphaLa banAvyo. vi. saM. 2005nA kapaDavaMjanA chellA caturmAsamAM teonI tabiyata bagaDI. saMghe upacAra ghaNAM karyA; paNa uttarottara tabiyata vadhAre kharAba thatI gaI. chevaTe vi. saM. 2006nA mahAvadi 11nA roja A dharmaprabhAvaka sAdhvIjI mahArAja svargavAsa pAmI dhanya banI gayAM! 67 varSanI uMmaramAM 50 varSa jeTalA lAMbA samaya sudhI nirmaLa saMyamanI yAtrA karIne, hajAro bALajIvo ane bahenone dharmano bodha pamADI, aneka bahenone pratibodha pamADI dIkSA ApIne ane pacAsa jeTalI ziSyA-praziSyAono bahoLo parivAra zrIsaMghane bheTa ApIne, svarge sidhAvelAM e mahAna sAdhvIjIne ApaNI anekAneka vaMdanA ho! -phUlacaMda haricaMda dezI Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzaMkhezvarapArzvanAthAya nmH| AcAryamahArAjazrImadvijayasiddhisUrIzvarajIsadgurudevebhyo namaH / AcAryamahArAjazrImadvijayameghasUrIzvarajIsadgurudevebhyo namaH / sadgurudevamunirAjazrIbhuvanavijayajIpAdapadmebhyo namaH / prAstAvika kiJcit paramakRpAloH paramAtmanaH sadgurudevAnAM ca kRpayA zAkaTAyanAcAryaviracitaH svopajJavRttiyutaH strInirvANaprakaraNa-kevalibhuktiprakaraNAtmako'yaM grantho viduSAM purata upnysyte| viSayaH janeSu vipratipattidvayam - striyo nirvANaM gantumarhanti kevalinazca kavalAhAraM kurvata iti zvetAmbarajainAH, striyo nirvANaM gantuM nAhanti kevalinazca kavalAhAraM naiva kurvata iti digmbrjainaa:| zvetAmbarANAM digambarANAM ca madhye'yaM vivAdazcirAt - prAyo varSANAM shsrdvyaat-prclti| kintu prAcIna samaye yApanIyAbhidhA api jainamunaya Asan ye tristhAnadoSarahitAnAM sAdhUnAM vastragrahaNaniSedhe'pi tristhAnapatitAnAM sAdhUnAM vastragrahaNamanvamanyanta, ddazyatAM pR0 21-22 / strINAM tu sarvAsAmapi vastragrahaNamAvazyakam, ataH sAdhvyo vastradhAriNyo'pi nirvANasyAdhikAriNya iti spaSTameva te'manyanta / 'kevalinaH kavalAhAraM kurvate' ityapi te'GagIcakra : / zvetAmbarasammatAH sUtra-niryuktyAdayo granthA api teSAM bADhaM prmaannbhuutaaH| ayaM ca yApanIyAnAM saGgho darzanasArakRtAM devasenasUrINAbhiprAyeNa 205 vikramasaMvatsare praadurbhutH| ime yApanIyAH pUrNarUpeNa na zvetAmbarA nApi digambarAH, kintUbhayAMzAvalambitvAdubhayovivAde madhyastharUpAH setubhUtA Asanniti aitihAvida Amananti, tathApi yApanIyasaGaghAntargatAH sAdhavaH sAmAnyato nagnA abhUvanniti digambareSyapi teSAmantabhAvaH SaDdarzanasamuccayabahadavatyAdau vihito vilokyate / ata eva yApanIyAnAM prabhUtaM sAhityaM mandira-jina-pratimAdikaM ca kAlAntareNa digambareSvanta tamiti itivRttajJA abhiddhti| tathAhi-digambareSa samprati atyantaM bahamataH zivAryaviracito malArAdhanAgranthaH tadavattayazca yApanIyasaGaghAbhimataM siddhAntamAzrityaiva pravRttA iti spaSTaM tdviloknaadvsiiyte| kiJcAnyat, zAkaTAyanAcAryaviracitaM samprati granthadvayamupalabhyate-amoghAvRttiyutaM zAkaTAyanaM vyAkaraNam, svopajJavRttiyutaH striinirvaann-kevlibhuktiprkrnngrnthshc| tatra zAkaTAyanavyAkaraNavRttau zAkaTAyano mahatA bahamAnena zivAryamanakazo nididesh| tathaiva strInirvANaprakaraNe'pi [pR0 19] dharmopakaraNasyAparigrahatvaM sAdhayan "asminnarthe bhagavadAcAryazivasvAminaH siddhivinizcaye yuktyabhidhAyi AryAdviyamAha- yat saMyamopakArAya ....... // " iti zivAryamataM pramANatvena nirdidesh| tathA ca zivAryasya yApanIyatve'pi samprati digambareSu tadviracito granthaH prasiddho bahumatazca / kartA tatsamayazca yApanIya yatisaGghasiddhAntAnusAriNA vividhazAstrapAragAminA yApanIyayatigrAmAgraNyA zAkaTAyanAcAryeNa ayaM strInirvANakevalibhuktisiddhAntaH pUrvapakSottarapakSaviracanayA vizeSatastarkAnusArizailyA strInirvANa-kevalibhuktiprakaraNayovistareNopanyastaH praarmbhkaale| tataH paraM zvetAmbarairapi prAdhAnyenete prakaraNe anusRtya yathAyogaM vistareNa saMkSepeNa vA svIyeSu svIyeSu grantheSu vizadIkRto'yaM siddhaantH| digambarAcAryA api strInirvANa-kevalibhuktikhaNDanaM kurvantaH pUrvapakSarUpeNa etaM zAkaTAyanIyaM granthaM manasi nihitvntH| etajjijJAsubhiratra mudritAni pariziSTAni vilokanIyAni / 'kiJcid mUlam, tataH paraM vRttiH' ityevaM mizrakavRttyA saha viracitasyAsya granthasya kartA zAkaTAyanAcArya iti spaSTamullikhitamevAtra granthAnte, ddazyatAM pR0 12 / vaikrame dvAdvaze zatake vidyamAnA vAdidevasUrayo'pi etadevAhuH syAdvAdaratnAkare, dRzyatAmatra pariziSTe pR0 97 / For Private & Personal use only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 "kevalibhakti-strImuktiprakaraNaM zabdAnuzAsanakRtzAkaTAyanacAryakRtam, tatsaMgrahazlokAzca 94 / " iti vaikrame paJcadaze zatake vidyamAnena kenacijjainaviduSA viracitAyAM bRhaTTipanikAyAmapi vilokyte| "zAkaTAyano'pi yApanIyayatigrAmAgraNIH svopajJazabdAnuzAsanavRttAvAdI bhagavataH stutimevamAha" iti vaikrame dvAdaze trayodaze ca zatake vidyamAnAH malayagirisUrayo'pi nandIsUtravRttau prAhuH / zAkaTAyanavyAkaraNasvopajJavRttau "aruNad devaH pANDyam / adahadamoghavarSo'rAtIn" (4 / 3 / 208) ityadAharaNAni pazyanto'nyacca bahataraM parizIlayanto vidvAMsaH zAkaTAyanasya samayaM zakasaMvat 736-789 madhye (vikramasaMvat 871-924 madhye) nirdhArayanti / AcArAGagasUtravRtteH sUtrakRtAGgasUtravRttezca kartAraH zIlAcAryAH sUtrakRtAGgavRttau prAdhAnyena zAkaTAyanaviracitaM kevalibhuktiprakaraNamevAnusRtya kevalibhukti sAdhayAmAsuH, ddazyatAmatra pariziSTe pR0 85-88 / AcArAGagavRttizca taiH zakasaMvata 784 varSe [vikramasaMvata 919 varSe], pratyantarAntargatollekhAnusAreNa zakasaMvat 798 varSe [vikramasaMvat 933 varSe] vA viraciteti taireva spaSTamAveditam / ato vidvadbhinizcitaH zAkaTAyanasamayaH saMvadati shiilaacaarysmyenaapi| asmin viSaye nAthUrAmapremI-dalasukhabhAI mAlavaNiyA- mahendrakumAra zAstryAdibhirapi teSu teSu nibandheSu nyAyAvatAravArtikavRtteH prastAvanAyAM nyAyakumudacandraprastAvanAyAM, jarmanadezIyaiH PROF. ROBERT BIRWE ityebhiH paM0 hIrAlAlajaina-AdinAthopAdhyAyAbhyAM ca zAkaTAyanavyAkaraNasya AMglabhASAmayyAM prastAvanAyAm anyaizca vidvaddhistatra tatra yathAyogaM vistareNa cacitama / asmAbhirapi asya granthasya gurjarabhASAmayyAM prastAvanAyAM yathAyoga vistareNa nirdiSTametam / atastatra vilokanIyaM vishessjijnyaasubhiH| bauddhAcAryadharmakIrtiviracitAt pramANavArtikAdatra [pR0 30] ekA kArikApi uddhRtA, anyeSAmapi tadgranthAnAM chAyA tatra tatra vilokyate'smin granthe / sampAdanAdhArabhUtA AdarzA : asya granthasya mUlamAtrANAM kArikANAM sampAdanaM vidhAya mudraNam isavIye 1924 varSe puNyapattanAt [POONA] prakAzite jainasAhityasaMzodhake pariziSTarUpeNa zrImadbhajinavijayavihitam / tataH param AgamaprabhAkarairmunirAjazrIpuNyavijayajImahodayairvarSadazakAt pUrvaM khaMbhAtanagare zrI zAntinAthajainajJAnabhANDAgAre svopajJavattiyatA asya granthasya ekava tAlapatrAtmikA prtiruplbdhaa| atastatsaMzodhanAdyarthaM tairevaM preritena mayAsya sampAdanakAryamArabdhamAsIt / upayoginI sAmagrI api taireva pressitaa| asya sampAdane ime catvAra AdarzA avalambitAH P munirAjazrIpuNyavijayajImahAbhAgairaNahilapurapattane vidyamAnAmekAM mUlamAtrapratimavalambya gRhItAH paatthbhedaa:| N bIkAneranagare 'agaracandajI nAhaTA' samIpe vidyamAnAmekAM mUlamAtrAM jIrNapratimavalambya puNyavijayajImahA bhAgaireva gRhItAH paatthbhedaaH| S khaMbhAtanagare zrIzAntinAthajainajJAnabhANDAgAre (saMkhyAMka 273) vidyamAnA svopajJavRttiyutasyAsya granthasya 61tamapatraparyantA tAlapatrAtmikA prtiH| asyAM pratau 1, 18, 34, 41, 47, 48, 49, 50 ityakAni patrANi, 62ta ArabhyAntimAni ca dvitrANi patrANi nopalamyante / 40 tamaM patramapyardhaM truTitam / asya granthasya sampAdanamimAmeva ekA pratimavalambya prAdhAnyena sampannamityapi dhyeyam / asyAM pratau prAntabhAge kvacit kAnicidakSarANi ghRSTaprAyANIti na samyak paThituM pAryante, tathApi pUrvAparasambandhAdyanusAreNa mahatA cakSuHzrameNa ca prAyaH sarvatrApi pAThA nirdhaaritaaH|| asyAM pratau mulaM tadvattizceti mizrameva vrtte| 'apekSitamAtra eva mUlakArikAMzaH, tadupari apekSitA vattiH' ityanayava saraNyA grantho'yaM zAkaTAyanAcAryeNa vircitH| yAvanti patrANi nopalabhyante tatra vidyAmAnA mUlakArikA N.P. pratI avalambyAtra pUritA :, tathApi tadavagataye'tyantamupayoginA TIkAMzena vayaM vaJcitA eva / yaH kazcidetAvantaM truTitamaMzaM kutazcidapi zodhadhiSyati sa dhanyavAdA) bhaviSyati / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 A 'agaracaMdajI nAhaTA' samIpe vidyamAnAni savRttikasyAlpasya strInirvANaprakaraNAntyabhAgasya alpIyasA kevalibhuktiprakaraNAdyabhAgena sahitAni trINyeva taalptraanni| N. P. pratyoH kAzcana kArikA na vidyante, pAThA api anektraashuddhaaH| 5. pratAvapi kecit pAThA ashuddhaaH| A. pratAvapyevam / zuddhatvena sambhAvitAH kecit pAThAH atra ( ) vRttakoSThake nyastAH / ye tu granthAntarAdyAdhAreNa paripUritAste'tra [ ] caturasrakoSThake nystaaH|| ___ asmin kArye yathAmati prayatite'pi hastalikhitAdarzaSvazuddhyAdibAhulyAdasmanmatimAndyAcca ye'tra doSA avasthitAH prAdubhUtA vA te kSamyantAM sajjanairiti prArthaye / bahumAnAvedanam munirAjazrIpuNyavijayajImahAbhAgairevaitat sampAdanaM katuM prerito'ham / varSapaJcakAt prAk sampannamapyetat kAryam / tathApi vidhivazAd mudraNAt prAgeva teSAM divaMgatatvAd mudritamimaM granthaM draSTuM te'smAkaM madhye na vidyante / tathApi teSAM karakamale granthamimaM manasA nidhAya kRtajJatAM kRtakRtyatAM caanubhvaami| asya granthasya mudraNaM ciravilambitamAsIt / 'pro0 khImacaMdabhAI cAMpazIbhAI zAha - ratibhAI dIpacaMdabhAI desAI - paM0 dalasukhabhAI mAlavaNiyA' ityebhirmahodayairasya mudraNAdau mahat sAhAyakamanuSThitam / antevAsibhyAM munizrIdevabhadravijaya-munizrIdharmacandravijayAbhyAmasya sampAdane'nekadhA sAhAyakamanuSThitam / ete sarve'pi dhanyavAdamarhanti / paramAtmanaH, pUjyAnAM gurudevAnAM pitRcaraNAnAM munirAjazrIbhuvanavijayajImahArAjAnAM ca kRpayA itthaM sampAdito'yaM grantho viduSAM purata upanyasyate - ityAvedayati vikramasaMvat 2029 AcaryamahArAjazrImadvijayasiddhisUrIzvarapaTTAlaMkAravijayA dazamI AcAryamahArAjazrImadvijayameghasUrIzvaraziSyasAdaDI (rAjasthAnam) munirAjazrIbhuvanavijayAntevAsI munijmbuuvijyH| Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH AcAryamahArAjazrImadvijayasiddhisUrIzvarajIsadgurudevebhyo nm:| AcAryamahArAjazrImadvijayameghasUrIzvarajIsadgurudevebhyo nm:| sadgurudevamunirAjazrIbhuvanavijayajIpAdapadmebhyo nama: / prastAvanA parama kRpALu paramAtmA tathA parama upakArI zrI sadgurudevanI kRpAthI zAkaTAyanAcArya viracita svopajJavRttiyukta strInirvANaprakaraNa tathA kevalibhuktiprakaraNa A be prakaraNono banelo A graMtha prakAzita thaI rahyo che e amAre mATe ghaNo AnaMdano viSaya che. mArI saMzodhana pravRttinA eka mahAn preraka, upabahaka ane vividha rIte sahAyaka, anekAneka jJAnabhaMDAronA mahAn uddhAraka ane vividha zAstronA AjIvana mahAn saMzodhaka puNyanAmadheya AgamaprabhAkara sva0 munirAja zrI puNyavijayajI mahArAje khaMbhAtanA zrI zAntinAthajI jJAnabhaMDAramA vidyamAna eka mAtra ane kaMIka khaMDita A saTIka graMthanI tADapatra likhita pratine AdhAre A graMthana saMzodhana-saMpAdana kArya keTalAMka varSoM pUrve mane soMpelaM hatuM. deva-guru kRpAe yathAsaMbhava saMpAdana karIne A graMtha presameTara taiyAra karIne teozrInI sevAmAM meM mokalI Apyu hatuM. parantu teozrInI tIvra IcchA chatAM aneka kAraNone lIdhe tenuM mudraNa temanI hayAtImAM thaI zakyuM nahi. tethI Aje A graMtha mudrita thaIne prakAzita thaI rahyo che e vAtano jema amane harSa cha tema A kAryanA mUlabhUta preraka Ane jovA rahI zakyA nathI e vAtanuM amane duHkha paNa che. chatAM game tema to ye emanI bhAvanA pUrNa karI zakAI che e vAtathI amane AnaMda che. viSaya : 'strIo mokSamAM jaI zake che temaja kevalajJAnI jarUra jaNAya tyAre kavalAhAra le che' e A graMthano viSaya che. jainomAM zvetAMbara jaino Agama tathA anumAna pramANathI A baMne vAto svIkAre che. paraMtu digaMbara jaino A baMne vAtono virodha kare che ane te sAhajika che. kAraNake digaMbaroe jyArathI 'vastra-pAtrano ekAnte abhAva hoya to ja pAMcamuM aparigraha mahAvrata hoI zake' A vAtano puraskAra zarU karyo tyArathI strIone pAMcamA mahAvratano sarvathA niSedha karavo ja paDe e paristhiti temanA pakSe nirmANa thaI. kemake strIone vastra vinA cAlI zake ja nahi ane vastra hoya to pAMca, mahAvrata ja uDI jAya. pAMca mahAvrata na hoya to sarvavirati cAritra paNa strIone na ja hoI zake. ane sarvavirati cAritra na hoya tethI mokSa paNa strIone na ja hoI zake. eTale je AgamAdi zAstromAM sAdhu-sAdhvIone vastrAdi upadhinuM vidhAna hoya tathA strInirvANano ullekha hoya te zAstrone ja 'mUla zAstro lupta thaI gayAM che' ema kahIne uDAvI devAM athavA pramANabhUta na mAnavAM ane pote mAnelAM prAcIna zAstromAM paNa jyAM strInirvANano ullekha Avato hoya tyAM strInirvANano pATha ja 'uDAvI devo athavA strInirvANano artha ja badalI nAkhavo A ja emane mATe mArga rahe e sAhajika che. te ja pramANe bhikSA-pAtrano ekAnta abhAva mAnavAne lIdhe, tIrthaMkaro mATe koI paNa prasaMge pAtramA AhAra bIjA koI paNa lAvI zake nahi ane tIrthaMkaro kevalI thayA pachI bhikSA mATe pote jAya e ucita lAge nahi evA game te koI paNa kAraNasara kevalibhuktino paNa ekAnta niSedha AvI paDayo. 1. digaMbaromAM atyaMta pUjya gaNAtA SaDkhaMDAgama-dhavala graMthanI prAcInatama hastalikhita pratimAM mULano strInirvANa saMbaMdhI pATha kevI vyavasthita rIte uDAvI devAmAM Avyo che e mATe juo-zrI jaina satyaprakAza, varSa 15 aMka 9 tA0 15-6-50 kramAMka 177nA pR0 178-185mAM amAro lekha 'digaMbara jaino ane saMjada zabda' Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 strInirvANano ane strIone sarvavirati cAritrano niSedha karavAthI 'bhagavAna sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA rUpa caturvidha saMghanI sthApanA kare che' A vAtano ja uccheda thaI jAya che. sAdhvI ja na hovAthI trividha saMgha bano jAya che. ekAnte vastraniSedhaka digaMbaronA pakSamA AvA aneka doSo AvI paDyA. Ama chatAM prAcIna samayamAM, keTalAka taTastha ane vicAraka "yApanIya' nAme oLakhAtA sAdhuo paNa hatA ke je digaMbara-nagna rahetA hovA chatAM ekAnte bastra-pAtranA virodhI na hatA. sAmAnya saMyogomA pote vastra na paheratA hovA chatAM ApavAdika prasaMgomA sAdhuo mATe tathA sAmAnya rote badhI sAdhvIo mATe vastranu paridhAna svIkAratA hatA, kevalibhukti paNa mAnatA hatA, tathA AcArAMgAdi Agamo ane tenI niyukti vagerene paNa pramANabhUta mAnatA hatA. yApanIya saMghanA sAdhuoe je sAhitya racyuM che te paikIno A paNa eka graMtha che. AmAM be prakaraNo hovA chatAM be svataMtra graMtho samajavAnA nathI. eka ja graMthanAM be prakaraNo ahIM graMthakArane vivakSita che. strInirvANaprakaraNanI prathama kArikA jotAM A vAta spaSTa jaNAze. prathama kArikAmA strInirvANa ane kevalibhuktinI racanA karavAnI pratijJA karIne kharekhara bIjI kArikAthI ja strInirvANanI carcAno graMthakAre prAraMbha karyo che. e pUrNa thayA pachI kevalibhuktinI carcA graMthakAre zarU karI cha [juo pR0 39 paM0 1]. tethI eka ja graMthanAM A baMne prakaraNo athavA paricchedo samajavAnA che. kartA:- A graMthanA kartA zAkaTAyana che e vAta A graMthanA pR0 12mAM graMthasamAptimA rahelA "iti strInirvANakevalibhuktiprakaraNaM (nne)| kRtiriyaM bhagavadAcAryazAkaTAyanabhadantapAdAnAmiti // " A ullekhathI nizcita che. syAdvAdaratnAkaramA vAdI devasUrie paNa "yadAha zAkaTAyanaH" ema jaNAvIne kevalibhukti prakaraNanI prathama kArikA uddhRta karI che. 1. darzanasAranA kartA digaMbarAcArya devasenasUrinA kathana pramANe vikrama saMvat 205mAM yApanIya saMgha astitvamAM Avyo ito. juo A aMge tathA yApanIya sAhitya aMge khUba ja vistArathI vivecana karato lekha - 'yApanIya sAhityakI khoja' [jaina sAhitya aura itihAsa, pR0 41-60, lekhaka - nAthUrAma premI] 2. haribhadrasUriviracita SaDdarzanasamuccayanI guNaratnasUrikRta TIkAmAM jainamatanirUpaNa prasaMge yApanIyo mATe nIce majaba ullekha cha-- "athAdau jainamate liGga-veSA-''cArAdi procyate / jainA dvividhAH zvetAmbarA digambarAzca / tatra zvetAmbarANAM rajoharaNa-mukhavastrikA-locAdiliGgam colapaTTa-kalpAdiko veSaH; paJca samitayastisrazca guptystessaamaacaarH| . . . . . . ahiMsA-satyA-'steya-brahma-''kiJcanyavAn krodhAdivijayI dAntendriyo nirgrantho guruH / mAdhukaryA vRttyA navakoTIvizuddhasteSAM nityamAhAra : / saMyamanirvAhArthameva vastrapAtrAdidhAraNam / vandyamAnA dharmalAbhamAcakSate / digambarA : punarnAgnyaliGgAH pANipAtrAzca / te caturdhA kASThAsaMgha-mUlasaMgha-mAthurasaMgha-gopyasaMghabhedAt / kASThAsaMghe camarIvAlaiH picchikA / gopyA maayrpicchikaaH| malasaMghe mAyarapicchai: picchikaa| mAtharasaMghe malato'pi picchakA nAdatA / AdyAstrayo'pi saMghA vandyamAnA dharmavaddhi bhaNanti, strINAM mukti kevalinAM bhukti sadvatasyApi sacIvarasya mukti ca na manyante / gopyAstu vandyamAnA dharmalAbhaM bhaNanti, strINAM mukti kevalinA bhuktiM ca manyante / gopyA yApanIyA ityapi ucynte|"- pR0 160-161 SaTprAbhRtaTIkAmA digaMbarAcArya zrutasAgarasUri jaNAve che ke - "yApanIyAstu . . ... strINAM tadbhave mokSaM kevalijinAnAM kavalAhAraM . . . . kathayanti / " (mANikyacandra digambara jaina graMthamAlA prakAzita pR0 11) yApanIyonA vicAro kaMIka aMza zvetAMbarone ane kaIka aMze digaMbarone anurUpa hatA chatAM temanA AcAro digaMbarone vizeSa anurUpa hovAthI temaNe racelaM ghaNuMkharUM sAhitya digaMbara sAhityamAM samAI gayuM jaNAya che. AthI yApanIya AcArya zAkaTAyane racelA 'zAkaTAyana' vyAkaraNano tathA zivArye racelA ArAdhanA aparanAma bhagavatI ArAdhanA (athavA mUlArAdhanA) Adi yApanIya graMthono digaMbaromAM ja ghaNo pracAra che. jao 'jaina sAhitya aura itihAsa'mA prakAzita thayelA nAthUrAma premIjInA traNa lekho-1 ArAdhanA aura usakI TIkAyeM (pa0 23-40), 2 yApanIya sAhityakI khoja (pR0 41-60), 3 zAkaTAyana aura unakA zabdAnuzAsana (pR0 150-162). Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 vikramanI prAya: caudamI zatAbdImAM koI zvetAMbara jaina vidvAne temanA samayamA upalabdha jaina graMthonI eka sUcI ghaNI zodhakhola pUrvaka taiyAra karI hato. temAM kayo graMtha kaI bhASAmAM koNe racyo hato tathA tenu keTaluM parimANa hatuM ityAdi vAtonuM saMkSipta nirUpaNa ApalaM che. AnuM nAma 'bahaTrippaNikA' che. aitihAsika Adi dRSTie A bahaTrippanikA ghaNI mahattvanI che. temAM A graMthano A rIte paricaya Apyo che -- "ke valibhukti-strImuktiprakaraNaM zabdAnuzAsanakRtzAkaTAyanAcAryakRtaM tatsaMgrahazlokAzca 94 / " A uparathI temanA samayamAM 'A graMtha tathA zAkaTAyana vyAkaraNanA kartA zAkaTAyana eka ja che' e vAta khUba prasiddha hatI ema jaNAya che. vikrAno bAramo-teramI zatAbdInA mahAn vidvAna prasiddha AcArya malayagirisUrie nandisUtranI TIkAmAM nIce mujaba zAkaTAyanano ullekha karyo che --- "zAkaTAyano'pi yApanIyayatigrAmAgraNIH svopajJazabdAnuzAsanavRttAvAdI bhagavataH stutimevamAha - 'zrIvIramamRtaM jyotirnasvAdi sarvavedasAm / ' atra ca nyAsakRtA vyAkhyA- 'sarvavedasAM sarvajJAnAM svaparadarzanasambandhisakalazAstrAnugataparijJAnAnAmAdi prabhavaM prathama mutpattikAraNam' iti" pR0 16AN zAkaTAyana vyAkaraNa upara zAkaTAyane svopajJa amoghA nAmanI vRtti racelI che. temAM zAkaTAyane Avazyaka, chedasUtra, kAlikasUtro Adi Agama granthono tathA niyukti bhASya Adino ullekha karelo che. ghaNA ja samayathI digaMbaro A AgamAdi graMthone mAnatA nayo, yApanoyo mAnatA hatA. eTale AcAryazrI malayagirijIe zAkaTAyana mATe 'yApanIyayatigrAmAgraNI' tarIke karelo ullekha bolakula yathArtha che. AthI A graMthanA prAraMbhamAM 'yApanIyayatigrAmAgraNIbhadantazAkaTAyanAcAryaviracite strInirvANa kevalibhuktiprakaraNe' ema ame paNa ullekha karyo che. kAraNake strInirvANa-kevalibhaktiprakaraNanA tathA zAkaTAyana vyAkaraNanA kartA zAkaTAyana eka ja che ema mAnavAmAM amana kazI bAdhA jaNAtI nathI. bRhaTTippanikAkAre to e pramANe jaNAveluM che ja tema ja yApanoya saMghanA siddhAMto sAthe paNa A bane prakaraNo susaMgata che. A bane prakaraNonA kartA zAkaTAyana jema ekAnte digaMbara nathI tema ekAMte zvetAMbara paNa nathI A vAta bane prakaraNonI TIkA jotAM spaSTa jaNAI Ave tema che. [ juo strInirvANaTIkA pR0 22 vagere. ]. A bane prakaraNonA kartA zAkaTAyana yApanIya che e spaSTa che. uparAMta zAkaTAyanavyAkaraNanI svopajJa amoghA vRttimA Avato eka mahatvano ullekha paNa A vAtane puSTa kare cha. zAkaTAyana vyAkaraNa 1-3-168nI vRttimA jaNAvyu cha ke -- "zobhanaH siddhevinizcayaH zivAryasya zivAryeNa vaa|" A zivAryanA siddhivinizcayano ullekha strInirvANa prakaraNa [10 19] mAM A rIte che-- "asminnarthe bhagavadAcAryazivasvAminaH siddhivinizcaye yuktyabhidhAyi AryAdvayamAha ------ 'yat saMyamopakArAya vartate proktametadupakaraNam / dharmasya hi tat sAdhanamato'nyadadhikaraNamAhAhan / / astainya-bAhiravyutsarga-vivekaiSaNAdisamitInAm / upadezanamapadezo hyapadheraparigrahatvasya // " zivasvAmI ane zivArya eka ja che, uparanI baMne AryAono ullekha paNa sAdhuone mATe vastrAdi upadhinuM samarthana karavA mATe karelo hovAthI zivArya yApanIya hatA ane vyAkaraNakAra tathA strInirvANakevalibhuktiprakaraNakAra zAkaTAyana paNa eka ja hatA ane yApanIya hatA ityAdi aneka vAto paNa uparanA ullekhathI spaSTa thaI jAya che. zAkaTAyana vyAkaraNanA 2 / 1 / 1 / sUtranI amoghAvRttimAM "itizivAryam / tacchivAryam / ahozivAyaM vrtte| zivAryazabdo loke suSThu prathata ityartha: / " A rote khUba bahumAnapUrvaka punaH zivAryano ullekha karelo che e jotAM tema ja ArAdhanA aparanAma bhagavatI ArAdhanA mUlArAdhanAnA kartA zivAryanI atyaMta prasiddhi jotAM zAkaTAyanane abhipreta zivArya ane bhagavatI ArAdhanAnA kartA zivArya paNa eka ja che ema jaNAya che. 'bhagavatI ArAdhanAnA kartA zivArya yApanIya hatA' ema aneka yuktiothI nAthUrAma premIjIe pratipAdita karyu cha. zivArya yApanIya hatA AthI ja, digaMbaromAM atyaMta pUjya gaNAtA bhagavatI ArAdhanAnI - "AcelakkuddesiyasejjAhararAyapiMDakiikamme / vayajeTrapaDikkamaNe mAsaM pjjosvnnkppo|| 421 // " Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 A gAthAnI aparAjitasUrie racelI vijayodayA nAmanI prAcIna TIkAmA [ucchvAsa 4, pR0 611-612] paNa yApanIya saMghano vicAradhArAne anasarato spaSTa nirdeza nIce mujaba jovA maLe che-- "athaivaM manyase pUrvAgameSu vastrapAtrAdigrahaNamupadiSTam / tathA hi AcArapraNidhau bhaNitam - "pratilikhet pAtrakambalaM dhruvam" iti / asatsu pAtrAdiSu kathaM pratilekhanA dhruvaM kiyate ? AcArasyApi dvitIyo'dhyAyo lokavica (ja?)yo nAma, tasya paJcame uddeze evamuktam - "paDilehaNaM pAdapuMchaNaM uggaha, kaDAsaNaM, aNNadaraM uvadhi pAvejja" iti / tathA vatthesaNAe vuttaM - " tattha ese hirimaNe segaM vatthaM vA dhArejja paDilehaNagaM vidiyaM / tattha ese juggide de(?) se duve vatthANi dhArijja paDilehaNagaM tadiyaM / tattha ese parissahaM aNadhihAsassa tao vatthANi dhArejja paDilehaNaM cautthaM / " tathA pAyesaNAe kathitaM - "hirimaNe vA juggide vAvi aNNage vA tassa NaM kappadi vatthAdikaM pAdacArittae" iti| punazcoktaM tatraiva - "alAbapattaM vA dArugapattaM vA maTTigapattaM vA appapANaM appasa (ha)ridaM tathAa (taha)ppakAraM pAtrana lAbhe sati paDiggahissAmi" iti / vastra-pAtre yadi na grAhye kathametAni sUtrANi nIyante ? bhAvanAyAM coktam - "varisaM cIvaradhArI teNa paramacelake tu jiNe" iti / tathA sUtrakRtasya puNDarIke'dhyAye kathitam - "Na kahejjA dhammakahaM vatthapattAdihedaM" iti| niSedhe =nizIthe]'pyuktam - "kasiNAI vatthakaMbalAiM jo bhikkhu paDiggahidi pajjadi mAsigaM lahagaM" iti / evaM sUtranirdiSTe cele acelatA katham ? iti| atrocyate - AryikANAmAgame'nujJAtaM vastram, kAraNApekSayA bhikSUNAm, hrImAnayogyazarIrAvayavo duzcarmA'bhilambamAnabIjo vA parISahasahane vA akSamaH sa gRhaNAti / " vyAkaraNakAra zAkaTAyana yApanIya hovAthI zAkaTAyanaracita amoghA vRttimAM' AgamAdinA ullekho paNa susaMgata che. samayanI dRSTie vicAra karatAM paNa zAkaTAyana vyAkaraNa tathA A graMthanA kartA zAkaTAyanano samaya barAbara maLI rahe che. samaya -- " khyAte dRzye 4 / 3 / 208 / " A vyAkaraNasUtranI TIkAmAM "aruNad devaH pANDyam / adahadamoghavarSo'rAtIn / " A pramANe udAharaNo zAkaTAyane ApelAM che. vidvAnoe 'amoghavarSe zatruone bALI nAMkhyA' A banAvano zilAlekhone AdhAre samaya vicArIne zakasaMvat 736 [vikrama saMvat 871]thI zakasaMvat 789 [vikrama saMvat 924] vacce koIka samaye amoghA vattinI racanA zAkaTAyane karI che evo nirNaya karyo che. 1. etakamAvazyakamavyApaya / atho enaM yathAkrama sUtram / 1 / 2 / 203 / "mAsena prAbhRtamadhItam / 1 / 3 / 126 / AmnAtI dvAdazAMge 113 / 171 / sUtrANyadhISva niyuktIradhISva, / 1 / 4 / 120, 4 / 4 / 140 / sssddjiivnikaaymdhiite| sapiNDeSaNamadhIte / 2 / 1 / 18 / bhadrabAhunA proktAni bhAdrabAhvANi uttarAdhyayanAni / 3 / 1 / 169 / candrasUryoparAgazca nirdhAto bhUmikampanam |tRtiiyN gajitaM vidyudulkA dAho dizAM tathA / / 1 // smazAnAbhyAsamazucirutsavo daza sndhyyaa|' iti kAlikasUtrasyAnadhyAyadezakAlAH paThitAH 3 / 2 / 74 / atha tvaM sUtramadhISTa / atha tvamanuyogamAdhatsva / 4 / 3 / 288-289 / bhavAn khalu cchedasUtra bahet / 4 / 4 / 133 / prAgAryavajrasya matena nam bhavati 112 / 13 / anu siddhanandinaM sNgrhiitaarH| upa sarvaguptaM vyaakhyaataarH| upa vizeSavAdinaM kvyH| tasmAddhInA ityartha : / 1 / 3 / 104 / tIrthakarANAM SoDazaH; cakradharANAM paJcamaH zAntiH / . . . . sarvaguptasyAcAryasya / 2 / 1 / 50 / zeSAt siddhnndinH| 2 / 1 / 227 / siddhanandina AcAryasya 2 / 1 / 229 / zrutapAlastu grahaNaM manyate / 4 / 1 / 252 / bhASAyAmiti zrutapAlaH / 4 / 1 / 253 / jainanandinaH saMgraha : / siddhasenIya : stava : 3 / 1 / 186 / dazakA umAsvAtIyA : 2 / 4 / 182 / kumArI zramaNA kumArazramaNA 2 / 178 / SaD nayAnAhaH siddhasenIyAH 1 / 3 / 17 / " - zAkaTAyana vyAkaraNa amoghA vRtti| zAkaTAyananA samaya Adi viSe vistArathI vicAraNA zAkaTAyanavyAkaraNanI prastAvanAmAM jarmana prophesara DaoN. ROBERT BIRWE e karelI cha. pro. horAlAlajI jaina tathA Do0 AdinAtha upAdhyee zAkaTAyana vyAkaraNanA AmukhamAM bIjI paNa ghaNI jANavA jevI mAhitI ApelI che. jijJAsuoe tyAM joI levaM. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 sUtrakRtAMganI vRttimAM zIlAcArye kevalibhuktiprakaraNane AdhAre ja lagabhaga kevalibhuktinI carcA karelI che. Aja zIlAcArye AcArAMga sUtra upara paNa vRtti racelI che. vikrama saMvat 1327mAM tADapatra upara khAelI khaMbhAtanA zrIzAntinAtha jaina jJAnabhaMDAranI (kramAMka 4) pratimAM AcArAMga sUtranA dvitIya zrutaskandhanI 'zIlAcAryaviracita vRttinA antamAM nIce pramANe ullekha cha -- "AcAraTIkAkaraNe yadAptaM puNyaM mayA mokSagamaikahetuH / tenApanIyAzubharAzimuccairAcAramArgapravaNo'stu lokaH // 1 // zakanapakAlAtItasaMvatsarazateSa saptasU caturazItyadhikeSu vaizAkhapaJcamyAmAcAraTIkA dabdhati / zIlAcAryeNa kRtA gambhUtAyAM sthitena ttiikssaa| samyagupayujya zodhyA mAtsaryavinAkRtarAya : // 2 // " / vikrama saMvat 1565mAM kAgaLa upara lakhAelI lAlabhAI dalapatabhAI vidyAmandira (amadAvAda)nI (kramAMka 3680) pratimAM tathA anya paNa aneka pratiomAM nIce pramANe ullekha cha --- "AcAraTIkAkaraNe . . . . . . // 1 // zakanapakAlAtItasaMvatsarazateSu saptasu aSTAnavatItyadhikeSu vaizAkhazuddhapaJcamyAmAcAraTIkA kRteti|" A bane ullekho jotAM AcArAMgasUtranI vRttinI racanA zIlAcArye zakasaMvat 784 (vikrama saM. 919) athavA pratyantara pramANe zakasaMvat 798 (vikrama saM. 933) mAM pUrNa karI hatI. sUtrakRtAMganI TIkAnI racanA to tyAra pachI keTalAka varSe Ave. 1. A vRttinA kartA- prasiddha nAma zIlAMkAcArya cha, parantu granthakAre potAnuM nAma zIlAcArya jaNAvelaM che tethI ame ahIM zIlAcArya evo nAma nirdeza karyo che. Agamodaya samiti prakAzita AcArAMgavRttimA prathama zrutaskandhanI samAptimAM nIce mujaba racanA samayano pATha chapAyelo che-- "dvAsaptatyadhikeSu hi zateSu saptasu gateSu guptAnAm / saMvatsareSu mAsi ca bhAdrapade zuklapaJcamyAm // 1 // zIlAcAryeNa kRtA gambhUtAyAM sthitena ttiikssaa| samyagupayujya zodhyaM mAtsaryavinAkRtairAya~ : // 2 / / kRtvA''cArasya mayA TIkAM yat kimapi saJcitaM puNyam / tenA''pnuyAjjagadidaM nirvRtimatulAM sadAcAram // 3 // varNaH padamatha vAkyaM padyAdi ca yanmayA parityaktam / tacchodhanIyamatra ca vyAmohaH kasya no bhavati ? // 4 // tattvAdityA'parAmidhAnazrImacchIlAcAryavihitA vRttirbahmacaryazrutaskandhasya AcArAGgasya samAptA / " A pATha pramANe AcArAMganA prathama zrutaskandhanI vRttinI racanA zIlAcArya gupta saMvat 772mAM pUrNa karI hatI ema. phalita thAya che. A gupta saMvatanA artha viSa Aja sudhI ghaNI carcAo cAlI che. (juo 'iNDiyana eNTikverI' isvIsan 1886 pustaka 15 10 188, jaina sAhitya saMzodhaka granthamAlAmAM prakAzita jItakalpasUtranI prastAvanA tathA cauppanna-mahApurusacariyaMnI prastAvanA vagere. Do. phlITa iNDiyana eNTikverImA jaNAve che ke 'zIlAcArye gupta saMvat ane zakasaMvat eka samajIne zakasaMvat arthamAM gupta saMvatno nirdeza karyo che' vagere) parantu vizeSa tapAsa karatAM, sauthI prAcIna gaNI zakAya evI khaMbhAtanI be tADapatrIya pratiomAM tathA lA. da. vidyAmandira (amadAvAda)nI vikrama saM. 1565 tathA 1668mAM lakhAelI ame joelI pratiomA prathama zrutaskandhanI vRttine ante Avo Upara jaNAvelo koI ja pATha jovAmAM Avato nathI. mAtra bIjA zrutaskandhanI vRttine aMte samagra grantha samApta thAya che te prasaMge ja racanA samaya Apelo cha je ame ahIM darzAvyo che. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 zAkaTAyanavyAkaraNa upara amoghA vRttinI racanA vikramasaMvata 871 thI 924 vacce koIka samaye thayelI che evo vidvAnono nizcita mata ame pUrve jaNAvI gayA chIe. strInirvANa-kevalibhuktiprakaraNanA kartA ane vyAkaraNakAra zAkaTAyana jo eka ja che to vyAkaraNakAra zAkaTAyanano samaya ja strInirvANa-kevalibhuktiprakaraNakAra zAkaTAyanano samaya samajavo joIe. AcArAMga tathA sUtrakRtAMganA TIkAkAra zIlAcAryano samaya nakkI karatI vakhate zAkaTAyananA samayane paNa lakSamA levo joIe. strInirvANa-kevalibhuktiprakaraNanI TIkAmAM aneka sthale bauddhAcArya dharmakIrtinA nyAyabindu Adi graMthonI chAyA che. dharmakIrtinA pramANavAtikamAMthI eka kArikA paNa uddhRta karelI che. eTale A graMthanI racanA dharmakIrtinA graMtho pachI che temaja sUtrakRtAMganI zIlAcAryakRta TIkAnI pUrve thayelI ja che e vAta bIlakula spaSTa che. dharmakIrtino samaya vidvAno sAtamI zatAbdI AsapAsa gaNe che. graMthakAra-zAkaTAyana mahAvaiyAkaraNa tarIke prasiddha che ja. temanA vyAkaraNanI adbhuta chAyA hemacandrAcArye racelA siddhahema zabdAnuzAsana upara paDelI che, e viSe tulanAtmaka rIte ghaNuM lakhAyeluM che. e uparAMta zAkaTAyana darzanazAstronA paNa mahAvidvAna che e vAta A graMtha vAcatAM spaSTa jaNAI Ave che. saMbhava che ke strInirvANa-kevalibhuktinI carcAnI AvI dArzanika zailIthI rajuAta temaNe prAraMbhI hoya ke jene pAchaLanA zvetAMbara AcAryo anusaryA hoya. A graMthamA AvatAM anekAneka AgamAdi zAstronA uddharaNo jotAM zAkaTAyana, AgamAdi dharmazAstrona jJAna paNa vizALa ane agAdha hatuM e spaSTa jaNAI Ave che. "zabdAnuzAsanaM zAstramidaM mahAzramaNasaMghAdhipatirbhagavAnAcAryaH zAkaTAyanaH praarbhte|" amoghAvRttinA prAraMbhamAM AvatA AvA nirdezathI siddha thAya che ke zAkaTAyana vizALa zramaNasaMghanA nAyaka paNa hatA. AthI ja malayagiriAcArye zAkaTAyana mATe yApanIyayatigrAmAgraNI tarIke karelo ullekha tathA zrutakevalidezIya tarIkeno zAkaTAyanavyAkaraNanA pAdonI samApti AdimAM maLato nirdeza paNa yathArtha cha. zAkaTAyanavyAkaraNanI cintAmaNi TIkAnA racayitA yakSavarmA TIkAnA prAraMbhamAM svasti zrIsakalajJAnasAmrAjyapadamAptavAn / mahAzramaNasaMghAdhipatiryaH zAkaTAyana : // 3 // e rIte zAkaTAyanane varNave che. zAkaTAyana, vividha viSayo- agAdha jJAna jotAM AvaM varNana jovA maLe e svAbhAvika che. paddhati-graMthakAre mizra paddhatithI A graMtha racelo cha jemAM mULa ane TIkArnu mizraNa hoya che-mizraNa karavAmAM Ave to ja jemA ghaNIvAra artha paNa samajAya che. eka ja graMthamAM keTaloka bhAga mULa kArikA rUpe che ane keTaloka bhAga TIkA rUpe che. e yugamAM A paddhati pracalita hatI. juo diGnAgano pramANasamuccaya tathA dharmakIrtinA pramANavArtikano svArthAnumAnapariccheda vagere. mizraka TIkAnI paddhatithI racAyelA graMthomAM mULa ane TIkA maLIne graMtha bane che. viziSTatA-A graMthamA ghaNI ghaNI viziSTa vAto jovA male che. pR0 19 paM. 22-23mAM ogha, aNu ane aupagrahika ema traNa prakAranI upadhino ullekha che. audhika ane aupagrahika be prakAranI upadhino ullekha zvetAMbara graMthomAM ghaNe sthale Ave che. 'aNu' prakAranI upadhi e yApanIya saMghanI viziSTatA lAge che. AmAM je AgamapATho uddhata karavAmAM AvelA che temAM paNa viziSTatA dekhAI Ave che. zvetAMbara paraMparAmAM je AgamonI pATha paraMparA pracalita che tenAthI thor3o pAThabheda keTale ya sthaLe cha ane teno ame graMthanA TippaNamA (juo pR0 19 Ti0 vagere) athavA pariziSTone aMte avataraNonI akArAdikramathI jyAM sUcI ApelI che tyAM yathAsaMbhava nirdeza karelo che. zvetAMbaronI jema yApanIyo AgamAdine jarUra mAnya rAkhatA hatA, chatAM temanA pAse AgamAdinI keTalIka viziSTa pAThaparaMparA hatI e vAta jarUra jaNAya che. ____ A baMne prakaraNonuM avagAhana karatAM AvI aneka viziSTatAo jovA maLaze. mahattA-A graMthano keTalo badho pracAra haze e vAta eTalA uparathI paNa samajI zakAya tema che ke graMthakAra yApanIya hovA chatAM te pachInA aneka mahAn zvetAMbara graMthakAroe strInirvANaprakaraNa tathA kevalibhuktiprakaraNano chuTathI upayoga potAnA Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 graMthomAM ko che. prameyakamalamArtaNDa tathA nyAyakUmadacandra Adi graMthonA kartA prasiddha digaMbarAcArya prabhAcandre paNa A prakaraNona mukhyatayA sAme rAkhIne strInirvANa tathA kevalibhuktino pUrvapakSa racyo che. keTalIye zatAbdIo sudhI A graMthanuM khUba mahatva ana pracAra haze e A uparathI samajI zakAya che. vAdivetAla zAMtisRrie racelI uttarAdhyayanasUtranI pAiya TIkAmAM AvatI yuktione AdhAre manicandrasUrinA ziSya vAdI devasUrie digaMbarAcArya kamadacandrano pATaNamAM parAjaya ko hato A prasiddha vAta cha.' vAdivetAla zAMtisUrie uttarAdhyayana sUtranI pAiya TIkAmAM zAkaTAyanaviracita strInirvANaprakaraNane sAme rAkhIne te AdhAra lagabhaga badhuM lakhyu che e vAta A graMthana dvitIya pariziSTa jobAthI samajAze. ___ A saMbaMdhamAM paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyAe nyAyAvatAravAtikavRttinA TippaNamAM (pR0 285) je lakhyuM che te paNa jANavA yogya hovAthI nIce uddhata karavAmAM Ave che-- "strI mokSakI dArzanika carcA saMskRtameM zAkaTAyanane sarvaprathama kI ho aisA jAna par3atA haiN| unake pahale carcA cala par3I thI isameM to saMdeha nahIM kintu usa carcAko vyavasthita rUpa sarva prathama unhIMne diyA hai yaha isalie saMbhava jAna par3atA nevAle zvetAmbara dArzanika graMtha aura strImokSakA nirAkaraNa karanevAle samasta digambara dArzanika grantha zAkaTAyanake strImukti prakaraNako hI AdhArabhUta mAna karake calate haiN| zvetAmbara apane pakSake samarthanameM ukta prakaraNakA upayoga karate haiM aura digambara ukta prakaraNakI pratyeka yuktiko pUrvapakSameM rakhakara usakA khaNDana karate haiN| AcArya jinabhadrane yuktipuraHsara vastrakA samarthana karanekA prayatna kiyA hai kintu strImuktikI carcA unhoMne nahIM kii| AcArya kundakundane isa praznako uThAyA hai kintu vaha dArzanika DhaMgakI carcA na hokara Agamika mAlama hotI hai / unake bAda hI isa carcAne gaMbhIra rUpa pakar3A hai isameM to saMdeha hai hI nhiiN| pUjyapAda jaise AcArya mAtra niSedha karake hI cupa raha jAte haiM, vizeSa yukti nahIM dete| akalaMkane bhI vizeSa carcA nahIM kii| pratIta hotA hai ki strImuktikI carcA prathama yApanIya aura digambaroMke bIca zurU hii| yApanIyoMne strImokSakA samarthana kiyaa| unhIMkI yuktioMko zvetAmbaroMne apnaayaa| AcArya haribhadrane isa carcAko zvetAmbarIya granthoMmeM praviSTa kI ho aisA jAna par3atA hai| AcArya haribhadrane isa carcAko yApanIyoMse liyA hai isa viSayameM sandeha nhiiN| kyoM ki unhoMne lalitavistarAmeM isa viSaya meM pramANabhUta yApanIya tantrako sAkSI rUpase uddhRta kiyA hai| lalitavistarA pR. 57 / / isake bAda to yaha carcA mukhya rUpase zvetAmbara aura digambaroMke bIca huI hai| kintu donoMkI carcAkI mUla bhitti zAkaTAyanakA strImuktiprakaraNa hI rahA hai| usIke AdhAra para abhayadeva, prabhAcandra, vAdIdevasUri aura yazovijayajIne isa carcAko uttarottara pallavita kI hai| 1. juo dvitIya tathA tRtIya pariziSTa / 2. uttarAdhyayanagranthaTIkA shriishaantisuuribhi:| vidadhe vAdinAgendrasannAgadamanI hi sA // 89 // ziSyeNa municandrasya sUreH shriidevsuurinnaa| tanmadhyata upanyastastrInirvANabalAdiha // 9 // puraH zrI siddharAjasya jito vAde digambara : / / tadIyavacasAM mizrA vidvaddaHsAdhasAdhikA / / 91 // --prabhAvakacaritamA zAntisUriprabandha 3. dekho strImuktiprakaraNameM puurvpkss| 4. vizeSA. gA. 2558se| 5. sUtraprAbhRta (SaTprAbhRtAntargata) gA0 23-26 / 6. sarvArtha. 10.9 / rAjavA0 pR0 366 / / 7. sanmati. TI0 pR0 751 / nyAyaku. pR0 865 / prameyaka0 pR0 328 / zAstravA0 yazo0 pR0 424-430 / syAdvAdara0 (truTita) pR0 1122 / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 prastutameM zAntyAcAryane bhI mukhyarUpase zAkaTAyanake prakaraNako hI pUrvottarapakSakI carcAkA AdhAra banAyA hai jo tulanAse spaSTa hogaa|" nyAyakumudacandra dvitIyabhAganI prastAvanAmAM paM0 mahendrakumArajIe je lakhyuM che te paNa jANavA yogya hovAthI ahIM nIce uddhRta karavAmAM Ave che -- "rASTrakUTavaMzI rAjA amoghavarSa ke rAjyakAla (IsvI. 814-877) me zAkaTAyana nAmake prasiddha vaiyAkaraNa ho gae hai| ye yApanIya saMghake AcArya the| yApanIyasaMghakA bAhya AcAra bahuta kuccha digambaroMse milatA julatA thaa| ye nagna rahate the| zvetAmbara AgamoMko AdarakI dRSTise dekhate the| A. zAkaTAyanane amoghavarSake nAmase apane zAkaTAyanavyAkaraNa para 'amoghavRtti' nAmakI TIkA banAI thii| ataH inakA samaya bhI lagabhaga I. 800 se 875 taka samajanA caahiye| yApanIyasaMghake anuyAyo digambara aura zvetAmbara donoM sampradAyoMkI kucha kucha bAtoMko svIkAra karate the| eka tarahase yaha saMgha donoM sampradAyoMko jor3aneke lie zRMkhalAkA kArya karatA thaa| AcArya malayagirine apanI nandIsUtrakI TIkA (pR0 15) meM zAkaTAyanako 'yApanIyayatigrAmAgraNI' likhA hai- "zAkaTAyano'pi yApanIyayatigrAmAgraNI : svopjnyshbdaanushaasnvRttau|" zAkaTAyana AcAryane apanI amoghavRttimeM chedasUtra niyukti kAlikasUtra Adi zve0 granthoMkA bar3e Adarase ullekha kiyA hai| AcArya zAkaTAyanane kevalikavalAhAra tathA strImuktike samarthanake lie strImukti aura kevalibhukti nAmake do prakaraNa banAe hai| digambara aura zvetAmbaroMke paraspara bilagAvameM ye donoM siddhAnta hI mukhya mAne jAte haiN| yoM to digambara granthoMmeM kundakundAcArya pUjyapAda Adike granthoMmeM strImukti aura kevalibhuktikA sUtrarUpase nirasana kiyA gayA hai, parantu inhIM viSayoMke pUrvottarapakSa sthApita karake zAstrArthakA rUpa A. prabhAcandrane hI apane prameyakamalamArtaNDa tathA nyAyakumudacandrameM diyA hai| zvetAmbaroMke tarkasAhityameM hama sarvaprathama hA bhadrasUrikI lalitavistarAmeM strImuktikA saMkSipta samarthana dekhate haiM, parantu ina viSayoMko zAstrArthakA rUpa sanmatiTIkAkAra abhayadeva, uttarAdhyayana pAiyaTIkAke racayitA zAntisUri, tathA syAdvAdaratnAkarakAra vAdi devasUrine hI diyA hai| pIche to yazovijaya upAdhyAya, tathA meghavijayagaNi Adine paryApta sAmpradAyika rUpase inakA vistAra kiyA hai| ina vivAdagrasta viSayoM para likhe gae ubhayapakSIya sAhityakA aitihAsika tathA tAttvikadRSTise sUkSma adhyayana karane para yaha spaSTa jJAta ho jAtA hai ki strImukti aura kevalibhukti viSayoMke samarthanakA prArambha zvetAmbara AcAryoMkI apekSA yApanIyasaMgha vAloMne hI pahile tathA dilacaspIke sAtha kiyA hai| ina viSayoMko zAstrArthakA rUpa denevAle prabhAcandra, abhayadeva, tathA zAntisUri karIba karIba samakAlIna tathA samadezIya the| parantu ina AcAryone apane pakSake samarthana meM eka dUsarekA ullekha yA eka dUsarekI dalIloMkA sAkSAt khaMDana nahIM kiyaa| prameyakamalamArtaNDa aura nyAyakumudacandrameM strImukti aura kevalibhuktikA jo vistRta pUrvapakSa likhA gayA hai vaha kisI zvetAmbara AcAryake granthakA na hokara yApanIyAgraNI zAkaTAyanake kevalibhukti aura strImukti prakaraNoMse hI liyA gayA hai| ina granthoMke uttarapakSameM zAkaTAyanake ukta donoM prakaraNoMkI eka eka dalIlakA zabdazaH pUrvapakSa karake sayuktika nirAsa / isI taraha abhayadevakI sanmatitarkaTIkA, aura zAntisarikI uttarAdhyayana pAiyaTIkA aura jainatarkavAtikameM zAkaTAyanake inhIM prakaraNoMke AdhArase hI ukta bAtoMkA samarthana kiyA gayA hai| hA~, vAdidevasUrike ratnAkarameM ina matabhedoMmeM digambara aura zvetAmbara donoM sAmane sAmane Ate haiN| ratnAkarameM prabhAcandrakI dalIleM pUrvapakSa rUpameM pAI jAtI haiN| tAtparya yaha ki prabhAcandrane strImuktivAda tathA kevalikavalAhAravAdameM zvetAmbara AcAryokI vajAya zAkaTAyanake kevalibhukti aura strImukti prakaraNoMko hI apane khaMDanakA pradhAna lakSya banAyA hai| nyAyakumudacandra (pR. 869) ke pUrvapakSameM zAkaTAyanake strImukti prakaraNakI yaha kArikA bhI pramANa rUpase uddhRta kI gaI hai| "gArhasthye'pi susattvA vikhyAtA: zIlavattayA jgti| sItAdayaH kathaM tAstapasi visattvA vizIlAzca // " (strInirvANa. 37) 1. dekho-paM. nAthUrAmapremIkA 'yApanIya sAhityakI khoja' (anekAMta varSa 3 kiraNa-1) tathA pro. e. upAdhyakA 'yApanIya saMgha' (jainadarzana varSa aMka 7) lekha / 2. ye prakaraNa jainasAhityasaMzodhaka khaMDa 2 aMka 3-4 meM mudrita hue haiN| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 saMpAdana-IsvIsana 1924mAM pUnAthI prakAzita yayelA 'jaina sAhitya-saMzodhaka' (khaMDa 2, aMka 4, pariziSTa) mAM 'strImuktikevalibhukti-prakaraNayugmam' e nAme A be prakaraNonI mULa mAtra kArikAo chapAI hatI. mULa hastalikhita pratimA aneka azuddhio hovA chatAM, vidvAnone A kArikAo ghaNI upayogI thaI che. sva0 AgamaprabhAkara munirAja zrI puNyavijayajI mahArAje lagabhaga ATha-daza varSa pUrva svopajJavattisahita AnaM saMpAdana kArya mane soMpyaM hataM. AnI pratio saMbaMdhamAM saM0 2023mAM zrAvaNasudi sAtame amadAvAdathI lakhelA patramA teozrIe noce mujaba jaNAvyu hatuM-- "stromukti-kevalibhuktinI eka nakala pATaNamAM mULa mAtranI che. bIjI eka nakala atijIrNa hAlatamA nAhaTAjI pAse cha. A banneya nakalone meM bahu ja cokkasAIthI meLavo che. TokAnI nakala khaMDita je Apane mokalI che te khaMbhAta zAntinAtha jJAnabhaMDArano che te anumAna caudamA saikAnA pUrvArdhamAM lakhelI che. te sivAya bIjI eka tADapatrIya pratinAM traNa-cAra pAnAM nAhaTAnA saMgrahamAthI maLayA hatA. teno nakala ApaNe karAvI lodhI hatI. je ApaNA pAse che paNa te ghaNI azuddha che. A pAnAM jotAM ja khyAla Avyo hato ke A be prakaraNo upara TokA paNa racAI cha. jyAre khaMbhAta gayo tyAre Apane je prati mokalI che te jotAM AnaMda thayo. khaMDita hovA chatAM ghaNo bhAga hovAthI AnaMda mAnyo." A0 pra0 munirAjazrI puNyavijayajI mahArAje aneka sthaLonA mahattvanA prAcIna jJAnabhaMDArono uddhAra karelo hovAthI kyoM kaI mahattvanI prati che eno emane ja savizeSa khyAla hovAtho meM emaNe mokalelI sAmagrone AdhAre A graMthanu saMpAdana karelu che. ekaMdare nIce mujaba cAra prationo AdhAra AmA levAyo che. teno paricaya A pramANe che-- P munirAjazrI puNyavijayajI mahArAje pATaNanI maLamAtranI je pratino ullekha uparanA patramA karyo che ane jenI sAtha meLavIne-sudhArone jainasAhityasaMzodhakanI mudrita kArikAo teozrIe mArA upara mokalI hatI tene AdhAre ghaNAM varSoM pUrva 'jaina sAhityasaMzodhaka 'mAM maLa kArikAo chapAyelI hato evI mArI saMbhAvanA che. A pATaNano pratinI ame P saMjJA rAkhI che. N zrIagaracaMdajI nAhaTAnI je mULa mAtranI pratine AdhAre munirAja zrIpuNyavijayajI mahArAje jaina sAhityasaMzodhakamA mudrita pustakamAM pAThAMtaro noMdhIne mArA upara mokalelA che tenI ame N saMjJA rAkhI che. S khaMbhAtanA zrI zAntinAtha jainajJAnabhaMDAranI tADapatrIya prati (naM. 273) nI ame S saMjJA rAkhI che. AmAM prathama patra, 18, 34, 41, 47, 48, 49, 50 ATalAM patro nathI. tathA 61 pachInAM graMtha samApti sudhInAM chellAM jeTalAM patro hoya te badhAM ja patro nathI. uparAMta, 40 muM patra adhu khaMDita che. A agaracaMdajI nAhaTAnA tADapatrIya saMgrahamAMthI maLelA mAtra traNa patro ke jemAM saTIka strInirvANa prakaraNano thoDo aMta bhAga tathA saTIka kevalibhuktiprakaraNano prAraMbhano alpa bhAga maLe che. A 3 patranI ame A saMjJA rAkhI che. A graMthamA je pATha ame kalpanAthI sudhArelo che te () AvA kauMsamAM makelo che, paNa je ame umerelo che te [ ] AvA brekeTamAM mUkelo che. kArikA - jaina sAhitya saMzodhakamAM strInirvANaprakaraNanI 47 kArikAo tathA kevalibhuktiprakaraNanI 37 kArikAo chapAyelI che. sva. munirAjazrI puNyavijayajI mahArAje N, P sAthe meLavIne strInirvANaprakaraNanI kArikA 49 noMdhI che. hakIkatamA TIkA sAthe meLavatAM keTalIka kArikAo spaSTa rIte AmAM chaTI jAya che. 5 pratimAM kArikAonA : sAthe mizrita che ane kArikA sAthe saMkhyAMkanirdeza koI paNa sthaLe karelo nathI. eTale maLa kArikAo kaI kaI ane keTalI? te nakkI karavAnuM amane ghaNuM duSkara lAgyu. chatAM A pratimAM strInirvANanI chellI traNa kArikAo pAse 52, 53, 54 ema aMkanirdeza karelo hovAthI te pUrvenI kArikAono saMkhyAMka amArI kalpanAthI goThavIne strInirNANaprakaraNanI mULa kArikAo prAraMbhanAM 7 pRSThamA tathA 13 thI 38 pRSThamA chApavAmAM AvI che. juo pR. 1 Ti. 2, pR0 37 Ti0 4. A chapAyA pachI bRhaTTippaNikAno ullekha amArA jovAmAM Avyo. jenA AdhAre strInirvANa-kevalibhuktinI badhI maLI 94 kArikAo thavI joIe. ane saTIka graMtha jotAM 94nI saMkhyA barAbara maLI paNa rahe che. eTale ame prathama pariziSTamAM e rIte aMka goThavIne mULa strInirvANa prakaraNanI 57 kArikAo chApI che. te pachI pariziSTAdimAM ame e ja aMkone anusaryA chIe. N tathA P pratimA keTalIka kArikAo ja nathI tema ja koIka koIka sthaLe kArikAkramamA viparyAsa paNa che. (juo pR0 6 Ti0 3. pR0 11 Ti. 1) eTale A graMthanA saMpAdanamA ame S ne ja mukhyatayA anusaryA chIe. pratimAM aneka sthaLe pATho amane azuddha Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 jaNAyA che. chatAM jyAMS pratimA patro ja maLatAM nathI tyAM kArikAone pUrNa karavAmAM N tathA P pratie amane ghaNI ja sahAya karI che. (juo pR. 13 Ti. 2 vagere). pariziSTa-dvitIya tathA tRtIya pariziSTo jovAthI pUrvAcAryoe A graMthane kevo AdhArabhUta banAvyo hato te samajAze. temaja pUrvanA graMthakAroe eka ja viSaya upara kevI vividha rIte carcA-vicAraNA karI che tathA eka bIjA upara kevI kevI rIte chAyA paDI che te paNa jovA maLaze. te te carcA strInirvANa tathA kevalibhuktinA kayA kayA aMzane maLatI Ave che e tulanA ame dvitIya-tRtIya pariziSTanA TippaNImAM karelI che. vaLI saTIka pratimA keTalAMka patro ja nathI temAM zI vAta haze tenI paNa kalpanA pariziSTanA keTalAka bhAga uparathI thaI zakaze. upasaMhAra-A graMthane bane teTalA zramatho zuddha karavAno tathA pAThAntara TippaNa Adi saMskAro karavAno prayatna karavAmAM Avyo che. chatAM eka mAtra, kaMIka azuddha ane khaMDita pratine AdhAre mukhyatayA Ay saMpAdana thayuM che, yApanIya saMghanI keTalIye viziSTa vAto ajJAta che ityAdi kAraNe tathA matimAndyathI AnuM saMpAdana karavAmAM je koI doSa rahI gayo hoya ke thaI gayo hoya te mATe-mithyA me dusskRtm| bahumAna -AgamaprabhAkara munirAjazrI puNyavijayajI mahArAjanI preraNAthI A graMtha- saMpAdana meM svIkAryu hatuM. potAnA amUlya samayano bhoga ApIne ghaNA parizramapUrvaka atidurlabha vividha sAmagrIno saMcaya karI mArA upara mokalIne mArI graMthasaMzodhanAdi vividha pravRttiomAM teozrI mane ghaNI ja sahAya ane upabRhaNA satata karatA hatA. A graMthanA saMpAdanamA paNa e rIte ja vividha sahAya ane upabRMhaNA temanA taraphathI mane maLI che. teozrI prati mAro kRtajJatA ane bahumAnano utkaTa bhAva kayA zabdothI vyakta karuM? / A graMtha zIghra mudrita thAya e mATe teozrInI tIvra icchA hovA chatAM A graMtha mudrita thAya te pUrve ja teozrIno svargavAsa thaI gayo. presonI muzkelI ane amAraM grAmAnugrAma viharaNa A baMne kAraNe A graMtharnu mudraNa ghaNuM muzkela banI gayUM hatuM. 'jaina AtmAnaMda sabhA--bhAvanagara'nA pramukha pro. khImacaMdabhAI cAMpazI zAhe AmAM ghaNo rasa laI amadAvAda navajIvana presamAM chApavAnI vyavasthA karI ApI. zrI ratilAla dIpacaMdabhAI desAI paNa AmAM sahAyaka thayA. lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira amadAvAdanA adhyakSa paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyAe AnA apharIDIMga AdinI vyavasthA temanI dekharekha nIce goThavI ApI te uparAMta prastAvanA mATe upayogI aitihAsika Adi sAmagrI pUrI pADavAmAM paNa temaNe ghaNI sahAya karI che. tathA temanA ciraMjIva ramezabhAI mAlavaNiyAe ghaNA zramapUrvaka A graMthanA prapharIDIMga AdinI javAbadArI saMbhALI che. A badhAnI sahAyathI A graMtharnu mudraNa-prakAzana saraLa thaI zakyuM che. A sarve mahAnubhAvo prati aMtaHkaraNapUrvaka kRtajJatAthI mArA dhanyavAda che. aMtamAM, paramakRpALu paramAtmA zrI zaMkhezvara pArzvanAtha bhagavAna tathA mArA anaMta upakArI pUjyapAda pitAzrI gurudeva 08 bhuvanavijayajI mahArAjanI asIma kRpAthI ja A graMtha- saMpAdana mArAthI thaI zakyuM che tethI temanA parama pavitra caraNomAM anaMtazaH vaMdanA pUrvaka Aje paramapUjya gurudevanI 15mI puNyatithie A prastAvanA rANakapurajI tIrthamAM mUlanAyaka paramakRpAlU paramAtmA zrI RSabhadeva bhagavAnanI pavitra chAyAmAM pUrNa karavAmAM Ave che. nivedakapUjyapAdAcAryadevazrImadvijayasiddhisUrIzvarapaTTAlaMkArapUjyapAdAcAryamahArAjazrImadvijayameghasUrIzvaraziSya pUjyapAdagurudevamunirAjazrIbhuvanavijayAntevAsI rANakapuratIrtha muni jambUvijaya saM. 2029, mahAsudi 8 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrIzaMkhezvarapArzvanAthAya namaH // // zrIsadgurudevebhyo namaH // pApanIyapatisaGkAgraNIbhadantazAkaTAyanAcArthaviracite // strInirvANa-kevalibhuktiprakaraNe // tatrAcaM // strInirvANaprakaraNam // praNipatya bhukti-muktipradamamalaM dharmamahato dizataH / vakSye strInirvANaM kevalibhukti ca saGkSapAt // 1 // asti strInirvANaM puMvad yadavikalahetukaM, strISu / na virudhyate hi ratnatrayasampad nirvRterhetuH // 2 // 1. atredamavadheyam - N. pratau P. pratau ca kevalA mUlakArikA eva santi / A. pratau S. pratau ca TIkApyasti / tatra saTIkAyAm A. pratau S. pratau ca strI nirvANaprakaraNasyAnte "iti strI nirvANaparicchedaH samAptaH" ityullekho dRzyate / kevalibhuktiprakaraNasyAntyabhAgastUbhayorapi A. S. pratyorna labhyate, atastatra kiM likhitaM syAditi na jnyaayte| athApi N. P. pratyoH strInirvANaprakaraNAnte "iti strI nirvANaprakaraNaM samAptam / " iti, kevalibhaktiprakaraNAnte ca "iti kevalIbhaktiprakaraNaM // iti strInirvANa-kevalIrya (ya) bhuktiprakaraNaM (nne)|| kRtiriyaM bhagavadAcAryazAkaTAyanabhadantapAdAnAmiti / / " ityullekhadarzanAdasmAbhirevaM nAmollekho'tra vihitH| saTIkayoranayoH prakaraNayoH prArambhe tu TIkAyAm 'iti strInirvANaparicchedaH samAptaH' ityullekhadarzanAt 'strInirvANaparicchedaH' iti, tadanusAreNaiva ca 'atha kevalibhuktiparicchedaH' iti nAmollekho'smAbhividhAsyata iti dhyeyam // 2. atredamavadheyam -- TIkAyAM nirdiSTAH kAzcana kArikA: N. P. pratyo va dRshynte| apica TIkAyAM vyAkhyAnAvasare mUlakArikANAM yaH krama AdRtaH so'pi N. P. pratyorAdRtAt kArikAkramAt kvacit kvacid bhidyate / ato'smAbhiH S. pratyanusAreNaiva kArikA nirdiSTAH kramazca AdRtaH; kintu i. pratau kutrApi mUlakArikANAM saMkhyAGko na dRzyate / kevalaM patratrayamitAyAm A. pratau strInirvANaprakaraNasyAntyAnAM tisaNAM kArikANAmante 52, 53, 54 ityaGkAH krameNa dRzyante, atastadanusAreNaiva kathaJcit sambhAvya paJcAnAM saMgrahAryANAM mUlakArikAsu samAvezaM ca vidhAya 52, 53, 54 taH prAktanImAM mUlakArikANAM saMkhyAGkastatra tatrAsmAbhinirdekSyata ityavagantavyaM sudhIbhiH / / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryaviracitaM ratnatrayaM viruddhaM strItvena yathA'marAdibhAvena / iti vAGmAtraM, nAtra pramANamAptAgamo'nyad vA // 3 // jAnIte jinavacanaM, zraddhatte, carati cAyikA[5]zabalam / nA'syA'styasaMbhavo'syAM, nAdRSTavirodhagatirasti // 4 // saptamapRthivIgamanAdyabhAvamavyAptameva manyante / nirvANAbhAvenA'pazcimatanavo na tAM yAnti // 5 // viSamagatayo'pyadhastAd upariSTAt tulyamAsahasrAram / gacchanti ca tiryaJcastadadhogatyUnatA'hetuH // 6 // vAdavikurvANatvAdilabdhivirahe zrute kanIyasi ca / jinakalpa-manaHparyavavirahe'pi na siddhiviraho'sti // 7 // vAdAdilabdhyabhAvavadabhaviSyad yadi ca siddhayabhAvo'pi / sA''sAmavArayiSyata yathaiva jambUyugAdArAt // 8 // 'strI'ti ca dharmavirodhe pravajyAdoSaviMzatau 'strI'ti / bAlAdivad vadeyurna garbhiNI bAlavatse'ti // 9 // yadi vastrAdavimuktiH , tyajyeta tad, atha na kalpate hAtum / muktyaGga pratilekhanavad, anyathA dezako duSyet // 10 // tyAge sarvatyAgo grahaNe'lpo doSa ityupAdezi / vastraM guruNA''ryANAM parigraho'pIti bhuktyAdau // 11 // " yat saMyamopakArAya vartate proktametadupakaraNam / dharmasya hi tat sAdhanamato'nyadadhikaraNamAhA'rhan / astainyabAhiravyutsargavivekaiSaNAdisamitInAm / upadezanamupadezo hyapadheraparigrahatvasya / / " 1. yogazAstrasvopajJavRttau [3-120] uddhRteyaM kArikA pR0 208 A // 2. tAsAmavArayiSyad N. P. // 3. gurviNI N. 4. dRSyeta P. / dRSyet N. // 5. "asminnarthe bhagavadAcAryazivasvAminaH sidvivinizcaye yuktyabhidhAyi AryAdvayamAha" iti [1019] vakSyamANaTIkAgranthAnusAreNa anayorAryayorgranthAntarAduddhatatvAdatra kArikAGko'smAbhirna datta iti dhyeyam // 6. asteya S. I (asteya?) / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strInirvANaprakaraNam / nirgranthA (nthI) vyapadezaH zAstre sarvatra naiva yujyeta / upadhergranthatve'syAH pumAnapi tathA na nirgranthaH // 12 // 'aparigraha eva bhaved vastrAbharaNAdyalaGkRto'pi pumAn / mamakAravirahitaH, sati mamakAre saGgavAn nagnaH // 13 // ' AcAryAdyAsaktaM svayamAdita no mumukSukA lobhAt / upasargAdyAsaktamivAmbaramaparigrahastasyAH // 14 // kAya mamakAre'pi ca saparigraha eva naiva muktaH syAt / tatra yathA saMlagne no mamakArastathA vastre // 15 // grAma gehaM ca vizan karma ca nokarma cAvavAno'pi / aparigraho'mamatvo'parigraho nAnyathA kazcit // 16 // ' -- iti saGgrahAryAH / saMsaktau satyAmapi coditayatnena pariharantyAryA / hiMsAvatI pumAniva na jantumAlAkule loke // 17 // gRhiNo mamatvayogAt saMyamasAdhanagRhItyabhAvAcca / ayataM caratazcaraNaM na vidyate tena no mokSaH // 18 // tristhAnoktA doSAstrayo[5]padezA yate[:] sacelatve / apariSahasahiSNutvaM hrIzca jugupsA ca dehasya // 19 // vastraM vinA na caraNaM strINAmityahatIcyata, vinApi / puMsAmiti nyavAryata, tatra sthavirAdivanmuktiH // 20 // arzIbhagandarAdiSu gRhItacIro yatina mucyeta / upasarge vA cIre'GgAdiH saMnyasyate cAnte // 21 // 1. etAzcatasraH saGgrahAryAH N. P. madhye na santi / / 2. yogazAstrasvopajJavRttau [2-106] uddhateyaM kArikA pR0 142 B 3. yogazAstrasvopajJavRttau [2-106] uddhRteyaM kArikA pR0 143 A || 4. 0ntyAryAH N. P. // 5. idaM kArikAdvayaM N. P. nAsti / / 6. asyA mUlakArikAtve sandehaH, TIkAyAmavyAkhyAtatvAt / / 7. 'strayopadezAya te sacelatve' iti S. TippaNAnusAreNa pAThaH / / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryaviracitaM muktyaGgamacelatvaM nocyeta tadanyathA narasyApi / AcelakyAyogyA'yogyA siddharadIkSya iva // 22 // iti jinakalpAdInAM muktyaGgAnAmayogya iti siddheH / syAdaSTavarSajAtAdirayogyo'dIkSaNIya iva // 23 // saMvaranirjararUpo bahuprakArastapovidhiH zAstre / yogacikitsAvidhiriva kasyApi kathaJcidupakArI // 24 / / vastrAd na muktiviraho bhavatItyuktaM, samagramanyacca / ratnatrayAnna cAnyad muktyaGga ziSyate sadbhiH // 25 // pravAjanA niSiddhA kvacitta ratnatrayasya yoge'pi / dharmasya hAni-vRddhI nirUparyAdbhavivRddhayartham // 26 // aprativandhatvAccet saMyatavargeNa nAyikAsiddhiH / vandyantAM tA yadi tenonatvaM kalpyate tAsAm // 27 // santyUnAH puruSebhyastAH smAraNavAraNAdikAribhyaH / tIrthakarAkAribhyo na tAvatA[5]siddhi raGgagateH // 28 // arhan na vandate na ca jinakalpAdiriti gaNadharAdInAm / prAptA'nyathA[5]vimuktiH, sthAnaM strIpuMsayostulyam // 29 // 'ye' yAnna muktibhAjo vandante te tathaiva mucyante / ityapyavandanaM syAnAmokSo'vandanAt tena // 30 // ' iti saGgrahAryA / apakRSyate zriyA strI puMsaH sarvatra ki na tanmuktau / ityamunA'kSepyastrIpuMsAH siddhAH, samamaruktvam // 31 // mAyAdiH puruSANAmapi dezAdiprasiddhayabhAvazca / SaNNAM saMsthAnAnAM tulyo varNatrayasyApi // 32 // 1. 0radIkSa iva N. S. // 2. yogye N. // 3. na ca jinakalpAdiriti gnndhraadiinaam| arhan na vandate na tAvatA'siddhiraGgagateH / / P. || 4. 'aGgagateH' zarIragamanasya azarIribhAvasyetyartho bhAti / athavA 'aGga' ityAmantraNe, 'gateH' siddhigterityrthH|| 5. iyaM saMgrahAryA N. P. madhye nAsti / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strInirvANaprakaraNam / strI nAma mandasattvA muktyaGgasamagratA na tenAtra / tat kathamanalpadhRtayaH santi hi zIlAmbunidhivelAH // 33 // 'brAhmI sundaryAryA rAjimatI candanA gaNadharAnyA[ :] / api devAsuramahitA vikhyAtAH zIlasattvAbhyAm // 34 // gArhasthya'pi susattvA vikhyAtAH zIlavatitamA jagati / "sItAdayaH kathaM tAstapasi visattvA vizIlAzca // 35 // santyajya rAjyalakSmI pati-putra-bhrAtR-bandhusambandham / pArivAjyavahAyAH kimasattvaM satyabhAmAdeH // 36 // mahatA pApena strI mithyAtvasahAyakena, na sudRSTiH / strItvaM cinoti, tanna tadaGge pakSapaNeti nirmAnam // 37 // antaHkoTIkoTIsthitikAni bhavanti sarvakarmANi / samyaktvalAbha evAzeSAghakSayakaro mArgaH // 38 // 'aSTazatamekasamaye puruSANA'mAdirAgamaH siddhau / strINAM, na mukhyayoge gauNo'rtho mukhyahAnirvA // 39 // zabdanivezanamarthaH, pratyAsatyA kvacit kayAcidasaH / tadayoge, yoge sati zabdasyAnyaH kathaM kalpyaH // 40 // avyabhicArI mukhyo'vikalo'sAdhAraNo'ntaraGgazca / viparIto gauNo'rthaH, sati mukhya dhIH kathaM gauNe // 41 // stanajaghanAdivyaGgaye strIzabdo'rthe, na taM vihAyaiSaH / dRSTaH kvacid, anyatra tvagnirmANavakavad gauNaH // 42 // 1. etAstisraH kArikA yogazAstrasvopajJavRttau [3-120] uddhRtAH pR0 207 B // 2. devamanujamahitA: N. P. // 3. nyAyAvatAravAtikavRttau [pR0 121] nyAyakumudacandre ca [pR0 869] uddhRteyaM kArikA // 4. zItA N. P. S. // 5. sahAyA: N. // 6. kSapaNe'pi P. // 7. mukhyahAnaM vA S. // 8. dapi saH N. / 'dataH P. || 9. iyaM kArikA P. nAsti / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryaviracitaM A SaSThayAH strItyAdau stanAdibhiH strI striyA iti ca vedaH / strIvedaH stryanubandhAt palyAnAM zatapRthaktvoktiH // 43 // na ca puMdehe strIvedodayabhAve pramANamaGgaM ca / / bhAvaH siddhau, puMvat pumAn stryapi, na sidhyato vedaH // 44 // kSapakazreNyArohe vedenocyeta bhUtapUrveNa / 'strI'ti nitarAmamukhye mukhye'rthe yujyate 'natarAm // 45 // manuSISu manuSye ca caturdazaguNoktirAyikAsiddhau / bhAvastavoparikSayyanavastho'niyata upacAraH // 46 // 3anaDuhyA'naDvAhI dRSTvA'naDvAhamanaDuhA''rUDham / strIpuMsetaravedo vedyo nA'niyamato vRttaH // 47 // vigatAnuvAdanItau surakopAdiSu caturdaza guNAH syuH / na ca mArgaNAntara iti proktaM vede'nyathA nItiH // 48 // puMsi striyAM striyAM puMsyantazca tathA bhaved vivAhAdiH / yatiSu na saMvAsAdiH syAdagatau niSpramANeSTiH // 49 // paJcendriyAdyudayavat suranaragatyAdikarmaNAmudayaH / vedasya tattadaGge napuMsakAdivaMdu narakAdau // 50 // nAma tadindriyalabdherindriyanirvRttimiva pumAdyaGgam / vedodayAd viracayedityatadaGge na tadvevaH // 51 // yA puMsi ca pravRttiH puMsaH strIvat striyAH striyAM ca syAt / sA svakavedAt tiryagvadalAbhe mattakAminyAH // 52 // 1. netarAm N. P. // 2. 'vasthe S. // 3. "puMsi - - // paJcendri - // anaDu ... // nAma - - // yA puMsi * * // manujagatau tAnu -- // " iti N. pratau krmH| P. pratAvapyevameva kramaH, kintu tatra "paJcendri - // manujagatau kArikAdvayaM na vidyate // 4. va ..siddhau N. // // vig||iti Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strInirvANaprakaraNam / manujagatau santi guNAzcaturdazetyAdyapi pramANaM syAt / puMvat strINAM siddhau 'nAparyAptAdivad bAdhA // 53 // na ca bAdhakaM vimukteH strINAmanuzAsanaM pravacanaM ca / sambhavati ca mukhye'rthe na gauNa ityAyikAsiddhiH // 54 // // iti strInirvANaprakaraNaM samAptam // 1. nAparyAptyAdi. A. S. // 2. iti strInirvANaparicchedaH samApta: A.S. // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'atha kevalimuktiprakaraNam / asti ca kevalibhuktiH samagra heturyathA purA, bhukteH / paryApti-vedya-taijasa-dIrdhAyuSkodayo hetuH // 1 // *2naSTAni na karmANi kSudho nimittaM, virodhino na guNAH / jJAnAdayo jine kiM sA saMsArasthiti sti // 2 // tama iva bhAso vRddhau jJAnAdInAM na tAratamyena / kSuddhIyate'tra* na ca tajjJAnAdInAM virodhagatiH // 3 // avikalakAraNabhAve tadanyabhAve bhavedabhAvena / idamasya virodhIti jJAnaM na tadasti kevalini // 4 // kSud duHkhamanantasukhaM virodhi tasyeti cet kutastyaM tat / jJAnAdivanna tajjaM virodhi na paraM tato dRSTam // 5 // AhAraviSayakAGkSArUpA kSud bhavati bhagavati vimohe / kathamanyarUpatAsyA na lakSyate yena jAyeta // 6 // na kSud vimohapAko yat prtisngkhyaanbhaavnnivaa| na bhavati, vimohapAkaH sarvo'pi hi tena vinivartyaH // 7 // zItoSNabAdhatulyA kSut tat tatpratividhAnakAkSA tu / mUDhasya bhavati mohAt 'tayA bhRzaM bAdhyamAnasya // 8 // "taijasamRdUkRtasya dravyasyAbhyavahRtasya paryAptyA / 6uttarapariNAme kSut krameNa bhagavati ca tat sarvam // 9 // 1. dRzyatAM pR0 1 Ti0 1 // 2. atra katipayAMzasya TIkAyAM khaNDitatvAt * * etaccihnAntargataH pAThaH TIkAyAM nopalabhyate // 3. jJAne N. P. // 4. tathA P. // 5. itaH paraM bhUyasAM TIkApatrANAmanupalabdhaH aSTa AryASTIkAyAM nopalabhyante / / 6. anuttara N. P. // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryaviracitaM kevalibhuktiprakaraNam / jJAnAvaraNIyAderzAnAvaraNAdi karmaNaH kAryam / kSut tadvilakSaNA'syAM na tasya sahakAribhAvo'pi // 10 // kSudbAdhite 'na jAne, na cekSa3' ityasti nanu viparyAsaH / tadvedyaM sahakAri tu tasya, na tad vedyasahakAri // 11 // jJAnAvaraNAdInAmazeSavigamAt kSudhi prajAtAyAm / api tajjJAnAdInAM hAniH syAditaravat tatra // 12 // naSTavipAkaH (kA) kSuditi pratipattau bhavati cAgamavirodhaH / zItoSNa-kSud-udanyAdayo hi nanu vedanIya iti // 13 // 'udaye phalaM na tasminnudIraNetyaphalatA na vedyasya / nodIraNA phalAtmA tathA bhavedAyurapyaphalam // 14 // anudIrNavedya iti ced na kSud, vIrya kimatra, na hi vIryam / kSudabhAve, kSudabhAve na sthityai kSudhi tanovilayaH // 15 // apavartate[5] kRtArtha nAyurjJAnAdayo na hIyante / jagadupakRtAvanantaM vIrya kiM gatatRSo bhuktiH // 16 // jJAnAdyalaye'pi jine'mohe'pi syAt kSududbhave bhuktiH / vacana-gamanAdivacca prayojanaM svaparasiddhiH syAt // 17 // dhyAnasya samucchinnakriyasya caramakSaNe gate siddhiH / sA nedAnImasti svasya pareSAM ca kartavyA // 18 // ratnatrayeNa muktirna vinA tenAsti caramadehasya / bhuktyA tathA tanoH sthitirAyuSi nanvanapavaye'pi // 19 // 1. NAsyAnna tasya N. // 2. kSud bAdhate N. // 3. 'nanu kSubAdhite puruSe 'nAhaM jAne, na cekSe' iti viparyAso'stIti cet' ityAzayo'tra bhAti / tulanA -- "asmadAdau hi kSutprabhavapIDAkrAnte jJAnAderabhAva: supratItaH, 'kSutpIDito'haM na kiccijjAnAmi, na kiccit pazyAmi, utthAtumapi na zaknomi' iti prtiiteH|"-- nyAyakumudacandre pR0 861 paM0 23 // 4. vigamA kSudhi P. // 5. udayaM P. // 6. kSududgate bhuktiH S. // 7. carame N. // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryaviracitaM kevalibhuktiprakaraNam / 'asati kSudbAdhe'Gge laye na zaktikSayo na saMklezaH / AyuzcAnapavarta bAdhalayau prAgvadadhunApi // 20 // dezonapUrvakoTIviharaNamevaM satIha kevalinaH / sUtroktamupApAdi na, muktizca na niyatakAlA syAt // 21 // apavarta hetvabhAvo'napavartanimittasaMpadAyuSke / syAdanapavarta iti tat kevalibhukti samarthayate // 22 // AyurivAbhyavahAro jIvanahetu vinA'bhyavahRtezca / tiSThatyanantavIryo vinAyuSA[s]kAlamapi tiSThet // 23 // na jJAnavadupayogo vIrye karmakSayeNa labdhistu / tatrAyurivAhAro'pekSyeta na tatra bAdhAsti // 24 // mAsaM varSa vApi ca tAni zarIrANi tena bhuktena / tiSThanti na cAkAlaM, 3na vAnyathA pUrvamapi bhuktiH // 25 // tailakSaye na dIpo na jalAgamamantareNa jaladhArA / tiSThati tanostathA sthitirapi na vinAhArayogena // 26 // kAyastathAvidho'sau jinasya yadabhojane sthitiritIdam / vAGmAnaM nAtrArthe pramANamAptAgamo'nyad vA // 27 // asvedAdi prAgapi sarvAbhimukhAdi tIrthakarapuNyAt / sthitanakhatAdi surebhyo nAkSud dehAnyatA vAsti // 28 // bhuktirdoSo yadupoSyate na doSazca bhavati nirdoSe / iti nigadato niSadyArhati na sthAnayogAdeH // 29 // rogAdivat kSudho na vyabhicAro vedanIyajanmAyAH / prANinyekAdaza jina iti jinasAmAnyaviSayaM ca // 30 // 1. atra N. P. madhye ita Arabhya kArikANAmanyathA kramaH / tathAhi -- "AyurivA // na jJAnava // mAsaM varSaM - - ||asti kSudbAdhe ||deshonpuurv .. // apavarta ... // kAyastathA // asvedAdi // bhuktirdoSo / - // rogAdivat // taddhetukarma // tailakSaye // paranAva // " P.I N. pratAvapyevameva kramaH, kintu tatra "na jJAnava // ' iti kArikA nAstyeva / / 2. 'napavayaM P. / napavatyaM N. || 3. na cAnyathA N. / cAnyathA P. // 4. yadabhojanasthiti P. S. // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 zAkaTAyanAcAryaviracitaM kevalibhuktiprakaraNam / / taddhetukarmabhAvAt parISahoktirna jina upaskAryaH / 'naJ nA'bhAvAsiddherityAderna[:] kSudAdigatiH // 31 // paramAvadhiyuktasya chadmasthasyeva nAntarAyo'pi / sarvArthadarzane syAt na cAnyathA pUrvamapi bhuktiH // 32 // indriyaviSayaprAptau yadabhinibodhaprasaJjanaM bhuktau / tacchabda-rUpa-gandha-sparzaprAptyA pratikSiptam // 33 // chadmasthe tIrthakare viSvaNanAnantaraM ca kevalini / 3cintA malapravRttau yA saivAtrApi bhuktavati // 34 // vigrahagatimApannAdyAgamavacanaM ca sarvametasmin / bhukti bravIti tasmAd draSTavyA kevalini bhuktiH // 35 // 'nA'nAbhogAhAro nirantaraH so'vizeSito naJvat / "yuktyA'bhede nAGgasthiti-puSTi-kSucchamAstena // 36 // tasya viziSTasya sthitirabhaviSyat tena sA viziSTena / yadyabhaviSyadihaiSAM zAlItarabhojaneneva // 37 // // iti kevalI (li) bhuktiprakaraNam // // iti strInirvANa-kevalIyabhuktiprakaraNaM (Ne) // // kRtiriyaM bhagavadAcAryazAkaTAyanabhadantapAdAnAmiti // 1. nazcAbhAvAsiddhe N. P. // 2. prativyUDham N. P. // 3. cittAmalapravRttau vyAsaivA N. P. / / 4. nAnAbhogAhAraH so vizeSito nAbhUt P. // 5. itaH Arabhya saTIkAyA: S. prateranupalambhAt pATho'yaM zuddho'zuddho veti jJAtuM na pAryate // 6. kevalIyaM P. / / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / zrIzaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / / // zrIsadgurudevebhyo namaH // yApanIyayatigrAmAgraNIbhadantazAkaTAyanAcAryaviracite svopaz2aTIkAlaGkRte strInirvANa-kevalibhuktiprakaraNe tatrAdyaH // striinirvaannpricchedH|| [praNipatya bhuktimuktipradamamalaM dharmamahato dizataH / vakSye strInirvANaM kevalibhukti ca saMkSepAt // 1 // ' asti strInirvANaM puMvad yadavikalahetukaM ] [2a] strISu / na virudhyate hi ratnatrayasaMpad nirvRterhetuH // 2 // samyagdarzana-jJAna-cAritrANAmanyUnatA saMsArajvaravimokSasya hetuH / yatra tAni sampannAni te saMsArAd vipramucyante / na caiteSAM strISu kenacid virodhaH siddho yena nirvANakAraNavaikalyamiti strISu nirvANAbhAvaH syAt / ratnatrayaM viruddhaM strItvena yathA'marAdibhAvena / athocyeta -- strISu strItvenaiva tAvad ratnatrayaM virudhyate / na caitannAsti 'ratnatrayasya kenacid virodhaH' iti, abhyupagamyate hi deva-nAraka-tiryag-bhogabhUmijAdibhAvena virodha iti / 1. dRzyatAM pR0 1 Ti01 // 2. S. Adarza prathamapatrasyAnupalabdheH N. P. AdarzAnusAreNa [ ] etadantargato mUlapAThaH paripUritaH // 3. dRzyatAM pR01 Ti02 // ' Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalakRtaM strInirvANaprakaraNam / iti vAGmAnaM nAtra pramANamAptAgamo'nyadvA // 3 // yadetaduktametad vAGamAtram, na pramANopapannam / avikalakAraNasya hi bhavato'nyabhAve'bhAvAd 'virodha iti / sa cAbhAvaH pramANAt pratipattavyaH / tacca pramANaM pratyakSamanumAnamAgamo[2b] vA syAt / na pratyakSeNAtra pratIyate / nAnumAnena, anyathAnupapadyamAnasya liGgasyAnupalakSaNAt / na ca gaNadhara-pratyekabuddha-zrutakevali-dazapUviNAmavigItaM vacanamatropalabhAmahe yathA devAdiSu sura-nAraesu cattAri hoti tirie jANa paMceva [paJcasaM0 4-10] iti, yenAtra virodhanirNayaH syAt / na cAnyatrAbhAva ityatrApyabhAvaH / na hi balAkAyAM kArSyAbhAva iti kAke'pi tadabhAvaH / na cApramANakaM zakyamabhyupagantum, atiprasaGgAt / jAnIte jinavacanaM zraddhatte carati 'cAyikA[5] zabalam / jinavacanasya yathAvadavagamaH samyagjJAnam, 'idamitthameva' iti tasya zraddhAnaM samyagdarzanam, taduktasya yathAvadanuSThAnaM samyakcAritram, etad ratnatrayaM nAma / asya sampattau sarvakarmavipramokSalakSaNo mokSaH / taduktam - samyagdarzana-jJAna-cAri[3a]trANi mokSamArgaH [tattvArtha. 1 / 1] iti / pratIyate caitat tritayaM strISu / nAsyAstyasambhavo'syAm nAsya tritayasya strISvasambhavaH pratIyate yenAsya strISu virodho'bhyupagamyate / athocyeta - astu nAmAsyAtra sambhavaH / na ca tAvatA muktiH, dIkSAnantaraM sarveSAM muktiprasaGgAt / api tu ratnatrayasya prakarSaparyantaprAptau, sA ca na strISviti na tadasti / nAdRSTavirodhagatirasti // 4 // ratnatrayaprakarSapayanto'yogicaramakSaNo yadanantaraM muktiH so'smAkamapratyakSaH, na tAdRzasyAsmAbhivirodhaH zakyate grahItum / apratipannavirodhasya ca na tasya tatrAbhAvaH zakyo vijJAtum / na cAvirodhI bhAvo nivartayati / 1. atra 'virodhagatiH' iti pAThaH zobhana: pratIyate / dRzyatAM kevalibhuktiprakaraNe pR. 43a | tulanA --"dvividho hi padArthAnAM virodhaH - avikalakAraNasya bhavato'nyabhAve'bhAvAd virodhagatiH zItoSNasparzavat, parasparaparihAralakSaNatayA vA bhAvAbhAvavat / " iti bauddhAcAryadharmakItiviracite nyAyabindau tRtIyaparicchede // 2. "suranAraesu cattAri hoti tiriesu jANa paMceva / maNuyagadIe vi tahA caudasa guNanAmadheyANi // " iti sampUrNA gAthA daigambare paJcasaMgrahe caturthe zatakaprakaraNe / asyA vyAkhyA -"atha mArgaNAsthAneSu racitaguNasthAnAni gAthAcaturdazakena prarUpayati devagatyAM narakagatyAM ca mithyAdRSTayAdIni catvAri guNasthAnAni / tiryaggatau mithyAdIni paJca guNasthAnAni tvaM jAnIhi / manuSyagatau mithyAdRgAdyayogAntAni caturdaza guNasthAnAni bhavantIti jAnIhi tvaM manyasva // " iti digambarapaJcasaMgrahAntargatazatakaTIkAyAm, pR. 98 [bhAratIya jJAnapITha, kAzI] // 3. cAyikAH // 4. samyagjJAnacAritrANi S. // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam / athocyeta - asannirvANAH striyaH, asaptamapRthivIgamanatvAt, vAdAdilabdhivirahitatvAt, alpazrutatvAt, asajjinakalpatvAt, manaHparyAyajJAnavirahitatvA[3b]t, anupasthApya-pArAJcitakazUnyatvAt / ya evaMvidhA na te nirvAnti yathA saMmUrchimAdayaH, tathAvidhAzca striyaH, tathAhi - samucchimabhujakhayarA cuppysppitthijlcrehito| sattasu kamovavajjati niraesu // ityAdirAgama iti / tadasat saptamapathivIgamanAdyabhAvamavyAptameva manyante / nirvANAbhAvena vidvAMsaH / 'sAdhyasya sAdhanabhAve bhAva eva, sAdhanasya sAdhyabhAva eva bhAvaH' vyAptiH / sA yadA pramANena nirNItA tadA sAdhyena vyApto hetu: sAdhyamiNi prasiddhastatra sAdhayaM bhAvarUpamabhAvarUpaM vA gamayati yathA - astyatrAgniH dhUmAt, vRkSo'yaM ziMzapAtvAt ; nAstIha ghaTa upalabdhilakSaNaprAptasyAnupalabdhaH, nAstIha zItasparzaH agneH, neha zizapA vRkSAbhAvAt, naikAntena nitya[a]manityaM vA vastu arthakriyAkAritvAditi / nAvyAptiranirNItavyAptirvA hetuH, atiprsnggaat| tatra naiteSu sAdhaneSu vyAptirasti, saptamapRthivIgamanAdInAM nirvANaM pratyakAraNatvAdavyApakatvAcca / na hi saptamapRthivIgamanAdi nirvANasya ratnatrayavat kAraNaM siddhaguNASTakavad vyApakaM vA yena tadabhAve nirvANAbhAvaH syAt / na hyakAraNa-vyApakasya tasminnaniyatasya vinivRttyA niyamena nivRttirbhavati / na hi 'sa gomAn anazvatvAt, vaktA vA rAgAdyabhAvAt' iti niyamena tathAbhAvo gamyate, tathA pratibandhAbhAvAt / na kevalaM sandigdhavyAptikAnyevaitAni sAdhanAni, api tu nirNItazcAtra vyabhicAraH, tathAhi - apazcimatanavo na tAM yAnti // 5 // yeSAM tatastanoH pazcimA tanurnAsti te caramadehAstenaiva janmanA muktibhAjo na[4b] tAM saptamI pRthivIM gacchanti, apazcimatanutvavirodhAt, atha ca mucyante / tasmAd 'asaptamapRthivIgamanAt' ityanaikAntiko hetuH / yA ceyamAzA 'saptamapRthivIgamanAbhAvo hi tannivartanasamarthakarmArjanasAmarthyAbhAvAt, evaM ca pratipannAsAmarthyA strI yathA tIvrAzubhapariNAme'samarthA tathotkRSTazubhapariNAme'pi, utkRSTazubhapariNAmena ca muktiH ' iti sA durAzA, anantareNaivAsyAsAmarthyasya pratikSiptatvAt / kiJca, viSamagatayo'pyadhastAdupariSTAt tulyamAsahasrAram / gacchanti ca tiryaJcastadadhogatyUnatA'hetuH // 6 // 1. nyAyAvatAravAtikavRttau [pR0 120] uddhRteyaM kArikA, tatra tu 0dadhogatinyUnatA0 iti pAThaH / / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam / na hyadhogatau strI-puMsayoratulyaM sAmarthyamiti zubhagatAvapyatulyam, azubhapariNAmasya zubhapariNAmaM pratyahetutvAt / tathAhi-tirazcAM bhujaga-khaga-catuSpAt-sarpa-jalacarANAM viSamA'dhogatiH, zubhagati:[5a] punaH samAnA, sarve'pi hyete sahasrArAntopapAtAH sannitirikkheMhito sAhassAraMtiesu devesu| uppajjatiyaresu vi savvattha vi maannusehito|| [ / iti vacanAt / tadadhogatirUneti na strINAM zubhagatinirvANamapi hIyate / tirazcA svargavat manuSyANAM mAnuSINAM ca nirvANamapi zubhagatiH samA syAt / vAda-vikurvANatvAdilabdhivirahe zrute kanIyasi ca / jinakalpa-manaHparyavavirahe'pi na siddhiviraho'sti // 7 // 'vAdalabdhiH' indrAdyAsthAneSu bRhaspatyAdiSvapi pratibandhakeSu chala-jAtyAdiparihAreNa tattvapratipAdanasAmarthyam / 'vikurvANatvaM' vikriyA[5b]labdhirindrAdirUpopAdAnazaktiH / 'Adi'zabdAccAraNAdilabdhiparigrahaH / etA labdhayo na strINAM bhavanti / zrutamaGgapraviSTamaGgabAhyaM ca, tad dazamapUrvAdi AryikANAM nopadizyate / jinakalpo nirapekSasaMyamaH, manaHparyayajJAnam Rju-vipulamatibhedaM saMyatasyA'ntarmAnuSottaravalayatitiryag-manuSyamanomatArthaparijJAnam, etacca na strINAmasti / evameteSAM jJAna-cAritra-tapovibhavajanmanAmRddhInAM cAbhAve'pi strINAM na mokSAbhAvaH / na hItthameva mokSaH, ___ zrUyante cAnantAH sAmAyikamAtrapadasiddhAH / [tattvArthakA0 27] kiJca, vAdAdilabdhyabhAvavadabha[6a]viSyad yadi ca siddhayabhAvo'pi / sA[ss]sAmavArayiSyata yathaiva jambUyugAdArAt // 8 // yadi ca yathA strINAM vAdAdyatizayAstapovibhavajanmAno na santi tathA mokSo'pi na syAt Agame vAdAdyatizayAbhAvavat tadabhAvo'pyucyeta / na hyasya parizeSaNe kiJcinnibandhanamIkSyate / na ca nirvANaniSedho nAstyeva / kriyate hyAgame nirvANaniSedhaH, sijmaNA ya jaMbUhi vocchinnA [ ] iti / 1. "ekamapi tu jinavacanAd yasmAnnirvAhakaM padaM bhavati / zrayante cAnantAH sAmAyikamAtrapadasiddhAH // 27 // " iti sampUrNA tttvaarthbhaassykaarikaa| 2. to chittetti / "yadi jinavacanaM pramANaM tena samprati duHSamAkAle vyucchinno jinakalpa iti satyametat pratipattayaM jinAbhihitasthAt sambanAmakAle jinakalpAstitvavat / etadarthajJApanAyAtra gAthA Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam / ataH strINAM nirvANAbhAvo'pyucyeta 'striyo na kadAcinnirvAnti' iti / na caivamucyate / ataH pratipadyAmahe 'asti strInirvANam' iti / atha manyeta - yadyAsAM saMyamaH syAdasti nirvANaprAptiriti niSidhyeta, tadabhAvAdeva nirvANAbhAva iti na nirvANaniSedha iti / naitadasti, tathA sati tapovibhavajanmanAM vAdAdilabdhInAmapi[6b] niSedho na kriyeta / tathA'nyeSAmaprAptimatAM kriyate ca / ato vijJAyate 'asti saMyamaH' iti / kiJca, strIti ca dharmavirodhe pravrajyAdoviMzatau strIti / bAlAdivad vadeyurna gabhiNI bAlavatseti // 9 // bAle buDDhe napuMse ya jaDDe kIbe ya baahie| teNe rAjAvakArI ya ummatte ya adNsnne|| dAse buTTha ya mUDhe ya 'aNatte 'muMgiya ti y| 'obaddhae ya bhayae sikkhanippheDie ti y|| gambhiNI bAlavatseti pavvAveuM na kappai // [nizIthamASye gA0 3506-8, paJcakalpabhASye gA0 198-200] iti viMzatirapravrAjyAH paThyante / tatra yadi strItyeva dharmeNa virudhyate yathA bAlAdiH bAlavRddhAdivat tatra 'strI' ityeva paThyeta 'strI na pravrAjanIyA' iti, na vizeSo 'garbhiNI bAlavatsA' iti / vizeSaniSedho hi vizeSAntaraparigrahe yujyate / yadi na kasyacid vi[7a]zeSasya parigrahaH sAmAnyenaiva niSidhyeta / ato na strItyeva dharmavirodhaH / evantAvat strItvamanirvANakAraNaM netyuktam / yadi vastrAdavimuktiH athaivamucyeta - vastraparigrahaH, sa strINAmasti, tasmAnna tA vimucyante / yeSAM parigrahayogo na te vimucyante yathAnye gRhasthAH / anyathA puMsAmapi vastragrahaNaM syAt, anarthakastyAga iti / naitadasti, maNa-paramodhi-pulAe AhAraga-khavaga-uvasame kppe| saMjamatiya-kevala-sijjhaNA ya jaMbammi vocchiNNA / / 3076 / / maNagrahaNAd vAkyaikadezAnukaraNAd manaHparyAyajJAnam, paramAvadhirutkRSTamavadhijJAnam, pulAkalabdhiH, AhArakazArIrakalabdhiH, kSayopazamazreNidvayam, kalpagrahaNAjjinakalpaH, saMyamatrika parihAravizuddhi-sUkSmasamparAya-athAkhyAtAni, kevalajJAnam, siddhagamanaM c| ete'rthA jambunAmni sudharmagaNadharaziSye vyvcchinnaaH| tasmin sati anuvRttAH, tasmin parinirvANe vyavacchinnA iti|" iti svopajJaTIkAsahite vizeSAvazyakabhASye uddhRteyaM prAcInA gAthA pR0 594 // 1. RNAtaH S TippaNyAm // 2. kSattAMgulyAdiH S TippaNyAm / / 3. ubaddhae ya bhaDae S // 4. etattAvat // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam / tyajyeta tat yadi vastrAdenirvANAbhAvaH, tattyAgAnnirvANaM prApnoti / zakyate ca tat tyaktum / na hi tat prANAH / prANA api tyajyante, kiM punaranyat / na hi tadabhAve muktyupagatau muktyarthamutthitaH kazcijjano mukti vinAzya bAlizazcIraM gRhaNAti / atha na kalpate hAtum / athocyata -- no kappati niggaMthIe acelAe hottae' [bRhatkalpe u. 5 sU0 16] [7b]ityAgame AptaiH strINAM vastratyAgo niSidhyate / tasmAd yadyapi vastraM tyaktuM zakyate tathApi na vastratyAgaH strINAmastIti nirvANAbhAvaH / athAptavacanamullaGghaya vastraM tyajyeta, na sUtrollaGghane caraNam / AptAdezakAritA hi caraNamiti nitarAM nirvANAbhAva iti / evaM tarhi muktyaGga pratilekhanavat, / yadi bhagavadbhirarhadbhirmokSamArgapraNAyaiH strINAM vastramupadiSTaM vastratyAgo niSiddhaH tad / vastraM tAsAM muktyaGgaM pratipattavyam, pratilekhanAdivat / anyathA dezako duSyet // 10 // yadi na tad muktyaGgaM parigraho mukteH pratibandhakaH, tattyAgo mithyAdarzanAdityAgavad yuktaH / taM vArayan grAhayan vastraM mokSapratibandhi hiMsAderupadeSTeva arhad-gaNadhara-sthavirAdiryasyAyamupadezaH sa doSadUSitaH syAt / [8a] tatazca na kasyacid muktiH syAt / athaivaM manyeta -- tyAge sarvatyAgo grahaNe'lpo doSa ityupAdezi / vastraM guruNA''ryANAM parigraho'pi, yadi vastraM strIbhistyajyeta sarvasyaiva zIlarAzestyAgastAbhiH kRto bhavati, 'abhibhUyante hi prAyeNa vivRtAGgopAGgasandarzanasaJjAtacittabhedaiH "puruSairaGganA apAkRtaprAvaraNA iva ghoTikA ghoTaH / gavAravAdAvapi sarvatra prAyeNa strIprakRtirabhibhAvyA, puruSaprakRtirabhibhAvikA / kulastriyazca prakRtyA lajjAbhUyiSThA vastratyAge dIkSAmeva tyajeyuH / vastre tu vastrasya parigraharUpa 1. "no kappai niggaMthIe aceliyAe hutae" iti bRhatkalpe // 2. "vA jvalAdi-du-nI-bhU-grahA-''srorNaH" [si. 5-1-62] iti sUtreNa bahulAdhikArAt sopasargAdapi nIdhAtoH Napratyaye 'praNAyaiH' iti pATho'pi sAdhuH syAt / atrArucau tu sudhIbhi : 'praNayaH' iti 'praNAyakaiH' iti vA pAThaH kalpanIyaH / / 3. abhibhUyate // 4. purussairnNgaaH| // 5. "abhibhUyante prAyeNa vivRtAMgopAMgasandarzanajanitacittabhedaiH puruSairaMganA akRtaprAvaraNA bhoTikeva ghoTakaiH" --- nyAyakumu0 pR0 873 / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam / tvAt satyapi doSe tad vastragrahaNamAtraM doSaH, anyat punaH sarvameva zIlamanupAlitaM bhavatIti tattyAgopAdAnayorguNadoSAlpatvabahu[8b]tvanirUpaNena bhagavadbhirarhadbhirvastragrahaNaM strINAmupadiSTaM tyAgo niSiddhaH / tatazca nAptasya doSaH / na ca nirvANam, parigrahasya sadoSatvAt / iti bhuktyAdau // 11 // etad bhuktyAdAvapi samAnam, evaM piNDopadhizayyAsvapi vaktuM zakyam / piNDopadhizayyAzca gRhyamANatvAd vastravat parigrahaH 'alpo doSo mahAn guNaH' ityupadiSTAH syuH / tatazca dharmasAdhanAnAmapi sUtravihitAnAM parigrahatvamiti piNDAdyupAdAyinAM puruSANAmapi mokSAbhAvaH syAt / tanna sUtravihitasya yathAsUtramupAdIyamAnasya dharmasAdhanasya parigrahatvaM zakyamabhyupagantum / asminnarthe bhagavadAcAryazivasvAminaH siddhivinizcaye yuktyabhyadhAyi AryAdvayamAha - yat saMyamopakArAya vartate proktametadupakaraNam / dharmasya hi ta[9a]t sAdhanamato'nyadadhikaraNamAhArhan / 'astainya-bAhiravyutsarga-vivekaiSaNAdisamitInAm / upadezanamupadezo hyupadheraparigrahatvasya // kiJca, nirgranthA(nthI)vyapadezaH zAstre sarvatra naiva yujyata / upadhergranthatve'syAH , Agame kalpAdau sarvatra Ame tAlapalaMbe bhinne'bhinne vA no kappati niggaMthINaM pariggahittae [bRhatkalpe u.1 sU.1] iti striyA nirgranthA (nthI)vyapadezaH zrUyate, sa yadyupadhiH parigrahaH syAt parigrahasya granthatvAd gRhasthasyeva nopapadyeta pumAnapi tathA na nirgranthaH // 12 // upadheH saMyamasAdhanasya parigrahatve puruSasyApi nirgranthavyapadezAnupapattiH tasyApyoghANvaupagrahikopadhitrayasadbhA[9b]vAt / 1. astyeyavA0 S / (astey0?)| 2. "no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA Ame tAlapalaMbe abhinne pddigaahitte| kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA Ame tAlapalaMbe bhinne pddigaahitte|" iti bRhatkalpe prathamoddeze prthm-dvitiiysuutre| atra yadyapi dvitIyasUtre bhinnaM tAlapralambamanujJAtam tathApi bhASye vRttau ca 'bhinnamapi na kalpate' ityabhihitaM vistrenn| tathAhi -- "jai vi nibaMdho sutte tahavi jaINaM na kappai AmaM / jai giNhai laggati so purimapadanivArie dose // 1001 / / yadyapi sUtre nibandhaH 'kalpate bhinnam' itilakSaNaH tathApi yatIMnAM na kalpate AmaM bhinnamapi, yadi gRhaNAti tataH sa pUrvapade pUrvasUtre nivAritA ye doSAstAn lagati prApnoti |"--bRhtklpbhaassyttiikaa pu0 315 / / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam / aparigraha eva bhaved vastrAbharaNAdyalakRto'pi pumAn / mamakAravirahitaH, sati mamakAre saGgavAn nagnaH // 13 // AcAryAdyAsaktaM svayamAdita no mumukSukA lobhAt / upasargAdyAsaktamivAmbaramaparigrahastasyAH // 14 // kAye mamakAre'pi ca saparigraha eva naiva muktaH syAt / tatra yathA saMlagne no mamakArastathA vastre // 15 // grAma gehaM ca vizan karma ca nokarma cAdadAno'pi / aparigraho[s]mamatvo'parigraho nAnyathA kazcit // 16 // iti saGgahAryAH / evamapi vastravatyA vastre jantutpatteH zayanAdiSu hiMsA'vazyambhAvinI / tatra prathamavratameva tAvadahiMsAlakSaNaM nAsti, kathaM muktiri[10a]ti cet, saMsaktau satyAmapi coditayatnena pariharantyAryA / hiMsAvatI pumAniva na jantumAlAkule loke // 17 // nAyaM niyamo'vazyaM celagrahaNamAtreNa saMsaktirbhavatIti / antarmuhurtasiddhA anantA iti zrUyante / na ca saMsaktyAM satyAmapi tadaiva tatra jantumaraNam / maraNe'pi yathA zarIrAdau na prANavyaparopaNaM bhavati tathA cele'pi syAt / na ca satyapi vyaparopaNe'haduktena yatnena pariharantyAH pramAdAbhAve hiMsA bhavati / pramAdo hi hiMsA nAma / tathA ca paThanti - pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA [tatvArtha. 78] iti / anyathA piNDopadhizayyAsu sthAna-zayana-gamanA-''kuJcanaprasAraNA-''marzanAdiSu ca zarIraM kSetraM lokaM ca paribhujAno 'jale jantuH sthale janturAkAze jantureva c| jantumAlAkule loke kathaM bhikssurhiNskH|| [10b]hiMsakatve'pi arhaduktayatnayoge na bandhaH / tadvirahe eva ytnH| tathA ca paThanti - 'jiyau va marau ya jIvo ajayAcArassa nicchao bNdho| payayassa natthi baMdho hiMsAmitteNa doseNa // 1. tattvArtharAjavAtike [pR0 541] uddhRto'yaM zlokaH / / 2. 'bandhaH' iti pAThaH sAdhurbhavet / / 3. "marada va jiyadu va jIvo ayadAcArassa NicchidA hiNsaa| payadassa Natthi baMdho hiMsAmitteNa samidassa / / 3 / 17 // " iti kundakundAcAryaviracite pravacanasAre dRshyte| " athAntaraGga-bahiraGgatvena chedasya dvaividhyamupadizati-- maradu va jiyadu va jIvo ayadAcArassa NicchidA hiMsA / payadassa patthi baMdho hiMsAmitteNa samidassa // 3 / 17 / / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam / ajayaM caramANassa pANabhUyANi hiNso| bajjhae pAvae kamme se hoti kaDuge phale // jayaM tu caramANassa dayAvikkhissa bhikkhunno| nave na bajjhae kamme porANe ya vidhUyae // [ ] iti / tasmAd yathA trailokye mriyamANeSUtpadyamAneSu ca prANiSu puruSasya na doSasambandhaH tadvadasyA api mamatvarahitAyA yatnavatyAH / celasaMsarge'pi mokSe gRhiNo mokSaH kasmA[11]nna bhavatIti cet, 'gRhiNo mamatvayogAt saMyamasAdhanagRhItyabhAvAcca / ayataM caratazcaraNaM na vidyate tena no mokSaH // 18 // yathA''AyA vRttaM na tathA gRhiNo'sti / na hi gRhI tatra mamatvarahitaH, na ca saMyamasAdhanArthaM vastraM gRhNAti, na ca zAstracoditayatnayogI mithyAdarzanAdiyogAditi na tasya mokSaH / yadyAryikAvad yatnavAn, yatireva syAt, na gRhI / tathA ca paThanti - hirimANe egeNa vattheNa parivvaejjA [ ] ityAdi / tathA "tristhAnoktA doSAH 3trayopadezAya te sacelatve / apariSahasahiSNutvaM hrIzca jugupsA ca dehasya // 19 // iti / [mriyatAM vA jIvatu vA jIvo' yatAcArasya nizcitA hiNsaa| prayatasya nAsti bandho hiMsAmAtreNa samitasya // 3 // 17 // iti chAyA] azuddhopayogo'ntaraGgacchedaH, paraprANavyaparopo bahiraGga : / tatra paraprANavyaparopasadbhAve tadasadbhAve vA tadavinAbhAviprayatAcAreNa prasidhyadazuddhopayogasadbhAvasya sunizcitahiMsAbhAvaprasiddhaH tathA tadvinAbhAvinA prayatAcAreNa prasidhyadazuddhopayogAsadbhAvaparastha paraprANavyaparopasadbhAve'pi bandhAprasiddhayA sunizcitahiMsA'bhAvaprasiddhezcAntaraGga eva chedo balIyAn, na punrbhirnggH| evamapyantaraGgacchedAyatanamAtratvAd bhirnggcchedo'bhyupgmytev|" iti pravacanasArasya. amRtacandrasUrikatAyAM tattvadIpikAbhidhAyAM vRttau pR0 291-292 / / 1. iyaM kArikA N. P. pratyornAsti / / 2. iyaM kArikA N. P. pratyornAsti / ato granthakAreNa mUlarUpeNeyaM kArikA vivakSitA Ahosvit pUrva "tathA ca paThanti" ityullikhya granthAntarAdiyamuddhatA iti sandigdhamatra / kiJca, asyAH kApi vyAkhyA granthakRtA na vihitA, ato'pi asyA mUlatve sndehH| 3. 'jJAnadarzanacAritrarUpatrayopadezAya, te doSAH' iti S. pratau TippaNyAM likhitamasti / 'trayo'padezA yateH sacelatve' iti pATho'tra sAdhuriti tvasmAkaM matiH / apadezAH pratyayA ityarthaH / ete ca trayaH pratyayAH sthAnAGge itthaM nirdiSTA: "tihiM ThANehiM vatthaM dharejjA, taM0 hiripattitaM duguMchApattiyaM parIsahavattiyaM [sU. 3 / 3 / 171] / vyAkhyA -- vastragrahaNakAraNAnyAha --tihItyAdi / hrI lajjA saMyamo vA pratyayo nimittaM yasya dhAraNasya tat tathA, jugupsA pravacanakhisA vikRtAGgadarzanena mA bhUdityevaM pratyayo yatra tat tathA, evaM parISahAH zItoSNadaMzamazakAdayaH pratyayo yatra tat tathA, Aha ca -- "veuvi vAuDe vAie ya hIrikhaddhapajaNaNe cev| esiM aNuggahaTThA liMgudayaTThA ya paTTo u" / [oghani0 723] tathA "taNagahaNAnalasevAnivAraNA dhmmsukkjhaanntttthaa| di8 kappaggahaNaM gilANamaraNaTThayA ceva // " [oghani0 707] iti / "-- iti saTI ke sthAnAGgasUtre tRtIya sthAne tRtIya uddeze pR0 137 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam / yadi vastropA[11b]dAne'pi muktiH, kiM puruSANAmAcelakyamupadizyate ? Acelakkuddesiya sijjAyara rAyapiMDa kiikamme / [mUlAcAre gA0 909] AcelakkaM loco bosaTusarIrayA ya pddilihnnN|| eso khu liMgakappo cauvviho hoi ussagge // [mUlAcAre gA0 908] no kappai niggaMthANaM celaM vA cilimili vA dhArittae vA paDiggAhittae vA [ ] iti / yathaiva strINAM satyapi vastre muktirevaM puruSANAmapi syAt / atha teSAM puruSANAM sati vastre na muktiH strINAmapi mA bhUt, ko vA vizeSo yena strINAM vastramupadiSTaM puruSANAM pratiSiddhamiti cet, ucyate - vastraM vinA na caraNaM strINAmityarhataucyata, vinApi / puMsAmi[12a]ti nyavAryata, bhagavatA strINAM vastramupadiSTaM vastratyAgo niSiddhaH, puruSANAM ca yeSAM vinA vastreNa zakyaM dharmAnuSThAnaM tristhAnadoSarahitAnAM teSAM vastrAdAnaM pratiSiddhaM tristhAnapatitAnAM copadiSTam / tannUnaM teSAM dharmasAdhanaM yeSAM bhagavatA tadupadiSTam / na hyanyathA niSprayojanaM dharmavirodhaM vA bhagavAnupAdeyamupadeSTumarhati AptatvavirodhAt / teSAM ca niSprayojanaM dharmAntarAyo vA yeSAM pratiSiddham, na hi dharmasAdhanaM bhagavAn niSeddha marhati / na caikasya dharmasAdhanaM sarveSAM bhavati ekasyA'bhavadvA sarveSAM na bhavatIti niyamaH, anazanAdiSu tathA[5]darzanAt / [12b]kathaM kAraNabhede muktilakSaNaM kAryamabhinnaM syAt ? ayameva hi bhedo bhedahetuzca yaduta viruddhadharmAdhyAsaH kAraNabhedazca cet, tatra sthavirAdivanmuktiH // 20 // tatraivaM sacelatAcelakyabhede'pi mithyAtvA-saMyama-pramAda-kaSAya-yogapratibandhinaH samyagdarzanAdirUpasya mArgasya tatpravRttisAdhyasya tulyatvAd muktistulyaiva bhavati, yathA sthavirakalpinAM sApekSasaMyatAnAM jinakalpinAM ca nirapekSasaMyatAnAM bhaktaparijJeGginIprAyopagamanagatAnAM SaSThA'STama-dazama-dvAdaza-ratnAvalyAdyupavAsAdiniratAnAM tadvikalAnAM ceti / yadi cA[13a]yaM nirbandho 'vastragrahaNe na mokSa eva' iti, arzIbhagandarAdiSu gRhItacIro yatina mucyeta / arzo-bhagandarAdigalatpUyeSu vyAdhiSu vraNabandhAya yatezcIragrahaNamupadizyate, anyathA tatrAsaMyamaH syAt / tatazca tatra gRhItacIraH puruSo'pi saMyato na saMsArabandhanAd mucyeta / nirvedAccAtyanta 1. raadi[ssu?]|| Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam / 23 pravRddhasaMvego vizuddhisthAnAni uttarottarANi upagamya sa seDumarhati, na hi taccIraM taccittavizuddhi pratibadhnAti / tathA upasarge vA cIre, upasargeNa mRgadhvajAdAviva kasmizcit samAhite yatAvAsaJjite cIre muktirna prApnoti / athocyeta - ta[13b]tra bhavati muktiH , na hi taccIraM svayaM tena parigRhItam, anyena hi balAdaGge saMyojitam, na cAGgasaGgamAnaM parigrahaH, api tu mUrchA parigraha iti / yadyevam, AryApi sarvasaGgaparityAgena saMvignA muktyarthamutthitA guruSu nikSiptAtmA tadAdezamAcarantI na mokSaM parityajya svayaM mUchitA vastraM grahItumarhati, api tu arhadAdezo vastragrahaNamiti na parigrahaH / kiJca, aGgAdiH saMnyasyate cAnte // 21 // mAraNAntikI saMlekhanAM yoSitA [tattvArtha 7 / 17] iti maraNAnte zarIramAdiM kRtvA sarva eva saMyogAstyajyante, tatra kuto vastraM pracchannapradezagatAyA vastreNAGgasaGge'pi mokSa[14a]pratibandhini mokSakAmAyAH ? so'pi parihartuM zakyata iti / na ca vastrAt strInirvANAbhAvaH / athocyeta - muktyaGgamacelatvaM nocyeta tadanyathA narasyApi / AcelakyAyogyA[5]yogyA siddheradIkSya iva // 22 // AcelakyaM mukteH kAraNam, mukyarthinAM kartavyatayopadizyamAnatvAt, mithyAdarzanAdityAgavat / anyathA puruSANAmapi tad nopadizyeta, mukyarthinAM mukteraprayojakatvAt, samyagdarzanAdityAgavat / tasya ca muktyaGgasyA''celakyasyAyogyA strI, tasyA [AcelakyaniSedhAt / atazca mokSakAraNAyogyAyAH striyo'dIkSAhasya bAlAderiva mokSAbhAva iti / iti jinakalpAdInAM muktyaGgAnAmayogya iti siddheH / syAdaSTavarSajAtAdirayogyo'dIkSaNIya iti // 23 // evaM bruvataste'tiprasaGgaH, jinakalpAdiSvapyasya nyAyasya tulyatvAt / tathAhi - jinakalpo yathAlandavidhiH parihAra iti muktyaGgam, mukyarthinaH kartavyatayopadezAt, samyagdarzanAdivat / anyathA mukyathinastanna kasyacidapyAdizyata, mukteraprayojakatvAt, samyagdarzanAdityAgavat / tasyaivaM muktyaGgasya jinakalpAderayogyo yasyASTau varSANi jAtasya tadAdiH, 1. vIkSa iva _N. S. // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam / jammeNa tIsavariso pariyAe gUNavIsavariso u / parihAraM paTThaviDaM arihai maNuso u erisao // [ ] iti vacanAt / tatazca mokSakAraNA[15a]yogyasya triMzadvarSajAtAderadhastanasyAdIkSaNIyasyeva mokSAbhAva iti samAno nyAyaH / na caivaM mokSAbhAvaH, aSTavarSajAtasyApi mokSAbhyupagamAt / tasmAdanyAyo'yam / yathA cAtra niyamo nAsti 'nirapekSasaMyatAnAmeva jinakalpAdInAM mokSo na sApekSasaMyatAnAM sthavirANAm, sthavirakalpAnAmeva ca na jinakalpAdInAm' iti tathA sacelAnAmapi yathAsUtramAcaratAmiti / yadi sacelAnAmacelAnAM ca sApekSasaMyatAnAM nirapekSa saMyatAnAM cobhayeSAM muktiH kiM duSkaracaryA zAstre upadizyate ? na hi sukhasAdhye'rthe duHkhopadezo yukta iti cet, ucyate . saMvara[15b] nirjararUpo bahuprakArastapovidhiH zAstre / yogacikitsAvidhiriva kasyApi kathaJcidupakArI / / 24 / / yathA dravya-kSetra-kAla-bhAvAzrayo dravyAdInAmanekarUpatvAd ArogyarUpe ekasminnapi kArye vividhadoSarogAvasthAviSayo'nekopayogakAlaprakAro'neko yoga uktazcikitsAzAstre kasyacidAturasya kazcit kathaJcidupakArI bhavatIti tathA'dhyAtmazAstre'pi vividhazaktikarmApekSastapovidhiranekaH sarvo'pi saJcitakarmanirjarA -''gAmikakarmanirodhalakSaNa uktaH / evaM strInirvANapratiSedhasAdhanAbhAvaM pratipAdye [16]dAnIM kena strInirvANAbhAva ityAha - vastrAnna muktiviraho bhavatItyuktaM samagramanyacca / ratnatrayAnna cAnyad muktyaGgaM ziSyate sadbhiH // 25 // ' vastraM nAma parigrahaH, tadyogAdasyAH saMyamasthAnameva nAsti, kuto mokSaH ?' ityetAvannirAkRtam / idAnIM yadanyat puruSeSu muktisAdhanatayA'GgIkriyate tat sarvaM strISvapyavikalam / taddhi ratnatrayam / na ca tasya vaikalyaM tatropalabhyate / na ca tasmAdanyat pauMsnamanyadvA mukte: kAraNam / mukterhi kAraNamAryA ratnatrayamevAhuH samyagdarzana- jJAna- cAritrANi mokSamArgaH [ tattvArtha 0 1|1] iti / jJAnaM sumArgadIpaM samyaktvaM tadaparAGmukhatvAya / cAritramAzravaghnaM kSapayati karmANi tu tapo' [16b]gniH // nANaM payAsayaM sohao tavo saMyamo ya guttikaro / tihaMpi samAyoge mokkho jiNasAsaNe diTThI || [Ava0 ni0 103] iti 'tadakSatam / 1. 0SarAgA0 S. 11 2. paustama0 S. 11 3. tadantyataM S. / ( tadanyUnam ? ) // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam / 25 yadyetAvatA muktiH ki keSAJcit stena-rAjApakAri-dvayakSarAdInAM tadyoge pravrAjanA niSiddhA ? yAntu te mokSikI dIkSAM pratipadya mokSam, kastatra bhavato matsaraH ? iti / ato ratnatrayAdanyenApi muktyaGgena bhavitavyaM yadabhAvAt pratiSiddhadIkSA: satyAmapi dIkSAyAM na mucyanta iti cet, ucyate - pravAjanA niSiddhA kvacittu ratnatrayasya yoge'pi / dharmasya hAni-vRddhI nirUpayadbhivivRddhayartham // 26 // stena-rAjApakAryAdInAM keSAJcit pravrAjanAyAM teSAM pravrajitAnAM pravrAjayituH saGghasya ca[17a[ pratyapAyaH syAt / dvayakSara-bhRtakAdInAM pravrAjane dharmasya mahAjanamadhye lAghavaM sarva evaite etAdRzA iti / tatazca na kazcit kulaputro jugupsayA 'dharmaM pratipadyata iti dharmasya hAniH, tatparihAre tu vRddhiriti dharmasya hAni-vRddhI nirUpayadbhirbhagavadbhisteSAM pravrAjanA niSiddhA / na tu ratnatrayAdanyat tatra pauruSeyaM mokSakAraNamasti / yadi ca syAt tadapi tatraiva mA bhUd yatra pratiSedhaH, nAnyatra, atiprasaGgAt / aprativandhatvAccet saMyatavargeNa nAyikAsiddhiH / athaivaM manyata - yadi 'puruSA[:] striyo'pi saMyatA muktibhAjaH ubhaye[17b]'pi guNena sadRzA bhavanti tataH kiM striyaH zatavarSapravrajitA apyadyapravrajitasya sAdhorvandikA bhavanti prativandanaM ca na labhante ? tato manyAmahe - na tAsAM mokSa iti / vandyantAM tA ['yadi tenonatvaM kalpyate tAsAm // 27 // ] yadi sampanne'pi ratnatraye vandanAbhAvAnna strINAM nirvANaM vandanamapyevaM samyagdarzanAdivad muktyaGgaM vandyantAM tA bhavadbhirevaMvAdibhirAyikAH / na hi tAsAM tAvatA vandanAbhAvamAtreNAtrabhavadbhirmokSaM vinAzayituM yuktam / na ca bhavatAM tAvatA kAcit kSatiH / vayaM punaH saMyatavargavandanenaiva karmanirjarAkAriNA tAsAM mokSaH, na prativandyatvena / na hyanyathA bhagavAnevaM vyavasthAM kartu ........................................................................ [santyUnAH puruSebhyastAH smAraNavAraNAdikAribhyaH / tIrthakarAkAribhyo na tAvatA'siddhiraGgagateH // 28 // arhan na vandate na ca jinakalpAdiriti gaNadharAdInAma / prAptA'nyathA'vimuktiH]] ...... ...... ....... / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mUlAdarzAnusAreNa pripuuritH|| 1. dharme S. / / 2. (puruSA iva ? ) / / 3. aMzo'yaM N. P. 4. itaH param aSTAdazaM saMpUrNamapi patraM S. pratau na vidyate / 5. kArikAtmako'yamaMzaH N. P. pratI avalambya pUritaH / / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam / .....[18a]tivandyanta iti strINAM nirvANam / arhantaM gaNadharAdayo vandante, na tAnahan, na hi tIrthakarA gArhasthye'pi siddhavyatirekeNAnyAn vandante, 'namaH siddhebhyaH' ityuktvA zrAmaNyaM pratipadyante / tathA jinakalpa-pratimApratipannAdayo'pi vandyante na vandanta iti gaNadharAdInAM sthavirakalpasthAdInAM ca muktyabhAvaprasaGgaH, arhadAdInAmeva muktiH syAt / athaivaM manyeta - arhanniti mahat sthAnaM nyUnaM gaNadharA iti / tathA jinakalpa[:] sthavirakalpazca......stasmAdarhadAdayo na vandanta iti / evaM tarhi vandyAnAM muktibhAva (ve') prativandyAnAmiti hInam / kiJca, sthAnaM strIpuMsayostulyam // 29 // strIpuMsayorapyetacchakyate vaktum - puru[18b]Sa iti mahat sthAnaM strIti nyUnamiti / / taccoktam - 'sAraNa-vAraNa-paricoyaNAi puriso karei [ / ye yAnna muktibhAjo vandante te tathaiva mucyante / ityapyavandanaM syAnnAmokSo'vandanAt tena // 30 // __iti saGgrahAryA / apakRSyate zriyA strI puMsaH sarvatra ki na tad muktau / ityamunA'kSepi, yadapyucyate kaizcid bAlaiH - svarge yA mahatIndrazrIH iha ca cakradhara-baladeva-vAsudevaprabhRtimaNDalIkamahAmaNDalIkalakSmIH pratigRhaM ca nAyakatvaM puruSANAmeva na strINAmasti, evamiha zriyA strI puruSAdapakRSyamANA dRzyate sA muktizriyApyevaM tataH kiM nApakRSyate ? tatrApyapakarSa evAsyA yuktaH, tathA darzanAt / tatazca na strInirvA[19a]Namiti / etadapi gaNadharAdimokSeNaiva pratikSiptam / yadi mahatyAH zriyo'narhasyA'muktiH mahatyAstIrthakaralakSmyA gaNadharAdayazcakradharAdilakSmyAzca brAhmaNA vaizyAzcAnaharhAH, kSatriyA eva ca te / nrdev-raam-kesv-jinn-nivvi-viri-des-smmttN| rayaNappabhAisattahimAyAto'NaMtareNa lbhe|| 1. itaH paraM pAThapUrtinirdezakam A idRzaM cihna S. pratau vidyate, kintu pAThaH kvacanApi sampUrito na vilokyate / ata kazcidaMzo'tra nyUnaH syAt / / 2. (muktibhaavH?)|| 3. "sAraNa-vAraNa-paDicoyaNAi purisA karei Na hu itthI" iti sampUrNa gAthArdhamuddhRtaM nyAyakumudacandre pR0 876 // 4. 0zcAnahakSitriyA S.|| Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam / iti paGkaprabhAyA api pRthivyA AgatAnAM muktiH paThyate na tIrthakarAdyarhateti teSAM muktyabhAvaprasaGgaH / yathA ca teSAM gaNadharAdInAM tattallakSmImanahatAmapi muktistathA strINAmapi syAt / na hi tallakSmIyogyatA muktermArgaH, api tu samyagdarzana-jJAna-cAritrANi / [19b]tAni cet samagrANi, kimanyena ? bhavati muktiH / na hyavikalakAraNaM kAryamabhavadAste / tAni ced vikalAni tadeva vaikalyaM vaktavyam, kimanyenAprayojakena kathitena ? kiJca, astrIpuMsAH siddhAH / strI zriyA puruSAdapakRSyate iti ca strIpuruSAvasthAyAm, na tu gatyantare tadrUpatyAge / siddhAvasthAyAM ca na strIpuruSA(Sa)bhAva iti na kiJcidetat / kiJca, samamaruktva m // 31 // muktizrI ma sakalasaMsArajvaramokSaH AtyantikamArogyam, na tu dAnAkSepAdisamanvitaH pUNyakarmavipAko bahivibhavaH / tadyatheha jvarAdivigamarUpamArogyaM strINAM puruSANAM ca samAnaM tathA muktAvapi bhavitumarhati [20a]kAraNasampadastulyatvAt / mAyAcApalAdibahulAH striyo bhavanti, tanna tasyA nirvANamiti cet, mAyAdiH puruSANAmapi dezAdiprasiddhayabhAvazca / SaNNAM saMsthAnAnAM tulyo varNatrayasyApi // 32 // mAyAdiH puruSANAmapi, mohodayasya strIpuruSayoravizeSAt / yathA puruSANAM 'mohazAtataH sarvadoSapratikUla: pratisaMkhyAnarUpo mArgastathA strINAmapi / tanna tato nirvANAbhAvaH / anyathA puruSANAmapi mA bhUt, teSAmapi mAyAdyupapatteH / nanu ca yadi strINAmasti nirvANaM tannirvANajJAnotpattiviharaNabhUmayaH kAlAzca kiM na prasiddhAH yathA puru[20b]SANAM campA-sammeto-jjayantavADa-rAjagRhaprabhRtayo bhUmayaH svAtyAdayazca kAlAH ? tato na strInirvANamiti / dezAdiprasiddheratatkAraNavyApakatvAnna tannivRttyA nirvANanivRttiH kartRsmaraNanivRttyA pauruSeyatvanivRttivaditi pratikSiptam / prasiddhAzca rAmakalpA (lyA? ) dInAm / asmAkaM strInirvANamanabhyupagacchatAmaprasiddhA iti cet, mImAMsaka-lokAyatikAdInAM puruSanirvANAdipradezA apyaprasiddhAH / tanna tatprasiddhayabhAvastadabhAve pramANam / 1. chahatteti0 // 2. (hAnA0 ? ) // 3. mohasAtataH S / (mohasAtanaH ? ) // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam / kiJca, dezAdiprasiddhayabhAvazca SaNNAM saMsthAnAnAM tulyo varNatrayasyApi / na hi nirvANajuSAM sarveSAmapi teSAM bhUmyAdayaH prasiddhA eva[21a] bhavanti, niyamahetvabhAvAt / yadi ca tdbhaavaadnirvaannmtiprsnggH| santi hi bhUyiSThA aprasiddhanirvANabhUmyAdayaH / na hyatrAtra ime ime nirvANA iti SaNNAmapi saMsthAnAnAM trayANAmapi varNAnAM sAkalyena taddezAdiprasiddhirasti / atha teSAM tadabhAve'pi muktiH, kastavAryikAsu pradveSa: ? tasmAt kAraNasAkalye na kazcit kArya niSeddhamIzvara iti strInirvANakAraNavaikalyameva darzanIyam / taccAzakyam / athocyate - strI nAma mandasattvA muktyaGgasamagratA na tenAtra / striyo nAma mandasattvA bhavanti / na hi tAsAM puruSANAmiva sattvAdhikatAsti / mandasattvAnAM ca 'sarva sattve pratiSThitam' [ ] iti kathaM kAtaradurvigAhaM ratnatrayaM samagratAmanu bhavediti / tat kathamanalpaghRtayaH santi hi zIlAmbunidhivelAH // 33 // iha hi sattvaM tapaHzIla[21b]dhAraNa eSitavyam, nAnyadanaGgatvAt / taccAnalpadhRtibalamAryAsu sudurdharatapaHzIlavahAsu dRzyate / prasiddhAzca sattvenAryAH zAsane zrUyante - brAhmI sundaryA rAjimatI candanA gaNadharAnyA[:] / api devAsuramahitA vikhyAtAH zIlasattvAbhyAm / / 34 // brAhmayAdInAM bhagavatInAmanyAsAmapi sakalanarAmaralokamahitAnAmAryANAM sakalabhuvanAtizAyi zIlaM tadanumeyaM ca mahat sattvaM vikhyAtam / gArhasthye'pi susattvA vikhyAtAH 'zIlavatitamA jagati / "sItAdayaH kathaM tAstapasi visattvA vizIlAzca // 35 // loke'pi 'sItAdayo gRhasthAzrame'pyabhedyazIlA mahAsattvAH zrUyante / tA eva kathamazeSasaMsArajvaranirvahaNI parityaktasarvabhogAM bhAgavatIM dIkSAM mahApuruSAnuttI(cI)rNAM sattvavivardhinImupAdAya visattvAH [22a]vizIlAzca bhaveyuH ? kiJca, santyajya rAjyalakSmI patiputra bhrAtR[bandhu]sambandham / pArivAjyavahAyAH kimasattvaM satyabhAmAdeH // 36 // nArAyaNabhAryANAM prasiddhaparityAgamahimAnAM nirva()DhasaMyamabharANAmazaktikalpanAM prati kathamapyaviSayANAmudAharaNena strINAmasattvakalpanA pratikSipyate / 1. yogazAstrasvopajJavRttau [3-120 pR0 207 B] nyAyAvatAravAtikavRttI [pR0 121] coddhRteyaM kArikA / nyAya kumudacandre'pi uddhRtA, tatra ca 'zIlavatayA' iti pAThaH pR0 869 / / 2. zItASU Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam mahatA pApena strI mithyAtvasahAyakena na sudRSTiH / . strItvaM cinoti, tanna tadaGga kSapaNeti nirmAnam // 37 // strItvanirvartanaM karma mahat pApam / tathAhi - yadyapi sAsvAdanasamyagdRSTirapi tadarjayati, samyagdarzanamavasAdayan mithyAdRSTireveti mithyAdarzanAbhimukho mithyAdarzanenaiva vyapadizyate, na samyagdarzane[23b]na / samyagmithyAdRSTayo'pi tAvat tannArjayanti, kimaGga samyagdRSTayaH / strItvenotpadyamAno'pi mithyAtvapariNata evotpadyate jIvaH / maNusIsu tirikkhIsu ya vaMsAikhiIsu joisNtiisu| itthIsu ya paDisiddho sammaTTiINa uvvaao|| [ iti vacanAt / tadevaM mahApApaniSpanne strIzarIre nArakAdizarIravad na karmaNAM kSapaNA sambhAvyata iti cet, tadetad niSpramANakam, na hi 'atra strIzarIre kSapaNA na' ityatra pramANamasti, strItvena tulyayogakSemeSu saMsthAnAdiSu kSapaNAbhyupagamAt / na hi strIzarIrAdanyat zarIraM samacaturasrasaMsthAnAdvAnyat saMsthAnamiti prakarSaparyantaprAptaM ratnatrayama[24a]zeSakarmanirmUlanaikavyApAraM karmarAzAvagnivat tRNarAzAvudAste / tathAhi - antaHkoTIkoTIsthitikAni bhavanti sarvakarmANi / samyaktvalAbha evAzeSAghakSayakaro mArgaH // 38 // yadaiva jIvaH pravRddhavizodhipariNAmaH samyagdarzanonmukho bhavati nAdyApi samyagdarzanaM pratipannastadaiva saptatisAgaropamakoTIkoTIsthitikAnyapi karmANyantaHsAgaropamakoTIkoTIsthitikAni bhavanti / yadA tvazeSakarmadrumanirdahano mArgaH svodayanirastamithyAtvA- saMyamakaSAyaH sampannastadA kimatra vAcyamazeSakarmakSayo bhavati / na hi samyagdarzanamanapAsyadeva mithyAdarzanamudeti jJAnaM cAjJAnaM cAritraM cAcAritraM tAM tAmavasthAmApadyamAnamasaMyama-kaSAya-pramAdayogAn / na ca nirmUlita[24b]mithyAtvA-'saMyama-kaSAya-pramAdayogasya janmAntaropAdAnaM sambhAvyate / tathA cAdhIyate - mithyAtvA-saMyama-kaSAya-pramAda-yogA bandhahetavaH [tattvArtha samyagdarzana-jJAna-cAritrANi mokSamArgaH [tattvArtha0 1/1] iti / 1. 'strIzarIrAdanyat' iti pAThaH S pratau cihnaM kRtvA kenacillekhakenAdhastAt puuritH| 'zarIrAdanyat' iti pAThastvatra saMgato'smAkaM pratibhAti / athavA na hi strIzarIraM samacaturasrasaMsthAnAdvAnyat saMsthAnamiti' iti pATho'tra zobhano bhAti / / 2. 'mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH' [8-1] iti tattvArthasUtre pAThaH / / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam anyo'pyAha - 'duHkhe viparyAsamatistaSNA cAbandhakAraNam / janmino yasya te na sto na sa janmAdhigacchati // pramANavA. 1/83] nirAloko loko viSayasukhatRSNAvilasitai __teccho durvRttyA niradhikRtabuddhistava mte| araNyAnI mohAdupasarati hA sadbhavamayIM bhavanvA (ntaM?) trAtAraM zivamamRtayoni na labhate // yadi ratnatrayaM strISu na sampadyeta tadeva vaktavyam, kimanyena ? ityuktam / taccAzakyam, tatra pramANAbhAvAt / nanu ca mA bhUt strINAM nirvANAbhAve pramANam, tadastitve kiM pramANam ? na cedAnImihopalabhyamAnamArgopalambhAdeva tannizcayaH, viprakRSTAvasthAnAM kAraNAnAM kArye vyabhicArAt, anyathedAnIM sarveSAM muktiprasaGgAt / yadavasthAnantaraM muktiH tatra prakarSaparyantaprAptau strINAM na vaH kiJcana pramANamasti, pariNAmazaktInAM duravasAnatvAditi cet ; evaM bruvANasya puMnirvANe'pi kiM pramANam ? tatrApi hi zakyamevaM vaktum / ratnatrayaprakarSaparyantaprAptisambhAvanA ca puMvat / strISvapi syAt / kiJca, atrAgamaH pramANaM yatprasAdAdasmAkamayamavaSTambhaH, yataH parAGmukho janturjanmajaladhimatigAhate / ko'sAvAgama iti cet, aSTazatamekasamaye puruSANAmAdirAgamaH siddhau / strINAm, aTThasayamegasama[25b]ye purisANaM nivvuI smkkhaayaa| thIliMgeNa ya vIsaM sesA vasagaM ti boDanyA // [ ityAdirAgamaH strInirvANe pramANam / athocyeta - satyam, strInirvANAbhidhAyyAgamo vidyate, nAsmAkamatrApahnavaH, . kintu strIzabdasya stana-prajanavaudimatI strI nArthaH, apitu puruSavizeSa eva yatra strIvedodayaH, strI 1. bauddhAcAryadharmakItiviracitasya pramANavArtikasyeyaM kaarikaa| "duHkhe viparyAsamatistRSNA cAbandhakAraNam AzleSaheturjanminaH, tRSNayA Atmasneho'pyAkSipto hetuvad veditvyH| yasya tanmalitAtmagrahasya te viparyAsastRSNA ca na sto na vidyate na sa janmAdhigacchati" iti manorathanandiviracitAya prmaannvaatikvttau| pramANavArtikaparicchedAnAM kramadvayaM vartate / kramAntare dvitIyaparicchede 81 saMkhyAko'yaM zlokaH / / 2. dasachatti / nyAyakumudacandre [pR0 869] uddhRteyaM gAthA tatra 'dasakatti' iti 'dasakaMti' iti ca pAThAntaradvayam / nyAyAvatAravAtikavRttAvapi [pR0 121] uddhRteyaM gAthA tatra ca 'dasagaM tu' iti 'dasagaM ca' iti ca pAThAntaradvayam / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam svabhAve ca puruSa strIzabdo loke prayujyate, tathA ca puruSakArazUnyaM klIbaM dRSTvA vaktAro bhavanti 'strI ayam, na puruSaH' iti / tadayuktam, na mukhyayoge gauNo'rthaH puruSaH strIzabdasya gauNo'rthaH, stryeva mukhyaH, striyAM ca stana-prajanavaudimatyAM mukhya'rthe nirvANAbhAvo na pratipannaH, ta[26a]tra 'gauNa-mukhyayormukhya kAryasampratyayaH' iti na gauNo'rtho bhavitumarhati, mukhyahAnaM vA // 39 // na gauNaparigrahe'pi gauNasyaiva parigraheNa mukhya bAdhakAbhAvena mukhyasyArthasya tyAga upapadyate / kiM na mukhyayoge gauNo'rtha iti cet, ucyate-- zabdanivezanamarthaH pratyAsattyA kvacit kayAcidasaH / tadayoge yoge sati zabdasyAnyaH kathaM kalpyaH // 40 // yasminnarthe yaH zabdo'nvaya-vyatirekAbhyAM vRddhavyavahAre vAcakatvena prathamaniviSTo dRSTo nivezito vA sa tasyArthaH, yathA gavAdizabdAnAM sAsnAdimadAdayaH, apratipannasaMbandhasyAvAcakatvAt, anyathA sarvaH sarvasya vAcakaH syA[26b]t kasyacit pratyAsattiviprakarSayorabhAvAt / eSa mukhyo nAmArthaH / asya zabdAt pratipattiAyyA, pratipAdyatvena zabda prati pratipannasambandhatvAt / asyAyoge nAsya mukhyo'rthaH saMbhavati, arthavatA cAnena bhavitavyamapramattavacanatvAt, dRSTazca loke tathAvidhe vacane sAhacaryAdipratyAsattyA kayAcidaso'pyartha ityanyo'pratipannasambandho'pi lokadRSTapratyAsattyanatikrameNArthaH kalpyate - gaurvAhIkaH, gaGgAyAM ghoSaH, dhanuHzataM dhAvati, dadhitrapusaM pratyakSo jvara iti / sa sAdRzyAdinibandhano gauNaH / ayaM mukhyAsaMbhavAbhAve kalpayituM na zakyate, mukhyAyoge [27a]eva dRSTatvAt / kiJca, avyabhicArI mukhyo'vikalo'sAdhAraNo'ntaraGgazca / viparIto gauNo'rthaH sati mukhya dhIH kathaM gauNe // 41 // na hi mukhyo gauH kadAcidagaurbhaviSyati, sarvadA gotvasya zabdapravRttinimittasyAvyabhicArAt sadA gaurevAsau / yadApi zabdAntarAbhidheyatayA vyavahiyate zukla: sthUlo baliSThatayA hastIti vA tadApi gauH sanneva tathocyate, na hi tadA gaurna bhavatIti pratyayaH, tasmAnmukhyaH zabdasyAvyabhicAryarthaH, gauNaH punrvybhicaarii| tathAhi - tatra vastutaH svapravRttinimittavikale'rthe vAhIkAdau 1. 0matyA mukhyo'rtho S // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam gozabdaH pravartamAnaH tannimittAdhyAropamapekSate, sa hi gotvaikArthasamavAyitiSThanmUtraNa[27b]gacchanbhakSaNAdidharmadarzanAdhyAropitatadbhAvo gaurbhavati, nAnyadA / yadA ca baliSThatAdivivakSayA hastitvAdyadhyAropaH tadA hastyanya evocyeta 'hastyayaM vAhIkaH' 'azvo'yaM vAhIkaH', na tadAsau gauH, gotvAdhyAropAbhAvAt / avikalazca mukhyo'rthaH / na hi mukhye'rthe zabdapravRttinimittasya vaikalyamasti / gauNaH punarmukhyArthaMkadezAnugamAdadhyAropitatadbhAvaH zabdapravRttinimittavaikalyAd vikalo'rthaH / asAdhAraNazca mukhyo'rthaH / na hyasau mukhyo gaurhastyazvo vA bhavati, gauNaH punarvAhIko gaurhastyazvazca bhavati / tasmAdasau zabdAntarasAdhAraNo na tu mukhyaH / antaraGgazca mukhyo'rthaH, arthAntarAnapekSaNAt / na hi tatra go[28a] zabdaH pravartamAno'rthAntaramapekSate gauNastu mukhyaikadezadarzanAt pravartamAno mukhyamapekSate iti bahiraGgaH / loke ca zabdAt pratipattiravyabhicArAdipratipattyaGgasamanvita evArthe tatsambhave dRzyate / yathAdarzanaM ca zabdAdarthapratipattiriti gauNamukhyayomukhya sampratyayaH, tasmAnna strIzabdAdiha sati mukhya stana-prajanavAdimatyarthe puMsi zmazru-mehanAdilakSaNe'rthe gauNe yuktaH / stana-prajanavAdimAn mukhyo'rthaH, na tatsvabhAvaH pumAniti kuto jJAyata iti cet, stana-jaghanAdivyaGgaye strIzabdo'rthe na taM vihAyaiSaH / dRSTaH kvacit stana-prajanavAMdivyaJjane'rthe eSa strIzabdo loke dRSTaprayogaH, na tadvat zmazru-mehanAdivyaJjane'rthe / loke ca yAni yeSvartheSu prasiddhAni padAni tAni sati sambha[28b]ve tadarthAnyeveha pratipattavyAni, anyathA'tiprasaGgAt / anyatra tvagnirmANavakavad gauNaH // 42 // yazca puMsi puruSakArazUnye 'strI ayam, na puruSaH' iti prayogaH sa tattulyatayopacArAt, yathA agnizabdasya mANavake 'agnirmANavakaH' iti / na hi taM lokaH stana-prajanavAdimatImivAskhalitapratyayaviSayatayA striyaM manyate / na cAgame strIzabdasyAyaM paribhASito'rthaH yathA pANinerAdaico vRddhizabdasya vRddhirAdaic [pA0 1/1/1] iti arthApattyAdhigataH yena sa tasyArtho vijJAyeta / stanAdimAnevArthaH zAstre prasiddhaH, tathAhi - A SaSThayAH strItyAdau stanAdibhiH strI 1. 'vAhIkaH' iti TippanyAm S // 2. sAdhAraNe // 3. smazru0 // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam itthIo gaMti chaTTi puDhavIM [ ] ityAdau sarvatrAgame stanAdimatyeva strI prasiddhA, na tAM vihAyaiSa strIzabdo dRSTa: / asati tadarthasya bAdhake'rthAntarakalpanA[29a]yAM tatrApi tathA syAt / na caivamiSyate / atra saGagrahAryA - paribhASito na zAstre manujIzabdo na laukiko'pi yataH / amuto na tatra bAdhA strInirvANaM tato na kutaH // nanu strIveda ityatra 'stanAdimatyAkArAdanyatra strIzabdo dRSTo bhAve / veda iti mohanIyodayajanmA cittavikAro'bhilASarUpa' ucyata iti cet, na, striyA iti ca vedaH / strIvedaH strIveda iti yadi strI cAsau vedazceti samAnAdhikaraNa: samAso vijJAyeta tato'nyatra strIzabdo dRSTaH syAt / na cAtra sAmAnAdhikaraNye pramANamasti / striyAH stanAdimatyA vedaH strIveda itIha SaSThIsamAse'pyetadupapadyata eva / na[29b]ca dRSTAnatilaGghanenA'rthopapattau 3tadullaGghanaM nyAyavidAM manorathaM pUrayati upacAreNa vA karmadhArayaH / syAdetat - itthittaM pallasayapuhattaM tu [ ] ityatrApi strIvyavahAraH / na hyekasmin zarIre strItvaM palyazatapRthaktvaM bhavati 4pareNa para(Na ? ) paNNu pallA ya [ ] iti vacanAt / anekazarIrAzraye tu tAvantaM "kAlamavicchinnastrIveda upapadyata iti cet, na, styanubandhAt palyAnAM zatapRthaktvoktiH // 43 // yadyapyabhivyaktatadAkAravicchedastadA na tatkAraNakarmodayavicchedaH, tadanantarameva ca punaH strIzarIragrahaNaM na ca puMstvAdivyavadhAnamiti strItvasyAnubandhAt itthitaM pallasayapuhattam [ ] ityu[30a]ktirupapadyate / api ca bhAvAzrayaNa strItvasya palyazatapRthaktvoktAvapi na ca puMdehe strIvedodayabhAve pramANam 1. 'stanAdimatyAH AkArAt' ityarthaH pratIyate / 'stanAdimata AkArAt' iti cet pAThaH kalpyate tadA zobhanaM bhAti // 2. 0lAparUpa // 3. tadullaMghana // 4. 'agrata evAbhidhAnAt' iti TippanyAm s / utkarSeNa paJcapaJcAzat palyopamA devInAmAyurityartho'trAbhipretaH // 5. kAlamavacchinna | Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam bhAvo nAma te strIvedodayaH / na ca puMzarIre sa vidyate ityatra pramANamastIti strInirvANavAkyebhyaH stana-prajanavAdimatyA eva nirvANasiddhiH / kiJca, aGgaM ca / bhAvaH siddhau yadi yaH striyAM bhAvaH sa eva puMsi bhavati tena ca 'pumAn mucyate sa bhAvo mokSasyApratibandhakaH, mokSasya ca sAkSAd bhAvaH kAraNam, pariNAmazuddhayA hi mucyante, anyat punarbhAvopagrAhitayA paramparayA mokSa upayujyate / evaM caitena pariNAmena paMvat stryapi mokSamarhati / na hi tadAkA[30b] rasya mokSapratibandhitvena sAmarthyamanvayavyatirekAbhyAmavadhAritaM yathA'gnyAdInAM zItAdau yena tadakArayogAt mokSAbhAvaH syAt / ___yadyapi strIvedasya karmakSapaNAM prati virodho'GgIkriyate taccharIravyabhicArivedavAdinastathApi na strInirvANAbhAvaH, yataH puMvat pumAn stryapi yathA puMsi strIvedaH evaM striyAmapi puMvedaH syAt / na hyatra te kiJcinniyAmakamasti yena striyAM na puMvedaH syAt / tatazca strIzarIreNaiva pumAn bhUtvA sidhyati / utkRSTaM hi te strIsattvAt puMsattvam, sattvaM ca bhAvaH, yadi strIsattvena pumAn mucyate puMsatvena strI kiM na [31a]mucyata iti strInirvANasiddhiH / yadi ca strInirvANavAkyeSu strIzabdo nAkAramupAdAya pravRtto'pi tu vedaM tanna yujyate / yataH na sidhyato vedaH // 44 // anivRttibAdarasamparAyapraviSTakSapake navamagaNasthAna eva vedakSapaNA'dhIyate / ato na sidhyatkAle vedAzrayastryAdivyavahAramabhyupagacchataH strI pumAn vA sa jIva iti tadayogaH / / kSapakazreNyArohe vedenocyeta bhUtapUrveNa / strIti athocyate - yadyapi nirvANakAle nAsti vedaH, anivRttisthAna eva kSayAt, tathApi kSapaka-2 zreNImArohan kazcit[31b]strIvedenArohati tadAsau strI bhavati, tena nirvANakAle bhUtapUrveNa 'strI' ityucyate yathA recitaghRtaghaTo'pi ghRtaghaTa iti bhUtapUrvagatyocyate dravyanayAlambaneneti / nitarAmamukhye mukhye'rthe yujyate natarAm // 45 // 1. pumAnucyate // 2. zreNInAmA0 // 3. tadasau S // 4. lambaneti Sh Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam aho dunikhAtasyopari nikhAtaH, sati hi mukhya stana-jaghanAdilakSaNe stryarthe bAdhake, zmazru-mehanAdilakSaNe pumarthe tatra strIvedasya tAvadasambhavaH, puMsi bhavataH puMvedavat strIvedatvavirodhAt / nahi krodhAdayaH striyAM puMsi vA'vizeSeNa bhavantaH stryAdibhiviziSyante / abhyupagame'pi puMsi 3tadvedodayasya na tataH strIzabdasya puMsi vRttiH, stana-prajanavaudimadAkArasya strIzabdapravRttini[32a]mittasya tatrAbhAvAt / tadAkAradarzanAdeva cAyaM strIzabdaH prayujyate loke, na vedadarzanAt / citrAdau ca vedAbhAvaH / 'strInirvANaM nAsti' iti tvayApi strIzabdastadAkAra eva prayujyate, vede nirvANAbhyupagamAt / tatra caikArthasamavAyino vedAt strIzabdapravRttirupacArAt, punastadabhAve bhUtapUrvagatyAzrayeNa strItvamityupacaritasyopacArAt / tatrAsati mukhyArthabAdhane pUrva evopacArastAvanna' yuktaH, dvitIyasya punarupacArasyAyuktiH prakarSamudvahati, upacArAzraye'pi sattAyogastasya saH / AgamaH strInirvANe pramANamupanyasyate manuSISu manuSyeSu ca caturdazagu[32b]NoktirAyikAsiddhau pramANam / manuSISu manuSyeSu ca pRthak caturdaza sthAnAni ziSyante / tatra yadi 'manuSISu' ityapi manuSyA evocyante 'manuSyeSu caturdaza guNasthAnAni bhavanti' ityeva gatatvAt 'manuSISu catudaza guNasthAnAni' ityanarthakam / na hi te na manuSyA bhavanti ye tvayA 'manuSISu' ityucyante, teSAmapi puMstvAt / tasmAd -- manuSISu' iti stana-prajanavaudimatyo'puruSAH striya evocyante / tatra 'manuSyeSu' iti liGga vivakSyate iti 'manuSISu' ityarthavad bhavati / tadetajjIvasthAne manuSISu manuSyeSu iti ca caturdazAnAM guNasthAnAnAmanuzAsanamAryikA[33a]nirvANe pramANam / __ yadi ca manuSISu manuSyeSu iti ca bhAvanibandhanoktiH bhAvastavoparikSayI tavAbhimato vedalakSaNo bhAvaH anivRttibAdarasamparAyapraviSTanavamaguNasthAna eva kSIyamANa: tataH paraM naiva vidyate, kathaM tatra caturdazaguNoktirupapadyate / 'manuSISu manuSyeSu' iti ca na bhAvapradhAno nirdezaH, api tu tadupalakSitadravyaviSayaH, tatra guNoktirupapadyate iti cet, 9anavastho'niyata upacAraH // 46 // 1. smazru S // 2. tahi S // 3. tadvadoyasya C // 4. 'vedAt' iti TippanyAm // 5. tAvat yuktaH / (tAvadayuktaH?) / 6. etasyopari = IdRzaM cihnaM kRtvA vyAkhyArUpam 'upacArAt' iti TippanaM S pratAvadhastAd vartate / evaM ca 'upacArAzraye'pi sattAyoga upacArAt tasya saH' ityarthaH pratIyate // 7. 'sa AgamaH' ityapi sambandho bhavet / / 8. mANe // 9. anavasthe'niyata S | Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNotaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam sa bhAva AsaMsAramekasmin jIve niyato neSyate puMsAM strItvasya strINAM ca puMstvasya dehAntare zravaNAt / ekasmin punardehe yadi yAvajjIvaM puMsi strItvamiSyate tatra[33b]pramANaM vaktavyam, na hyatra pratyakSamanumAnamAgamo vA dRzyate, yadAlambanaH puMsi 'strI' ityupacAro na sa yAvajjIvaM niyato dRzyate / ya eva hi klIbatAdisAdRzyAt 'strI' ityupacaritaH sa eva punaranyadA dRSTapuruSakAraH 'siMhaH puruSo'yam' ityucyate / bhavanti ca kvacid bhIravaH kvacicchUrAH / tataH puMsAM strItvAnirNaye na tat strItvaM yAvajjIvaM syAt, tasya yAvajjIvamanavasthAnAt viparItasyApi bhAvAt na tataH strIvedanirNayaH, puMvede'pi kutazcit sAdRzyAdupacAropapatteH, bhavannapi anavasthita eva syAt tatra / strItva-puMstvAbhyAmekakarmavadravyamupalakSyata ityanyatareNaivopalakSitatvAditi cet, anarthakam, anaDuhyA'naDvAhIM dRSTvA[5 naDvAhamanaDuhA''rUDham / strIpuMsetaravedo vedyo nA'niyamato vRtteH // 47 // vigatAnuvAdanItau sura-kopAdiSu caturdaza guNAH syuH / na ca mArgaNAntara iti proktaM vede'nyathA nItiH // 48 // ] [35a]tatrApi vedavaccaturdaza guNasthAnAni prasajyeran / na caivaM nIyate / na ca kvacid mArgaNAntara evaM nItirdRzyate / sarvatra hi yAvadbhAvamevameva nItiH / ko vA vizeSo yena vigate'pi vede nIyate, na mArgaNAntare? tasmAd granthacchAyApi neyA / vede'nyathA nItiH / vedamArgaNAvasare guNasthAnAni navaivocyante / iti manuSISu manuSyeSu ca caturdaza guNasthAnAnIti na vedAzrayeNa, api tvAkAramevAzritya yasya sarvatra sambhavaH / strIpuMsayodvaite vyavahArAnupapattiH, puMsi striyAM striyAM puMsyantazca tathA bhaved vivAhAdiH / yatiSu na saMvAsAdiH syAt yadyAkAreNa stryapyantaH puruSaH puruSo'pyantaH strI tadvedodayAt tathA sati[35b]lokalokottaravyavahAralopaH / loke vivAhAdivyavahArastathA prasajyeta - striyAH striyA puruSasya puruSeNa saha vivAha iti / lokottarazca saMvAsAdirnopapadyate, na hi samaye strINAM puruSANAM ca sahasaMvAsAdirasti / "tasmAnna / vedodayasyAgamyatvAdevaM vyavahAra iti cet, syAdagatau niSpramANeSTiH // 49 // 1. 'klIbatAdeH' iti TippanyAm S // 2. " syAt / tanna trItva-puMstvAbhyAmekakarmavad dravyamupalakSyata iti / anyatareNaivopalakSitatvAditi cet, anarthakam ", itthamapi pATho'tra bhavediti sambhAvyate / / 3. anaDuhyass | 4. ita Arabhya ekaM samagramapi 34 tamaM tAlapatraM S pratau nAsti / ataH N. P. pratI avalambya [ ] etadantargataH kArikArUpa eva bhAgaH pUrito'smAbhiH / / 5. 'tasmAna puruSa strIvedodayaH' ityartho bhAti / / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam yadyevam, niSpramANa evAkArAntare vedAntarodayAbhyupagamaH, agamyamAnaviSayatvAt / na cAtrAgamaH pramANamasti / pratyakSAnumAne lokasyApi tulye na tatra gatiriti / tathA vivAhAdiprasaGgaH / nanu ca nAmakarmaNaH zarIraniSpattiH, vedo nAma mohanIyodayaH / ka[36a]statra pratibandho yena viziSTo vedo viziSTa eva zarIrAkAre syAt, na sarvaH sarvatreti ? ucyate - paJcendriyAdhudayavat suranaragatyAdikarmaNAmudayaH / vedasya tattadaGge napuMsakAdivadu narakAdau // 50 // yathA bhinnakarmatve'pi kutazcit pratibandhAt paJcendriyajAtyAdikarmodaye eva devamanuSyagatyAdikarmaNAmudayaH, anyathA suranarAdInAmanindriyatA ekendriyAditA vA syAt / vedasyApi yathA nArakagatyudaye napuMsakasyaivodayaH, devagatyudaye strIpuMsayoreva, ahamindreSu ca puMvedasyaiva, ekendriya-vikalendriyodaye ca napuMsakasyaiva, tathA pumAdizarIreSveva pumAdive[36b]dodayaH sambhAvyate tathA darzanAt / u iti pAdapUraNe / tathA - nAma tadindriyalabdherindriyanirvRttimiva pumAdyaGgam / vedodayAd viracayedityatadaGga na tadvedaH // 51 // nAmakarmApi yathA tattadindriyanirvRttimAvaraNakSayopazamajanmAnaM tattadindriyalabdhi prApyaiva karoti tathA puvedAdhudayAdeva puMzarIrAdiniSpatti kuryAditi sambhAvyate niyamopalambhAdeveti nApumAdyaGge puvedAdhudayaH / / ____ yadi pumAdizarIra eva puMvedAdhudayaH kathaM pumAdInAM 'pumAdiSu 'stryAdiSviva pravRttiriti cet, ucyate -- yA puMsi ca pravRttiH puMsaH strIvat striyAH striyAM ca syAt / sA svaka[37a]vedAt tiryagvadalAbhe 3mattakAminyAH / / 52 // 4 sA pravRttiH pumAdInAM pumAdivedodayAdeva syAt, na stryAdivedodayAt / yathA mattakAminyalAbhe gopAlAdInAM kAmitayA tiryakSu pravRttirupalabhyate na sA teSAM tiryagbhAvena, api tu manuSyabhAvenaiva, tathAtrApi syAt / anekAvastho hi vedodayaH syAt / tanna tatpravRttyA puMsi vedAntarodayakalpanayA strInirvANavAkyanItirupapadyate / 1. ita Arabhya kevalaM patratrayamittA saTIkA A pratirapyupalabhyate / / ..2. striyAdi. A.S. // 3. mattakAzinyAH S // 4. S pratau kutracidapi kArikAko nAsti / kevalam A pratAvita Arabhya tisRNAM kArikANAm 52, 53, 54 iti saMkhyAkA nirdiSTA dRzyante / tadanusAreNaiva sarvAsAM prAktanInAM kArikANAM saMkhyAkA asmAbhinidiSTA iti dhyeyam / / 5. mttkaashinyte|| Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM strInirvANaprakaraNam kiJca, manujagatau santi guNAzcaturdazetyAdyapi pramANaM syAt / paMvata strINAM siddhau nAparyAptAdivad bAdhA // 53 // maNuyagaIe coddasa guNaTThANANi hoMti, paMceMdiesu [coddasa ] guNaTThANANi hoti, codda[37b]sa tasesu muNaTThANANi hoti, bhavasiddhikA ya savvaTThANesu hoMti [ ] ityevamAdyapi pravacanaM strInirvANe pramANam, strINAmapi puMvad manuSyagatyAdidharmayogAt / nanu cedaM sAmAnyaviSayaM kathaM vizeSe strIviSaye pramANaM syAt, tadvizeSaparihAreNa vizeSAntare bhAve'pi tasya sAvakAzatvAditi cet, tarhi puMviSaye'pi mA bhUt, so'pi hi vizeSa eva / atha tasmin vizeSe syAt, atra kaH pradveSaH ? na ca vizeSe kvacidapyabhAve sAmAnyaviSayaM pramANamarthavat syAt / na ca puruSeSvarthavattAkalpanayA strISu tasyApravRttiH zakyate kalpayitum, viparyayakalpanA[38a]yA api prasaGgAt / ataH puruSANAmiva strINAmapyayamAgamo'vizeSeNa caturdaza guNasthAnAni pratipAdayan strInirvANe pramANameva / na 3caivamaparyAptamanuSyAdInAM deva-nAraka-tirazcAmapi nirvANaprasaGgaH, teSAmetadvAkyAviSayatvAt / utsargasya hi niyamaniSedhenApavAdavidhivinirmukto viSayo bhavati, anyathA niyamAdyayogAt / atra ca micchaviTThI apajjattagA [ 'suranAraesu ca tAri hoti tiriesu jANa paMceva [paMcasaM0 4 / 10] ityAdirapavAdo'vasthitaH / na caivamAyikAsu kiJcidutsargavidhenivartakaM vacanaM pramANAntaraM vAsti / na ca nivartakAbhAve pravRttasyotsargasya vinivRttirasti / ata 6AstAmAhatya strInirvANavidhAyI [38b]AgamaH strInirvANe pramANam / ayaM sAmAnyaviSayo'pyAgamaH puMnirvANavat tatra pramANameva bAdhakAbhAvAt / uktArthasaMgrahaH - na ce bAdhakaM vimukteH strINAmanuzAsanaM pravacanaM ca / / saMbhavati ca mukhye'rthe na gauNa ityAyikAsiddhiH // 54 // strINAM nAstyeva nirvANamiti na zakyaM pratipattuM bAdhakapramANAbhAvAt, tadAyatto hi nAstitAvyavahAraH / astitve tu tasyAgamaH pramANamuktam / na ca tatra strIzabdasyAnyo'rthaH zakyate kalpayituM tatra pramANAbhAvAt / na hi tatra mukhyArthAsambhavapratipattimantareNa gauNArthakalpanAsti / gauNazca strIzabdasya pumarthaH / tasmAniHzreyasakAmenAviparItaM zAstrArtha pratipadyamAnena avazya strInirvANaM pratipattavyam / / ___ iti strInirvANaparicchedaH samAptaH / / 1. nAparyAptyAdi0 A // 2. bhavasiddhiyA savvaThANA bhavaMti A || 3. "maparyAptakamanu0 A || 4. niyamaniSedhAdavidhi A // 5. dRzyatAM pR0 14 Ti0 2 // 6. arhatAmAhatya S | 7. strIzabdaH pumarthaH // 8. zubhaM bhavatu // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath kevalimuktiparicchedaH // [39a]evaM strInirvANaM pratipAdyedAnI kevalibhukti pratipipAdayiSuH pUrvavad bAdhakapramANAzaGkAparihArAyopakramate - asti ca kevalibhuktiH samagra heturyathA purA nAsti kevalibhuktiH 'vikalakAraNatvAt ' itya siddho hetuH / yat pUrvamakevalyavasthAyAM bhukteH kAraNaM tat kevalyavasthAyAmapi ciraM vihAriNo bhagavataH kevalino'vikalamAsta eva / dvividhaM bhukteH kAraNam - 3bAhyamAbhyantaraM ca / bAhyaM dravyAdi, tat tAvadAste, na tatra vipratipattiH / yastvAbhyantaraH sa paryApti-vedya-taijasa-dIrghAyuSkokyo hetuH // 1 // bhuktasyAhArasya tejasA mRdUkRtasya khalarasabhAvAdyuttarottarapariNAmakAraNaM yataH zarIrendriyAdiniSpattiH sA paryApti ma kAraNam, vedanIyaM sukha-duHkhavedanAsAdhanaM karma, taijasamantaste[39b]jaHzarIroSmA yato bhuktapAkaH, 'dIrghamAyuzcirajIvanaM karma, etadudayAt kSudvedanopajAyate / nAnyasya jJAnAvaraNIyAderiha sAmarthyamavalokyate / paryAptyAdyudayazca bhagavati ciravihAriNi vidyata eva kevalini / etaduttaratra nirdekSyate / evamantaraGgahetutaH kSudhi prajAtAyAM bhuktipravRttiriti vikalakAraNatvamasiddham / kiJca, bhuktyabhAvavAdinA tatra kevalini kSudabhAvo vaktavyaH, kSudhi haThAcciravihAriNo bhuktyApatteH / tatra naivAgamaH prasiddhaH 'nAsti kevalini kSut' iti yathA siddheSu / tatra pramANAntarAnniSedhaH pravartamAnaH sAkSAt svabhAvAnupalabhbhAdanyato vA pravarteta ? tatra svabhAvAnu - 1. dRzyatAM pR0 1 Ti0 1 // 2. bhuktikAraNaM S // 3. bAhyamabhyantaraM A // 4. yastvamya0 A || 5. jIvitaM // 6. paryAptyAdayazca bhagavati ciravihAriNi vidyuta eva S. // 7. itaH param A pratinaM lbhyte|| Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM kevalibhuktiprakaraNam palambhAdabhAvavyavahAro yaH satsvanyeSUpalabhbhapratyayeSu 'bhAvaH svayaM sannupalabhyata eva tasya kAraNAntarasAkalye jA[40a]yamAnAdupajAyate, anyathA vastusattAyAmanupala svabhAvaviprakarSAnna tatra tAdRzo'nupalabhbhaH pratyakSavini ............ 'nyo vidhIyamAno niSidhyamAno vA syAt prakArAntara ..................... ruddhavidherabhAvAsiddheH / na hya viruddho bhAvaH svayaM saMni ...... parasparasyAnivartakatvAt / na hyetad bhavati nAstyatra gha ........................ niSidhyamAnazca bhAvastasya kA ......... [40b]mAtmarUpanivartanasamarthe'vikale kAraNe satyabhAva .............. raNanivRttiM gamayati na kAraNamAtranivRttim / kAraNamAtra ................................. yathA prAsAdAdestakSAdi kiJcidAtmasthiterapi yathA prava ................ yaM nivartayati tadAyattatvAt tasya / vyApakamapi nivartamA ............... vRkSaH ziMzapAm / na cAnyo nivartamAno'nyamAtmanyapra .............................. nivartanamabhAvasya niyamena ni ......... [naSTAni na karmANi kSudho nimittaM, virodhino na guNAH / jJAnAdayo jine kiM sA saMsArasthiti sti // 2 // tama iva bhAso vRddhau jJAnAdInAM na tAratamyena / kSuddhIyate'tra] .... ... [42a] yathA yathA jJAnAdayo guNA vivardhante tathA tathA kSudhA tAratamyena hAtavyaM yathA prakAzavRddhau tamasA, anyathA virodhAsiddheH / na hi svapravRddhayanukAreNAnyatra hAnimanAdadhAnastasya virodhI bhavati, yathA zleSmAderdadhyupayogAdi / na caivamiha prANiSu jJAnAdivRddhayanukAreNa kSunnivRttirupa 1. "tatrAnupalabdhiryathA na pradezavizeSe kvacid ghaTaH, upalabdhilakSaNaprAptasyAnupalabdheriti / upalabdhilakSaNaprAptirupalambhapratyayAntarasAkalyaM svabhAvavizeSazca / yaH svabhAvaH satsvanyeSUpalabhbhapratyayeSu san pratyakSa eva bhavati sa svabhAvavizeSa : / 2 / 12-14 / " iti nyAyabindau dvitIyaparicchede // 2. S pratau catvAriMzattamaM tAlapatramardhaprAyaM khaNDitam / ato yo'zastruTitaH sa bindubhiratra drshitH|| 3. vidhi (?) // 4. S pratau 41 tamaM sampUrNamapi tAlapatraM na labhyate, ataH N. P. pratI avalambya [ ] etaccihnAntargataH kArikAtmaka eva bhAgotra puurito'smaabhiH|| 5. 'anvayena' iti S madhye Tippanam / / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM kevalibhuktiprakaraNam labhyate / na hi bAlAdau jJAnAdyapacaye kSudupacayastataH prabhRti ca jJAnAdyupacaye tAratamyena . kSudapacayo lakSyate / tanna jJAnAdimAtrasya kSudhA virodhaH / atha manyeta - ye kevaligatA jJAnAdayaH prakarSaparyantaprAptAsteSAmeva [42b]kSudhi virodha iti, na ca tajjJAnAdInAM virodhagatiH // 3 // na ca kevalajJAnAdayaH kSudhaM virundhantIti zakyaM pratipattumatIndriyatvAt / na hyatIndriyasyArthasya kenacit saha virodhaH pratIyate / avikalakAraNabhAve tadanyabhAve bhavedabhAvena / idamasya virodhIti jJAnaM na tadasti kevalini // 4 // kAraNavaikalyamapi vastvabhAve nibandhanam / ato vikalakAraNasya vastvantarasannidhAvabhAve'pi na virodhaH zakyate pratipattum, 'kimetatsannidhAvasyAbhAvaH uta kAraNavaikalyAt' iti sandehAt / ato'vikalakAraNasya bha[43a]vato'nyabhAve'bhAvAd virodhagatiH, tatra 'ata evAsyAbhAvaH' iti nirNayAt / na caivaM svabhAvaviprakRSTeSu kevaliguNeSu 'etatsannidhau hunna bhavati' iti virodhapratipattirupajAyate / ato na jJAnAdibhyastatra kSudabhAvaH / kSud duHkhamanantasukhaM virodhi tasyeti cet, ___ atha manyeta - sukhaduHkhayovirodhaH / na hi yatra sukhaM tatra duHkhamekatra yaugapadyenAsti / kSucca duHkhasvarUpA / na hyanyathA tatpratIkArAya yatyeta / nivRttaye hi yatno duHkhasya bhavati, sukhasya prAptaye / bhagavati cAnantasukhaM sarvapradezavyApi avyAhatamAste, tat sannidhIyamAnaM[43b] svaviruddhaM duHkhaM nivartayati yathAgniH zItam / tannivRttau ca tadvayApyAyAH kSudho nivRttiH / vyApakanivRttau hi vyApyamavazyaM nivartate yathA zItasparzanivRttau tuSArasparzaH, anyathA tayorvyApyavyApakabhAvAbhAvAditi / kutastyaM tat / sarvapAtakanivRttyAtmakamAtmAvasthAnaM yadyanantasukhaM tanna bhuktivAdinastatra siddhaM kSudabhyupagamAt / tat sakalakarmavipramuktAyAM nirvedanAyAM siddhAvasthAyAmeva, nArhadavasthAyAm, tatra vedanIyodayasambhavAt / asAtodayazca 'gottamhi satta bhaMgA aTTha ya bhaMgA havaMti vednnie| [di. paJcasaM0 5/15] iti paThyate / 1. sumatikItiviracitAyAM digambarapaMcasaMgrahAntargatasaptatikATIkAyAmiyaM vyAkhyayA sahetthaM vilokyate "govesu satta bhaMgA aTTha ya bhaMgA havaMti veynnie| paNa nava nava paNa saMkhA Aucaukke vi kamaso du||5||15|| atha gotra-vedanIyA-jyuSAM trikasaMyogabhaGgAna bhaktvA gaNasthAneSa yojyti| nIcoccagotradvayasya asadazabhajAH sapta bhvnti| sAtAsAtavedanIyadvayasyAsadRzabhaGgA aSTau bhavanti / narakagatau nArakAyuSaH asadRzabhaGgAH paMca bhavanti, tiryaggayAM Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopanavRttilamalakRtaM kevalibhuktiprakaraNam dvAvapramattayogiSu saptasu bhaGgo hi bedniiysy| [44a] sAtAsAtodayajau bandhodayasattvaM yogasya // atha jJAnamAnandarUpam zlokamekaM vijAnAnaH zAstraM granthArthato'pi vaa| halAdate mAnuSastotraM kiM punaH sarvabhAvavit // [ mohazca duHkharUpaH / tathA ca krodhAdinA janastIvaM dagdha iva du:khamanubhavati, tadvigame ca sukhAyate, ato'sya tat sukhamiti / / jJAnAdivanna tajjaM virodhi na jJAnAdyeva sukham, tato'rthaparicchedalakSaNAdAhlAdarUpasya pRthaganubhavAt sukhaduHkhahetozca vedanIyasya karmaNaH pRthaganuzAsanAt tanmUlamabhyupagamyate yadi tat sukhaM kSudhaM viruNaddhi jJAnakSamAdivRddhau tajjanmanaH sukhasyApi vRkSa vivRddhau chAyA yA iva vivRddharasmadAdiSu kSudho hAniH jJAnAdivivRddhimanu bhavet / na caivam / tasmAnna jJAnAdivat tajjanma sukhaM kSudhaM virundhyAt / na paraM tato dRSTam // 5 // [44b]athAnyadeva kiJcit tatra sukhaM kSudvirodhi bhojanajanma vAbhyupagamyate, na tat pramANato dRSTaM yenAbhyupagamyeta / pramANamUlo hyabhyupagamaH / AhAraviSayakAGkSArUpA kSud bhavati bhagavati vimohe / kathamanyarUpatA'syA na lakSyate yena 'jAyeta // 6 // svabhAvaviruddhopalabdheH kAraNAnupalabdhervA bhagavati kevalini kSudabhAvaH / kSucceyamAhAraviSayakAGkSAsvabhAvA, nAsyAH svabhAvAntaramupalakSayAmo yena vItamohe'pi jAyeta / viSayakAGkSA tiryagAyuSo bhaGgA nava visadRzA bhavanti, manuSyagatyAM manuSyAyuSo bhaGgA nava visadRzA bhavanti, devagatau devAyuSo bhaGgAH paJca visadRzAH syuH / gotre 7, vedye 8, AyuSi 5, 9, 9, 5 // . . . . . . . vedanIye gotravat prathamA bhaGgAzcatvAro bhavanti / gotrasya paJcamaM bhaGgaM tyaktvA catvAra AdyA bhaGgA vedyasya bhavanti / sAtAsAtaikatarameva yogyasthAne bandha udayo vA syAt / sattvaM sayogAntaM dve dve ayoge te udayAgate / tena vedanIyasya guNasthAnaM prati bhaGgAH mithyAdRSTayAdipramattaparyanteSu te catvAro bhaGgAH - sAtabandha-sAtodaya-sAtAsAtobhayasattvamiti prathamo bhaGgaH / sAtabandhAsAtodayobhayasattvamiti dvitIyo bhnggH| asAtabandhasAtodayobhayasattvamiti tRtIyo bhnggH| asAtabandhodayobhayasattvamiti caturthoM bhnggH| iti catvAro bhaGgA : / mithyAtva-sAsvAdana-mizrA-'virata-dezavirata-pramattaguNasthAneSu SaTsu pratyekaM catvAro bhaGgA bhavanti / khalu nizcayena apramattAdisayogAnteSu saptasu dvau dvau bhanau pratyekaM bhavataH / asAtAvedanIyasya bandhasya SaSThe pramatte vyucchedatvAdapramattAdi sayogAntaM kevalasAtasyaiva bandhaH / tataH sAtasya bandhaH sAtasyodayaH ubhayasatvamiti prthmbhnggH| sAtabandhaH asAtodayaH sAtAsAtasattvamiti dvitiiybhnggH| evaM dvau dvau bhanau apramattAdisayogAntaM pratyekaM bhavata: / ayogasya dvicaramasamaye bandharahitamAdimabhaGgadvayaM bhavati,sAtodayaH sAtAsAtasattvam 1 asAtodayaH sAtAsAtasattvamiti 2 dvau bhanau ayogasyopAntyasamaye bhvtH| ayogasya caramasamaye asAtodayaH sattvamapyasAtam 1 udaye sAtaM sattAyAM sAtaM 2 mAnAjIvApekSayA sheymiti| "-pR0 303-308 // 1. jAyate // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopanavRttisamalaGkRtaM kebalibhuktiprakaraNam bhavati lobhAtmikA tRSNA mohaH, sa nirmohasvabhAvena virudhyate / nirmohazca bhagavAn kevalI, 'mohakSayAdAvaraNAntarAyakSayAcca kevalam [ tatvArtha0 10/1] iti vacanAt / AptatA vA'nyathA hIyeta / [45a]ato na kSudvAn kevalI, kSudvirodhivimohatArUpatvAt / yatra yadvirodhi sannidhIyate na tatra tat sannihitaM bhavati yathAgnisannidhAne zItamiti pratIyate / tathA viSayakAGkSAtmikA kSud moharUpA mohanIyAd bhavitumarhati / tacca mohanIyaM karma kAraNaM tasmin bhagavati sAkalyena vinaSTam / kAraNAbhAvAcca kAryAbhAva yathAgnyabhAvAddhamAbhAva iti kSudabhAvaH / takSAdyabhAve'pi prAsAdAdayastiSThanti takSAdInAM prAsAdAdyAtmalAbhe AtmalAbhakAraNAnAM tasthitAvakAraNatvAt / na caivaM karmaphalAnAM karmAbhAve'pyavasthAnaM siddheSvapi prasaGgAditi cet, na kSudvimohapAko yat pratisaGkhyAnabhAvananivartyA / na bhavati, vimohapAkaH sarvo'pi hi tena vinivayaMH // 7 // [45b]yo yo mohaH sa sarvaH pratipakSabhAvanayA nivartyate yathA kSamAdibhAvanayA krodhAdiH / mohanigrahAya hi pratipakSabhAvanopadezi sarvamadhyAtmazAstram / yadi ca kSudapi mohAtmikA pratipakSabhAvanayA kayAcit krodhAdivaduparamantI anubhUyeta / tathA ca tayaiva kSud vinivartate nirAbAdhA ca kAyasthitiramohA'navadyeti zAstraM kSamAdivat kSutpratIkAre pratipakSabhAvanAmevopadizet, na klezabhUyiSThAM dhyAnAdhyayanavighAtakAriNImathikAM piNDaiSaNAm / na caivam / tasmAnna kSudvimoharUpA / na ca dhRtibhAvanayA kSunnivRttirasti / dhRtyA hi kiyantaM kAlamAhAro [46a] nopAdIyeta, na kSudabhAvaH / tathA ca dhRtyA'nupAttAhArAH kSudagnipluSTakAyAH prANAnujjhanti / na ca kSudabhAve'naznatAM zarIrapAto yuktaH / cittavyAkSepAcca kadAcitadanAbhogo nAbhAvAt / tathA ca tataH pratyutthitaH sadyaH kSudhaM vedayate / zItoSNabAdhatulyA kSut tat yata evaM tasmAdyathA zItoSNabAdhA na moharUpA na ca mohanIyapAkaH, vedanIyAdeva tu prAptAdupajAyate / na hi tatra rateraratervA nimittabhAvaH, sAmarthyAnupalakSaNAt / kSudapi tAdRzI bAdhArUpA, 3na moharUpA, na mohanIyakAryA, na hi tatra mohanIyasya kazcid vyApAraH zakyaH kalpayituM yena mohanivRttenivarteta / nanu ca kSutpipAsAditA vayamAhAraM tadAdhyAnaparAH kAGkSAmaH / [46b]yadi na moharUpA kSut tat katham ? iti cet, ucyate -- 1. " mohakSayAjjJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAcca kevalam" --tattvArtha0 10/1 // 2. atra vimohazabdasya 'viziSTo mohaH' ityarthaH pratIyate // 3. na moharUpA s. // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM kevalibhuktiprakaraNam tatpratividhAnakAGkSA tu / mUDhasya bhavati mohAt tayA bhRzaM bAdhyamAnasya // 8 // na kSut svayamagnidAhAditulyA mohaH / yA tu tatra kSutpratikAriNyazanapAnAdau zItoSNabAdhApratikAriNIva vastuni kAGkSA sA mohaH, na kSut, kSutkAryaM tu / sApi yasya mohanIyaM karmAsti tasya kSudhA bhRzaM bAdhyamAnasya taddhIpravRddhamohodayasya mohAdupajAyate, kSut tatra tadubodhane vyApriyate / bhagavatastu kSudhi samupajAtAyAmapi mohanIyAbhAvAd moharUpA kAGkSA nopajAyate, kAGkSAkAryavinirmuktA kevalA kSudeva nirdhUma iva pAvakaH samavatiSThate yadi na naSTakarma ... [taijasamRdUkRtasya dravyasyAbhyavahRtasya paryAptyA / 3uttarapariNAme kSut krameNa, bhagavati ca tat sarvam // 9 // jJAnAvaraNIyAderzAnAvaraNAdi karmaNaH kAryam / kSut 'tadvilakSaNA,'syAM na tasya sahakAribhAvo'pi // 10 // 5kSudbAdhite na jAne na cekSa ityasti nanu viparyAsaH / tadvedyaM sahakAri tu tasya, na tad vedya sahakAri // 11 // jJAnAvaraNAdInAmazeSavigamAt kSudhi prajAtAyAm / "api na jJAnAdInAM hAniH syAditaravat tatra // 12 // naSTavipAkaH (kA?) kSuditi pratipattau bhavati cAgamavirodhaH / zItoSNakSududanyAdayo hi nanu vedanIya iti // 13 // 1. tadvA pravaddha0 SI 'tayA pravaddha' iti 'tadabA[dhayA pravRddha' iti vA pATho'pi kalpayitaM zakyate / / 2. S pratau itaH paraM paJca patrANi na prAptAni / ataH N. P. pratI avalambya [ ] etaccihnAntargataH mUlakArikAtmaka eva bhAgaH puurito'smaabhiH|| 3. anuttara. N.P. || 4. 0NA syAnna tasya NI 5. kSud bAdhate N / 'kSudbAdhito' ityapi pATho'tra syAt / tulanA -- "kSutpIDito'haM na kiJcijjAnAmi, na kiJcit pazyAmi, utthAtumapi na zaknomi' iti pratIteH" -- nyAyakumu0 pR. 861 // 6. vigamA PM 7. api tad jJAnAdinAM N. P. | "bhagavati tu tadAvaraNAderazeSasyApagamAt satyAmapiAdhi na jJAnAdi kssyH| na hyagnyabhAve satyapIndhane dhUmo bhavati / tatkarmacatuSTayaprabhavatve ca kSudhaH "ekAdaza jine kSutpipAsAdayaH parISahA vedanIyaprabhavAH" [ ] ityaagmvirodhH|" - nyAyakumu0 pR0 854 // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM kevalibhuktiprakaraNam 'udayaH phalaM na tasminnudIraNetyaphalatA na vedyasya / nodIraNA phalAtmA tathA bhavedAyurapyaphalam // 14 // anudIrNavedya iti ced na kSud, vIrya kimatra, na hi vIryam / kSudabhAve, kSudabhAve na sthitya, kSudhi tanovilayaH // 15 // apavartate[5] kRtArtha nAyurjJAnAdayo na hIyante / / jagadupakRtAvanantaM vIrya kiM gatatRSo bhuktiH // 16 // [51a][ na jJAnAdikSayaH, na ca vItamohasya rasagRddhirasti / tannAsya bhojane kiJcit prayojanamupalabhAmahe / na ca vinA prayojanena prekSAvatAmasti pravRttiriti na kevalibhuktiH / ucyate-- jJAnAdyalaye'pi jine'mohe'pi syAt kSududgate bhuktiH / yadapyuktaM 'na jJAnAdikSayo vItamohatvAcca na rasagRddhiH' tathApi kSududgate bhavati bhuktiH, dIrghakAlaviharaNAt, anyathA tadayogAt / bhavati ca rAgeNa vinauSadhapAnAdivat prayojanApekSayA bhuktiH, yathA samudghAtadhyAnayogena karmakSapaNe yatnaH / na ca bhojane prayojanaM nAsti / vacanagamanAdivacca prayojanaM svaparasiddhiH syAt // 17 // vacanagamanasthAnAsanotthAnAdi[51b]Su kriyAntareSu bhagavataH kevalino yat prayojanamabhyupagamyate svasiddhiH parasiddhirvA tadeva bhuktikriyAyAmapi prayojanaM syAt / tathAhi - dhyAnasya samucchinnakriyasya caramakSaNe gate siddhiH / sA nedAnImasti, svasya pareSAM ca kartavyA // 18 // ayogikevalini samacchinnakriyA'pratipAti zukladhyAnaM bhavati, tasya caramakSaNe gate siddhirbhavati / sA nedAnImutkarSeNa dezonapUrvakoTiM viharati sayogakevalini bhagavatItyAtmanaH kartavyA pareSAM ca bhavyAnAm / atastatsiddhiH prayojanaM syAt / nanUktam --- anapavartAyuH, tata eva tatsiddhirbhavatIti / ratnatrayeNa mu[52a]ktirna vinA tenAsti caramadehasya / bhuktyA tathA tanoH sthitirAyuSi nanvanapava]'pi // 19 // 1. udayaM P // 2. 'kSadabhAvo na sthityai' ityapi pATho'tra sAdhurbhavet / / 3. carame NU Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalakRtaM kevalibhuktiprakaraNam caramadeha iti samyagdarzanajJAnacAritrairbhavantI muktina vinA tairbhavati / caramadehatvaM ca dhruvaM muktikAraNAni tasya sampadyanta ityeva vijJAyate / tathA'napavartAyuSka iti bhuktyA bhavantI kAyasthitirna vinA tayA bhavati / anapavartAyuSkatvamiti ca dhruvamasyAnapavartahetavaH sampadyante 'nApavartahetava iti vijJAyate / kiJca, asati kSudbAdhe'Gge'laye na zaktikSayo na saMklezaH / / AyuzcAnapavataM bAdhalayo prAgvadadhunApi // 20 // anapavartAyuSkatvAt kevalI na bhuGkte iti bruvANasya caramadeha[52b]sya chadmasthakAle'pi bhuktyabhAvaprasaGgaH, tadApyanapavartAyuSkatvasyAvizeSAt / atha tadA bhuktyabhAve zaktikSayaH syAt zaktikSayanibandhanasyAntarAyasya vidyamAnatvAt, saMklezazca saMklezahetormohanIyasya bhAvAt, atastannivRttaye bhuGkte iti / sa zaktikSayaH saMklezazca kiM kSudbAdhAyAM tayA ca zarIrahAnau satyAM bhavati uta asatyAmeva ? asatyAM yadi syAd bhuktAvapi satyAM prApnoti / tadasatyAM kSudbAdhAyAM zarIrahAnau ca na zaktikSayo na saMklezaH / atha satyAm, yathA chadmasthAvasthAyAM satyapyanapavartAyuSkatve kSudbAdhA tayA ca zarIravilayaH tathA kevalyavasthAyAmapi kSu[53a]dbadhA tayA ca -- mA bhUnmohAbhAvAt saMklezaH -- zarIravilayaH prApnotIti / dezonapUrvakoTIviharaNamevaM satIha kevalinaH / sUtroktamupApAdi na, muktizca na niyatakAlA syAt // 21 // zarIravilaye ca 'mAsapRthaktvenASTAbhizca varSerUnA pUrvakoTI utkarSeNa kevaliviharaNakAla: zAstre paThyate' tannopapannam / niyatakAlA ca muktistasya kevalino dezonapUrvakoTyAdeH praviharaNakAlasyAnte bhavantI 'tatkAlAprAptau na syAt, odanapAkAdivat / ataH apavarta hetvabhAve'napavartanimittasampadAyuSke / syAdanapavarta iti tat kevalibhukti samarthayate // 22 // a[53b]napavartamAyuH apavartahetavo yadi na sannipateyuH jIvanahetavazca yadi sampadyerannevaM syAt, naanythaa| bhuktizca jIvanahetuH, tadabhAvazcApavartakAraNam, ityanapavartAyuSkatvaM kevalino dIrghakAlavihArasya bhuktimeva pratipAdayati, na tadabhAvam / 1. nApavartante hetavaH S / (nApavartane hetavaH?) / 2. tatkAla S. || 3. bhAvo P.S. // 4. 'dAyuSko P // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM kevalibhuktiprakaraNam asmadAdInAmAhAreNa vinA kAyasthitirna bhavati, sa punarbhagavAn kevalI vIryAntarAyApAyavijRmbhitAnantavIryalabdhiH, tato vinApyAhAreNAsya kAyasthitirbhavatIti cet, na, AyurivAbhyavahAro jIvanahetu vinAbhyavahRtezcet / tiSThatyanantavIryo vinAyuSA[s]kAlamapi tiSThet // 23 // AyuSkarmavadAhAro'pi kAyasthitikAra[54a]Nam / tatra yadyanantavIryatvAd vinAhAreNa kAyasthitiH syAt tahiM vinAyuSkeNApi karmaNA syAt, tatazca na kadAciccharIraviyoga iti muktyabhAvaprasaGgaH / AyurapekSAyAmevamAhArApekSApyastu / na hyanantaM vIrya kAyasthitAvAhArakAraNe nirapekSamanyatra sApekSamityatra pramANamupalabhAmahe / kiJca, na jJAnavadupayogo vIrye, karmakSayeNa labdhistu / tatrAyurivAhAro'pekSyeta na tatra bAdhAsti // 24 // antarAyakSayAd yathAvaraNakSayAjjJAnadarzanopayogAveva bhavatastathA na vIryopayogaH, labdhistu kevalA bhavati, upayogastu svabhAve nimittAntaramapekSate, anyathA siddhAnAmapi[54b] 'syAt, tathA ca tatra sarvajJAnopayogavat sarvavyApAraprasaGgaH / tathA ca paThanti -- viriyaMtarAyadesakkhaeNa savvakkhaeNa vA lddhii| abhisaMdhijamiyaraM vA tatto viriyaM salesassa / / siddhANa viriyaladdhI laddhisaviriyA ya svvsNsaarii| selesIkaraNeNaM aviriya saviriyA ya jogajuyA // [ ] iti / tatra nimittAntarApekSAyAM zarIradhAraNe AyurvadabhyavahArasyApi dRSTasAmarthyasyApekSAstu, na tatra kiJcid bAdhakaM pazyAmaH / athaivaM manyeta -- tacchadmasthakAle bhuktenAhAreNa sarvajJakAle'pi kAyasthitiH syAta, ta(ya)thedAnI pUrvagRhItenAhAreNa mAsaM catvAriMzataM vA divasAnA[55a]ditIrthe ca varSa madhyamatIrtheSu ca SaNmAsAniti / mAsaM varSa vApi ca tAni zarIrANi tena bhuktena / tiSThanti na cA''kAlaM, na cAnyathA pUrvamapi bhuktiH // 25 // __ kiM tAnyeva zarIrANi vinAhAreNa sarvajJakAle sthitau mUlamutAnyat kiJcit tat ? yadi anyat, tanna jJAnAdi kAraNam uktavat / yadi tAnyeva zarIrANi, kevalikAlAt pUrvamapi tathA 1. asmistAla patre madhye riktabhAge kenacidadhastAdevaM likhitamasti --"zrIjJAnavardhanagaNayaH mAsacatuSTayAntarAcAryA bhavivyaMti nizcitaM zrI 24 t prasAdAt / " etatpustakasvAmyAdinA kenacidetallikhitamiti saMbhAvyate / / 2. vAkAle Su Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM kevalibhuktiprakaraNam sthitiH syAt, tatazchadmasthAnAmapi pUrvakoTibhuktyabhAvaH syAt / na ca 'evamastu' ityabhyupagantuM zakyaM niSpramANakatvAt / tasmAcchadmasthakAle yathA tAni zarIrANi tena tenAhAreNa mAsaM varSa vA tiSThanti - na sarvakAlaM - tAvatA tadAhArapariNA[55b]masyAniSThiteH, evamuttarakAlamapi vinAhAreNa, na sarvakAlam, nibandhanAbhAvAt / na cAhArAbhAve zakyA zarIrasthitiH kalpayitum / tailakSaye na dIpo na jalAgamamantareNa jaladhArA / tiSThati tanostathA sthitirapi na vinAhArayogena // 26 // dIpajvAlAdikalpaM zarIriNAM zarIram / tatra yathA tailaM dIpajvAlArUpeNa pariNamata iti tailakSaye na dIpajvAlA'vatiSThate, jalaM jaladhArArUpeNAvatiSThata iti na jalAgamamantareNa jaladhArA sthitimAstidhnute, tathA zarIramapi bhuktAhArAtmanAvatiSThata iti bhuktyabhAve na sthiti pratipadyate / tathA ca paThanti -- jeNa karaNeNa bhuttamAhAraM khalarasaM kAuM samattho ho[56a]i taM karaNamAhArapajjata (ttI ) tti vuccai [ ] ityAdi / kAyastathAvidho'sau jinasya yadabhojanasthitiritIdam / vAGmAnaM nAtrArthe pramANamAptAgamo'nyadvA // 27 // asmadAdizarIramAhAramantareNa na tiSThati, kevalizarIraM punastathAvidhaM yadAhAramantareNApi tiSThatIti cet, vAGmAtrametat, nAtrAptavacanaM pratyakSamanumAnaM vA pramANamupalabhAmahe / nanu ca kevalizarIramasmadAdizarIravilakSaNamasvedamamalamaSTottarazatalakSaNAlaGkRtaM navazatavyaJjanaM samacaturasrasaMsthAnaM vajrarSabhanArAcasaMhananamamarANAmapi vismayanIyazobhaM snigdhamadhuragokSIrapANDurarudhiraM surabhitaruniHzvAsamarujaM vijayi sughoSamapramitavIrya smaryate / asve[56b]dAdi prAgapi sarvAbhimukhAdi tIrthakarapuNyAt / sthitanakhatAdi surebhyo nAkSud dehAnyatA vAsti // 28 // idamasvedAdiguNaM zarIraM kevalajJAnotpatteH prAgapyAjanmanastathAvidhameva tIrthakaraparamadevAnAm, tenAbhuktau prAgapyabhuktiprasaGgaH / atIrthakarakevalinAM ca na tathAvidhaM zarIramiti teSAM bhuktiprasaGgaH / sarvajanAbhimukhyaM pazyadvairavimocanaM samantato yojanavyApi sarvajanasAdhAraNaM vacanamiti tIrthakaranAmakarmodayAd bhavati / na tasya kSutpratibandhi vacanamasti / itarakevaliSu ca kA gatiH syAt / sthitanakhazmazrukezaM prabhAmaNDalAdyalaMkRtamiti devavikriyAjanmA'parazca samavasaraNAdirbahivibhavo na bubhukSAnivRttaye bhavati / [57a]na ca tAvatA zarIrAntaramasti, tadbhavamaraNAbhAvAt, janmAntaravadatrApi ca punarbhavAntaraprasaGgAt / 1. cAhArabhAve Sm 2. zazarIriNAM S // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM kevalibhuktiprakaraNam athaivaM manyeta -- bhuktirdoSo yadupoSyate na doSazca bhavati nirdoSe / nirdoSaH kevalI, bhuktizca doSaH, yadupavAsAdi pratyAkhyAnaM kriyate / doSazca na nirdoSe yuktaH kalpayitumiti / naitad yuktam, iti nigadato niSadyAdyarhati na sthAnayogAdeH // 29 // evaM bruvANasya niSadyA gamanamiti cAhati na syAt, sthAnayogAdinA niSadyAdeH pratyAkhyAnAt / vacanamapi na syAt, maunavratikopalambhAt / zarIrasyApyante parityAgAt tadabhAvo'pi prasajyeta / yathA vedanI[57b]yodayajanmAno rogAdayaH parISahAH kvacinna bhavanti tathA kSudapi kvacit satyapi vedanIyodaye na syAditi cet, na, rogAdivat kSudho na vyabhicAro vedanIyajanmAyAH / prANini vedanIyajanmano rogAdivat kSudho vedanIyodaye sati nAbhAvaH zakyaH kalpayitum, rogAdivat kSudhaH kvacidapi prANini vyabhicArAbhAvAt / deveSu bhogabhUmijeSu tIrthakarAdiSu vA janmato rogAbhAvaH zrUyate, adyApIha kecidarogAH dRzyante, na kSudhaH kvacit prANini AsaMsAraM vyabhicAro'sti / anyatra vyabhicArAbhAve'pi atra vyabhicAraH syAditi cet, na, pramANAbhAvAt / bhAve kiM [58a] pramANam ? na anyatra vyabhicArAbhAva eva pramANam, anyatra vyabhicArAbhAve'pi vyabhicAradarzanAt 'pakvAnyetAni phalAni, etacchAkhAprabhavatvAt, upayuktaphalavat / pakvA ete taNDulAH, etatsthAlyantargatatvAt, uddhRtataNDulavat / lohalekhyaM vrajam, pArthivatvAt, ghaTavat / sa zyAmaH, tatputratvAt, itaratatputravat / ' ityAdau tathA mithyAdRSTyAdiSu guNasthAneSu avyabhicArANAM mithyAdarzanAdInAmuttaraguNasthAneSvabhAvaH / tadanyatrAvyabhicAre'pi tatra tadbhAvamicchatA tatra tadbhAve pramANaM vaktavyam / nAvazyaM kAraNAni kAryavanti bhavantIti na vedanIyodayaH pramANaM bhavati / ucyate - avikalaM [58b] kAraNaM kAryaM gamayati, tasya tadbhAvaniSThatvAt / darzitaM chadmasthavat tatra kSudhaH kAraNAvaikalyam / kiJca, ekAdaza jina iti jinasAmAnyaviSayaM ca // 30 // 1. .Syeta SH Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM kevalibhuktiprakaraNam ekAdaza jine [ tattvArtha 0 9/11] iti jinasAmAnyaviSayametat, na pravibhAgagocaram, 'atreyat kSutpipAsAdyasti, na sarvabhAvaH, kvacit kasyacid bhAvena sAmAnye sarvabhAvo bhavatIti na virodhaH / nanu ca sIusiNa chuhA taNhA tnnphaasnisijjjllvhcriyaa| daMsamasagaM ca rogA ekkArasa veyaNIyaM hI[ ti| zItAdayaH parIsahA vedanIyajanmAnaH paThyante / vedanIyaM ca karma kevalinyastIti kAraNasadbhAvAt te tatra santItyupacAreNocyate / 'ekAdaza jine na [59a] santi' iti ca nanaM kecit tatrAdhyAharanti taddhe tukarmabhAvAt parISahoktirna jina 'upaskAryA / naJ nA'bhAvAsiddheH pramANena ced yathAzrutamarthaH zAstrasya bAdhyate tadopacArakalpanA'dhyAhAro vA bhavati, anyathA'tiprasaGgAt / atra ca teSAmabhAvaH pramANena na pratipanna iti yathAzrutatyAgenopacArakalpanA'dhyAhAro vA na yujyate / ityAdena[:] kSudAdigatiH // 31 // evamAderAgamAdasmAkaM kevalini kSutpipAsApyastIti / sarvajJasya bhuktirna bhavati, antarAyopapatteH, na hi sakalaM pazyan mAMsAdi na pazyati / paramAvadhiyuktasya chadmasthasyeva nAntarAyo'pi / sarvArthadarzane syAt kappajugA'saMkhA bahU . . . (?) [59b]sohI narassa'Nubiiyeti chadmasthA api maharSayo'vadhijJAnina: sakalaM trailokyaM pazyanti atha ca bhuJjate / yathA na teSAmantarAyastadvat kevalino'pi syAt / indriyagocara eva hyantarAyaH / na cAnyathA pUrvamapi bhuktiH , // 32 // yadyevaM neSyate tIrthakaraparamadevasya chadmasthakAle'pi sati zrutAvadhimanaHparyayadharasya sakalaM jagat pazyataH paramarSe ktirna syAt / na cAvadhijJAnopayogamavadhijJAnI na karotIti zakyaM 1. S pratau atre ityakSaradvayaM ghRSTaprAyatvAdaspaSTaM kaSTena smbhaavitmsmaabhiH| kiJcit sandigdhaM tat // 2. atraS pratau ghRSTAnyakSarANi tathApi kathaJcit 'upaskAryo' iti paThituM shkyte| N. P. pratyorapi upaskArya: iti paatthH|| 3. S pratau itaH paraM dvitrANyakSarANyatIva ghRSTatvAt samyak paThituM na shkynte| (NAuM?) ityAdayaH pAThAH yathAyo sambhAvanIyA atra sudhiibhiH|| 4. aNodvitIye parame ityarthaH kadAcit syAt / / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM kevalibhuktiprakaraNam vaktum, anindriyagocarasyApyantarAyatve indriyagocaravadupayogena bhavitavyam, anyathendriyaviSayatvamapi mA bhUt / yadi bhuGkte kevalI tasya matijJAnaprasaGgaH viSayiviSa [60a ] yasambandhAt / na ca kevalino matijJAnamasti / indriyaviSayaprAptau yadabhinibodhaprasaJjanaM bhuktau / tacchabda-rUpa- gandha-sparzaprAptyApratikSiptam / / 33 / / nendriyaviSayaprAptisambandhamAtreNa matijJAnaM bhavati / kathaM tarhi ? indriyaviSayasambandhena matijJAnAvaraNIyasya karmaNaH kSayopazame sati prAdurbhAvAt / tathA ca paThanti - tadindriyAnindriyanimittam [ tattvArthaM 1/14 ] iti / na ca kevalinaH prakSINAzeSAvaraNasya tathAvidhaM jJAnamiti / yathA zrotrAdInAmindriyANAM divyatUryAdiraveNa gaNadharadevAdirUpeNa sugandhikusumadhUpAdivAsAdigandhena marutsihAsanAdisparzena yoge'pi na matijJAnaM bhavati tathA jihvArasaprAptAvapi / bhuktau kathaM malacinteti cet chadmasthe tIrthakare viSvaNanAnantaraM ca ke [60b]valini / cintA malapravRttau yA saivAtrApi bhuktavati // 34 // nityaM niHsvedatvaM (tva) nirmalate tIrthakaraparamadevasya [ iti chadmasthAvasthAyAmapi malAbhAvaM paThanti / 51 natthi kAlo kAlo vA sAyamANassa bhikkhuNo [ ] iti bhojanAnantaraM ca kevalajJAnodayamabhyupagacchati kevalinazca bhuktau malaprasaGgaM codayatIti aho mahAmohaH ! evaM na kevalini bhukterbAdhakamasti pramANam / [vigrahagatimApannAdyAgamavacanaM ca sarvametasmin / bhukti bravIti tasmAd draSTavyA kevalini bhuktiH / / 35 / / ] 4 viggahagaya siddhA ya aNAhArA sesA AhArayA jIvA / suhurbhogidiyapahui jAva sajogikevalitti savve AhArayA jIvA [ ] iti cAgamaH kevalini vispaSTaM bhuktimAcaSTe / tasmAt kevalibhuktirabhyupagantavyA / nAtra vyAmohaH kartavyaH / 1. bhavatibhavyaM / 2. viSvaNanaM bhojanamityarthaH // 3. 'niHsvedatvaM nirmalatA' ityapi pATho'tra sambhavet / / 4. N. P. pratI avalambya pUriteyaM kArikAsmAbhiH // 5. " viggahagaimAvanA kevaliNo samuhanA ajogI y| siddhA ya aNAhArA sesA AhArayA jIvA / / " iti jIvasamAse [gA0 82] digambarIye paJcasaMgrahe [1 / 177] ca / / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryapraNItaM svopajJavRttisamalaGkRtaM kevalibhuktiprakaraNam nanu ca 'AhArakAH' iti vacanAdAhArasAmAnyaM sidhyati, na bhuktirnAmAhA[61a]ravizeSaH, dvividho hyAhAraH - AbhogAhAro'nAbhogAhArazceti / sAmAnyoktau vizeSasya bAdhakAbhAve kaH prasaGgaM nivArayet ? nahi sarvavizeSAbhAve sAmAnyaM sambhavati / kasyacid vizeSasya bhAve tadvaditarasyApi bhAvo vizeSAbhAvAt / [nA']nAbhogAhAro nirantaraH, so[5]vizeSito naJvat / na cAsAvanAbhogAhAra evokto vizeSAnabhidhAnAt / AhArakA iti hi sAmAnyenocyate, na tatra 'anAbhogAhArakAH' iti vizeSo'bhidhIyate, tatra yathA 'anAhArAH' iti pratiSedhe sAmAnyena AbhogAhArasyAnAbhogAhArasya ca pratiSedhaH, anyathA anyatarabhAvaprasaGgA[61b]t, tathA vidhirapi vizeSAbhAvAt / na cAbhogAhAro nAstyeva, pratyakSeNopalambhAt / na cAhArazabdavAcyatA'sya nAsti, loke pratItatvAt / na cAgame nAsti, Abhogao aNAbhogato ya nivvattio duhaahaaro| aNusamayamaNAbhogo neo pajjatti aahaaro|| pakkhevo levo vi ya tstiriynraannmevmaahaaro| levAhAro ceva ya neriegeNdiysuraannN|| levAhAro duviho ojo maNabhakkhaNatti devANaM / levo khalu ojamao sesANaM devavajjANaM // [ maNasAhArA devA voMdAhArA a nrynrtiriyaa| egeMdiyAijIvA kAeNa rasaM avaharaMti // [ iti prapaJcena varNanA [yuktyA'bhede nAGgasthiti-puSTi-kSucchamAstena // 36 // tasya viziSTasya sthitirabhaviSyat tena sA viziSTena / yadya bhaviSyadihaiSAM zAlI-tarabhojaneneva // 37 // iti kevalI[ya]bhuktiprakaraNam ] ] ti| mA ............ 1. itaH paraM S pratau avaziSTAni patrANi noplbhynte| ato'sya granthasyAvaziSTA sArdhA kArikA samAptyullekhasahitA N.P. pratI avalambyAtra [ ] etAdRze koSThake upanyasyate / / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM pariziSTam / // zAkaTAyanAcAryaviracitaM 'strInirvANaprakaraNam // praNipatya bhukti-muktipradamamalaM dharmamahato dizataH / vakSye strInirvANaM kevalibhukti ca saGkSapAt // 1 // asti strInirvANaM puMvad yadavikalahetu kaM, strISu / na virudhyate hi ratnatrayasampad nirvatehetuH // 2 // ratnatrayaM viruddhaM strItvena yathA'marAdibhAvena / iti vAGmAtraM, nAtra pramANamAptAgamo'nyad vA // 3 // jAnIte jinavacanaM, zraddhatte, carati cAyikA[5]zabalam / nA'syA'styasaMbhavo'syAM, nAdRSTavirodhagatirasti / / 4 / / saptamapRthivIgamanAdyabhAvamavyAptameva manyante / nirvANAbhAvenA'pazcimatanavo na tAM yAnti // 5 // viSamagatayo'pyadhastAd upariSTAt tulyamAsahasrAram / gacchanti ca tiryaJcastadadhogatyUnatA'hetuH // 6 // vAdavikurvANatvAdilabdhivirahe zrute kanIyasi ca / jinakalpa-manaHparyavavirahe'pi na siddhiviraho'sti // 7 // vAdAdilabdhyabhAvavadabhaviSyad yadi ca siddhayabhAvo'pi / sA''sAmavArayiSyata yathaiva jambUyugAdArAt // 8 // 1. yadyapi asminneva granthe pR0 1-7 ityatra strInirvANaprakaraNamidaM mudritam tathApi A pratisaMgatyarthaM yathAkathaJcit kArikANAM saMkhyAkA asmAbhistatropanyastAH, dRzyatAM pR0 1 Ti0 2 / tadanantaraM vaikrame paJcadaze zatake kenacijjanavidUSA saMkalitAyAM bahaTripanikAyAM vidyamAno nimnalikhita ullekho'smAbhirdaSTa:-- "kevalibhuktistrImuktiprakaraNaM zabdAnuzAsanakRtzAkaTAyanAcAryakRtam / tatsaMgraha zlokAzca 94 / " ayaM ca "94" ityullekhaH samyak saMgacchate; yataH strInirvANaprakaraNe savRttikAnAmAryANAM saMgrahAryANAM ca sambhUya 57 saMkhyA vartate, kevalibhuktau ca 37 AryAH, ata ubhayamIlanena 94 saMkhyA samyag jAghaTIti / atastadanusAreNa kArikANAM saMkhyAkAn darzayituM punarapi strInirvANaprakaraNamatra mudrayata iti dhyeyam / pAThAntarAdikaM tu pR0 1-7 ityatraiva drssttvym| itaH paraM pariziSTeSu strInirvANaprakaraNasya kArikAGkA etatprathamapariziSTAnusAreNaiva pradarzayiSyanta ityapi dhyeyam / / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strInirvANaprakaraNe 'strI'ti ca dharmavirodhe pravrajyAdoSaviMzatau 'strI'ti / bAlAdivad vadeyurna 'garbhiNI bAlavatse 'ti // 9 // yadi vastrAdavimuktiH, tyajyeta tad atha na kalpate hAtum / muktyaGga pratilekhanavad, anyathA dezako duSyet // 10 // tyAge sarvatyAgo grahaNe'lpo doSa ityupAdezi / vastraM guruNA''ryANAM parigraho'pIti bhuktyAdau // 11 // " yat saMyamopakArAya vartate proktametadupakaraNam / dharmasya hi tat sAdhanamato'nyadadhikaraNamAhArhan // 12 // astainyabAhiravyutsargavivekaiSaNAdisamitInAm / upadezanamupadezo hyapadheraparigrahatvasya" // 13 // nirgranthA(nthI)vyapadezaH zAstre sarvatra naiva yujyata / upadhergranthatve'syAH pumAnapi tathA na nirgranthaH // 14 // 'aparigraha eva bhaved vastrAbharaNAdyalaGkRto'pi pumAn / mamakAravirahitaH, sati mamakAre saGgavAn nagnaH // 15 // AcAryAdyAsaktaM svayamAdita no mumukSukA lobhAt / upasargAdyAsaktabhivAmbaramaparigrahastasyAH // 16 // kAye mamakAre'pi ca saparigraha eva naivamuktaH syAt / tatra yathA saMlagne no mamakArastathA vastre // 17 // grAmaM gehaM ca vizan karma ca nokarma cAdadAno'pi / aparigraho'mamatvo'parigraho nAnyathA kazcit // 18 // ' - iti saGgrahAryAH / saMsaktau satyAmapi coditayatnena pariharantyAryA / hiMsAvatI pumAniva na jantumAlAkule loke // 19 // gRhiNo mamatvayogAt saMyamasAdhanagRhItyabhAvAcca / ayataM caratazcaraNaM na vidyate tena no mokSaH // 20 // tristhAnoktA doSAstrayo[s]padezA yate[:] sacelatve / apariSahasahiSNutvaM hrIzca jugupsA ca dehasya // 21 // vastraM vinA na caraNaM strINAmityarhataucyata, vinApi / puMsAmiti nyavAryata, tatra sthavirAdivanmuktiH // 22 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM pariziSTam arzobhagandarAdiSu gRhItacIro yatina mucyeta / upasarge vA cIre'GgAdiH saMnyasyate cAnte // 23 // muktyaGgamacelatvaM nocyeta tadanyathA narasyApi / AcelakyAyogyA'yogyA siddharadIkSya iva // 24 // iti jinakalpAdInAM muktyaGgAnAmayogya iti siddheH / syAdaSTa varSajAtAdirayogyo'dIkSaNIya iva // 25 // saMvaranirjararUpo bahuprakArastapovidhiH zAstre / yogacikitsAvidhiriva kasyApi kathaJcidupakArI // 26 // . vastrAd na muktiviraho bhavatItyuktaM, samagramanyacca / ratnatrayAnna cAnyad muktyaGga ziSyate sadbhiH // 27 // pravAjanA niSiddhA kvacittu ratnatrayasya yoge'pi / / dharmasya hAni-vRddhI nirUpayadbhirvivRddhayartham // 28 // aprativandhatvAccet saMyatavargeNa nAyikAsiddhiH / vandyantAM tA yadi tenonatvaM kalpyate tAsAm // 29 / / santyUnAH puruSebhyastAH smAraNavAraNAdikAribhyaH / tIrthakarAkAribhyo na tAvatA[5]siddhiraGgagateH // 30 // arhan na vandate na ca jinakalpAdiriti gaNadharAdInAm / prAptA'nyathA[s]vimuktiH, sthAnaM strIpuMsayostulyam // 31 // 'ye yAnna muktibhAjo vandante te tathaiva mucyante / ityapyavandanaM syAnAmokSo'vandanAt tena // 32 // ' - iti saGgrahAryA / apakRSyate zriyA strI puMsaH sarvatra kiM na tanmuktau / ityamunA'kSepya strIpuMsAH siddhAH, samamaruktvam // 33 // mAyAdiH puruSANAmapi dezAdiprasiddhayabhAvazca / SaNNAM saMsthAnAnAM tulyo varNatrayasyApi // 34 // strI nAma mandasattvA muktyaGgasamagratA na tenAtra / tat kathamanalpadhRtayaH santi hi zIlAmbunidhivelAH // 35 // brAhmI sundaryAryA rAjimatI candanA gaNadharAnyA[:] / api devAsuramahitA vikhyAtAH zIlasattvAbhyAm // 36 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 strInirvANaprakaraNe gArhasthye'pi susattvA vikhyAtAH zIlavatitamA jagati / sItAdayaH kathaM tAstapasi visattvA vizIlAzca // 37 // santyajya rAjyalakSmI pati-putra-bhrAtR-bandhusambandham / pArivAjyavahAyAH kimasattvaM satyabhAmAdeH // 38 // mahatA pApena strI mithyAtvasahAyakena, na sudRSTiH / strItvaM cinoti, tanna tadaGga kSapaNeti nirmAnam // 39 // antaHkoTIkoTIsthitikAni bhavanti sarvakarmANi / samyaktvalAbha evAzeSAghakSayakaro mArgaH // 40 // / aSTazatamekasamaye puruSANA'mAdirAgamaH siddhau / strINAM, na mukhyayoge gauNo'rtho mukhyahAnirvA // 41 // zabdanivezanamarthaH pratyAsattyA kvacit kayAcidasaH / tadayoge, yoge sati zabdasyAnyaH kathaM kalpyaH // 42 // avyabhicArI mukhyo'vikalo'sAdhAraNo'ntaraGgazca / viparIto gauNo'rthaH, sati mukhya dhIH kathaM gauNe // 43 // stanajaghanAdivyaGgaye strIzabdo'rthe, na taM vihAyaiSaH / dRSTaH kvacid, anyatra tvagnirmANavakavad gauNaH // 44 // "A SaSThayAH strItyAdau stanAdibhiH strI, striyA iti ca vedaH strIvedaH, stryanubandhAt palyAnAM zatapRthaktvoktiH // 46 // na ca puMdehe strIvedodayabhAve pramANamaGgaM ca / bhAvaH siddhau, puMvat pumAn stryapi, na sidhyato vedaH // 47 // kSapakazreNyArohe vedenocyeta bhUtapUrveNa / 'strI'ti nitarAmamukhye mukhye'rthe yujyate natarAm // 48 // manuSISu manuSye ca caturdazaguNoktirAryikAsiddhau / bhAvastavoparikSayyanavastho'niyata upacAraH // 49 // anaDuhyA'naDvAhI dRSTvA'naDvAhamanaDuhA''rUDham / strIpuMsetaravedo vedyo nA'niyamato vRttaH // 50 // 1. asyAH kArikAyA 'A SaSThayAH strItyAdau stanAdibhiH strI' ityaMzasya vRttau ekA saMgrahAryA vartate (pR0 33), atastatra // 45 // ' anggo'smaabhirdtH| sA ca saMgrahAryA zAkaTAyanAcAryeNa evamupanyastA-- "atra saMgrahAryAparibhASito na zAstre manujIzabdo na laukiko'pi ytH| amuto na tatra bAdhA strInirvANaM tato na kutaH // " [45 // ] Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM pariziSTam vigatAnuvAdanItau surakopAdiSu caturdaza guNAH syuH / na ca mArgaNAntara iti proktaM vede'nyathA nItiH // 51 // puMsi striyAM striyAM puMsyantazca tathA bhaved vivAhAdiH / yatiSu na saMvAsAdiH syAdagatau niSpramANeSTiH // 52 // paJcendriyAdyudayavat suranaragatyAdikarmaNAmudayaH / vedasya tattadaGge napuMsakAdivadu narakAdau // 53 // nAma tadindriyalabdherindriyanirvRttimiva pumAdyaGgam / vedodayAd viracayedityatadaGge na tadvedaH // 54 // yA puMsi ca pravRttiH puMsaH strIvat striyAH striyAM ca syAt / sA svakavedAt tiryagvadalAbhe mattakAminyAH // 55 // manujagatau santi guNAzcaturdazetyAdyapi pramANaM syAt / puMvat strINAM siddhau nAparyAptAdivad bAdhA // 56 // na ca bAdhakaM vimukteH strINAmanuzAsanaM pravacanaM ca / sambhavati ca mukhya'rthe na gauNa ityAyikAsiddhiH // 57 // // iti strInirvANaprakaraNam // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM pariziSTam / [strInirvANasambandhinI carcA yatropalabhyate tebhyaH katipayaprAcIna granthebhya uddhRtya upayogyaMzo'tra dIyate] zrI haribhadrasUriviracitAyAM lalitavistarAkhyAyAM caityavandanasUtravRttau strInirvANasambandhinI carcA - " ekko vi NamokkAro jiNavaravasahassa vaddhamANassa / saMsArasAgarAo tArei naraM va nAriM vA / / 3 / / eko'pi namaskAraH . . . jinavaravRSabhAya vardhamAnAya yatnAt kriyamANaH san ... saMsAraH . . . sAgara iva saMsArasAgaraH tasmAt tArayati . . . 'naraM va nAri vA' puruSaM vA striyaM vA / puruSagrahaNaM puruSottamadharmapratipAdanArtham / strIgrahaNaM tAsAmapi tadbhava eva saMsArakSayo bhavatIti jJApanArtham / yathoktaM yApanIyatantre 'No khalu itthI ajIvo, Na yAvi abhavvA, Na yAvi daMsaNavirohiNI, No amANusA, No aNAriuppattI, No asaMkhejjAuyA, No aikUramaI, No Na uvasantamohA, No Na suddhAcArA, No asuddhaboMdI, No vavasAyavajjiyA, No apuvakaraNavirohiNI, No NavaguNaThANarahiyA, No ajoggA laddhIe, No akallANabhAyaNaM ti kahaM na uttamadhammasAhiga" tti' / tatra 'na khalu' iti naiva strI ajIvo varttate, kintu jIva eva, jIvasya cottamadharmasAdhakatvAvirodhaH tathAdarzanAt / na jIvo'pi sarva uttamadharmasAdhako bhavati, abhavyena vyabhicArAt, tadvayapohAyAha - na cApyabhavyA, jAtipratiSedho'yam, yadyapi kAcidabhavyA tathApi sarvaivAbhavyA na bhavati, saMsAranirveda-nirvANadharmAdveSa-zuzrUSAdidarzanAt / bhavyo'pi kazciddarzanavirodhI yo na setsyati, tannirAsAyAha - no darzanavirodhinI, darzanamiha samyagdarzanaM parigRhyate tattvArthazraddhAnarUpam, na tadvirodhinyeva, AstikyAdidarzanAt / darzanAvirodhinyapi amAnuSI neSyata eva, tatpratiSedhAyAha - no amAnuSI, manuSyajAtau bhAvAt viziSTakaracaraNorugrIvAdyavayavasannivezadarzanAt / mAnuSyapyanAryotpattiraniSTA, tadapanodAyAha - no anAryotpattiH, AryeSvapyutpatteH, tathAdarzanAt / AryotpattirapyasaMkhyeyAyurnAdhikRtasAdhanAya, ityetadadhikRtyAha - no asaGkhayeyAyuH sarvaiva, saGkhayeyAyuryuktAyA api bhAvAt, tathAdarzanAt / saGkhayeyAyurapi atikrUra 1. Adita Arabhya etatparyantaH sarvo'pi pAThaH prAyo'kSarazo yogazAstrasya (3-124) svopajJavRttAvapi dRzyate // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM pariziSTam matiH pratiSiddhA, tannirAcikIrSayA'ha - nAtikrUramatiH, saptamanarakAyunibandhanaraudradhyAnAbhAvAt / tadvat prakRSTazubhadhyAnAbhAva iti cet, na, tena tasya pratibandhAbhAvAt, tatphalavad itaraphalabhAvenA'niSTaprasaGgAt / akrUramatirapi ratilAlasA'sundaraiva, tadapohAyAha - no na zuddhAcArA, kadAcit zuddhAcArApi bhavati, aucityena 'parApakaraNavarjanAdyAcAradarzanAt / zuddhAcArApyazuddhabondirasAdhvI, tadapanodAyAha - no azuddhabondiH, kAcit zuddhatanurapi bhavati, prAkkaAnuvedhataH saMsaJjanAdyadarzanAt kakSAstanAdidezeSu / zuddhabondirapi vyavasAyajjitA ninditaiva, tannirAsAyAha - no vyavasAyajjitA, kAcit paralokavyavasAyinI, 3zAstrAt tatpravRttidarzanAt / savyavasAyApyapUrvakaraNavirodhinI virodhinyeva, tatpratiSedhamAha - no apUrvakaraNavirodhinI, apUrvakaraNasambhavasya strIjAtAvapi pratipAditatvAt / apUrvakaraNavatyapi navaguNasthAnarahitA neSTasiddhaye, [iti ] iSTasiddhayarthamAha - no navaguNasthAnarahitA, tatsambhavasya tasyAH pratipAditatvAt, navaguNasthAnasaMgatApi labdhyayogyA akAraNamadhikRtavidheH, ityetatpratikSepAyAha - nAyogyA labdheH AmarpoSadhyAdirUpAyAH, kAlaucityenedAnImapi darzanAt / kathaM dvAdazAGgapratiSedhaH ? tathAvidhavigrahe tato doSAt, zreNipariNatau tu kAlagarbhavad bhAvato bhAvo'viruddha eva / labdhiyogyApyakalyANabhAjanopaghAtAnnAbhilaSitArthasAdhanAyAlamityata Aha - nAkalyANabhAjanam, tIrthakarajananAt, nAtaH paraM kalyANamasti / yata evamataH kathaM nottamadharmasAdhiketi ? uttamadharmasAdhikaiva / anena tattatkAlApekSayaitAvadguNasampatsamanvitaivottamadharmasAdhiketi vidvAMsaH / kevalasAdhakazcAyam, sati ca kevale niyamAd mokSaprAptirityuktamAnuSaGgikam / " - pR0 401-406 [divyadarzana sAhitya samiti prakAzita] asya lalitavistarAMzasya zrI municandrasUriviracitA paJjikA -- 'saptame 'tyAdi, saptamanarake'tikliSTasattvasthAne AyuSo nibandhanasya raudradhyAnasya tIvrasaMklezarUpasyAbhAvAt strINAm, 'SaSThI ca striyaH' itivacanAt / 'tadvat ' prakRtaraudradhyAnasyeva 'prakRSTasya' mokSahetoH 'zubhadhyAnasya' zuklarUpasya abhAva 'iti' evaM 'cet' abhyupagamo bhavataH / asya parihAramAha - 'na', naivaitat paroktam, kuta ityAha - 'tena' prakRtaraudradhyAnena 'tasya' prakRtazubhadhyAnasya 'pratibandhAbhAvAd,' avinAbhAvAyogAt / tatpratibandhasiddhau hi vyApakakAraNayovRkSatvadhUmadhvajayonivRttau zizapAdhUmanivRttivat prakRtaraudradhyAnAbhAve prakRSTazubhadhyAnAbhAva upanyasituM yuktaH / na cAsti pratibandhaH, kuta ityAha - 'tatphalavat', tasya prakRSTazubhadhyAnasya phalaM muktigamanam, tasyeva, 'itaraphalabhAvena' "paropakaraNArjanAdyAcAra darzanAta" iti pratyantare paatthH|| 2. "prAkkarmAnurodhataH" iti pratyantare paatthH| 3. "zAstrAdau" iti pratyantare paatthH|| Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strInirvANaprakaraNe prakRtaraudradhyAnaphalasya saptamanarakagamanalakSaNasya bhAvena yugapat sattayA, 'aniSTaprasaGgAt' paramapuruSArthopaghAtarUpasyAniSTasya prasaGgAt / pratibandhasiddhau hi ziMzapAtve iva vRkSatvaM, dhUma iva vA dhUmadhvajaH, prakRSTazubhadhyAnabhAve svaphalakAriNyavazyaMbhAvI prakRtaraudradhyAnabhAvaH svakAryakArI svakAryakAritvAdvastunaH svakAryamAkSipan kathamiva paramapuruSArthaM nopahanyAditi / 'zreNI'tyAdi / 'zreNipariNatau tu' kSapakazreNipariNAme punaH vedamohanIyakSayottarakAlaM 'kAlagarbhavat ', kAle prauDhe RtupravRttyucite udarasattva iva, 'bhAvato' dvAdazAGgArthopayogarUpAt, na tu zabdato'pi, "bhAvaH' sattA dvAdazAGgasya, 'aviruddho' na doSavAn / idamatra hRdayam - asti hi strINAmapi prakRtayuktyA kevalaprAptiH, zukladhyAnasAdhyaM ca tat, 'dhyAnAntarikAyAM zukladhyAnAdyabhedadvayAvasAna uttarabhedadvayAnArambharUpAyAM vartamAnasya kevalamutpadyate' iti vacanaprAmANyAt / na ca pUrvagatamantareNa zukladhyAnA''dyabhedau staH 'Adye pUrvavidaH' [tattvArtha. 9-39] iti vacanAt, dRSTivAdazca na strINAmiti vacanAt, atastadarthopayogarUpaH kSapakazreNipariNatau strINAM dvAdazAGgabhAvaH kSayopazamavizeSAdaduSTa iti / " zrI abhayadevasUriviracitAyAM sanmatitarkavRttau strInirvANasamvandhinI carcA -- " atha striyo muktibhAjo na bhavanti, strItvAt, caturdazapUrvasaMvidbhAginya iva / atra yadi 'sarvAH striyo muktibhAjo na bhavanti' iti sAdhyeta tadA siddhasAdhyatA, abhavyastrINAM muktisadbhAvAnabhyupagamAt / atha 'bhavyA api tAstadbhAjo na bhavanti' iti sAdhyate tadA atrApi siddhasAdhyatA bhavyAnAmapi sarvAsAM muktisaMgAniSTe: "bhavvA vi te aNaMtA siddhipahaM je Na pAveMti" [iti] vacanaprAmANyAt / atha avAptasamyagdarzanA api tA na tadbhAjaH iti pakSaH, atrApi siddhasAdhyatA tadavasthaiva, prAptojjhitasamyagdarzanAnAM tAsAM tadbhAktvAniSTeH / atha aparityaktasamyagdarzanA api na tAstadbhAjaH tathApi siddhasAdhyatA, aprAptA'vikalacAritrANAM samyagdarzanasadbhAve'pi tatprAptyanabhyupagamAt / atha avikalacAritraprAptireva tAsAM na bhavati, kuta etat ? yadi strItvAt puruSasyApi sA na syAt puruSatvAt / atha puruSesakalasAvadyayoganivRttirUpA cittapariNatiH svasaMvedanAdhyakSasiddhA svAtmani anyairanumAnAdavasIyate, nanu sA striyAM tathaiva kiM nAvasIyate yena tatra tasyAH svAgrahAvezavazAda bhAva: prtipaadyte| atha tAsAM bhagavatA nairgranthyasya anabhidhAnAd na tatprAptiH, asadetat, tAsAM tasya bhagavatA -- "No kappai niggaMthassa NiggaMthIe vA abhinnatAlapalaMbe paDigAhittae" [bRhatkalpa u. 1 sU. 1] ityAdyAgamena bahuzaH pratipAdanAt ayogyAyAzca pravajyApratipattipratiSedhasya -- 1. tulanA--pR0 19 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM pariziSTama "aTThArasa purisesuM vIsaM itthIsu" [ ] ityAdyAgamena vidhAnAcca / vizeSApratiSedhasya jJeSAbhyanujJAparatvAcca na tAsAM bhagavatpratipAditanaigranthyanimittA'vikalacAritraprAptyanupapattiH / atha tathAbhUtacAritravattve'pi na tAsAM tadbhAktvamiti sAdhyArthaH, tathApi anumAnabAdhitatvaM pakSasya doSaH / tathAhi - yad avikalakAraNaM tad avazyamutpattimat yathA antyAvasthAprAptabIjAdisAmagrIko'GkuraH, avikalakAraNazca tasyAmavasthAyAM sImantinImuktyAvirbhAvaH iti kathaM na pakSasya anumAnabAdhA ? atha strIvedaparikSayAbhAvAt na avikalacAritraprAptistAsAmiti na muktibhAktvam tarhi puruSasyApi puruSavedAparikSayAt na avikalacAritraprAptiriti na muktiprAptirbhavet / atha tatparikSaye zailezyavasthAbhAvicAritraprAptimataH puruSasya muktiprAptirna prAk tahi sImantinyA api evaM muktiprAptau na kazcid doSaH saMbhAvyate / atha asyA strIvedaparikSayasAmarthyAnupapatte yaM doSaH, nanu tatparikSayasAmarthyAbhAvastasyAH kutaH siddhaH ? AgamAt iti cet, na; tasya tathAbhUtasya dvAdazAGgayAmanupalabdheH / tatparikSayasAmarthyapratipAdakasyApi tasya anupalabdhiriti cet, na; "savvatthovA titthayarisiddhA, titthayarititthe atitthayarisiddhA asaMkhejjaguNA"[ ] ityAdisiddhaprAbhRtAgamasyAnekasya sAmarthyavRttyA sImantinInAM strIvedaparikSayasAmarthyapratipAdakasya upalambhAt / nahi sarvakarmAnIkanAyakarUpamohanIyakarmAGgabhUtastrIvedaparikSayamantareNa tAsAM muktiprAptiriti muktisadbhAvAvedakameva vacastAsAM sAmarthyAvedakaM siddhama / atha strItvAdeva na tAsAM tatparikSayasAmarthyam, na; strItvasya tatparikSayasAmarthyena virodhAsiddheH, na hi avikalakAraNasya tatparikSayasAmarthyasya strItvasadbhAvAdabhAvaH kvacidapi nizcitaH yena agni-zItayoriva sahAnavasthAnavirodhastayoH siddho bhavet / nApi bhAvAbhAvayoriva anayoranyonyavyavacchedarUpatA avagatA yena parasparaparihArasthitalakSaNavirodhasiddhirbhavet / na cAviruddha vidhiranyasyAbhAvAvedakaH atiprasaGgAt / tanna strItvAdapi tAsAM tatparikSayasAmarthyAnupapattisiddhiH / pratyakSasya tu indriyajasya atIndriyapadArthabhAvAbhAvavivecane anadhikAra eveti nAto'pi tatparikSayasAmarthyAnupapattisiddhistAsAm / ato'nekadoSaduSTatvAnna prakRtapakSaH sAdhanamarhati / ( strItvAt' iti heturapi yadi 'uditastrIvedatvAt ' iti upAttastadA'siddhaH muktiprAptiprAktanasamayAdiSu strIvedodayasya tAsAmasaMbhavAt anivRttiguNasthAna eva tasya parikSayAt / 'parikSINastrIvedatvAt ' iti ca heturviparyayavyAptatvAd viruddhaH / na ca 'strItvAt' ityasya parikSINavedatvAt' ityayamarthaH atrArthe prakRtazabdasya arUDhatvAt / atha ' stryAkArayogitvAt strItvAt ' iti hetvarthastadA viparyaye bAdhakapramANAbhAvAt saMdigdhavipakSavyAvRttikatvAd anaikAntiko hetu : / caturdazapUrvasaMvitsaMbandhi .. 1. tu0-pR0 13 // 2. tu0 -pR0 31-34 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strInirvANaprakaraNe tvAbhAvo'pi tAsAM kutaH siddhaH yena sAdhyavikalo dRSTAnto na syAt ? sarvajJapraNItAgamAt iti cet, tata eva muktibhAktvasyApi tAsAM siddhirastu, na hi ekavAkyatayA vyavasthitaH dRSTeSTAdiSu bAdhAmananubhavan AptAgamaH kvacit pramANaM kvacinneti abhyupagantuM prekSApUrvakAriNA zakyaH / atha vivAdagocarApannA'balA azeSakarmakSayanibandhanAdhyavasAyavikalA, avidyamAnA'dhaHsaptamanarakaprAptyavikalakAraNakarmabIjabhUtAdhyavasAnatvAt, yastu azeSakarmaparikSayanibandhanAdhyavasAyavikalo na bhavati nAsau avidyamAnAdhaHsaptamanarakaprAptyavikalakAraNakarmabIjabhUtAdhyavasAnaH, yathobhayasaMpratipattiviSayaH puruSa iti vaidharmyadRSTAntaH / asadetat yato'trApi prayoge sAdhyasAdhanayoH pratibandhAbhAvAnnAto hetovivakSitasAdhyasiddhiH / tathAhi-yathoktAdhyavasAnaM nivartamAnamabalAtaH azeSakarmakSayAdhyavapAyanivartakaM kAraNaM vA bhavad bhavet vyApakaM vA ? anyasya nivRttAvapi aparanivRtteravazyaMbhAvAbhAvAt, anyathA azvanivRttAvapi gavAdeniyamena nivRttiprasakteH / Aha ca nyAyavAdI " tasmAt tanmAtrasaMbandhaH svabhAvo bhAvameva vA / nivartayet kAraNaM vA kAryamavyabhicArataH" // [pramANavA0 2-23 ] iti / tatra na tAvat kAraNaM yathoktAdhyavasAnamazeSakarmakSayAdhyavasAnasya yena tannivRttyA tasyApi nivRttiH syAt / kAraNatve vA yatra azeSakarmakSayAdhyavasAnaM yogini saMbhavati tatra adhaHsaptamanarakapRthivIprAptyavazyakAraNasya bIjabhUtAdhyavasAnasadbhAvAt kAryasya kAraNAvyabhicAritvAt tasya narakaprAptisadbhAva iti aniSTApattiH / na ca yogini azeSakarmakSayanibandhanamadhyavasAnaM janayadapi narakaprAptinibandhanakarmabIjabhUtamadhyavasAnaM narakaprAptilakSaNaM svakAryaM na janayatIti vAcyam, avikalakAraNasya avazyaMtayA svakAryanirvartakatvAt anyathA avikalakAraNatvAyogAt / na ca yadeva tathAbhUtakarmanivartanasamarthaM tadeva tatkSayahetvadhyavasAyanibandhanaM bhavati, bhAvAbhAvayorekasminnekadA virodhAt, tannivartakasya hetoH svabhAvAntaramaprApnuvatastannirva (niva )rtakatvavirodhAt, na hi yadeva yadaivAGgalidravyasya RjutvotpAdakam tadeva tadaiva tasya vinAzakaM saMbhavati ekanimittayorekadA bhAvAbhAvayovirodhAt / nApi tat tasya vyApakam yena tatastannivartamAnaM tadapi AdAya nivarteta, vyApakatve vA yatra azeSakarmakSayanibandhanAdhyavasAyasadbhAvastatra vyApakasya avazyaMbhAvitvAn anyathA tasya tadvyApakatvAyogAt yoginastadadhyavasAyavato'dhaHsaptamanarakaprAptiprasaGgo'niSTastadavastha eva syAt / naca yatra kliSTatarAdhyavasAyasadbhavistatra atizubhatarAdhyavasAyena bhAvyamiti pratibandhasaMbhavaH, tandulamatsyena vyabhicArAt / na ca manuSyajAtiyogitve sati avyabhicAraH, uttamasaMhananena cAritraprAptikAlArvAksamayabhAvinA sarva 1. tu0 -pR0 15 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM pariziSTam paryAptisaMpannena tathAvidhakliSTapariNAmavatA puruSeNa. vyabhicArAt / na ca yatra atizubhataraH pariNAmastatrApi azubhatarapariNAmena bhAvyamityatrApi pratibandhaH, tathAvidhayoginA vyabhicArAt / kiJca, strINAM saptamanarakapRthvIprAptinibandhanakarmabIjAdhyavasAyAbhAvaH kutaH pratipanna: ? AptAgamAt iti cet, azeSakarmazailavajrAzanibhUtazubhAdhyavasAyasadbhAvo'pi tata eva abhyupagantavyaH / na hi atIndriye evaMvidhe'rthe asmadAderarvAgdRzaH AptAgamAt Rte anyat pramANamasti / na ca dRSTaSTAvirodhyAptavacanamasattarkAnusArijAtivikalpairbAdhAmanubhavati teSAM prAptA'prAptavyApAdakamataMgajavikalpavad avastusaMsparzitvAt / uktaM ca bhartRhariNA -- " atIndriyAnasaMvedyAn pazyantyAreNa cakSuSA / __ ye bhAvAn vacanaM teSAM nAnumAnena bAdhyate" / / [vAkyapa0 1-38] na ca atra vastuni AgamanirapekSamanumAnaM pravartitumutsahate, pakSadharmAdeliGgarUpasya pramANAntarataH pratipattumazakteH, pratipattau vA sAdhyasyApi pratibandhagrAhiNA pramANena pratipatte kAntato'tIndriyatA bhavet / AgamAnusAri cAnumAnaM prakRte vastuni saMvAdakRdeva na bAdhakamiti pradarzitam / na ca AptavacanaM strInirvANapratipAdakamapramANam saptamanarakaprAptipratiSedhakaM pramANamiti vaktavyam ubhayatra AptapraNItatvAdeH prAmANyanibandhanasya avizeSAt / na ca ekamAptapraNItameva na bhavati, itaratrApi asya samAnatvAn pUrvAparopanibaddhAzeSadRSTAdRSTaprayojanArthapratipAdakA'vAntaravAkyasamUhAtmakaikamahAvAkyarUpatayA arhadAgamasya ekatvAt tathA cAntaravAkyAnAM keSAMcid aprAmANye sarvasyApi Agamasya aprAmANyaprasakteH aGgaduSTatve tadAtmakAGginopi duSTatvApatteH / na ca pradarzitavAkyAtmakaH sarvajJapraNItAgamatvena asmAn prati asiddha iti vaktavyam nAstika-mImAMsakAn prati puruSa-nirvANAvedakasyApi tatpraNItatvena asiddheH / yA ca tAn prati tasya tatpraNItatvAvedikA yuktiH sA itaratrApi samAnA pUrvAparaikavAkyatva-dRSTAdRSTAbAdhitArthatvAderavizeSAt / atha strINAM ghAtikarmakSayanimittAdyazukladhyAnadvayasyAsaMbhavAd na nirvANaprAptiH saMbhavinI, nanu kutastadvayasya tatrAbhAvagatiH ? pUrvadharasyaiva tayoH sadbhAvAt " Aye pUrvavidaH" [tattvArtha0 9-39] itivacanaprAmANyAt / na ca pUrvadharatvaM tAsAM tadanadhikAritvAditi cet, tahi prAktanabhavAnadhItapUrvANAM vartamAnatIrthAdhipatyAdInAmapi na tad bhavet, tadadhyayanAsaMbhavAt AdyazukladhyAnadvayAsaMbhavataH tannimittaghAtikarmakSayasamudbhatAzeSatattvAvabodhasvabhAvakevalajJAnAbhAve na muktizrIsaMgatiH syAditi aniSTApattiH / atha zAstrayogAgamyasAmarthyayogAvaseyabhAveSu atisUkSmeSvapi teSAM viziSTakSayopazama-vIryavizeSaprabhavaprabhAvayogAt pUrvadharasyeva bodhAtirekasadbhAvAd Adya zukladhyAnadvayaprApteH kaivalyAvAptikrameNa muktyavAptiriti na doSaH tadadhyayanamantareNApi viziSTakSayopazamasamudbhatajJAnAt pUrvavittvasaMbhavAt tarhi nirgranthInAmapi evaM dvitayasaMbhave na kaJcid doSamutpazyAmaH, abhyupagamanIyaM caitat, anyathA marudevIsvAminIprabhRtInAM janmA Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strInirvANaprakaraNe ntare'pi anadhItapUrvANAM na muktiprAptirbhavet / na cAsau teSAmasiddhA siddhaprAbhRtAdigrantheSu gRhiliGgasiddhAnAM pratipAdanAt / na ca te apramANam, sarvajJapraNItatvena teSAM prAmANyasya sAdhitatvAt / atha mAyAgAravAdibhUyastvAd abalAnAM na muktiprAptiH, na; tadA tAsAM tadbhayastvAsaMbhavAt, prAk tu puruSANAmapi tatsaMbhavo'viruddhaH / atha alpasattvAH krurAdhyavasAyAzca tAH iti na muktibhAjaH, na; sattvasya kAryagamyatvAt, tasya ca tAsu darzanAt alpasattvatvAsiddhiH / dRzyante hi asadabhiyogAdau tRNavat tAH prANaparItyAgaM kurvANAH parISahopasargAbhibhavaM cAGgIkRtamahAvratA vidadhAnAH / krUrAdhyavasAyatvaM dRDhaprahAriprabhRtInAM prAgavasthAyAM tadbhave vidyamAnamapi na muktiprAptipratibandhakam, tadavasthAyAM tu tasya tAsvapi abhAva eva / / atha lokavad lokottare'pi dharme puruSasya uttamatvAt muktiprAptiH na strINAm anuttamatvAt, na; anyaguNApekSA'nuttamatvasya muktiprAptyapratibandhakatvAt anyathA tIrthakRdguNApekSayA gaNadharAderapi anuttamatvAt muktiprAptyabhAvo bhavet / atha azeSakarmakSayanibandhanasya adhyavasAyasya gaNadharAdiSu tIrthakRdapekSayA tulyatvAt ayamadoSaH, samAnametad abalAsvapi tathAvidhayogyatAmApannAsu / atha mahAvratasthapuruSAvandyatvAt na tAsAM muktyavAptistarhi gaNadharAderapi arhadavandyatvAt na muktyavAptiH syAt / atha "titthapaNAmaM kAuM" [Avazyakani0 samavasa0 gA045] ityAdyAgamaprAmANyAt prathamagaNadharasya 'tIrtha 'zabdAbhidheyatvAt tadavandyatvaM tasyAsiddhaM tarhi cAturvarNyazramaNasaMghasyApi 'tIrthazabdavAcyatvAn tatra tu tAsAmantarbhAvAt mahAvratasthapuruSAvandyatvaM tAsAmapi asiddham / tanna yuktyAgamAbhyAM tAsAM muktiprAptyabhAvaH pratipattuM zakyaH / tatsadbhAvastu pradarzitAgamAt yuktitazca pratIyata eva, tathAhi -vimatyadhikaraNabhAvApannAH striyo muktibhAjaH, avAptAzeSakarmakSayanibandhanAdhyavasAyatvAt, ubhayAbhimatagaNadharAdipuruSavat, ityAdyAgama-yuktigarbhamanumAnaM nirdoSaM yuktizabdavAcyaM samastyeva |'-pR0 751-754 [gujarAta vidyApITha prakAzita // vAdivetAla zrI zAntisUriviracitAyAm uttarAdhyayanasUtra[36-49]bRhadvRttI strInirvANasambandhinI carcA - "iha ca ye strInirvANaM prati vipratipadyante ta evaM vAcyAH - iha khalu yasya yatrAsambhavo na tasya tatra kAraNAvaikalyam, yathA siddhazilAyAM zAlyaGkarasya, asti ca tathAvidha 1. tu0-pR0 27 // 2. tu0-pR0 28, 18 // 3. tu0 -pR. 25-26 // 4. tulanA-pR0 13 // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM pariziSTam strISu mukteH kAraNAvaikalyam / na cAyamasiddho hetuH, yato'syAsiddhatvaM kiM strINAM puruSebhyo'pakRSyamANatvena, AhosvinirvANasthAnAdyaprasiddhatvena, nirvANasAdhakapramANAbhAvena vA ? tatra yadi tAvat puruSebhyo'pakRSyamANatvena tadA tat kiM samyagdarzanAdiratnatrayAbhAvena, viziSTa - sAmarthyAsattvena, puruSAnabhivandyatvena, smAraNAdyakartRtvena, amahaddhikatvena, mAyAdiprakarSavattvena veti vikalpAH / tatra na tAvat samyagdarzanAdiratnatrayasyAbhAvena, yatastasyAsau kimaviziSTasya prakarSaparyantaprAptasya vA ?, yadyaviziSTasya tadA kimiyaM cAritrasyAsambhavena uta jJAnadarzanayoH, trayANAM vA ? yadi cAritrasyAsambhavena tadA so'pi kiM sacelatvena, strItvasya cAritravirodhitvena, mandasattvatayA vA ?, yadi sacelatvena tadA celasyApi cAritrAbhAvahetutvaM paribhogamAtreNa, parigraharUpatvena vA ? yadi paribhogamAtreNa tadA tatparibhogo'pi tAsAM tatparityAgAzaktatvena gurUpadiSTatvena vA ? na tAvat tatparityAgAzaktatvena, yataH prANebhyo nAparaM priyam, atha ca tAnapi tyajantya etA dRzyante / atha gurUpadiSTatvena tathA sati gurUNAmapi cAritropakAritvena tAsAM tadupadezaH anyathA vA ? yadi cAritropakAritvena kiM na puruSANAmapi ? athAbalA evaitA balAdapi puruSaiH paribhujyanta iti tadvinA tAsAM cAritrabAdhAsambhavo na puruSANAmiti na teSAM tadupadezaH, uktaM ca - " vastraM vinA na caraNaM tAsAmityahatIcyata, vinApi / puMsAmiti nyavAryata" [strInirvANa0 22] iti / evaM sati na celAccAritrAbhAvaH tadupakAritvAttasya / tathAhi yad yasyopakAri na tat tasyAbhAvahetuH, yathA ghaTasya mRtpiNDAdi, upakAri coktanItyA cAritrasya celam / athAnyatheti pakSaH, ayamapi na kSamo, yato'sau celasya cAritraM pratyaudAsInyena bAdhakatayA vA ? na cedamasminnabhayamapyasti, puruSAbhibhavarakSakatvena tasya tAsu tadupakAritayA anantaramevoktatvAt / nApi celasya parigraharUpatvena cAritrAbhAvahetutvam, yato mUva parigraha itIhaiva parISahAdhyayane nirNItam, yadi ca celasya parigraharUpatA tadA tathAvidharogopasargAdiSu puruSANAmapi celasambhave cAritrAbhAvena muktyabhAvaH syAt / uktaM ca - " arzobhagandarAdiSu gRhItacIro yatina mucyeta / upasarge vA cIre" ["strInirvANa0 23 ] ityAdi / 1. tu0 - pR0 18 // 2. tu0 -pR. 18 // 3. pR0 22 // 4. pR0 22 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strInirvANaprakaraNe kiJca, celasya parigraharUpatve 1 " Ame tAlapalaMbe bhinne abhinne vA No kappai NiggaMthINaM pariggahittae vA" / [bRhatkalpe u. 1 sU. 1] ityAdi nirgranthyA vyapadezazcAgame na zrUyeta / ato na sacelatvena cAritrAsambhavaH / nApi strItvasya cAritravirodhitvena / yato yadi strItvasya cAritravirodhaH syAt tadA'vizeSeNaiva tAsAM pravrajanaM niSidhyeta, na tu vizeSeNa, yathocyate - 2 "ganbhiNI bAlavacchA ya pavvAveuM na kappai / " [ nizIthabhASye 3508] tti / nApi mandasattvatayA, yataH sattvamiha vratatapodhAraNaviSayameSitavyam, anyasyAnupayogitvAt, tacca tAsvapyanalpaM sudurdharazIlavatISu saMbhavati, uktaM ca - " brAhmI sundaryAyA rAjImatI candanA gaNadharAdyAH / api deva-manujamahitA vikhyAtAH zIlasattvAbhyAm // " [strInirvANa0 36] ato na cAritrAsambhavena viziSTaratnatrayasyAbhAvaH / itthaM ca cAritrasambhave siddha eva jJAnadarzanasambhavaH, tatpUrvakatvAttasya / uktaM hi - " pUrvadvayalAbhaH punaruttaralAbhe bhavati siddhaH / " [prazama0 231]. iti tadabhAvapakSo'pi nAzrayaNIyaH / trayAbhAvapakSastvevaM tritaya siddhAvanavasara eva / dRzyante ca sampratyapi tritayamabhyasyantyastAH, uktaM ca - "jAnIte jinavacanaM zraddhatte carati cAryikA'zabalam / " [*strInirvANa0 4] atha prakarSaparyantaprAptasyAbhAvaH, evaM tarhi tasyApyabhAvaH kiM kAraNAbhAvena virodhisambhavena vA ?, na tAvatkAraNAbhAvena, aviziSTaratnatrayAbhyAsasyaiva tannibandhanatvenAgame'bhidhAnAt, tasya ca strISvanantarameva samathitatvAt / nApi virodhisambhavena, tasyAsmAdRzAmatyantaparokSatvena kenacid virodhAnirNAyAditi na ratnatrayAbhAvena strINAM puruSebhyo'pakRSyamANatvam / atha viziSTasAmarthyAsattvena, idamapi kathamiti vAcyam ?, kiM tAvad "asaptamanarakapRthvIgamanatvena, Ahosvid vAdAdilabdhi rahitatvena, alpazrutatvena, anupasthApyatApArAJcitakazUnyatvena vA ? tatra na tAvadasaptamanarakapRthvIgamanatvena, yato'tra ki saptamanarakapRthvIgamanAbhAvo 1. tu0 -pR0 19 // 2. tu0 -pR0 17 // 3. pR0 28 // 4. pR0 14 // 5. tu0-pR0 15 // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM pariziSTam yatraiva janmani tAsAM muktigAmitvaM tatraivocyata sAmAnyena vA ? tatra yadyAdyo vikalpastadA puruSANAmapi yatra janmani muktigAmitA na tatraiva saptamapRthvIgamanamiti teSAmapi muktyabhAvaprasaGgaH / atha sAmAnyena, atra cAyamAzayo yathA - ___ "chaTTiM ca itthiyAo macchA maNuyA ya sattamI puDhavIM / " ['bRhatsaM0] ityAgamavacanAt puruSANAmeva saptamanarakapRthvIgamanayogyakarmopArjanasAmarthyaM na strINAmityadhogatau puruSatulyasAmarthyAbhAvAdUrdhvagatAvapi tAsAM tadabhAvo'numIyate, tatastAsAM puruSebhyo'pakRSyamANateti / tadapyayuktam, yato yeSAmaghogatau tulyasAmarthyAbhAvasteSAmUrdhvagatAvapyanena bhAvyamiti na niyamo'sti, tathAhi - " samucchima-bhuyaga-khaga-cauppaya-sappi-tthi-jalacarehito / sanarehito sattasu kamovavajjati naraesu // " [ ] ___ iti vacanAdbhujaga-catuSpat-sarpa-khaga-jalacara-narANAmadhogatAvatulyaM sAmarthyamUrdhvagatau tu - 3" sannitirikkhehito sahassAraMtiesu devesu / uppajjati paresu vi savvesu vi mANusehito // " [ ] iti vacanAdeSAmAsahastrArAntopapAtAttulyameva sAmarthyam, uktaM ca - " viSamagatayo'pyadhastAdupariSTAt tulyamAsahasrAram / gacchanti ca tiryaJcastadadhogatyUnatA'hetuH // " [strInirvANa0 6] ato nAsaptamanarakapRthvIgamanatvena viziSTasAmarthyAsattvam / atha vAdAdilabdhirahitatvena, tadapyacAru, yato yadi vAdAdilabdhimattvena viziSTasAmarthya vyAptamupalabdhaM bhavet tatastanivRttau tasya nivRttiH syAt, na caivam, anayoppyavyApakabhAvasya kvacidanizcayAt / alpazrutatvaM tu muktyavAptyA'numitaviziSTasAmarthyaSituSAdibhiranaikAntikamityanudghoSyameva / yadapyanupasthApyatApArAJcitakazUnyatvenetyucyate, tadapyayuktam, yato na taniSedhAd viziSTasAmarthyAbhAvaH pratIyate, yogyatApekSo hi citraH zAstre vizuddhayupadezaH, yaduktam - 1. " asannI khalu paDhamaM duccaM ca sarisavA taiya pkkhii| sIhA jati cautthiM uragA puNa paMcami puDhavi / / 284 // chaTriM ca itthiyAo macchA maNuyA ya sattami puddhviN| eso paramuvavAo bodhavyo narayapuDhavIsu / / 285 // "- bRhtsN0|| 2. tu0 -pR0 15 // 3. tu0 -pR0 16 // 4. pR0 15 // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strInirvANaprakaraNe " saMvaranirjararUpo bahuprakArastapovidhiH zAstre / rogacikitsAvidhiriva kasyApi kathaJcidupakArI // " ['strInirvANa0 26] yacca puruSAnabhivandyatvaM heturuktaH tadapi sAmAnyena guNAdhikapuruSApekSaM vA ?, yadi sAmAnyena tadA'siddhatAdoSaH, tIrthakarajananyAdayo hi zakrAdibhirapi praNatAH kimaGga zeSapuruSaiH ? guNAdhikapuruSApekSaM ced gaNadharA api tIrthakRdbhirnAbhivandyata iti teSAmapyapakRSyamANatvam / atha tIrthazabdasya AdyagaNadharAbhidhAyitvAt tIrthapraNAmapUrvakatvAccAhaddezanAyA asiddhameva tadanabhivandyatvaM gaNadharANAm, evaM tahi cAturvarNasaGghasyApi tadabhidheyatvAt tadantarbhAvAcca strINAmahadbhirapi vandyatve kathaM puruSAnabhivandyatvena tAsAM tebhyo'pakRSyamANatvam ? / 3atha smAraNAdyakartRtvena, evaM sati samAne'pi ratnatraye ziSyAcAryayorAcAryasyaiva muktiH syAt, na ziSyasya, smAraNAdyakartRtvena tasya tato'pakRSyamANatvAt / na caitadAgamikam, caNDarudrAdyAcAryaziSyANAmAgame niHzreyasazravaNAt / __athAmahaddhikatvena strINAM puruSebhyo'pakRSyamANatvaM, tathA sati praSTavyo'si - kimAdhyAtmikImaddhimAzritya bAhyAM vA ? tatra na tAvadAdhyAtmikIm, uktanyAyato ratnatrayasya tAsAM samarthitatvAt / nApi bAhyAm, evaM hi mahatyAstIrthakarAdilakSmyA gaNadharAdayazcakragharAdilakSmyAzcetare'kSatriyAdayo na bhAjanamiti teSAmapyamaddhikatvenApakRSyamANatvAd muktikAraNavaikalyaprasaGgaH / "yadapi 'mAyAdiprakarSavatvena' ityucyate tadapyasat, tasyobhayorapi tulyatvena darzanAdAgame ca zravaNAt, zrUyate hi caramazarIriNAmapi nAradAdInAM mAyAdiprakarSavattvam / ato na tAsAM puruSebhyo'pakRSyamANatvena kAraNAvaikalyasya hetorasiddhatA / yadapi 'nirvANasthAnAdyaprasiddhatvena' ityuktaM tadapyasAdhakam, yato na nirvANasthAnAdiprasiddhiH kAraNAvaikalyasya kAraNaM vyApakaM vA yena tannivRttau tasya nivRttiH / athA''ttha yadi strINAM muktikAraNAvaikalyamabhaviSyat muktirapyudapatsyata, tathA ca tatsthAnAdiprasiddhirapIti, naivam, tatsthAnAdiprasiddhi prati mukteravyabhicAritvAbhAvAt, anyathA hi puruSANAmapi yeSAM muktisthAnAdyaprasiddhisteSAM tadabhAvaprasaGgaH / 1. pR0 24 // 2. tu0 -pR0 25-26 // 3. tu0 - pR0 26 // 4. tu0-pR0 26 / / 5. tu0-pR0 57 // 6. tu0 -pR0 27-28 // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM pariziSTam arthatatsAdhakapramANAbhAvena prakRtahetorasiddhatA, tatrApi tatsAdhakapramANasya kiM pratyakSasyAnumAnasyAgamasya vA ? tatra yadi pratyakSasya tadA kiM svasambandhinaH sarvasambandhino vA ? svasambandhino'pi kiM bAhyaM yadyathoditapratyupekSaNAdirUpaM kAraNAvaikalyaM tadviSayasya yadivA''ntaraM yaccAritrAdipariNAmAtmakaM tagdocarasya ? na tAvadAdyasya, strISvapi yathoditapratyupekSaNAderarNavidhAnasyekSaNAt / atha dvitIyasya, tadA tadabhAvasyAgdRizAM puruSeSvapi samAnatvAt teSAmapi kAraNAvaikalyasyAsiddhiprasaGgaH, sarvasambandhinastu pratyakSasyAsarvavidA sattvenAsattvena [vA] kvacinnizcetumazakyatvAt tadabhAvena prakRtahetorasiddhatetyanudghoSyameva / athAnumAnasya, tadapyasat, tadabhAvasya puruSeSvapi samAnatvAt, na hyarvAgdRzAM strISu puruSeSu vA tattvatastadavyabhicAri liGgamasti yenAnumAnaM syAt / athAstyeva puruSeSvanumAnaM, tathAhi - yadutkarSApakarSAbhyAM yasyApakarSotkarSoM tasyAtyantApakarSe tadatyantotkarSavadRSTaM, yathA'bhrapaTalApagame savitRprakAzaH, rAgAdyutkarSApakarSAbhyAmapakarSotkarSavacca cAritrAdi, na ca rAgAdyapacayaprakarSasyAsambhavo yato yatprakRSyamANahAnikaM tatkvacitsambhavihAniprakarSaniSThamapi dRSTaM, yathA hemani kAlikAkiTTAdi, prakRSyamANahAnayazca rAgAdayaH, tathaiva teSAM prANiSu pratItatvAt, nanvetat strISvapi samAnamiti / nApyAgamasya, tasya prastutasyApi sAkSAt strInirvANAbhidhAyitvenArthatastatkAraNAvaikalyasAdhakatvAt / na ca 'strIzabdasyAnyArthatvaM parikalpanIyam / taddhi lokarUDhitaH, AgamaparibhASAto vA bhavet ? na tAvallokarUDhitaH, loke hi yasminnarthe yaH zabdo'nvayavyatirekAbhyAM vAcakatvena dRzyate sa tasyArtho yathA gavAdizabdAnAM sAsnAdimadAdayaH, na ca strIzabdasya stanAdimadAkAramarthamantareNAnyasyAnvayavyatirekAbhyAM vAcyatvena pratItirasti, uktaM ca - " stana-jaghanAdivyaGgaye strIzabdo'rthe na taM vihAyaiSaH / dRSTa: kvacidanyatra tvagnirmANavakavad gauNaH / [strInirvANa0 45 ] iti / nApyAgamaparibhASAtaH, yato nAgame kvacit strIzabdasya paribhASito'rtho yathA 3vyAkaraNe "vRddhirAdaic" [pA. 1-1-1] iti vRddhizabdasyAdaicau / dRzyate cAgame'pi lokarUDha evArthe strIzabda: " itthIo jaMti chaThThi" [ ] ityAdau / na ca tatrApyarthAntaraparikalpanA, bAdhakaM vinA tadanupapatteH, uktaM ca - 1. tu0-pR0 30-31 // 2. pR0 32 // 3. tu0 -pR0 32 // 4. tu0-pR0 33 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strInirvANaprakaraNe " paribhASito na zAstre manujIzabdo'tha laukiko'dhigataH / asti ca na tatra bAdhA strInirvANaM tato na kutaH // " [strInirvANa0 45] __ atha dRSTa evAgame puruSAbhilASAtmani vedAkhye bhAve strIzabdaH, idamapi kuto nizcitam ? kiM tAvat 'strIzabdaH' itizabdazravaNamAtrAt strItvasya palyazatapRthaktvAvasthAnAbhidhAnato vA? na tAvat strIveda iti zravaNamAtrata iti yuktam, yadIha strI cAsau vedazca strIveda iti samAnAdhikaraNasamAso bhavet tadA strIzabdasyArthAntare vRttirbhavet, tatsadbhAvazca bAdhakAbhAvena kalpyeta samAsAntarAbhAvena vA ? na tAvad bAdhakAbhAvena, tatra hi strIzabdasya puruSAbhilASAtmako bhAva evArtho bhavet, tathA ca strInirvANasUtre kiM sa eva sAkSAdarthastadupalakSitaM vA zarIraM? yadi sa eva, tadA ki tadaiva tadbhAvo vivakSyate bhUtapUrvagatyA vA ? tatra yadi tadaiva, tadA nirvANAvasthAyAmapi vedasambhavaH / na caitadAgamikam / atha bhUtapUrvagatyA, tadA devAdInAmapi nirvANaprAptiH, tathA ca "suraNAraesu cattAri hoti" [paMcasaM0 4-10] ityAdyAgamavirodhaH, teSvapi bhUtapUrvagatyA caturdazaguNasthAnasambhavAt / atha tadupalakSitaM [vA] puruSazarIram, tadA'sau tadupalakSaNaM tatra niyatavRttiraniyatavRttirvA ? yadi niyatavRttistadA''gamavirodhaH, parivartamAnatayaiva puruSazarIre vedodayasya tatrAbhidhAnAt, na cAnubhavo'pyevamasti / athAniyatavRttiH, kathamasau tadupalakSaNam ? athaivaMrUpamapi gRhAdiSu kAkAdyupalakSaNamIkSyata ityatrApi tathocyate, evaM sati strIzarIre'pi kadAcit puruSavedasyodayasambhavAt strINAmapi nirvANApattiH, yathA hi puruSANAM bhAvataH strItvamevaM strINAmapi bhAvataH puruSatvasambhavo'sti; bhAva eva ca mukhyaM muktikAraNam, tathA ca yadyaprakRSTenApi strItvena puruSANAM nirvANamevamutkRSTena bhAvapuruSatvena strINAmapi kiM na nirNANam ? iti / na ca samAsAntarAsambhavena strIveda ityatra samAnAdhikaraNasamAsakalpanam, striyA vedaH strIveda iti SaSThIsamAsasyApi sambhavAt / na cAsya strIzarIra-puruSAbhilASAtmakavedayoH sambandhAbhAvenAyuktatvamiti vAcyam, yatastayoH sambandhAbhAvaH kiM bhinnakarmodayarUpatvena, puruSavat striyA api striyAM pravRttidarzanena vA ? na tAvad bhinnakarmodayarUpatvena, bhinnakarmodayarUpANAmapi 'paJcendriyajAtyAdInAM devagatyAdInAM ca sadA sambandhadarzanAt / nApi puruSavat striyA api striyAM pravRttidarzanena, iyaM hi puruSAprAptau svavedodayAdapi saMbhavatyeva, uktaM ca - 1. pR0 33 // 2. tu0-pR0 34 // 3. pR0 14 Ti0 2 // 4. tu0 -pR0 34 // 5. tu0 -pR0 37 // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya pariziSTam " sA svakavedAt tiryagvadalAbhe mattakAminyAH / " [strInirvANa0 55] iti / atha strItvasya palyazatapRthaktvAvasthAnAmidhAnAmidhAnAdevamucyate, idamapi na sundaram, tatra 'strItvAnubandhasya vivakSitatvAt, saMbhavati hi stryAkAravicchide'pi tatkAraNakarmodayAvicchedaH, tadavicchedAcca puMstvAdyavyavadhAnena punaH strIzarIragrahaNamiti / / kiJca, // 3maNuyagaIe caudasa guNaThANANi hoti" [ ]. tathA "paMcidiesu guNaThANANi huMti caudasa" [ ] tathA " caudasa tasesu guNaThANANi huMti" [ ] tathA " bhavasiddhigA va savvavANesu hoti" [ ] ityAdi strIzabdarahitamapi pravacanaM strInirvANe pramANamasti, strINAmapi puMvad manuSyagatyAdidharmayogAt / atha sAmAnyaviSayatvAnnedaM strIvizeSe pramANam, evaM sati puruSANAmapi vizeSarUpatA'sti na vA ? na tAvannAsti, manuSyagativizeSarUpatvAtteSAm / athAsti vizeSarUpatA, tathA sati teSvapi kathametatpramANam ? yathA ca teSu pramANaM tathA kiM na strISvapIti ? atha puruSeSveva tadarthavaditi strISu tasyApravRttiH, evaM sati kiM na viparyayakalpanApi ? na caivamaparyAptakamanuSyAdInAM devanArakatirazcAM ca nirvANaprasaGgaH, teSAmetadvAkyAviSayatvAta / etadaviSayatvaM cApavAdaviSayatvAt / uktaM hi -- " apavAdaviSayaM parihRtya utsargaH pravartate" [ ] iti / apavAdazca 4 // micchAdiTThI apajjattage" [ ] tathA "suranAraesu hoMti cattAri tiriesu jANa paMceva / " [paMcasaM0 4-10] ityAdirAgamaH / Aha ca-- " manujagatau santi guNAzcaturdazetyAdyapi pramANaM syAt / puMvat strINAM siddhau nAparyAptAdivad bAdhA / / " [strInirvANa0 56] iti kRtaM vistareNa / " - pR0 678-683 [Agamodaya-samiti prakAzita // zrIzAntisUriviracitAyAM nyAyAvatAravAtikavRttau vidyamAnA strInirvANasambandhinI carcA - "te [digambarA] api strINAmamokSamanAgamamabhyupetAH ......... / tathAhi - yathA tiryagnArakAmarAsaMkhyAyuHsammUrcchajanareSu ratnatrayasya nirvANahetorabhAvo'bhihito'rhatA tathA na yoSAsu tathApi te tatra tadabhAvaM pratipannA iti / nApi pratyakSeNa ratna 1. pR0 37 // 2. tu0 - pR0 33 // 3. tu0-pR0 38 // 4. pR0 38 // 5. pR0 38 // For Private & Personal use only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 strInirvANaprakaraNe trayasyAbhAvaH, paracetovRttInAM duranvayatvAt / nApyanumAnena, pratyakSAbhAve tasyApyabhAvAt / tadevaM pratyakSAnumAnAgamAbAdhitaM jJAnadarzanacAritralakSaNaM ratnatrayamavikalaM kAraNaM nirvANasya strISvastIti kathamanirmokSa iti / prayogaH - yadavikalaM kAraNaM tadavazyameva kAryamutpAdayati yathA antyA bIjAdisAmagrI aGkurAdikam / avikalaM ca niHzreyasakAraNaM yoSitsviti / athAdhastAdutkRSTagamanavad upariSTAdapyutkRSTagamanAsaMbhavaH tAsAmiti strItvenaiva viruddhaM ratnatrayamityasiddho heturiti cet ; * na, pratibandhAbhAvAt / na hi saptamapRthvIgamanAbhAvo mokSAbhAvena vyApto viparyaye vyApterasiddhaH / iha yadyatra niyamyate tadviparyayeNa tadvipakSasya vyAptI niyamaH sidhyati, yathA vahninA dhUmasya vyAptau ghUmAbhAvena vahnayabhAvasya vyAptiH / yathA vA zizapAtvasya vRkSatvena vyAptau vRkSatvAbhAvasya zizapAtvAbhAvena vyAptiriti / na caivaM saptamapRthvIgamanaM kAraNaM mokSagamanasya, nApi tadAtmakama yena viparyayavyAptiH syaaditi| na cAvyApakanivRttAvapi vyApyasya nivRttiratiprasaMgAt / na ca strItvenAvikalakAraNaM bhavanirvANakAraNaM nivartyamAnamupalabdham, yena virodhAdasiddho hetuH syAditi / / na cotkRSTAzubhapariNAmena utkRSTazubhapariNAmasya vyAptiH yena tadabhAve tasyApyabhAvataH prakRSTAzubhArjanAyogyatve prakRSTazubhArjanAyogyatvaM tAsAM syAditi / uktaM ca / " viSamagatayopyadhastAt upariSTAttulyamAsahasrAram / gachanti ca tiryaJcastadadhogatinyUnatA'hetuH / / " [3strInirvANa. 6 | 4 " zrUyante cAnantAH sAmAyikamAtrapadasiddhAH / / " [ tattvArthasaM0 kA0 27 ] iti vacanAt notkRSTazrutAbhAvena siddhayabhAvaH strINAmiti / na ca vastreNa vyavadhAnaM nirvANasya, anyathA tadrahitAnAM tasya sattvaM syAt / mohayuktatvAt [na] iti cet ; sa eva tahi parigraho'stu na vastrAdiriti / anyathA " kappai niggaMthANaM niggaMthINaM samaNINaM" pati vyapadezo na syAt / tena mUcchI parigrahaM varNayanti nopakaraNam / tena puMsAmapi vastrapAtrAdi dharmopakaraNaM na parigraha iti / taduktam - " yat saMyamopakArAya vartate proktametadupakaraNam / dharmasya hi tat sAdhanamatonyadadhikaraNamAhArhan // " [strInirvANa0 12] tu0-pR0 13 // 2. tu0-pR0 15 // 3. pR0 15 // 4. pR0 16 / / 5. tu0 -pR0 19 // 6. pR0 19 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 dvitIyaM pariziSTam api ca saMsArasya ki kAraNaM vastrAdiH, kiM vA rAgAdiriti ? yadi vastrAdiH, tadA tadrahitAnAM mokSa: syAt / atha rAgAdiH, tadA tadvipakSasevayA rAgAdikSayo na vastrAdityAgena / atha vastrAdidhAvanAdau hiMsA bhavati, sA ca saMsArakAraNamiti / tanna, apramattasya hiMsAyAmapi bandhAbhAvAt / taduktam - 1 "jiyau ya marau ya jIvo ajayAcArissa nicchao bandho / payayassa natthi bandho hiMsAmetteNa doseNa / / " [pravaca0 3.17] " uccAliyammi pAe iriyAsamiyassa vaTTamANassa / vAvajjejja kuliMgI marejja taM jogamAsajja / / na hu tasya taNNimitto bandho suhumo vi desio samae / " [ogha0 748-749] tasmAt pramAdAdireva hiMsA na vastrAdidharmopakaraNagrahaNamiti / __'avandyA striyaH / tena na nirvAntIti cet, nanu kasyAvandyA ? / kiM sarvasya, kiM vA ekasya kasyaciditi ? / na tAvat prathamaH pakSaH cakravartyAdibhirvandyatvAt / dvitIyapakSe tu gaNadharAdInAmapyanirmokSatvaprasaMgaH / te'pi hi nArhatA vandyante / atha mahattve satyavamdyatvAt ityucyate / tathAhi-mahatIbhirapi dinadIkSito vandyate / na punastAsteneti / naitadasti / mahattvAmahattvavyavasthiterAgamanibandhanatvAt / 'dharmasya puruSapradhAnatvAt tena puruSasya mahattvaM na strINAm' iti AgamaH / atisaMkliSTakarmatvAditi cet / na, karmalAdyavasya samyaktvAdiprAptau tulyatvAt 4mAyApradhAnatvAt satyarahitatvAt ityapi na vaktavyam / yataH" zIlAmburodhavelAH guNaratnasamujjvalAH atisvacchAH / rAjyamapahAya sAdhvyaH saMjAtAH satyabhAmAdyAH / / " " gArhasthye'pi susattvA: vikhyAtAH zIlavattayA jagati / sItAdayaH kathaM tAstapasi visattvA vizIlAzca ? // " [strInirvANa0 37] api ca yadi na strINAM mokSo'sti tadA'yamAgamaH katham ? 1. tu0 - pR0 20 // 2. tu0-pR0 25 // 3. tu0 -pR0 29 // 4. tu0-pR0 27 // 5. pR0 28 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 strInirvANaprakaraNe 1" aTThasaya megasamae purisANaM nivvuI samakkhAyA / thIliMgeNa ca vIsaM sesA dasagaM tu boddhavvA || [ ] 'aupacArikatvAdasyeti cet - puruSasyApi strIvedodaye sati strIvad vyavahatiryathA loke puruSakAryAkaraNAt puruSo'pi strIti vyavahriyate / tadasat / mukhye bAdhakAbhAvAt / anyathA sarvazabdAnAM vyavasthA vilupyeta / kiM ca AptA apyaupacArikazabdairyadi vastu pratipAdayeyuH tadA''ptatA hIyeta / prayojanaM copacArasya na kiMcidasti / vedodaye tatsaMbhavapratipAdanaM prayojanamiti cet / na kSINavedasyaiva nivArNaprApteH / na ca strIvedodaye sati kSapakazreNyArambhakatvaM yena tathA vyapadezaH syAt / na hi doSavanto guNazreNimArabhante / atha kadAcit tasya strIvedodaya AsIt tena tathA vyapadeza:; tarhi krodhAdyudayo'pi kadAcit AsIt, tena kinna vyapadizyante ' krodhavantaH iyantaH sidhyanti' iti / tasmAt aupacArikatvamAgamasya pratipadyamAno vidhivAkyasyaiva prAmANyamicchato mImAMsakasyAnuharati / api ca caturdazaguNasthAnAni strINAmahaMtoktAni nirmokSatve virudhyante // 120-122 [ siMghI jaina graMthamAlA prakAzita ] // kalikAlasarvajJazrI hemacandrAcAryaviracitayogazAstra [ 3 - 120 ] svopajJavRttyantargatA strInirvANasambandhinI carcA " nanu strINAM niHsattvatayA duHzIlatvAdinA ca mokSe'nadhikAraH, tat kathametAbhyo dAnaM sAdhudAnatulyam ? ucyate - niHsattvamasiddham, brAhmIprabhRtInAM sAdhvInAM gRhavAsaparityAgena yatidharmamanutiSThantInAM mahAsattvAnAM nAsattvasambhavaH / yadAha - "" brAhmI sundaryAryA rAjImatI candanA gaNadharAnyA / api deva - manujamahitA vikhyAtAH zIlasattvAbhyAm / / gArhasthye'pi susattvA vikhyAtAH zIlavatitamA gati / sItAdayaH kathaM tAstapasi visattvA vizIlAzca / / santyajya rAjyalakSmIM pati-putra - bhrAtR - bandhusambandham / pArivrAjyavahAyAH kimasattvaM satyabhAmAdeH / / [ strInirvANa 0 36-38 ] " 1. pR0 30 // 2. tu0 - pR0 3. tu0 pR0 36 // 3135 // 4. tu0 - pR0 38 // 5. pR0 28 // -- - pR0 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM pariziSTam nanu 'mahApApena mithyAtvasahAyena strItvamaya'te, na hi samyagdRSTi: strItvaM kadAcid badhnAti iti kathaM strIzarIravartina Atmano muktiH syAt ? maivaM vocaH, samyaktvapratipattikAla evAntaHkoTIkoTIsthitikAnAM sarvakarmaNAM bhAvena mithyAtvamohanIyAdInAM kSayAdisambhavAd mithyAtvasahitapApakarmasambhavatvamakAraNam / mokSakAraNavaikalyaM tu tAsu vaktumucitam, tacca nAsti, yataH - "jAnIte jinavacanaM zraddhatte carati cAyikA'zabalam nAsyAstyasambhavo'syAM nAdRSTavirodhagatirasti / / " [strInirvANa0 4 ] tat siddhametad muktisAdhanadhanAsu sAdhvISu sAdhuvad dhanavapanamucitamiti / " zrI malayagirisUriviracitAyAM prajJApanAsUtravRttau strInirvANasambandhinI carcA - "etena yadAhurAzAmbarAH 'na strINAM nirvANam' iti, tadapAstaM draSTavyaM, strInirvANasya sAkSAdanena sUtreNAbhidhAnAt, tatpratiSedhasya yuktyA anupapannatvAt, tathAhi - muktipatho jJAnadarzanacAritrANi, 4 " samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH" ( tattvArthe a0 1 sU0 1) iti vacanAt, samyagdarzanAdIni ca puruSANAmiva strINAmapyavikalAni / tathAhi - dRzyante striyo'pi sakalamapi pravacanArthamabhirocayamAnAH, jAnate ca SaDAvazyaka-kAlikokAlikAdibhedabhinnaM zrutam, paripAlayanti saptadazaprakAramakalakaM saMyamam, dhArayanti ca devAsurANAmapi durdharaM brahmacaryam, tapyante ca tapAMsi mAsakSapaNAdIni, tataH kathamiva na tAsAM mokSasambhavaH ? syAdetat - asti strINAM samyagdarzanaM jJAnaM vA, na punazcAritraM saMyamAbhAvAt / tathAhi - strINAmavazyaM vastraparibhogena bhavitavyam, "anyathA vivRtAGgayastAstiryakastriya iva puruSANAma bhibhavanIyA bhaveyuH, loke ca gopajAyate, tato'vazyaM tAbhirvastraM paribhoktavyaM, vastraparibhoge ca saparigrahatA, saparigrahatve ca saMyamAbhAva iti / tadasamIcInam, samyaksiddhAntAparijJAnAt, parigraho hi paramArthato mUrchA'bhidhIyate, " mucchA parigraho vutto" (dazavai0 6.21) 1. tu0 -pR0 29 // 2. pR0 14 3. malayagirisUriviracitAyAM nandIsUtravRtau prajJApanAsUtravRttita evAtrodhriyata iti dhyeyam / / 4. tu0 - pR0 14 // 5. tu0-pR0 18 // (pR0 131-133) apIyaM carcApalabhyate, tathApi tatra saMkSiptatvAt Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 strInirvANaprakaraNe iti vacanAt, tathAhi - mUrchArahito bharatazcakravartI sAntaHpuro'pyAdarzakagRhe'vatiSThamAno niSparigraho gIyate, anyathA kevalotpAdAsambhavAt, api ca - yadi mUrchAyA abhAve'pi vastrasaMsargamAtraM parigraho bhavet tato jinakalpaM pratipannasya kastacitsAdhostuSArakaNAnuSakte prapatati zIte kenApyaviSahyopanipAtamadya zItamiti vibhAvya dharmArthinA zirasi vastre prakSipte tasya saparigrahatA bhavet, na caitadiSTam / tasmAnna vastrasaMsargamAnaM parigrahaH, kintu mUrchA / sA ca strINAM vastrAdiSu na vidyate, dharmopakaraNamAtratayA tasyopAdAnAt, na khalu tA vastramantareNAtmAnaM rakSayitumIzate, nApi zItakAladiSu vyagradazAyAM svAdhyAyAdikaM kartum, tato dIrghatarasaMyamaparipAlanAya yatanayA vastraM paribhujAnA na tAH parigrahavatyaH / athocyeta - sambhavati nAma strINAmapi samyagdarzanAdikaM ratnatrayaM, paraM na tat sambhavamAtreNa muktipadaprApakaM bhavati, kintu prakarSaprAptam, anyathA dIkSAnantarameva sarveSAmapyavizeSeNa muktipadaprAptiprasaktiH / samyagdarzanAdiratnatrayaprakarSazca strINAmasambhavI, tato na nirvANamiti / tadapyayuktam, strISu ratnatrayaprakarSAsambhave grAhakapramANasyAbhAvAt / na khalu sakaladezakAlavyAptyA strISu ratnatrayaprakarSAsambhavagrAhakaM pramANaM vijRmbhate, dezakAlaviprakRSTeSu pratyakSasyApravRtteH, tadapravRttau cAnumAnasyApyasambhavAt, nApi tAsu ratnatrayaprakarSAsambhavapratipAdakaH ko'pyAgamo vidyate, pratyuta sambhavapratipAdaka: sthAne sthAne'sti, yathedameva prastutaM sUtram / tato na tAsAM ratnatrayaprakarSAsambhavaH / atha manyethAH- svabhAvata evAtapeneva chAyA virudhyate strItvena saha ratnatrayaprakarSaH, tatastadasambhavo'numIyate / tadayuktamuktaM yuktivirodhAt, tathAhi - ratnatrayaprakarSaH sa ucyate yato'nantaraM muktipadaprAptiH, sa cAyogyavasthAcaramasamayabhAvI, ayogyavasthA cAsmAdRzAmapratyakSA, tataH kathaM virodhagatiH ?, na hi adRSTena saha virodhaH pratipattuM zakyate, mA prApat puruSeSvapi prasaGgaH / 3nanu jagati sarvotkRSTapadaprAptiH sarvotkRSTenAdhyavasAyenAvApyate, nAnyathA, etaccobhayorapyAvayorAgamaprAmANyabalataH siddham / sarvotkRSTa ca dve pade - sarvotkRSTaduHkhasthAnaM sarvotkRSTasukhasthAnaM ca, tatra sarvotkRSTaduHkhasthAnaM saptamanarakapRthvI, ataH paraM paramaduHkhasthAnasyAbhAvAt, sarvotkRSTasukhasthAnaM tu niHzreyasam / tatra strINAM saptamanarakapRthivIgamanamAgame niSiddham, niSedhasya ca kAraNaM tadgamanayogyatathAvidhasarvotkRSTamanovIryapariNatyabhAvaH, tataH saptamapRthivIgamanavattvA 1. tu0-pR0 14 // 2. tu0-pR0 13-14 // 3. tu0 -pR0 15 // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM pariziSTam / bhAvAt, sammUrchimAdivat, api ca - yAsAM 'vAdalabdhau vikurvaNatvAdilabdhau pUrvagatazrutAdhigatau ca na sAmarthyamasti tAsAM mokSagamanasAmarthyamityatiduHzraddheyam / tadetadayuktam, yato yadi nAma strINAM saptamanarakapRthivIgamanaM prati sarvotkRSTamanovIryapariNatyabhAvaH, tata etAvatA kathamavasIyate --- niHzreyasamapi prati tAsAM sarvotkRSTamanovIryapariNatyabhAvo, na hi yo bhUmikarSaNAdikaM karma kartuM na zaknoti sa zAstrANyapyavagADhuM na zaknotIti pratyetuM zakyam, pratyakSavirodhAt, atha sammUrchimAdiSUbhayatrApi sarvotkRSTamanovIryapariNatyabhAvo dRSTaH tato'trApyavasIyate / nanu yadi tatra dRSTastahi kathamatrAvasIyate? na khalu bahirvyAptimAtreNa heturgamako bhavati, kintvantarvyAptyA, antarvyAptizca pratibandhabalena, na cAtra pratibandho vidyate, na khalu saptamapRthivIgamanaM nirvANagamanasya kAraNaM, nApi saptamapRthivIgamanAvinAbhAvi nirvANagamanaM, caramazarIriNAM saptamapRthivIgamanamantareNaiva nirvANagamanabhAvAt / na ca pratibandhamantareNaikasyAbhAve'nyasyAvazyamabhAvaH, mA prApat yasya tasya vA kasyacidabhAve sarvasyAbhAvaprasaGgaH / yadyevaM tarhi kathaM sammUchirmAdiSu nirvANagamanAbhAva iti? / ucyate, tathAbhavasvAbhAvyAt tathAhi --te sammUchimAdayo bhavasvabhAvata eva na samyagdarzanAdikaM yathAvatpratipattuM zaknuvanti, tato na teSAM nirvANasambhavaH, striyastu prAguktaprakAreNa yathAvat samyagdarzanAdiratnatrayasampadyogyAH, tatastAsAM na nirvANagamanAbhAvaH, api ca - bhujaparisarpA dvitIyAmeva pRthivIM yAvad gacchanti na parataH, parapRthivIgamanahetutathArUpamanovIryapariNatyabhAvAt, tRtIyAM yAvat pakSiNazcaturthI catuSpadAH paJcamImuragAH, atha ca sarve'pyUrdhvamutkarSataH sahasrAraM yAvadgacchanti, tannAdhogativiSaye manovIryapariNativaiSamyadarzanAdUrdhvagatAvapi ca tadvaiSamyam, Aha ca - "viSamagatayo'pyadhastAdupariSTAt tulyamAsahasrAram / gacchanti ca tiryaJcastadadhogatyUnatA'hetuH // " [strInirvANa0 6] tathA ca sati siddhaM strIpuMsAnAmadhogativaiSamye'pi nivArNaM samam / yadapyuktam 'api ca yAsAM vAdalabdhau' ityAdi, tadapyazlIlam, vAdavikurvaNatvAdilabdhivirahe'pi viziSTapUrvagatazrutAbhAve'pi mASatuSAdInAM niHzreyasasampadadhigamazravaNAt, Aha ca "vAdavikurvaNatvAdilabdhivirahe zrute kanIyasi ca / jinakalpamanaHparyavavirahe'pi na siddhiviraho'sti // [strInirvANa0 7] / / " 1. tu0-pR0 16 // 2. pR0 15 // 3. pR0 16 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strInirvANaprakaraNe api ca -- yadi vAdAdilabdhyabhAvavaniHzreyasAbhAvo'pi strINAmabhaviSyat tatastathaiva siddhAnte pratyapAdayiSyata, yathA jambUyugAdArAt kevalajJAnAbhAvaH, na ca pratipAdyate kvApi strINAM nirvANAbhAva iti tasmAdupapadyate strINAM nirvANamiti kRtaM prasaGgena / " -- pR0 20-22 / [ AgamodayasamitiprakAzita] / ratnaprabhasUriviracitaratnAkarAvatArikAbhidhapramANanayatatvAloka[7-57]TIkAntargatA strInirvANasambadhinI carcA - " atha dikpaTAH prakaTayanti - bhavatvetAdRzasvarUpo mokSaH, sa tUpAttastrIzarIrasyAtmana iti na mRSyAmahe / na khalu striyo muktibhAjo bhavanti / tathA ca prabhAcandra:- " strINAM na mokSaH, puruSebhyo hInatvAd, napuMsakAdivat" [nyAyaku0 pR0 876] iti / atra brUmaH- sAmAnyenA'tra dharmitvenopAttAH striyaH, vivAdAspadIbhUtA vA / prAci pakSe pakSakadeze siddhasAdhyatA, asaMkhyAtavarSAyuSkaduSSamAdikAlotpannatirazcIdevyabhavyastrINAM bhUyasInAmasmAbhirapi mokSAbhAvasyAbhidhAnAt / dvitIye tu nyUnatA pakSasya, vivAdAspadIbhUteti vizeSaNaM vinA niyatastrIlAbhAbhAvAt / prakaraNAdeva tallAbhe pakSopAdAnamapi tata eva kArya na syAt / tathA'pyupAdAne niyatasyaiva tasyopAdAnamavadAtam, yathA dhAnuSkasya niyatasyaiva lakSyasyopadarzanamiti / hetukRtaH puruSApakarSo'pi yoSitAM kutastyaH ? kiM samyagdarzanAdiratnatrayAbhAvena, viziSTasAmarthyAsattvena, puruSAnabhivandyatvena, smAraNAdya kartRtvena, amahaddhikatvena, mAyAdiprakarSavattvena vA / prAci prakAre kutaH strINAM ratnatrayAbhAvaH ? / sacIvaraparigrahatvena cAritrAbhAvAditi cet / tadacaturasram / yataH parigraharUpatA cIvarasya zarIrasaMparkamAtreNa, paribhujyamAnatvena, maz2ahetutvena vA bhavet / prathamapakSe kSityAdinA zarIrasaMpakiNA'pyaparigraheNa vyabhicAraH / dvitIyaprakAre cIvaraparibhogastAsAmazakyatyAgatayA, gurUpadezAd vA / nAdyaH pakSaH, yataH saMpratyapi prANAnapi tyajantyo yAH saMdRzyante tAsAmaikAntikAtyantikAnandasaMpadarthinInAM bAhyacIvaraM prati kA nAmAzakyatyAgatA? nagnayoginyazca kAzcididAnImapi prekSyanta eva / dvitIyapakSoapi na sUkSmaH, yato vizvajanInena vizvadarzinA paramaguruNA bhagavatA mumukSupakSmalAkSINAM yadeva saMyamopakAri, tadeva cIvaropakaraNaM' "no kappadi niggaMthIe acelAe hottaai" [bRhatkalpe u. 5. sU. 16.] ityAdinopadiSTam, pratilekhanakamaNDalupramukhavat, iti kathaM tasya paribhogAt parigraharUpatA? pratilekhanAdidharmopakaraNasyApi tatprasaGgAt / tathA ca-- 1. tu0-pR0 16 // Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM pariziSTam / "l 'yat saMyamopakArAya varttate proktametadupakaraNam / 33 dharmasya hi tat sAdhanamato'nyadadhikaraNamAhA'rhan ' / / [strInirvANa 012] upakArakaM hi karaNamupakaraNAm, adhikriyante ghAtAya prANino'sminniti tvadhikaraNam / atha pratilekhanaM tAvat saMyamapratipAlanArthaM bhagavatopadiSTam, vastraM tu kimarthamiti ? tadapi saMyamapratipAlanArthameveti bUma:, abhibhUyante hi prAyeNA'lpasattvatayA vivRtAGgopAGgasaMdarzanajanitacittabhedaiH puruSairaGganA akRtaprAvaraNA ghoTikA iva ghoTakaiH / nanu yAsAmatitucchasattvAnAM prANimAtreNA'pyabhibhavaH tAH kathaM sakalatrailokyAbhibhAvakakarmarAziprakSayalakSaNaM mokSaM mahAsattvaprasAdhyaM prasAdhayantIti cet ? tadayuktam, yato nAtra zarIrasAmarthya matiriktaM yasya bhavati tasyaiva nivANopArjanagocareNa sattvena bhavitavyamiti niyamaH samasti, anyathA paGgavAmanAtyantarogiNaH pumAMso'pi strIbhirabhibhUyamAnA dRzyante iti te'pi tucchazarIrasattvAH karthaM tathAvidhasiddhinibandhanasattvabhAjo bhaveyuH ? / yathA tu teSAM zarIrasAmarthyAsattve'pi mokSasAdhanasAmarthyamaviruddham, tathA strINAmapi satyapi vastre mokSAbhyupagame / gRhiNaH kuto na mokSa iti ced, mamatvasadbhAvAt na hi gRhI vastre mamatvarahitaH, mamatvameva ca parigrahaH, sati hi mamatve nagno'pi parigrahavAn bhavati, zarIre'pi tadbhAvAt / AryikAyAzca mamatvAbhAvAdupasargAdyAsaktamivAmbaramaparigrahaH, na hi yaterapi grAmaM gRhaM vanaM vA prativasato'mamatvAdanyaccharaNamasti / na ca nigRhItAtmanAM mahAtmanAM kAsAJcit kvacidapi mUrcchA'sti ? .. uktaM ca ......... ---- 79 " " avi appaNo vi dehami nAyaraMti mamAiyaM / [ dazavai 0 6 - 22 ]ti / etena 'mUrchAhetutvena' ityapi pakSa: pratikSiptaH, zarIravaccIvarasyApi kAzcit prati mUrcchAhetutvAbhAvena parigraharUpatvAbhAvAt / tanna samyagdarzanAdiratnatrayAbhAvena strINAM puruSebhyo'pakarSaH / nApi viziSTasAmarthyAsattvena yatastadapi tAsAM kiM saptamapRthvIgamanAbhAvena, vAdAdilabdhirahitatvena, alpazrutatvena, anupasthApyatA - pArAJcitakazUnyatvena vA bhavet / na tAvadAdyaH pakSaH, yato'tra saptamapRthvIgamanAbhAvo yatraiva janmani tAsAM muktigAmitvaM tatraivocyate, sAmAnyena vA / prAci pakSe caramazarIribhiranekAntaH / dvitIye tvayamAzayaH - yathaiva hi strINAM saptamapRthvIgamanasamarthatIvratarAzubhapariNAme sAmarthyAbhAvAdapakarSa:, tathA muktigamanayogyotkRSTazubhapariNAme'pi, caramazarIriNAM tu prasannacandra rAjarSipramukhANAmubhayatrApi sAmarthyAd naikatrA'pyapakarSaH / tadayuktam, yato nAyamavinAbhAvaH prAmANikaH, yadutkRSTAzubhagatyupArjanasAmarthyAbhAve satyutkRSTazubhagatyupArjanasAmarthyenApi na bhavitavyam, anyathA prakRSTazubhagatyupArjanasAmarthyAbhAve prakRSTA Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strInirvANaprakaraNe zubhagatyupArjanasAmarthya nAstItyapi kiM na syAt ?, tathA cA'bhavyAnAM saptamapRthvIgamanaM na bhavet / __atha vAdAdilabdhirahitatvena strINAM viziSTasAmarthyAsattvam, yatra khalvaihikavAda-vikriyAcAraNAdi-labdhInAmapi hetuH saMyamavizeSarUpaM sAmarthyaM nAsti, tatra mokSahetustadbhaviSyatIti kaH sudhIH zraddadhIta ? / tadacAru, vyabhicArAt, mASatuSAdInAM tadabhAve'pi viziSTasAmopalabdheH / na ca labdhInAM saMyamavizeSahetukatvamAgamikam, karmodayakSayakSayopazamopazamahetukatayA tAsAM tatroditatvAt / tathA cA'vAci -- .. " udayakhayakhaovasamovasamasamutthA bahuppagArAo / evaM pariNAmavasA laddhIu havanti jIvANAM" // [vi0bhA0 gA0 797] cakravarti-baladeva-vAsudevatvAdiprAptayo'pi hi labdhayaH, na ca saMyamasadbhAvanibandhanA tatprAptiH / santu vA tannibandhanA labdhayaH, tathApi strISu tAsAM sarvAsAmabhAvo'bhidhIyate, niyatAnAmeva vA / nAdyaH pakSaH, cakravartyAdilabdhInAM kAsAJcideva tAsu pratiSedhAt, AmarSISadhyAdInAM tu bhUyasInAM bhAvAt / dvitIyapakSe tu vyabhicAraH, puruSANAM sarvavAdAdilabdhyabhAve'pi viziSTasAmarthyasvIkArAt, akezavAnAmeva, atIrthakaracakravAdInAmapi ca mokSasaMbhavAt / alpazrutatvamapi muktyavAptyA'numitaviziSTasAmarthyaSituSAdibhirevA'naikAntikamityanudghoSyameva / anupasthApyatA-pArAJcitakazUnyatvenetyapyayuktam, yato na taniSedhAd viziSTasAmarthyAbhAvaH pratIyate / yogyatApekSo hi citraH zAstre vizuddhyupadezaH / uktaM ca-- " saMvaranirjararUpo bahuprakArastapovidhiH zAstre / rogacikitsAvidhiriva kasyApi kathaJcidupakArI" // [strInirvANa.] puruSAnabhivandyatvamapi yoSitAM nApakarSAya, yatastadapi sAmAnyena, guNAdhikapuruSApekSaM vA / Adye'siddhatAdoSaH, tIrthakarajananyAdayo hi purandarAdibhirapi praNatAH, kimaGga zeSapuruSaH ? dvitIye tu ziSyA apyAcArya bhivandyanta eveti te'pi tato'pakRSyamANatvena nirvatibhAjo na bhaveyuH, na caivam, caNDarudrAdiziSyANAM zAstre tacchavaNAditi mUlahetorvyabhicAraH / __etena smAraNAdyakartRtvamapi pratikSiptam / atha puruSaviSayaM smAraNAdyakartRtvamatra vivakSitaM, na tu smAraNAdyakartRtvamAtram, na ca striyaH kadAcana puMsA smAraNAdIn kurvantIti na vyabhicAra / iti cet tahi puruSetivizeSaNaM karaNIyam / karaNe'pyasiddhatAdoSaH, strINAmapi kAsAJcit pAragatAgamarahasyavAsitasaptadhAtUnAM kvApi tathAvidhAvasare samucchRGkhalapravRttiparAdhInasAdhusmAraNAderavirodhAt / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM pariziSTam / athAmahaddhikatvena strINAM puruSebhyo'pakarSaH / so'pi kimAdhyAtmikI samRddhimAzritya, bAhyAM vA / nA''dhyAtmikIm, samyagdarzanAdiratnatrayAdestAsAmapi sadbhAvAt / nApi bAhyAm, evaM hi mahatyAstIrthakarAdilakSmyA gaNadharAdayaH, cakradharAdilakSmyAzcetarakSatriyAdayo na bhAjanam, iti teSAmapyamahaddhikatvenApakRSyamANatvAd muktyabhAvo bhaveta / atha yA'sau puruSavargasya mahatI samRddhistIrthakaratvalakSaNA, sA strISu nAstItyamahaddhikatvamAsAM vivakSyate / tadAnImapyasiddhatA, strINAmapi paramapuNyapAtrabhUtAnAM kAsAJcit tIrthakRttvAvirodhAt, tadvirodhasAdhakapramANasya kasyA'pyabhAvAt, etasyA'dyApi vivAdAspadatvAt, anumAnAntarasya cAbhAvAt / / __mAyAdiprakarSaktvenetyapyazasyam, tasya strIpuMsayostulyatvena darzanAd, Agame ca zravaNAt, zrUyate hi caramazarIriNAmapi nAradAdInAM mAyAdiprakarSavattvam / tanna puruSebhyo hInatvaM strInirvANaniSedhe sAdhIyAn hetuH / yat punaH "nirvANakAraNaM jJAnAdiparamaprakarSaH strISu nAsti, paramaprakarSatvAt, saptamapRthvIgamanakAraNA'puNyaparamaprakarSavat" nyAyaku0 pR0 870] iti tenaivoktam / tatra mohanIyasthitiparamaprakarSeNa strIvedAdiparamaprakarSeNa ca vyabhicAraH / "nAsti strINAM mokSaH, parigrahavattvAt gRhasthavad " [nyAyaku0 pR0 872] ityapi na pezalam, dharmopakaraNacIvarasyAparigrahatvena prasAdhitatvAt / iti strInirvANe saMkSepeNa bAdhakoddhAraH / / ___ sAdhakopanyAsastu-manuSyastrI kAcid nirvAti, avikalatatkAraNatvAt, puruSavat / nirvANasya hi kAraNamavikalaM samyagdarzanAdiratnatrayam tacca tAsu vidyate evetyAdita evoktam, iti nAsiddhametat / vipakSAd napuMsakAderatyantavyAvRttatvAd na viruddhamanaikAntikaM vA / tathA manuSyastrIjAtiH kayAcid vyaktyA muktyavikalakAraNavatyA tadvatI, pravajyAdhikAritvAt, puruSavat / na caitadasiddha sAdhanaM " gumviNI bAlavacchA ya pavvAveuM na kappai" [nizItha bhA0 gA0 3508, paJcakalpabhA0 gA0 200] iti siddhAntena tAsAM tadadhikAritvapratipAdanAt, vizeSapratiSedhasya zeSAbhyanujJAnAntarIyakatvAt / dRzyante ca sAMpratamapyatAH kRtaziroluJcanA upAttapicchakAkamaNDalupramukhayatiliGgAzca, iti kuto naitAsAM pravajyAdhikAritvasiddhiH yato na muktiH syAt ?" etAn pUrvanirdiSTAn granthAn mukhyatayA'valambya vaikrame paJcadaze zatake vidyamAnaiH zrIguNaratnasUribhiH zrIharibhadrasUriviracitaSaDdarzanasamuccayasya [52tamakArikAyAH] bRhadvattau [bhAratIyajJAnapIThaprakAzitAyAM pR0 301-308] adhikaM cApyaparamutprekSya vaikrame saptadaze zatake vidyamAnarvAcakavarazrIyazovijayaH zrIharibhadrasUriracitazAstravArtAsamuccayasya syAdvAdakalpalatAbhidhAyAM vRttau [pR0 425-430 ], upAdhyAyazrImeghavijayAdibhiH yuktiprabodha[pR0 114]prabhRtiSu grantheSu strInirvANasambandhinI carcA vistareNa vihitAsti / jijJAsubhistatraiva vilokanIyam / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strInirvANaprakaraNa digambarAcAryazrIprabhAcandraviracite nyAyakumudacandre strInirvANasambandhI pUrvapakSa:__ " nanvidamasti tatprasAdhakaM pramANam - 'asti strINAM nirvANam avikalakAraNatvAt puMvat / nirvANasya hi kAraNaM ratnatrayam, " samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH" [tattvArthasU0 1-1] ityabhidhAnAt / tacca strISu vidyate, tathAhi - sarvajJoktArthAnAm 'idamitthameva' iti zraddhAnaM samyagdarzanam, yathAvadavagamaH samyagjJAnam, taduktavratasya yathAvadanuSThAnaM samyakcAritram, etadratnatrayam / etacca strISu siddhayat sarvakarmavipramokSalakSaNaM mokSaM sAdhayati / nahi strISu ratnatrayasya kenacidvirodho'sti yato'vikalakAraNatvAsiddhiH syAt / athocyate - striyo ratnatrayaviruddhAH puMso'nyatvAt devAdivat / suprasiddho hi devanArakatiryagbhogabhUmijAnAM puMso'nyeSAM devAditvena ratnatrayasya virodhaH, evaM strINAM strItvenaiva asya virodhaH siddha iti / tadasamIkSitAbhidhAnam, yato'vikalakAraNasya bhavato'nyabhAve'bhAvAt virodhagatirbhavati / strItvasadbhAve ca ratnatrayAbhAvaH pratyakSataH, anumAnAt, AgamAdvA pratIyeta? na tAvat pratyakSataH, ratnatrayasya atIndriyatvAt / nApyanumAnataH, tadabhAvA'vinAbhAvino liGgasya kasyacidabhAvAt / nApyAgamAt, tatra tadabhAvAvedinaH tasyApyasaMbhavAt / nahi suranArakAdivat tatra tadabhAvapratipAdakaM kiJcit pravacanavacanaM saMbhavati / nanvastu ratnatrayamAnaM tatra na tadasmAbhiniSidhyate tasya mokSA'prasAdhakatvAt, yattu mokSaprasAdhakaM prakarSapayantaprAptam tasya tatrAbhAvAt mokSAbhAvaH iti, tadayuktam, adRSTe virodhapratipatteranupapatteH / na khalu prakarSaparyantaM prAptaM ratnatrayam asmAkaM dRzyam, na cAdRzyasya virodhaH pratipattuM zakyaH atiprasaGgAt / na cApratipannavirodhasya tasya tatrAbhAvo grahItuM zakyaH atiprasaktereva / atha matam - anumAnataH strINAM nirvANAbhAvapratIterna tatra tatsadbhAvAbhyupagamo yuktaH, tathAhi-nAsti strINAM nirvANam saptamapRthivIgamanAbhAvAt sammUcchimAdivat iti, tadasaGgatam, viparyayavyApterasiddhitaH tadgamanAbhAvasya nirvANAbhAvenA'vyApteH / iha yad yatra niyamyate tadviparyayeNa tadvipakSasya vyAptau niyamo dRSTaH, yathA agninA dhUmasya vyAptau dhUmAbhAvena agnyabhAvasya, ziMzapAnvasya ca vRkSatvena vyAptau vRkSatvAbhAvasya ziMzapAtvAbhAvena vyAptiH / na caivamatra viparyayavyAptirasti, tadabhAvazca saptamapRthivIgamanAde: nirvANaM pratyakAraNatvAt avyApakatvAcca siddhaH / nahi saptamapRthivIgamanaM nirvANasya ratnatrayavat kAraNaM siddham guNASTakavadvA vyApakam yena tadabhAve nirvANAbhAvaH syAt / nacAkAraNA'vyApakasya nivRttau akArya 1. tu0 -pR0 13 paM0 3 // 2. tu0 -pR0 14 paM0 10 // 3. tu0 - pR0 13 paM0 6 // 4. tu0 -pR0 13-14 / / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM pariziSTam / vyApyasya nivRttiH atiprasaGgAt, ataH sandigdhavipakSavyAvRttikamidaM sAdhanam / caramadehaiH nizcitavyabhicAraJca, tehi tenaiva janmanA muktibhAjo na saptamapRthivIM gacchanti atha ca mucyante / kiJca, " viSamagatayopyadhastAt upariSTAttulyamAsahasrAraM gacchanti ca tiryaJcaH tadadhogatyUnatA'hetuH / / " nahi adhogatau strIpuMsayoratulyaM sAmarthyamiti sugatAvapi atulyatvaM yuktam, azubhapariNAmasya zubhapariNAmaM pratyahetutvAt / tathAhi - bhujagakhagacatuSvAtsarpajalacarANAM viSamA'dhogatiH -bhujagAnAM saM (nAmasaM) zinAM prathamAyAm, khagAnAM tRtIyAyAm, catuSpadAM paJcamyAm, sarpANAM SaSThayAm, jalacarANAM saptamyAmadhobhUmau utpAdAt, zubhagatistu samA sarveSAmevaiSAM sahasrArAntasyopari utpAdasya saMbhavAt / na ca vAdAdilabdhyabhAvAttAsAM mokSAbhAvaH' itthameva mokSaH' iti niyamAbhAvAt / "zrUyante hi anantAH sAmAyikamAtrasaMsiddhAH" [tattvArthabhA0 sambandha kA0 27. (1)] yadi ca strINAM yathA vAdAdyatizayAH tapovibhavajanmAno na saMbhavanti tathA mokSopi na syAt, tadA Agame tadatizayAbhAvavat mokSAbhAvo'pyucyeta / nahyasya parizeSaNe kiJjinibandhanaM pazyAmaH / / atha strINAM vastralakSaNaparigrahasadbhAvAnna mokSaH, tarhi mokSArthitvAt kinna tat tAbhiH parityajyate ? na khalu vastraM prANAH, tepi hi mukyarthinA parityajyante kiM punarna vastram ? atha "no kappai NiggaMthIe acelAe hottae" [kalpasU0 5-20] ityAgamavirodhaH tasyAH tatparityAge, tarhi pratilekhanavat muktyaGgameva tatsyAt / yathaiva hi sarvajJaiH mokSamArgapraNAyakaiH upadiSTaM pratilekhanaM muktyaGgaM bhavati, na punaH parigrahaH tathA vastramapyavizeSAt / yadi ca dharmasAdhanAnAM sUtravihitAnAM parigrahatvaM syAt tadA piNDauSadhizayyAdInAmapi vastravat parigrahatvaM syAt / tathA ca tadupAyinAM mokSAbhAvaH syAt / satyapi vastre mokSAbhyupagame gRhiNAM kuto na mokSaH iti cet ? mamatvasadbhAvAt / nahi gRhI vastre mamatvarahitaH / mamatvameva ca parigrahaH / sati hi mamatve nagno'pi parigrahavAn bhavati / AryikAyAzca mamatvAbhAvAd upasargAdyAsaktamiva ambaramaparigrahaH / nahi yaterapi grAmaM gRhaM vA pravizataH karma nokarma ca AdadAnasya aparigrahatve . amamatvAdanyat zaraNamasti / atha vastre jantUtpatteH hiMsAsadbhAvataH cAritrasyaivA'saMbhavAt kathaM mokSaprAptiH ? tantra, pramAdAbhAve hiMsA'nupapatteH / pramAdo hi hiMsA / "pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA" [tattvArthasU0 7-13 ] ityabhidhAnAn / anyathA piNDauSadhizayyAdau yaterapi hiMsakatvaM syAt ! 1. tu0 - pR0 18 // 2. tu0-pR0 20 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strInirvANaprakaraNe ahaMduktena yatnena saJcarato'sya pramAdAbhAvAdahiMsakatve AyikAyA api ahiMsakatvaM syAdavizeSAt / taduktam - " jiyadu ya marudu a jIvo ayadAcArassa NicchidA hiMsA / payadassa patthi bandho hiMsAmetteNa samidassa // " [pravacanasA0 3-17] na ca puruSairavandyatvAt strINAM mokSAbhAvaH, gaNadharAdibhirvyabhicArAt, te hi nAhadAdibhirvandyante atha ca mucyante / tato ratnatrayameva tatkAraNaM na vandyatvamavandyatvaM vA / na ca mAyAbAhulyAttAsAM nirvANAbhAvaH, puMsAmapi tadbAhulyasadbhAvAt / mohodayo hi tatkAraNam, sa ca ubhayorapya viziSTa: / / na ca hInasattvAH striyaH tato na nirvAnti ityabhidhAtavyam, yataH sattvaM tapaHzIlasAdhAraNam iha eSTavyam nAnyat, tasya nirvANaM pratyanaGgatvAt, tacca AryAsu suprasiddhameva / uktaJca - " gArhasthye'pi susatvA vikhyAtAH zIlavattayA jagati / sItAdayaH kathaM tAstapasi vizIlA visattvAzca // " [ 'strInirvANa0 37] "tathA " aTTha sayamegasamaye purusANaM NivvudI samakkhAdA / thIliMgeNa ca vIsaM sesA dasaka tti bodhavvA // " [ ] ityAdyAgamazca strInirvANe pramANam / 6atha atra strIzabdena strIvedo gRhyate, kathamevamapi strINAM nirvANaniSedhaH ? yathaiva hi strIvedena puMsaH siddhiH tathA strINAmapi syAt, bhAvo hi siddheH kAraNam / "kiJca, dravyataH puruSaH bhAvataH strIrUpo bhUtvA yathA nirvAti tathA dravyataH stryapi bhAvataH puruSo bhUtvA kinna nirvAti avizeSAt ? na ca siddhayato vedaH saMbhavati, anivRttibAdarasAmyarAye eva asya parikSayAt / atha bhUtapUrvagatyA kSapakazreNyArohaNaM yena vedena karoti tenAsau muktaH ityucyate, nanu kimanena upacAreNa? striyA eva stanaprajananadharmAdimatyA nirvANamastu iti // cha |"-pR0 865-870 [ mANikyacaMdra digambara jainagranthamAlAprakAzita ] // 1. tu0-pR0 25 // 2. tu0 -pR. 27 // 3. tu0 -pR0 28 // 4. pR0 28 // 5. tu0-pR0 30 // 6. tu0-pR0 30-31 // 7. tu0-pR0 34 // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalibhuktiprakaraNe prathamaM pariziSTam / [ kevalibhuktisambandhinI carcA yatropalabhyate tebhyaH katipayaprAcInagranthebhya upayogyaMzo'trojriyate] sUtrakRtAMgasUtrasya zIlAcAryaviracitAyAM vRttau kevalibhuktezcarcA' -- " nanu kevalino ghAtikarmakSaye'nantavIryatvAnna bhavatyeva kAvalika AhAraH / tathAhi - AhArAdAne yAni vedanAdIni SaT kAraNAnyabhihitAni teSAM madhya ekamapi na vidyate kevalini, tat kathamasAvAhAraM bahudoSaduSTaM gRhNIyAt ? tatra na tAvat tasya vedanotpate, tadvedanIyasya dagdharajjusthAnikatvAt, satyAmapi na tasya tatkRtA pIDA anantavIryatvAt / vaiyAvRtyakAraNaM tu bhagavati surAsuranarAdhipatipUjye na saMbhAvyata eveti / IryApathaM punaH kevalajJAnAvaraNaparikSayAt smygvlokytvevaasau| saMyamastu tasya yathAkhyAtacAritriNo niSThitArthatvAd anantavIryatvAd nAhAragrahaNAya kAraNIbhavati / prANavRttistu tasyAnapavartitvAdAyuSo'nantavIryatvAccAnyathAsiddhaiva / dharmacintAvasarastvapagato niSThitArthatvAt / tadevaM kevalinaH kAvalikAhAro bahvapAyatvAd na kathaJcid ghaTata iti sthitam / ___ atrocyate--tatra yat tAvaduktaM 'ghAtikarmakSaye kevalajJAnotpattAvanantavIryatvAd na kevalino bhuktiH ' iti tadAgamAnabhijJasya tattvavicArarahitasya yuktihRdayamajAnato vacanam / tathAhi -- yadAhAranimittaM vedanIyaM karma tat tasya tathaivAste, kimiti sA zArIrI sthitiH prAktanI na bhavati? pramANaM ca -- 'asti kevalino bhuktiH , samagrasAmagrIkatvAt, pUrvabhuktivat / sAmagrI ceyaM prakSepAhArasya tadyathA-paryAptatvaM? vedanIyodayaH 2 AhArapaktinimittaM taijasazarIraM 3 dIrghAyuSkatvaM ceti / tAni ca samastAnyapi kevalini santi / 1. prabhUteSu sthaleSu zabdato'rthatazca samAnaprAyeyaM carcA SaDdarzanasamuccayasya guNaratnasUrikRtAyAM vRtau (pR0 203-210) upalabhyate // 2. "vaiyAvRtyakaraNaM" ---10 guNa0 / 3 tu.--10 40 paM0 14-15 / / 4 "tathA ca kimiti"--Sa0 gunn.|| 5 tu0 -- pR0 39 // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuktiprakara yadapi dagdharajjusaMsthAnikatvamucyate vedanIyasya tadapyanAgamikamayuktisaMgataM ca / Aga hyatyantodayaH sAtasya kevalinyabhidhIyate / yuktirapi - yadi ghAtikarmakSayAjjJAnAdayastasyAbhUvan vedanIyodbhavAyAH kSudhaH kimAyAtaM yenAsau na bhavati ? na tayozchAyAtapayoriva sahAnavasthAnalakSaNo nApi bhAvAbhAvayoriva parasparaparihAralakSaNaH kazcid virodho'stIti / sAtAsAtayozcAntamuhUrta parivartamAnatayA yathA sAtodaya evamasAtodayo'pItyanantavIryatve satyapi zarIrabalApacayaH kSudvedanIyodbhavA pIDA ca bhavatyeva / na cAhAragrahaNe tasya kiJcit kSUyate, kevalamAhopuruSikAmAtrameveti / 86 yadapyucyate ' vedanIyasyodIraNAyA' abhAvAt prabhUtatarapudgalodayAbhAva:, tadabhAvAccAtyantaM vedanIyapIDA'bhAvaH' iti [ tadapi ] vAGmAtram, tathAhi -- aviratasamyagdRSTyAdiSvekAdazasu sthAnakeSu vedanIyasya guNazreNIsadbhavAt prabhUtapudgalodayasadbhAva:, tataH kiM teSu prAktanebhyo'adhikapIDAsadbhAva iti / apica - yo jine sAtodayastItraH kimasau pracurapudgalodayeneti / ato yat kiJcidetaditi / tadevaM sAtodayavadasAtodayo'pi kevalinyavArita iti tayorantamuhUrta kAlena parivartamAnatvAt / yadapi kvacit kaizcidabhidhIyate vipacyamAnatIrthakaranAmno devasya cyavanakAle SaNmAsakAlaM yAvadatyantaM sAtodaya eva' iti asAvapi yadi syAd na no bAdhA kevalinAM bhukteranivAritatvAt / yadapyucyate '"AhAraviSayakAMkSArUpA kSud bhavati, abhikAGkSA cAhAraparigrahabuddhiH, sA ca mohanIyavikAraH, tasya cApagatatvAt kevalino na bhuktiH' iti etadapyasamIcInam, yato mohanIyavipAkaH kSud na bhavati, tadvipAkasya pratipakSabhAvanayA pratisaMkhyAnena nivartyamAnatvAt / tathAhi - kaSAyAH pratikUlabhAvanayA nivartyante, tathA coktam - 'uvasameNa haNe kohaM mANaM maddavayA jiNe / mAyaM cajjavabhAveNa lobhaM saMtuTThie jiNe || ' [ dazave0 8 - 39] mithyAtva-samyaktvayozca parasparanivRttirbhAvanAkRtA pratItaiva / vedodayo'pi viparItabhAvanayA nivartate / taduktam - -- " kAma ! jAnAmi te mUlaM saMkalpAt kila jAyase / tatastaM na kariSyAmi tato me na bhaviSyasi // ' hAsyAdiSaTkamapi cetovikArarUpatayA pratisaMkhyAnena nivartate / kSudvedanIyaM tu rogazItoSNAdivajjIvapudgalavipAkitayA na pratIpavAsanAmAtreNa nivartate, ato na mohavipAkasvabhAvA kSuditi / 1. tu0 pR0 45 / / 2. tu0 - 50 42 / 3. tu0 pR0 43 // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM pariziSTam / tadevaM vyavasthite yat kazcidAgrahagRhItairabhidhIyate yathA - -- apavartyate'kRtArthaM nAyurjJAnAdayo na hIyante / jagadupakRtAvanantaM vIryaM kiM gatatRSo bhuktiH / / ' [ kevalibhukti0 16] iti, tadetat plavate, yatazchadmasthAvasthAyAmapyetadastIti tatrApi kimiti bhuGkte ? tatra samastavIryAntarAyakSayAbhAvAd bhuktisadbhAva iti cet, tadayuktam, yataH kiM tatrAyuSo'pavartanaM syAt kiM vA caturNAM jJAnAnAM kAciddhAniH syAd yena bhuktiriti / tasmAd yathA dIrghakAlasthiterAyuSkaM kAraNamevamAhAro'pi, yathA siddhigateyuparatakriyasya dhyAnasya caramakSaNaH kAraNamevaM samyaktvAdikamapIti / anantavIryatApi tasyAhAragrahaNe sati na virudhyate, yathA tasya devacchandAdIni vizrAmakAraNAni gamana-niSIdanAni ca bhavantyevamAhArakriyApi virodhAbhAvAt, na hyatra balavattaravIryavato'lpIyasI kSaditi / evaM ca sthite yat kiJcidetat / apica -- ekAdaza parISahA vedanIyakRtA jine prAduSSyanti, apare tu ekAdaza jJAnAvaraNIyAdikRtAstatkSaye'pagatA itIyamapyupapattiH kevalini bhukti sAdhayati / tathAhi - kSut -pipAsA -zItoSNa-daMzamazaka-nAgnyA-'rati-strI-caryA-niSadyA-zayyA-''kroza-vadha-yAcjA-'lAbharoga-tRNasparza-mala-satkArapuraskAra - prajJA-jJAna-darzanAnItyate dvAviMzatirmumukSuNA parisoDhavyAH parISahAH, teSAM ca madhye jJAnAvaraNIyotthau prajJA-jJAnAkhyau, darzanamohanIyasaMbhavo darzanapariSahaH, antarAyottho'lAbhapariSahaH, cAritramohanIyasaMbhUtAstvamI - naagnyaa-'rti-strii-nissdyaa-''kroshyaacnyaa-stkaar-purskaaraaH| ete caikAdazApi jine kevalini na saMbhavanti tatkAraNAnAM karmaNAmapagatatvAt, na hi kAraNAbhAve kvacit kaaryoppttiH| zeSAstvekAdaza jine sambhavanti tatkAraNasya vedanIyasya vidyamAnatvAt / te cAmIkSut-pipAsA-zItoSNa-daMzamazaka-caryA-zayyA-vadha-roga-tRNasparza-malAkhyAH, ete ca vedanIyaprabhavAH, tacca kevalini vidyate, na ca nidAnAnucchede nidAnina ucchedaH sambhAvyate, ataH kevalini kSudvedanIyAdipIDA sambhAvyate, kevalamasAvanantavIryatvAd na vihvalIbhavati, na cAsau niSThitArtho niSprayojanameva pIDAmadhisahate / na ca zakyate vaktuma -- evaMbhUtameva tasya bhagavata: zarIraM yaduta kSutpIDA na bAdhate, AhAramantareNa ca vartate, yathA svabhAvenaiva prasvedAdirahitamevaM pakSepAhArarahitam iti, etaccApramANakatvAdapakarNanIyam / apica-kevalotpatteH prAg bhukterabhyupagamAt kevalotpattAvapi tadevaudArikaM zarIramAhArAdyupasaMskAryam / athAnyathAbhAvaH kazciducyate asAvapi yuktirahitatvAdabhyupagamamAtraka eveti / 1. pR0 45 // 2. tu0-pR0 49-50 / 3. tu0 -pR. 48 paM0 13 // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 kevalibhuktiprakaraNe tadevaM dezonapUrvakoTikAlasya kevalisthiteH sambhavAdaudArikazarIrasthitezca yathAyaSkaM kAraNamevaM prakSepAhAro'pi tathAhi -- taijasazarIreNa mRdUkRtasyAbhyavahRtasya dravyasya svaparyAptyA pariNAmitasyottarottarapariNAmakrameNa audArikazarIriNAmanena prakAreNa kSududbhavo bhavati vedanIyodaye sati / iyaM ca sAmagrI sarvApi bhagavati kevalini saMbhavati, tat kimarthamasau na bhuGkte ? na ca ghAticatuSTayasya sahakArikAraNabhAvo'sti yena tadabhAvAt tadabhAva ityucyate |"-pR0 345-347 [ AgamodayasamitiprakAzita abhayadevasUriviracitAyAM sanmativRttau kevalibhuktezcarcA -- "ata eva chadmasthe bhujikriyAdarzanAt kevalini tadvijAtIye bhujikriyAkalpanA na yuktA, anyathA caturjAnitvA-'kevalitvasaMsAritvAdayo'pi tatra syuH / na dehitvaM tadbhaktikAraNaM tathAbhUtazaktyAyuSkakarmaNostaddhetutvAdekavaikalye tadabhAvAt / audArikavyapadezo'pyudAratvAnna bhukteH / yadapi 'ekendriyAdInAmayogiparyantAnAmAhAriNAM sUtropadezAt kevalinaH kavalAhAritvaM kecit pratipannAH' tadapi sUtrAparijJAnAt tatra hye kendriyAdibhiH saha bhagavato nirdezAnnirantarAhAropadezAcca zarIraprAyogyapudgalagrahaNamAhAratvena vivakSitamanyathA kSaNatrayamAtramapahAya samuddhAtAvasthAyAM nirantarAhAro bhagavAMstenAhAreNa bhavet / yadapi 'yathAsaMbhavamAhAravyavasthiteH saha nirdeze'pi kavalAhAra eva kevalino vyavasthApyate yuktyA anyathA taccharIrasthiterabhAvAditi' tadapi na yuktikSamam yato yadi nAmAsmadAdeH prakRtAhAramantareNaudArikazarIrasthiteH prabhUtakAlamabhAvAt kevalino'pi tathA'numIyate tahi sarvajJatApi tasya kathamavasAtuM zakyA dRSTavyatikramaprakalpanAyogAt, zrUyate ca prakRtAhAramantareNApyaudArikazarIrasthitizciratarakAlA prathamatIrthakRtprabhRtInAm / na ca tadiyattAniyamapratipAdakaM pramANamastIti sUtrabhedakaraNanimittAsaMbhavAt yathAnyAsameva sUtrArthaparikalpanamastu, evaM ca nirantarAhAravacanamapyanullaGkitaM bhavet / athApi syAdatizayadazarnAnniravazeSadoSAvaraNahAneratyantazuddhAtmasvabhAvapratipattivat prakRtAhAravikalA audArikasthitirAtyantikI kvacid yadi bhavet tadA'saMbhavanmuktinAM kevalinAM pramANataH pratipatteH "asarIrA jIvaghaNA" [Ava0 ni0 gA0 977 ] ityAdyAgamavirodhaH prasajyeta, asadetat ; yataH kimevaM sarvajJasyAsattvaM pratipAdayitumabhipretam, utAtizayadarzanasya tadahetutvam ? na tAvadAdyaH pakSaH dharmiNo'bhAve taddharmasya prastutasya sAdhayitumazakteH / nApi dvitIyaH audArikazarIrasya ciratarakAlAvasthAyitvasyAvirodhAt / na cAtizayadarzanasya tadahetutve kevalibhuktisiddhiH / na ca yadatizayavat tadAtyantikamatizayamanubhavatIni sarvatra sAdhyate kintu vyAptidarzanamAtrametat, ata: kiyatkAlAvasthitimAtra kevalinAM zarIrasthiteriSTaM nAtyantikam / na ca saMyogasyAtyantikI sthitiH saMbhavati satyapi prakarSadarzane jIvakarmaNoranAditve'pi vizleSapratipatteH 1. tu0 -50 44 // Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM pariziSTam / saMzleSasthitiniyamasya cAniSTerasaMkhyeyakAlAdUrdhvaM pudgalapariNateH sarvasyA anyathAbhavanAd, audArikazarIrasya ca nirAhArasya ciratarakAlasthAyina uttarakAlamazeSakarmakSayAd vinivRttAvasti sAdhanaM sunizcitAsaMbhavadbAdhakapramANatvam / idameva ca tattvavyavasthAyAM sarvatrAbhyupagantavyam / na hyadhyakSAdyavagatasyApyarthasyaitadantareNa tattvavyavasthitiH, anubhUtasyApi bAdhakapratyayapravRttau mithyAtvarUpatayA vyavasthApanAt / tataH sunizcitAsaMbhavadbAdhakapramANatvAdeva pramANaprameyatattvasiddhiH, bAdhakapramANanizcayAt tadviparItArthapratipattiH ubhayoranizcaye dRSTazrutayorarthayoH saMzItiriti vyavasthA / sunizcitAsaMbhavadbAdhakapramANatvaM ca prakRtAhAravaikalye'pi sarvajJaudArikazarIracirasthAyitvapratipAdakAgamasya samastyeveti na kiJcit tasya kavalAhAraparikalpanayA / kevalI ca kavalAhAramazman kiM bubhukSayA uta zarIrasthityanyathA'nupapattyA Ahosvit svabhAvato'znAtIti vaktavyam ? na tAvadAdya: pakSa:, bubhukSAyA duHkharUpatvAt, tanmUladoSa rAzinivRttau tasyA asaMbhavAt, anivRttau vA tatprabhavasya duHkhasamUhasya sadbhAve Atyantika saukhyAnupapattibhagavati syAt / na ca kSuttulyA zarIravedanetyuktam / bubhukSAmantareNApi zarIraM sthApayitumicchuraznAtIti cet, na anantavIryasya bhagavataH zarIrasthitimicchoH prakRtAhAramantareNApi tatsthApanAsAmarthyAvirodhAt / zarIratiSThApayiSA'pi bubhukSAvat kleza eveti na prathamapakSAdasya vizeSa iti na dvitIyaH pakSo'pi / nApi tRtIyapakSAbhyupagamo'pi yuktaH prakRtAhAravikalasyaiva vivakSitakAlabhAvizarIrasthitisvabhAvakalpanayaiva doSAbhAvAd, anyathA'ziSTavyavahAreSvapi tatsvabhAva kalpanAyAH prasaGgAt / tIrthapravartanasya tu vyApAravyAhAralakSaNasya tatkAlabhAvivivakSAcikIrSA'bhAve'pi sadbhAvo na virudhyate, tIrthapravartanasya sadbhAvanAvizeSotpannaviziSTaphalarUpatvAt / sakalaklezoparame'pi ca tIrthapravartanaM svayamabhyupagataM pareNa, prakRtAhArAdikaM tu klezopazamanArthaM kathaM tatsvabhAvataH kalpayituM yuktam ? na ca bhagavati klezaH nApi tadupazamanavAJchA tasyeti kavalAhAraparikalpanAyAM bhagavati pakSatraye'pi doSAnativRtteH prakArAntarasya cAsaMbhavAnna tatra prakRtAhArakalpanA yuktisaMgatA | " atra pratividhIyate - yaduktam ' chadmasthe upayogakramasya dRSTatvAt kevalini ca chadmAbhAvAdupayogamAbhAva: ' tatra kramopayogasya kSayopazamakAryanvAt kevalini ca tadabhAvAt kramopayogasyApi tatkAryasyAbhAvaH / tathAhi - yan yatkAraNaM tat tadabhAve na bhavati yathA cakSurabhAve cakSurjJAnam, kSayopazama kAraNazca kramopayoga iti kSAyikopayogavati kevalini kramopayogAbhAvaH / atha kSayopazamAbhAve bhavatu tatra matijJAnAdikramavadupayogAbhAvaH kevalajJAnadarzanayostu kSAyikatvAt kathaM kSayopazamAbhAve tayoH kramAbhAvaH ? ucyate, yad yadA'vikalakAraNaM tat tadA'vazyaMtayA prAdurbhavati yathA antyAvasthAprAptakSityAdisAmagrIsamaye'GkaraH, avikalakAraNaM ca kevalajJAnopayogakAle kevaladarzanam svAvaraNakSayalakSaNAvikalakAraNasadbhAve'pi tadA tasyAnutpattAvataddhetukatAprasakte 89 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukta karaNe dezakAlAkAraniyamo na bhavet / anAyattasya tadasaMbhavAt iti pratipAditatvAt / kramotpattisvabhAvaprakalpanAyAM kSAyikatvaM tasya parityaktaM syAt / adhyakSasiddhe ca krame tatsvabhAvaprakalpanA yuktisaMgatA anyathAtiprasaGgaH sarvabhAvavyavasthAvilopaprasakteH / na ca yo yajjAtIye dRSTaH so'nyatrAtajjAtIye na bhavati ityetadatra vivakSitaM kiM tarhi ? kAraNAbhAve kAryaM na bhavati, avikalakAraNaM cAvilambitotpattikametadatra pratipAdayitumabhipretamAcAryasya / 90 tena yadi kevalino bhuktikAraNAbhAvaH siddho bhavet pratibaddhatvaM vA svakAryakaraNe kAraNasyAvagataM bhavet tadA tadabhAvanizcayaH syAt, na caitadubhayamapi bhavasthakevalini siddham, apratibaddhasAmarthyasya kSudvedanIyakarmodayasya tatra sadbhAvAt / tenAtajjAtIyatve'pi kevalani bhuktikalpanAyAM caturjJAnatvA'ke valitvApattyAderdUSaNasyAnavakAzo bhuktikAraNasyeva tatkAraNasya tatrAbhAvAnnirnimittasya ca caturjJAnitvAdeH kAryasyAsaMbhavAt / yacca atajjAtIyatvaM kevalinaH pratipAditaM tat kimasmadAdyapekSayA AhosvidAtmIya cchadma sthAvasthApekSayA ? tatrAdye vikalpe siddhasAdhyatA / dvatIyapakSe'pi kiM ghAtikarmakSayApekSayA tat tasyAbhyupagamyate Ahosvid bhuktinimittakarmakSayApekSayA ? prathamapakSe siddhaM vijAtIyatvaM na tu tAvatA tasya bhuktipratiSedhaH, apratibaddhasAmarthyasya bhuktikAraNasya tathAvidhajAtIyatve'pi svakAryanirvartakatvAt / dvitIyapakSopyayuktaH, atajjAtIyatvasyaivAsiddhatvAt, tannimittasya karmaNo bhavasthakevalini paryantasamayaM yAva - danuvRtteH / yadapi 'na dehitvaM bhuktikAraNaM tathAbhUtazaktyAyuSkakarmaNostaddhetukatvAdekavaikalye tadabhAvAt' iti tadapyasaMgatam yato na dehitvamAtraM prakRtabhuktikAraNamapi tu viziSTakarmodayAdisAmagrI, tasyAzca tato'dyApyavyAvRtteH kutastadabhAvaH ? tathAbhUtazaktyAyuSkakarmaNozcaikasyApi vaikalyAsiddherekavaikalye tadabhAvAdityasiddham / yacca ' audArikavyapadezo'pyudAratvAnna bhukte : ' iti, tadapi na doSAvaham, audArikazarIritve svakAraNAdhInAyA bhukterapratiSedhAt / vyapadezasyodAratvanimittatve'pi svakAraNanimittaprakRtabhuktisiddheH / yadapi ' ekendriyAdInAmayogiparyantAnAmAhAriNAM sUtra upadeza:' ityAdyabhidhAnam, tadapyasaMgatam ; ekendriyAdisahacaritatvanirantarAhAropadezatvAdyantareNApi " viggahagaimAvaNNA" [ jIvasamAse. gA0 82 ] ityAdisUtrasaMdarbhasya kevalibhuktipratipAdakasyAgame sadbhAvAt / na ca tasyAprAmANyam sarvajJa praNItatvenAbhyupagata sUtrasyeva prAmANyopapatteH / na ca tatpraNItAgamaikavAkyatayA pratIyamAnasyApyasyAtatpraNItatvam, anyatrApi tatprasakteH / yadapi 'zarIraprAyogya pudgalagrahaNamAhAratvenAbhimatamatra' ityabhidhAnam tadapyasaMgatam ; vigrahagatyApanna samavahata kevalyayogisiddhavyatiriktAzeSaprANigaNasya zarIraprAyogyapudgalagrahaNamevAhArazabdavAcyamiha sUtre'bhipretamiti ko'nyaH sAmayikazabdArthavido bhavato'bhidhAtuM samarthaH ? yadapi 'nirantarAhAratvaM kevalinastenAhAreNa samudghAtakSaNatrayamapahAya bhavet' ityuktam tadapyasaMgatam, viziSTAhArasya viziSTakAraNaprabhavatvAt tasya ca pratikSaNamasaMbhavAt, yastu pudgalAdAna Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM pariziSTam / samAnaH, lakSaNo lomAdyAhArastasya pratikSaNaM sadbhAve'pyadoSAt / yadapi yathAsaMbhavamAhAravyavasthiteH kevalinaH kavalAhAraH anyathA zarIrasthiterabhAvAt vyavasthApyate' ityabhidhAnam tadyuktameva, na hi dezonapUrvakoTiM yAvad viziSTAhAramantareNa viziSTaudArikazarIrasthitiH saMbhavinI / na ca tacchadmasthAvasthAnaH kevalyavasthAyAmAtyantikaM taccharIrasya vijAtIyatvaM yena prakRtAhAravirahe'pi taccharIrasthiteravirodho bhavet jJAnAdyatizaye'pi prAktanasaMhananAdyadhiSThitasya tasyaivApAtamanuvRtteH / asmadAdyaudArikazarIraviziSTasthiterviziSTAhAranimittatvaM pratyakSAnupalambhaprabhavapramANena sarvatrAdhigatamiti viziSTAhAramantareNa tatsthiteranyatra sadbhAve sakRdapi tatsthitistannimittA na bhavet, ahetoH sakRdapi sadbhAvAbhAvAt / yadi punarviziSTAhAranimittApyasmadAdiSu viziSTazarIrasthitiH puruSAntare tadvyatirekeNApi bhavet tarhi mahAnasAdau dhUmadhvajaprabhavo'pi dhUmaH parvatAdau tamantareNApi bhavediti dhUmAderagnyAdyanumAnamasaGgataM bhaved vyabhicArAt / athaitajjAtIyo dhUmaH etajjAtIyAgniprabhavaH sarvatra sakRtpravRttenaiva pramANena vyavasthApyate tatkAryatApratipattibalAt, agnisvabhAvAdanyatra tasya bhAve sakRdapyagnerna bhAvaH syAd, agnisvabhAvAjanyatvAt tasya, bhavati cAgnisvabhAvAnmahAnasAdau dhUma iti sarvatra sarvadA tatsvabhAvAdeva tasyotpAde tadutpattikasyAdhUmasvabhAvatvAditi na dhUmAderagnyAdyanumAne vyAbhicAra:, tarhyayaM prakAraH prakRte'pi viziSTau dArikazarIrasthite viziSTAhAramantareNApi bhAve taccharIrasthitirevAsau na bhavet / na cAtyantavijAtIyatvaM tasyA iti pratipAditam / sarvathA samAnajAtIyatvaM tu mahAnasa parvatopalabdhadhUmayorapyasaMbhavi / tato'smadAderiva kevalino'pi prakRtAhAramantareNaudArikazarIrasthitizciratarakAlA na saMbhavatItyanumAnaM pravartata eva anyathA dhUmAderagnyAnumAnamapi na syAt / yadapi 'kutastasyaivaM sarvajJatAdisiddhi:' ityabhidhAnam tadapyasaMgatam ghAtikarmakSayaprabhavasarvajJatAdeH prakRtAhAreNa tatkAryeNa vA cirakAlabhAvyaudArikazarIrasthityAdinA viroghAsaMbhavAt sarvajJatAsiddhinibandhanasya ca pramANasya pratipAditatvAt prakRtAhArapratipAdakasya ca / yadapi 'nirAhAraudA rikazarIrasthiteH prathamatIrthaMkaraprabhRtInAmatizayazravaNAt tadiyattAniyamapratipAdakapramANAbhAvAcca' iti tadapyaparyAlocitAbhidhAnam tasya prAmANye tadiyattAniyamasyApi tata eva siddheH tadadhikanirAhArataccharIrasthite: sUtre niSedhAnnirazanakAlasya tAvata evotkRSTatApratipAdanAt / yadapi ' sUtrabhedakaraNakAraNAsaMbhavAt' ityAdi tadapyasaGgatam, ciratarakAlasthitireva taccharIrasya sUtrabhedakaraNakAraNaM prakRtAhAramantareNa tatsthiterasaMbhavasya pratipAdanAt / bhUyAMsi ca prakRtAhArapratipAdakAni kevalinaH sUtrANyAgama upalabhyante pratiniyatakAlaprakRtAhAraniSedhakAni ca / yathA prathamatIrthakRta eva caturdazabhaktaniSedhenASTApadanage dazasahasra kevalisahitasya nirvANagatipratipAdakAni sUtrANi / yadapi ' atizayadarzanAnniravazeSadoSAvaraNahAne : ' ityAdyAzaGkaya vikalpadvayamutthApya parihRtam tatrApi nAsmAbhiH sarvajJatvAderabhAvaH sAdhyate yena dharmiNo' 1 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 kevalibhuktiprakaraNe bhAvAt prakRtasAdhyasiddhirna bhavet, kintu yadyatizayadarzanAnnairmalyapratipattivad Antyantiko zarIrasthitistasya sAdhyeta tadA mukterabhAvaH prasajyate eveti prasaGgasAdhanaM bhavadabhipretavyAptibalAt kriyata iti na prAguktadoSAvakAzaH / dvitIyapakSe'pi na kevalibhuktiH sidhyati nApyanAhAraudArikazarIrasya ciratarakAlasthAyitvaM virudhyate' iti yaddaSaNamuktam tadanuktopAlambharUpam, na hyevaM kevalibhuktyAdikamasmAbhiH sAdhyate, kintu pradarzitapramANAt sarvajJapraNItAgamAcca / 'na ca yadatizayavat' ityAdyapyasaMgatam saMvatsaramAtrazarIrasthitisiddhAvapi kevalinAmato'tizayAt prabhUtatarakAlasthityasiddheH / na ca tAvatkAlaprakRtAhAravirahapratipAdakamapi kevalinAM sUtramupalabhyate / yacca 'saMyogasyAvasthAnamAtyantikaM na bhavati' ityAdi tat siddhameva sAdhitam / yacca sunizcitAsaMbhavabAdhakapramANatvaM prakRtAhAravirahe'pi cirataramaudArikazarIrasthiteH pratipAdakasya sUtrasyAstyeva' ityuktam tadapi prakRtAhAravirahe kevaliprakRtazarIrasthiteH pratipAdakasya sUtrasyaivAbhAvAdayuktam / yadapi 'AhAravirahAtizayapratipAdakaM sUtraM prathamatIrthakRdAdeH' tadapi tacchadmasthAvasthAyAM na punaH kevalyavasthAyAm, asaMbhavadbAdhakapramANatvaM cAsiddhamanumAnasya tadAhArapratipAdakasya bAdhakasya pradarzitatvAt sUtrasamUhasya ca vyAkhyAprajJaptyAdyaGgeSu tadbAdhakasyopalambhAt / kiJca, sunizcitAsaMbhavadbAdhakapramANatvaM na pramANalakSaNaM tasya jJAtumazakyatvAt / tathAhibAdhakapramANAbhAvo yadyanyataH pramANAdavasIyate tahi tatrApi bAdhakapramANAbhAvanizcayAt prAmANyanizcayastadabhAvanizcayazcAnyato'bAdhitapramANAdityanavasthAprasaktiH / atha bAdhAnupalambhAd bAdhakAbhAvanizcayaH, na; utpatsyamAnabAdhake'pi bAdhakotpatteH prAg bAdhAnupalabdhisaMbhavAnna bAdhakAnupalambhAd bAdhAbhAvanizcayaH / na cAnizcitalakSaNaM pramANaM prameyavyavasthAnibandhanam atiprasaGgAt / atha saMvAdAdasaMbhavadbAdhakapramANatvanizcayastarhi saMvAditvameva pramANalakSaNamabhyupagamAI kimabAdhitatvalakSaNapratijJAnena tacca saMvAditvamatIndriyArthaviSayasyAgamasyAptapraNItatvAnnizcIyate tatpraNItatvanizcayazcAgamaikavAkyatayA vyavasthitasya kevalibhuktipratipAdakasUtrasamUhasya siddha eveti bhavatyAgamAdapi kevalibhuktisiddhiH / tena 'sUtrabhedapraklaptiH kavalAhAraparikalpanAyAM kevalinaH' iti doSAbhAvaH, yathoktanyAyAt tatsiddheH / yadapi 'kevalI prakRtamAhAramaznan' ityAdipakSatrayamutthApya tatra doSAbhidhAnam tadapyasaMgatam, yataH prathamapakSe bubhukSayA'znato duHkhitAprasaktirdoSaH udbhAvitaH, sa cAdoSa eva asAtAnubhavasya vedanIyakarmaprabhavasyAyogyavasthAcaramakSaNaM yAvat saMbhavAt tatkAraNasyAsAtavedanIyakarmodayasyApratibaddhatvAt avikalakAraNasya ca kAryasyotpattyapratiSedhAt anyathA tasya tatkAraNatvAyogAt, na ca dagdharajjusaMsthAnIyatvAt tasya svakAryAjanakatvam tata eva sAtavedanIyasyApi svakAryAjanakatvaprasakteH sukhAnubhavasyApi bhagavatyabhAvaprasaGgAt / yathA ca dagdharajjusaMsthAnIyAyuSkakarmodayakArya prANAdidhAraNaM bhagavati Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM pariziSTam / tathA prakRtamapyabhyupagamyatAM vizeSAbhAvAt / na ca bubhukSAyA duHkharUpatvAd bhagavatyasaMbhavaH pratipAdayituM zakyaH ekAdaza jine " [ tattvArtha0 a0 9, sU0 11] iti sUtrAt kSudAdipariSahai kA dazakasya kevalini siddheH / yadapi 'anantavIryatvaM prakRtAhAramantareNApi zarIrasthitikAraNamabhidhIyate ' tadapi chadmasthAvasthAyAM bhagavatyaparimitabalazravaNAt samastyeva, na ca prakRtAhAramantareNa tat tasyAmavasthAyAM zarIrasthitikAraNam, anyathA karmakSayArthamanazanAdi tapasyudyamavataH prANavRttipratyayaM tasyAmavasthAyAmazanAdyabhyavaharaNamasaMgataM syAt / na ca prAk kSAyopazamikaM tasya vIryaM kevalyavasthAyAM tu kSAyikaM taditi viziSTAhAramantareNApi zarIrasthitinibandhanam, tatsadbhAve'pi zarIrasthitinimittazayanopavezAdivat prakRtAhArasyApyavirodhAt / na copavezAdikamapi zarIrasthityarthaM tatrAsiddham, samudghAtAvasthAnantarakAlaM pIThaphalakAdipratyarpaNazrutestadgrahaNamantareNa tatpratyarpaNasyAsaMbhavAt, tadgrahaNasya ca yathoktaprayojanamantareNAbhAvAt, anyathA'prekSApUrvakAritApatteH / yadapi ' bubhukSayA dehaM tiSThApayiSoH klezavattve na kazcid vizeSa H ' tadapyasAram, klezasya bhagavatyadyApyAmuktigamanAt sarvathA anivRtteH / tatsvabhAvaparikalpanayA doSaprasaJjanamabhyupagamAdeva nirastam / tadevaM bAdhakapramANAbhAvAt sAdhakasya ca sadbhAvAt siddhA kevalibhuktirityalaM prasaktAnuprasaktyA / - pR0 610-615 "" vAdidevasUriviracitte pramANanayatattvAlokasya svopajJavRttirUpe syAdvAdaratnAkare kevalibhuktezcarcA - [ pUrvapakSa: ] "kevalI kavalAhAravAn na bhavati chadmasthAd vijAtIyatvAt / ...... ' .' nanu kevalinaH kavalAhAravattvaM yadi nAbhyupeyate tadA kathaM tasya zarIre audArikatvavyapadezaH syAt ' ityapi nArekaNIyam / na khalu tatra kavalAhAranibandhanamaudArikavyapadezaM pratijAnate santaH / kiM tarhi ? pradhAnapudgalArabdhatvanibandhanam, ' udAraiH sarvapudgalarAzimadhyapradhAnaiH pudgalairArabdhamaudArikam ' iti vyutpatteH / yadapi "suhugidiyapabhaI jAva sajogikevalitti savve AhAragA jIvA " ityanena vacanena ekendriyaprabhRtInAM sayogiparyavasAnAnAM prANinAmAhAravattvena sUtre pratipAdanAt kavalAhAritvaM kevalinaH sitavAsasaH pratipedire tadapi sUtrArthAnavabodha vijRmbhitam / tatra hi sUtre bhagavataH kevalina ekendriyAdibhiH saha nirdezAd nirantarAhAropadezAcca zarIraprAyogyapudgalagrahaNamAtra 93 1. syAdvAdaratnAkare mahatA vistareNa pUrvaprakSottarapakSAvupanyasya carceyaM vihitA vAdidevasUribhi: [pR0 457-481] / asmAbhistvatra katipaya evAMzaH samuddhRto'sti // 2. tu0 pR0 51 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 kevalibhuktiprakaraNe mAhAratvena vivakSitam, anyathA nirantarAhAraH kavalAhAreNa bhagavAn kevalI bhavet / na caitadiSTaM bhavadbhirapi / athaikendriyAdibhiH saha nirdeze'pi nirantarAhAropadeze'pi ca sUtre yathAsambhavamAhAravattvavyavasthiteH kevalina: kavalAhAro'pi kAdAcitko vyavasthApyate itarathA asmadAderiva dIrghakAlaM dehasthiterabhAvaprasaMgAdityabhidhIyate tadapi na parIkSAkSamam / " - pR0 457-458 / __ [uttarapakSaH] " tatredaM paryanuyujyate -......nanu kutaH kevalina: kavalAhArAsambhavaH? mohAbhAvAditi cet, mohe kSutkAraNatvasya nirAkariSyamANatvAt / yadapyavAci, anyathA nirantarAhAraH kavalAhAreNa bhagavAn kevalI bhavediti / tadapi na suvyavasthitam / viziSTAhArasya viziSTakAraNaprabhavatvAdviziSTakAraNasya ca pratikSaNamasambhavAdbhagavati kavalAhArasya kAdAcitkatvopapatteH / yastu pudgalAdAnalakSaNo lomAdyAhArastasya pratikSaNamapi tatra sadbhAvo na virudhyate / pratikSaNabhAvisvakAraNAdhInapravRttikatvAt / yaccAnyadAzaGkitaM yathAsambhavamAhAravyavasthiterityAdi tadupapannameva / na hi dezonapUrvakoTI yAvadviziSTAhAramantareNaudArikazarIrasthitiH sambhavinI / nirupakramAyuSkatvaM chadmasthAvasthAyAmapyastyeva tatastadApi bhojanaM kutaH kuryAt, tadantareNApi dehasthiteH sambhavAt / tatki nirupakramAyuSkatvaM dehasthiteH kAraNaM na bhavatItyabhiprAyo bhavatAm ? naivam / kintu yathA svakAraNasadbhAvAcchadmasthAvasthAyAmasau nirupakramAyuSkatve'pi bhuMkte tathA tata eva kevalidazAyAmapi bhujAnaH kathaM niSidhyata ityabhiprAyaH / nanu chadmasthAvasthAyAM mohanIyakarmavazopajAtamadhurAdirasAsvAdalaulyAtirekAtkavalanaM kurute'sau na kevalyavasthAyAM tadabhAvAditi cet / tadacAru / na khalu chadmasthAvasthAyAmapi mohanIyasya kArya kavalanam, kintu vedanIyAdeH / tataH kevalidazAyAM mohanIyAbhAvAtkavalanalAmpaTyaM mAstu, kavalanaM tu svakAraNopanItaM taddazAyAmapi kathaM parANadyate / na ca chadmasthAvasthAta: kevalyavasthAyAmAtyantikaM taccharIrasya vijAtIyatvam, yena prakRtAhAravirahe'pi taccharIrasthitiraviruddhA syAt / jJAnAdyatizayasyApi prAktanasaMhananAdyadhiSThitasya tasyaiva zarIrasya pAtaM yAvadanuvarttanAt / asmadAdyaudArikazarIraviziSTasthiteviziSTAhAranimittatvamupalambhAnupalambhaprabhavatAkhyapramANena sarvatra pratipannamiti viziSTAhAramantareNApi viziSTaudArikadehasthiteH kvacidanyatra sadbhAve sakRdapi sA viziSTAhAranibandhanA na bhavet / ahetoH sakAzAtsakRdapi kAryasya sadbhAvAbhAvAt / yadi punarasmadAdiSu viziSTAhAranimittApi viziSTaudArikazarIrasthitiH kvacit puruSavizeSe viziSTAhAramantareNA'pi syAtahi mahAnasAdau vahniprabhavo'pi dhUmaH kSitidharakandharAdau vahni vinApi syAditi dhUmAdevahnayAdyanumAnamanupapannaM bhaved vyabhicArAt / nanvetajjAtIyo dhUma etajjAtIyAgniprabhavaH sarvatra sakRtpravRttenaiva 1. tu0-pR0 52 // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM pariziSTam / pramANena tatkAryatApattibalAdvayavasthApyate, agnisvabhAvAdanyato hi tasya bhAve sakRdapyagnerbhAvo na bhavet, agnisvabhAvAdanyatvAttasya / bhavati cAgnisvabhAvAdrasavatIpradezAdau dhUma iti sarvatra sarvadA'gnisvabhAvAdeva dhUmasyotpattiratadutpattikasyAdhUmasvabhAvatvAditi na dhUmAderagnyAdyanumAne vyabhicAra iti cet / tanna / asya nyAyasyAnyatrApi samAnatvAt / viziSTaudArikazarIrasthiterhi viziSTAhAramantareNApi bhAve viziSTaudArikazarIrasthitirevAsau na bhavet / na cAtyantavijAtIyatvaM tasyAH kevalinItyabhihitameva / sarvathA samAnajAtIyatvaM tu mahAnasamedinIdharakandharopalabdhadhUmayorapi na sambhavati / tato'smadAderiva kevalino'pi kAvalikAhAramantareNaudArikazarIrasthitizciratarakAlA na sambhavatIti / ato yA viziSTaudArikazarIrasthitiH sA viziSTAhAramantareNa na bhavati / yathA'smadAdeH / viziSTaudArikazarIrasthitizca vivAdAspadakevalina ityanumAnaM pravartata eva / anyathA dhUmAderagnyAdyanumAnamapi na syAt / " - pR0 463-465 / "yad dUSaNamudagrAhi- 'nanvanyajanAtizAyI kSudabhAvAtizayo'syeSyatAM tasyaiva pramANopapannatvAt ' iti tatra hetorasiddhiH / tathAhi -pramANamAgamo'nyadvA kSudabhAve bhavet / na tAvadAgamaH, siddhavat sayogakevalini kSudabhAvapratipAdakasyAgamasyAsambhavAt / anyasmAcca pramANAtkSudabhAvaH svabhAvAnupalambhAdanyato vA syAt / na tAvatsvabhAvAnupalambhAt / kevalino viprakRSTasvabhAve bhAve svabhAvAnupalambho'yuktaH / ekajJAnasaMsargipadArthAntaropalambhalakSaNatvAttasya / anyato'pi vidhIyamAnAniSidhyamAnAdvA taniSedhaH syAt / yadi vidhIyamAnAt, tadA tena kSudvirodhinA bhavitavyam / aviruddhavidherabhAvAsAdhakatvAt / na ca kSudvirodhaH kevalini kiMcitpratIyate / na ca jJAnAdiguNA eva tatra tadvirodhina ityabhidhAtumucitam / yato jJAnAdimAtrasya kSudhA virodhastadvizeSasya vA / yadi jJAnAdimAtrasya tahi yathA yathA jJAnAdayo guNA vivardhante tathA tathA kSudho hAnitAratamyena bhavitavyam / prakAzavivRddhAviva tamasaH / na caivamasti / na hi bAlAdau jJAnAdyapacaye kSudupacayastata: prabhRti ca jJAnAdyupacaye tAratamyena kSudapacayo lakSyate / tanna jJAnAdimAtrasya kSudhA virodhaH / atha ye kevaligatA jJAnAdayaH prakarSaparyantaprAptAsteSAmeva kSudhA virodhaH tanna, tathA pratipattumazakteH / nahi kevaligatA jJAnAdayaH kSudhaM virundhantItyarvAgdRzA pratipattuM zakyam, atIndriyatvAtteSAm / kiMcAvikalakAraNasya bhavato'nyabhAve'bhAvAdvirodhagatirbhavati zItasparzasyevAgnisannidhau / etaccAtra durghaTam / kevaliguNAnAmatIndriyatayaitatsannidhau hunna bhavatIti pratIteranupapatteH / tanna vidhIyamAnAt kutazcittatra kSudho'bhAvasiddhiH / niSidhyamAnazca bhAvastasyAH kArya kAraNaM vyApako vA syAt / yadi kAryam, tadA tannivartamAnamAtmanivarttanasamarthAyA eva kSudho nivRttimavagamayenna 1. tu0-pR0 39 paM0 17 / / 2. tu0-pR0 40 paM0 18 // 3. tu0-pR0 41 paM0 3 // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevakibhuktiprakaraNe tu sarvathA / kAraNamAtrasya kAryAbhAve'pi bhAvAvirodhAt / kAraNamapi nivartamAna kArya nivartayati, yathA vahnirdhUmam / vyApakaM vA nivartamAnaM vyApyam, yathA vRkSaH zizapAm / na cAtra kSudhaH kAraNasya vyApakasya vA kasyacinnivRttirasti / na ca mohanIyAbhAvAtkSudho'bhAvaH / tasyAstatkAryatvasya tatsvabhAvatvasya cAsambhavAt / na hi kSud mohanIyakAryA / vedanIyaprabhavatvAt / anyathA "vedanIye zeSAH" | tattvArtha0 9-16] ityAgamavirodhApatte: / nanu nAsti virodhaH / na hi vayaM vedanIyasya kSutkAraNatvavAraNaM vidadhmahe kintu mohanIyamapi tatra sahakAritayA vyApipartIti brUmahe / na ca sahakArikAraNavirahe'pi kAryotpattirdRSTacarI / na khalu bIjajalAnilAtapasamparke pRthivIvirahe'Gkaro jAyata iti cet / naivam / mohanIyasya sahakAritvAsiddheH / na hi svAbhiprAyAnurodhena kiMcit kvacitsahakAritayA kalpayitumucitam / kintu yasyAnvayavyatireko kAryeNAnuvidhIyate / na cAtra kSad mohanIyavyatirekamanavidadhatI kvApi nizcitA / nanu siddheSu tanizcayo bhaviSyatIti / maivam / sandehAt / tathA hi siddheSu kiM vedanIyAbhAvAt kSunna bhavati, AhosvinmohanIyAbhAvAditi / bhavasthakevalini kSudabhAvo mohanIyAbhAvaprayukto nizcito vedanIyasadbhAvAditi cet / na / tatra kSudabhAvasyA'dyApi vivAdAspadatvAt / nanvevaM mohanIyavadeva vedanIyasyApi kSutkAraNatvaM na syAt / maivam / kSutkAraNatvena tasyobhayasampratipannatvAt / nApi mohanIyasvabhAvA kSut / pratipakSabhAvanAnivartyatvaprasaGgAt / yo hi mohasvabhAvaH sa pratipakSabhAvanayA nivartyate / yathA kSamAdibhAvanayA krodhAdiH / mohasvabhAvA ca kSud bhavadbhiriSTeti / tathA ca kSudvedanApratIkArArthaM zAstra pratipakSabhAvanaivopadizyeta / na klezabhUyiSThA dhyAnAdhyayanavighAtakAriNI piNDaiSaNA / 3zItoSNabAdhAtulyatvAcca kSudho na mohasvabhAvatvam / anyathA tadbAdhAyA api mohasvabhAvatvaM syAt / nanu bhagavataH kSudupagame'zeSajJatvAdivirodhaH kSududaye'smadAdivattatra jJAnadarzanaceSTAdeH prakSayAt / tadasamIcInam / jJAnAvaraNAdiprakSaye jAtAyAmapi kSudhi tatkSayAyogAt / tatkSayo hi jJAnAvaraNAdikarmodayanibandhano'to'smadAdau tadudayAtizayAttatkSayAtizayo yukto bhagavati tu tadAvaraNAderazeSasyApagamAtsatyAmapi kSudhi na jJAnAdikSayaH / na hyagnyabhAve satyapIndhane dhUmo bhavati / tadevaM pramANopapannatvAditi kSudabhAvasAdhako heturasiddhaH / tathA ca kathaM muktipratiSedhaH / muktisAdhakaJcaitatpramANam ---vivAdaviSayApanne kevalini "kadAcit kavalAhArabhuktirasti, avikalakAraNatvAt / yadyatrAvikalakAraNaM tattatrAsti, yathA kvacitpradeze'GkaraH / tathAbhUtA ca kadAcitka 1. tu0 -pR0 40 paM0 11 // 2. tu0 - pR0 43 // 3. tu0 -pR0 43 // 4. tu0 -pR0 44 / / 5. tu0 -pR0 39 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM pariziSTam / valAhArabhutivivAdaviSayApanne kevalini / tasmAttatra sAstIti / na cA'trAsiddho hetuH / yataH kavalAhArabhuktadvidhA kAraNaM bAhyamAbhyantaraM ca / tatra bAhyamanazanAdi / tattAvadastyeva / na tatra kasyApi vivAdaH / AbhyantaraM paryAptivedyataijasadIrghAyuSTvodayalakSaNam / tadapi vidyata eva / yato hi zarIrendriyAdiniSpattiH sA paryApti makarmavizeSaH / vedyaM sukhaduHkhasampAdaka vedanIyAkhyaM karma / taijasaM bhuktAnnapAkAdikAraNoSmasvarUpAntastaijasazarIrakAraNaM nAmakarmaiva / dIrghamAyu zcirajIvanakAraNaM karma / eteSAmudayAtkSudvedanopajAyate / asti caitadudayo bhagavati sa ca bhuktikAraNamiti / yadAha zAkaTAyana : asti ca kevalibhuktiH samagra heturyathA purA bhukteH / paryAptivedyataijasadIrghAyuSkodayo hetuH|" [kevalibhukti 1] iti|"--pR0 472-475 / "api ca / utkarSeNa dezonapUrvakoTi viharataH sayogikevalinastAvatkAlaM zarIrasthiti(kti" vinA kathaM ghaTeta / athA'nantavIryatvAttAM vinA'pyasya tatsthitiH tAyuHkarmaNA'pi vinA tatsthitiprasaGgAnna kadAciccharIrAdyapAyaH syAditi mokSAya datto jalAJjali: / tatsthiterAyuHkarmApekSaNe vAhArApekSaNamapyastu / ubhayasyApi tatkAraNatvAvizeSAt / kiM ca, pradIpajvAlAjaladhArAsamAnaM zarIram / tatra ca yathA tailakSaye sati na pradIpajvAlA'vatiSThate jalAgamanamantareNa vA jaladhArA / tathA zarIramapi bhuktyabhAve na sthitimAskandati / atha bhuktirdoSo yadupavAsAdi pratyAkhyAnaM kriyate, nirdoSe ca kevalini doSo viruddhaH / tarhi niSadyA gamanaM cAhati na prApnoti / sthAnayogAdinA niSadyAdeH pratyAkhyAnAt / vacanaM ca na prApnoti / maunavratikopalambhAt / atha matamazeSajJasya mAMsAdikaM pazyataH kathaM bhaktirantarAyopapatteriti / etadapyanalpatamovilasitam / yato'ntarAyakarmodayajanyaH pariNAmavizeSa evA'ntarAyazabdenocyate / na ca bhagavatyantarAyakarmasambhavaH / prakSINaghAtikarmatvAttasya / bhavatu vA kazcitsvakalpanAzilpinirmito'ntarAyaH / tathApyavadhijJAnibhiH paramarSibhiranekAntaH / te hi sakalaM trailokyaM pazyanti, atha ca bhuJjate / athaH yadaivAvadhijJAnopayogamavadhijJAnI karoti tadaivA'sAvavadhijJAnI tadviSayabhUtamazeSa vastu pazyati nA'nyadeti bhojanakAle yadyasAvupayogaM karoti tasyAntarAyo bhavatyeva, na cAyaM prakAraH kevalajJAne sambhavati / tasya sadopayuktatvAditi cet / evaM tarhi divyaparamANurUpaM nirantarAhAragrahaNamapyasya na prApnoti / satatopayogitvena nirantaramantarAyasadbhAvAt / api ca mahAsAmAyikapariNAmavato bhagavataH kA nAma pizitAdidarzane 1. tu0 -pR0 39 // 2. tu0-pR0 48 // 3. tu0 - pR0 49 // 4. tu0--pR0 50 // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalibhuktiprakaraNe sati bhojanakaraNe'pi karuNAyAH khaNDaneti paribhAvyatAM madhyasthenA'ntarAtmanA / atha bhuktau jihvAyAM rasaprApteH kevalino matijJAnAnuSaGga ityucyate / tanna vAcyam / yato nendriyaviSayasambandhamAtreNa matijJAnaM bhavati / kiM tahi sambandhe matijJAnAvaraNakSayopazame ca sati / etacca kSINAzeSAvaraNe kevalini nAstIti na tajjJAnAnuSaGgaH / anyathA zrotrAdIndriyANAM divyatUryAdiraveNa gaNadharadevAdirUpeNa sugandhikusumadhUpavAsAdigandhena marutsihAsanasparzena sambadhe'pi matijJAnamanuSajyate / " --pR0 480 - 481 / digambarAcAryaprabhAcandraviracite nyAyakumudacandra kevalibhukte: pUrvapakSaH " nanvidamasti - 3yadA bhuktiH avikalakAraNA tadA'sau bhavatyeva yathA chadmAvasthAyAm, tathAbhUtA cAsau sayogikevalyavasthAyAmiti ! dvividhaM hi bhukta: kAraNam - bAhyam Abhyantaram ca / tatra bAhyam - AhArAdi, tattAvadavikalamAste na tatra vipratipattiH / Abhyantaramapi paryApti-vedya-taijasa-dIrghAyuSkodayalakSaNaM bhagavati avikalameva / yato hi zarIrendriyAdiniSpattiH sA paryAptiH / vedyaM sukhaduHkhasAdhakaM karma / taijasam antastejaH zarIroSmA, yato bhuktA'nnAdipAko bhavati iti / dIrghamAyuH cirajIvanakAraNaM karma / etadudayAt kSudvedanA upajAyate, asti ca tadudayo bhagavati, ato bhuktisiddhiH / tadanabhyupagame vA tatra kSudabhAvaH pramANAt pratipattavyaH / tacca pramANam AgamaH, anyadvA stAt ? na tAvadAgamaH, siddhavat sayogakevalini kSudabhAvapratipAdakasya AgamasyA'saMbhavAt / / pramANAntarAcca niSedhaH svabhAvAnupalabhbhAt, anyato vA syAt ? na tAvat svabhAvAnupalambhAt, 'kevalino viprakRSTasvabhAvatvAt / na ca viprakRSTasvabhAve bhAve svabhAvAnupalambho yuktaH, ekajJAnasaMsargipadArthAntaropalambhalakSaNatvAttasya / anyato'pi vidhIyamAnAt niSidhyamAnAdvA taniSedhaH syAt ? yadi vidhIyamAnAt, tadA tena virodhinA bhavitavyam, aviruddhavidherabhAvA'sAdhakatvAt / na ca kSudvirodhi kevalini kiJcit pratIyate / na ca jJAnAdiguNA eva tatra tadvirodhinaH ityabhidhAtavyam, yato jJAnAdimAtrasya kSudhA virodhaH, tadvizeSasya vA / yadi jJAnAdimAtrasya, tarhi yathA yathA tadguNA vivarddhante tathA tathA kSudho hAnitAratamyena bhavitavyam prakAzavivRddhAviva tamasaH, na caivamasti / nahi bAlAdau jJAnAdyapacaye kSudupacayaH, tataH prabhRti ca jJAnAdyupacaye tAratamyena kSudapacayo lakSyate / tanna jJAnAdimAtrasya kSudhA virodhaH / atha ye 1. tu0 --pR0 51 // 2. tu0 -pR0 51 paM0 10 // 3. tu0-pR0 39 // 4. tu0 -pR. 39-40 // 5. tu0 -pR0 40 // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM pariziSTam / 99 kevaligatA jJAnAdayaH prakarSaparyantaprAptAH teSAmeva kSudhA virodhaH, tanna, tathA pratipattumazakteH / nahi kevalajJAnAdayaH kSudhaM virundhanti iti arvAgdRzA pratipattuM zakyam, atIndriyatvAtteSAm / kiJca, 'avikalakAraNasya bhavato'nyabhAve'bhAvAt virodhagatirbhavati zItasparzasyeva agnisannidhau / etaccAtra durghaTam - kevaliguNAnAmatIndriyatayA 'etatsannidhau kSunna bhavati' iti pratIteranupapatteH / tanna vidhIyamAnAt kutazcit tatra kSudho'bhAvasiddhiH / niSidhyamAnazca bhAvaH tasyAH kAryam, kAraNam, vyApako vA syAt ? yadi kAryam, tadAtmanirvarttanasamarthA'vikalakAraNasyaiva tat nivRttimavagamayet na kAraNamAtrasya, asya kAryAbhAve'pi bhAvAvirodhAt / kAraNamapi nivarttamAnaM kAryaM nivarttayati yathA vahnirdhUmam, vyApakaM vA nivarttamAnaM vyApyam yathA vRkSaH zizapAm / na cAtra kSudhaH kAraNasya vyApakasya vA kasyacinnivRttirasti / na ca mohanIyAdikarmacatuSTayAbhAvAt kSudho'bhAvaH, tasyAH tatkAryattavasya tatsvabhAvatvasya vA'saMbhavAt / nahi kSut tatkarmacatuSTayakAryA prAkpratipAditabAhyAbhyantarakAraNaprabhavatvAttasyAH / pratipakSa bhAvanA'nivartyatvena mohasvabhAvatvAsaMbhavAcca, yo hi mohasvabhAva: sa pratipakSa bhAvanayA nivartyate yathA kSamAdibhAvanayA krodhAdiH, mohasvabhAvA ca kSud bhavadbhiriSTA iti / tathA ca kSudvedanApratIkArArthaM zAstre pratipakSabhAvanaiva upadizyeta na klezabhUyiSThadhyAnAdhyayanavighAtakAriNI piNDaiSaNA / zItoSNabAdhAtulyatvAcca kSudho na mohasvabhAvatvam, anyathA tadbAdhAyA api mohasvabhAvatvaM syAdavizeSAt / nanu bhagavataH kSudabhyupagame azeSajJatvAdivirodhaH, kSududaye asmadAdivattatra jJAnadarzanaceSTAdeH prakSayAt, tadasamIcInam, jJAnAvaraNAdiprakSaye jAtAyAmapi kSudhi jJAnAdikSayAyogAt, tatkSayo hi jJAnAvaraNAdikarmodayanibandhanaH / ataH asmadAdau tadudayAtizayAt tatkSayAtizayo yuktaH, bhagavati tu tadAvaraNAderazeSasyApagamAt satyAmapi kSudhi na jJAnAdikSayaH / nahi agnyabhAve satyapIndhane dhUmo bhavati / tatkarmacatuSTayaprabhavatve ca kSudhaH 'ekAdaza jine kSutpipAsAdayaH parISahAH vedanIyaprabhavAH" [ ] ityAgamavirodhaH / na ca utkarSeNa dezonapUrvakoTiM viharataH sayogakevalinaH tAvatkAlaM kAyasthitiH bhukti vinA ghaTate / atha anantavIryatvAt tAM vinApyasya tasthitiH tarhi AyuSyakarmaNApi vinA tatsthitiprasaGgAt na kadAcit zarIrAdyapAyaH syAt iti mokSAya datto jalAJjaliH / tatsthite: AyuSyakarmApekSaNe vA AhArApekSaNamapyastu ubhayasyApi tatkAraNatvA'vizeSAt / 1. tu0 pR0 41 // 2. tu0 3. tu0 pR0 44 // pR0 44 paM0 17 // 66 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalibhuktiprakaraNe kiJca, 'pradIpajvAlAjaladhArAsamAnaM zarIram, tatra ca yathA tailakSaye na pradIpajvAlA avatiSThate jalAgamanamantareNa vA jaladhArA tathA zarIramapi bhuktyabhAve na sthitimAstighnute / atha bhuktirdoSaH, yadupavAsAdi pratyAkhyAnaM kriyate, nirdoSe ca kevalini doSo viruddhaH, tarhi niSadyA gamanaJca arhati na prApnoti sthAnayogAdinA niSadyAdeH pratyAkhyAnAt, vacanaJca na prApnoti maunavratikopalambhAt / atha matam - azeSajJasya mAMsAdikaM prazyataH kathaM bhuktiH antarAyopapatteH ? tadasaGgatam, avadhijJAnibhiH paramarSibhiranekAntAt, te hi sakalaM trailokyaM pazyanti atha ca bhuJjate, evaM kevalyapi / indriyaviSaye eva hi antarAyo nAnyatra, anyathA chadbhasthAvasthAyAmapyantarAyaH syAt, bhagavatA tadApi avadhijJAnena azeSavastusAkSAtkaraNAt / na ca bhaktau jihvArasaprApteH kevalino matijJAnAnuSaGgaH yato na indriyaviSayasambandhamAtreNa matijJAnaM bhavati / kiM tahi ? tatsambandhe matijJAnAvaraNakSayopazame ca sati / etacca prakSINAzeSAvaraNe kevalini nAsti iti na tajjJAnAnuSaGgaH, anyathAzrotrAdIndriyANAM divyatUryAdiraveNa gaNadharadevAdirUpeNa sugandhikusumadhUpavAsAdigandhena marutsiMhAsanasparzana sambandhe'pi matijJAnamanuSajyeta / sa ca bhagavAn pUrvAhna aparAhne ca pAdonapraharaM dharmopadezanAkAla eva siMhAsanAdhiruDha Aste, zeSadinaM tu divyasthAne devachandakAbhidhAne gaNadharadevAnvihAya anyamanuSyatirazcAmagocare IzAnadizAyAM samavazaraNIyadvitIyaprAkArAbhyantaravattini gatvA palyaH Asane vA yathAsukhamAste / tatra ca gaNadharadevairAnItamAhAraM sakaladoSazuddhaM jJAtvA kSudvedanodaye gRhaNAti / te ca AhAraM tadIyahaste nikSiptiM pazyanti, kathamasau bhuGkte ityetattu na pazyanti, manuSyatirazcAM sarvajJAhAranI(ni)hArANAmagocaratvAt iti // cha // "- pR0 852-855 / 1. tu.-pR0 48 // 2. tu0-pR0 49 // 3. tu0 -pR0 50 // 4. tu0-pR. 51 // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strInirvANaprakaraNasya kArikANAmakArAdikramaH' / kA0 pR0 anaDuhyA'naDvAhI 50 36 nirgranthA(nthI)vyapadezaH antaHkoTIkoTI 40 29 paJcendriyAdyudayavat apakRSyate zriyA strI paribhASito na zAstre aparigraha eva bhaved puMsi striyAM striyAM aprativandhatvAccet praNipatya bhukti-mukti arzIbhagandarAdiSu pravrAjanA niSiddhA arhan na vandate brAhmI sundaryAya avyabhicArI mukhyo manujagatau santi guNA aSTazatamekasamaye manuSISu manuSye ca asti strInirvANaM mahatA pApena strI astainyabAhiravyutsarga mAyAdiH puruSANAmapi AcAryAdyAsaktaM muktyaGgamacelatvaM A SaSThayAH strItyAdI yat saMyamopakArAya iti jinakalpAdInAM yadi vastrAdavimuktiH kAye mamakAre'pi yA puMsi ca pravRttiH kSapakazreNyArohe ye yAnna muktibhAjo gArhasthye'pi susattvA ratnatrayaM viruddhaM gRhiNo mamatvayogAt vastraM vinA na caraNaM grAmaM gehaM ca vizan vastrAnna muktiviraho jAnIte jinavacanaM vAdavikurvANatvAdi tyAge sarvatyAgo vAdAdilabdhyabhAva tristhAnoktA doSA vigatAnuvAdanItau na ca puMdehe strI 47 33 viSamagatayo'pyadhastAd na ca bAdhakaM vimukteH 57 38 zabdanivezanamarthaH nAma tadindriyalabdhe saMvaranirjararUpo saMsaktau satyAmapi 1. pR0 1-7 ityatra mUlamAtre, pR013-38 ityatra saTIke ca santyajya rAjyalakSmI strInirvANaprakaraNe ye malakArikAkA nidiSTAstato vibhinnA: kArikAGkAH prathamapariziSTe (pR0 53 ta Arabhya) santyUnAH puruSebhyastAH asmAbhinirdiSTAH, tatkAraNaM ca pR0 1Ti0 1, pR 53 Ti0 1 saptamapRthivIgamanAdya ityatra drshitmsmaabhiH| atra tu yaH kArikAGako darzitaH sa stanaghajanAdivyaGgye prathamapariziSTAnusAreNaiva jJeyaH / TIkAyAM tattatkArikAgaveSaNAya strIti ca dharmavirodhe TIkApRSThAGko'pi pRthagatra darzito'sti / strI nAma mandasattvA 101 21 21 35 28 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anudIrNavedya iti ced apavarta[S] kRtArthaM apavarta hetvabhAve avikalakAraNabhAve asati kSubAdhe'Gge asti ca kevalibhukti asvedAdi prAgapi AyurivAbhyavahAro AhAraviSayakAMkSA indriyaviSayaprAptI udayaH phalaM na tasmin kAyastathAvidho'sau kSud duHkhamanantasukhaM kSudbAdhite na jAne chadmasthe tIrthakare jJAnAdyalaye'pi jine jJAnAvaraNAdInA jJAnAvaraNIyAde tadvetukarmabhAvAt 2. kevalabhuktiprakaraNasya kArikANAmakArAdikramaH / tama iva bhAso vRddhau tasya viziSTasya sthiti taijasamRdUkRtasya tailakSaye na dIpo dezonapUrvakoTI dhyAnasya samucchinna na kSud vimohapAko na jJAnavadupayogo naSTavipAkaH (kA) kSuditi naSTAni na karmANi 15 16 22 4 20 1 28 23 6 33 14 27 5 6226 renako ke le le 45 45 46 41 11 34 51 17 45 12 10 31 44 44 50 1 30 19 'ajayaM caramANassa [ dazavai0 4 / 24 ] 21 aTThasaya megasamaye [ astainyavAhiravyutsarga [ siddhivini0 ] AcelakkaM loco [mUlAcA0 gA0 908, mUlArAdhanA. 2180] 22 acelakuddesiya [ bRhatkalpa ni. 6334, mUlAcA. gA. 909, mUlArAdhanA 4-421] 22 bhogao aNAbhogato ya [ ] 52 Ame tAlapalaMbe bhinne'bhinne vA | bRhatka0 u01, sU01] 19 1. saTIkayoH strInirvANa kevalibhuktiprakaraNayoruddhatAH pAThAH / " ajayaM caramANo u pANabhUyAI hisai / bajjhai pAvayaM kammaM taM se hoi kaDaaM phalaM // " iti dazavaikAlike pAThaH // ayamantimo'GkaH strInirvANakevalibhuktiprakaraNapRSThAGko jJeyaH // nAnAbhogAhAro paramAvadhayuktasya bhuktirdoSo yadupoSyate mAsaM varSaM vApi ca ratnatrayeNa mukti rogAdivat kSudhona vigrahagatimApannA zItoSNabAdhatulyA 102 3. 4. 3 40 37 goti bhaMga paNa nava nava paNa 26 9 44 I OV L 9 x m n w 21 18 24 13 x x x x x x 8 8 x 2 x x x x x 25% 2 36 52 7 43 32 29 25 19 30 35 48 46 45 47 44 40 52 50 49 itthittaM pallasayapuhattaM tu [ jIvasa0 gA~0 230] 33 itthao jati chaTTha puDhavIM [ ] 33 ekAdaza jine [ tattvArtha 9 / 11] 50 kappajugAsaMkhA bahU.. . sohI narastaNubiiye [ ] 50 gabhiNI bAlavatseti [ nizIthabhA0 gA0 3508; paMcakalpa bhA0 gA0 200] 17 47 gottamhi satta bhaMgA [ khe0 ' SaSThakarmagranthe gA0 11, di0 paMcasaM0 5 / 15] 41 45 51 8 43 "devI paNapaNNAU itthittaM pallasayapuhuttaM tu / purisattaM saNNittaM sayapuhuttaM ca uyahINaM / / ' iti jIvasamAse sampUrNA gAthA / aTTayabhaMgA havaMti veaNie / bhaMgA Aucaukke vi kamaso u / " iti SaSThakarmagranthe pAThaH // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jammeNa tIsavariso [ ] 24 viggahagaya (mAvannA) (jIvasa0 gA0 82, di0 paMcasaM0 gA0 jayaM tu caramANassa | mUlAcA. gA0 1014] 21 1 / 177) 51 jale jantuH sthale jantuH [ ] 20 viriyaMtarAyadesakkhaeNa [ ] 47 jiyau va marau ya jIvo [ ] 20 vRddhirAdaic (pANini0 111 / 1) 32 jeNa karaNeNa bhuttamAhAraM [ ] 48 . zrUyante cAnantAH [tattvArthakA0 27] 16 jJAnaM sumArgadIpaM [ ] 24 / zlokamekaM vijAnAnaH [ ] 42 tadindriyAnindriyanimittam [tattvArtha0 1114] 51 'saMmacchibhujakhayarA] sannitirikkhehito [ ] 16 dAse duTe ya mUDhe ya [nizIthabhA0 gA0 3507, paMcakalpa bhA0 gA0 199] 17 samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH (tattvArtha 1-1) 14, duHkhe viparyAsamati (pramANavA0 1 / 83) 30 24, 29 sarva satve pratiSThitam [ ] 28 dvAvapramattayogiSu [ ] 42 sAraNa-vAraNa-paricoraNAi [ ] 26 natthi kAlo'kAlo vA [ [ 51 naradevarAmakezava [ ] 26 sijjhaNA ya jaMbUhi vocchinnA [ ] 16 nANaM pAsayaM [Avazyaka ni0 gA0 103] 24 siddhANa viriyaladdhI [ ] 47 nityaM niHsvedatva [ ] 51 sIusiNa chuhA taNhA [ ] 50 nirAloko loko [ ] 30 'suranAraNasu cattAri [di0 paMcasaM0 4 / 10, mUlAcA0 12 / no kappai niggaMthANaM celaM vA cilimili vA dhArittae vA 159] 14, 38 suhumegidiyapahui jAva [ ] 51 paDiggAhinae vA [ ] 22 hirimANe egeNa vattheNa parivvaejjA [ AcArAgasUtra] 21 'no kappai niggaMthIe acelAe hottae bRhatka0 u0 50 sU0 16] 18 1. "samucchimabhujakhayarA cuppysppitthijlcrehito| bAle vuDDhe napuMse [ nizIthabhA0 gA0 3506, paMcakalpabhA0 sanarehito sattasu kamovavajjati niraesu // " gA0 198] 17 iti uttarAdhyayanabRhadvRttyanusAreNa sampUrNA gAthA / / pakkhevo levo vi ya [ ] 52 "sannitirikkhehito sAhassAraMtiesu devesu / uppajjaMti paresu vi savvattha vi maannusehito|" pareNa para(Na) paNNu pallA ya [ ] 33 iti zuddhA gAthA // pramattayogAta prANavyaparopaNaM hiMsA [tattvArtha0 78] 203. "saranAraesa cattAri paMca tiriesu coddasa maNUse / maNasAhArA devA [ 52 maNuyagaIe coddasa guNaTThANANi hoti, [ ] 38 igivigalesu juyalaM savvANi paNidisu havaMti // 28 // " iti candraSimahattararacite zvetAmbarIye paJcasaMgrahe gAthA / maNusIsu tirikkhIsu ya] ] 29 tulanA-jIvasa0 gA0 22 // mAraNAntikIM saMlekhanAM yoSitA [tattvArtha0 7.17] 23 4. samprati zvetAmbaraparamparAyAM vidyamAne zrI AcArAgamicchaddiTa ThI apajjattagA [jIvasa0 gA0 22] 38 sUtre pATha evaM vilokyate-"je NiggaMthe taruNe jugavaM mithyAtvAsaMyamakaSAya [tattvArtha0 8 / 1] 29 / balavaM appAyaMke thirasaMghayaNe se egaM vatthaM dharejjA No mohakSayAdAvaraNAntarAyakSayAcca kevalam tattvArtha0 1011] 43 bitiyaM" - AcArAMgasU0 2 / 5 suu0|2| yat saMyamopakArAya [siddhivini0] 19 kintu aparAjitasUriviracitAyAM malArAdhanATIkAyAM ye levAhAro duviho [ ] 52 / / pAThA AcArAgasUtrata uddhRtA : tavaM pATho vilokyate 11. "kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA celacilimiliyaM --" tathA vatthesaNAe vuttaM - tattha e(je? ) se hirimaNe dhArittae vA pariharittae vaa|" iti bRhatkalpe pATha : u0 segaM vatthaM vA dhArejja paDilehaNagaM vidiyaM / tattha e(je?) 1 sU0 18 // se juggide de (?) se duve vatthANi dhArijja paDi2. "suranAraesu cauro jIvasamAsA u paMca tiriesu| lehaNagaM tadiyaM / tattha e (je ? ) se parissahaM aNadhimaNuyagaIe caudasa micchaddiTTi apajjatA / / 22 // " hAsassa tao vatthANi dhArejja paDilehaNaM cautthaM |"iti jIvasamAse saMpUrNA gA~thA / / mUlArAdhanA 4 / 421 TIkApatra 611 / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acela aNAhAra anapavartApuSkatva bhogAhAra anivRttivAdarasamparAya anudIrNa anupasthApya ayogikevala arthakriyAkAri abhagandara ahaM dgaNadharasyavirAdi aSTottarazatalakSaNa ahamindra Acelakka acelakyam abhogAhAra AvaraNAntarAyakSaya AhArapajjattI AhArayA iGiganI ujjayantavADa udaya udIraNA upalabdhilakSaNaprApta Rjuvipulamati ekendriya ojamao ovANvatpagrahikopadhitraya kAraNAnupalabdhi kevalibhukti apakazreNi gaNadhara cakradhara viziSTA: zabdA:' / 24-7 51-23 46-8 51-23 35-20 45-3 15-2 45-19 15-13 22-25 18-17 48-17 37-10 22-2 23-18 52-2 43-2 48-12 51-23 22-22 27-21 45-1 45-1 15-12 16-17 37-2, 10 52-13 19-23 42-18 13-2, 39-2 34-21 14-5, 26-2, 21, 22 26-18 1. atra prathamAGkaH pRSThasUcakaH, dvitIyAH paGktisUcakaH / / 104 caturdazaguNa caramadeha candanA campA jambUyuga jaladhArA jinazAsana 48-6 24-27 jinakalpa 16-13, 23-24, 245, 26-3, 26-5. jinakalpi 22-22 jIvasthAna 35-16 tIrthaMkara 26-22 tIrthakaraparamadeva 50-22, 51-15 tristhAna 21-15 trisvAnoktadoSa 22-12 38.9 48-6 taijasa tailakSaya dazapUrvi dIpajvAlA dIrghAyuSka devagati devanArakatiryagRbhogabhUmija dezonapUrvakoTi dravyanaya dvayakSara dvacakSara-bhUtaka navazatavyaJjana nAmakarma nArakagati niSadyA pakvo padukaprabhA paJcendriya paramAvadhi parihAra parIsaha 35-11 46-1 28-14 27-21 16-23 14-5 48-8 39-9 37-10 13-10 46-16 34-25 25-1 25-8 48-17 37-16 37-10 49-6 52-13 27-1 37-6 50-17 23-25 50-6 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 39-9, 13 33-21 15-2 19-5 27-19, 43-9 26-3 14-5 48-26 17-8 22-2 26-18 28-14 22-22 vAdalabdhi vAsudeva vikalendriya vikurvANatva vigrahagatimApanA vIryAntarAya vedamArgaNA 16-10 26-18 37-10 16-11 51-21 36-27 vedya 13-1 13-2 13-10, 49-14 52-14 paryApti palyazatapRthaktva pArAJcitaka piNDopadhizayyA pratisaMkhyAna pratimApratipanna pratyekabuddha prabhAmaNDalAdyalakRta . pravrajyAdoSa prAyopagamana baladeva brAhmI bhaktaparijJA bhukti-mukti bhujaga-khaga-catuSpAt-sarpa-jalacara bhogabhUmija maNasAhArA matijJAnaprasaGga manaHparyAya manujagati mAnuSottara mithyAtvAsaMyamakaSAyapramAdayoga mImAMsaka mRgadhvaja mokSamArga mohakSaya yathAlandavidhi ratnatrayasampat ratnAvalI rayaNappabhA rAjagRha rAjApakAri rAjimatI rAmakalpa levAhAra lokAyatika lohalekhyaM vajram vajrarSabhanArAcasaMhanana 15-2, 16-23 38-2 29-21 27-25 23-4 14-12 43-2 23-25 voMdAhArA vyApti zAlItarabhojana zivasvAmi zukladhyAna zrutakevali zrutAvadhimanaHparyayadhara sacela satyabhAmA samacaturasrasaMsthAna samavasaraNa samucchinnakriya sammeta samyakcAritra samyagjJAna samyagdarzana samyagdarzanajJAnacAritra samyagdRSTi samyagmithyAdRSTi sajogikevali sayogikevalin sahasrAra sAmAyikamAtra sAsvAdana samyagdRSTi siddha siddhivinizcaya sItA 52-14 15-9 52-22 19-9 45-19 14-5 50-23 24-7 28-24 29-12, 48-17 48-26 45-18 27-21 14-11 14-10 14-10 13-5 29-6 29-5 51-23 45-19 15-28 16-20 29-3 26-2 . 19-9 28-19 48-19 28-14 48-19 22-23 26-25 27-22 25-1 28-14 27-24 52-13 27-28 40-20 48-18 sughoSa sundarI surabhitaruniHzvAsa Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 sumenidiyapada stanaprajananava stena stenarAjApakAri strInirvANa strIveda 51-23 30-24 25-1 25-7 13-3, 39-2 33-9 sthavirakalpa sthitanalamadhukeza snigdhamadhuragokSIrapANDurarudhira svabhAvaviruddhopalabdhi svAti 22-21, 24 6 26-5 48-26 48-18 42-18 27-22 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 15 23 zuddhipatrakam / [asmin granthe yezuddhA apUrNA vA pAThA mudritAste tatraiva 37 drssttvyaaH| atra tu zuddhA eva pAThA upanyastAH] paM0 zuddham zAkaTAyanAcArya vyaGgaye udayaH apavartahetvabhAve rthayate bhukti-mukti prarUpayati - [sanarehito] satsasu uppajjati paresu vi varti 14 nizIthabhASye parigrahaH, yatInAM phale / / [dazava0 418] vidhuuye| [mUlAcAre gA0 1014] [17a] dvayakSara 24 gaNadharAdInAm [19a] [19] [20a] rAmakesava [20b] [2la] [21b]] [22a] lpadhRtayaH [22b] [23a] vyaGye puMsattvena tavadoyasya 29 strItva-puMstvA mitA satyAmapi kSudhi na jJAnAdikSayaH // 16 // ] sApya (dya)stIti prAptyA pratikSiptam suhumegidiya samuhayA mahato ppanikAyAM tatsaMgrahazlokAzca naiva muktaH 'kSepyastrIpuMsAH nivRttI cAradarzanAt sambandhinI puruSe sakala vazAdabhAvaH zeSAbhyanujJA namranthya * * * * * * * * * * -KGK-MAK: siddham asadetat, vyam, prAk krUrAdhyavasAyAzca pravrAjanaM yeSAmadhogatI catuSpAt 'siddhatA doSaH prakarSavattvena yad yatho tadgocarasya yat prakR tat kvaci 44] iti zabda 15 20 70 107 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSita vasthAnAbhidhAnAdevamucyate 14 kA0 27] kiJcinni tadupAdAyinAM maradu 20 20 dvAkyAviSayatvAt / [devacandra lAlabhAI pu. prakAzita] dhUmAbhAvena gacchanti tulytvaat| vyavahRti caturdaza guNa stiryastriya vRttI kAlAdiSu svAdhyAyA yathAvat prati yAvad gacchanti nirvANaM pakSo'pi hottae mU hetu dilabdhInAmapi stad bhavi jIvANaM nAmiva tA doSaH, 20 24 aTThasaya samparAye dhriyate tpadyate kayatyevAsau paryAptatvaM tvaM 4 ceti / vRttau sadbhAvAt nebhyo'dhika nAgnyA vaktum prakSepA tva-saMsA vadbhuktInAM maznan tatsvabhAvakAryatvAt -yad dvitIya vasthAtaH deriva ragnyAdyanu virodhAsaM pUrvapakSo virodhaH, bhuktiprtissedhH| bhukti(kti vinA sambandhestejaHzarIroSmA siddhavat tatkAryatvasya anyathA zrotrAdI samavasaraNIya 12 puMsAM 27 18 cAra iti tA doSaH, rSavattvene nizIthabhA0 20 20 26 28 15 pa monor 79. dha [pR0 76-124] paryanta zizapAtvasya midaM te hi // [strInirvANa0 6] catuSpAt gAnAMsaM 100 12 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Plate & Personal use only