Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. - The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ samarpaNa kIrti ratnasUri mUrti prakAzakIya Amukha * anukramaNikA ka H agaracanda nAhaTA DA0 satyavrata amara aura unakI racanAye Ja!
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna mahAvIra ke 2500 ve nirvANamahotsava ke avasara para prakAzita abhaya jaina granthamAlA, granthAMka-32 kharatara gacchAcArya zrIkItiratnasaura viracita - La412 SF neminAtha mahAkAvyam kAzitacara saskaraNadvayamatiprAcIna hastalekha ca paryAlocya prathamatayA pAThAntara bhUmikA-himdIrUpAntara-padyAnukramaNikA disadhrIcIna prayatnena sampAditam / sampAdaka DA0 satyavata, ema e. pI-eca DI saskRta vibhAga, gavarnameNTa kaoNleja, zrIgaMgAnagara (rAja.) 4 -
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdaka DaoN0 satyavrata, neminAthamahAkAvyam prathama saMskaraNa pharavarI, 1975 ( vasantapacamI sa0 2031 ) , mUlya 1020 prakAzaka 1- agaracanda nAhaTA, bIkAnera 2- nAhaTA hradarsa 4 jagamohana mallika lena kalakattA-7 mudraka : harSa gupta rASTrIya presa, haimpiyara nagara, mathurA 1
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyAvAridhi, siddhAntAcArya, sAhityavAcaspati Adi upAdhi-vibhUSita jaina sAhitya prakANDa vidvAna zrIyuta agaracanda nAhaTA ko ___ 'svadIrya vastu govinda ! tubhyameva smrpye| ..
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrIkIrtiratnasUri mUrti ( nAkor3A tIrtha) witm-mEERam 4 .. Cr 17 MatthewaliumraLAALA - utkIrNa lekha OM sa0 1536 varSe zrIkAttiratnasUri gurubhyo nama mA0 jeThA putrI rohinI praNamati / (janma sa0 1446 caita mudi ka zukra, dIkSA saM0 1463 ASADha vadI 11, vAcanAcArya pada sa0 1470, upAdhyAya pada sa0 1480 vai0 zu010, mAcArya pada saM0 1467 mAgha zu0 10 jesalamera, svargavAma sa0 1525 vai0 va05 vIramapura) . ( nAkoDA pArzvanAthatIrtha kameTI ke saujanya se) ...
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya """ 1 lagabhaga 47 varSaM pUrvaM paramapUjya jainAcArya zrI jinakRpAcandrasUrijI ke sadupadeza se pUjya pitA zrI zakaradAnajI ne hamAre jyeSTha bhrAtA zrI abhayarAja jI nAhaTA kI puNyasmRti me abhaya jaina granthamAlA kA pravartana kiyA thA, jisake 'antargata prakAzita ikatIsa mahattvapUrNa grantha dharma va itihAsa premiyo ke samakSa rakhe jA cuke hai / kintu janatA ke sahayoga eva pracAra ke abhAva me sAhityoddhAra kA yaha gauravapUrNa kArya AzAnurUpa gatizIla nahI ho sakA / abhI bhagavAn mahAvIra ke 2500 veM nirvANotsava varSa ke zubha avasara para suvikhyAta kharataragacchIya vidvAna eva zAsana prabhAvaka kIrtiratnasUri-kRta neminAtha mahAkAvya ko ukta granthamAlA ke 32 veM puppa ke rUpa me prakAzita karate apAra harSa ho rahA hai / isakA sampAdana jaina saMskRta mahAkAcyo ke marmajJa DaoN0 satyannata ne kiyA / Apane jaina saMskRta mahAkAvyoM ko apane vizeSAdhyayana kA viSaya banAyA aura isI para zodha karake DAkTareTa kI upAdhi prApta kI hai / ata Apake dvArA susampAdita isa kAvya kA nijI mahattva hai | kAvya kA hindI anuvAda, samIkSAtmaka vizleSaNa, subhASita nIvI evaM paJcAnukramaNikA dene se grantha kI upayogitA aura vaDha gayI hai / AzA hai, yaha grantha vidvajjano ke - lie upayogI siddha hogA / prastuta grantha prakAzana me munirAja zrI jayAnandamuni jI ke sadupadeza se zrI mahAvIra svAmI mandira pAyadhunI, zrI cintAmaNijI kA mandira bambaI, kharataragaccha magha bhuja, mADavI aura jAmanagara se adhika sahayoga prApta huA hai ettadartha hama pUjya muni zrI aura ukta sasthAo ke TrasTiyo ke vizeSa AbhArI hai / isa gandha ke vikraya se jo dhanarAzi prApta hogI, use anya grantho ke prakAzana me vyaya kiyA jAne kI yojanA hai / f
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 6 ] pUjya zrI devacandra-racita adhyAtma prabodha, dezanAmAra eva dravya prakAza mudraNAdhIna haiM / zrIjinapramasUricaritra to zIgha hI prakAgita ho cukA hai| yogirAja zrI cidAnandajI ke pado kA hindI vivecana eva bAla granyAvalI (jaina kathA saMgraha ) mudraNArtha bhejI jA cukI hai / katipaya anya granya bhI taiyAra haiM jo suvidhAnumAra prakAzita hoNge| abhaya jaina granyAlaya kI taraha agraja abhayarAja jI kI smRti me abhaya jaina anyAlaya bhI bIkAnera meM sthApita kiyA gayA thA jo AdinAtha jaina mandira bIkAnera ke sammukha svatantra bhavana meM sthita hai ? isame hastalikhita eva mudrita pratyoM kA advitIya mahA saMgraha hai| isI prakAra pUjya pitAjI kI pavitra smRti me 'gaMkandAna nAhaTA kalA bhavana' abhaya jaina granyAlaya ke UparI bhAga meM myApita kiyA gayA hai, jisame prAcIna kalAtmaka viziSTa sAmagrI prayatna pUrvaka magRhIta kI gayI hai / ye dono sasthAyeM kalA, purAtattva, itihAsa eva sAhitya ke govApiyo tayA premiyo ke lie varadAna svarUpa hai| -agaracanda nAhaTA
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAmukha guNa tathA parimANa me vipula hotA huA bhI jaina vidvAno dvArA racita saskRta-sAhitya, avikAza meM, upekSita hai| jahAM janetara adhyetAo ne ise ___ sAmpradAyika athavA pracAravAdI kaha kara isakA avamUlyana karane kI ceSTA kI hai, vahAM jaina vidvAno kA utsAha dArzanika tathA dhArmika sAhitya para hI adhika kendrita rahA hai / lalita sAhitya kI ora unakI vizeSa pravRtti nahI, yadyapi , jaina lekhako ne kAvya, nATaka, campU, mahAkAvya, stotra Adi sabhI vidhAo para ___ mUlyavAn grantho kI racanA karake sAhityika nidhi ko samRddha banAyA hai / isa vaividhya eva vyApakatA ke kAraNa saskRta-sAhitya ke kramabaddha itihAsa ke jJAna, vikAsamAna pravRttiyo ke kramika adhyayana aura tathAkathita supta yugo kI sAhityika gatividhi se paricita hone ke lie jana saskRta-sAhitya kI upayogitA svayasiddha hai| phira bhI adhikatara Alocako ne jana lalita sAhitya ko apane anusandhAna kA viSaya nahIM banAyA, yaha Azcarya kI bAta hai| DA0 nemicandra zAstrI ne saMskRta kAvya ke vikAsa me jaina kaviyo ke yogadAna kA mUlyAkana karane kA bhagIratha prayatna kiyA hai' / kintu pandraha-solaha zatAbdiyo kI virATa kAvyarAzi ke sabhI pakSo ke sAtha eka grantha ke sImita kalevara me nyAya kara pAnA sambhava nahIM hai / isIliye viSaya-vastu kI vizAlatA ke kAraNa yaha grantha mAlocya kAla ke kAvya kA sampUrNa mAnacitra prastuta karane kI bajAya usakI rUpa-rekhA mAtra bana kara raha gayA hai| ajJAta athavA aprakANita jaina sAhitya kA sarvAMgINa vimarza svatantra grantho ke dvArA hI kiyA jA sakatA hai / saubhAgyavaza kucha sudhI vidvAn isa dRSTi se jaina saskRta-sAhitya ke adhyayana me pravRtta hue haiM / jaina saMskRta nATako kA adhyayana magadha vizvavidyAlaya kI pI-eca. DI upAdhi kA pAya vanA hai / terahavIM-caudahavIM zatAbdI ke jaina saskRta-mahAkAvyo para racita DaoN0 zyAmazakara dIkSita ke zodha pravandha kA prathama bhAga prakAzita 1. DA0 nemicandra zAstrI saskRta kAvya ke vikAsa meM jaina kaviyoM kA yogadAna, bhAratIya jJAnapITha, dillI, san 1971
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( vill ) ho cukA hai / pandrahahvI, molahavI tathA satarahavI IsvI zatAbdiyo ke jaina saskRta mahAkAvyo kA sAgopAga vivecana prastuta lekhaka ne apanI godha-kRti me prastuta kiyA hai, jise rAjasthAna vizvavidyAlaya ne pI-eca DI upAdhi se sammAnita kiyA hai / isI prakAra katipaya anya granyo kI bhI racatA huI hai| pandrahavI zatAbdI ke prakhyAta kharataragacchIya AcArya kItirAja upAdhyAya (bAda meM kotiratnasUri nAma se khyAta)kA neminAthamahAkAvya apane kAvyAtmaka guNozelIko prAmAdikatA,kAvya-rUDhiyo ke viniyoga tayA tatkAlIna pravRttiyo ke samAveza Adi ke kAraNa jana-sAhitya kI mahattvapUrNa racanA hai / atIta me yaha kAyya do vAra prakAzita huA hai, kintu aba lagamaga aprApta hai / harSavijaya kI saralArtha prakAzikA TIkA ke sAtha neminAthamahAkAvya vijayadhanacandrari-granthamAlA ke prathama puSpa ke rUpa meM prakAzita huA thaa| harSavijaya kI TIkA kAvya ke citrakAvyAtmaka aza ko samajhane ke lie nissandeha upayogI hai| parantu TIkAkAra samIkSAtmaka buddhi me vacita hai / usane kAvya ke upalabdha pATha ko yathAvat svIkAra kiyA hai tathA bhrAmaka azo kI hAsyAspada vyAnyA kI hai| prastuta grantha me bahudhA vijayadhanacandramUri-granyamAlA meM prakAzita pATha ko hI AdhAra banAyA gayA hai, kintu pATha-zodhana ke uddezya se isakA milAna kAvya kI prAcInatama hastaprati (sambat 1465) se yazovijaya jaina granyamAlA (38) meM prakAzita saskaraNa tathA kavi ke jIvana-kAla, samvat 1502 me likhita mahimAbhakti zAna bhaNDAra, bIkAnera kI prati se kiyA hai.3, jisake phalasvarUpa aneka rocaka 2 oN0 zyAmapAkara dIkSita terahavI-caudahavI zatAbdI ke jaina-saskRta mahAkAvya, malika eNDa kampanI, jayapura, san 1966 sambat 1502 varSe zrIbRhatvarataragacche zrImAlavadeze zrImaNDapadurga zrImAlajJAtau vaidyagotrIya saM0 rUpAmAryA sUyA tatputreNa sa gajapatibhuzrAvakeNa vAdhavapArasasahitena zrInemijinendracarita vA0 lAvaNya- . zIlagaNinidezena haradokharagaNipaThanAya svazreyothaM lekhitam / . lipikAra kI antya TippaNI
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATha prakAza meM Aye haiM / bIkAnera-prati kA pATha nisandeha adhika prAmANika tathA mAnya hai / jina pATho ko lekara harSavijaya ne vyartha khIcatAna kI hai aura kAvyArtha ke prakAzana ke sthAna para usakA sagopana kiyA hai, una sthalo para mahimAmakti jJAna-bhaNDAra kI hastaprati zuddha pATha prastuta karatI hai| kAvya ke prAsagika padyo se vidita hogA ki 'tuSArabhUSAzukabhUSitAga' kI apekSA pAranAkApatAga ko 'tuSAracokSAzukabhUSitAga' (3.8), 'svayUthanAtha riva' ke sthAna para 'svayUthanAgairiva' (3/6), 'svasthAmmasIva' kI bajAya 'svacchAmbhasIva' (4/40), 'nanu vatsalA' kI apekSA 'suta vatsalA' (6/38), 'lalanadolanayohaja' kI tulanA meM 'lalanadolanadohaja' (8/281, 'vinayabhaktimAnada' ke sthAna para 'vinayabhakti vAmana ' (12/24), 'yazAsi vicaranti' kI apekSA 'yazAsi visaranti' (12/45) pATha adhika saThIka, sArthaka tathA prasaga-sammata haiN| tulanAtmaka dRSTi se hamane jisa pATha - ko svIkAra kiyA hai, use kAvya ke kalevara me rakhA hai, pAThAntara kA ullekha, umake srota ke nirdeza-sahita, pAda-TippaNI me kiyA hai| ukta AdhArabhUta sroto me pUrNa sAmya hone para bhI hamane katipaya anya cintya pATho kA sazodhana karane kA sAhasa kiyA hai / sazodhita pATha kitane sArthaka haiM, isakA nirNaya vidvAn pAThaka kreN| kintu ve prasaga meM mUla pATha kI apekSA adhika upayukta tathA arthavAn haiM, isame sandeha nahI / isa prakAra neminAthamahAkAvya kA samIkSita pATha yahA~ prathama bAra prastuta kiyA gayA hai / phalata vartamAna saskaraNa kA pATha pUrvavartI saskaraNo kI apekSA adhika vizvasanIya hai / asaskRtajJa pAThaka bhI kAvya kA rasAsvAdana kara sake, isaliye isakA hindI me avikala anuvAda kiyA hai| anuvAda dussAdhya kArya hai / mUla bhAva ko, usake samUce saundarya ke sAtha, anuvAda me utAranA kaThina hai| saskRta-kAvya kI bhAva-sampadA ko hindI me vyakta karate samaya yaha kaThinAI aura bhI baDha jAtI hai, kyoki dono bhASAmo kI mUla prakRti bhinna hai / hamane mUla ke nikaTa raha kara usake kAvya-saundarya ko lpAntarita karane kA yathAzakya prayatna kiyA hai / phira bhI zleSo tathA virodhAbhAso kI mAtmA anuvAda meM pUrNatayA vimbita ho gayI hai, yaha dAvA karanA sAhasapUrNa
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) hogaa| kintu yadi anuvAda se upAdhyAya kItirAja kI kavitA ko kavitA ko samajhane me tanika bhI sahAyatA minI to hamArA zrama sArthaka hogaa| bhAvo ke vizadIkaraNa ke lie hI yatra-tatra harSavijaya kI TIkA ke uddharaNa die haiM / Arambha me, eka nivandha me kAvya kI garimA ke mUlyAkana tathA saundarya ke prakAzana ke uddezya se isakA samIkSAtmaka vizleSaNa kiyA hai / AzA hai isase kAvya rasiko tathA samIkSako ko toSa hogaa| mujhe jaina sAhitya meM pravRtta karane kA sArA zreya zodhAcArya zrI agara canda nAhaTA ko hai / unhone 'kotiratnasUri aura unakI racanAyeM' nivandha likhakara kAvya ko gauravAnvita kiyA hai / isake prakAzana kI vyavasthA mI unhone hI kI hai| mahimA bhakti jJAnabhaDAra kI pUrvokta prati bhI mujhe nAhaTA jI ke saunjaya se prApta huI thii| ina saba upakAro ke prati kRtajJatA prakaTa karatA huA maiM yaha atha unhIM ko samarpita karatA huuN| pharavarI 1675 satyavrata saMketa-sUcI mahi0= mahimAbhakti jJAnabhaDAra, bIkAnera kI prati saM0 1502 li. vi0 mA0 = vijayavanacadra sUri jaina na thamAlA me prakAzita kAvya kA maTI patrAkArasaskaraNa yazo0 mA0= yazovijaya jaina gra thamAlA meM prakAzita kAvya kA saMskaraNa TIkA= kAvya kI harpavijayakRta TIkA
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya ratna kIrtiratnasUri aura unakI racanAaiM (le0 -- agaracanda nAhaTA ) AcArya kIrtiratnasUri mahAna vidvAna aura tyAgI vairAgI santa puruSa ye / ve paJca- parameSThi me gauravazAlI tRtIya AcAryapada dhAraka zAntamUrti prabhAvazAlI mahApuruSa aura kharataragaccha rUpI gaganAGgaNa ke jvAjvalyamAna nakSatra the / Apa zipya varga ko adhyayana karAne meM siddha hasta upAdhyAya, gaccha bheda vitaNDA se dUra aura gacchanAyaka ko gaccha, ghurA, dhAraNa meM eka kuzala sahayogI the / ApakA prastuta neminAtha mahAkAvya sRjana sauSThava aura prAsAda yukta eka saphala preraNAspada manya hai jisake sAtha ApakA paricaya yahA~ denA Avazyaka hai / vaza paricaya -- osavAla jJAti me kocara sAha baDe nAmAkita puruSa hue haiM / ve sakhavAlI nagarI ke adhivAsI the ata Apake vazaja sakhavAla, saMkhavAlecA yA saMkhalecA gotra nAma seprasiddha hue / kocara sAha ne vahA~ RSabhadeva bhagavAna kA mandira banavAyA, aneka tIrthoM ke sagha nikAle the jinakA varNana kocara vyavahArI rAsa' tathA anyatra bhI kaI vaMzAvaliyo Adi me milatA haiM / kocara zAha kI laghu bhAryA ke putra sA0 rolA aura mUlA the / unake putra sA0 Apamalla aura depamalla hue| depamala kI bhAryA kA nAma devaladevI thA / unake aura 1 lAkhA2mAdA 3 kelhA aura4delhA cAra putra the / yaha vaza vaDA samRddhizAlI thA / inhe sAta pIDhI taka lakSmI sthira rahane kA varadAna thA / caturtha putra delhA hI hamAre caritranAyaka the / inakA janma saMvat 1446 caitra sudi 8 zukravAra ke dina vIramapura- mahevA me huA / Apa baDe rUpavAna aura vicakSaNa buddhi vAle the ata alpakAla hI acchA vidyAdhyayana kara liyA thA / mAtApitA ne inakI sagAI 13 varSa kI avasthA meM hI rAjadraha meM kI thI / vivAha ke lie barAta sajAkara Aye aura gA~va ke bAhara Thahare / madhyAnha me jaba sabhI
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 12 ) khela-krIDA kara rahe the to eka rAjapUta ThAkura ne kahA jo isa khejaDI ko varachI sahita DhakAvegA use maiM apanI putrI duuNgaa| delhakumAra ke sAtha apanA prANapriya khavAsa rAjapUta naukara thA jise saketa diyA to usane isa kArya kA vIDA utthaayaa| usane rApta kI cunautI svIkAra kara kArya kara dikhAyA para varachI se Ahata hokara vaha tatkAla mara gyaa| delhakumAra isa kaNa mRtyu ko dekhakara eka dama virakta ho gyaa| usa samaya vahAM kSemakIti upAdhyAya zrI jinavarddha nasUrijI ke sAtha sthita the, unake upadeza se vairAgya-raga sayamamArga kI aura bhI dRDha ho gayA aura samasta kuTumbI jano ko samajhA bujhA kara mahotsava pUrvaka sa0 1463 mitI ApADha badi 11ke dina zrI jinavaddha nasUrijI ke kara-kamalo se dIkSA lii| guru-mahArAja baDe prabhAvaka aura vidvAna AcArya the / Apa unake pAsa jainAgama eva vyAkaraNa, kAvya, chanda, nyAya Adi sabhI viSayo kA adhyayana karake vidvAna-gItAtha vne| ApakA dIkSA nAma kItirAja rakhA gayA thaa| sa0 1470 me pATaNa nagara me zrI jinavarddha nasUrijI ne Apako vAcaka pada se alakRta kiyaa| Apane gujarAta, rAjasthAna uttara pradeza aura pUrva ke samasta tIrtho kA yAtrA kii| rAjasthAna me to aApakA vicaraNa savizepa huaa| __ Apa kitane hI varSoM taka zrIjinavarddhanasUnijI kI AjJA me unake sAtha vicare / bAda meM kahA jAtA hai ki jaisalamera me prabhu mUrti ke pAsa se adhiSThAyaka pratimA ko haTAkara bAhara virAjamAna karane se devI prakopa huA aura zrIjinavarddha nasUri ke prati logo kI zraddhA me bheda ho gyaa| isa matabheda me navIna AcArya sthApana karanA anivArya ho gayA aura zrIjinamadrasUri jI ko AcArya pada dekara zrIjinarAja sUri ke pada para virAjamAna kiyA gyaa| zrIjinavarddhanasUrijI kI gAkhA pippalaka-zAgvA kahalAne lgii| isa gacchabheda me zrI kItiratnasUrijI kisa pakSa me rahe, yaha eka samasyA upasthita ho gii| anta meM jima pakSa kA bhAvI udaya dikhAI de, udhara hI rahanA nizcaya kiyA gayA, aura Apane apane dhyAna vala se zrI ninabhadrasUrijI kA udaya jJAta kara unake AmantraNa me unhIkI AjA me rahanA svIkAra kiyA, kyoki
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 13 / devatA ne Apako zrIjinavarddhana rijI kI Ayu 11 varpa hI zeSa hone kA saketa kara diyA thaa| Apa cAra cAturmAsa mahevA me karane ke pazcAt zrI jina bhadramUri ke pAsa gae aura sa0 1480 me vaizAkha sudi 10 ke dina sUrijI ne kItirAja gaNi ko upAdhyAya pada se vibhUpita kiyaa| ___ upAdhyAya padAsIna hokara Apane baDI bhArI zAsana sevA kii| neminAtha mahAkAvya bhI isI arase meM nirmANa kiyA thA aura bhI kaI racanAe kI hogI, jiname katipaya stavana Adi kRtiyAM upalabdha haiN| unake varada hasta se aneka saGghapati vane, saGgha nikAle / aneka bhavya jIvo ko dharma kA pratibodha diyA aura naye zrAvaka bnaaye| unake bhrAtA zAha lakkhA aura velhA ne mahevA se jaisalamera Akara gacchanAyaka zrIjinabhadra mUri jI ko, Amantrita kara baDe bhArI mahotsava karane me pracura dravya vyaya kiyA / sUrijI ke kara-kamalo se kItirAjopAdhyAya ko AcArya-padArUDha karavAyA / inakA zrI kItiratnasUri nAma rakhA gyaa| ina bhrAtAo ne sa0 1514 me zakhezvara,giranAra, goDI pArzvanAtha, bAbU aura zatruJjayAdi tIrtho kI yAtrA AcAryazrI ke sAtha kI eva sAre sagha me sarvatra lAhaNa kI eva AcAryazrI kA cAturmAsa baDe ThATha se karAyA / zrI kItiratnasUri jI ke 51 ziSya the / zrIlAvaNyazIlopAdhyAya (meThiyA gotrIya) eva harSavizAla, vA0 zAtiratnagaNi, vA0 kSAnti ratna gagi vA0 dharmavIragaNi Adi mukhya ziSya the| zrI kSAntiratna gaNi Age calakara Apake paTTavara zrI guNaratnasUri hue / AcArya pravara zrI jinamadra sUri ke svargavAmI hone ke anantara zrI kItiratnasUrijI ne unake paTTa para zrI jinacandrasUri jI ko mUrimantra dekara gacchanAyaka padArUDha kiyaa| sa0 1525 meM Apane jJAna-bala se apanA Ayu-zeSa 25 dina pUrva hI - jAna liyA aura 15 dina ke upavAsa kI salekhanA karake solahaveM dina saddha ke samakSa anazana ArAdhanA pUrvaka samasta maca va sAdhu-sAdhviyo se kSamatakSAmaNA karate hue minI vaizAkha vadi 5 ke dina svargavAsI hue| jisa vIramapura me ApakA janma huA thA, usI nagarI me ApakA svargavAsa bhI huaa|
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 14 } mitI vaizAkha vadi 6 ke dina Apake stUpa aura caraNo kI pratiSTA zrI jinabhadra sUri jI ke paTTadhara zrI jinacandrasUrijI ne karavAI | jina dina AcArya zrI kItiratnasUrijI kA svargavAsa huA thA usa dina apane Apa unake puNya prabhAva se jinAlaya me dIpaka pradIpta ho gae / kharatara gaccha me suprasiddha mahAn prabhAvaka dAdA gurudevo kI bhAti ApakA bhI camatkArika prabhAva vistAra huA aura sthAna sthAna para stUpa- caraNa eva pratimAo kI pratiSThA huI / vIramapura nAkoDA pArzvanAtha jinAlaya me ApakI pratimA virAjamAna hai jisakA citra isI pustaka me prakAzita hai aura usakA abhilekha bhI salagna hai / Apake stUpa ko vistRta prazarita bhI prApta huI haiM jo isa prakAra hai "|| zrI vaddhamAna devasya zAsanAjayatAcciraM / kiM kalpadru ra kiM vA karNa adyApi yatra dRzyante vahu sarvA nrottmaa| / 1 // vyadhAyi vidhinA ki vAdadhIvi zuciH bhUmaNDale vA carat dAna dadAna ghana narezvara puna raso vitarkayanti kavayo yaM dRSTeti zrI vIdAdhipa bhUpati sajayati zrI bhojarAjAgaja // 1 // pratApa tapanAkrAntA zrI vIdA pRthivI pate / dhUkA ivArAya sarve sevante giri kandarA ||2 // tathA hi zrI Ukeza vaze zrIgakhavAla zAkhAyA sA / kocara santAne sA0 ratanA bhAryA mohaNa devI putro0 sA0 Apamalla sA0 depAbhidhAno dhanino vabhUvatu khA0 mApamalla putrA sA0 pethA, sA0 bhImA, sA0 jeThAkhyA abhavan sA0 dapA mAryA devaladevI putrA sA0 lakkhA, sA0 bhAdA, sA0 kelhA, sA0 delhAmiyA dhanavanta teSu ca sA0 delhAka zrImatkharatara gacche zrI jinavarddhanamUri kare sa0 | 1463 ApADhAdya 11 dine dIkSA lAtvA, sa0 1470 varSe zrI kItirAja gaNi vAcanAcArya bhUtvA savat 1480 varSe vaizAkha sudi 10 dine zrI jinabhadrasUri kare upAdhyAya pada prApya, sa0 1467 mAgha sita dazamyAM zrI jaimalamero
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 15 ) zrIjinabhadrasUri haste sva bhrAtR sA | lakkhA, sA / kelhA kAritAti vistArotsave zrI bhAvaprabhasUri paTTe zrIkItiratnAcAryA babhUvatuH te cottara dezAdiSu pratibodhitAnaka navIna zrAvaka saghA gItArthA kRta zrI lAvaNyazIlopAdhyAya, paa| zAntiratna gaNi, vaa| kSAntiratna gaNi, vaa| dharmadhIra gaNi aneka ziSya vargA tata AtmAyuranta vijJAya paJcadazopavAsa prathama salekhana kRtvA poDazopavAsi sadA sAhasikatayAhadAdIn sAkSI-kRtya, caturvidha, saMgha samakSa svamukhenAnazana gRhItvA, pAlayitvA daza dinAn eva pacaviMzati dinAt zubha dhyAna toti bAhya sa0 1525 vaizAkha badi 5 pacamyAM zrI vIramapure svarga prasUtA / tasmin dine tatpuNyAnubhAvata zrI jinavihAre svaya prAdAvya dIpA spaSTa babhUvaturiti tatazca / tasmin zrI rAThoDa vaza cUDAmaNi zrI vIdA nAma narezvara svaya sthApita zrI vIramapure nyAya rAjya pratipAlayati sati tadAdezAt saa| kelhA mAryA kelhaNadevI putra sA / dhannA, sa0 manA, sa0 mAlA, sa0 gorA / saa| DU gara, sA / zeSarAja, suzrAvaka, saa| bhAdA putra sA mojA, sA0 lakkhA, sA0 gaNadatta, tatputra sA0 mADaNa sA / jagA pramukha parivAra sazrI ke sa0 / 1514 vahu sagha milana zrI zatruJjaya zrI giranAra tIrthAtivistAratIrthayAtrAkaraNaprAptamadhapatipadatilaka zrI giranAra devya zrI vIramapure zrI zAntinAtha mahAprasAda vidhApana saphalIkriyamANa lakSmI ke savat 1525 kA vaizAkha badi5 dine zrI kItiratnAcAryANA stUpa sthApita kAritazca pAdukA sahitamta sva pratiSThitasya zrI kharatara gacche zrIjinabhadrasUri paTTa zrI jinacandrasUribhi zubha mavatu zipya kalyANacandra sevita prazasti lekhana harpavizAlo prazasti ciranadatu zrIrastu / / [patra 1 zrI kIrti ratnamUri jI kI pratimA tIrthanAyaka zrI nAkoDA pArzvanAtha jinAlaya ke garbhagRha ke Age Ale me virAjamAna haiM jisa para yaha lekha hai "zrI kItiratnasUri gurubhyo nama' sa vat 1536 varSe sA0 jeThA putrI rohiNI praNamati nAkoDA tIrtha ke kharatara gacchIya sA0 mAlA ke vanavAe hue zAntinAtha jinAlaya me sthita caraNa pAdukA para nimnokta lekha haiM
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 16 ) saMvat 1525 varSe vaizAkha vadi 5 dine vIramapure zrI kharatara ganche zrI kItiratnasUrIzvarANA svarga / tatpAduke zrI zakhavAlecA gotre mA0 kAjala putra sA0tilokasiMha khetasiMha jinadAsa gauDIdAsa-kuzalAra yena marApita / zAke 1433 pravata mAne (?) sa0 1631 varSe magasara mudi 2 dine pratiSTita / kharatara gaccha dAdAvADI me sa0 2000 meM zrI jayamAgaramUrijI ke sAnidhya meM zrI jinadattasUri, maNidhArI zrI jinacandrasUri aura zrI kIti ratna sUrijI kI pAdukAe~ yativarya nemicandra jI ne sthApita kii| ita pUrva yahA~ para zrI jina datta sUri jI aura zrI jinakuzalamUrijI ko pAdukAeM sthApita thii| upAtryAya lalitakIttikRta guru stuti me vidita hotA hai ki ApakI caraNapAdukAeM va stUpa AbU, jodhapura, rAjanagara Adi sthalo me bhI sthApita the / yata 'pagalA aravuda gira bhalA, yodhapurai jayakAra rAjanagara rAja sadA, dhu ma sakala sukhakAra / / 8 / ' abhayavilAsa kRta kItiratna sUri gIta me gaDAlaya-nAla me ma0 1876 mitI vaizAkha badi 10 ke dina Apake prAsAda nirmANa hone kA isa prakAra ullekha hai kItiratanamUri gururAya, mahira karo jyu sapati thAya / aThAra se guNyAsIye vAsa, vadi vaizAkha dazamI paragAsa |13|| racyo prAsAda gaDAlaya mAhi, doya thAna sohe donu vaah| suguru caraNa thApyA ghaNe prema, sujasa upayo kAti ratana ema // 14 // vIkAnera jaina lekha sa graha lekhADDa, 2266 me isake mahatvapUrNa amilekha kI nakala isa prakAra prakAzita hai| ||s0 / 1463 madhye zastravAla gotrIya Delha kasya dIpAsyena piyA sambandha kRta tata vivAhArtha dUlaho gata , tatra rADadraha nagara pArzvasthAyAsthalyA
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ L ( 17 ) 1 yAvadanazana prapAtya eko nija sevaka kenacid kAraNena mRto dRSTa, tat svarUpa dRSTvA tasya citte vairAgya samutpannA sarvamamArasvarUpamanitya jJAtvA ma / zrIjinavarddha nasUri pArzve cAritra lalau, kItirAja nAma pradata, tata zAstra vizArado jAta mahattapa kRtvA bhavya jIvAn prati bodhayAmAsa tata ma / zrI jina bhadra sUraya sta padastha yogya jJAtvA duga sa / 1467 mi / mA / su0 10 ti / sUri padavI ca datvA zrI kIrtiratnasUri nAmAnA cakra stebhya zAkhepA nirgatA tato mahevA gare / saM 1525 mi / vaM / va 5 ti / 25 dina svarge gata / teSA pAduke sa / 1876 mi / A / va 10 ja / yu / bha0 zrI jinaha sUribhi pratiSThita tadanvaye maho- zrI mANikyamUtti gaNistacchiSya pa0 bhAvaharSagaNi tacchapya u / zrI amaravimala gaNista / u / zrI amRtasundara gaNista / vA mahimahema sta / pa0kAntiratna gaNinA kArite ca / kharatara gaccha me ApakI ziSya paramparA kIrtiratnasUri zAkhA nAma se prasiddha huI, jimame sAdhu eva yati paramparA me pacAso vidvAna hue haiM, jinhone aneka grantho kI racanA kI, pratiSThAe karAI | vIsavI zatAbdI ke suprasiddha vidvAn jainAcArya zrI jinakRpAcandrasUrijI bhI Apa hI kI paramparA me hue jinhone kaI granya eva stavanAdi race / unake pacAso ziSyaziSyAo ne zAsana kI baDI sevAe~ kI / zrI jayasAgaramUri, u. sukhasAgara jI muni kAntisAgarajI nAmAGkita vidvAna the / aba ApakI paramparA me kevala vayovRddha muni maGgalasAgara jI eva kucha sAdhviyAM vidyamAna hai / zrI kIrtiratna nUri zakhavAla the, inake kuTumba vAle baDe dhanADhya aura nAmaka vyakti hue haiM jinhone nAkoDA, jesalamera, zaGkhavAlI, jodhapura aura bIkAnera Adi sthAno meM vizAla jinAlayo kA nirmANa karAyA / sagha nikAle, dAnazAlAe~ kholI / kitane hI svarNAkSarI kalpasUtra Adi zAstra likhavAe jinakI prazastiyo tathA anyAnya sAdhano meM vistRta itihAsa chipA paDA hai jina para prakAza DAlane ke lie zodha Avazyaka hai / racanAe~ - AcArya kIrtiratnasUrijI bahuta acche vidvAn the, inakI sabase pahalI racanA jaisalamera ke pArzvanAtha mandira kI prazasti hai, jo 27 zloko me racI
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 18 ) gayI hai| usame ane ko mahatvapUrNa aitihAsika tathya pAye jAte hai| 'lakSmaNa vihAra' nAmaka isa jinAlaya kA nirmANa kIrtiralasUrijI ke dIkSA guru zrI jinavadhanasUrijI ke upadeza se sa0 1473 me huA thaa| yaha prazasti cintAmaNi pArzvanAtha mandira, jo jaisalamera kA prAcIna aura pradhAna mandira hai, isa ke dakSiNa dvAra ke bAMdI tarapha dIvAra para kAle patyara para khudI huI haiN| 22 paktiyoM meM yaha mattAIsa zloko vAlI prazasti bar3I sundara va mahatva kI hai| prazasti ke zilA ne ba kI lambAI do phuTa sADhe chai iJca aura cauDAI eka phuTa sAr3he tIna iJca hai / isake akSara baDe sundara aura AdhA iJca se bhI kucha baDe khude hue hai| yaha prazAnta aura umakA blaoNka svargIya pUrNacanda jI nAhara ke jaina-lekha-sagraha ke tIsare khaNDa ke prArambha me hI chapA huA hai| isa prazasti kA sazodhana usa samaya ke prasiddha vidvAna vA0 jayasAgara gaNi ne kiyA thA, aura dhannA nAmaka sUtradhAra ne ise utkIrNa kiyA thaa| prazasti kA antima zloka isa prakAra hai "prazasti vihitA ceyaM kIti rAjena saadhunaa| dhannAkena samutkorNA, sUtradhAreNa sA mudA // 27 // sAdhu kItirAja, jo kItiratnamUri jI kA dIkSA nAma thA, vahI nAma isa prazasti me ullikhita hai / sa0 1470 meM inakI vidvatA se prabhAvita hokara - AcArya zrI jinavardhanasUri jI ne inhe vAcaka pada se vibhUpita kara diyA thA para sa0 1473 kI pragamti me vAcaka pada nahI likhA hai| taba se lekara Ae 55 varSa taka sAhitya racanA karate rhe| para ApakI anya sava racanAo meM racanA samaya kA ullekha nahIM hai, isalie unakA kamika racanAkAla nahI batalAya jA sakatA, racanAkAla ke ullekha vAlI dUsarI racanA ajitanAtha japamAla citra stotra ma0 1486 me racita 37 zloko kA kAvya hai| isakI ursa samvat kI likhI huyI eka patra kI sundara prati hamAre sagraha me hai / usakI nakala yahAM prakAzita kI jA rahI hai / yaha eka citra-kAvya hai / acchA hotA ise nika kAvya (japamAnA) ke rUpa meM prakAzita kiyA jaataa| isa stotra kI racanA se
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 16 ) cha varSa pahale suprasiddha AcArya jinamadrasUrijI ne Apako upAdhyAya pada se alakRta kara diyA thA para Apane isa stotra ke 36 veM padya meM 'kIrtirAja sAdhu' hI nAma diyA hai / 'upAdhyAya' pada kA ullekha nahI kiyA, yaha ApakI nirabhimAnatA va nispRhatA sUcaka hai / isake antima padya meM 'indranagarI' ke ajita jina kalyANa kareM, aisA ullekha hai, yaha 'indranagarI' kaunasI thI ? pramANAbhAtra se nizcita rUpa se nahI kahA jA sakatA / ma0 1460 me Apa yoganIpura-dillI me the taba Apane yajurveda kI prati prApta kI thI, vaha 156 patro kI prati abhI svargIya AgamaprabhAkara muni zrI puNyavijayajI ke saMgraha me hai / antima prazasti isa prakAra haiM - samvat 1490 varSe zrI yogini pure zrI kIrti rAjopAdhyAyaM // ju (ya) jurveda pustaka prApta isa prati me Apa kevala jaina zAstro ke hI vidvAna nahIM the, para vedo ke bhI adhyayatA the, siddha hotA hai / yujurveda kI yaha 541 varSa pahale kI likhI huyI prati avazya hI mahatvapUrNa | Apake aura Apake ziSyo ke likhavAI huyI aneko hastalikhita pratiyA~ hamAre dekhane me AyI haiM, jinase Apa kevala sAhityakAra hI nahI, para sAhitya ke sagraha evam marakSaNa me bhI ApakA vahuta hI mahatvapUrNa yoga rahA siddha hotA hai / prAkRta saskRta aura tatkAlIna prAcIna rAjasthAnI lokabhASA me ApakI kaI racanAe~ prApta hai, jinameM se neminAtha mahAkAvya sa0 1475 kI racanA hai aura rohiNI stavan samvat 1467 kI / ajita stuti ko chor3akara anya racanAo me racanA kAla nahI diyA gayA / apane sAhityika zodha ke prArambha kAla me hI hame Apa hI ke zi0 zivaku jara kI eka mahatvapUrNa svAdhyAya magraha pustikA prApta huyI thI, jisame Apake racita nimnokta racanAaiM likhI huyI haiM yaha prati sa0 1493 kI likhI huyI hai, ata ye sabhI racana aiM isase pahale kI hI racita middha hotI hai / } 1 8 F 1
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1) mahAvIra vivAhalo gAthA 32 Adi-middhi ramaNI0 / (2) ajitanAtha japamAla citra stotra zloka 37 sa0 1486, indrapurI ( pariziSTa me prakAzita ) / (3) jaisalamera 24 jina stavana gAthA 25 Adi-jala kevala / (4) pu jora vInati gAthA 16 (mahA harama0) / (5) neminAtha vInati gAthA 20 (tihuaNa jaNa0) / (6) talavADA zAnti stavana gAthA 15 zrI marUdeza majhAri0) / (7 rohiNi stavana gAthA 4 (jaya rohiNI vallaha) sa0 1467 / (8) neminAtha jJAnapacamI sta0 gAyA 11 (vadAminemi nAha0) (anya prati me gA0 13 pariziSTa meM pra0 / (10) zAntinAtha stuti gAthA 4 (varasolA malAgundauDA khajUra) ima 11 giranAra paityapariyAhI 12 pArzva etadata prayazti para mAdhusundara racita TIkA bhI hamavijayajI jJAna bhaNDAra meM prApta hai| inake atirikta hamAre magraha me "anyArthA stuti evam" 14 'catAri aTTha daNa' gAthA ke cha arthoM vAlI sAta gAthAeM bhI likhI huyI milI haiM / inakI dIrghAyu ko dekhate hue aura bhI bahuta sI racanAe~ milanI caahie| Apake likhavAI huyI svarNAkSarI kalpasUtra kI eka mahatvapUrNa prati ke prazasti patra hamAre satraha me hai| isItaraha eka sacitra kalpasUtra kI 26 zlopho kI pragasti bhI hamAre maha me hai, ina saba me Apake vazajo kA kAphI vivaraNa pAyA jAtA hai| arthAt Arake vaza vAle vahuta dhanADhya vyApArI rahe hai, jinhone jainamandira, mUrtiyAM, pAdukAeM, granthalekhana Adi dhArmika, kAryoM me pracura dravya vyaya kiyA thaa| aneka dezo aura grAma nagaro meM Apane vihAra karake dharma pracAra aura sAhitya sAdhanA kI thii| zatRJjaya giranAra Adi aneka tIrthoM kI sagha sahita yAtrA kI thii| vIramapura, jaimalamera, pu jIra, talavADA, dillI Adi aneka nyAno me bApane caumAse kiye the, jinakA ullekha ApakI kRtiyo me aura samakAlIna anya racanAoM meM prApta haiM / ma pa me Apa pandrahavI zatI ke uttarArdha
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 21 ) aura solahavI ke prArambha ke eka mahAna prabhAvazAlI dharmAcArya aura viziSTa sAhityakAra the| Apake paTTa para zrI kSAntiratna gaNi ko gacchanAyaka zrI jinacandra sUri jI ne vIramapura me sa . 1535 mitI ApADha badi 1 ke. dina sthApita kara zrIguNaratnasa ri nAma se prasiddha kiyA jisakA varNana guNaratnasUri vIvAhalA me isa prakAra pAyA jAtA hai kramikami vIramapura bare AviyA,mAviyA moru jima nAcatAe / / 30 / / makala zrI saghisyu jinacandrasUri, vayasi ekAnti vimAsiMu e| AcArija padi kSAtiratna gaNi, thApisiu eha prakAziMu e / 31 / tayaNu teDAvijyo sIsa mahUrata, suvau lagana gaNAviu e panara pai trIsA sADha badi navamI maGgalavAra jaNAviyau e / / 3 / / vastu chanda-tattha vIrama, tattha vIramapura majAri / / sayala sagha ANadiu ucharagi tiha karai ucchava saghAhiva kelhA taNaya dhanarAja manarAja vadhava dIvANe dIpaka malau maNimattha "mAla 'mayaka ucchava kAja umAhiyau marumaNDali akalaka | // 33 // guNa ratna sUri kI eka racanA 'vicAra alAvA', kI nau patro kI prati sa0 1616 kI likhI huI, jaisalamera ke vaDe upAzraya me hamane dekhI thii| A kItiratnasUrijI ke anya ziSya kalyANacandra racita kIrtirAja sUri vivAhalau nAmaka 54 padyo kA eka aitihAsika kAvya hame prApta humA hai, use bhI yahAM prakAzita kiyA jA rahA hai / samvat -1525 me kItiratnasUrijI kA svargavAsa huA, usake kucha samaya bAda hI yaha kAvya racA gayA ata sUri jI sambandhI yaha eka prAmANika racanA hai| kalyANa canda racita kItiratnamUri caupaI hamAre aitihAsika jaina kAvya sagraha' me prakAzita ho cukI hai| inakI eka mahatvapUrNa racanA 'mAna-manohara' kI sambat 1512 kI likhI huyI prati pATaDI bhaNDAra meM hone kA ullekha 'jina ratna kopa' ke pRSTa 308 me prakAzita hai|
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 22 ) gata 500 varSoM me kIrtiratnasUrijI kI ziSya paramparA me saikaDo kavi aura vidvAna ho cuke haiM, una sabakA paricaya denA eka svatantra grantha kA viSaya hai, 45 varSa pUrva zrI jina kRpAcandramUri jJAnabhaNDAra bIkAnera me hamane eka vaDA guTakA dekhA thA, jisame kIrtiratnasUrijI kI paramparA kA vistRta vivaraNa thA / kItiratnasUri aura aura unakI paramparA ke sambandha me hamane bahutasI sAmagrI ikaTThI kI thI, para use vyavasthita rUpa dene aura prakAzita karane kA suyoga abhI taka nahI milaa| aise mahAn vidvAn jainAcArya ke neminAtha mahAkAvya ko sAnuvAda prakAzita karate hue hama dhanyatA kA anubhava kara rahe haiM / pariziSTa (1) kItiratnasUrijI kI racanAe~zrojinakIttiratnasUri praNItam (1) ajitanAtha - japamAlA - citra-stotram jinendramAnandamaya jirtana pakSa pravIra duritApahAram / nudAmi deva prakaTAnubhAva, navya pavitra guNapInapAtram // 1 // niSkAbhabhAsa zivasannivAsa, gajadhvaja tvA mijitAGga nRtvA / nizreyasaM raktiruSA nivAra, jana. sadA namya vabhAja ko na ||2|| sadA viDaujAzcaraNau satejA, yasyAnarAte zubhakAyakAnte / nanAma dUra bahumAnasAraM stutyaH sabhRtyasya mamAstu nityam ||3|| samyakprasAdAd, bhavata.sabhandAd-strilokarAja sucaritriNauja / gatA anantA mati saGgati tA, vidhehi zambho mama savidambho // 4 // vinoti ya kazcana te vizoka, lasacchriya kAnta vizAla rokAm / yayau para zarmamaya yatIza pada sayukti kSatapApakti ||5|| bhadanta deva kSaNu lobhabhAva, takSeza kopa mama kRnta pApam / rakSA prabho me kuru dhIra kAmezvarAdhipAra naya vizvatAra ||6|| 1 3
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 23 ) satvAMzca rAgAdyarita sarogAn, yattrAyase'tyarthamamAya nityam / prabho kRpAmAtanuSe prabhemAM, dayA mayA vaibhava mandarA vai / / 7 / / tapaH prabhA nunna nizAta bhAnu, yamAbhAvyamavipralambhA. / surA jagU rAvakalA su dhIrA., supazyatArAdhyamimu suvorA. |8|| vibho hyazoka gupila vizoka, samullasanta tava sasadonta / dadarza yo yAdanighe dayAyA dhanya. sa dharmasthirabodha zarma // 6 // pradhAnadeva prakaTaprabhAva, daminnitAnta makarandakAntam / parpadyapAra kusumopahAra , kiratyalola tava nAkijAlam // 10 // divyA gira tatvamayI divInaH, prapIya nAmA'jita dIprakAmAn / dadarza te lokacayo dayAlo, kalyANakAnte vikalaGkanIte // 11 // smaranti sattvA jina vismayAtvA, dhanyA avanyA dhra va vodhamAnyAH / nirastamAra jaDatA nivAra, tamo pahAra ziva sAtakAram // 12 // sanna dviSajjAta nRNA samAjA, yatAya kete paripAya yante / navya vaca paGkavitAna tApa, rakSo natAnmadayatIra vAnam / / 13 / / madavAra rajobhAro - rUsamIrarayopamam / vinaumyara rasAttvAM re jinezvara ramAkaram // 14 // vinA tvayA nAya na kovidAnA, zamaipiNAmagatama. zazAma / vilInamambhodatati vinA bho., parA na cedaM tapa tApavRndam // 1 // zanArka somastuta vaMzanAma, vandya prazAnta svaguNAvadAta / jagatpradhAna pravirAjamAna, machidya vA jinahamasadyaH // 16 // svasevaka karmadani svameka, rakSAmumA candramanArata ca / yaza. prakAzastava nAyakega, pravartatA dakSa kuru prasAdam // 17 // marutsamUhA ghutakAmamohA, nage samoda tava sannasAdam / kalyANakAra snapana kapUra, zazvad vyadhustad guNa kozazastam / / 18 / / parAstamAra bhavatApahAra, madadru mema matakAmakumbham / vandya bhavantaM hRdaya vasanta, prANauti zambho sukRtIprabho bhoH // 19 //
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 24 ) sudhyAyatA nAma tavAsurenA mara smRta marditavAma kAma | trasyantyaghAjAlamamitrapuJjA, payastRSo vA'pivatA parA vA ||20|| ramyau kramau carcati tArako ca, yaste'mya bhIti kSayamAyatIti / yazoramAtIrthakare yametI zvaraprathA ekSukavizvasArA ||21|| vilokito lokaguro vizAlo 'karmAbhavAnyAdyapazokamAya / tigmAdhipUra sma tadaiti dUra, bhaktAdita sAditalobhadAsAt ||22|| tamoriDimbA praNipAtato vA, nazyanti nUna bhavato nayena / sarpA yathA- rogaraja samIro - rutArkSyato hanta guNoruha ||23|| prasIda me sAdaya dIpabhAmA - dandhitA satamama darAsa / gato hyasAta vijayAga jAta, hantA'munA tannaTitohamantaH ||24|| bhadrAmbuja vyakti khagAbhabhavya - vrajA sabhAjAstava tIvratejA / sadAbhirAma stavanaM sakAma, taranti ta tatkRlavanta etat // 25 // sabhAvanI nAtha vibhAsamAnA, taveza yA nandathu mAtatAna / hanta prazAntAgisamUha kAnta, tA sastuve kartitabhItazaGka ||23|| bhadanta hai vandya vidambha deva takSAdhipuJja vijayAtanUja / nayAvadAtA pratibhA navA tA, hitA nitAnta mama dehi tAta ||27|4/ tava prabho mAnava eta dhAmA rasAtsmRranmagalasAranAm / dakSobhave deva payodanAde devAjito vandya batogravAde ||28|| jina para tuva natra nisaga tvA niraJjana / saMjAyate nara stutya sadA trijagatA vibho ||26|| vikala kA yaza. pakti bhavata paramezvara ! saMgAyantya pramAda vai tanu prabhAsurA surA ||30|| vikasanta dayAdharmaM pravandanta para kila / ditapramAda lokate mma tvA dhanyA nirantaram ||31|| sajAyate na paramaM vinA zama vibho padam / rAmavanta janaM - - - * sadya svaka racaya zaprada ||32|| ! L
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 25 ) mahAnandakara zastaparama bhavataH prbho| sunAma mantrajApaM vA racayanti yatIzvaraH // 33 // vilokayanti rabhasAt tavAnana saroruham / prasAda saMgata hanta bhavyatajA. samantataH // 34 // sanAtana hatAtaGka bhavanta janatA hitam / jitamAra mada deva vande damaramAtatam / / 3 / / zrI kotirAjAbhigha sAdhunA'dhunA sahabdhayA bho jpmaalyaa'nyaa| gajADUdeva japatAhatA janA, vazIbhavedva zivakAminI yathA // 36 / / varSe rasASTAmbudhisomarUpe ( 1486 ) citrAkSamAlA stavana praNataH / aindrayA nagaryAmajito jinendraH, karotu kalyANa paramparA va // 36 / / * iti zrI ajitanAtha japamAlA citrastotram / sava0 1486 varSe (abhaya jaina grathAlaya bIkAnera saM0 6627 patra 1.) vi0 vi0 jainastotra sadoha prathama bhAga meM prakAzita sUcI ke anusAra sainastotra sammucaya me kItti ratnasUri racitra giranAra caitya paripATI stavana aura karaheTaka pArva jina stavana prakAzita ho cuke hai|
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ kotirAjopAdhyAya kRta (2) zrI jJAnapaMcamI gabhita neminAtha stavana vadAmi neminAha, pacama gai kumari vihiya vIvAha / bhajiya mayaNucchAhaM, aGgIkaya sIla sannAha / / 1 / / bhAsa / / asthiya kAyA paca kahiya jiNa paca pmaayaa| paca nANa paceva dANa paNavIsa kasAyA / / paca viSaya paceva jAi, indrI paceva / sumati paca AyAra paca taha vaya paceva // 2 // paca bheda sajjhAya paca cAritta pruuviy| igyArisi pacami pamukkha tava jeNa payAsiya / / paca rUva micchitta timira ninnAsaNa diNayara / nayaNa salUNau deva nemi so thuNiyai suhayara // 3 // // vstu|| paca vannahi paca vannahi surahi kusumehi / maNi mANika muttiyahi paJca paJca vatthUNi uttama / bhAvai paJcahi putthiyahi paJca varisa kAUNa paJcami // je ArAhai paJca viha nANa ThANa loyANa / / nemijiNesara bhUvaNa guru dyau vara kevalanANa ||4|| jiNa mUla umUliya paJca vANa, paJcama gai pAmiya jeNi ThANa / sAvaNa siya paJcami jamma jAsu, hU bhAvai vadu caraNa tAsu // 5 // jiNa cavadaha puvva igyAra aGga, upadesai dasiya mukkha magga / paramiTTha paJca majhaya pahANa, ta namaha nemi jiNa hoi nANa // 6 //
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 27 ) jo kesava paJcahi paDavehi, paJcagaDa paNamiya jAdavehiM / siya paJcama nANa ArAhagANa, so harau duriya jiNa sevagAMNa // 7 // // vastu // paDhama nAhi paDhama nANahi bheya aDavIsa | caudabheya suyassa taha avahi nANa chanbheya nimmala / maNapajjava tANa puNa dunni bheya iga bheya kevala / 'eva paJca payAra miha jeNa parUtriya nANa / so nadau siri nemi jiNa maGgalamaya abhihANa // 8 // // bhAsa // paJcAsava takkara haraNa, diNayara jima dIpati 1 paidiu siri nemi jiNa, hiyaya kamala vihasata // 6 // tuTTaI paJca payAra maha, antarAya andhiyAra / paJcANuttara bhAva savi, paryAr3iya hui jagasAra ||10| bhavapuri vasatA sAmi hUya, rAga dosa miliehi / rayaNadivasa satAviyau e pazcidiya cAhi ||11|| siddhi nayari diu vAsa hiva, kari pasAu jiNarAu / paJcama gai kAmiNi ramaNa, vara paJcANaNa tAya // 12 // ( kalaza ) sivAdevi tadaNa pAva khaDaNa taraNa tAraNa paccalo / haya kamma riu bala sabala kevala, nANa loyaNa nimmalo / siri nANapacami divasa thuNii, neminAha jiNesakhe / u siddhi sapai deva japai, kIrttirAya maNohase // 13 // 1 iti zrI neminAtha stavanam / abhaya jaina granthAlaya prati sa0 6635 patra - 1 17 vI zatAbdI likha pa0 hIrarAja likhata / 16 vI zatI ke guTakA ratna me bhI hai / 1
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa naM0 2 a0 kItiratnasUri sambandhI ai0 ajJAta racanA (3) catAriTTha dasa paTa arthAH cattAri jiNavIsa ThANesu siddha saga maNu pattA / aTThadosa miliyA vIse, vadAmi samme, e // 1 // risahANa NAha sAsaya cattAri sAsau vande / aTTha dasa doi vIsa gae daMtaTThie su vandAmi || || cau guru aTTha aDayAlA dasa do bArasa tahA saTThI / eva caumuha jiNa ceie su vadAmi jiNa nayara ||3|| aTTha dasa doi vIse, ThANe ArAhiuName siddhA / nAmAi jiNa cauro tesi vadAmi bhattIe ||4|| cattAri sAsayau paDimA vadAmi tivva / aTTha dasa doi vIsaM vaTTa veyaTTesu cesu // 5 // aTTha dasa doi vIse te caugraNiyA save asI sakhA / eva jiNa bhavaNAi vadeha paca merusu ||6|| susahara kaya nava atthA, taduvari siri kittirayaNa sUrAhi / raIA imettha atthA, kharatara gaNa jalaghi rayaNeNa || || itipaTa artha zrI kIrtiratnasUri viracitA patra 1 na06624 abhaya jaina graMthAlaya, bIkAnera /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ [4] anyArtha stuti varasolA bhalA gUdabaDA khajUra sAkara / zAti dadyA sadAcArA nola pAdahikhArikA ||1|| adara sA guNAdhAra, lApasobhA namIzvara / aghevara jalebI java rAgA sphureti kIrtIya // 2 // sukAcarI sukArelA, vaDI pApaDa kAkaDo / kau sAgarI isI vANI jainI bhUyA sadA phala ||3|| kapUra lavaga rasa, sadA pAna pharo hare / taMbola khayarasArava sopArI suthita kriyAta ||4|| iti zrI anyArthI stuti / kIrti ratnA cAryAyai / } 1 F 1 1 1 1 # t F ? *
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( kalyANa candra kRta ) zrI kItiratnasUri vIvAhalau bhatti bhara bhariyau harisa siri variyau paNa miya satikara satinAha / sAradA sAmiNI hasalA gAmiNI jhANihi niya hiya kari sanAha || 1 // nANa loyaNa taNau amha dAtAra guru, anama guNavata siri mauDa maNi / te siri kitirayaNa charIsare hiva kahisu hau carima ghari matimaNi ||2|| deza marU maMDala sahija ati mujjala, mahiya hela bhAsati bhAlaM / tilaku jima sohae vahu moha, tihA mahevApure siri visAla ||3|| loga dhanavata guNavata suvilAsinI, kAmiNI gar3ha maDhA vAsa satya / dosai jaM pura jaNa puraMdara pura bhogaya bharaha siri daMsaNattha ||4|| satijiNa vIrajiNa navaNa, dhayavaDa misiNa, tajjuyato parama mohasaMtu / sAhujiNa thaniya guNa aNadiNa gAjae, rAjae rAu jiNadhamma bhattu // 5 // tattha uvaesa vaze mahI payaDao, dhamma dhuru dhora kula sakhavAlaM / kaNaya dhaNa rayaNa satAni susamiddhao sohara sAyara jima vizAla // 6 // atyi vivahAriNo bahuya guNa dhAriNo, Apa manallo rAma lakhamaNa jahA naha nivbhara tahA, vadhavA doi dhanavata dhAma ||7|| tahaya depa nAma |
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 31 ) depa ghari bhAmiNI rUpa sura kAmiNI, ramaNi guNa rayaNa saica priinnaa| sIla sohAmaNi suguNa anurAgiNI, devaladevi jiNa dhamma lINA // 8 // tIhavara uvara sari avariya haMsa vari, sahisamaNi sUDao saddha parakkho / putta giri rohaNo rayaNu jimi meru guri kapparukho || cavadasai iguNapacAsa e vacchare 1446 vikkame ceta sudi sakavAre / aTThame puNNavasa cauya pAe sasi nizi kumara jAio depanAre // 10 // kariya vaddhAmaNau suyaNa sohAmaNau dANa dijjati bAjati tUri / divasa dasi navanava kariya piu ucchavA, nAma kiya delaha ANada pUre // 11 / / neha taru kadalo-vIya-jimacaMdalo, bAdhae dinadine ahi kumAro / agaNe khelae amiya rasa relae, suyaNa gaNa nayaNa rUveNa sAro // 12 // // vastu // -- pura mahevau-pura mahevau aghai maru dezi / uvaesa vasihi tilau saMkhavAla kula kamala diNayara / duI baMdhava saghara tihi, Apamalla depA sahodara // devalade depA gharaNi, tiNi jAyau sukumAra / delhaDa nAma patIThiu, vAdhai rUpi apAra // 13 //
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 32 ) aha mahevai pure Aviu sundaro vAyaNAriya siri khemakitti / delhau badae citta abhinandae dei uvaesa tasu sugurU jhatti // 14 // kumaru gurU vANiya amiya samANoya, nisuNiya jANiya bhava sarUva / citae sajama lesu ai unjamaM, kariya laghesu bhava du.kha kUva // 15 // kumaru hiva maggae niya jaNaNi aggae sayama gahaNa Aesu mAta / japa patta suNiya ikkavAra bhaNiya vaccha ma kahesu vali eha vaat||16|| lesutuha dukkhaDA desu ghaNa sUkhar3A, gudavaDa varasaulA vidAma / khArikukkhurahaDi drAkha khajjUrar3I dADima khoDa je avara nAma // 17 // kaNaya maNi bhUSaNA vaccha gaha dUpaNa, dhari sire kar3ikare bahukanne / piharatu kApaDA vAruya vApaDA, je na pikkha ti sumaNevi anne // 18 // rUpihi rUDiya citta nahukUDiya, laliya lAvaNNa guNavatu nArI / lADaNa paraNiya visaya sammANiya, sajama leya pachai vicArI / / 16 / / kahataha sohalau dharata rUha dohilau, paca mahanvaya bhAru jema / Aviya mai matihi mayaNa maya datihi, loha ciNa mAucAve jukem|||20|| mAya gurU adhiya taja avigAdhiya covara rucai maha maNa majhAri / visaya suha cacala anai halAhalA kema kahi paraNyau teNa nAri // 22 // aiva sAhassa dhari visama mavi te karaDa,kajjumaha sajamA e sudehi / ' jANi aNaNo suya caraNa kaya nicchaya, bhaNaya vaccha vachiya karesu // 23 // / / vastu // aha mahevai aha mahevai anta divasAmi vANAri Aviyau khemakiti / tasu taNai uvae sai umhAyaDa delhavara divarata kumari paraNivA resihi / mAya manAvai mana raliya, mujjha manoratha puuri| puta citta jANI bhaNaDa, layabata pAtaga cUri // 24 //
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 33 ) ||bhAsa // lavU bhAdau velharAja jasu vavava ghanavata / karai anopama dharamakAja,sahajihi mAhusavata / / 25 / / te meleviNu sagha ghaNA, ku kuttaDiya paThAvi / sohai sAsaNa jasma taNau e,vistari jAna blaavi|26|| khUpa anoma dharaDa siri, vAhai vAhUya rakkha / kAni sakacana rayaNa kare, mudrA kumari sadakkha // 27 / / krami kami delhau kumaru vage, rADadahipuri patta / vadiya bhAvaihi sUrivaro nava aNa vaTa sajuta // 28 // Apai demaNa pUgaphala, jAnaha taNai pravesi / sAmahaNI hiva gurU karae, vaya vIvAha haremi / / 26 / / ghasa masa dhAvai ghAmiNo e, dhammaha kerai kAji / gAvaDa gAyaNi kAmiNI, rahiu abara gAji // 30 / / // bhAsa // maDiya ca uriya nadi, savi muyaNa mili ANadie / nadiya Agama veda e, gurU mAhaNa bhaNai akhedae // 31 // gAvai magala cArue, tiNi avasara sUhava naarie| jjhANAnala pajalatie, ghaya cikkaNa karma dahatie // 32 // hathalevau kumareNae, lADiya rayaharaNa kareNa e| siri jiNavarddhana sUrie, subha lagani karAviya bhUri e||33|| cavada tesaThaDa (1463) vaccharihi, ApADhA vadi egArasihi / delha kumaru guruvAri e, paraNiya gurU diksa kumArie // 34 // kIratirAja prasiddhie, tasunAma manorama kI ghue / aNavara nava paraNAkhiyAe: sarasA sajamasiri bhAkyiA e||35| vaghava sadhara udAra e, tamu veva vitta apAra e| . khelA - khelAi raMgie, savi vAjiba vAija cagie // 36 / /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 38 ) // vastu // kumaru pattau kramaru pattaja, jAna sajutta / rAdrahi puri sughaNa suyaNa, jarNANi barghAvahi sohaDa | nava aNa vaTa sahiya jaNa maNu, aNega AbharaNi mohai / dehilaga varu caraNAviyara, maDiya pauriya nadi / siri jiNavarddhanasUriniya dikkha kumari Adi ||37|| / // bhAsa // kahiya jiNavara taNA, bhaNiya Agama chaNA, lakkhaNa, tarka nATaka purANa / paca sumitirhi sahiya gutti tihi, avirahiya vaharae kitirAjo sujANa ||38|| jANi jinavarddhanasUri guNa varddhana, cavadasaha sattare (1470) paTTaNe puravare, paDiya guNa gaNa mA~hi rAu / kiyau 'vANAriu' kittirAu ||36|| bhaviya jaNa bohae vAdi par3i rohae, lahuya vaya tahavi guru guNa visAlo / bhuyaNa supayAsa e timira bhara nAsae, diNayaro jaha udayami vAlo ||40|| nayari maheva e caudasya asiyae ( 1480), kittirAjoya jiNabhadda sUri / dasama vaisAha sudi Thaviya uvajhAya padi, harisiya devaladevi bhUri 141 // niya sadAcAra Agama valeNa / kariya vihAra suvicAra uttaradizi, kharatarAcAra lINAu ghaNa sAviyA, nimmayA abhinavA tattha teNaM // 42 //
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ } > ( 35 ) // vastu || nayari paTTaNi nayari paTTaNi, cavada saya sataraI, jiNavarddhanasUrikiya vaNAri / aha mahetraya vaimAha sadi dasami khaNi cauda asIhi jiNa bhadrasUri / kittirAya uvajjhAya kiya, harasiya devaladevi / paDivohiya zrAvaga ghaNA bahuya vihAra kare ||43|| || bhAsa || ahasiri jesalameru majhArI, ucchava kArAvijaya vitthAri / bacava lakkhau kelhau sAhU, vecai dhanu mani ghari ucchAhu ||44|| cauda matANuvai (1467 ) dasami siya mAghe siri jiNa bhadrasUri harisiya / siri Ayariya padi abhirabhi, kiyA siri kittirayaNa sUrinAmi ||45 // // vastu // nayari jesala nayari jesala meru majhAri, jiNabhaddasUrida / siri kitirAja Ayariya kiddhau / siri kitirayaNa pavara nAma tAsu pasiddhau / cavadaha sattANavaI siya mAha dasamI budhavAri / lakkhA kelhA vadhavihi, ucchava kiya vitthAri ||46 || // bhAsa // thApiu siri jiNabhaddasUri pATihi siri jiNacaMdasUri / kayau lAvaNNazIlo uvajhAi, kittIrayaNasUri suguNa bhUri // 47 //
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 36 ) kariya vANAriya niyakare, patra dikkhiyA sIsa Ayariya rAu | mAlAropaNa ki supavaca thApiyA vahuya saghAhivA e ||48 | Agama lakkhaNa taraka bhaNevi kariya, paDita ghaNA sIsa jeNa / diNa paNavIsa paramANa niya Au jANi suha jhANi gaya caDiya teNa 46 // kariya salehaNA panara upavAsa solamai aNasaNa uccarI e / panara paNavIsa vaisAkha badi patu parcAmahi suhaguru surapurIe // 50 // vIsa parNAdaNa tava sukRta bhara sabhava, ullAsiya teya tanu guruvarANa | jANu ravi maDala dippai nigmala, Au pujjati jaha siri jiNANa // 51 // aNamaNa sIdhau tava murehi kiddhau kautiga jaDiya jiNahara kamADi | divasa divA kiyA loka avalokiyA, takkhaNa vAra payaDa ughADi // 52 // hivasiri kittirayaNamUri pAya thumi pUjau suguru vuddhi / vIramapuri jaha ThavaNa jiNarAya jema hui tumha sammata suddhi ||53 || eha vIvAhalau jo bhaNai bhAvi tasu maNovachaya de ido / bhatta, siri kittirayaNamUri pAya sIsa tasu kahai kallANacado || 54 // ASEA
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvya : samIkSAtmaka vizleSazA jaina saskRta mahAkAvyo me kavicakravartI kItirAja upAdhyAyakRta neminAthamahAkAvya ko gauravamaya pada prApta hai| isame jaina dharma ke vAIsave tIrthaMkara neminAtha kA preraka caritra, mahAkAvyocita vistAra ke sAtha, vArada sargoM ke vyApaka kalevara me prastuta kiyA gayA hai| kItirAja kAlidAsottara una ine-gine kaviyo me haiM, jinhone mAgha evaM zrIharSa kI kRtrima tathA alakRtipravAna zailI ke ekacchatra zAsana se mukta hokara apane lie abhinava surucipUrNa mArga kI udbhAvanA kI hai| neminAthamahAkAvya me bhAvapakSa tathA kalApakSa kA jo majula samanvaya vidyamAna hai, vaha hrAsakAlIna kaviyo kI racanAo me durlabha hai / pANDitya-pradarzana tathA vauddhika vilAsa ke usa yuga me neminAthamahAkAvya jaisI prasAdapUrNa kRti kI racanA karanA kItirAja kI bahuta baDI upalabdhi hai| neminAthakAvya kA mahAkAvyatvaH prAcIna AlaGkAriko ne mahAkAvya ke jo mAnadaNDa nizcita kiye haiM, neminAthakAvya me unakA manoyoga pUrvaka pAlana kiyA gayA hai| zAstrIya vidhAna ke anusAra mahAkAvya me zRGgAra, vIra tathA zAnta me se kisI eka rasa kI pradhAnatA honI cAhie / neminAthamahAkAvya kA agI rasa zRgAra hai / karuNa, raudra, vIra yAdi kA, bhAnupagika rUpa me, yathocita paripAka humA hai / kSatriyakula-prasUta devatulya neminAtha isake vIrodAtta nAyaka haiM / isakI
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 ] [ neminAthamahAkAvya racanA dharma tathA mokSa kI prAsi ke udAtta uddezya se prerita hai / dharma kA abhiprAya yahAM naitika utthAna tathA mokSa kA tAtparya bhAmuSmika abhyudaya hai / vipayo tathA anya sAMsArika AkarpaNo kA tRNavat parityAga kara mAnava ko parama pada kI ora unmukha karanA isakI racanA kA preraNA-vindu hai / neminAtha mahAkAvya kA kathAnaka nemiprabhu ke lokavikhyAta carita para Azrita hai| isakA AdhAra mukhyata jaina-purANa haiM, yadyapi prAkRta tathA apabhra za ke aneka kavi bhI ise apane kAnyo kA viSaya banA cuke the| isake mamisa-se kayAnaka me bhI pAMco nATyasandhiyo kA nirvAha huA hai| prathama sarga me zivAdevI ke garbha me jinezvara ke avatarita hone me mukha-sandhi hai| isame kAvya ke phalAgama kA vIja nihita hai tathA usake prati pAThaka kI utsukatA jAgrata hotI hai / dvitIya sarga me svapna-darzana se lekara tRtIya sarga me putrajanma taka pratimukha sanvi svIkAra kI jA sakatI hai, kyoki mukha-sandhi meM jisa kathAbIja kA vapana huA thA, vaha yahAM kucha alakSya raha kara putrajanma se lakSya ho jAtA hai| caturva se aSTama sarga taka garma sandhi kI yojanA mAnI jA sakatI hai / sUtikarma, snAtrotsava tathA janmAbhiSeka me phalAgama kAvya ke garbha me gupta rahatA hai / nave se gyArahave sarga taka, eka mora, neminAtha dvArA vivAha-prastAva svIkAra vara lene se mukhya phala kI prApti me bAdhA upasthita hotI hai, kintu, dUmarI ora, vadhUgRha me vadhya pazuo kA karuNa krandana sunakara unake nivedagrasta hone tathA dIkSA grahaNa karane se phalaprApti nizcita ho jAtI hai| yahA~ vimarza sandhi kA nirvAha huA hai / gyArahaveM sarga ke anta me kevalajJAna tathA vArahaveM sarga me zivatva prAsa karane ke varNana me nirvaraNa sanvi vidyamAna hai| mahAkAvya-paripATI ke anusAra neminAthamahAkAvya me nagara, parvata, vana, dUtapreSaNa, saMnya-prayANa, yuddha (pratIkAtmaka), putrajanma, paRtu Adi ke vistRta varNana pAye jAte haiM, jo isame jIvana ke vibhinna pakSo ko abhivyakti tathA rocakatA kA saMcAra karate haiN| isakA Arambha namaskArAtmaka magalA.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvya ] [ 3 caraNa se humA hai, jisame svayaM kAvyanAyaka neminAya kI caraNa-vandanA kI gayI hai / isakI bhASA-zailI meM mahAkAvyocita udAttatA hai / antima sarga ke eka aza me citrakAvya kI yojanA karake kavi ne camatkRti utpanna karane tathA apane bhASAvikAra ko vyakta karane kA prayAsa kiyA hai / kAvya kA zIrSaka tathA sargoM kA nAmakaraNa bhI zAstrAnukUla hai| kavi ne sajjana-prazamA, khalanindA tathA nagara varNana kI rUDhiyo kA bhI pAlana kiyA hai| kintu chandaprayoga-sambandhI paramparAgata vanvana use mAnya nahI / isa prakAra neminAtha kAvya me mahAkAvya ke anivArya myUla, sabhI tatva vidyamAna haiM, jo isakI saphalatA ke nizcita pramANa haiN| neminAthamahAkAvya kI zAstrIyatA neminAyamahAkAvya paurANika kRti hai athavA isakI gaNanA zAstrIya mahAkAvyo meM kI jAnI cAhie, isakA nizcita nirNaya karanA kaThina hai| isame, eka ora, paurANika mahAkAvya ke tatva dRSTigocara hote hai, to dUsarI ora yaha zAstrIya mahAkAvya ke guNo se bhUSita hai / paurANika mahAkAvyo ke anurUpa imameM zivAdevI ke garbha me jinezvara kA avataraNa hotA hai jisake phalasvarUpa ume bhAvI tIrthakara ke janma ke sUcaka paramparAgata caudaha svapna dikhAI dete haiM / dikkumAriyAM navajAta zizu kA sUtikarma karatI haiM / usakA snAtrotsava svaya devarAja dvArA mampanna hotA hai / dIkSA se pUrva bhI vaha kAvyanAyaka nAyaka kA abhiSeka karatA hai / vastuta vaha sevaka kI bhA~ti hara mahatvapUrNa avasara para unakI sevA meM rata rahatA hai| kAvya me samAviSTa do svatantra mtotra tathA jinezvara kA prazastigAna bhI isakI paurANikatA ko igita karate haiN| paurANika mahAkAvyo kI paripATI ke anusAra isame nArI ko jIvanapatha kI vAcA mAnA gayA hai tathA isakA paryavasAna zAntarasa me huA hai| kAvyanAyaka dIkSita hokara kevalajJAna tathA antata zivatva ko prApta karate hai| unakI dezanA kA samAveza bhI kAvya meM huA hai /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 ] [ neminAthamahAkAvya ina samUce paurANika tatvo ke vidyamAna hone para bhI neminAyakAvya ko paurANika mahAkAvya nahI mAnA jA sakatA / isame zAstrIya mahAkAvya ke ke lakSaNa itane spaSTa tathA pracura haiM ki isakI paurANikatA unake sindhupravAha me pUrNatayA maJjita ho jAtI hai / varNya-vastu tathA abhivyajanA-zailI meM vaiSamya, yaha hrAsakAlIna zAstrIya mahAkAvya kI mukhya vizeSatA hai, jo neminAtha kAvya me bharapUra vidyamAna hai / zAstrIya mahAkAvyo kI bhAMti isame vastuvyApAra ke varNano kI vistRta yojanA kI gaI hai / vastuta , kAvya me inhI kA prAdhAnya hai aura inhI ke mAdhyama se, kavi-pratibhA kI abhivyakti huI hai / isakI bhApAzailIgata prauDhatA tathA garimA aura citrakAvya ke dvArA racanA-kauzala ke pradarzana kI pravRtti isakI zAstrIyatA kA nirdhAnta udghoSa hai / inake atirikta alakAro kA bhAvapUrNa vidhAna, kAvya-rUDhiyo kA niSThApUrvaka viniyoga, tIvra rama vyajanA, sumadhura chando kA prayoga, prakRti tathA mAnava-saundarya kA hRdayagrAhI citraNa Adi zAstrIya kAyoM kI aisI vizeSatAyeM isa kAvya me haiM ki isakI zAstrIyatA me tanika sandeha nahI raha jaataa| vastuta', neminAthamahAkAvya kI samagra prakRti tathA vAtAvaraNa zAstrIya zailI ke mahAkAvya ke samAna hai / mata ise zAstrIya mahAkAvya mAnanA sarvathA nyAyocita hai / kaviparicaya tathA racanAkAla - adhikAza jaina kAvyo kI racanA-paddhati ke viparIta neminAthamahAkAvya me prAnta-prazasti kA abhAva hai| kAvya , se bhI kItirAja ke jIvana athavA sthiti-kAla kA koI saketa nahIM milatA / anya aitihAsika lekho ke AdhAra para unake jIvanavRtta kA punanirmANa karane kA prayatna kiyA gayA hai| unake anusAra kotirAja apane samaya ke prakhyAta tathA prabhAvazAlI kharataragacchIya AcArya the / ve sakhavAla gotrIya zAha kocara ke vaNaja dIpA ke kaniSTha putra the / unakA janma sambat 1446 me dIpA kI patnI devalade kI kukSi se huaa| unakA janma kA nAma delhAku vara thaa| delhAku vara ne 'caudaha varSa kI
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAMna ] [ 5 alpAvasthA meM, samvat 19463 kI ASADha kRSNA ekAdazI ko, AcArya jinavarddhanasUri se dIkSA grahaNa kii| AcArya ne navadIkSita kumAra kA nAma kIrtirAja rakhA / kIrtirAja ke sAhitya guru bhI jinavarddha nasUri hI the / unakI pratibhA tathA vidvattA se prabhAvita hokara jinava nasUri ne unhe savat 1470 me vAcanAcArya pada para tathA dasa varSa pazcAt jinabhadramUri ne unhe mehave me, upAdhyAya pada para pratiSThita kiyA / pUrva dezo kA vihAra karate samaya jaba kotirAja kA jaisalamera meM Agamana huA, to gacchanAyaka jinabhadrasUri ne unhe samvat 1497 me AcArya pada pradAna kiyA / tatpazcAt ve kItiratna sUri nAma se prakhyAta hue / unhoMne paccIsa dina kI anazana-ArAdhanA ke pazcAt samvat 1525 me, 76 varSa ko proDhAvasthA me vIramapura me dehotsarga kiyA / saMgha ne vahA~ eka stUpa kA nirmANa karAyA, jo aba bhI vidyamAna hai / jayakItti tathA abhayavilAsakRta gIto se jJAta hotA hai ki samvat 1876 me gaDAle ( bIkAnera kA samIpavartI grAma nAla) me unakA prAsAda vanavAyA gayA thA / neminAthakAvya ke atirikta unake katipaya stavanAdi bhI upalabdha haiM / ' " neminAthamahAkAvya upAdhyAya kItirAja kI racanA hai / kItirAja ko upAdhyAya pada mamvata 1480 me prApta huA thA aura sa0 1467 me ve AcArya pada para AsIna hokara kItiratna sUri vana cuke the / neminAthakAvya spaSTataH sa0 1480 tathA 1497 ke mavya likhA gayA hogA / samvat 1495 me likhita isakI prAcInatama prati ke AdhAra para neminAthakAvya ko ukta samvat kI racanA mAnane kI kalpanA kI gaI hai / yaha tathya ke bahuta nikaTa hai- 1 1 3 7 31' 1. vistRta paricaya ke liye dekhiye zrI agaracanda nAhaTA tathA bhavaralAla nAhaTA dvArA sampAdita 'aitihAsika jaina kAvyasaMgraha, pR0 36-40 1 - 2. jinaratnakoza, vibhAga 1, pR0 217 / -
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ neminAthamahAkAvya kathAnaka neminAthamahAkAvya ke bAraha soM me tIrthakura neminAtha kA jIvanacarita nivaddha karane kA upakrama kiyA gayA hai| kavi ne jisa pariveza meM jina-carita prastuta kiyA hai, usame usakI katipaya pramukha ghaTanAmo kA hI nirUpaNa mambhava ho sakA hai| __ prayama maga me yAdavarAja samudravijaya kI patnI zivAdevI ke garbha meM vAImaveM jineza ke avataraNa kA varNana hai / alakAro kI vivekapUrNa yojanA tathA vimbavaividhya ke dvArA kavi rAjadhAnI sUryapura kA rocaka kavitvapUrNa citra akita karane meM samartha huA hai| dvitIya sarga me zivAdevI paramparAgata caudaha svapna dekhatI hai| samudra vijaya svapnaphala batalAte haiM ki ina svapno ke darzana se tumhe pratApI putra prApta hogA, jo apane bhujabala se cAro dizAo ko jIta kara caudaha bhUvano kA adhipati bnegaa| prabhAta-varNana nAmaka isa marga ke zepAza meM prabhAta kA mAmika varNana huA hai| tRtIya marga me jyotipI ukta mvapnaphala kI puSTi karate haiN| samaya para zivA ne eka tejasvI putra ko janma diyaa| caturtha sarga meM dikkumAriyAM navajAta zizu kA sUtikarma karatI haiN| mera-varNana nAmaka pacama marga me indra zizu ko janmAbhiSeka ke liye meru parvata para le jAtA hai| isI prasaga me meru kA varNana kiyA gayA hai| chaThe marga meM zizu ke snAyotsava kA varNana hai| sAtaveM marga me coTiyo se putra-janma kA samAcAra pAkara samudravijaya Anandavibhora ho jAtA hai| vaha putraprApti ke upalakSya meM rAjya ke samasta vandiyo ko mukta kara detA hai tathA jIvavadha para prativandha lagA detA hai| zizu kA nAma arienemi rakhA gayA / AThave marga meM ariSTanemi ke zArIrika saundarya eva zaktimattA kA tathA paramparAgata chaha RtuoM kA hRdayagrAhI varNana hai| eka dina neminAtha ne pAcajanya ko kautukavaza ima vega se phUkA ki tIno loka bhaya se kampita ho gaye / aura zaktiparIkSA meM kRSNa ko parAsta kara unhe Azakita kara diyA ki kahI yaha mujhe
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvya ] rAjyacyuta na kara de, kintu unhoMne kRSNa ko AzvAsana diyA ki mujhe sAsArika viSayo me ruci nahI, tuma nirbhaya hokara rAjya kA upabhoga kro| naveM saga me neminAtha ke mAtA-pitA ke Agraha se zrIkRSNa kI patniyAM, nAnA yuktiyA~ dekara unhe vaivAhika jIvana me pravRtta karane kA prayAsa karatI haiM / unakA pramukha tarka hai ki mokSa kA lakSya sukha-prApti hai, kintu yadi vaha viSayo ke bhoga se hI mila jAye, to kaSTadAyaka tapa kI kyA AvazyakatA ? neminAtha unakI yuktiyo kA dRDhatApUrvaka khaNDana karate haiN| unakA kathana hai ki mokSajanya Ananda tathA vipaya-sukha me utanA hI antara hai jitanA gAya tathA snuhI ke dUdha me | kintu mAtA ke atyadhika mAgraha se ve, kevala unakI icchApUrti ke liye, gArhasthya jIvana meM praveza karanA svIkAra kara lete hai| ugrasena kI lAvaNyavatI putrI rAjImatI se unakA vivAha nizcita hotA hai| dasaveM sarga me neminAtha vagRha ko prasthAna karate haiN| yahI unhe dekhane ko lAlAyita purasundariyo ke sambhrama tathA tajjanya ceSTAo kA rocaka varNana kiyA gayA hai| vadhUgRha me vArAta ke bhojana ke lie bace hue maraNonmukha nirIha pazuo kA cItkAra sunakara unhe mAtmaglAni hotI hai, aura ve vivAha ko bIca me hI choDakara dIkSA grahaNa kara lete hai| gyArahaveM sarga ke pUrvArddha me apratyAzita pratyAkhyAna se apamAnita rAjImatI kA karuNa vilApa hai| moha-sayama-yuddha varNana nAmaka isa sarga ke uttarArddha me moha aura sayama ke pratIkAtmaka yuddha kA atIva rocaka varNana hai| parAjita hokara moha neminAtha ke hRdaya-durga ko chor3a detA hai jisase unhe kevalajJAna kI prApti hotI hai| bArahaveM sagaM me zrIkRSNa Adi yAdava kevalajJAnI prabhu kI vandanA karane ke liye ujjayanta parvata para jAte haiN| jinezvara kI dezanA ke prabhAva se uname se kucha dIkSA grahaNa kara lete haiM tathA kucha zrAvaka dharma svIkAra karate haiN| jinendra rAjImatI ko caritra ratha para baiThAkara mokSapurI bheja dete haiM aura kucha samaya pazcAt apanI prANapriyA se milane ke liye svaya bhI parama pada ko prasthAna karate hai|
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ neminAthamahAkAvya ___ kathAnaka ke nirvAha kI dRSTi se neminAthamahAkAvya ko saphala nahI kahA jA sktaa| kItirAja kA kathAnaka atyalpa hai, kintu kavi ne use vividha varNano, savAdo tathA stotro se puSTa-pUrita kara bAraha sargoM ke vistRta AlavAla me Aropita kiyA hai| yaha vistAra mahAkAvya kI kalevara-pUrti ke liye bhale hI upayukta ho, isase kathAvastu kA vikAsakrama vizRkhalita ho gayA hai aura kathA pravAha kI sahajatA naSTa ho gaI hai / paga-paga para prAsagikaaprAsagika varNano ke setu bA~dha dene se kAvya kI kathAvastu ruka-rukakara manda gati se Age baDhatI hai| vastuta , kathAnaka kI ora kavi kA adhika dhyAna nahIM hai| kAvya ke . adhikAza me varNano kI hI bharamAra hai| kathAvastu kA sUkSma saketa karake kavi turanta kisI-na-kisI varNana me juTa jAtA hai / kathAnaka kI gatyAtmakatA kA anumAna isI se kiyA jA sakatA hai ki tRtIya sarga me hue putrajanma kI sUcanA samudra-vijaya ko sAtaveM sarga me milatI hai| madhyavartI tIna sarga zizu ke sUtikarma, janmAbhiSeka Adi ke vistRta varNano para vyaya kara diye gaye haiN| tulanAtmaka dRSTi se yahA~ yaha jAnanA rocaka hogA ki raghuvaza me, dvitIya sarga me janma lekara raghu, caturtha sarga me, digvijaya se lauTa bhI AtA hai| kAvya ke adhikAza bhAga kA mulakathA ke mAtha sambandha bahuta sUkSma hai| isaliye kAvya kA kathAnaka laMgaDAtA huA hI calatA hai| kintu yaha smaraNIya hai ki tatkAlIna mahAkAvya-paripATI hI aisI thI ki mUlakathA ke saphala viniyoga kI apekSA vipayAntaro ko pallavita karane me hI kAvyakalA kI sArthakatA mAnI jAtI thii| mata kItirAja ko isakA sArA doSa denA nyAvya nahI / vastuta , unhoMne ina varNano ko apanI vahazra tatA kA krIDAgana na banAkara tatkAlIna kAvyarUDhi ke lauhapAza se bacane kA zlAghya prayatna kiyA hai| neminAthamahAkAvya meM prayukta katipaya kAvyarUDhiyA~ maskRta mahAkAvyo kI racanA eka nizcita Dharre para haI hai jisase unameM aneka zilpagata samAnatAye dRSTigamya hotI hai| zAstrIya mAnadaNDo ke nirvAha
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ naiminAthamahAkAvya ] [ & ke atirikta uname katipaya kAvyaraDhiyo kA manoyogapUrvaka pAlana kiyA gayA hai / yahA~ hama neminAthamahAkAvya meM prayukta do rUDhiyo kI ora vidvAno kA dhyAna AkRSTa karanA Avazyaka samajhate haiM, kyoki kAvya me inakA viziSTa adhyayana ke liye, rocaka sAmagrI prabhAtavarNana se hai / prabhAta - varNana upalabdha hai / sthAna hai tathA ye ina rUr3hiyo ke tulanAtmaka prastuta karatI haiM / prathama rUDhi kA samvandha kI paramparA kAlidAsa tathA unake paravartI aneka mahAkAvyoM me kAlidAsa kA prabhAta varNana ( raghuvaza, 5166 - 75 ), AkAra me choTA hotA huA bhI, mArmikatA me bejoDa hai / mAgha kA prabhAta varNana vahuta vistRta hai, yadyapi prAta kAla kA isa koTi kA alakRta varNana samUce sAhitya me anyatra durlabha hai / anya kAvyo me prabhAta varNana ke nAma para viTapeSaNa adhika huA hai / kIrtirAja kA yaha varNana kucha lamvA avazya hai, kintu vaha yathArthatA tathA sarasatA se paripUrNa hai / mAgha kI bhA~ti usane na to dUra kI kauDI phaikI hai aura na vaha jJAna pradarzana ke phera me paDA hai / usane to, kuzala citrakAra kI taraha, apanI lalita-prAjala zailI me prAta kAlIna prakRti ke manorama citra akita karake tatkAlIna vAtAvaraNa ko sahaja ujAgara kara diyA hai / mAgavo dvArA na kholane tathA 3 rAjastuti, hAthI ke jAgakara bhI mastI ke kAraNa A~kheM karavaTa badalakara zrRMkhalArava karane aura ghoDo dvArA namaka cATane kI rUDhi kA bhI isa prasaMga me prayoga kiyA gayA hai / apanI svAbhAvikatA tathA 7 3. dhyAne mana sva munibhivilambita, vilamvitaM karkazarociSA tamaH / suSvApa yasmin kumuda prabhAsita, prabhAsita paGkajabAMdhavopalaM. // neminAtha mahAkAvya, 2041 4. nidrAsukha samanunUya cirAya rAtrAvudbhUtazRGkhalAravaM parivatyaM pArzvam / prApya prabodhamapi deva | gajendra eSa nonmIlayatyala netrayuga madAndha // vahI, 2054
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 / [ neminAthamahAkAvya mArmikatA ke kAraNa kItirAja kA yaha varNana saskRta-sAhitya ke uttama prabhAta varNano se hoDa kara makatA hai / nAyaka ko dekhane ko utsuka paura yuvatiyo kI mAkulatA tathA tajjanya ceSTAo kA varNana karanA saskRta-mahAkAvyo kI eka anya bahupracalita rUDhi hai, jisakA prayoga neminAthamahAkAvya me bhI huA hai| bauddha kavi azvaghoSa se Arambha hokara kAlidAsa, mAgha, zrIharpa Adi se hotI huI yaha rUDhi katipaya jaina mahAkAvyo kA anivArya-sA aGga bana gayA hai| azvaghopa aura kAlidAma kA yaha varNana apane mahaja lAvaNya se camatkRta hai| mAgha ke varNana me, unake anya adhikAza varNano ke samAna, vilAsitA kI pradhAnatA hai / kItirAja kA sambhramacitraNa yathArthatA se ota-prota hai, jisase pAThaka ke hRdaya me purasundariyo kI tvarA sahasA prativimbita ho jAtI hai| nArI ke nIvIskhalana athavA aghovastra ke girane kA varNana, isa sandarbha me, prAya sabhI kaviyo ne kiyA hai| kAlidAsa ne acIratA ko nIvIskhalana kA kAraNa batA kara maryAdA kI rakSA kI hai|5 mAgha ne isakA koI kAraNa nahI diyA jisase usakA vilAsI rUpa adhika mukhara ho gayA hai| nagna nArI ko janasamUha meM pradarzita karanA jaina yati kI pavitratAvAdI dRtti ke pratikUla thaa| ata usane isa rUDhi ko kAvya me sthAna nahIM diyaa| isake viparIta kAvya me uttarIya ke girane kA varNana kiyA gayA hai / zuddha naitikatAvAdI dRSTi se to zAyada yaha bhI aucityapUrNa nahI kintu nIvIskhalana kI tulanA meM yaha avazya kSamya hai, aura kavi ne isakA jo kAraNa diyA hai usame to purasundarI para kAmukatA kA dopa Aropita hI nahI kiyA jA sktaa| kItirAja kI nAyikA hAtha 5 jAlAtarapreSittadRSTiranyA prasthAnabhinnA na babandha nIvIm / raghuvarA, 76 , 6 abhivIya sAmikRtamaNDanaM yatI phararuddhanIvIgaladezukA striya. / zizupAlavadha, 13631
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvya ] [ 11 ke Ardra prasAdhana ke miTane ke bhaya se girate utarIya ko nahI pakaDatI, aura usI avasthA meM vaha gavAkSa kI ora dauDa jAtI hai 19 prakRti-citraNa - neminAthamahAkAvya kI bhAvasamRddhi tathA kAvyamattA kA pramukha kAraNa inakA manorama prakRti-citraNa hai, jisake antargata kavi kI kAvya pratibhA kA bhavya unmepa huA hai / kIttirAja kA prakRti darNana prAkRtika tathyo kA korA Akalana nahI apitu saramatA se ota-prota tathA kavikalpanA se udbhAsita kAvyAza hai / kavi ne, mahAkAvya ke anya pakSo kI bhAMti, prakRti-citraNa me bhI apanI maulikatA kA paricaya diyA hai / kAlidAsottara mahAkAvyo me, prakRti ke uddIpana pakSa kI pArzvabhUmi me ukti - vaicitrya ke dvArA nAyaka-nAyikAo ke vilAsitA pUrNa citra akti karane kI paripATI hai / prakRti ke Alambana pakSa ke prati vAlmIki tathA kAlidAma kA-sA anurAga anya samkRtakaviyo meM dikhAI nahIM detA / kIrtirAja ne yadyapi vividha zailiyo me prakRti kintu prakRti ke svAbhAvika citra prastuta karane me usakA aura iname hI usakI kAvyakalA kA utkRSTa rUpa vyakta kA citraNa kiyA hai, mana adhika ramA hai huA hai / prakRti ke Alamvana pakSa kA citraNa kItirAja ke sUkSma paryavekSaNa kA pariNAma hai| varNya viSaya ke sAtha tAdAtmya sthApita karane ke pazcAt akita kiye gaye ye citra adbhuta sajIvatA se spandita haiM / hemanta me dina kramaza choTe hote jAte hai aura kuhAsA uttarottara vaDhatA jAtA hai / suparicita tathA surucipUrNa upamAno me kavi ne isa hemantakAlIna tathya kA aisA mArmika nirUpaNa kiyA hai ki upamita viSaya turanta prasphuTita ho gayA hai / 7 kAcitkarArdra pratikarmamagabhayena hiravA pataduttarIyam / maJjIravAcAlaradAravindA druta gavAkSAbhimukha cacAla // neminAthamahAkAvya, 10113
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 ] [ neminAthamahAkAvya upayayau zanariha lAghava dinagaNo khalarAga ivAnizam / vavRdhire ca tuSArasamRddhayo'nusamayaM sujanapraNayA iva // 8148 pAvasa me dAminI kI damaka, varSA kI avirAma phuhAra tathA zItala vayAra mAdaka vAtAvaraNa kI sRSTi karatI haiN| pavana-jhakore khAkara meghamAlA madhura-mandra garjanA karatI huI gaganAgana me ghUmatI phiratI hai / kavi ne vakAla ke isa sahaja dRzya ko puna upamA ke dvArA addhita kiyA hai, jisase abhivyakti ko spaSTatA tathA sampannatA milI hai| kSaradadabhrajalA kalalitA sacapalA cplaanilnoditaa| divi cacAla navAmbudamaNDalI gajaghaTeva manobhavabhUpate // 8 // 38 kavi kI isa nirIkSaNa zakti tathA grahaNazIlatA ke kAraNa zarat ke samUce guNa prastuta padya me sAkAra ho gaye haiM / mApa praseduH phalamA vipecuhaMsAzcukUjurjahasu kajAni / sambhUya sAnandamivAvateru zaradguNA sarvajalAzayeSu // 12 neminAthamahAkAvya ke prakRti-citraNa me kahI-kahI prakRti kA sazliSTanvAbhAvika rUpa dRSTigata hotA hai| isa zlevopamA me zarat kI mahattvapUrNa vigepatAyeM anAyAsa ujAgara ho gayI haiM / rasavimuktavilolapayodharA hasitakAzalasatpalitAMkitA / kSarata-pavitrama-zAlikaNadvijA nayati kApi zerajaratI kSitI // 143 neminAthamahAkAvya me pazu prakRti kA bhI abhirAma citraNa huA hai / yaha, eka ora, kavi kI sUkSma nirIkSaNa zakti kA sAkSI hai aura dUsarI ora usake pazu-jagat kI ceSTAo ke gahana adhyayana ko vyakta karatA hai| hAthI kA yaha svabhAva hai ki vaha rAta bhara gaharI nIda sotA hai / prAta kAla jAgakara bhI
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvya ] [ 13 vaha alasAI A~kho ko mU de par3A rahatA hai, kintu bAra-bAra karavaTeM badalakara pAMva kI veDI se zabda karatA hai jisase usake jAgane kI sUcanA gajapAlo ko mila jAtI hai| nimnokta svabhAvokti me yaha gaja-prakRti citrita hai| nidrAsukha samanubhUya cirAya rAtrAvubhUtazRGkhalAravaM parivartya pAzvam / prApya pravodhamapi deva / gajendra eSa nonmIlayatyalasanetrayuga madAndhaH // 2054 hAsakAlIna mahAkAvya kI pravRtti ke anusAra kItirAja ne prakRti ke uddIpana rUpa kA pallavana bhI kiyA hai / uddIpana rUpa me prakRti mAnava kI bhAvanAo evaM manorogo ko jhakajhora kara use adhIra banA detI hai| prastuta paktiyo me smarapaTahasadRza ghanagarjanA vilAmIjano kI kAmAgni ko prajvalita kara rahI hai jisase ve, raNazUra, kAmaraNa me parAjita hokara, apanI prANavallabhAo kI manuhAra karane ko vivaza ho jAte haiN| . smarapate. paTahAniva vAridAna ninadato'tha nizamya vilAsina / samadanA nyapatanavafAminIcaraNayo raNayogavido'pi hi // 8 // 37 uddIpana pakSa ke imaH varNana me prakRti pRSThabhUmi meM calI gayI hai aura premI yugalo kA bhoga-vilAsa pramukha ho uThA hai, kintu isakI gaNanA uddIpana ke antargata hI kI jaayegii| priyakara kaThinastanakumbhayo priyakara srsaatvpllvai.|', priyatamA samabIjayadAkulA - navaratAM varatAntalatAgRhe // 8123 ... neminAthamahAkAvya meM prakRti kA mAnavIkaraNa bhI huA hai| prakRti para mAnavIya bhAvanAmo tathA kAryakalApo kA Aropa karane se usakI jaDatA samApta ho jAtI hai, usame prANo kA mpandana ho jAtA aura vaha mAnava kI bhAMti AcaraNa karane lagatI hai| prAta.kAla, sUrya ke udita hote hI, kamalinI vikasita ho jAtI hai aura bhauMre usakA rasapAna karane lagate haiN| kavi ne
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ neminAthamahAkAvya isakA citraNa sUrya para nAyaka aura bhramaro para parapurupa kA Aropa karake kiyA hai / apanI preyasI ko parapuruSo se cumbita dekhakara mUrya (pati) krodha se lAla ho gayA hai aura kaThora pAdaprahAra se uma vyabhicAriNI ko daNDita kara rahA hai / yatra bhramabhramaracumvitAnanAmavekSya kopAviva mUni padminIm / svapreyasI lohitamUtimAvahana kaThorapAvanijaghAna tApana. // 2 // 42 nimnalikhita padya me latAo ko pragalbhA nAyikAo ke rUpa me ciyita kiyA gayA hai, jo puSpavatI hotI huI bhI taruNo ke mAtha vAhya rati me lIna haiM / komalAgyo latAkAntA pravattA yasya kAnane / ' puSpavatyo'pyaho citraM taruNAliganaM vyadhu // 13 // 1 kAvya me katipaya sthalo para prakRti kA Adarza rUpa citrita hai| aise prasago me prakRti apane svAbhAvika guNa choDakara nirAlA AcaraNa karatI hai / jina-janma ke avasara para prakRti kA yahI rUpa parilakSita hotA hai / sapadi darzadizo'trAmeyanamalyamApu samajani ca samaste jIvaloke prakAza / api vavuranukUlA vAyavo reNuvarja vilayamagamadApad dosthyadu kha pRthivyAm // 136 prakRti-citraga me kotirAja ne parigaNanAtmaka zailI ko bhI apanAyA hai / prastuta padya me vibhinna vRkSo ke nAmo kI gaNanA mAtra kara dI gayI hai / sahakAra epa khadiro'yamarjuno'yamimI palAzabakulo sahodagatau / kuTa jAvam sarala eSa campako madirAkSi zailavipine gaveSyatAm // 12 // 13
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvya ] [ 13 kAvya me eka sthAna para prakRti svAgatakI ke rUpa me prakaTa huI hai / racayituM hya citAmatithikriyAM pathiphamAhvayatIva sagauravam / kusumitA phalitAmraSaNAvalI suvayasAM vayasAM kalaphUjite. // 818 isa prakAra kItirAja ne prakRti ke vividha rUpo kA citraNa kiyA hai / hrAsakAlIna naskRta mahAkAvyakAro kI bhAMti unhoMne prakRti citraNa me yamaka kI yojanA kI hai, kintu usakA yamaka na kevala duruhatA se mukta hai apitu isase prakRti-varNana kI prabhAvazAlatA me vRddhi huI hai| saundaryacitraNa - neminAthamahAkAvya me katipaya pAtro ke kAyika saundarya kA hRdayahArI citraNa kiyA gayA hai, kintu kavi kI kalA kI sampadA rAjImatI tathA devAganAo ke citro ko hI milI hai| cirapratiSThita paramparA se haTakara kisI abhinava praNAlI kI udbhAvanA karanA sambhava nahI thA / isIliye apane pAtro ke ago-pratyaGgo ke saundarya kI abhivyakti ke lie kItirAja ne nakhazikhavidhi kA Azraya liyA hai, kintu usake sAdRzya-vidhAna-kauzala ke kAraNa usake sabhI sondarya-varNano me varAvara rocakatA vanI rahatI hai / navIna upamAno kI yojanA karane se kAvyakalA me prazasanIya bhAva-prepaNIyatA mAI hai| nimnokta padya me devAganAo kI jaghanasthalI kI tulanA kAmadeva kI AsanagaddI se kI gaI hai, jisase usakI puSTatA tathA vistAra kA turanta bhAna ho jAtA hai| vRtA dukUlena sukomalena vilagnakAMcIguNajAtyaratnA / vibhAti yAsA jaghanasthalI sA manobhavasyAsanagandikeva // 647 / / isI prakAra rAjImatI kI javAo ko kadalIstambha tathA kAmagaja ke * AlAna ke rUpa meM citrita karake eka ora unakI suDaulatA tathA zItalatA
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 ] [ neminAyamahAkAvya ko vyakta kiyA gayA hai, dUsarI ora unakI vazIkaraNa-kSamatA kA maketa kara diyA gayA hai / vabhAvuruyuga yasyA. kadalImtambhakomalam / AlAna iva durdanta-monaketana-hastina. 16.55 neminAthamahAkAvya me upamAna kI apekSA upameya aGgo kA vaiziSTaya vatAkara vyatireka ke dvArA bhI pAtro kA saundarya citrita kiyA gayA hai ! - navayauvanA rAjImatI ke lokottara mukha-saundarya ko kavi ne isI paddhati me saketita kiyA hai| usakI mukha-mAdhurI se parAsta hokara lAvaNyanidhi candramA muha chipAne ke liye AkAza me mArA-mArA phira rahA hai| yasyA bakoNa jita zake lAghava prApya candramA / tUlavad vAyunotkSipto bAnamoti nabhastale / 6.52 rasayojanA parivartanazIla manorAgo kA yathAtathya citraNa karane me kItirAja ko pakSatA prApta hai / usakI tUlikA kA sparza pAkara mAvAraNa se sAdhAraNa prasaga bhI rasasikta ho uThA hai / kavi kI. isa kSamatA ke kAraNa dhArmika vRtta para AdhArita hotA huA bhI neminAthamahAkAvya pAThaka ko tIna rasAnubhUti karAtA hai / zAstrIya niyama ke anurupa isame, agI rasa ke rUpa me,,zRGgAra kA citraNa huA hai / karuNa, rodra, zAnta Adi kA bhI yayocita paripAka huA hai| RtuvarNana ke antargata zRGgAra ke aneka ramaNIka citra aGkita hue hai| prakRti ke uddIpana rUpa se vicalita hokara madira mAnasa premI yugala kAmakeliyo me kho gaye haiN| smarapate parahAniya vAridAn ninadato'tha nizamya vilAsina / samadanA nyapatannavakAminIcaraNayo raNayogavido'pi hi ||37 /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvya ] [ 17 yahA~ nAyaka kI nAyikA-viSayaka rati sthAyIbhAva hai | navakAminI Alambana vibhAva haiM / kAmadundubhi-tulya meghagarjanA uddIpana vibhAva hai / raNajetA nAyaka kA mAnabhajana ke nimitta nAyikA ke caraNo me giranA anubhAva hai / mada, autsukya, Adi vyabhicArI bhAva haiM / ina bhAvo, vibhAvo tathA anubhAvo me puSTa hokara nAyaka kA sthAyI bhAva zRMgAra ke rUpa me niSpanna huA hai / nimnokta padya meM bhI zRGgAra rama kI sundara abhivyakti huI hai / upavana ke mAdaka vAtAvaraNa me kAmAkula nAyikA nae chaila para rIjha gayI ho, ime Azcarya kyA to ? ma upavane pavaneritapAdape bata ratumanA parA / sakaruNA karuNAvacaye priyaM priyatamA yatamAnamavArayat ||8|22 navatara neminAthamahAkAvya me zRGgAra ke pazcAt karuNa rasa kA sthAna hai | apratyAzita pratyAkhyAna se zokatapta rAjImatI ke vilApa me karuNa rasa kI sRSTi huI hai | kumArasambhava ke rativilApa kI bhAti yadyapi isame upAlambha tathA krandana adhika hai tathApi yaha hRdaya kI gaharAI ko chUne meM samartha hai | atha bhojanarendraputrikA pravimuktA prabhuNA tapasvinI / vyalapad galadazrulocanA zithilAMgA luThitA mahItale / / 1111 madhi koya maghoza ! niSThuro vyavasAyastava vizvavatsala / virahayya nijA. svardhAmaNInaMhi tiSThanti vihagamA api / / 11 / 2 aparAvanRte vihAya mA yadi tAmAdriyase vratastriyam / cahubhi puruSa purA ghRtA nahi tannAtha / kulocitaM tava // 1114 raudra rasa kA paripAka pA~cave sarga me, indra ke krodha ke varNana me, huA hai / sahasA siMhAsana hilane se devarAjaH krodhonmatta ho jAtA hai / usakI kopajanya ceSTAo me raudrarasa ke anubhAvo kI bhavya abhivyakti huI hai / krodha se
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ neminAthamahAkAvya usake mAye para tevaDa par3a jAte haiM, bhauhe sA~pa-sI bhISaNa ho jAtI haiM, AkheM bhAga barasAne lagatI hai aura dAnta kiTakiTA uThate hai / lalATapaTTa bhrakuTobhayAnaka navI bhujagAviva dAruNAkRtI / dRza karAlA jvalitAgnikuNDavacaNDAryamAma mukhamAdadhe'sau // dadaza dantai rupayA harinijI rasena zacyA aghraavivaaghrii| prasphorayAmAsa pharAvitastata krodhadra masyoscarApallAviva // 13-4 pratIkAtmaka samrATa moha ke dUta tathA sayamarAja ke nIti nipuNa mantrI viveka kI uktiyo ke antargata, gyArahave sarga me, vIra rasa kI kamanIya jhAMkI dekhane ko milatI hai| yadi zaktirihAsti te prabhA pratigRhNAtu tavA tu tAnyapi / parameSa vilolajihvayA kapaTI bhApayate jagajjanam / / 11144 mantrI viveka kA utsAha yahA~ sthAyI bhAva ke rUpa meM vartamAna hai / moharAja Alambana hai / usake dUna kI kaTuktiyA~ uddIpana kA kAma karatI haiN| mantrI kA vipakSa ko cunautI denA tathA moha kI vAcAlatA kA majAka uDAnA manubhAva hai / ghRti, garva, tarka Adi macArI bhAva hai / isa prakAra yahAM vIra rasa ke samUce upakaraNa vidyamAna haiN| anya adhikAza jaina kAvyoM kI bhAti neminAthamahAkAvya kA paryavasAna zAnta rasa meM huA hai / zAnta rasa kA AdhArabhUta tattva(sthAyI bhAva)nirveda hai, jo kAvya-nAyaka ke jIvana me Adyanta anusyUta hai / aura antata ve kevala zAna ke sopAna se hI parama pada kI aTTAlikA meM praveza karate haiN| vadhU-gRha ke glAnipUrNa hiMmaka dRzya ko dekhakara tathA kRSNa-patliyo kI kAmukatApUrNa yuktiyoM ko sunakara unakI vaigagyazIlatA kA pravala honA svAbhAvika thaa| ina sabhI pramaGgo me gAnta ratta kI yatheSTa abhivyakti huI hai / nemiprabhu kI dezanA kA prastuta aza manuSya ko viSaya-AphapaMNo tathA sambandho kI aNikatA kA bhAna karAkara une mokSa kI ora unmukha karatA hai|
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvya ] { 16 divaso yayA nahi vinA dinezvara sukRta vinA na ca bhavetta thA sukham / tadavazyameva viduSA sukhAthinA sukRta sadaiva pharaNIyamAdarAt // 12 // 44 vighaTate svajanazca suhRjjano vighaTate ca vibhavo'pi ca / vighaTate nahi phevalamAtmana sukRtamatra paratra ca sacitam / 12147 isa prakAra kItirAja ne kAvya me ramAtmaka prasaGgo ke dvArA pAtro ke manomAvo ko vANI pradAna kI hai tathA kAvya-saundarya ko prasphuTita kiyA hai| caritracitraNa neminAtha mahAkAvya ke sakSipta kayAnaka me pAtroM kI saMkhyA bhI sImita hai / kathAnAyaka neminAtha ke atirikta unake pitA samudravijaya, mAtA zivAdevI, rAjImatI, ugamena, pratIkAtmaka samrAT moha tathA sayama aura dUta kaMtava eva mantrI hI kAvya ke pAtra haiN| parantu ina savako caritragata vizeSatAo kA nirUpaNa karane meM kavi ko mamAna saphalatA nahIM milI hai| neminAtha jinezvara neminAtha kAvya ke nAyaka hai| unakA caritra paurANika pariveza meM prastuta kiyA gayA hai jisase unake vyaktitva ke katipaya pakSa hI nirUpita ho sake hai aura usame koI navInatA bhI nahI hai| ve devocita vibhUti tathA zakti se sampanna haiM / unake dharA para avatIrNa hote hI samudravijaya ke mamamta zatru nisteja ho jAte haiM / dikkumAriyAM unakA sUtikarma karatI haiM nathA unakA janmAbhiSeka karane ke lie svaya surapati indra jinagRha me AtA hai / pA~cajanya ko phUkanA tathA zakti-parIkSA me SoDazakalAsampanna zrIkRSNa ko parAjita karanA unakI divya zaktimattA ke pramANa haiN| neminAtha kA samUcA caritra virakti ke kendra-bindu ke cAro ora ghUmatA hai / ve vItarAga nAyaka hai / yauvana kI mAdaka avasthA meM bhI vaiSayika
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 ] [ neminAthamahAkAvya sukha unhe abhibhUta nahI kara pAte / kRSNa patniyAM nAnA pralobhana tathA yuktiyA~ dekara unheM vivAha karane ko prerita karatI haiM, kintu ve himAlaya kI bhAMti aMDiga tathA aDola rahate haiM / unakA dRDha vizvAsa hai ki vaiSayika sukha paramArtha ke zatru haiM | unase AtmA umI prakAra tRpta nahI hotI jaise jalarAzi se sAgara aura kATha se agni / unake vicAra me kAmAtura mRDha hI dharmopavi ^ ko choDa kara nArI rUpI opava kA sevana karatA hai / vAstavika mukha brahmaloka vidyamAna hai / hita dhamIpatra hitvA mUDhA phAmajvarAditA / mukhapriyamapayyantu sevante lalanauSadham ||6|24 mAtA-pitA ke prema ne unheM usa sukha kI prApti ke mArga se eka pana hI haTAyA thA ki unakI vairAgyazIlatA turanta phuphakAra uThatI haiM / vadhUgRha me bhojanArthaM vavya pazuo kA thA krandana sunakara unakA nirveda pravala ho jAtA hai aura ve vivAha ko bIca me hI chor3akara pravrajyA grahaNa kara lete haiM / unakI sAdhanA kI pariNati zivatva prApti me hotI hai / adamya kAma zatru ko parAjita karanA unakI dhIrodattatA kI pratiSThA hai / samudra vijaya yadupati samudravijaya kathAnAyaka ke pitA hai / uname samUce rAjocita guNa vidyamAna haiM / ve rUpavAn zaktizAlI, aizvaryasampanna tathA prakhara meghAvI haiM / unake guNa alaGkaraNa mAtra nahI haiM / ve vyAvahArika jIvana me unakA upayoga karate haiM / (zakteranuguNA kriyA 1136) / samudravijaya tejasvI zAsaka haiM / unake vandI ke zabdo me agni tathA sUrya kA teja bhale hI zAnta ho jAe, unakA parAkrama apratihata hai / vidhyAyate'mbhasA vahni sUryo'bdena vidhIyate / na kenApi para rAjastvattaMja parihIyate ||7|25
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvya ] [ 21 unake nihAsanArUDha hote hI unake zatru mlAna ho jAte haiM / phalataH zatru-lakSmI ne unakA isa prakAra varaNa kiyA jame navayauvanA vAlA vivAhavelA me pati kA / unakA rAjya pAzavika vala para Azrita nahI hai| ve kevala kSamA ko napu sakatA aura nirvAva pracaNDatA ko aviveka mAnakara, ina dono ke samanvya ke AdhAra para hI, rAjya kA saJcAlana karate haiM (1 / 43) / 'na kharo na bhUyamA mRduH' unakI nIti kA mUlamantra hai / prazAsana ke cAru sacAlana ke lie unhoMne nyAyapriya tathA zAstravettA mantriyo ko niyukta kiyA (1147) / unake mmitakAta oSTha mitroM ke lie akSaya koza luTAte haiM, to unakI bhrUbhagimA zatruo para vajrapAta karatI hai / vajradaNDAyate so'ya pratyanokamahIbhujAm / kalpadramAyate kAma pAdadvopajIvinAm // 1112 prajAprema samudravijaya ke caritra kA eka anya guNa hai / yathocita karavyavasthA me umane mahaja hI prajA kA vizvAsa prApta kara liyaa| AkArAya lalo lokAd bhAgadheyaM na tRSNayA / / 1 / 45 namudravijaya putravatsala pitA haiM / putrajanma kA samAcAra sunakara unakI vAche bila jAtI haiN| putraprApti ke upalakSya me ve muktahasta se dhana vitarita karate haiM, vandiyA ko mukta kara dete haiM tathA janmotsava kA ThATadAra Ayojana karate haiM, jo nirantara vAraha dina calatA hai / samudravijaya antas se dhArmika vyakti haiM / unakA varma sarvopari hai / bArhata dharma unhe putra, patnI, rAjya tathA prANo se bhI adhika priya hai (1142) / isa prakAra samudravijaya trivargamAdhana me rata haiN| isa suvyavasthA tathA nyAyaparAyaNatA ke kAraNa unake rAjya meM mamaya para varSA hotI hai, pRthvI ratna upajAtI hai aura prajA cirajIvI hai / aura ve svaya rAjya ko isa prakAra nizcinta hokara bhogate hai jame kAmI kAminI kI kacana-kAyA ko / samRddhamabhajadrAjya sa samastanayAmalam / kAmIva kAminIkAya sa samastanayAmalam // 154
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 ] [ neminAyamahAkAvya rAjImatI rAjImatI kAvya kI dRDha-nizcayI satI nApikA hai / vaha zIlasampanna tathA atula tpavatI hai / ume neminAtha kI patnI banane kA maubhAgya milane lagA thA, kintu ka ra vivi ne, palaka jhapakate hI, usakI navodita AzAo para pAnI phera diyA / vivAha me bhAvI vyApaka himA se udvigna hokara neminAtha dIkSA grahaNa kara lete haiN| isa akAraNa nirAkaraNa se gajImatI stabdha raha jAtI hai / vandhujano ke samajhAne-bujhAne se usake tapta hRdaya ko mAntvanA to milatI hai, kintu usakA jIvanakoza rIta cukA hai| vaha mana se neminAtha ko sarvasva arpita kara cukI thI, mata use mamAra meM anya kucha bhI grAhya nhiiN| jIvana kI sukha-suvidhAo nayA pralobhano kA tRNavat parityAga kara vaha napa kA kaTIlA mArga grahaNa karatI hai aura kevalajJAnI nemitramu me pUrva parama pada pAkara adbhuta maubhAgya prApta karatI hai / ugrasena bhojaputra ugrasena kA caritra mAnavIya guNo me bhUpina hai / vaha uccakulaprasUta tathA nItikuzala zAsaka hai| vaha zaraNAgatavatsala, guNaratno kI nidhi tathA kItilatA kA kAnana hai| lakSmI tathA maramvatI, apanA paramparAgata vara choDakara, umake pAma eka-sAtha rahatI hai / vipakSI nRpagaNa usake teja se bhIta hokara kanyAo ke upahAro se usakA ropa zAnta karate hai| anya pAtra NivAdevI neminAtha kI mAtA hai| kAvya me usake caritra kA vikAsa nahI huA hai / pratIkAtmaka samrAT moha tathA sayama rAjanItikuzala zAsako kI bhAMti AcaraNa karate haiN| moharAja dUta kaitava ko bhejakara mayama-gRti ko neminAtha kA hRdaya-durga choDane kA Adeza detA hai / dUta pUrNa nipuNatA se apane svAmI kA pakSa prastuta karatA hai / nayamarAja kA mantrI viveka dUta kI uktiyo kA muha toDa uttara detA hai /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ nemimApamahAkAya ] [ 23 bhASA neminAthamahAkAvya kI saphalatA kA adhikAza zreya imakI prasAdapUrNa tathA prAjala bhApA ko hai| vidvattApradarzana, uktivaicitrya, alaGkaraNapriyatA Adi mamakAlIna pravRttiyo ke pravala AkarSaNa ke samakSa Atma-samarpaNa na karanA kotirAja ko suruSi kA dyotaka hai| neminAya mahAkAvya kI bhApA mahAkAvyocita garimA tathA prAraNavattA se maNDita hai / kavi kA bhApA para pUrNa adhikAra hai kintu anAvazyaka alaGkaraNa kI gora usakI pravRtti nahI hai / isIlie usake kAvya me bhAvapakSa aura kalApakSa kA manorama mamanvaya hai / neminAthakAvya kI bhASA kI mukhya vizepatA yaha hai ki vaha bhAva tathA paristhiti kI anugAminI hai| phalata vaha pratyeka bhAva athavA paristhiti ko tadanukUla zabdAvalI meM vyakta karane meM samartha hai| bhAvAnukUla zabdo ke vivekapUrNa cayana tathA kuzala gumphana se dhvanisaundarya kI sRSTi karane meM kavi siddhaimta hai / anuprAsa tathA yamaka ke vivekapUrNa prayoga se kAvya me madhura jhakRti kA namAveza ho gayA hai / prastuta padya me yaha vizeSatA dekhI jA sakatI hai| guruNA ca yatra taruNa guruNA vamudhA kriyate surmisudhaa| phamanAturaiti ramaNekamanA ramaNI surasya zucihAramaNI // 351 zRGgAra Adi komala bhAvo ke citraNa kI padAvalI mAkhana-sI mRdula, saundarya-sI mundara tathA yauvana-sI mAdaka hai| aise pramaGgo me alpa samAsa cAlI padAvalI kA prayoga huA hai| nave sarga me bhApA ke ye guNa bharapUra mAtrA me vidyamAna haiM / yuvA neminAtha ko viSaya-bhogo kI ora AkRSTa karane ke liye bhASA kI saralatA ke sAtha komalatA bhI Avazyaka thii| vivAhaya kumArendra / cAlAzcacalalocanA / bhukSya bhogAn sama tAmirapsarobhirivAmaraH / / 6 / 12 hemAjagarma gaurAgI nRgAkSI phulabAlikAm / ye nopamu jate lokA vevasA vacitA hi te // 6 / 14
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ f tere me 24 ] [ neminAthamahAkAvya yadyapi samUcA kAvya pramAda guNa kI mAdhurI me jota-prota hai, kintu sAtave sagaM me prasAda kA sarvottama rUpa dIkha par3atA hai / isameM jima mahaja, sarala tathA subodha bhASA kA prayoga huA hai, usa para mAhityadarpaNakAra hI yaha ukti 'citta vyApnoti ya kSitra zuSkenvanamivAnala' akSaraNa caritArtha hotI hai | vo rAjJa samAsthAna nAnAvicchittisundaram / prabhorjanma maho draSTu svavamAnamivAgatam // 7 / 13 svAryamicchadmivinopakAvanopakaM 1 anekai rAjamArgastadAko khagairiva phaladrama 119122 kintu kaThora pramI me bhASA oja se paripUrNa ho jAtI hai / ojavyajaka zabdoM ke dvArA yatheSTa vAtAvaraNa kA nirmANa karake kavi ne bhAvavyajanA ko atIva samartha banAyA hai / pA~cave sarga me, indra ke krova varNana me, jisa padAvalI kI yojanA kI gayI hai, vaha apane vega tathA nAda me hRda me sphUrti kA macAra karatI hai / ima dRSTi se yaha padya vizeSa darzanIya hai / vipakSapakSayavaddhakakSa vidya llatAnAmiva sacaya tat / sphuratsphuliMga kuliza karAla dhyAtveti yAvatsa jivRkSati sma || kItirAja kI bhASA me vimva nirmANa kI pUrNa kSamatA hai / mambhrama isa kauzala ke kAraNa nAyaka ko dekhane kI ke citraNa kI bhASA tvarA tathA vega me pUrNa hai / apane hI kavi, damaveM sarga me, pora striyo ko avIratA tathA utsukatA ko mUrta rUpa dene meM samartha huA hai / devamabhA ke isa varNana me, indra ke sahanA prayANa se utpanna sabhAsado kI AkulatA, upayukta zabdAvalI ke prayoga se, mAkAra ho gayI hai / dRSTi dadAnA sakalAsu dikSu kimetadityAkulita bruvANA / utthAnato devapaterakasmAt sarvApi cukSobha sabhA sudharmA // 5 // 18 neminAthamahAkAvya mUktiyo aura lokoktiyo kA vizAla koNa hai / ye eka ora kavi ke lokajJAna ko vyakta karatI haiM aura dUsarI ora
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvya ] [ 25 kAvya kI prabhAvakAritA meM vRddhi karatI haiM / katipaya rocaka sUktiyAM yahAM uddhRta kI jAtI haiN| 1 hI prema tadya vazavatticitta pratyeti du kha suravaspameva / / 2 / 43 2 ucca sthitirvA kva bhavejjaDAnAm / / 6 / 13 3 jano'bhinave ramate'khila / / 8 / 3 4. kAle ripumapyA zrayetsuvI // 846 5 zuddhirna to vinAtmana // 11123 6 nahi kAryA hitadezanA jaDe / / 11 / 48 7 nahi dharmakarmaNi muvIvilambate / / 12 / 2 8 mukRtaryazo niyatamApyate // 1217 ina bahumUlya guNo me bhUpita hotI huI bhI neminAthakAvya kI bhApA me katipata doSa haiM, jinakI ora saketa na karanA anyAyapUrNa hogA / kAvya me kucha aise sthalo para vikaTa mamAsAnta padAvalI kA prayoga kiyA gayA hai, jahAM umakA koI aucitya nahI hai| yuddhAdi ke varNana me to samAsabahulA bhASA abhISTa vAtAvaraNa ke nirmANa me mahAyaka hotI hai, kintu mesvarNana ke prasaGga me isakI kyA mArthakatA hai ? bhittipratijvaladanekamanojaratnaniyanmayUkhapaTalosatataprakAzA / dvAreSu nirmakarapuSkariNojalomimUrchanmahanuSitayAtrikagAtradhartA // 5 // 52 // isake atirikta kavi ne yatra-tatra chanda pUrtiI ke lie atirikta pado ko Thasa diyA hai / 'svakAntarastA' ke pazcAt 'pativratA' kA (2 / 36), 'zuka' ke mAtha 'vi' kA (2058), 'marAla' ke mAtha 'khaga' kA (156), 'vizArada' ke sAtha 'vizepyajana' kA (11 / 16) tathA 'vadanti' ke sAtha 'vAcam' kA (3 / 18) kA prayoga sarvathA Avazyaka nahIM / inase eka ora, ina sthalo para, chandaprayoga me kavi kI asamarthatA vyakta hotI hai, dUsarI ora yahA~ vaha kAvyadopa A gayA hai, jo mAhityazAstra me 'adhika' nAma se khyAta hai|
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 ] [ neminAthamahAkAvya phira bhI neminAthamahAkAvya kI bhApA me nijI AkarSaNa hai| vaha prasagAnukUla, prauDha,, mahaja tathA prAjala hai| vidvattApradarzana bhAravi ne jina kAvyAtmaka kalAbAjiyo kA Arambha kiyA thA, unake adamya AkarpaNa se bacanA pratyeka kavi ke liye sambhava nahI thaa| zailI me adhikatara kAlidAma ke pagacihno para calate hue bhI kItirAja ne, antima sarga me, citrakAvya ke dvArA camatkAra utpanna karane tathA apane pANDitya kI pratiSThA karane kA mAnaha prayatna kiyA hai| saubhAgyavaza aise padyo kI saMkhyA adhika nahIM hai| sambhavata ve inake dvArA sUcita kara denA cAhate hai ki maiM samavartI kAvya-zailI se anabhijJa athavA citrakAvya-racanA me asamartha nahI hU~, kintu suci ke kAraNa vaha mujhe grAhya nahI hai / Azcarya yaha hai ki neminAthamahAkAvya me isa zAdI-krIDA kI yojanA kevalajJAnI nemiprabhu kI vandanA ke antargata kI gayI hai| isa sAhityika jAdUgarI me apanI nipuNatA kA pradarzana karane ke liye kavi ne bhApA kA nirmama utpIDana kiyA hai, jisase ima pramaga me vaha duvhatA se AkrAnta ho gayI hai| ___ kAttirAja kA citrakAvya bahudhA pAdayamaka kI nIva para Azrita hai, jisame samUce caraNa kI AvRtti kI jAtI hai, yadyapi usake anya rUpo kA samAveza karane ke pralobhana kA bhI vaha savaraNa nahIM kara skaa| prastuta jinastuti kA AdhAra pAdayamaka hai / puNya / kopacayadaM na tAvaka puNyakopacyada na tAvakam / darzana jinapa ! yAvadIkSyate tAdadeva gadadusthatAdikam // 12 // 33 nimnokta padya me ekAkSarAnuprAsa hai| isakI racanA kevala eka vyajana para Azrita hai, yadyapi isame tIna svara bhI prayukta hue hai| atItAnteta etA te tantantu tatatAtatim / RtatA tA tu totottu tAto'tatA tatontatut // 12 // 37
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvya ] [ 27 yaha padya aura bhI camatkArajanaka hai / imame kevala do akSaro, la aura ka, kA prayoga kiyA gayA hai / lulallIlAkalATelikIlA keliphalAphulam / lokAlokAkalakAla kokilakulAlakA // 12 // 36 prastuta padya kI racanA ardha-pratilomavidhi se huI hai| ata , isake pUrvArdha tathA uttarArgha ko, prArambha tathA anta se eka samAna paDhA jA sakatA hai / tuda me tatadambhatva tva bhadantatameda ta / rakSa tAta | vijJAmIza ! zamIzAvitatAkSara // 12 // 38 ina do padyo kI padAvalI me pUrNa sAmya hai, kintu padayojanA tathA vigraha ke vaibhinnya ke AdhAra para inase do svatantra artha nikalate hai / mAhityazAstra kI zabdAvalI me ise mahAyamaka kahA jaayegaa| mahAmada bhavArAgahAra vigrahahAriNam ! pramodajAtatArena zreyaskara mahAtakam / / mahAma dammavArAmahari vigrahahAriNam / pramodajAtatArena zrayaskara mahAhapam // 12 // 41-42 isa koTi ke padya kavi ke pANDitya, racanAkauzala tathA bhApAdhikAra ko mUcita avazya karate haiM, kintu iname rasacarvaNA me avAchanIya vAdhA AtI hai| TIkA ke vinA inakA vAstavika artha samajhanA prAya asambhava hai| satoSa yaha hai ki mAgha, vastupAla Adi kI bhAMti ina prahelikAmo kA pUre sarga me manniveza na karake kItirAja ne apane pAThako ko vauddhika vyAyAma se vacA liyA hai| alakAravidhAna prakRti-citraNa Adi ke samAna alakAro ke prayoga me bhI kItirAja ne suruci tathA sUjha-bUjha kA paricaya diyA hai / malakAra bhAvAbhivyakti me kitane sahAyaka ho sakate haiM, neminAthamahAkAvya isakA jvalanta udAharaNa hai|
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 ] [ neminAthamahAkAvya kI tirAja kI isa saphalatA kA rahasya yaha hai ki usane alakAro kA saniveza apane jJAna-pradarzana athavA kAvya ko alakRta karane mAtra ke liye nahI apitu bhAvo ko spaSTatA eva sampannatA pradAna karane ke liye kiyA hai / neminAthamahAkAvya ke alakAro kA saundarya isake aprastuto para AdhArita hai / upayukta aprastuto kA cayana kavi kI painI dRSTi, anubhava, mAnava prakRti ke jJAna, savedana - gIlatA tathA sajagatA para nirbhara hai / kIrttirAja ne aprastuto kI khoja me apanA jAla dUra-dUra taka phaikA hai aura jIvana ke vividha pakSo se upamAna grahaNa kiye haiM / usake aprastuta adhikatara upamA tathA utprekSA ke rUpa me prakaTa hue haiN| unase varNita bhAva athavA vipaya kisa prakAra spaSTa tathA samRddha hue hai, irAke digdarzana ke liye katipaya udAharaNa Avazyaka haiM / prabhu ke darzana me indra kA krodha aise zAnta ho gayA jaise jvarapIDA aura varSA me dAvAgni (5114) / jahA~ jvarAti devarAja ke krodha kI pracaNDatA kA vodha karAtI hai vahA~ amRtapAna upamAno se usake sahasA zAnta hone kA bhAva spaSTa ho gayA hai / jaise kAle bAdaloM se bhare tathA varSA zizu nemi zobhA detA thA / ke sAvale zarIra para aGgarAga aise AkAza meM mAnvya rAga ( 6 / 18 ) suro ora asuro ke netra anya viSayo ko choDakara jinendra ke rUpa para isa prakAra paDe jaise bhare kamalo para girate haiM ( 6123 ) / nemiprabhu ne apanI suvA-zItala vANI se yAdavo ko isa prakAra pravona diyA jaise candramA kumudo ko vikamita karatA hai ko khilate dekhakara bhalI bhA~ti anumAna kiyA jA kaise bodha milA hogA ! do hilanI cavariyo ke yugala ke madhya sthita kamala ke samAna zobhita thA bahuta upayukta hai / nemi ko acAnaka vadhUgRha se lauTate dekhakara yAdava unake pIche aise dauDe jaise vyAva me bhIta hariNa yUtha ke netA ke pIche bhAgate haiM / anta hariNI ke upamAna meM yAdavo kI cintA, AkulatA Adi turanta vyakta ho jAtI haiM / ( 10135 ) / kumudo sakatA hai ki yAdavo ko vIca prabhu kA mukha haso ke ( 12/21 ) / prastuta upamA amRtapAna se aura dAvAgni
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvya ] [ 26 dRSTa vAtha nemi vinivartamAna kimetadityAkula vadanta / tamanvadhAvan svajanA samastAstrastA kuragA iva yUthanAtham / / 10 / 34 kAvya meM isa prakAra kI aneka mArmika upamAe' dRSTigata hotI haiM / bhAvAbhivyakti ke liye kavi ne mUrta tathA amurta dono prakAra ke upamAno kA samAna maphalatA se prayoga kiyA hai / nemi ke Adeza se sUta ne vadhUgRha se ratha isa prakAra moDa liyA jaise yogI jJAna ke bala se apanA mana bure vicAra se haTA letA hai| / sUto ratha svAminidezato'ya nivartayAmAsa vidhAhagehAt / yathA gurujAnavalena mazu dunito yogijano mana svam // 10 // 33 yahAM mUrta ratha kI tulanA amUrta mana se kI gaI hai / nimnAGkita padya me kavi ne amUrta bhAva kI abhivyakti ke lie mUrta upamAna kA Azraya liyA hai / rAjA ne jisa-jima para kRpA-dRSTi DAlI usakA harpa-lakSmI ne aise Aligana kiyA jaise kAmAtura yuktI apane premI kaa| ya ya prasannandumusa sa rAjA vilokayAmAsa dRzA svamRtyam / zizleSa ta ta guruharSalakSmI kAmAtureva pramadA svakAntam / / 3 / 6 utprekSA ke prayoga me bhI kavi kA yahI kauzala dRSTigocara hotA hai| bhAvapUrNa saTIka aprastuto se kavi ke varNana camatkRta ho uThe haiN| chaThe sarga me devAganAo ke tathA nave sarga me rAjImatI ke saundarya-varNana ke prasaGga me aneka anaThI utprekSAo kA prayoga huA hai| devAganAo kI puSTa jaghanasthalI aisI lagatI thI mAno kAmadeva kI AsanagaddI ho / (6 / 47) Asa nagaddI aprastuta se jaghanasthalI kI sthUlatA tathA vistAra kA bhAna sahaja hI ho jAtA hai| zaratkAla me bhauro se yukta kamala aise zobhita hue mAno zarat ke sauMdarya ko dekhane ke liye jaladeviyo ne apane netra ughADe ho (8 / 41) / rAjImatI ke stana aise lagate the mAno usake vakSa ko phoDakara nikale hue kAma ke do kanda ho (954) / umakI jaghAe' kAmagaja ke AlAna (vandhana stambha) pratIta hote the (55) / AlAna me usakI javAo kI vazIkaraNa kSamatA spaSTa
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 ] [ neminAthamahAkAvya dyotita hotI hai / prastuta padya me vAyu se hilate kamala me 'nAyikA ke mukha se bhaya' kI sambhAvanA karane se utprekSA kI bhAvapUrNa avatAraNA huI hai| pavamAnacacaladala jalAzaye ravitejasA sphuTadida payomham / parizaSyate bata mayA tavAnanAt kamalAmi | vibhyadiva kampatetarAm // 2116 prabhAta kA nimnokta varNana rUpaka kA paridhAna pahana kara AyA hai / yahA~ rAtri, timira, dizAbo tathA kiraNo para kramaza strI, ajana, putrI tathA jala kA Aropa kiyA gayA hai / rAtristriyA mugdhatayA tamo'jadigdhAni kALAtanayAmukhAnyatha / prakSAlayatpUpamayUkhapAthasA decyA vibhAta dadRze svatAtavat / / 2 / 30 kRSNa patniyAM neminAtha ko jina yuktiyo se vaivAhika jIvana me pravRtta karane kA prayAsa karatI haiM, uname se eka me dRSTAnta kI sundara yojanA ki ca pitro sukhAyaiva pravartante sunandanA / sadA sindho pramodAya candro vyomAvagAhate // 6 // 34 zaradvarNana meM madamatta vRpama ke AcaraNa kI puSTi sAmAnya ukti se karate hue arthAntaranyAsa kA prayoga kiyA gayA hai / / madotkaTA vidArya bhUtala vRSA kSipanti yatra mastake rajo nije| . ayutta-yukta-kRtya-saMvicAraNAM vivanti ki kadA madAndhayuddhaya // 3144 zizu neminAtha ke snAtrotsava ke nimnokta padya me kAraNa tathA kArya ke bhinna-bhinna sthAnoM para hone ke kAraNa amagati alavAra hai| / ganyasAra-ghanasAra-vilepaM kanyakA vidadhire'tha tdge| phautuka mahadida yadabhUpAmappanazyadakhilo khalu tApa // 4 // 44 ___ samudra vijaya ke gIryavarNana ke antargata prastuta paktiyo me zatruo ke vaya kA prakArAntara meM nirUpaNa kiyA gayA hai / mata. yahAM paryAyokna maladvAra hai|
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvya ] [ 31 raNarAtrau mahInAtha candrahAso vilokyate / viyujyate svakAMtAbhyazca vArivAribhi // 727 jinezvara kI lokotara vilakSagatA kA citraNa karate samaya kavi kI kalpanA atizayokti ke rUpa meM prakaTa huI hai / yadyarkadugdhaM zucigorasasya prApnoti sAmya ca viSa sudhAyA / devAntara deva | tadA tvadIyA tulyA dadhAti trijagatpradIpa // 6 // 35 samudravijaya kI rAjadhAnI sUryapura ke varNana me kavi ne parisakhyA kA bhI Azraya liyA hai| na mando'tra jana ko'pi para mado yadi graha / viyogo nApi dampatyoviyogastu para vane / / 1 / 17 zabdAlaDdAro me anuprAsa tathA yamaka ke prati kavi kA vizeSa moha hai / neminAyakAvya me inakA svara, kisI-na-kisI rUpa me, sarvatra dhvanita rahatA hai / antyAnuprAsa kA eka rocaka udAharaNa dekhiye / / jagajjanAnadathubhadaheturjagattrayaklezasetu / jagatprabhuryAdavavazaketurjagatpunAti sma sa kambuketu // 337 yamaka ke prAya sabhI bheda kAvya meM prayukta hue haiN| pAdakayamaka tathA mahAyamaka kA digdarzana Upara karAyA gayA hai| inhe choDakara kItirAja ne yamaka kI aisI vivekapUrNa yojanA kI hai ki usame kliSTatA nahIM Ane paaii| Adiyamaka prastuta padya kI zRgAramAdhurI ko vRddhigata karane meM sahAyaka canA hai| vanisayAnitayA ramaNaM phayApyamalayA malayAcalamArata / dhutalatAsala-tAmaraso'dhiko nahi mato himato viSato'pi na / 8 / 21 Rtu varNana vAlA aSTama sarga Adyanta yamaka se bharapUra hai / samudravijaya tathA zivA ke isa vArtAlApa me vRpabha, gau, vRpAka tathA mAGkara kI bhinnArya me yojanA karane se vakrokti kA sundara prayoga huA hai /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 ] [ neminAthamahAkAvya deva priye / ko vRpabho'yi I ki gau / naiva vRSAka / kima zapharo, na ! jino nu cakroti vadhUvarAbhyA yo vakramata sa mude jinendra / / 3 / 12 ___ inake atirikta sandeha, virodhAbhAsa, vipama, vyatireka, vibhAvanA, nidarzanA, sahokti, vipama Adi alaGkAra bhI neminAyakAvya ke saundarya meM vRddhi karate hai| chandayojanA ___ bhAvavyajaka chando ke prayoga me kAttigaja pUrNata siddhahasta haiM / unake kAvya me aneka chando kI yojanA kI gayI hai / prathama, saptama tathA navama marga me anuSTup kI pradhAnatA hai / prathama marga ke antima do padya mAlinI tathA upajAti me haiM, maptama marga ke anta me mAlinI kA prayoga huA hai aura navama sarga / kA paitAlImavAM tathA antima padya-kramaza upagIti tathA nandinI meM nibaddha haiN| gyArahave sarga me vaitAlIya chanda apanAyA gayA hai / sargAnta me upajAti aura mandAkrAntA kA upayoga kiyA gayA hai / tRtIya sarga kI racanA upajAti meM huI hai / antima do padyo meM mAlinI kA prayoga huA hai / zeSa sAta margoM meM kavi ne nAnA vRtto ke prayoga se apanA chandajJAna pradarzita karane kI ceSTA kI hai| dvitIya sarga-me upajAti (vazasya + indravazA), indravazA, vazastha, indravajrA, upajAti (indravajrA+upendravajrA) vamantatilakA, drutavilambita tathA zAlinI, ina ATha chando ko prayukta kiyA gayA hai| caturtha sarga kI racanA nau chando me huI hai / isame anuSTup kA prAdhAnya hai / anya ATha chando ke nAma haiMdra tavilamvita, upajAti (indravajA+upendravajrA), indravajrA, svAgatA, rathodghatA, indravazA, upajAti (indravazA+vazastha tathA shaalinii| pacama sarga me sAta chando ko apanAyA gayA hai-upajAti (indravajrA+upendravajrA), indravatrA, vazasya, vasantatilakA, pramitAkSarA, rathodghatA tathA zArdUlavikrIDita | chaThe sarga me pAca chanda dRSTigocara hote hai| iname upajAti pramukha hai| zeSa cAra chanda hai-upendravajA, indravajrA, zArdUlavikrIDita tathA mAlinI /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvya / aSTama sarga meM prayukta chando kI sakhyA gyAraha hai / unake nAma isa prakAra haiMdra tavilambita, indravajrA, vibhAvarI, upajAti (vazastha+indravazA), svAgatA, vaitAlIya, nandinI, tareTaka, zAlinI, sragdharA tathA aupacchandasika / isa sarga . me nAnA chando kA prayoga Rtu-parivartana se udita vividha bhAvo ko vyakta karane meM pUrNatayA sakSama hai / vArahaveM sarga me bhI gyAraha chanda prayoga me lAye gaye haiN| ve isa prakAra haiM-nandinI, upajAti (indravazA+vazastha), upajAti (indravajrA+upendravajrA), rathoddhatA, viyoginI, drutavilambita, upendravajrA, anuSTup, mAlinI, mandAkrAntA tathA AryA / dasave sarga kI racanA me jina cAra chando kA yAzraya liyA gayA hai, ve isa prakAra haiM-upajAti (indravajrA+upendravajrA), zArdUlavikrIDita, indravajA tathA upendrvjnyaa| saba milAkara neminAthamahAkAvya me 25 chanda prayukta hue haiM / iname upajAti kA prayoga sabase adhika hai| neminAthamahAkAvya kI racanA kAlidAsa kI paramparA me huI hai| dhArmika kathAnaka cunakara bhI kItirAja apanI kavitva zakti, suruci tathA santulita dRSTikoNa ke kAraNa mAhitya ko eka aisA rocaka mahAkAvya de sake hai, jisakI gaNanA saskRta ke uttama kAvyo me kI jA sakatI hai| neminAthamahAkAvya aura neminirvANa jaina sAhitya me tIrthaMkara neminAtha ke jIvanavRtta ke do mukhya srota haijinasena prathama kA harivazapurANa (783 I0) tathA guNabhadra kA uttara-purANa (867 I0) / ina upajIvya granyo me nemicarita kI pramukha rekhAo ke AdhAra para,bhinna-bhinna zailI me,unake jIvana-citra kA nirmANa kiyA gayA hai / harivaza purANa meM yaha prakaraNa bahuta vistRta hai / jinasena ne nau vizAla soM me jinendra ke sampUrNa carita kA manoyogapUrvaka nirUpaNa kiyA hai / kavi kI dhIra-gambhIra zailI, alakRta evaM prauDha bhASA tathA samartha kalpanA ke kAraNa yaha paurANika prasaga mahAkAvya kA AbhAma detA hai aura usakI bhAMti tIna ramavattA kA AsvAdana karAtA hai| uttarapurANa me nemicarita kA sarasarA-sA varNana hai /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 ] [ neminAthamahAkAvya jisa prakAra guNabhadra ne usakA pratipAdana kiyA hai, usase nemiprabhu kA vivAha aura pravrajyA zrIkRSNa ke kapaTapUrNa SaDyantra ke pariNAma pratIta hote haiM / mAdhava nemi se apanA rAjya surakSita rakhane ke liye pahale vivAha dvArA unakA teja jarjara karane kA prayatla karate haiM aura phira vanya pazuo ke hRdayadrAvaka cItkAra se unake vairAgya ko ubhAra kara unheM sasAra se virakta kara dete haiM (713143-144,153-168) / nemiprabhu ke carita ke AdhAra para jana-saskRta-sAhitya me do mahAkAvyo kI racanA huI hai / kItirAja ke prastuta kAvya ke atirikta vAgbhaTa kA neminirvANa (12 vI zatAbdI I0) isa vipaya para AdhArita eka anya mahattvapUrNa kRti hai / dono kAvyo me pramukha ghaTanAeM samAna hai, kintu unake alakaraNa tathA prastutIkaraNa me bahuta antara hai / vAgbhaTa ne kathAvastu ke svarUpa aura pallavana me bahuvA harivazapurANa kA anugamana kiyA hai / harivazapurANa ke samAna yahAM bhI jina-janma se pUrva samudravijaya ke bhavana meM ratno kI vRSTi hotI hai, zivA ke garbha me jayanta kA avataraNa hotA hai aura vaha paramparAgata svapna dekhatI hai / dono me svapno kI sakhyA (16) tathA krama samAna haiM / neminirvANa me vaNita zizu nemi ke janmAbhiSeka ke liye devatAo kA Agamana, nemiprabhu kI pUrvabhavAvali, tapazcaryA, kevalajJAnaprApti, dharmopadeza tathA nirvANaprAsi Adi ghaTanAeM bhI jinasena ke vivaraNa para AdhArita hai| kintu nemicarita kA eka prasaga aisA hai, jisame vAgbhaTa tathA kIttirAja dono ne paramparAgata kayArUpa me nayI udbhAvanA kI hai / paurANika sroto ke anusAra zrIkaSNa yaha jAna kara ki merI patniyo ke sAtha jalavihAra karate samaya nemikUmAra ke hRdaya meM kAma kA prathama aMkura phUTa cukA hai, unakA sambandha bhojasutA rAjImatI se nizcita kara dete hai / kintu nemi bhAvI hiMmA me dravita hokara vivAha ko ghara meM chor3a dete haiM aura paramArthamiddhi kI sAdhanA me lIna ho jAte haiM (harivazapurANa 5571-72,84-100, uttarapurANa 71 / 143-170) / neminAtha vItarAga hokara bhI apanI mAtRtulya bhAbhI para anurakta ho, yaha kSudra AcaraNa unake liye asambhAvya hai / isa visagati ko dUra karane ke liye vAgbhaTa
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvya ] [ 35 ne prastuta sandarbha ko nayA rUpa diyA hai, jo paurANika prasaga kI apekSA adhika sagata hai / unake kAvya me (1141-10) svaya rAjImatI revatakaparvata para yuvA nemikumAra ko dekha kara unake rUpa para mohita ho jAtI hai aura usame pUrvarAga kA udaya hotA hai| udhara zrIkRSNa nemikumAra ke mAtA-pitA ke anurodha para hI ugrasena se vivAha prastAva karate hai| kItirAja isa parivartana se bhI santuSTa nahIM hue / unheM rAjImatI-jaisI satI kA sAdhAraNa nAyikA kI bhAMti nAyaka ko dekhakara kAmAkula honA aucityapUrNa pratIta nahI hotA / phalata neminAthamahAkAvya me kRSNa-patniyAM vividha tarko tathA pralobhano se nemi ko kAmonmukha karane kI ceSTA karatI haiM / unake viphala hone para mAtA zivA unheM vivAha ke liye prerita karatI haiM, jinake Agraha ko neminAtha, nispRha hote hue bhI, asvIkAra nahI kara sake (441) / nami kI svIkRti se hI unake vivAha kA pravandha karanA nissandeha avika vicArapUrNa tathA unake udAtta caritra kI garimA ke anukUla hai / isase rAjImatI ke zIla para bhI oNca nahI AtI / kItirAja ne prastuta sandarbha ke gaThana me avazya hI adhika kauzala kA paricaya diyA hai| ___ kathAnaka ke gaThana para vicAra karate hue saketa kiyA gayA hai ki neminAthamahAkAvya kI kathAvastu ayika vistRta nahI hai, kintu kavi kI malakArI vRtti ne use majA-mavAra kara bAraha margoM kA vistAra diyA hai / neminirvANa kAvya meM mUla kathA se sambandhita ghaTanAeM aura bhI kama haiM / sava milA kara bhI umakA kathAnaka neminAthakAvya kI apekSA choTA mAnA jAegA / para vAgbhaTa ne usame eka ora vastu-vyApAra ke paramparAgata varNana ThUsa kara aura dUsarI ora purANavarNita pUrvabhavAvali, tapazcaryA, dezanA Adi ko anAvazyaka mahattva dekara use pandraha magoM kI vizAla kAyA pradAna kI hai / aisA karake ve apane srota tathA mahAkAvya ke bAhya rUpa ke prati bhale hI adhika niSThAvAn rahe ho, parantu santulana tathA svAbhAvikatA se dUra bhaTaka gaye haiM / vItarAga tIryakara ke jIvana se sambandhita racanA me, pUre yaha sargoM me, kusumAvacaya, jalakrIDA, candrodaya, madhupAna Adi ke zRgArI varNano kI kyA sArthakatA hai ? isI para
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 ] [ neminAthamahAkAvya vazatA ke kAraNa kavi ko isa zAntaparyavasAyI kAvya meM pAnagoSThI aura ratikrIDA kA ragIlA citraNa karane me bhI koI vaicitrya nahI dikhAI detA / kAvya - rUDhiyoM kA samAveza kIrtirAja ne bhI kiyA hai, kintu usane viveka tathA sayama se kAma liyA hai / usane mUla kathA se amamvaddha tathA anAvazyaka pUrvaparigaNita prasago kI to pUrNa upekSA kI hai, nAyaka ke pUrvajanma ke varNana ko bhI kAvya meM sthAna nahI diyA hai / unake tapa, samavasaraNa tathA dharmopadeza kA bhI calatA-sA ullekha kiyA hai jisase kathAnaka neminirvANa jaise vistRta varNano se mukta rahatA hai / anyatra bhI kItirAja ke varNana mantulana kI paridhi kA ullaghana nahIM karate / jahA~ vAgbhaTa ne tRtIya sarga me prAta kAla kA varNana karake, anta me, jayanta deva ke zivA ke garbha me praveza kA kevala eka padya meM ullekha kiyA hai, vahA~ kIrtirAja ne neminirvANa ke apsarAmro ke Agamana ke prasaga ko chor3a kara usake dvitIya tathA tRtIya sargoM me varNita svapnadarzana tathA prabhAta-varNana kA kevala eka sarga me samAhAra kiyA hai / isI prakAra vAgbhaTa ne vasanta-varNana para pUrA eka sargaH vyaya kiyA hai jabaki vItirAja ne akele AThaveM sarga kA upayoga chahoM Rtuo kA rocaka citraNa karane me kiyA hai / neminAthamahAkAvya kA vivAha prasaMga vAgbhaTa se adhika svAbhAvika tathA vicArapUrNa hai, yaha pahale kahA jA cukA hai / kIrtirAja mArmika pramago kI sRSTi karane me nipuNa haiM / neminAtha ke pravrajyA grahaNa karane ke pazcAt gyArahave sarga me, rAjImatI ke karuNa vilApa ke dvArA kavi ne jahA~ usake tasa hRdaya ke udgAro kI abhivyakti kI hai, vahA~ apane manovijJAna- - kauzala kA bhI paricaya diyA hai / vAgbhaTa ne yahA~ mauna sAdha kara eka aisA hRdaya sparzI prasaMga hAtha se gavA diyA hai, jisase usake kAvya kI mArmikatA meM nissandeha vRddhi hotI / parityaktA nArI, cAhe vaha kitanI bhI gambhIra tathA sahanazIla ho vilkula hI hoTha sI le, yaha kaise sambhava hai ? vArahave sarga me kIrtirAja ne citrakAvya me apane racanA - kauzala kA pradarzana kiyA hai to neminirvANa kA raivatakavarNana usI pravRtti kA dyotaka hai / neminAthamahAkAvya me vastuvyApAra-varNano ke
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvya / [ 37 - atirikta jo anya varNana haiM, ve kathAnaka se adhika dUra nahIM haiM jabaki vAgbhaTa . ke bahuta-se varNano kA kathAnaka me koI sambandha nahIM hai| minirvANa tathA neminAthamahAkAvya dono hI saskRta-mahAkAvya ke hrAsakAla kI racanAeM haiN| usa yuga ke anya adhikAza mahAkAvyo kI tanha iname bhI ve pravRttiyAM dRSTigata hotI haiM, jinakA pravartana bhAravi ne kiyA thA aura jinhe vikamita kara mAgha ne sAhitya para apanA prabhutva sthApita kiyA / vAgbhaTa para yaha prabhAva bharapUra paDA hai, kotirAja apane liye eka samanvita mArga nikAlane meM saphala hue hai / neminirvANa me pUrvokta zRgArika pramago kA sanniveza tathA vastuvyApAra ke alakRta varNana mAgha ke matizaya prabhAva kA pariNAma hai / mAgha kA prabhAva vAgbhaTa ko varNana-zailI para bhI paDA hai| unake varNana mAgha kI taraha hI kRtrima tathA durAlDha kalpanA se AkrAnta haiM / vAgbhaTa aura kotirAja kI kavitA me kyA antara hai, isakA digdarzana to tulanAtmaka rIti se hI sambhava hai / sakSepa meM kahA jA sakatA hai ki kotirAja ke varNana svAbhAvikatA se paripUrNa hai, kama-se-kama ve adhika alakana nahIM haiM, kintu vAgbhaTa ne apane varNano me bahuta dUra kI kauDI phaikI hai / katipaya udAharaNa aprAmagika na hoNge| bhora ke samaya candramA kI AbhA manda par3a jAtI hai, kumudinI murajhA jAtI hai kintu cakave yAnandavimora ho uThate haiN| kItirAja ne isa prAta * kAlIna dRzya kA nIghA-yAdA varNana kiyA hai, kintu vAgbhaTa kI kalpanA hai ki cA~da ne rAta-bhara kumudo ke pAtro me madirA-pAna kiyA hai jisase vaha naze me cUra ho gayA hai aura behozI me nagA hokara ghaDAma se astAcala para gira paDA hai / manye madhUni nizi karavapAtre pItAni zotarucinA karanAlayantra / no cetkaya pati nirgalitAzuko'ya ko saharSaninadariva hasyamAna ||(ne ni.364) navodita sUrya kI kiraNeM kumudiniyo para phailI huI aisI pratIta hotI haiM mAno prANapriya candramA ke vichoha kI vedanA se phaTe unake hRdaya se bahatI savira kI bArAeM ho /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 ] [ neminAthamahAkAvya tejo japAkusumakAnti kumudvatISu vidyotate nipatita navabhAnavIyam / bhartu kalAkulagRhasya viyogadu nirdAritAdiva hRdo rudhirapravAhaH / / (ne. ni 313) meru kI nadiyAM kahAM se nikalatI haiM ? kavi kA vizvAsa hai ki nikaTavartI sUrya kI garmI ke kAraNa meru kA zarIra pasIne se tara ho gayA hai| pasIne kI ve dhArAeM hI nadiyo ke rUpa meM pariNata hokara baha nikalI haiM / ajasramAsannasahasradIdhitipratApasapAditakhedajanmabhiH / visAribhi svedajalarivojjvalavirAjamAnAvayava nadIzate / / (ne ni 5117) svarNa-parvata para eka ora sapheda vAdala saTe hue haiM, dUmarI ora kAlI ghaTAe / kavi ko lagatA hai ki zakara tathA viSNu ne eka-sAtha brahmA ko AliMgana me bAMdha liyA hai| payodhararaJcitamekata sita sitetara phAJcanakAyamAyata / pitAmaha ghUjaTikaiTabhAhitapradattasazlepamivaikahelayA // (ne ni 5 / 18) sUrya ke asta hone para tAgeM ke prakaTa hone kA rahasya yaha hai ki mUrya astAcala kI coTI para caDha kara java pazcima-payodhi me chalAga lagAtA hai to jalakaNa uchala kara tAro ke rUpa me AkAza meM phaila jAte haiN| aparAvanIgharasaTAtpayonidhI patata sato jhagiti jhampayA rave / vyarucansamucchaladatucchapAyasAbhiva bindavo gaganasomni tArakA, / (ne mi6|13) kItirAja kI kavitA kA mAgopAga mUlyAkana pahale kiyA jA cukA hai / dono kI tulanA karane para jJAta hogA ki vAgbhaTa kI pravRtti alakaraNa kI aura adhika hai| kItirAja ke kAvya me sahajatA hai, jo kAvya kI vibhUti hai aura kItirAja kI zreSThatA kI dyotaka bhii| kavitva-zakti kI dRSTi se / dono meM zAyada adhika antara nahI / kheda yaha hai ki AdhArabhUna harivazapurANa ke prati baddhatA ke kAraNa vAgbhaTa ne purANa-vaNita prasago ko adhika mahattva / / diyA hai jisase usake kAvya meM pracArAtmaka svara adhika mukharita hai| satyavrata
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ kItirAjopAdhyAyapraNItaM neminAtha-mahAkAvyama prathamaH sargaH vande tanneminAthasya padadvandva zriyAM padam / nAtharasevi devAnA yad bhRgairiva paGkajam // 1 // kra ragrahairanAkrAntA sadA sarvakalAnvitA / ciramatra vijepIran guravo nUtanendava // 2 // nAnAraleparasaprauDhA hitvA kAntA munIzvarA / ye cAhustAdRzI vAca vandanIyA. katha na te // 3 // yo dopAkaramAtmAna khyApayan vizado'pi san / vizadIkurute vizva tasmai sabhyendave nama // 4 // khala khala ivAsAra. pazukalpazca nIrasa / tyajyate dUrata prAna: kAkSadbhi saukhyamAtmana // 5 // zAstrArambhe namaskAryAvAryAnAryAvubhAvapi / etadvitayayoge hi guNAguNavivecanam / / 6 / / kva zrInemijinastotra kva kuNTheya matirmama / utpATayitumicchAmi tarjanyA mohato girim // 7 // para prAnati mando'pi gurudevaprasAdata. / gikSito hi zuko jalpedapi tiryak nRbhASayA // 8 // jaDAtmaka prabhorbhaktirmAmullApayatIha vA / sazabdAmbhodamAleva calAdapi kalApinam pAhA
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2] prathamaH sarga [ neminAthamahAkAvyama, lokanAbhyA madhyabhAge jambUdvIpo'sti' vishrutH| gambhIro vartulAkAro nAbhideza iva striyAH / / 10 // yA paDvarSadharazcitramanAdinidhano'pi san / lakSayojanamAno'pi ni.sakhyojana zritaH // 11 // pArvata' sarvato yastu lavaNodadhinAvRtaH / AlIDhaH pariveSeNa vRttazcandra ivAvabhI / / 12 / / tatrAsti bhArataM varSa kodaNDAkAradhArakam / svazriyAM garvataH zaMke lIlayA vakratA gatam // 13 // vaitADhyena dvighAbhakta rAjatena rarAja yat / sImantakena kAmyena yathA sImantinIgiraH // 14 // gaGgA-sindhunadIyogAt SaTkhaNDa yadajAyata / samprAptaprasarAbhistu ko vA strIbhirna khaNDita. // 15 // tatrAsIt paramazrIka nAmnA sUryapura puram / sarvasvamiva medinyAH svabharteva kulastriyAH // 16 // na mando'pi jana ko'pi para mando yadi graha / viyogo nApi dampatyoviyogastu para vane // 17 // vadho'ntaragazatrUNA yatrAnyepAmasambhavAt / nyAyavadbhapaterbhAvAdudayo dharmacAriNAm // 18 // mandAkSasavRtAMgo'pi na mandAkSakurUpabhAk / sadApIDo'pi yatrAmId vipIDo mAninIjana. // 19 // ratnazreNicitA yatra pANDurA dadhipiNData. / AvAsA zrImatA rejuhimAdrIrakA iva // 20 // 1. yaso. mA. jambudvIpo'sti
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] prathama naga. mujaGgasaGganirviNNA vakSa skhalitakaJcukA | dRSTyaiva varNayantyatra sarpiNIvatpaNAganA // 21 // yatra yUnAM parIrambhAt truTyaddhArA 'vadhUjanA / smaraM varddhApayantIvocchalamauktikAkSatai // 22 // pAvana yauvana yUnA yatra kSetramivAzubhat / vahudhAnyopakRccAru-vallabhArAgakAraNam // 23 // bhogi- puNyajana-zrIdai zritatvAdyatpara puram / bhogavatyalakAlaGkAsannipAta ivAbhavat ||24|| yuvAno khalavadyatra nAryAliGganalAlasA / dUSayanti kalAkelImupamAtItavigrahai. * ||25|| kiMkiNInAdadambhena puNye nRn prerayanniva / yatrAbhitaracalatyuccai vihArANA dhvajavaja // 26 // 1 rArAjItyApaNazreNirArAjahAragopuram nAnAvastUni vibhrANA nAnAnanditanAgarA // 27 // dalairivendavairha bdhA himapiNDamayA iva | prAsAdA bhejire rAjJA yatra sphATikabhittaya // 28 // gambhIrA vandhurAkArA jalalAvaNyapUritA / vApyazcakAsire yatra kAntAnAmiva nAbhaya ||26|| [ 3 vicitropalavicchittirvatu lAkArasasthiti / prAkAro ruruce yamya bhUdevyA iva kuNDalam // 30 // komalAgyo latAkAntA pravRttA yasya kAnane / puSpavatyo'pyaho citra taruNAliMgana vyadhu // 31 // 2 yazo mA dRSTvaiva 3 yazo mA truTadvArA 4. mahi keli 1 1
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4] 5. 6. 7 prathama saga~ daridra zItalA rAtrirdu khena navoDhA taruNairyatra dukhena samudradayitA bhAti gaNikeva [ neminAthamahAkAvyam tyAjyate'mbaram / tyAjyate'mvaram / / 32 / / yadantike / bhujagAttarasAsvAdA veNImohitanAgarA // 33 // sA kApi ramya - harmyazrI zobhA vaprasya kApi sA / purasya tasya yA vIkSya ka kampayati no zira 5 // 34 // yathArthAkhyo'bhavattatra samudravijayo nRpa / Asamudra yato vairivijayo'nena nirmame // 35 // yo vidviSA zriyA sArdhaM jagrAha piturAsanam / jahAra cArthinAM dosthya paurupeNa saha vidviSAm // 36 // vANabhApitagobharttA yo vazepsitadarzana | I raMgakuzalatAhArI caNDaSaNDa ivAvabhI / / 37 // yamanyarAjarAjyebhya 6 pratijagmu zriyo'khilA prastAve pitRsaddmabhyo bhartAramiva kanyakA // 38 // vibhUtisadRzI zakti zakteranuguNA kriyA / kriyayA sadRzI khyAti khyAteranuguNa yaza // 36 // yazasA sadRza rUpa rUpeNa sadRza vaya | paraM vayo'dhikA vuddhiretasya samajAyata / / 40 / / pratipakSa sapakSeJca duSprekSya. prekSya eva sa / kauzikaizcakravAkaizca caNDarocirivAbhavat // 41 // vi. mA, yazo mA na kampayati ka zira vi. mA, yazo mA yamanya rAja rAjebhya mahi., vi. mA kriyAyA.
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] prathama sargaH prANebhyo'pi dhanebhyo'pi yoSidbhyo'pyadhika priyam / so'masta medinIjA nivizuddha dharmamAhatam // 42 // klIvatva kevalA shaantishcnnddtvmvivekitaa| dvAbhyAmata sametAmyA so'rthasiddhimamasta // 43 // kAle varSati parjanya sUte ratnAni medinI / prajAzcirAya jIvanti tasmin bhujati bhUtalam // 44 // na kApaNyAt para sthityai so'kApId dhanasaJcayam / AkArAya lalau lokAd bhAgadheya na tRSNayA // 45 / / gogoptRtvAt suparvatvAd vadhAtparavalasya ca / svAmitvAjjayavAhinyA sa devendratulA dadhau // 46 / nyAyavuddhimato'mAtyAnantarvANiziromaNIn / sa sajagrAha bhUbhartA vineyAniva sadguru / / 47 / / sa eko'pi jagajjetA senAlIDha kimucyate / kevalo'pi valI siha kiM puna! DhakakaTa // 48 // tIvrarazmAvivoddaNDe bhUpe'smintu dite sati / nistejA grahamAleva parAsthad rAjamaNDalI / / 46 / / tasya nItimato rAjye vivAhe karapIDanam / na puna pauralokepu sajAta karapIDanam // 50 // trivargasAdhane saipa prsprmvaadhyaa| prAvRtastrijagatsRSTividhau kamalabhUriva / / 51 / / vajradaNDAyate so'ya pratyanIkamahIbhujAm / kalpadru mAyate kAma pAdadvandvopajIvinAm / / 52 / / 8 mahi , vi mA goptRtvAcca
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaH sargaH [ neminAthamahAkAvyam bhUpa sa eva dksso'bhuunyaayaanyaayvicaarnne| nIrakSIraviveke hi hasa eva prazasyate / / 53 / / samRddhamabhajadrAjya sasamasta-nayAmalam / kAmIva kAminIkAya sasama-stana-yAmalam / / 54 / / rUpalAvaNyasampannA zivAdevIti nAmata / jayazrIriva mUrtAsya babhUva sahacAriNI // 55 // lebhe satIpu yA rekhA dhISa paNDA mtirythaa| purogatA kulastrIpu vaca kalA kalAsviva / / 56 / / yayAtmIyaguNagrAmai zAradendusahodarai / pavitrIkriyate dhAtrI jalaughairiva gaGgayA / / 57 / / suzIlA sA mahAdevI dharmavAn sa narAdhipa / tayoryoge'nurUpe'bhUt prayAsa saphalo vidhe / / 58 // anyadA sA zivAdevI sukhazayyAgatA nizi / kicit svapiti jAgati pradoSe padminI yathA // 56 // asminna vasare cyutvA vimAnAdaparAjitAt / dvAviza zrIjinAdhIzastasyA kukSAvavAtarat / / 60 // parihRta-parajanmAhArakAyapracAra suciramamaraloke divyabhogAzca bhUktvA / prakaTitagubhayoge kAttikasyAdyapakSe prabhuravatarati sma dvAdazIvAsateyyAm / / 61 / / udAratArAgrahapUgapUrNA nabha sthalo tAlatamAlavarNA / muktAbhRtA zItaguvallabhAyA rarAja vaidUryakaraNDikeva // 62 / / iti zrIkIttigajopAdhyAyaviracita-zrIneminAthamahAkAvye cyavana kalyANakavarNano nAma prathama magaM / & yazo mA kSIranIraviveke
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya sargaH athApatanta kariNa nabha sthalAtpInAgamucca dhavala jharanmadam / prAptopama nirjharavAridhAriNA svapne givA prekSata sA himAdriNA ||1|| pImaM dadhAna kakuda samunnata nIhAra-muktA-hara-hasa-pANDuram / sarvAMgapuSTa vRpabha zubhAkRti vyakta samutkIrNamivendumaNDalAt' // 2 // pizagavAsA kimaya nArAyaNa. suvarNakAya kimaya vihagama. / savismaya takitamevamAdita siha sphuratkAcanacArukesaram / / 3 / / sasnApyamAnA' subhamAkRti zriya racyotadrasau pInakucI ca vibhratIm / sudhAbhujAmagabhavArtizAntaye nyastau vidhAoha sughAghaTAviva // 4 // puppasraja saurabhagauravojjvalA pralamvarolamvakadambakAkulAm / karamvitAM gAruDaratnabhagibhirivAvadAtasphaTikAkSamAlikAm // 5 // sudhAmaya vartulacandramaNDala madhyasphuracchyAmalalakSaNekSaNam / candropala-sthAlamivollasatpayo harinmaNomaNDitamavyamaNDalam // 6 // mAtaryathAha nidhirugratejasA bhAvI tathA te tanayastamastudAm / iti prajalapantamivAdhidIdhiti divAkara vyomataDAgasArasam // 7 // indradhvaja karava-pAsu-pANDura varNavibhakta kalakiMkiNIsvaram / devAvatArapramadAdivoccakatyantamalpAniladhUtapallavaiH // 8 // 1. vi. mA , mahi samutkIrNamivendumaNDalam / 2. vi. mA sasnapyamAnA / 3. vi. mA. , mahi. hariNmaNImaNDitamadhyamaNDalam / 4. mahi tttaak|
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8] dvitIya sargaH [ neminAthamahAkAvyam maNIvakai savalitai 5 zitacchade sazobhikaNTha kalaza jalaplutam / phaNIndracUDAmaNimaNDita ' sphaTairvyApta sudhAkuNDamivAmala laghu || || sara. praphullAmvujapaNDamaNDita pUrNaM samantatAdatizuddhavAriNA / agaNyakAruNyarasena pUrita maunIzvara cittamiva prasAdayuk ||10|| alabdhamadhyo'smi yathA jalairaha guNaistathAya bhavitAko'm hai / itIva sasUcayitu samudyata nidhi jalAnA luladUmisakulam // 11 // manuSyavAggocaratItavarNana sphuradvimAna kala- ki kiNI - Nam / tIrthAdhinAtha kila sampraheThitu samAgata kSoNitale'parAjitam // 12 // kiM tArakANA bata sannipAta, ki vA pradIpraprabhadIparAzi. / utpAdayanta manasIti tarka tarka vicitraratnoccayamiddharokam ||13|| E vikasvarAgArakaNasvarUpa dhUmadhvaja dhUsaradhUma muktam / vibhrANamuSmANamatIva tIkSNa zoNAzmanA rAzimivAdhikAntim ||14|| dazArha pRthvIpatipaTTarAjJI svapnAn pradhAnAnadhigamya sAmUn / mohaikamudrA tyajati sma nidrA bhAsvanmayUkhAnaravindinIva // 15 // utthAya devI zayanIyatastato jagAma bhartrA samadhiSThitA bhuvam / vismera-cAmIkara-vArijAsanA lakSmIryathA rAhuriporura sthalom ||16|| Agaccha padmAkSi / niSIda cAtra prayojana ki pratipAdayasva | tA vIkSya mattebhagati sahapa gurvI jagAdeti gira narendra ||17|| dehadya tidyotitadigvibhAgA susnigdhakezAJjanaveNidaNDA / snehaplutA sojjvaladIpikeva rarAja rAjJa purato niSaNNA || 18 || 5. yazo. mA. savilitaM / 6. mahi. sphuTa
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] dvitIya. sarga. [ . svAminnidAnI sukhatalpagAha caturdaza svapnavarAn dadarza / tepA vicArAmRtamApipAsuryuSmanmukhendoriti sA jajalpa / 16 / / svapnAnathoktAn priyayAvagRhya tAnIhAmavikSantRpatidhiyA nidhi / sampraznavAkyAni vineyamAlayopaDhaukitAni pravaro guruyathA // 20 // nijAnanAmbhoruhasaurabhazriyA priyAsyapadma prativAsayannatha / svapnArthamarthya suvicArya dhIradhIriti sphuTArthA giramAdade nRpaH / / 21 / / caturdazAnA jagatAmadhIzvara caturdazaprANigaNAbhayapradam / caturdazasvapnavilokanAtpriye caturdigijya prasaviSyase sutam / / 22 / / yo muktasatpotavayA dRDhAsano dordaNDazuNDoddhRtaduSTaviSTara / sphuranmadAmbha - kaTakAtidurgamo hastIva bhAvI paravAraNako'sau / / 23 / / alakariSNUgrasamagrayAdavAnapatyaratna zubhamekamapyada. / yathA vaya pAvanayauvana vaya sarvAJcharIrAvayavAJcharIriNa. // 24 // apazcimo jJAnavatA vipazcitA dhuri sthitastyAgavatA mahIbhRtAm / pUrvAbhidheyo yudhi gauryazAlinA bhAvI sutaste prathamo yazasvinAm / / 2 / / skandhapravandhAdhikazobhayAnvitovitrAsya kamrAn sakalAnyagopatIn / ananyasAmAnyanijIjasA haThAdAkramya gA paNDa ivaiSa bhokSyate // 26 / / adyAsmadIya kila yAdavAnvayo vabhUva bhadre paramaddhibhAjanam / sambhAvyameyonnatamagale kule yato'vatAro mahatA samIkSyate10 // 27 // 7 yazo mA. caturdigIDya 8. vapu.pAvanayauvanam iti sAvIyAn syAt 6. yazo. mA , mahi. meyonnatimagale 10. yazo. mA., vi. mA. samIpyate
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 ] dvitIya sarga [ neminAtha mahAkAvyam mukhAbjahamyA~SThakapATa sampuTa sayojya khinneva sadarthasaginI / ityAdya ditvA rasanAsane'ya sA sukha vizazrAma narendrabhAratI // 28 // tatastatheti pratipadya harSitA gatvA narendrAnumatenijAspadam / ninAya dusvapnabhayena jAgratI rAjJI nizA dharmakathAdikautukai. // 26 / / rAtristriyA mugdhatayA tamo'JjanaidigdhAni kASThAtanayAmukhAnyatha / prakSAlayatpUpamayUkhapAthasA devyA vibhAta dahage svatAtavat // 30 // yatrAgate pUrupapu gavA: sadA vilAsazayyAbhya udasyuruccakai / abhyAgatepu pratipattivedina. khalvaucitI na skhalayanti kutracit // 31 // yondurastAcalacUlikAzrayI babhUva yAvad galadazumaNDala 11 / mlAnAnanA tAvadabhUtkumudvato kulAganAnA carita hyada sphuTam // 32 // yasmizca rAkAparibhogakalkAdhu kta yadindo. parihIyate zrI / saptapibhistatkimihAparAddha prAstaprabhAste'pi yato vabhUvu // 33 // nabha sthala glAnavibhoDumaNDala yatrAnvakApItsarasa zriya zriyA / nidrAyamANAparimANakaravAvalIbhirAlIDhavinIlapAthasa // 34 // yatrAruNa kevalamindukAntayA satyajyate citrabhamambara varam / zokAdiva prANapatermahattamAdastamprayAtasya tuSArarociSa // 3 // savezanena zlathabhUpaNAmbarA svakAntaraktA zucaya pativratA / Avavire yatra sasambhramA vapurbhAno karaspazamahAbhayAdiva // 36 / / jina ca jainA. sugata ca saugatA. ziva ca zaivA kapila ca kApilA / yasmizca dadhyumukhajAzcaturbhuja kAcinna lokAyatikAstu devtaam|37| yasminu svaceto'bhimatArthasiddhaye pareNa sanyastamudagrasAdhanam / nijaprayogai prativAdhitu kvacid aicchan dharitrIpatayazca taakikaa.||38 11. yo. mA galadazru maNDala /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] dvitIyaH sargaH [ 11 nakSatra muktAkaNamaNDitAmbarA samullasatkaravacArulocanA / candra paradvIpavivatina pati yatrAnuyAtIva satI vibhAvarI // 3 // yatrodita vIkSya ravi darIpu sanimIlya cakSU Si patanti kaushikaa.| parazriya draSTumazaknuvattamA bhavantyajatra laghavo jhavADamukhA / / 40 // dhyAne manaH sva munibhivilambita vilambita kakazarocipA tmH| supvApa yasmin kumuda prabhAsita prabhAsita pakajavAndhavopalaiH // 41 // yatra bhramabhramaracumbitAnanAmavekSya kopAdiva mUni padminIm / svapreyasI lohitamUrtimAvahan kaThorapAdainijaghAna tApana. // 42 // yasmin savitrA nalinI svapAdaivimRdyamAnApyalamullalAsa / hI prema tadyadvazatticitta. pratyeti dukha sukharUpamena // 43 / / yasmin vivasvAnudayI mahIruhA nitya tadazupratirodhinAmapi / chAyAmatucchA vitanoti sarvata. santo hi zatruSvapi pathyakAriNa. // 44|| tamastateryatra viDambako'pyasI ravina lebhe munilokatulyatAm / ekastu bhAvAra-karamvitAtmako bhAvA''rahIno vidito'paro yata / 4510 kheTAticArapravizuddhikarmaNa 12 zreyastamorAzivicAraNakSamA / anekadhA yoganilInadRSTayo yatrarSayo jyotiSakA ivAvabhUH // 46 // amodavatkokanadanajAnA marAlavInAmavalA navInAH / AmodavatkokanadavrajAnAM kurvanti yasmin vizakalyavartam 13 // 47|| divAmukha kokanitambinIsukha tAdRgvidhaM vIkSya vicakSaNAstataH / ityacire candanazItalA girasta mAgadhA vodhayitu narezvaram // 48 / / eko ravirbhAnA prabhANA vAra samUhastena karambito yukta / aparo munilokastu bhAvazcAsAvarINAmAra samUhastena hIna / / 12. yazo mA., vi. mA. pravizuddhikarmaThA / 13. yazo. mA., vi. mA. vizakalpavataM-nAladaNDasadRzavRttim iti TIkAkRt /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12] dvitIya sarga . [ nemInAthamahAkAvyam prAta. kSaNAd galitakAntirasI zazAko vyakta vyanakti kamalA capalA narendra | nidrAmato jahihi bho ! bhava jAgarUko deva jina smara vidhehi vibhAtakRtyam ||46 ll vaivasvata kiraNavANagaNaM prabhinna veda ! tvadIyaripucakramivAndhakAram / naSTvAdhunA pravizati sma digantametat sindUra - dADima-japA- kusumaprabheNa navyena deva / raviNA tava tejasA ca / raktIkRte sapadi bhUgatavastujAte kailAsa eva kila rAjati ku kumAbha // 52 // * kAnyA gatirbalinipIDitakAtarasya // 50 // bhartu kSaye parijana kSayameti pUrva, tasyodaye'bhyudayamacati deva nUnam / kSINau prage'tra rajanI- rajanIzvarI yadudagacchata sma divaso divasAdhipazca // 52 // pratyagrajAgradaravindamarandavindu grAsAgrasagrahaNalolubha epa bhRMga rAjan patatyatirasAnna linI vanAke, cakSuryathA praNayinIvadane priyasya // 53 // nidrAsukha samanubhUya cirAya rAtrAvudbhUtazRGkhala rava. 14 parivartya paashvm| prApya prabodhamapi deva | gajendra eSa nonmIlayatyalasanetrayuga madAndha // 24 // heSArava vidadhatA dadhatA mahAsi . - gatyAnila ca jayatA tava mandurAyAm / rAjendra | saindhavadalAni turagamANA khaNDojjvalAnyupanayanti turagapAlA // 55 // - 14 yazo. mA. zRGkhalarava
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] dvitIya. sarga: [ 15 etAni tAni tava sundaramandirasya dvAre tathA nikhiladeva niketaneSu / prAbhAtikAni ninadanti para.zatAni tUryANi deva ! jayamagalasUcakAni56 sapadi deva ! rathAgavihagamA. kathamapi vyatilaghitarAtrayaH / samadhigamya nijapramadA mudA 15 virahitA'rahitA nanRtusta rAm / / 57 / / zukavinA marudadhvani lIyate tadanu cUtaphaleSu nilIyate / jaTharavahniratazca vilIyate pramadayA samada saha lIyate // 5 // nRpavizAla ! vizAlasamAnasA. purataDAgataDAganivAsina. / savaralA varalAghavagAmino vanamarAlamarAlalagA yayuH // 56 // pakvAnnabhedAn vahudhopabhujya devAharante paramodakAni / samudgirantyo'sphuTavarNavAco dhanADhyabAlA iva pakSimAlAH // 60 // rAjendra ! pUrvAcalacUlikAstha. sUryo'dhunA vidramakiMzukAbhaH / pUrvAganAyA iva bhAladeze kAzmIraliptastilakazcakAsti // 6 // AkaNyeva mAgadhAnA manojJAH vAcaH pathyAstathyavAg yaadvendrH| nidrA hitvA prApya sadya. prabodha bhrazyanmAlya talpamujjhAJcakAra // 2 // iti zrIkItirAjopAdhyAyaviracita-zrIneminAthamahAkAvye prabhAtavarNano nAma dvitIya. sarga / 15 vi. mA. mudA
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaH sargaH prAbhAtikAkarma samApya samyak : samAhito bhUmipati: satantraH / athAzrayatparSadi siMhapIThaM mRgAdhipo'drAviva cAruH zugam // 1 // zIrSocchritanivAritoSmA. so'dhiSThitASTApadabhadrapITha. / jigAya lakSmI surapAdapAdha. zakrasya hemAdrizilAsthitasya / / 2 / / vilolavAlavyajanAntarAle tasya prasanna mukhamAvabhAse / marAlavAladvayamadhyavarti sauvarNamunnidramivAmbujAtam / / 3 / / kAmya prakRtyApi tadIyarUpa sihAsanAdhAyi vizeSato'bhUt / manohara. kila indranIla ' puna. suvarNopari sanivezI // 4 // vandhaH tadIyaM caraNAravinda pravarttamAna maNipAdapIThe / sAmantabhUpA: yugapatpraNemurvina sicUDAmaNibhi. zirobhi // 5 // ya ya prasanne ndumukha sa rAjA vilokayAmAsa dRgA svabhRtyam / zizleSa ta-ta guruharpalakSmI. kAmAttureva / pramadA svakAntama / / 6 / / tAmbUlavallIdalarajitoSThI. chandAnugA nItivinItipAtram / pavitravepA cakame prakAma nRpa patitvena sabhAvadhUstam / / 7 / / mANikyamuktAphaladIptadehastuSAracokSA zukabhUSitAga / sudurvigATe. kaTakairagamyo dI tadAnI sa himAdrilIlAm / / 8 / / svayUthanAgariva3 yUthanAthastArAsamUhairiva zAradendu / sAndrAmravRkSariva kalpavRkSo mantripradhAna sa vRto vabhAse // 6 // 1. yaNo mA. sanyavezi 2. yazo mA., vi mA. tupArabhUSAzukabhUpitAga. 3 yazo mA , vi. mA svayUyanAthariva
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ - neminAthamahAkAvyam ] tRtIya. sarga [ 15 tajjJana lokena vicAryamANA kamapyanAkhyeyarasa -dadhAnam / kathAsudhAM zrotrapuTaiH satarSa papI sa pUrva. kSitinAyakAnAm // 10 // atha prabhuH svapna vicAravijJAna narAn samAha vAtumayukta bhRtyAn / AkAritAste'pyupatasthire tairjayAzipaM - bhUmibhuje dadAnAH // 11 // deva. priye ko, vRpaMbho'yi kiM gau., naiva vRSAMka ; kimu zakaro, na / jino nu cakrIti vadhUvarAbhyA ' yo vanamukta sa murde jinendraH / / 12 / / sAmrAjyalakSmI bubhuje ya mAdI cAritralakSmI tadanu prapede / lebhe tata ' kevalabodhalakSmI lakSmI sa vaH pAtu yugAdidevaH / / 13 / / vidhvasayanta tamasA samUha prakAzayanta parito'rthatattvam / cittAmvuje zAstrarmANa dadhAnA rAtrAvivA? vaNija pradIpam // 14 // snAtA. prazastA kRtayaH kRtajJA valakSacokSe vasane vasAnAH / nRpAjJayA svapnavido niSeduste bhadrapITheSu purA dhRteSu // 1 // yugmam / / citrai pavitra phalamAlyavastrairapUpujattAnatha medinIza / naimittikA praznakarAya yasmAt phalAni dRSTvA phalamAdizanti / / 16 / / adyArdharAtre mahipI gajAdIzcaturdaza svapnavarAn dadarza / teSA phala ki pratipAdayadhva naimittikAnevamuvAca tAn sH||17|| vicArayAmAsuramUnudArAn svapnAn mithaste 'prathama-nRpoktAn / tato'gRNanne vamamo vidagdhA vicArya vAca hi vadanti dhIrAH // 18 // sazrIka-kalyANamayA udArAH svapnA amI deva / vivRddhikArA. / epA phala vaktumanIzvarA. smo jaDA yadatrAgiraso'pi vAcaH // 16 // tathApi zAstrAnusRteramISA kacid vicAra pratipAdayAmaH / andho'pi ki sAdhu na yAti morga karAvalamvena salocanasya // 20 // nizamyatA yAdavarAja / tasmAt svapnAnimAn pazyati yA kila khii| bahmava taskukSisaroruhAntazcakrI jino bAvataratyavazyam / / 2 / / 4 yazo. mA., vi. mA. kiMcid
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaH sarga. [ neminAthamahAkAvyam zAkhAnusArAnmativaibhavAcca vibhAvyate'smAbhirida narendra | avAtarada devyudare jinendro yatkalpazAkhIva sumerukuJje ||22|| mudA catuSpaSTiramartya nAthA ya bhRtyalokA iva sevitAra / tatrAparepAM salilAnnabhAjAM tapasvinA kA gaNanA nRpANAm ||23|| navasvatIteSu zubhAvahepu mAsepu sArdhASTamavAsareSu / devI trilokIjana pUjanIya putra pavitra janayiSyatIza // 24 // naimittikAnA hRdayagamAstA nizamya vAco vimalA kSitIza / gurupramodAd dviguNA bhavan sa muhustatheti sma giraM pravakti ||25|| tebhyo vudhebhyo'tha nRpa sa yAvajjIva dadAti sma dhanaM dhanADhya / vRkSa surANAmiva yugmajebhyo gaNo nidhInAmiva cakrabhRdbhyaH ||26|| prItAstata svapnavida prazasyairAzIvacobhirnRpamabhyanandan / kutrApi kiM nItivida kulInA. svAcAramArga vyatilaghayanti ||27|| hRSTA visRSTAH kSitipena ziSTA naimittikAste yayugRhANi / * utthAya bhUpo'pi mRgendrapIThAdabhyarNavartI sa vabhUva devyA ||28|| svapnArthamadhyaM kathita ca tajjJa prANapriyAyai rahasi kSitIza 1 nyavedayat snehavimugdhacetA iSTa yadiSTAya nivedanIyam ||26|| tata prabhRtyeva vabhAra garbha sA yAdavAdhIzvaradharmapatnI | - kalpadruma mandara kandareva ratnoccaya rohaNamedinIva // 30 // Ante sukhenAtha sukhena zete sukhena tiSThatyayate sukhena / bhuMkte ca pathya yadurAjajAyA yatnena garbhaM paripopayantI ||31|| lajjAvazAd vakti na me'bhilASa vastUni kAni spRhayAlurepA / sakhIstadIyA iti pRcchati sma mRdu kSitIza. paramAdareNa ||32|| 16] 5. vi. mA., mahi. janayiSyatyavazyam / 6 yazo mA, vi. mA. mRdu. 7 yazo. mA. vi mA kRtajJa :
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] tRtIyaH sargaH [ 17 yo dohado'syA udapAdi devyAstUrNaM sa pUrNa. paripUrNa eva / kutrApi ki nirmalapuNyabhAjAM sampadyate nAtra samIhitArthaH // 33 // ye durjayA ye ca purA na nemurgarbhasthite svAmini te'pi bhUpAH / dazAhasaja niSiSevire'ra guru vineyA iva bhaktibhAjaH // 34 // sphuratprabhAmaNDalamaNDitAgaH kAle'tha devyAH prakaTIbabhUva / putro vibhaktASayacaH sudharmopapAdazayyAta ivAmarendraH / / 3 / / jagajjanAnandathubhandaheturjagattrayaklezasamudrasetu jagatprabhuryAdavavazaketurjagatpunAti sma sa kamvuketuH // 36 // aprAptapUrva sukhamApurasmin kSaNe kSaNa nArakajantavo'pi / mahAtmanA janma jagatpavitra keSA pramodAya na jAghaTIti // 37 // sapadi daza dizo'trAmeyanarmalyamApuH samajani ca samaste jIvaloke prakAzaH / api vavuranukUlA vAyavo reNuvarja vilayamagamadApadadausthyadu kha pRthivyAm // 38 / / prasRmara-kiraNAgazrIjinAdityakAnta marakatamaNimukhyAmeyaratnairupetam / udayazikharilakSmImApadetattadAnI kSitipatimukuTasya zrIdazAhasya dhAma // 36 // iti zrIkIrtirAjopAdhyAyaviracita-zrIneminAthamahAkAvye janmakalyANikavarNano nAma tRtIyaH sarga. / 8. vi mA. eSaH 6. 'sudharmoSapAtazayyAta' iti mUlapATho nirarthakatvAn nopaatt.'|
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH sargaH sarvAsA dikkumArINA samakAla cakampire / AsanAnyatha sarvatra vRkSA vAtAhatA - iva ||shaa prayuktAvadhayo janmAjJAsipustAstata prabho / bhUpAlya iva vRttAnta nIvRta 'prahitaspazA // 2 // / hArapuSpAvalIramyA' pInastanamahAphalAH / dukUlapallavA kAmavallikA iva jagamA. // 3 // 1 sahasA pramadotphullanayanA -dAmarocitA / sahasA - vilasadbhapA nayanAdAmarocitA // 4 // karNayo - kAntibhi. , pUrNe dadhAnA maNikuNDale / sahAgatau tadAsyAni puSpavantAvivekSitum / / 5 / / digdevyo'pi rasAlInA sabhramA apyabhramA' / vAmA api ca no vAmA, bhUSitA apyabhUSitA // 6 // bhagavajjanmaja modamamAntamiva cAntarA / vahantyo bahirage'pi prabhAmaNDaladambhata / / 7 / / tatazca dikkumAryo'STAvUrvalokAdupAyayu / vRkSAd bhRgya ivAmbhoja zivAyA sUtikAgRham / / 8 / / SaDbhi kulakam tAstri. pradakSiNIkRtya jagannAtha ca mAtaram / 'praNipatya ca sAnandamanindyamidamUcire / / 6 / / jaya tva devadevendramAnavendrastutakrama / namastubhya zive / mAtajagadAnandanandane / / 10 / / gauryA samvodara. putra zriyo'nagastu nandana / kayopamIyase mAta ! sAMgotkRSTa nandane / / 11 / / dikkumAcA 1. yazo. mA., vi. mA apyavibhramA.
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] caturtha sargaH ajJAnaprasavA nitya vallikA tridivaukasAm / I katha tava tayopamA ||12|| sarvajJaprasave | mAtaH strIjAtiradya nindyApi zlAghanIyA jagattraye / prAdurAsIjjagadguru ||13|| jAtaste sUnuruttama / yata. sarvaguNAvAsa vRkSA. suradrumAH // 14 // puruSeSveSa evAmba 1 kiM syu. sumeruSaNDeSu sarve na bhetavya svayA devi / janma jJAtvA jinezituH / sUtikarma vaya kartuM dikkumArya. sma AgatA || 15|| nivedyAtmAnameva tA parita sUtikAgRham / t 4 4 1 vRkSa sthalalulanmAlyA 'bhRza "jJadbhAvamApannA mekhalA kiMkiNInAdavAcAlajaghanasthalA* agholokato'pyaSTAvariSTa tA imA api nivedya sva prAgvacca UrdhvaM vicakrire megha dIpikA varpan gandhAmbu pAthodo bhUtale ninye zama 3 rajastApau tamohima paJcavarNAni puSpANi kumAryo 'sumanovATya praphullA " jaha savartavAtenAyojanAdazucInaNUn // 16 // etA sahRtya savarta tatkAlamindrajAlavat / nipedustatra gAyantyo guNagrAmAn jinAmvayo ||17|| ratnAbharaNabhUSitA / sAkSAdiva marullatA // 18 // 1 * ariSTa sUtikAgRham iti TIkA / 2 vi. mA prAgvat 3 yo. mA.vi mA sama [ 16 samupAgaman ||16| somyadurdinam / iva kajjalam ||20| yojanAvadho / ivAzumAn // 21 // vavRSustata / pavanapreritA iva ||22||
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 ] caturtha. sargaH [ neminAthamahAkAvyam patitairapi puSpastaMrbhUtalaM murabhIkRtam / vipadyapyupakurvanti pUtAtmAno hi nizcitam // 23 / / upariSTAtprasUnAnA bhrAmyabhramaramaNDalam / anvakArSIttadA tatra nIlottarapaTazriyam // 24|| prajagI gu janavyAjAd bhramarAlI prabhorguNAn / madhucchalena puppAlI tAmbUla pradadau5 kila / / 2 / / dikcakra surabhIcakre svasaurabhyaguNena taiH / nUna sumanasA loke parArthekaphalA guNA // 26 // puSpAmbuvarSametAstu savRtya divyazaktita / gAyanti sma guNAn netu. svocitasthAnamAsthitA // 27 // rucak-parvata-pUrvadiza punarvasumitA kakubhAmatha kanyakA. / / yadumahIpatimandiramAgamana jalanidhi girita sarito yathA // 28 // jinamamUrjananImapi pUrvavad vinunuvurvacasA girasAnaman / stutinatI vidadhAti na ka sugho zubhavato bhavatoyadhimocina. / / 29, tadanu tA suranAthadiNi sthitA karagRhItamanoramadarpaNA. / bhagavato vipula vimala yaza samuditA muditA viditA jagu // 30 // rucakadakSiNata kSaNatastato dvisahitA paDamU punarAyayuH / stanayugena ghanena virAjitA kamalakomalakozaviDambinA // 31 // natajinA ra visUnudizi sthitA karapayojamahAkanakAkulA. / madhurasAdhurasA jagadu prabhoravikala vikalakamimA yaza. // 32 / / aNTau pratIcyA rucakAcalasya kRpTA prabho puNyabharai sametya / drAk sUtisamanyavateruretA priyA mRgANAmiva rajjuvaddhA. // 33 // mva jJApayitvA praNatA niSedu prabho pratIcyA dizi devatAstA / hastAmbujAtadhu tatAlavRntA diDa ganAgakAntA iva lolakarNA / / 34 / / 4. yazo mA subhagIkRta 5. yazo mA, vi mA. pradade
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ / neminAthamahAkAvyam / caturtha sarga [ 21 prAptAstathodagurucakAdrito yAH prakIrNavyanakarAH prasannA. / dizyuttarasyAmavatasthire tA gRhItakAyA iva siddhayo'STau // 3 // Agurvi digbhyo rucakasya yAstu saundaryavaryAvayavAzcatasra / tA apyavandanta' jina zivA ca harpaprakarSAd dviguNIbhavantya // 36 / / gItAnyatho dIpadharA lapantya sthitA vidikSveva babhAsire'mU / upAsitu devamupeyurAsA kRtveva rUpa vidizazvatatra // 37 // eyumtathA yA rucakAdrimadhyavAsAzcatasrazcaturA kumArya / nAla prabhozcicchidurAhatAstA AtmAnamAvedya jinendramAtU. // 38 // sUtyAlayAttrINi pavitrarambhAgRhANi pUrvottaradakSiNAsu / AzAsu nirmAya tadantarAle pITha catu.zAlamimAzca ca // 39 // rAtna viniyarikaraNAkula tatpITha vireje kadalIgRhAnta / channa'bhita. komalapadmapatre svacchAmbhasIva prativimvacandra. / / 40 // AdAya nAtha karasampuTena devI zivA dattabhujAvalambAH / etA apAcInakadalyagAre ninyu kumArya. prathama vidhijJA // 41 // jina jinAmbA ca nivezya pIThe savAhanA tatra vidhAya tajjJA. / udvartana dAsya iva vyadhustA dravya rapUrvairanayo zarIre // 42 // prAcInarambhAnilaye'tha nItvA tau snApanIyau zucinA jalena / sasnApayAmAsurimA amarya. puNyAdhikAnAmamarA hi bhRtyA. // 43 / / gandhasAraghanasAravilepa kanyakA vidadhire'tha tadage / kautuka mahadida yadamUSAmapyanazyadakhilo khalu tApa // 44 // tIthanAthamatha tajjanayitrImazukAni paridhApya muni / yojayanti vimala sma kumAryo bhUSaNairiva suradrumavallo 8 // 45 / / , 6 mahi apyavantanta 7 yazo mA , vi mA svasthAmbhasIva 8 vi mA suradra mavallya
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 ] caturtha sarga. [ neminAthamahAkAvyam vizvabhUpaNamavApya tai. prabhu bhUparNaviruruce'vika zriyA / nizcita hi paramarddhihetave jAyate'dhikaguNasya sagamaH / / 46 / / divyabhUpaNavatI zivAdhika rocate sma ramaNIyadarzanA / kevalApi subhagA harinmaNI kiM puna kanakasagazAlinI // 47 // devatA atha "zivA sanandanA ninyire dhanadadiDi naketanam / / dharmazAstrasahitA matiM gira' sadguroriva vineyamAnasam / / 48 / / kSudrAddhimAdretridazAbhiyogikozIrSadArUNyupaDhaukitAnyatha / dagdhvAnale tAzca tadIyabhasmano rakSIkRte polikA vyadhustayoH // 46 // AsphAlayantyo'tha mitho'nmagolako vizAlatAlAviva cndrnirmlii| mahIdharAyurbhavitA bhavAniti procu kumArya. prabhukarNakoTare 150 / / vizvanayItrANaparAyaNasya vizvatrayImagalakAriNo'sya / yanmagalAzIrvacana ca rakSA sa svAmibhaktikama eva tAsAm // 51 // karpUrakRSNAgurudhUpavUne sUtyAlaye'nalpavibhUpatalpe / saMsthApya nAtha jananI tathaitA. prabhorguNAn gAtumita pravRttA. / / 52 / / vATikatu patinA yathAhatA satyavodhasahitA yathA kriyA / zrIryathA gucivivekasagatA zakradig dinakarAzritA yathA // 53 // nIlaratnakalitA yabhormikA dyauryathAbhinavameghagAlinI / bhR gayuk kanakaketakI yathA dRgyathA vimalakajjalAjitA // 54 // azmagarbhamaNikAyakAntinA svAminI sutavareNa sayutA / nirmalAkhilasatIziromaNI rocate sma jananI zivA tayA / / 5 / / ||vibhi kulakam / / SaTpaJcAgad dikkumAryaH kilaiva bhavatyA yuktAstIrthanAthasya samyak / sarvaM kRtvA sUtikRtya -kRtajJA dhanyamanyA. sthAnamAtmIyamIyu // 56 / / iti zrIkIrtirAjopAdhyAyaviracita-zrIneminAthanahAkAdhye kumAryAgamavarNano nAma caturtha sarga /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcamaH sargaH ayordhvaloke sahasA cakampe pIThaM jinaprabhAvazvasana praNunnam / ArUDhasakraMdana rAjahasa sudharmAsarasIpayojam // 1 // AsAdya siMhAsana kampanacchala pravizya dehe'tha ruSAnizAcarI / kSamAvivekAvaharad viDojasarichadreSu nUna praharanti vairiNa. ||2|| lalATapaTTa bhRkuTIbhayAnaka dhruva bhujagAviva dAruNAkRtI | dRza karAlA jvalitAgnikuNDavaccaNDAyamAbha mukhamAdadhe'sakI ||3|| dadaMza dantaM rupayA harirnijI rasena zacyA adharAvivAgharI / pramphorayAmAsa" karAvitastata krodhadrumasyolbaNapallavAviva // 4 // agAni sarvANyapi vAsavasya vikAramIyu. samakAlamevam / samAgate hi vyasane vivekI dhairyAvalamva virala. karoti // 5 // parAkramAkrAntasamastazatru. sa manyamAnastrijagattaNAya 1 dandahyamAno'ya rupAgninAnta kSaNa nidadhyAviti vajrapANi // 6 // ka. zailarAja zirasA vibhitsuH karNe mRgendra tanu ko jighRkSu / jAjvalyamAne mama kopavaha nAvadyAhuti. ka. kRpaNo'tra bhAvI ||7|| ko'ya varAka zatakoTi-koTi-dIprapradIpe bhavitA palA / yo'trAlayanmUDhamatirmadAndho mRgendrapITha nanu mAmakonam vipakSapakSakSayavaddhakakSa vidyullatAnAmiva sphuratsphuliMga kuliza karAla dhyAtveti yAvatsa jighRkSati sma // // senApatistAvadamu praNamya molI nibaddhAJjalirityuvAca / pravartamAne mayi sevake'smin nAmaiSa te kiMvipayaH prayAsa |10| kulakam / 11511 sacaya tat / 1 vi mA prasphoTayAmAsa
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 ] pacama sarga [ neminAthamahAkAvyam svasvAmina sevakasAdhyakArye pravartamAnaMtu nirudyamo ya. / Urdhva sthita 2 pazyati kAtarAkSo bhRtyena kiM tena vidheyamIza / / 1 / / yasyopari svAmipadA nu ruSTA nidizyatA nAtha sa sevakAya / yathAcirameva tava prasAdAd dikpAlapUjA vidadhAmi tena // 12 // senAdhipenetyudita. kSaNa sa yogIva tasyau sthircittvRtti.| tata. prayuktAvadhirugravanvA janma prabho prekSata pUjanIyam // 13 // sada saho'pi tridazAdhipasya krodha zazAma prabhUdarzanena / pIyUSapAnena yathA jvarAttiH payodasekena yathA davAgni ||14|| mohAdavajJA vihitAtavArya kSamasva me'smAdaparAdhamekam / bhavantamanyaJca virAdhya yasyAttvAmeva sattvA zaraNa prapannA // 15 // gRNannitIndro nijaduSkRta taccakAra mithyA prabhusAkSikaM sa / nindan svapApagurupAdamUle muktobhavettena yata. zarIrI // 16 / / sasambhramo'tho dadhipANDukItirmUgendrapIThAdudatidindra / amandracandrAtapadarzanIya prAcInazailAdiva zItabhAtu. / 17 // dRSTi dadAnA sakalAsu dikSu kimetadityAkula na vaannaa| utthAnato devapate rakasmAt sarvApi cukSobha sabhA sudharmA / / 18 // tatazca saptASTapadAni zakrastIrthaMkarasyAbhimukha cacAla / vilokite pUjyapadAravinde vivekinA yujyata evameva / / 16 / / jagattrayInAthamadRSTapUrvI nantAsmyaha jambhajito'pi pUrvam / itIva hAra. pracacAla sAro'bhisarpato'muSya hRdagralagna // 20 // vAmaikakarNAbharaNAzujAlasyUtottarAsagavibhUSitAsa sajinendra vidhinA praNabhya pracakrame stotumitIndra eSa // 21 // 2. yazo mA. mahi., Urdhva sthita. . 3. yazo mA , vi. mA. sudu saho'pi
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] pacama sarga. [ 25 tubhya nama. praNamadindrazira.kirITajyotirmarandamadhurakramapadma deva / tubhya nama. mathita dugdhapayovisAndrasvacchominimalatara. svaguNairagAdha / 22 / jyotibharApahatasUtigRhAntarikSamadhyollasadgRhamaNigrahapUgatejA. / yatrodiyAya saviteva bhavAn jinendra zlAghya sa yAdavakulodayazaila eSa / 23 ityAdi sastutya jina surendro mRgendrapIThe nipasAda pazcAt / ghaNTA sughoSA ladhu tADayeti padAtinAthAya samAdideza / / 24 / / ApUrayantI tridiva ninAdairghaNTA sa tAM vAdayati sma deva / snAtraM prabhortApayitu surebhyaH proccarakAditighoSaNA ca / / 2 / / bravImi kiMcitridazA. pradhAnA. bho saMzRNudhva vihitAvaghAnA' / janmAbhipekaM jinapasya kartuM yuSmAn samAkArayatIndra eSa. // 26 / / zrotrAkSarandhrapu tadIyavAkyAmRtaprapAtAd dhusada smstaa| romodgamairuccha vastiA samantAt kadambavRkSA iva meghasimtA // 27 // susnigdhapAriplavalocanAbhi samIkSyamANo'tha surAMganAbhiH / vimAnamAruhya hari. satantro janmAbhiSekAya vibho. pratasthe // 28 // tamatvagacchan parivArabhAja sAmAnikAdyA dya sada samastA. / bhAnu mayUkhA iva bhAnavIyA stamberamoghA iva yUthanAtham // 26 // vicitravarNA marutAM praceluvimAnapUgA gaganAgaNe'tha / payomucA bhAdrapadonnatAnA sAyantanAnA zriyamAharanta. // 30 // kINAMzujAle. kamanIyazobhairatipramANedya sadA vimAnaiH / rolambanIlacchavikha tadAnI lebhe zriya puSpitakAnanasya // 31 // gatvA nRloke'tha dazAhaghAma dadau zivAya parivArabhAje / vidyAmavasvApanikA turApAD rAtrau nalinyA iva zItarazmi // 32 // nivezya tatra pratirUpakemAdAya cintAmaNivajjinendram / zIghra tato dasyurivAmarendrasta meruzela prati sacacAra // 33||
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 ] [ neminAthamahAkAvyam " 5 anarghya ratnaprakaraprasarpatprabhAbharadhvastatama pratAna. 4 / yo bhAti jAmbUnadahavdhakAya ' kSamAganAyA iva moliratnam ||34|| - sasaurabhA pUgalavagadAruNA guhA yadIyA abhujagadAruNA: / vilokya kA mohanapaNDitA vara nAmohayad bhUSaNamaNDitA varam ||35|| upatyakAyAH pratibhAti yasya vana ghana kaTipradezAdiva nIlamasya trasta pRthivyA kokilakaNThakAlam / paridhAnavastram // 36 // ima priye zyAmalatAlazAla mIpa ca pazyAmalatAspuSpam / ito vana pazya latAbhirAma vApIzca dRzyA malatApahantrI ||37|| enomalakSAlanapAvanAmbha sanAtana caityamida jinAnAm / prANapriye pazya phala gRhANa svanetrayorAyatayoryugasya ||38|| prANapriyAyA iti dazayanto nava nava vastu subhadrazAle / vidyAdharA yasya vane bhramanti nAmnA pratIte kila bhadrazAle ||36| tribhi kulakam / sazrIkakalpadra parampara para yasmin vana candana nandanandanam / dRSTvA svakAnta sahasAha sAhasAnanA puroce vinayAnnayAnna yA ||40|| utta gazAzvatajinAyataneSu nRtyaddevAganAcaraNanUpurasAndranAdaiH / AyAtacAraNamunIJchama saumyamUrtIn ya pRcchatIva sukhasayamakiMvadantIm / 41 kalyANa- kalyANanibaddhabhUmiH kAntAra-kAntAraNibhinnasAnu. pAnIya- pAnIyanadAbhirAma jalAnatAmro yadupatyakAyA santAna santAnavivardhako ya // 42 // gambhIramuccaininadan payodaH / sarveSu zaileSu vasundharAyAmasyaiva sAmrAjyamiva -- pravakti ||43|| paMcama sarga . 1 4. yazo. mA. vi. mA. prabhAkara 5. yazo mA., vi. mA. dRSTakAya: 6. yazo. mA, vi. mA. kovidanandanandanam 1
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAghamahAkAvyam ] padhama sargaH [ 27 surA rati yatra tu kAmayante rantu ca patnyA saha kaamynte| caityAni vimbAvalimAnavanti jainAni nantRRn sazamAnavanti // 44 / / yadgaNDazaleSu vizAlagaNDA sA svakAntarupavizya kAntam / gAyantyaleM kinnaracacalAkSyo yAsA pura kinnaracacalAkSyaH // 45 // vanAni yasmin vividhadra mANi pravAlajAlaijitavidra mANi / pakvAmraphalarAjIpiMjarANi devIpadAnjAnanirjarANi // 46 // pAdAn yadIyAn kanakAvadAtAnupAsate kinnarakhecarAdyAH / uccasya lakSmIlalitAmbujasya kurvIta ko vA nahi paryupAstim / / 47 // yadazmasakrAntatano. priyAyA. bhrAntyA tadIya pratibimvarUpam / puSpAyudhAnya parirabdhukAmastatpreyasIbhirhasito lalajje // 48 // jyotiSkacakrokSakadambakena dine rajanyA ca vigAhyamAne / tamo'nnabhRdvyomakhale vizAle dadhAti yazcAntarakIlakatvam // 46 // jinendrajanmAbhiSavAmbupUta sarvasya lokasya ca nAbhibhUtam / ucchAyato yojanalakSamAtra saiddhAntikA ya pravadanti zailam // 50 // guruNA ca yatra taruNA'guruNA vasudhA kriyate surabhirvasudhA / kamanAturaiti ramaNakamanA ramaNo surasya zucihAramaNI // 51 // bhittipratijvaladanekamanojJaratnaniryanmayUkhapaTalIsatataprakAzA. / dvAreSu nimakara-puSkariNIjalomimUrchanmarunmuSitayAtrikagAtradharmA. 152 / pacAli kAkalitatoraNadIpti kumbhasauvarNadaNDamRduvetumanoramAbhA / yatrollasanmaNimayapratimAsanAthA keSA manAsi na harantitarAvihArA 153 pravidhUtasAndratamasatamasa vividhAgyaratnavibhayA vibhayA. / zikhara supAdaparama paramamupabhuJjate'sya vibudhA vibudhAH // 54 / / yadIyacAmIkarasAnubhitto samudgatA zAdvalakalpavRkSA. / dUrAtsamantAdavalokyamAnA utpAdayanti bhramamandranIlam // 5 //
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 ] pacamaH sarga [ neminAthamahAkAvyam cAraNaH zubhakathAvicAraNAribhi. zuciguNavihAribhiH / yogibhiH paramacinniyogibhirloyate'tra tadagha vilIyate // 56 / / etasya tasyAnupamasya meroradhityakAlakaraNa surendra / bhajina pacabhirAtmarUpai prApadvana pANDakanAmadheyam / / 57 // jyotiya'ntaradevadAnavagaNe. sAnta purairAvRto lajjAkAtaralocanAbhiramarIbhirvIkSyamANo muhu.6 / / pUtAtmAvanatAra tatra paramA bhakti dadhattIrthape sauvarNe kila pANDukambalazilApaTTe vAstoSpati. // 58|| iti zrIkItirAjopAdhyAyaviracita-zrIneminAthamahAkAvye meruvarNano nAma pacama. sarga / --- -- --- 6. vi. mA mRdu
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH sargaH athAhata snAtrakRte surendrAH pare'pi sarve militAH sumerau / nivAsahetordivasAvasAne vihagapUgA iva vAsavRkSe // 1 // lAvaNyapujaM paripIyamAna vilolanetraramarAganAbhiH / tato nijAke jinapa nidhAya saudharmanAtho niSasAda pIThe // 2 // prabho prabhA nIlapayojakalpA zanAzupUracchuritA babhAse / pratyagra-kAzmIraja-yUSa-mizrA kAlodadhervIciparampareva // 3 // . pravartamAna. suranAyakAke jino'tasIsUnasamAnabhAnuH / vikasvare campakapuSpakoze prazasyarolambayuveva reje // 4 // purandarAke parivartamAno vinIlakAntibhaMgavAstadAnIm / samAzritakSmAdharamadhyasAnorjigAya lakSmI gajabAlakasya // 1 // mudrUpyajAmbUnadaratnakumbhAnnAnauSadhImizrajale. prapUrya / snAtra vidhAtu jagadIzvarasya mA. samastA upatasthire'tha // 6 // vRndArakANA vyarucan kareSu kumbhA sudhAdIdhitimaNDalAcchAH / unnidrahemAmbujamadhyasasthA vizuddhapakSA iva rAjahasAH / / 7 / / tIrthAhRte. svacchajalai tAste kumbhAzcatuSkrozamukhA vireju. / pIyUSakuNDAni bhujaMgalokAt snAtra prabho kartu mivAgatAni // 6 // adyAsmadIya saphala suratvamadyAdhipatya caritArthametat / tIrNA vaya cAdya bhavAmburAzi cittAnjakozeSviti bhAvayantaH // 6 // samucchvasanta. pramadAtirekAnmeSAmbusekAdiva nIpakuJnA. / sajAyamAnAgadaratnagharSa samantato bhaktirasAtpatanta. // 10 // atha prazasyAyatabAhuzAkhaM jagattrayAbhIpsitadAnazIlam / surAsurendrA vidhinA vidhijJA samabhyasiJcan jinakalpavRkSam // 11 // 1. yazo. mA., vi. mA maNDalAsthA.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ neminAthamahAkAvyam 30 ] sanAthazIrpopari rAjate sma patan ghaTebhyaH payasA samUhaH / AkAzagaGgAsalilapravAho draSTu jinendra nipatannivat // 12 // jinendragAtrAt sma patanti pIThe prAk tAni vArINi tato'drizRGga / tato'pi nimna samupetya tasyuruccA sthitirvA kva bhavejjaDAnAm ||13|| jinAgasa sagaM pavitramambha surAsurendrairapi tad vavande / guNottamAnA vihitA hi sevA phala jaDebhyo'pi dadAti sa . ||14|| kSIrAmbudhe kSIralavAvilagnA prabhoralakSyanta vinIlakAye | nakSetrapUgA iva devamArge muktA ivAnIlazilopariSTAt ||15|| divyAni tUryANi murAhatAni reNustadAnI madhurasvarANi / AhanyamAnA api kiM gambhIrAH kadApi kutrApi khara rasanti // 16 // abhyacyaM karpUrakuraganAbhizrIkhaNDakRSNAguruku kumAdye / apUpujan svargasado'tha nAtha prasUnavastrAbharaNaM. pradhAna ||17|| vicitravarNa spRhaNIyazobha surAmurendrairvihita sugandhi / age'GgarAgo ruruce tadIye divIva sAmbhomuci sAnvyarAga // 18 // vandyo padau yasya purandarANA tasyApi nAthasya zira samantAt / Aruhya puSpAvalayo hi tasthu sthAna pavitrA kva na vA labhante ||16|| atyarthamAsInnayanAbhirAma. Avaddha divyAbharaNo jinendra | agre'pi hama. kamanIyamUrtirhemAmvujAtaM kimutAptasaGga // 20 // sudhArasasnAnamivAmRtAgo vizvezarUpe vigatopamAne / divyAzukAnA parikalpitoya kiMcid vizeSa na pupoSa vepaH // 21 // sAnandalajja muhurIkSamANAkhilokanAtha lalanA. surANAm / tadAyatAnAmanimepabhAjA sAphalyamApurnijalocanAnAm ||22|| anyAn samastAn vipayAn vihAya surAmurANA' nayanAmbujAni / jinendrarUpe yugapanipetubhRMgA ivotphullapayojakhaNDe // 23 // 2. mahi vihAyAmarAsurANA, yazo mA vihAya surAmarANA paSTa sa
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] paSTa. sarga [ 31 athollasaccaJcalakuNDalAzuvAha lIkasaliptakapola bhitti / saprazrayaM yojitapANipadmaH stotu pravRtto bhagavantamindraH // 24 // zriyA nivAma prayata. praNamya prabho tvadIya caraNAravindam / sevyaM mumukSuttama-rAjahasaMstvA stotumicchAmi jagatpratIkSya // 25 // guNAnurUpa tava nAtha ! rUpa sahasranetro'pyalamIkSitu na / sahasrajihavo'pi guNAnudArAn vaktu prabhUSNurnahi tAvakonAn / / 26 / / tathApi nunnastava bhaktisakhyA stotu guNAste spRhayAlurasmi / ki prerito deva / zizurjananyA girA skhalantyApi na vakti nAma // 27 // tava stavenArya garIrabhAjA galanti karmANi purAkRtAni / nidAghasUryAtapatApitAni haimAcalAnIva himasthalAni // 28 // sarvAsvavasthAsvapi lokanAtha | bhavAn praNUto harate'ghajAlam / vRddho'pi bAlo'pi yuvApi sUryo hinastyavazya hi tamaHsamUham // 26 // ananyavRtti smaraNa tvadIya jinendra ! bhaktyA vidadhAti yo'tra / siddhizriyA vA tridazazriyA vai vaghveva kAnta. parirabhyate sma // 30 // tva yatra citte vamasi praveza tatrAnyadevasya dadAsi naiva / virodhamukto viditastathApi tattva prabho / vA mahatAmagamyam // 31 // tvadAjJayavAtra jinendra / siddhA. sidhyanti setsyanti zarIrabhAja. / padmAni vodha ravirociSevAlabhanta lapsyanta ito labhante / / 32 / / eke jina / tvA prabihAya mUrkhA. kAntAnurakteSu sureSu raktAH / teSA jaDAnAmucita tadetat tulyA hi tulyeSu rati labhante // 33 // anya rajayyo jina | mohamalla. samUlakASa kaSitastvayaiva / kenApi no naizamivAndhakAra nirNAzita sUryamRte pareNa // 34 // 3. yazo. mA , vi mA. stavenAtha
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 ] paSThaH sargaH [ neminAthamahAkAvyam yadyarkadugdha zucigorasasya prApnoti sAmya ca viSa sudhAyA. / devAntara deva / tadA tvadIyA tulyA dadhAti trijagatpradIpa // 3 / / tIrthAntarIyA api nAmabhinna tvAmeva nAthAptamamI vadanti / / Apto hi siddho bhuvi vItarAga. sa tu tvamevAsi cidAtmarUpa // 36 / / yasmistava jJAnataragiNIze vizvatrayIya zapharIva bhAti / tasmai tvadIyAya guNAya bhartanamo'stu nitya paramAtmavaidya // 7 // ekAntata prANihitA yathA te vANI vibho / naiva tathA parasya / yAdRk svamAtA sutavatsalA' syAtsaumyApi tAhag na bhaved vimAtA / 38 devAsurANA paripUjanIyastvatpAdacintAmaNireSa pUta. / keSAcidevAsumatA jinendo / puNyAtmanA dRgvipaya sameti // 36 // aMdya pralIna mama karmajAla bhAgya jajAgAra madIyamadya / vazIkRtA siddhivadhUrmayAdya prabho tvadIyAnanadarzanena // 40 // akSINalakSmIkamida sadA te saumya mukha tIrthapa | pazyatA na. / citteSu nUna pratibhAsate'ya candro'tricakSurmala eva deva // 41 // tejomayo'ya mukhadarpaNaste vibhAti kazcid bhagavannapUrva. / yatrApareSA vadanAni naiva prApuH kadA yatpratirUpabhAvam / / 42 / / tubhya nama kevalipu gavAya, tubhya nama pUrupapuNDarIka / tubhya nama. sasRtipAragAya, tubhya nama. sevakatArakAya // 43 // AkhyAtu loka. kimapIha sArva / devastvameveti mati. paraM me / dRpTe hi yasmistvayi tAttvikAnA harSAzru varSanti vilocanAni / / 44 // sakSipyate vAk stavanAttvadIyAnneyattayA vizvapate ! guNAnAm / kintu zramAnmugdhatayAthavArya / stutvA vyarasIditi devarAja. // 45 / / 4. yazo. mA., vi. mA paramAtmavedya 5 mahi. nanu vatsalA 6. vi mA. jinendra
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam [ 33 kicidvinamrA stanakumbhabhArAcchirISapuSpAdapi komalAMgyaH / madAlasA manyaradRSTipAtA lIlAvinidrArdhavilocanAH yAH // 46 // vRtA dukUlena sukomalena vilagnakAJcIguNajAtyaratnA / vibhAti yAsAM jaghanasthalI sA manobhavasyAsana gabdikeva // 47 // nIlAmakarNAbharaNAvalIDhA yAsA kapolA kanakAbhavarNA / jayanti zobhAM zazalAchanasya vyaktASTamI kairavavAndhavasya ||48 || kandarpavIrAyudhadhAtadUno yAsA kaThorasta natumbayugbham / vikaNitAkSo vinivezya kAye muktArati syAtkila devaloka // 46 // sumAsalAzcampakapuSpabhAsa. saundarya lAvaNyara se kSudaNDA. / jaghA yadIyA mRdulA virejuH zuNDA ivAnagamatagajasya // 50 // pakvavimbIphalasodaroSThyo valitrayIbhUSitamadhyadezAH / yA. ttAsA vabhumaMjulabAhuvallya ivAdbhutA manmathavIrabhallya ||51|| raNatta lAkoTiravAbhirAma yAsA padadvandvamanindyazobham / jigAya guJjanmadhupAlizAli prabudhyamAna kanakAmvujAtam // 52 // tUryeSu gambhIraninAdavatsu pratADyamAneSu caturvidheSu / gandharvavAlAbhirudAnanAbhirgItiSu sAdhvAla piteSu satsu // 53 // mRgekSaNA nRtyadhurandharINA zakrAjJayA'yApsaraso rasADhyAH / saMgItaka devakumAramizrA. prArebhire tA. purato jinasya // 54 // yugmam / kAcid dRDhAnaddhadukulacolA supIvarazroNivilagnaveNi / tAlAnurUpa parinATayantI cakre kSaNa citragatAnivendrAn // 55 // pariskhalatkakaNacAruhastA kAcit svanIvI zithilA salIlam / dRDha vavandha smitagauritAsyA mudrAmivAnaganarezvarasya // 56 // kaTItaTe nyasya karAjameka cekrIyamANAbhinayAn pareNa / sagabdamajIrapadA cacAla druta druta kAcidanagatantrA ||57|| 7. vi. mA Asanagandikeva yazo mA. dRDhA 8 SaSTha saMga
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34- ] [ neminAthamahAkAvyam 1 kApi sphuratkuNDala kAntinIraprakSAlitottejitagaNDabhitti. vyAkSiptacitta tridaza yuvAnaM nRtyantamagre skhalitaM jahAsa ||58 || mukhazriyA tarjitacandravimbA kAJcIguNAlamvinitamva vimvA / ramyAMgahArA saralAgayaSTirnanarta kAcitsuvilAsadRSTi. // 56 // tathA ca devAH paramapramodAnnabhastale kecidaplavanta | kecicca cakrarjayazabdamucca kecid gaMbhIra mRgarAjanAdam ||60|| prabho. purastAditi cArunATyaM nAnAbhidheya vidhinA vidhijJA / vidhAya devA vidadhuH pramoda hRSyanti siddhe hi na ke svakArye // 61 // dvAviMzatIrthAdhipate caturvidhAH svargasada sabhAryA pApa saharate hinasti duritaM muSNAti rogavraja prakalpya daurbhAgya pidadhAti yacchati ziva lakSmI samAkarSati / paTha. marga: janmAbhiSekotsavamevamete / kRtArthamAtmAnamamasatoccaiH // 62 puNya pAti ruNaddhi durgatimukha kaSTAcca gopAyati snAna tIrthakRta. kRta sukRtinA kiM kiM na kuryAcchubham / 63 / tridazagaNaparIto nAyako nirjarANA jinamatha janayitrIsannigho sthApayitvA / dalitasakalapApaH kalpamAdya jagAma // 64 // viracitajinayAtrastvaSTadvIpatIrthe iti zrIkIvirAjopAdhyAyaviracita zrIneminAthamahAkAvye janmAbhiSeka varNano nAma SaSThaH sarga. |
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH sargaH varddhasva tva mahArAja | jAtaste putrapu gavaH / samudravijayAyAtha zazasuriti ceTikA // 1 // tAsA vAgbhirmahInAtha. sudhAsikta ivAbhavat / kasya vA na bhaved harSastAdRzAgajajanmani / / 2 / / tatastuSTamanA rAjA vastrAbharaNakAMcanaiH / vardhApakA. samastAstAzcakre kalpalatopamA // 3 // prasAdasumukha so'tha pAkazAsanazAsana / niyogina samAhUya jhaTityevAnvazAditi / / 4 / / yAdavAnvayapUrvAdrAvuTita. putrabhAskara / sarverdattAvadhAnoM yuSmAbhi. zrUyatAmita. // 5 // yadasti bandigovRnda ruddha cArakavATake / mucyatAmadhunA sarva tad yuSmAbhirmadAjJayA // 6 / / pajarAmbhojasasthAsnUn vihagamamadhuvratAn / raverivAzavo yUya kurudhva svairagAmina // 7 // amArighoSaNA cApi ghoSatAkhilapattane / utpanno me suto yasmAccharaNa sarvadehinAm // 8 vighaddhva nagara sarva sArazrIkhaNDapakilam / pacavarNaistathA puSpairdantura dhUpadhUsaram / / 9 / / ityAdi zAsana rAjJaH pratizrutya niyoginaH / muditA niryayu saughAt kAnanAdiva hastina // 10 // tatkSaNAdeva te sarvamakArSurnu pazAsanam / vacasA bhUbhujA siddhirmanaseva divaukasAm // 12 // tadA sUryapura reje nRtyattoraNaketanam / prabho puNyaprabhAveNa diva. khaNDamiva cyutam // 12 //
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 ] saptama sarga. [ neminAtha nahAkAvyam vabhI rAjJaH sabhAsthAna nAnAvicchittisundaram / prabhojanmamaho drapTu svarvimAnamivAgatam // 13 // snigdhayopijjanodgIta. kalaivalamagalaiH / na zrUyate para. zabda karNayo. patito'pi ca // 14 // ane. svArthamicchadbhirvinIpakAvanIparka. / rAjamArgastadAkINaM khagariva phaladrumaH // 15 // nRtyahetumayUrANA niSkRtAmvudagarjitaH / tUryanAdo'tigambhIro digantAn vyAnage tadA // 16 // atha kuMkumaka' raharicandanacarcitaH / suganvi-bhAratAmbUlarajitAdharapallava. // 17 // hamacchadacchavisvacchacArucInAzukAvRtaH hArAhArakeyaramutyabhUpaNabhUpita // 18 // pUNendumaNDalAkAracchavagobhitamastaka' vAjyamAno mahelAbhicAmarairmohitAmarai. // 16 // maganapAThazreSTha stUyamAna pade pade / mamannamantrimAmantapurohitasamanvita. // 20 // rAmacanamIyamAdilapTa zrIdazAhamahIpati / gihAmanamalacakra purandara ivApara |21|| "kulakam!! zremikalabhUpAlapradhAnapuspaM. kRtam / magAma jagRha sodhya pratipattipurassaram // 22 // naTena TagmacAraMge gAyanItamuttamam / tIna lantrIbhirvandibhitri rudAvalI // 2 // zava pratApa panya kogikA bhuvanatrayI / panIratpatagantu damA ca vidagArala. // 28 // vidhAyare mmamA bahiH sUryondena pidhIyate / na gaMgA para rAjasvataMja. parihAyate // 25 //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] saptama sargaH [ 37 yA saudhasukhazayyAsu suptAstvadarinAyikA / ddha tvayIza ! tA. zailazilApaTTeSu zerate // 26 / / raNarAtrau mahInAtha ! candrahAsa vilokyate / viyujyate svakAntAmyaJcakravAkairivAribhiH // 27 // krAmyantI bahuzo dezAn khelantIzvaramUrdhani / Asamudra vizazrAma tavAjJA bhISmasUriva / / 2 / / tava tyAgoddhatA bhUpa mArgaNA guNanoditAH / bhavato' vijayArambha jalpanti samarAjire // 26 // zubhrApi zazina- kAntiIyate ravisannidhau / na punarnAtha kutrApi tvatkIrtiH paryahIyata // 30 // bhuJjan rAjan ! mahImenA prathayan nyAyamuttamam / prajAjanakasakAga ! tva jIva zaradA zatam // 31 // ittha bandijanodgItA kIrtiM muktAphalojjvalAm / sa zuzrAva mahIjAni. karNAmRtacchaTopamam // 32 / / nRpo'tha pUrayAmAsArthinAmAgA dhanotkarai / zakrayamArNavAvAsakuverANA yazobharai // 33|| prArthanAmarthinAmarthe sAphalya lambhayantRpa / dvAdazAhI vyavAduccai sUnorjanmamahotsavam // 34 // athAmantrya nijAvAse rAjA yAdavapu gavAn / bhoja bhoja yathAyukti saccakAra sagauravam // 3 / / garbhasthite jagannAthe janayitrI yadakSata / ripTaratnamaya svapne cakranemi vibhAsvaram // 36 // // tata. svapnAnusAreNa prADa naJyapazcimAdivat / ariSTanemirityAkhyA cakratu. pitarau prabho. // 37 // 1 yazo mA , vi mA bhavate
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH sarga. neminAthamahAkAvyam yadukulakamalArkazcandrazAlAntarAle vividhavivudhadhAtrImAtRbhiAlyamAna. / sasalilavanabhUmau mAlika. pAlyamAnaH zubhataruriva lagno vadhituM vizvanAthaH // 38 / / iti zrIkItirAjopAdhyAyaviracita-zrIneminAthamahAkAvye bhagavajjanmotsavavarNano nAma saptama sarga. /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH sargaH atha sama pitRbandhumanorathai pravavRdhe bhagavAn pitRsadmani / abhimaMtArthakatA pramukhairguNaiH' suragirAviva bAlasuradrumaH // 1 // marakatAzmadalairiva nirmita parinibaddha mivAJjanapudgalai / abhinavAmbudharairiva veSTita prabhuvapu phalinIti didyute ||2|| sarasija parihAya samAzrayan bhagavatazcaraNAmburuha zriyaH / paricite nanu satyapi sundare kila jano'bhinave ramate'khila. ||3|| atikaThoratayA parigha. punarbhujagarAjavapurviSavattayA / nahi yayAvupamAviSaya prabhoH saralayo zubhayorbhujadaNDayoH // 4 // paramasaumyaguNo janadRk sukho'tizuci bhAgavatAnanamAnaze / iva marIcisamuccaya ujjvala. sakalazItaladIdhitimaNDalam ||5|| zamasudhArasavIcipariplute lavaNimAJjanamizritatArake 1 paritiraskRta pakaja sampadI bhavagato nayane sma virAjata // 6 // harimukhairyadurAjakumArakaiH saha samAnavayobhiraninditaH / jinapati: pracikhela vimohayaJchubhavane bhavane'pi ca nAgarAn // 7 // samatikramya zanairatha zaizava samupalabhya vibhurnavayauvanam / paripupopa vapu subhagA kRtirgajagato jagato nayanAmRtam ||8|| kimuta pAlayitu bhuvamAgata. surapati kimu vA madano'GgavAn / ayamabhUditi vIkSya jinezvara janatayA natayA hRdi tarkitam // 6 // abhavadasya parArthaphalo guNo nipuNatA jagata. pratibodhakRt / abhimatA vibhutAkhilayoginA sujanatA janatApahRtau kSamA || 10| abhinava vaya RddhiranuttarA paramarUpakalA prabhutAdbhutA / paramabhUnna vikAraparaM mano'trabhavato bhavatoyadhimocinaH // 11 // 1. yazo mA abhimatApyaMkatA '2. mahi, vimA paramAdbhulA
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 ] aSTama sarga [ neminAthamahAkAvyam jagati te stavanIyapadAmbujA vayasi ye taruNe'pyavikAriNaH / rayahatAH sarito na patanti ke'pi saralAH saralA viralA dra mA. // 12 // atha niSevitumenamanenasaM vihitasauvataruprasavopada. / RtugaNa praguNIkRtasampaduccayatato'yatatodayazAlinam // 13 // adharayan kramata zizirazriya malayamArutapallavitAghripa / Rtupati surabhivipinAvanAvavatatAra tatAravakokila. // 14 // vividhapallavapuSpaphalAkulA zrutisukhonmadanIDajakUjitA / / samabhavatsakalApi vanasthalI sumanasA manasA ratikAriNI / / 15 / madhuramajarirajitararaNabhramaravandijanairabhinanditA harati zAdulapuSpitacampakairna saha kA sahakAralatA manaH // 16 // kusumamauktikabhAsitadiGa mukha. parilasadmamarendramaNiprabhaH / kisalayairaruNo vipinazriyA sa tilakastilakazriyamAtanot // 17 // racayitu hya citAmatithikriyA pathikamAhvayatIva sagauravam / phusumitA phalitAmravaNAvalI suvayasA vayasA kalakUjite. // 18 // gupilacUtalatAgahanAntare sahacarIparirambhaNalAlasam / 'zukamavekSya muhurmuhurasmaran na pathika pathi ka. svakaTumbinIm / / 16 / / upavaveSu samIkSya vilAsina svadayitAsanivezitadolatAn / virahiNo luluThuH smRtavallabhA bhuvi kalAvikalA madanAkulA. // 20 // vanitayAnitayA ramaNa kayApyamalayA malayAcalamAruta / dhutalatAtalatAmaraso'dhiko nahi mato himato viSato'pi na // 21 // upavave pavaneritapAdape navatara vata rantumanA praa| sakaruNA karuNAvacaye priya priyatamA yatamAnamavArayat / / 22 / / priyakaraH kaThinastanakambhayo priyakaraH sarasArtavapallavai / priyatamA samavIjayadAkulA navaratA baratAntalatAgRhe / / 23 / / tyaja ruSa bhaja toSamama jana nipatita padayoravalokaya / iti vadan praNayI pariSasvaje madhurasAdhurasAnvitayAnyayA // 42 //
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] aSTama sarga: [ 41 sarasacArutarAdharapallava kamalinIlalanA mukhapakajam / aliyuvA parvAta sma vikasvara sumadhura madhurajitamAnasa ||25|| iva vilokayituM surabhizriya vikaca kundalatA kusumacchalAt / uDugaNo nikhilaH samavAtarat parivihAya vihAya ilAtalam ||26|| rasabhRtA. sarasI virejire kanakapakajakozasamuccayAH / snapayitu jaladevatayA smaraM sakalazAH kalazA iva sajjitA ||27||* upavane bhavane'pi madhUtsave priyasakhA navapallavazekharAH / anubabhUvuranAratamaGganA lalanadolanadorgrahaja sukham ||28|| viracayallaghimAnamala niza prakaTabhAvamiyAya mahItale / tapa RtustirayannijasampadA samaghunA madhunA janitA zriyam | 2 || avikalAni phalAni mahIruhA paripapAca tapastapanAzubhi / ghaTacayAnanalairiva kumbhakRcchivatarAn bata rAgamanoharAn ||30|| surabhipakajarA jipatadraja. kaNakarambitavArijalAzaye yuvajana pracikhela tape rasAdavalayA valayAnvitahastayA ||31|| priyatamAvara vimvamiva priyo madhukaro lilihe madhura tape / vikacapATalapuSpakadambaka navamarandamara dadhadujjvalam ||32|| arjAna kiM na tape'vvagadu khakRtkhara divAkarataptarajazcaya. / jvalitavahnikaNa pratimo'nilazcyutapalAzapalAzamukhA drumAH ||33|| jalamucA paTalairjalavarSibhirjanitamuSNarucA glapayan klamam / atha samAvirabhUjjaladAgamo navakadambakadamvakavarddhaka ||34|| smita maNIvaka kesarareNubhirdigavalAvadanAni vibhUSayan / alikula madhulolamakhedayad vicakalazca kala pavanAkula. ||35|| 1 * sakalazA sakalA sampUrNA zA lakSmIryeSu te iti TIkA / 3 vi mA lalanadolanayogra hajaM
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 ] maSTama. saga [ neminAthamahAkAdhyam sukhayati sma na ka tapatApahRjjaladakAlabhava zizirAnilaH / parivahannavakAcanaketakIzubharajomarajojjvalamorabham // 36 // smarapate paTahAniva vAridAn ninadato'ya nigamya vilAsinaH / samadanA nyapatannavakAminIcaraNayo raNayogavido'pi hi // 37 // jayati kApi hi zaktiranIhazI kapaTino'raya manomavayogina / paTuhapIkamanA api yaha zo na hi zRNoti na pazyati vetti no||3|| kSaradadabhrajalA kalagajitA sacapalA capalAnilanoditA / divi cacAla navAmbudamaNDalI gajaghaTeva manobhavabhUpate. // 6 // ravimala vimala racayannatho sakamala kamala paripUtayan / sukhayituM kila nAyamupAgato dhavalarugjalado jaladAtyaya. // 40 // samadhupA. smitapakajapaktayo cire rucirepu sara svaya / navazaracchiyamIkSitumAtanodiva dRga zatadhA jaladevatA // 41 // Apa. prasedu kalamA vipecuhasAJcukUjurjahasu kajAni / sambhUya sAnandamivAvataru zaradguNA sarvajalAzayepu / / 4 / / rasavimuktavilolapayodharA hasitakAzalasatpalitAMkitA / kSaritapavitramazAlikaNadvijA jayati kApi garajaratI kSitI // 43 // madotkaTA vidArya bhUtala vRSA kSipanti yatra mantake rajo nije / ayuktayuktakRtyasavicAraNA vidanti kiM kadA mdaandhbuddhy.||44|| vijaharuddhatatA smayasampado jaladhigA. gikhinazca dhanAtyaye / gatavatISTajane valapupTide bhavati kasya na darpadhanacyuti ! ? // 45 // anArata tyaktajalaughapANDubhivyaptiA samUhai parita payomucAm / dyA vIkSamANo'tra jaharpa ko nahi shriikhnnddliptaagltaamivaagnaam|46| kampayannatha daridrakulAnyudaNDavAta iva puSpavanAni / vahnikoNaparivartitabhAsvanmaNDalo himamaya samayo'yAt // 47 // 4 yazo. mA; vi mA jaladAtyaye 5 yazo mA., vi mA dapaMghanacyuti
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] aSTama. sarga. [ 43 upayayo zanakariha lAghava dinagaNo khalarAga ivAnizam / vavRdhire ca tupArasamRddhayo'nusamaya sujanapraNayA iva // 48 // satyajya vilAsinIjano muktAphalamAlA samujjvalAm / bheje dahana pradAhaka kAle ripumapyAzrayetsudhIH // 46 // iha bhartRbhivirahitAganAmanovanadIpitapracurakAmapAvakaH / himapAtadagdhajalajAtakAnana ziziro yayAvaziziro guNaratha // 50 // bhRGgA. sphuTatkAcanapAkhaNDe svaira papurye surabhI marandam / mAghe karIreSu caranti te'pi gatividhAtuviSameti zake // 51 // malayajAdivilepana-nIrarucchayana-mAlyavidhAvakRtAdarAH / himavalena tathApyaharastarA yuvatayo vata yogimanAMsyapi // 52 // samaketakacampakakundalatAjalajAtavane himapAtahate / bhramaro vicacAra zirISavane sakalo'pyudita zrayatIha janaH // 53 // RtugaNe subhage'pi kileze na ca kadA cakame viSayAn vibhUH / mRgapatirnivasan vipinAntare'pi sarasAni phalAni kadAtti kim|541 amoghazastra viSamAstravIra prAyukta yadyajjagatAmpratIkSye / babhUva tattad vigatapratApa kSIrAmburAzAviva vAsavAkham // 55 // khelanAtho'yAnyadA zastrazAlA prApta zakha vIkSya nArAyaNasya / AdAccaina pANinA raktabhAsA zRgeNeva praaggirishcndrvimbm|56| trijagatprabhupANipakajastho himapiNDAdapi pANDura. sa zakha / pramumopa vikasvarAmbujAtoparivartiSNumarAlavAlazobhAm / / 57 / / pramathyamAnAmbudhinAdadhIra savyApayanta yugapad digantAn / vaddhaspRha zrIramaNasya ceto bhayeSu kurvantamasastuteSu // 58 / / kSoNIbhRtA gahvaramaNDalotyai prAptaprakarSa pratizabdasadhai. / vizvatrayaM zabdamaya sRjantamekArNava kAlamiva kSayAkhyam // 56 //
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 ] aSTama. sarga [ neminAthamahAkAvyam payodanAda parizakamAnA mayUravAlA abhinartayantam / mAto jinendreNa sa pAJcajanyo dhvani sasarjeva hato mRdaga 60tribhi.kulakam - cakiteneva murAriNA tato vipula nAthavala bubhutsunA / jagade bhagavAn sa sasmita mama vAhu namayeti vAndhava // 61|| haribhuja bhagavAnatha lIlayA kamalanAlamivAnatimAnayat / bhavati tAvadibhasya karo dRDha spRzati yAvadamu na mRgAdhipa / / 62 // - avalamvya caturbhujo'tha dIrghA bhujavallI bhuvanaikanAyakasya / namanAkSama Asadatsuparva mazAkhAzritavAnarasya zobhAm // 63|| sakalarAjyamida kamalApate / kuru yatheSTamazaGkamanAkula. / alamapi spRhayAluraha na tannijagade prabhuraNeti vRSAkapi / / 64 / / lakSmI-lAvaNya-lIlA-kula-gRha-lalanAzleSamuktAbhilASo __ manvAnastucchametadviSayarasasukha tattvato duHkharUpam / bhuJjAno jJAnatoSaprazamaratisukha zAzvatAnandahetu tasthAvittha jinezo nijapitRsadane yauvanastho'pi sustha. // 65 / / - iti zrI kItirAjopAdhyAyaviracita-zrIneminAthamahAkAvye paDRtuvarNano nAmaH aSTama sarga /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH sargaH vibhU vibhAvya bhogArhamapatyasnehamohitau / procAte pitarAveva kaiTabhArAtimanyadA // 1 // tathA vidhIyatAM vatsa ! yathA nemikumArakaH / - gRhNAtyeSa vadhUpANi saketa bhogasampadaH // 2 // tamarthamatha patnIbhyaH sarvAbhyo harirAdizat / IdRzeSu hi kAryepu prAyastAsAM pravINatA // 3 // satyabhAmAdayo'nyedhurdevakIsUnuvallabhA. / nemi vyajijJapannevaM snehasAra paTUktibhiH // 4 // neme ! ramyA galatyeSA yauvanazrI. kSaNe kSaNe / nizAzeSe yathA candrabimbadIdhitimaNDalI // 5 // tad bho ! bhogAnabhujAna. pAvana yauvana hyada / ki mudhA gamayasyeva tadvanasvApateyavat / / 6 / / vizvAtizAyi te rUpa saubhAgya vizvavallabham / cAturya varNanAtIta lAvaNyamupamAtigam // 7 // prArthanIya prabhutva te gIrvANasvAminAmapi / mahimA tAvako neme ! devAnAmapyagocara // // bahunA ki kumArendra | jagadAlAdakArakaiH / tvamAzrito guNa. sarvenabhodeza ivoDubhi. // 6 // paramaizvarya-saundarya-rUpamukhyA guNA nRNAm / Rte kAntA na zobhante nizA vinendudhAmavat // 10 // tad devara ! trapA muca rativighnavidhAyinIm / phalaM yauvanavRkSasya drAg gRhANa vicakSaNa // 11 // vivAhaya kumArendra ! bAlAzcacalalocanAH / bhukSva bhogAn sama tAbhirapsarobhirivAmaraH // 12 //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 ] navamaH sagaM J [ neminAthamahAkAvyam rUpasaundarya sampannA jharallAvaNyapIyUSasAndrapInapayodharAm hemAbjagabhaMgI rAgI mRgAkSI kulabAlikAm / ye nopabhuJjate nUna vedhasA vacitA hi te // 14 // yugmam // sasAre sArabhUto ya. kilAya pramadAjana so'sArazcettavAbhAti gardabhasthagaNopama // 15 // / zIlAlakAradhAriNIm / eva tarhi vaya neme ! na vidmastAvakI dhiyam / athavA vartase nUna siddhikhIsagamotsuka ' // 16 // saukhyamevopabhoktavya mokSe'pi nanu yAdava / labhyate cettadatraiva tatki kSUNa, vadAnagha ||17| zrutveti bhrAtRjAyAnA vivekavikalA gira. / kicid vihasya vizvezo nipuNa procivAniti ||18|| aye tattva na jAnItha vasakyo mugvavuddhaya / kutra tattvAvabodho vA rAgAndhAnA zarIriNAm ||16|| ajJAtaparamArtho hi stauti vaiSayika sukham / pakva nimbaphala miSTa vaktyadRSTapriyAluka. // 20 // yatkicidyena vA dRSTa sa tadeva prazasati / nimbameva yato miSTa manyate karabhAganA // 21 // modaka. kvaukazazcAtra kva sarpi khaNDamodaka | kveda vaiSayika saukhya kva cidAnandaja sukham ||22|| nAmavarNAvibhede'pi sukhayoretayo kila / svAde mahAn vigepo'sti go-snuhI kSIrayoriva ||23|| hita dharmopadha hitvA mUDhA kAmajvarArditA / mukhapriyamapathya tu sevante lalanauSadham ||24|| 1. yazo mA vi mA. siddhizrI 2 112311
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] navama sargaH AtmA toSayitu naiva zakyo vaiSayikai sukhaiH / salilairiva pAthodhi. kASThariva dhanaJjayaH / / 25 / / anantamakSaya saukhya bhuJjAno brahmasadmani / jyoti.svarUpa evAya tiSThatyAtmA sanAtana // 26 // ata. para na vaktavya yuSmAbhirIza puna / avAcya ziSTalokasya grAmINajanatocitam // 27 // svabhAva me na jAnItha vasantyo'pi sadAntike / pAthojasya yathAmoda bhekA sahoSitA api // 28 // prajAvatya. samastAstA nizamyeti prabhorvaca / eva vabhApire bhUya. satyAbhi saraloktibhi / / 26 / / zrIneme narakoTIra jagatpUjya jinezvara / yadukta bhavatA sarvaM tadeva khalu tAttvikam / / 30 / / jAnImazca vaya pUjya ! yadete vipayAstava / mAnase pratibhAsante ni svAdAstuSarAgivat // 31 // para svapitarau sarvabahumAnyau tanUdbhavai / yujmAdRzai vizeSeNa vicArAcArakovidai. // 32 // avibhAvyAtmana kaSTa pitRn prINanti nandanA / skandhAropitapitramba zravaNo'tra nidarzanam // 33 // kiMca pitro sukhAyaiva pravartante munandanA. / sadA sindho pramodAya candro vyomAvagAhate // 34 / / bhuvane nisspRhA eva parAnugrahakAmyayA / pravartante mahAtmAno dAkSiNyena vazIkRtA // 35 // api pramodayan vizva yathA kumudavAndhavaH / prINayatyadhika sauvAn kRtveti kumudAkarAn // 36 // tathA tvamapi vizveza | jagadAha lAdakArakaH / ato vizeSato vagaM sva proNayitumarhasi ||37||yugmm||
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama sargaH [ neminAthamahAkAvyam kivA bhUyo vayaM vacmatrikAlajJAnavAn svayam / bhagavAneba jAnAti lokalokottarasthitim // 38 // atrAbhyantare zivAbhyetya vAhI dhRtvA jagatprabhum / provAceti valiM yAmi kumAra tava netrayo // 36 // vatsa ! prasadyatA sadyo vivAhaH pratipadyatAm / pUryantAM narakoTIra ! pitRNA hi manorathA. // 40 // nisspRho'pi jagannAtho'tha pitroruparodhata / prapede tadvaca. kiJcidaladhyavacanau hi tau // 41 // tata. pramuditA sarve yAdavAH saha bandhubhi. / vizeSeNa zivAdevo samudravijayastathA // 42 // itanAmbhojatulyAkSo bhojarAjAgabhUrabhUt / ugraseno mahIjAnirugrasenAsamanvito // 43 // pratApayazasI yena zatrUNA raNaparvaNi / grasyete paramasthAmnA candrArkAdiva rAhuNA / / 44 // karakRtakaravAlAya prasAdya yasmai raNotthitAya / karavAlA karavAlAn vitaranti vipakSabhUpAlAH // 45 // * prAtaH sAmanta bhUpAlarupadIkRtavAraNA. / kSaranmadajalaryasya siMcantyAsthAnamaNDapam // 46 / / AdhAro dInalokAnAM zaraNyaH zaraNArthinAm / yo nidhirguNaratnAnAmArAma. kIttivIrudhAm // 47 / / kozo lakSmIsarasvatyorAlAna sattvahastinAm / maNDapo nItivallInA ya stambha. kulasadmanAm / / 48 / / 2 vi mA. karavAlAn dadati kila * 'kare daNr3e vAlA kumArikA vayam iti sUcanAya karavAlAzcandrahAsAna dadati' iti ttiikaa|
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 [ 49 rAjImatIti nAmnAsIt phullarAjIvalocanA | duhitA tasya bhUpasya jayantIva divaspate // 46 // | karaNDI zIlaratnasya vApI lavaNimAmbhasa | ' 1 vallI saubhAgyakandasya yAvadhI rUpasampadAm // 50 // niSkala kendulekheva thA mRhaMgI mRNAlavat / spRhaNIyAdamAleva hariNIva sulocanA // 51 // yasyA vaktrajita 3 zake lAghava prApya candramA / 'tUlava' vAyunotkSipto vambhramIti nabhastale // 52 || vicAlAla birolambavinIlanalinazriyam jaha netrayuga tasyA mugdhasnigdhakanInikam ||13|| salAvaNyaraso yasyA stanakumbhau sma rAjata / vakSa sthala samudbhidya kAmakandAvivotthitau // 54 // vabhAvaruyuga yasyA kadalIstambhakomalam / AlAna iva durdantamInaketana hastina zake yasyA padadvandvasaundarya zrIparAjitam / kamala sevate'raNyamadyApi bhayavepiram ||56 || yasyA hi rUpasaundaryanirjitA nAkinAyikA. / pradarzayanti no nRNA svarUpa lajjitA iva // 57 // rUpa - prema - trapA - dharmapramukhairmahilAguNai yA vyAptA vimale zasyaizcandralekheva bhAnubhi ||58|| tA zronemikumArAya kumArI sukumArikAm / ugrasena yayAce'tha sabandhuryAdavAgraNI. // 55 // 1 ||5|| neminAthamahAkAvyam ] 3 vi mA vaktreNa jita 4 vi mA tulavad 5 vi mA bhayavepitam 6 yazo. mA, navamaH sarga. vi. mA kumArImukumArikAm
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 ] navamaH sargaH [ neminAthamahAkAvyam ugraseno'pyuvAcaiva harSavismeralocanaH / mAnanditA vaya tAvadanayA kathayApyaho / / 60 // satA tiSThatu sambandha. kathApi sukhayatyalam / dUre candrazcakorANA jyotsnaiva kurute mudam // 6 // sambandhamantarA nau bho sambandho'ya bhavedyadi / tadA mAdhava / manye'haM aureyI' khaNDamizritA // 62 / / dattA mayA kumArIya kumArAriSTanemaye / ziva. syAdanayoryogo rohiNIcandrayoriva // 6 // Ate kAnte'tha samvandhe sambandhinAvubhAvapi / prArebhAte nija kArya * jalavIja ivAkuram // 64 / / upayAmayogyamakhilaM yadiSyate ___ praguNIkurudhvamadhuneha vastu tat / iti bhojabhUmipatirAdizanmuhu.10 sacivAn, nijAn pramadavArivAridhiH // 65 // iti zrIkI tirAjopAdhyAyaviracita-zrIneminAthamahAkAvye kanyAlAbhavarNano nAma navamaH sarga / 7. vi. mA. jyotsneva 8. vi. mA. sambandho nu 6. yazo mA., mahi. kSIreyI 10. yazo, mA. mRduH
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH sargaH sakhImukhendo prajharantamena vRttAntapIyUparasaM pibantI / tatazcakorIva cakoranetrA na prApa tRpti nRpabhojaputrI // 1 // satya mamAgre yadi na bravISi mAtu pituste zapatho'sti tahi / ki hAsyametat kimu sUnRta vA brUpe papraccheti muhu. 1 sakhI sA // 2 // ita samudrAcyutatAlalakSmaNA cakAra vijJaptimamAtyamaNDalI / eSA prazasyA naralokanAyakA / sAmagrayagepopayamasya sUtritA ||3|| utsAryAzucipudgalAn purapathA siktA sugandhodakai kIrNAstatra vicitracampakaja rAjAtyAdipuSpotkarA. / karpU rAgurudhUpaghUmapaTalairvyApta nabhomaNDala muktA bandijanA amI pradadate nemIzvarAyAziSam ||4|| sauvarNAzca manoramA maNicitA uttambhitAstoraNA rambhAstambhamanoharA. praguNitA uccaistarA maNDapA / sanmuktAphala- hemakandala- lalanmANivayajAlojjvalA vaddhAstatra vicitracitrakalitAzcandrodayA maMjulA // 5 // epA kiM bhuvamAgatA murapurI kiM vAtha bhogAvatI lakA vA kimu kAcanI kimathavA yakSezvarANA purI / Asannopavanonnatadra mahimacchAyAzritairunmukhe reva pAnyajanaistadA kila hRdi zrIdvArikA tarkyate ||6|| ete vazamahattarA hitakarA zrRgArasArA ime mugdhAH snigdhavadhUjanA avikala gAyanti magalam / vartante vahuhAsyakautukaparA mattA. kumArA amI dvAre'mI nivasantyupAyanajuSa sAmantabhUmIbhUta . " // 7 // 1. yazo mA vi mA. mRdu " 2. yazo. mA. bhUmIbhuja
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 ] dazama sarga [ neminAthamahAkAvyam AyAtA nAmardala-tAla-bAbhA parAmAvadArakIrghari ragadargharikolvaNA raNaraNanmajIrasajikramA __etA nartanatatparA sunayanAstiSThanti vArAganA / AyAtA navakinnarasvaradharA gandharvasadhAstvamI bherI-mardala-tAla-veNu-paNavAtodyAvalIvAdakA' // 8 // nepathya kalayannapUrvaracana zobhA parAmAvahana bhUpAle parito'nvito harihayo vRndArakaughariva / vibhrannirmalamagarAgamatula vyAvRttarAgo'pi san vIvAhAya jagatprabhurvararathArUDha. pratasthe sa // 6 // puNyADhya kamalA yathA nijapati yopA suzIlA yathA " sUtrArthaM vizadA yathA vivRttayastArA yathA zItagum / pusA karma yathA dhiyazca hRdaya khAnA yathA vRttaya. sAnanda kulakoTaya kila yadUnAmanvagusta tathA / / 10 / / tadAnyakAryeSu parADa mukhAnA draSTu jinendra bhRzamutsukAnAm / . purAganAnA calalocanAnA vabhUvurittha kila ceSTitAni // 1 // kAcinnavAlaktakaliptapAdA javAd gavAkSa prati scrntii| ajIjanadvibhramamamvujAnA chAyApadAjamaNikuTTimeSu // 12 // kAcitkarApratikarmabhagabhayena hitvA pataduttarIyam / maJjIravAcAlapadAravindA druta gavAkSAbhimukha cacAla ||13|| prabhu didRkSu sahamotthitA kApyardhAcitAyA nijahArayaNTe / muktAphalaM sthUlata rairgaladdhi pade pade bhUmimalacakAra / / 14 / / kasyAzca vAtAyanasasthitAyA AsvAdanAya praguNIkRtasya / sacUrNatAmvUlalatAdalasya tasthau mukhe'dhaM ca kare tathAdham // 15 // parA prabho rUpamavekSamANA rasAtirekAdanimeSadRSTi / sakhyAhvayantyA api pAzrvagAyA zuzrAva zabda badhireva naiva / / 16 / / kApyambukumbha karapallavAbhyAmAkarSayantyunnatakandharAkSI / AkRSTakodaNDalateva tasthau strINAmaho dazanalolupatvam / / 17 / /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] dazamaH sargaH [ 53 parAJjayitvA nayanAmbujAtameka parasyAJjanahetave'tha / zalAkayA kajjalamAdadAnA zIghra gavAkSa prati nirjagAma / / 18 / / kAcitsuvarNAlayajAlakAntardRSTvA prabhu rAjapathe'vatIrNam / prahlAdaka candramivAbhramArge sayojya pANI praNanAma mUrnA // 19 // hale pratIkSasva nimeSameka yathAhamapyemi pidhAya geham / itya vadantI svasakhImupekSya pIThAtsamutthAya dadhAva kAcit / / 20 / / kAbhizcidAvAsagavAkSabhUmau mitha svasammadavazena kAmam / makSya pAhAsamutthAya davAva hAracyutA mauktikaratnapUgA mArgeSu kIrNA iva puSpapujA. // 21 // bhojya surANAmapi durlabha yat sthAle vizAle parivepita tat / hitvA parA dvAramabhipratasthe cakSurvilola khalu kAminInAm // 22 // kastUrikAku kumapatravallI. kapolabhitto parikalpayantI / prasAdhikAyA apasAya hastau dadhAva kAcitsahasA gavAkSam // 23 // gavAkSabhUmau sthitakAminInA vilokya vaktrANi tadAvanisthA. / sazerate kiM gaganapradeze sudhAkarANAmuditA sahasrA // 24 // sazlAghyamAna surasundarIbhiH sasevyamAno naradevaloka / tata. prabhuzchatranivAritoSmA bhojasya gehaM samayA jagAma ||25 / / atrAntare rAjimatI sakhIbhireva jajalpe sakhi / pazya pazya / varo'marINAmapi dUrlabho'ya nemi samAgAttava bhAgyakRpTaH // 26 // anyonyaM dRDhapIvarastanataTai saghaTTayantyo rasA detA yAdavabhUbhujA yuvatayastanvanti gItadhvanim / ete magalapAThakA jayarava kuvanti kolAhala zrUyante vadhirIkRtAkhiladizo vAdinanAdA amI // 27 // tato himAAniva vepamAnAn niruddhadasyUniva kAtarAkSAn / dRSTyA pazUna vATakacArakasthAn jagAda sUta jagadekavandhu // 28 // mAnyasya tAtasya valasya kiM vA bhojasya lakSmIramaNasya vA kim / kicid varAkai raparAddhamebhI ruddhA yadevaM vada vAvadUka // 26 //
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 ] dAma sarga [ neminAthamahAkAvyam kicinna kasyApyaparAddhamebhiretairyadUnAmiha kintu bhAvi / sagaurava bhojanagaurava bho ! vaco jagAdeti sa dakSiNastha ||30|| Uce'tha nAtha zRNu sArathe bho / gRhNantyado bhojanagorava ye / dsaigato gauravamA vanti teSA ca na gauravamAtanoti // 31 // * tatazca mokSaM pazavo'pi makSu vizvaikabandho paramaprasAdAdAsAdayAmAsuramI samastAstathAvidhAnA mahimA hyacintya // 32 // sUto ratha svAminidezato'ya nivartayAmAsa vivAhagehAt / yathA gurujJAnabalena makSu durdhyAnato yogijano mana svam ||33|| dRSTrAya nemiM vinivartamAna kimetadityAkula vadanta / tamanvadhAvan svajanAH samastAstrastA kuragA iva yUthanAtham ||34|| vAgbhi sudhAcandanazItalAbhi prAvodhayattA niti neminAtha. / marIcibhi kairavakAnanAni rAtrau yathA kairaviNIvivoDhA ||35|| bho sazRNudhva nanu dharmapApahetU pratItau sukhadukhayorve / tayozca kAruNyavadha prasiddhAveva sthite kiM viduSA vidheyam ||36|| dayaiva kAryA sukhakAMkSiNAta syAtsApi sarvAgisurakSaNena / tadicchatAvazyamabAlizena saga samasta. parihArya eva // 37 // atrAntare bhAsvarakAyakAnti - pradyotitAgepaharidvibhAge astokalokAntikadevalokavijJapta Iza stutipUrvamevam ||38|| tubhya namo namrasurAsurAya tubhya namo manmathanirjitAya / tubhya nama smeramukhAmbujAya tubhya nama sarvajagaddhitAya || 36 || AkAra evaipa tava pratIkSya nirdoSabhAva vadati prakAzam / svarUpamAvedayatIha pUrvaM vAha yaiva ceSTA kila sajjanasya // 40 // / * tepA go svarge rava zabdamAhvAnamiti yAvat no nahyAtanoti vistRNoti / nahi teSA svarga prAptiriti bhAvaH iti TIkA / 3 mahi vamapApe hetU / 4 mahi, vimA bhAskarakAyakAnti |
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha mahAkAvyam ] dazama sarga dezaprakAzapravaNA pradIpavad gRhe gRhe tIrthakarA sahasrazaH / ekastvamevAsi sahasrarazmivadvizvAvabhAsI jinarAja | kevalam // 41 // prasadya sadya paramArthavaidya ! pravartyatA nirmaladharmatIrtham / prayAnti bhavyA upalabhya yad drAgagAdhasasArasamudrapAram ||42 || atha prabhurvApikadAnamucca pravartayAmAsa yatheSTamurvyAm / zrIpuSkarAvartakavazajAta pramANavarja salila yathAvda ||43|| snigdhAM vidagdhA nRpabhojaputrI sAmrAjyalakSmI svajana ca hitvA / pitRnanujJApya ca mAnanIyAn babhUva dIkSAbhimukho'tha nemi // 44 // ita. zacIpInakucAvjakozAlinA dadhAna kuliza kareNa / jvalatprabhAmaNDalakuNDalAbhyA sampAditApUrvaka polazobha vellatpatAkolvaNa kiMkiNIdhvaninAdavAcAla vimAnasastha vijJAya dIkSAsamaya surendra surai samAgatya nanAma nemim // 46 // yugmam jalaivizuddhairabhiSicya pUrva vilipya divyairghu sRNaistatazca / pradhAnavastrAbharaNairjinendra vibhUSayanti sma surA narAica ||47 || nemistadA nirmalaratnamAlAmuktAlatA maNDitakaNThapITha / jAtyAzmagarbhAbhavibho babhAse ghRtendrakodaNDa ivAmbuvAha. // 48 // surAsurendrairyadunAyakaizca vidhIyamAne paramotsave'tha | mANikyamuktAphalajAlamAlAmanoramA hemamayI pavitrAm ||46 || narendra-nAgendra surendra candra vimAnakalpA sukhamuhyamAnAm / // 45 // I adhyAsya zasyAM zibikA, jinendra zrIdvArikA rAjapathe pratasthe / 50 yugmam vaca sahasra' rabhinandyamAnazcakSu sahasra ravalokyamAna zirasahasraM rabhivandyamAnazceta sahasraM ravadhAryamANa 5 yazo mA sahAgatya | . [ 55 I // 51 //
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 ] dazama sarga [ neminAthamahAkAvyam sastUyamAno naradevadaityairudgIyamAnaH surasundarIbhi / vrata jighRkSurbhuvanAdhipo'ya prApojjayantAcalacUtapaNDam / 52 // yugmam tatrAzokatale nivezya zivikA nemistato'vAtarat satyajyAzukabhUSaNAdinikhila nissagacUDAmaNi | siddhistrI parirambhalAbhakaraNe sacArikA kovidA sAdhaM zuddhakulaiH sahasrapuruSardIkSA prapede tata. // 53 || iti zrakItirAjopAdhyAyaviracita zrIneminAthamahAkAvye dIkSAvarNano nAma dazama sarga . / 6. vi. mA. sA. --
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH sargaH atha bhojanarendraputrikA pravimuktA prabhuNA tapasvinI / vyalapad galadazrulocanA zithilAgA luThitA mahItale // 1 // mayi ko'yamadhIza / niSThuro vyavasAyastava vizvavatsala / virahayya nijA svadharmiNInahi tiSThanti vihagamA api // 2 // api sanmukhavIkSaNena nAnugRhItA bhavatA kadApyaham / mayi tatkimiheyatI kRtinnabalAyA bhavato'prasannatA // 3 // aparAdhamRte vihAya mA yadimAmAdriyase vratastriyam / bahubhi. puruSa purA dhRtA na hi tannAtha ! kulocita tava // 4 // racayanti yadIguttamA nanu kasmai tadida nivedyte| athavA saritA patinijA sthitimujjhanniha kena vAryate // 5 // kuruSe yadi sarvadehinA karuNA kiM tadaha na dehabhRt / vijahAsi yadevamIza ! mAmatidInA karuNAspada satAm // 6 // surapAdapavatsamIhita jagata pUrayasi tvameva hi| nihatAzamima janaM vidadhIthAH kimiti priya ! prabho // 7 // apahRtya mano mama prabho nahi gantu tava yujyate vane / parigRhya parasya vastu yannahi dhIrAH pravizanti gahvare / / 8 / labhate niyata sa cintita hRdi yo dhyAyati pUjyamAtmanaH / yadida pravadanti sUrayo mayi kiM tad vyabhicArameSyati // 6 // nanu rAjimatI purApyaha mama nemezca vicAla aaytaa| bata rAjirapAti vedhasA niyata durbalaghAtako vidhi // 10 // athavA mama duSTakarmaNA phalametatsakala dhruva prbho| vijahAti maruM yadambuda sa hi doSo marudurbhagatvaja // 11 //
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 ] ekAdaza. sargaH [ neminAthamahAkAvyam iti tA ghanazokavihvalA vilapantI luThitAmilAtale / nijagAda savASpagadgada svajano'Gka vinivezya vatsale // 12 // rAjimati putri kovide bhava dhIrA vijahIhi zocanam / kiM kiM na bhaveccharIriNA pratikUle hi vidhI zubhetarat / / 13 / / kataro vidhinA na khaNDita kataro'bhISTaviyogamApa na / sukhito bhuvane'tra ka sadA phalita kasya samastamIhitam // 14 // ruditena tanUbhRtA kila svamano'bhISTamavApyate yadi / bahuzo virasa viraTastadA ravaNo neva labheta yAtanAm // 15 // nipatan sahasA mahItale dhriyate merumahIdhara kadA / na punarbhavinA zubhAzubha. pariNAma. samupAttakarmaNAm / / 16 / / parivRtya dinakSape iva dhruvameto'Ggini sampadApadau / tadala vivudhe gucAdhunA kuru dharma sakalArthasAdhanam / / 17 / / niyata sakalArthasiddhaya. sukRtAdeva bhavanti dehinAm / navapallavapuSpasampado'mvudasekAdiva nIpabhUruhAm // 18 // iti sA svajanena bodhitA viduSI zokamapAsya dUrata / samajAyata dharmatatparA sukhabodhyo hi vizArado jana / / 16 / / atha rAgarupAvivajita. zazivimbopamasaumyadarzana / surazailamamAnadhIrimA paramadhyAnamanA jino'jani // 20 // karuNArasavIcisAgara paravastugrahaNe parADa mukha / hitasatyavacA suzIlavAn munipo'bhUtsamaloSTakAcanaH / / 21 / / paramogratapa karaujasA ghanakamaMdrucaya samutkhanan / prabhumattamatagaja sukhaM vijahArAcalakAnanAdiSu / / 22 / / upasarga-parIpaha-dviSo'vagaNayyAtra jinAdhinAyaka. / tapa ArabhatAtidu saha khalu zuddhirna tapo vinAtmana / / 23 / /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] ekAdaza sarga. [ 56 caraNa-kSitipAla-sainikai ratha gADha viSayA viDambitA / nijanAyakamoharATpuro vidadhu. pUtkRtimuccakairiti // 24 // haThata parigRhya sarvato jinanemIzamanomahApuram / caraNAdhipasa nikaivibho saha kAmena kathitA vayam / / 25 / / khagaNo nikhilo niyantrita smarabhAryA bahugo viDambitA / mahitA nagarAdhidevatA madamithyAtvabhaTAdimaulibhi. // 26 / / vahunA kimadhIza zatrubhi. paramadhyAnavalena nirdayam / ratikAmavala viloDita surasadhairiva meruNArNava // 27 // tvarita nijavairizuddhaye kriyatA deva samudyamo'dhunA / ripavastaravaraca durddharA nanu pazcAd dRDhavaddhamUlakA // 28 // ripavazca gadAzca yena bho udayanto'pi na sarvathA htaa| katibhidivasairasazaya sa hi tebhyo labhate parApadam / / 26 / / anihatya ripUna svagarvato gatacinto nivasennRpo'tra y.| savidhe svapitIha mUDhadhI sa parikSipya havirhatAzane // 30 // vipayairiti sanivedite jagade mohanRpeNa sasmitam / vicarantu sukha mRgA amI zete yAvadaya mRgAdhipa // 3 // mama nemipura hi zAsata kila kAla prayayAvanantaka / tadidaM mayi jIvati kSitI sati gRhNAti bhaTo'dya ka para // 32 // atha mohamahIbhujAtmano dviSatA cApi bala vubhutsunA / kumatAbhidhadUtapu gava prahita sayamarAja-sannidhau // 33 / / parito dvipatA mano'mbudhau janayan kSobhamanuttara ttH| caraNAdhipaparSadantare sa vizitveti jagau paTupravAk // 34 // tava sandizatIti moharA caraNAdhIzvara manmukhena bhoH / tyaja nemimana pura mama vraja cAnyatra tavAstu magalam // 35 // . 1. mahi kumatAbhidhadUtapuGgava prahiNoti sma caritramannivI
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 ] ekAdaza sargaH [ neminAthamahAkAvyam tyajatastava nemi mAnasa nahi lajjA kaNikApi sayama / yadamoci purApi rAjabhirvahubhirbhUbalavatpraNoditai. // 36 / / athavA carageza du.sahe mama sainye pravale vilokite / purato'pi palAyanAbhidhA tava vidyA vazavartinI sadA // 37 // na punaryadi nemipattana vijahAsi vrtbhuup| samprati / na bhaviSyasi tahi nizcita carita me tava sastuta sadA // 38 / / pariNAmahita vaco mayA sphuTamAkhyAtamida tvaagrt.| atha yattava rocatetarA kuru tatsamprati sayamAdhipa / / 3 / / kumate vadatItyanargala caraNAdhIzvaranetranodita / smitapUrvamabhASata sphuTa saciva zuddha vivekasajJaka. // 40 // tava dUta subhApita hyadastvamaho vAgmyasi buddhimAnasi / vacana bhavatA vineza nanu vaktu bhuvi vetti ka para // 41 // vinipAtya ripUna para balAt pragRhIta nijvaashetve| ripumohabhayAd vimucyate kathamasmAbhirida mana puram // 42|| parigRhya tava prabhovalAdapi durgANi purApyanekaza / vizadAtmapurANi savathA paribhu kte vratabhUpatiH svayam / / 4 / / yadi zaktirihAsti te prabho. parigRhNAtu tadA tu tAnyapi / parameva vilolajihvayA kapaTI bhApayate jagajjanam // 44|| avagacchati yo'sya lakSaNa kitavasyAdhipate sakhe ? tava / saparicchadameva tatkSaNAt sukhamunmUlayatImamepa ma // 4 / / tava dUta ! pati sako'dhunA vinivAryo bhavatA kadAgrahAt / caraNotkaTasainyapAvake bhavitAya zalabho'nyathA dhra vam / / 4 / / iti sayamamantriNodite ripudata. punaravravIdidam / mama cetasi bhAsatetarA caraNa ! tva saparicchada kudhI // 4 // yadavAci mayA hita vaco nanu yuSmAsu vabhUva ttkNdhe| tadida khalu satyameva yannahi kAryA hitadezanA jaDe / / 4 / /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] ekAdaza. sarga: kva sa mohanapo bhaTAgraNI. kva bhavAnepa ca kaatraagrnnii| vivinakti madAndhalocano na para svetarayolAvalam // 4 // mama nAyabhaTa svalIlayA tava bhagnA zatazo yadAzrayAH / kimiyaM tava zUratA sakhe / pitRsadmopagatArbhavattadA / / 50 // kimida tava vismRta sakhe yadaso pUrvabhavepu nemirAT / mama bhUmibhujAtmasAtkRta parinirvAdya bhavantamAgatam / / 5 / / apasArya bhavantamagratastava pAtrANi karthitAnyaho / mayakA svapatiprasAdataH smarasIda smaraNakapaNDita / / 52 / / kSayameSyasi saMyamAlpadhIravajAnanmama nAthamutkaTam / plavagasya parAbhavo dhruvaM mRganAthe maraNakahetave / / 53 / / iti karkazamasya bhASita bhRzamAkarNya caritrasainikAH / kupitA kumata gale dRDha kila dhRtvA nirakAzayan bahi. // 54 // vihita ripubhi. svagharSaNaH sa ca gatvA nRpmohppdi| nijagAda samastamuccakairvatabhUpAlabala prakAzayan / / 5 / / kupito'tha raNAya sodyama. svabhaTAnAhvayati sma moharAT / valino khalu mAnazAlino viSahante na ripo parAbhavam / 56 / parimIlya tato madoddhata valamAtmIyamazeSamAta / caraNena samaM raNotsava pracikIrSu pracacAla moharAT // 57 / / purato'tha mama dviSo mahAbhaTAnAmabhidhA gRhANa bho / iti pRSTa uvAca sayamakSitipAlena subodhadhIsakha // 58 / / zRNu nAtha ! tava dviSo bale kumatAsya subhaTo mahAvala / kpaTaivividhavicepTite. sakala yena viDambitaM jagat / / 5 / / amunaiva janAH pratAritA nanu liGga praNamanti, kecana / apare mumucuH kuTumbaka vapuranti ca ke'pi bhasmanA // 60 // 2 yazo. mA. svadharpaNa
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 ] * ekAdaza marga [ neminAthamahAkAvyam puruSa-pramadArathAzrayA. vipayA paca pare mahAbhaTA. / / avamanya bhavantamIzvara nikhalA yarjanatA vigopyate // 61 / / ripumohasutaH dhAbhiyo'ruNatAvepathutApalakSaNa. / uditaH sa zikhIva dehinA laghu bhasmIkurute guNendhanam // 62 / / paranindanatatparaH parastanayo'syaiva hi mAnanAmaka / / tRNavanmanute jagattraya svaguNairepa samunnata sadA // 63 / / madhurAM bhuvanapratAriNI zaThatA mohasutAM vilokase / yadapIyamaho nihanyate tadapi strIvadhaja na pAtakam // 64 / / samudeti ca yena jIvatA kSapito'pi dviSato'nvayastvayA / trijagatyapakArakAraka nanu - lobhAhvamavehi ta bhaTam // 65 // iha yAsti vipakSamadhyagA vikathaikA subhaTI caturmukhI! anayA bahu kheditA bhaTAstava sadbodhasadAgamAdaya // 66 / / pratipakSamahIbhuja. para pratikUlo vidhiradya vartate / karamadhyaga eva tena te vijayo nAtha na cAtra sazaya. // 67 / / vadatIti suvodhamantriNi sphuTameva tumula samutthita / tvarita praguNIbhavantu bho. subhaTA zatrucamU samAgamat / / 68 / / muditAzcaraNezasainikA jagRhuvarma tatazca sodhamA. / prathama vahuzaH prabudhyate mana AgAmizubhAzubha kadA / / 6 / / avalokya puro dviSA valaM mama bhAvI vijayo'dhunA na vaa| iti mohamahI mujodito gaNaka. smAha mano'bhidhastadA // 70 // gahana nanu devaceSTita nahi samyak tadinAvadhAryate / zakunA na zubhA bhavanti bho vijayastena tavAdya durlabha // 71 / / atha sasmitamAha moharAT skhalitastva gaNakanna vAbudha / yadi merurapAnidhi tarena bhavettamu pi me parAjaya ||72 / / gaNayastRNavadripUna madAt kupito mohamahIpatistata / samarAya samutyito rayAt saha rAgAdikadaNDanAyaka / / 73 / /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] ekAdaza sarga - [ 63 1 FO upasargagajA puraskRtA madahAsyAdihayAH praNoditAH / calitA vipayA mahArathA abhimAnAdibhaTAraca sajjitA. 174 | kSubhitAmbudhisannibha tadA pravala mohavala suduHsaham / avalokya caritrabhUbhuja parilagnA. subhaTA prakampitum // 75 // uditA balazAlinA tata subhadrAstattvavimarzamaMntriNA | mA bhaiSTa bhaveta' susthitA nanu dhIraM kriyate dviSajjayaH // 76 // vikalAgadharo'pi tApana yamavaptAramapi prabhApatim / grasate nanu sihikAsuto niyata sattvavazA hi siddhayaH // 77 // prahinasti yathA mRgAdhipo dhruvameko'pi zatAni hastinAm / na tathA yadi mohasainikAn nikhilAn hanmi na tarhi puruSa 75 // raNatUryarave samutthite bhaTahakkAparigarjite'mbare / ubhayorbalayo paraspara parilagno'tha vibhISaNo raNa / / 76 // valayoritaretara tayorjayabhaGgo bahuzo vitanvato. 1 tvarita tvarita khagIva sA jayalakSmIbhraMmati sma madhyagA |80| caraNezabhaTairbalotkaTai kupitairbrahmabhidAgrayayaSTibhi: / pravidAritamastaka smara saha patnyAtha papAta nissahaH // 81 // prANivAnabhaTena jiSNunA zubhalezyAgadayA gariSThayA / bahava paricUrNitAstana kaNazo mohamahIpatebhaMTA. // 82 // mama vA caraNAdhipasya vA pralayo'dyeti vinizcayastata / samarAya samutthita svayaM nRpamoha. saha lobhasainikai. // 83 // vizadAdhyavasAya mudgarairbalavAn sayamabhUpatistata / rayato'bhisarantameva ta sahasAhatya cakAra khaNDaza. // 84 // sazlAghyamAno'tha narAmarendra zcAritryarAja sumavRSTipUrvam / svasainyayukta paramotsavena viveza nemIzvararAjadhAnyAm // 85 // 3 bhavata iti sAdhIyAn 4 brahmabhidara yayaSTibhi iti zrayAn
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 ] ekAdazaH sarga / neminAthamahAkAvyam zrImannemeratha nirupame kevalajJAnadRSTI nirvyAghAte samudalasatA ghAtikarmakSayeNa / lokAloko satatamakhilau yatprabhAveNa jIvo nitya hastAmalakaphalakavad budhyate vIkSate ca / / 86 / / . iti zrIkItirAjopAdhyAyaviracita-zrIneminAthamahAkAvye mohasayamayuddhavarNano nAmakAdaza sargaH /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH sargaH kaladhautahemamaNizAlamadhyagaM surasaMghanirmitamRgendraviSTaram / zritavAn rarAja bhagavAnathAsita kanakAdrizR gamiva navyanIrada // 1 // bhagavantamAptavarakevala tata. parigamya harSajaladhivivandiSu / niragAjjavAdyadupati sanAgaro nahi dharmakarmaNi sudhIvilambate // 2 // pracalan pathi praNayapUrNamAnasa. purakAnanaprabhRtidarzanonmukhIm / 'nagarIjanaH priyatamA nijAmida vacana karAbhinayapUrvamabravIt / / 3 / / vividha ma gupilavallImaNDapa saphala sugandhi sumanomanoramam / bahubhivihagamakula niSevita pravilokaye sutanu / pAvana vanam // 4 // madamattabhR gapikayoSitA ravairapi' vAtanunnadalahastasajJayA / ayamAhvayanniva phalArthina jana sahakAravRkSa iha lakSyate priye // 5 / / upari bhramabhramaramaNDalairaso kathitAgryagandhamahimAparadra mAn / taralairdale sphuTamagha. kSipanniva prasRtAkSi | ketakItaruvilokyatAm // 6 // zizirA paropakRtihetave sadA dadhato'pi jIvanamanAvila bahu / viditAstathApi ca jaDAzayA amI sukRtairyazo niyatamApyate priye // 7 // zukazArikAdvikapikAdipakSita parirakSyayamANamabhitaH kRSIvalaiH / prasamIkSyatA svaphalabhArabhaguraM paripakvazAli vanamAyatekSaNi // 8 // pavamAnacacaladala jalAzaye ravitejasA sphuTadida payoham / parizakyate bata mayA tavAnanAt kamalAkSi ! vimyadiva kampatetarAm / / guDazarkarAjanaka ikSudaNDaka parama rasa vahati yadyapi priye / adharastathApi ca tavAdharAdatibhUSaNAd' bhavati nIraso yataH // 10 // 1. vi. mA. ravaigya 2. yazo. mA , vi. mA tavAparAdasAvapi bhUpaNAd
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdaza sarga [ neminAthamahAkAvyam kalagItinAdarasaraGgavedino hariNA amI hariNalocane | vane / saha kAminibhiralamutpatanti he paripItavAtapariNoditA iva // 11 // apahAya bhojatanayA pativratA svajana ca rAjyamapi regavad vazI / vijahAra yatra tapa AcaraJjina saka ujjayantAMgarirepa vallabhe / / 12 / / sahakAra epa khadiro'yamarjuno'ya mimau palAzavakulo sahodgatau / kuTajAvamU sarala eSa campako madirAkSi zelavipine gaveSyatAm / / 13 / / idamaga 1 pazyasi puro vibhAsvara bhuvanAdhipasya vizada sabhAgRham / upadarzayadbhiriha bhaktimAtmanaH paramA vyadhAyi mudita surAsurai / / 14 / / vapurazubhAsitasamastadiktaTA zucidivyabhUSaNadharA saha priye / trijagadguro sadasi sajinUpurA pravizanti ptni| suranAyikA amU / 15 / dayitAbhya uttamamamI nava pathi darzayanta iti vastu nAgarA / saha mAdhavenaM parivArarAjinA sada Amadan jhaTiti pAramezvaram / / 16 / / parihatya vAhanamatha pramodabhAgavalokayaniha virodhajitAn / sakalAn pazUnapi savismaya saparicchado'vizadasau sabhA vibho // 17 / / tridazai jinezatari bhaktimadbhutA paridarzayadbhirabhivRSTamuttamam / zucijAnudaghnamabhita sabhAgaNe bahuvarNapuSpanikara vahu stuvan // 18 // vidadhannijazravaNagocara mudA kaladevadundubhininAdamuccakai / paramA ca tIrthakaranAmakarmajA jinanAyakaddhimabhivarNayan muhu // 16 // maNimauktikaprakarajAlabhAsvadAtapavAraNatritayamindusundaram / 'sa dadarzatatra zirasi prabho tbhuvntryaadhiptitaabhisuuckm|20 vizepakam zucirAjahasayugalAntarAlaga smitapaMkajAtamiva sundara tata / calacAmaradvitayamadhyavati tat trijagadgugervadanamaikSaptAcyuta // 21 // paramA vilokya vibhurUpasampada trijagadgatA zucipadArthasahatim / bahuzaH smarannapi mano'ntarAdarAd upamAnamApa ne kimapyasausudhIH / / 22 / / 3. yazo mA, vi, mA. gakinUpurA. ,
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] dvAdaza sarga [ 67 vizadAzumantamiva tejasA nidhi zazivimbato'pyadhikasaumyadarzanam / navamedhavacchubhagamUrtimIzvara murajinirIkSya hRdi pipriye dhikam / / 23 / / prathama vidhAya vidhinA pradakSiNA gaNayan svajanma saphala ca jIvitam / atha mAdhavo vinayabhaktivAmana 5 praNanAma nAthapadapakajadvayam / / 24 / / praNamatsurezvarakirITakoTigAnaNaratnaghRSTacaraNAmvujanmana. / racitAMjalirbhagavato'tha kezava stavana vidhAtumiti ca pracakrame // 25 // bhagavastavAnanazazAkadarzanAt prathamAbhavatsaphalatAdya netrayo / upajAyate sma bhuvanatrayIprabho / bhavaghAridhizculukamAtra eSa. // 26 / / - amRta kSarantamiva saumyayA dRzA karuNAmbudhi paramasa vidA nidhim / bhagavan / bhavantamavalokayannaya paritopameti parama janArdana // 27 // kila mAti vizvamidamacyutodare sukhamatra yeti janagIjinezvara / tava deva / darzanajayA mudAnayA vitathA vyaghAyyaparimAtayAdya sA128| visR janti vairamiha sarvavairiNo jinaparSadIti jagatocyate prbho| puratastavaiva punarAntaradvipo bhaviko nihanti tadida mahAdbhutam / / 2 / / bhagavan ! vibhAti tava pRSThago hyasau navapallava sarasacaityapAdapa. / parivartya rUpamiha sevanodyato vibhudAnanirjita ivAmaradra ma. // 30 // netarna te netumala surAganA mano vikAra kaThinastanA api / zucyagahArA pRthulAsyakAntaya zucyagahArA pRthulAsyakAntaya // 31 // koTi surANA ca jaghanyato'pi sadaiva tiSThatsamayA bhavantam / tvA sevate ya 8 punarIza / lakSmorbhajetsubuddhyAsamayAbhava tam // 3 / / 4 yazo mA gaNAya 5 yazo mA , vi mA vinaya bhaktimAnada 6 mahi antA vyaghAyyaparimAtayAdya sA tava deva | darzanajayA mudAnayA 7 yazo mA , vi mA neturna 8 vi. mA yatpunarIza
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ SC 68 ] dva daza sarga [ neminAthamahAkAvyam tadanantaramAmaya puNya ! kopacayada natAvaka puNyakopacayada na tAvakam / darzana jinapa / yAvadIkSyate tAvadeva gadadu sthatAdikam ||33|| * sama prathama moharipu vibhindhi me / tadananta- ramAmaya sama pramayA dehi pada kRpAmaya / / 34 / / tava yazo'psarasa' kulazailagA jina / jagurmu nivatparamAkSaram / parabhRtAbharaNA surasa gatA parabhRtAbharaNA surasagatA. ||35|| stavIti yastvA jinarAja ! lakSmyAkaro'tikAnta / pratibhAti sAram / pumAn sa vizve ca sarasvatI ta karoti kAntapratibhAtisAram ||36|| atItAnteta etA te tantantu tatatAtatim / RtatAM tA tu totottu tAto'tatA tAtontatut ||37||ekavyaJjana. ||1| * atra TIkA - puNyamamyAstIti sambodhanapadam / kopasya cayaM vRddhi dyati khaNDayatIti tat / natAnA praNatAnA rakSakam / puNyasya kasya sukhasya copacaya vardhana dadAtIti tat / moharipu * atra TIkA - prathama sama sadRza yugapadvA / me AmayamupatApa ca vibhindhi / tadanantara tata pramA yathArthajJAnena sama sArdham anantayA ramayA lakSmyA pradhAna tadapUrva pada dehi / 1 atra TIkA - parANyutkRSTAni bhRtAni ghRtAnyAbharaNAni maNDanAni yAbhistA / suSThu sundara rasa bhaktirasa gatA / parabhRtAnA pikAnAmAbhastulyo raNa zabdo yAsA tA' / surairamara sagatA sahitA / 6. yazo mA vi mA. vizveza / , ++ atra TokA -- atIto'tikrAnto'nta sukha dukhAderasattva yena sa., mokSa ityarthastamita prApta / tatA vistRtA yA tA lakSmIstasyAstati samUhastAm / tu punaste tava RtatAM satyatA tantantu puna punaratizayena vA tanotu / tata anantara / anta kAla mohAdika vA tudati pIDayati ya sa / na tA lakSmIstasyA bhAvastA daridratAm / totottu bhRza sudatu / 200
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] dvAdaza sarga: tuda me tatadambhatva tva bhadantatameda tu / rakSa tAta vizAmIza zamIzAvitatAkSara // 38|| anulomavilomAtmaka It lulallIlAkalAkelikIlA kelikalAkulam / lokAlokAkalakAla kokilAlikulAlakA / / 3 / / bhavatA bhavatA vizva nIrAgeNa batAvatA / muktA mudatAlatAyuktA kAntA kAntA jgdguro|40| dvayakSarAnuprAsa !* mahAmada bhavArAgahari vigrahahAriNam / pramodajAtatArena zreyaskara mahAptakam // 41 / / ** mahAma dambhavArAgahari vigrahahAriNam / pramodajAtatArena zreyaskara mahAptakam / / 42 / / # iti bhaktirAgavazagena cetasA vinurti vidhAya virate'tha maadhve| jinanemirArabhata dharmadezanA mamRtopamA sakalasazayApahAm / / 4 / / * atra TIkA - IrlakSmIstA dadAtIdastasya sambuddhau he Ida / bhadantatama pUjyatama / * mA samantAdvitataM vistRtamakSara jJAna yasya sa ttsmvuddhii| * atra TIkA-vizva sasAra bhavatA labhamAnena punastadavatA rakSatA / " * keleH krIDAyA. kalayA yAkula yathA syAttathA / lulantI zobhamAnA yA lIlA tasyA yA kalA naipuNya tasyAstayA vA kelipu krIDAsu kIlA vhnijvaalaarupaa| ** atra TIkA-mahAzcAsAvAmo rogasta dyati khaNDyatIti sa, tam / bhave sasAre'rINA samUhamAramevAga parvatastasmin haririndrastam / vigraheNa hAriNaM sundaram / * " pramA yathArthajJAnAni tA evodajAtAni kamalAni teSu tAra prauDha ina' sUryastam ! Asa prApta. ka sukha yastam / zreyaskara magalakartAraM maha pUjaya / atra TIkA dambhasya kapaTasya vArA samUhA evAgA vRkSAstepu hari pavanas tam / * ** vigaha kalahasta harati nAzayati yastam / " * * prakRSTo modastasya jAta samUhastatra tArANAmuDUnAminaH svAmI candrastam / zrayo magala ka sukha ca rAti dadAti yastam / mahAzcA- sAvApta IdRza bhagavanta nemijina mahAma pUjayAma. /
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ } 70 ] 10 dvAdaza sarga [ neminAthamahAkAvyam divaso yathA nahi vinA dinezvara sukRta vinA na ca bhavettathA sukham / tadavazyameva viduSA sukhArthinA sukRta sadava karaNIyamAdarAt // 44 // sukRtAtsadeva vazavartinIndirA sukRtAdyazAsi visaranti bhUtale / sukRtAd bhavanti sakalArthasiddhaya sukRtAtpada paramamavApyate khalu // 45 // gada ApadiSTaviraho daridratA vibhavakSayo ripuparAbhava sadA / paragehakarmakaratA durAdhayo bhavinA bhavanti bhuvi pAtakodayAt ||46 || vighaTate svajanazca suhRjjano vighaTate ca vapuvibhavo'pi ca / vighaTate nahi kevalamAtmana: sukRtamatra paratra ca sacitam // 47 // ityAdi nemIzvaradharmadezanA pAra bhavAbdhestvarita yiyAsava. 1 zrutvA vrata ke'pi janA prapedire gRhasthadharma muditAzca kecana // 148 // utthAya natvAtha jinA dhinAtha- mityugrasenAGgabhuvA jagAda / prasIda kRtya diza vizvanAtha / vidhehi nitya sahavAsinI' mAm ||46|| tato jinendra karuNArdracitto vidhAya cAritrarathAdhirUDhAm / tA prAhiNAt siddhipura pura tad yiyAsita 12 nirmalamAtmanA yat // 50 amitabhavikaloka tArayitvA bhavAndhe " prabhurapi surabhRtyAmAhataddhi ca bhuktvA / paramapadamayAsItkSINani zepakarmA mimiliSuriva sadya sauvapUrvapriyAyA // 51 // tatrAnanta vigamarahita zAzvatAnandarUpa, saukhya bhukte tribhuvanagurustaccharo rAdimukta piNDIbhUta manujamarutAmapyazeSa samantAt, saukhya yanno tulayitumala dUramuktopamAnam // 52 // [ 13 1 kAvyAbhyAsanimitta zrInemijinendracaritaparitam ! zvetAmbareNa racita kAvyamida kItirAjena // 53 // | iti zrIkIrtirAjopAdhyAyaviracita zrIneminAthamahAkAvye dvAdaza sarga 11. yazo mA vi mA sahacAriNI " 10 yazo mA.vi mA vicaranti 12 vimA vivAsituM 13. yazo mA vimA tribhuvana guruccharIrAdimukta ,
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ F neminAthamahAkAvyam hindI anuvAda zra
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 ] prathama sarga [ neminAthamahAkAvyam vahA~ dhanI logo ke ratno se khacita tathA daghipiNDo ke kAraNa mapheda bhavana himAlaya ke zizuo (laghu parvato) ke samAna lagate the / 20 / vahAM viTo ke sAtha maithuna karane se thakI huI vezyAyeM, jinake stano se colI gira gayI hai, sAMpino kI taraha, dekhane mAtra se logo ko vicalita kara detI thii| (mApine bhI sApo ke sAtha sambhoga se thaka jAtI haiM aura unakI keculI utara jAtI hai)|21| vahAM yuvako ke gADhAliMgano se TUTate hAro vAlI nAriyAM, Upara girate hue motI rUpI cAvalo.se mAno kAma kA abhinandana karatI haiM / 22 vahA~ sundara preyasiyo ke anurAga ko bar3hAne vAlA yuvako kA paropakArI pavitra yauvana, pracura anAja se bhare tathA sundara vAliyo aura vRkSo ko utpanna karane vAle kheta ke samAna thA / 321 bhogiyo (vilAsI, sarpa), puNyajano (pavitra loga, rAkSama) tathA zrIdAtAmao (dAnI, kuvera ke vahIM rahane ke kAraNa vaha zreSTha nagara pAtAla, lavA aura alakA kA saGgama-mA bana gayA thA / 24 / / vahAM apanI sAdhvI paliyo kA AliMgana karane ke abhilApI yuvaka, parAyI striyo ko gale lagAne ko utkaNThita duSTo kI taraha, asAdhAraNa (upra) zagaDo se krIDA-keli ko dUpita nahIM karate / 25 // yahA~ ghu gharUo ke zabda ke bahAne logo ko puNya ke liye prerita karatI huI-sI vihAro kI dhvajAyeM cAro ora phaharAtI haiM / 26 // vividha vastuo me bharI huI tathA nagaravAmiyo ko vibhinna prakAra se Anandita karane vAlI hATo kI pakti rAjadvAra tathA gopura taka zobhAyamAna hai / 27 / - vahIM rAjAoM ke. vilaura kI bhIto vAle mahala aise sundara lagate the mAno ve candramA kI kiraNoM se mizrita tathA himapiNDoM se nirmita ho / 26 //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] prathama sarga [ 75 vahAM jalarUpI lAvaNya se bharI gaharI vatuMlAkAra vAvaDhiyAM kAminiyo kI nAbhiyo ke samAna sundara lagatI thI / 26 / raga-virage pattharo me zobhita usakA golAkAra parakoTA isa prakAra sundara lagatA thA mAno vaha pRthvI-devI kA kuNDala ho|30| usake udyAna me kAminiyo ke samAna komala latAeM, phUlo se ladI huI bhI, vRkSo kA AliMgana karatI thI, yaha yAzcarya kI bAta hai / ( striyAM rajasvalA hotI huI bhI yuvako kA AliMgana karatI thI ) / 311 vahA~ daridra loga kaThinAI se zItala rAta se AkAza chuDavAte the ( ThaNDI rAta kaSTapUrvaka bitAte the ) aura yuvaka(prathama mamAgama ke samaya) vaDI kaThinAI se navavadhU ko avovastra kholane ko taiyAra karate the / 32 // __ usake samIpa gaNikA ke samAna eka nadI zobhA pAtI thI, jisakA jala mApa pIte the tathA jo apane veNI-tulya jala-pravAha se nagaravAsiyo ko moha letI thii| (gaNikA ko viTa bhogate haiM aura vaha apanI sundara veNI me nAgara jano ko AkarSita karatI hai) / 33 / / usa nagara ke ramaNIya mahalo kA maundarya tathA parakoTe kI zobhA apUrva thii| use dekha kara kauna sira nahI hilAtA ? 134 / vahA~ ke rAjA samudravijaya kA nAma yathArtha thA kyoki usane mamudra taka samUce zatruo ko jIta liyA thA / 35 // usane zatruo kI lakSmI ke mAtha pitA ke siMhAsana ko grahaNa kiyA aura unake (vairiyo ke ) parAkrama ke sAtha yAcako kI daridratA ko hara liyA / 36 / bANo se anya rAjAo ko DarAne vAlA, striyo ke liye darzanIya tathA yuddha me zatruo ko nipuNatA ko harane vAlA vaha, sIgo se bailo ko bhIta karane ghAle, gAyo ke lie darzanIya pracaNDa sANDa ke samAna thA 137 /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama sarga maiM prabhu neminAtha ke una zobhA-sampanna caraNo ko namaskAra karatA hUM, jinakI devatAo ke adhipati (indra) isa prakAra sevA karate the, jaise bhore kamala kA sevana karate haiM / 1 / durAgraho se mukta tathA sadA jJAnAdi samasta kalAo se yukta murudeva, navIna candramA ke samAna mamAra me cirakAla taka vijayI rahe / 2 / jo munirAja nAnA prakAra ke AliMgana tathA Ananda dene me catura nArI ko choDakara vaisI (arthAt vividha zleSAlakAro aura raso se samRddha) vANI bolate haiM, ve pUjanIya kyo nahI 13 // uma sajjana rUpI candramA ko namaskAra, jo nirmala hotA huA bhI svaya ko dopo kI khAna kahatA hai kintu (guNo se) samAra ko pavitra vanAtA hai / (candramA dopAkara-niNAkara hokara bhI apanI kAnti se jagat ko prakAzita karatA hai ) / 4 / sukha cAhane vAle buddhimAn loga, sArahIna, pazuo ke bhojana ke lie upayukta tathA talarahita bala ke samAna nissAra, pazutulya tathA nIrasa duSTa ko dUra se hI choDa dete haiM / grantha ke Arambha me sanana aura asajana dono ko namaskAra karanA cAhiye kyoki ina dono ke milane se hI guNo aura dopo kA vivecana hotA hai / 6 / kahA~ nemiprabhu kI stuti aura kahAM merI yaha kuNThita buddhi ? maiM ajJAnavaza tarjanI se parvata ukhADanA cAhatA hU~ 71 kintu guru kI kRpA se mandabuddhi bhI buddhimAn bana jAtA hai| sikhAne para totA, pakSI hotA huA bhI, manuSya kI bhASA me bolane lagatA hai / / ___ athavA prabhu kI bhakti hI mujha jaDabuddhi ko barabama mukhara banA rahI hai, jaise bAdala ko garjanA sunakara mora kUkane lagatA hai / /
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam } prathama sarga . [ 73 pRthvI ke madhya bhAga me prasiddha jambUdvIpa hai, jo nArI kI nAbhi ke namAna gambhIra tathA golAkAra hai |10| ma hai, vaha anAdi tathA amara hotA huA bhI chaha varSoM (varSa parvato) se yukta hai / yadyapi vaha vistAra meM lAkha yojana hai, tathApi usame asakhya loga rahate haiM |11| cAro mora pAsa me lavaNa-sAgara se ghirA huA vaha aisA sundara laganA hai, jaimA apanI paridhi se yukta vatuM lAkAra candramA 12 | usame (jambUdvIpa me), AkAra me dhanuSa ke mamAna bhAratavarSaM hai, jo, maiM samajhatA hU~, apane maundarya ke ahakAra ke kAraNa acAnaka TeDhA ho gayA hai |13| cA~dI ke tADhya parvata se do bhAgo me vaTA huA vaha aise zobhA pAtA hai jaise sundara mAga me nArI kA mira | 14 | gaGgA aura sindhu nadiyo ke yoga se usake chaha khaNDa vana gaye the / athavA svacchandatA pAkara striyA~ kime khaNDita nahIM kara detI 1|15| usame atIva zobhAzAlI sUryapura nAma kA nagara thA, jo mAno pRthvI kA sarvasva ho, jaise kulavadhU ke lie usakA pati | 16 | uma nagara me koI vyakti manda ( mUrkha) nahI thA, yadi koI manda thA, yaha thA (zani) graha / na vahA~ pati-patnI kA viyoga hotA thA, kevala vana me viyoga (pakSiyoM kA milana ) thA | 17 | vahA~ anya zatruo kA abhAva hone ke kAraNa kevala (kAma, krodha, lobha, moha Adi ) Antarika zatruo kA vadha kiyA jAtA thA / rAjA ke nyAyazIla hone ke kAraNa vahA~ dharmAtmAo kA abhyudaya thA |18| vahA~ loga lajjA me zarIra ndriya aura kurUpa nahI thA / vahA~ kI unhe pIDA kabhI nahI hotI thI | 16 | avazya Dhakate the, parantu koI vikale - madA mAlA dhAraNa karatI thI, striyA~
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 ] prathama sarga [ neminAthamahAkathyam samasta rAjalakSmiya anya rAjAo ke rAjyo se usake pAsa aise A gayI jaise kanyAe, vivAha hone para, pitAo ke gharo se apane pati ke pAsa AtI haiM |38| usakI zakti vibhUti ke samAna thI, kArya zakti ke anurUpa thA, ' prasiddhi kArya ke barAvara thI, kItti rUpAti ke anukUla thI, rUpa kIrtti ke tulya thA, avasthA rUpa ke samAna thI kintu buddhi umra se adhika thI / 36-40 usa tejasvI ko vipakSI kaThinAI se dekha sakate the, kintu pakSadharo ( hitaiSiyo) ke liye vaha darzanIya ho thA / isa prakAra vaha sUrya ke samAna thA, jise cakave to dekha sakate haiM, ullU nahI 141 | 1 vaha rAjA pavitra jaina dharma ko prANa, ghana tathA patnI se bhI adhika priya samajhatA thA |42 | kevala kSamA napusakatA hai aura kevala pracaNDatA vivekahInatA hai, ata. vaha dono ke samanvaya se hI kArya kI saphalatA mAnatA thA |43| I java vaha pRthvI kI rakSA kara rahA thA tava megha samaya para varasatA thA, pRthvI ratna upajAtI thI aura loga cirakAla taka jIvita rahate the |44| vaha kajUsI ke kAraNa nahI apitu maryAdA ke liye dhana kA saMgraha karatA thA aura rAjaniyama ke kAraNa prajA se kara letA thA, lobha se nahI |45 pRthvI kA rakSaka, sundara zarIra, vipakSI senA ke vagha tathA vijayI senA kA svAmI hone ke kAraNa vaha devarAja indra kI varAvarI karatA thA / ( indra svarga kA rakSaka deva, hai aura vala nAmaka daitya kA vadhakartA tathA indrANI kA pati hai ) |46 | usa rAjA ne ( apane rAjya me ) nyAyapriya, vuddhimAn tathA zAstrajJo me agraNI mantriyoM ko niyukta kiyA jaise acchA guru pratibhAzAlI chAtro ko grahaNa karatA hai |47
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] prathama sarga [ 77 vaha akelA bhI mamUce saMsAra ko jIta letA thA, senA ke sAtha hone para to kahanA hI kyA ? zera akelA bhI balavAna hotA hai, kavaca pahanane para to bAta hI kyA // 4 // usa pracaNDa rAjA ke abhyudaya ko prApta hone para (siMhAsanAsIna hone para) anya rAjA isa prakAra parAsta ho gaye jaise sUrya ke udita hone para nakSatroM kA teja naSTa ho jAtA hai / 46 / usa nyAyI ke rAjya meM vivAha meM pANipIDana hotA thA, nagaravAsI karo (Taikso) se pIDita nahI the 150 vaha tIno vargoM ( dharma, artha, kAma ) kI siddhi me, uname Apasa me bAdhA na DAlatA huA, ai me pravRtta huA jaise tIno loko ke nirmANa kI prakriyA me brahmA / 511 vaha vairI rAjAo ke liye vajra ke samAna thA kintu apane gharaNo ke mevako ke liye kalpavRkSa ke samAna thA / 52 // nyAya aura anyAya kA vicAra karane me vaha rAjA hI catura thaa| pAnI aura dUMva ko alaga karane me hama ko hI prazasA kI jAtI hai / 53 / vaha samasta nItiyo se zuddha tathA samRddha rAjya ko isa prakAra bhogatA thA, jaise bagavara stano ke yugala se yukta kAminI kI kAyA ko kAmI (54 / tpa eva saundarya se sampanna usakI zivAdevI nAmaka mahamiNI sAkSAt jayalakSmI ke samAna thI 1551 vaha kulIna striyo me zreSTha aura pativratAo me agraNI thI, jaise buddhiyoM me paNDA mati aura kalAo meM vAkkalA 156 / jaise gaMgA apanI jaladhArA se pRthvI ko pavitra vanAtI hai usI prakAra umane zarad Rtu ke candramA ke samAna (nirmala) apane guNo se dharatI ko pavitra kara diyA 157 /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayama marga [ neminAthamahAkAvyam vaha mahArAnI suzIla thI aura vaha rAjA dharmAtmA thA / una dono ke upayukta samAgama se vivAtA kA prayAsa saphala ho gayA / 58! / eka dina rAta ko mArAmadeha zayyA para leTI huI vaha kucha so rahI thI aura kucha jAga rahI thI jaise sancyA ke samaya kamalinI thoDI khilI rahatI hai aura thoDI banda ho jAtI hai // 56 // usa samaya aparAjita nAmaka vimAna se cyuta hokara vAImaveM jinendra usakI kokha me avatIrNa hue / 601 pUrva janma ke AhAra tathA zarIra ko choDa kara aura amaraloka meM cirakAla taka alaukika bhogo ko bhoga kara prabhu zubha yogo se yukta kAttika ke kRSNapakSa kI vArahavI rAta meM avatarita hue / 611 sthUla tAro tathA graho se paripUrNa, tAla aura tamAla ke samAna varNa vAlI nama sthalI, rAtri kI motiyo se bharI vaidUrya maNiyo kI DaliyA ke samAna zobhita ho rahI thI / 62 //
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya sarga tatpazcAt zivAdevI ne svapna me, AkAza se utarate hue, sthUla zarIra vAle eka UMce sapheda hAthI ko dekhA, jisake gaNDasthalo se mada vaha rahA, isa prakAra ) vaha jharanoM ke jala pravAha ko dhAraNa karane vAle himAlaya ke samAna pratIta hotA thA // 1 // - barpha, motI, hara tathA hasa ke samAna ghavala, paripuSTa zarIra vAle eka U~ce sundara vaila ko Ate dekhA, jisakI DhAMTha UMcI thI aura jo mAno candramaNDala se utkIrNa kiyA gayA thA ||2 // sone ke samAna camakatI huI su dara ayAla vAle siMha ko (dekhA ), jisake viSaya me Arambha me, AzcaryapUrvaka yaha anumAna kiyA gayA thA ki kyA yaha pItavastradhArI nArAyaNa hai athavA svarNima zarIra vAlA garur3a ? ||3|| ( hAthiyo ke dvArA ) snAna karAI jAtI huI tathA jharate hue dUdha vAle sthUla stano ko dhAraNa karatI huI su dara lakSmI ko (dekhA), jo (stana) mAnoM devatAo kI kAma-pIr3A ko zAnta karane ke liye vidhAtA dvArA rakhe gaye do amRta ghaTa ho ||4|| sugandha ke gaurava se ujjvala aura lambe bhoMro ke samUha se byAsa puSpamAlA ko (dekhA), jo pana ke TukaDoM se gumphita, bilora kI zveta akSamAlA ke samAna pratIta hotI thI // 5 // amRta se paripUrNa vartulAkAra candravimba ko (dekhA), jisake madhya meM camakatA huA kAlA cihna dikhAI de rahA thA / ( isa prakAra ) vaha caMdrakAta maNiyo kA thAla pratIta hotA thA, jisase pAnI jhara rahA ho aura jisakA madhya bhAga nIlamaNiyo se suzobhita ho ||6 // - AkAzarUpI sarovara ke sArasa, asakhya kiraNo vAle sUrya ko (dekhA) jo mAno kaha rahA thA ki he mAtA ! jaise maiM pracaNDa teja ko nidhi hU~, usI prakAra tumhArA putra (ajJAna ke) andhakAra ko naSTa karane vAle teja (jJAna) kA bhaNDAra hogA ||7|| d
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 ] dvitIya sarga [ neminAthamahAkAvyam kumudo ke parAga ke samAna pIle, vibhinna rago me vibhakta, ghu gharUo ke madhura zabda se gu jita indradhvaja ko (dekhA), jo manda vAyu se hilate patto se mAno jinendra ke avataraNa ke harpa ke kAraNa kapara nAca rahA thA // 8 // phUlo se yukta hare patto se zobhita kaNTha vAle- jala se, paripUrNa kalaza ko (dekhA), jo cUDAmaNiyo se alakRta nAgo ke phaNo se vyAsa eka choTe nirmala amRtakuNDa ke samAna thA // 6 // khile hue kamalo se suzomita tathA natIva svaccha jala se bhare tAlAva . ko (dekhA) jo amIma karuNA se paripUrNa munirAja ke nirmala citta ke samAna thaa| // 10 // 'he mAtA } jaise jala ke kAraNa merI thAha nahI pAI jA sakatI (arthAta maiM agAdha hU~) usI prakAra guNo se yaha tumhArA zizu hogA, mAno yaha sUcita karane ke liye cacalatarago se vyApta, prakaTa hue mamudra ko (dekhaa| / / 11 / / mAno tIrthaMkara nemiprabhu ko pRthvI para lAne ke lie Ae hue aparAjita nAmaka dedIpyamAna vimAna ko (dekhA), jisakA varNana karanA manuSya kI vANI se pare thA tathA jisame ghaNTiyo kA madhura zabda ho rahA thA // 12 // atIva camakIle raga-virage ralo kI rAzi ko (dekhA),jo mana meM yaha tarka paidA kara rahI thI ki kyA yaha tAro kA samUha hai athavA tIvra prakAza vAle dIpako kI paMkti ? // 13 // camakate aMgAro ke kaNo se yukta tathA dhUsara dhueM se rahita teja garma Aga ko (dekhA), jo atIva kAntimayI lAla maNiyo kI rAzi ke samAna thI // 14 // dazAharAja (samudravijaya) kI paTarAnI ne ina zreSTha svapno ko dekhakara moha kI mudrA niMdrA ko chor3a diyA (arthAt vaha jAga gaI) jaise kamalinI sUrya kI kiraNo kA sparza pAkara khila jAtI hai // 1 // taba zivAdevI zayyA se uThakara apane pati ke bhavana meM gayI jaise . praphulla svarNakamala para rahane vAlI lakSmI viSNu ke vakSa para jAtI hai // 16 //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] dvitIya sarga [ 81 tama gajagAminI ko prasanna dekha kara rAjA ne ye sArapUrNa zabda kahe he kamalanaya ni / Ao, yahA~ vaiTho, kaho, tumhAre Ane kA kyA prayojana hai // 17 // - zarIra kI kAnti se dizAo ko prakAzita karatI huI, cikane kezo pI ajana kI veNI vAlI tathA sneha se paripUrNa vaha, rAjA ke sAmane baiThI huI, ujjavala dIpikA ke samAna zobhita huI / ( dIpikA bhI apanI zikhA se dizAo ko prakAzita karatI hai, cikane kezo ke samAna a jana usakI veNI hai aura vaha taila se bharI rahatI hai) // 18 // usane kahA 'he svAmI / sukhadAyaka zayyA para leTe hue maiMne ava caudaha . zreSTha svapna dekhe haiN| maiM Apake mukha rUpI candramA se unake phala rUpI amRta kA pAna karanA cAhatI huuN| 16 // tava buddhi kA bhaNDAra rAjA vaha priyA dvArA kahe gaye svapno ko sunakara unheM vicAra-mArga para le gayA jaise uttama guru zipya-maNDalI dvArA kiye gae prazno ko sunakara una para vicAra-vimarza karatA hai // 20 // tatpazcAt dhIravuddhi rAjA ne svapno ke bahumUlya phala para acchI taraha vicAra karake, apane mukha-kamala kI suganva se priyA ke mukha-kamala ko surabhita karate hue, spaSTa artha vAle ye zabda kahe // 21 // priye / caudaha svapna dekhane ke kAraNa tuma caudaha loko ke svAmI, prANiyo ke caudaha gaNo ko abhaya dene vAle tathA cAro dizAo me pUjanIya putra ko janma dogI // 2 // zaizava ko lAMghakara apane bhujadaNDa rUpI sUNDa se duSTa rAjAoM ke siMhAsano ko ukhADatA humA, uddIsa garva rUpI senA ke kAraNa durgharSa vaha, hAthI kI taraha, zatruo ko jItane vAlA bnegaa| (hAthI vacapana ko lAkara bhujadaNDa ke samAna sUNDa se dRDha vRkSo ko ukhADatA hai aura madajala rUpI senA ke kAraNa durgharpa hokara gajarAja bana jAtA hai) // 23 // vaha tumhArA kalyANakArI zreSTha puda, akelA hI, samUce vIra yAdavo ko isa prakAra alakRta karegA jaise makelA pavitra yauvana manuSya ke zarIrake sAre aMgo kosuzobhita kara detA hai / / 24 / /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 / dvitIya sarga [ naminAthamahAkAvyam tumhArA putra jJAnavAn vidvAno me prathama, tyAgI rAjAyoM meM zIrSasthA nIya, vIra yoddhAo me agragaNya tathA yazasviyoM meM pramukha hogA ||25|| suDola kandho kI zobhA me yukta vaha apane yamAdhAraNa parAkrama ne anya sava rAjAo ko DarA kara tathA pRthvI ko balapUrvaka jIta kara use ima prakAra bhogegA jaise sANDa apane anupama vala se anya bailo ko harA kara tathA gAya ko varavasa vaza me karake use bhogatA hai ||26|| he kalyANi / Aja hamArA yaduvaMza macamutra parama vibhUti kA pAtra vana gayA hai kyoki mahAn logo kA janma sammAnanIya, yogya, unnata tathA zubha kula me hI dekhA jAtA hai // 27 // sagatArthaM se yukta rAjA kI vANI uparyukta vAteM kahane ke pazcAt, kucha thaka kara, mukha-maNDala rUpI mahala ke hoTha rUpI kivADa baMda karake jihvA rUpI Asana para sukhapUrvaka vizrAma karane lagI ( arthAt zAta ho gayI ) // 28 // tava 'tathAstu' yaha kaha kara aura rAjA kI anumati se apane bhavana me jAkara prasanna rAnI ne, bure svapnoM ke bhaya ke kAraNa jAgate hue, dharmakyA yAdi kautukI se rAta vitAI ||26|| isake bAda rAnI ne rAtri, rUpI strI ke dvArA mohavaza andhakAra rUpI aMjana se lIpe gaye dikkumAriyo ke mukho ko sUrya kI kiraNoM ke jala se dhote hue prabhAta ko, apane putra ke samAna, dekhA ( zizu ke maile aMga bhI ghone se svaccha ho jAte haiM ) ||30|| jisake Ane para zreSTha puruSa nitya prati vilAma zayyAo se uTha jAte haiN| atithiyo kI sevAvidhi ko jAnane vAle sacamuca kahI bhI maucitya ko nahI chor3ate ||31|| jisame AbhAhIna huI kiraNo vAlA candramA jyo hI astAcala kI ghoTI para pahu~cA tyo hI kumudinI kA mukha malina ho gayA ( vaha murajhA gayo ), isase kulAganAo kA caritra spaSTa hai // 32 //
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] dvitIya sarga [ 83 yadi rAtri ko bhogane kI thakAvaTa se candramA kI zobhA prabhAta ke samaya kSINa hotI hai, vaha to ucita hai kiMtu saptarSiyo ne kyA aparAdha kiyA ki ve bhI niSprabha ho gaye // 33 // jisame kAntihIna nakSatramAlA se yukta AkAza ne apanI zobhA se, amakhya vanda kumado se bhare nIle jala ke tAlAva kI zobhA kA anukaraNa kiyA // 34 // / java(prAtaHkAla)rAtri prANapriya cadramA ke asta hone ke tIvra zoka ke kAraNa nAnA nakSatro se yukta lAla AkAza ko isa prakAra choDa detI hai jaise cAMda ke samAna su dara nArI apane mRta pati ke ghane dukha se vela-bUTo se suzobhita (saubhAgya-sUcaka) vaDhiyA lAla.vamtra tyAga detI hai // 35 // - jaba apane patiyo se prema karane vAlI pavitra sAdhvI nAriyAM, jinake gahane aura vastra sone se DhIle hogaye haiM, mAno sUrya kI kiraNo (hAtho) ke sparza ke bhaya se, haDavaDA kara apanA zarIra Dhaka letI haiM // 36 // - jisameM jaina jina kA, vauddha vuddha kA, zava ziva kA, sAkhya ke anuyAyI kapila kA, brAhmaNa brahmA kA dhyAna karate haiM, kintu nAstika kisI devatA kA nahI // 37 // . jisame rAjA aura naiyAyika apane manoratha kI siddhi ke liye, dUsaroM dvArA sasthApita pravala sAdhana ( senA, anumAna ) ko apane prayogo ( kAryoM, anumAna ) se zAnta karanA cAhate haiM // 38 // jaba praphulla kumudo rUpI sundara A~kho vAlI rAtri, jisame AkAza nakSatra rUpI motiyo se suzobhita hotA hai, dUsare dvIpa me gaye (asta) hue candramA kA anugamana karatI hai ( arthAt usake sAtha svaya bhI samAsa ho jAtI hai ) jaise nakSatra-tulya motiyo se saje vasyo vAlI tathA vikasita kumudo ke samAna kamanIya A~kho vAlI sAdhyI nArI paraloka me gae (mRta) pati kA (citA me jalakara ) anusaraNa karatI hai // 36 //
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 ] dvitIya sarga [ neminAthamahAkAlyam ___ jaba sUrya ko udita huA dekhakara ullU AMkhe mIca kara koTaro me chipa jAte haiM / dUsaro kI vibhUti ko dekhane meM asamartha nIca loga apanA muha sadA nIce jhukA kara rakhate haiM / / 40 / / usa samaya muniyo ne apanA mana dhyAna meM lagAyA, sUrya ne andhakAra ko dUra kara diyA, zveta kumuda banda ho gayA aura sUryakAnta maNiyA~ camakane lagI // 41 // ___ java apanI preyasI kamalinI ke muha ko uDate hue bhIro ke dvArA cUmA jAtA dekhakara sUrya ne, mAno krodha se lAla hokara, apane kaThora pAvo (kiraNo) se usake sira para prahAra kiyA / / 42 / / jisame kamalinI, sUrya dvArA apane caraNo se masalI jAtI huI bhI, pUrI taraha khila uThI / saccA prema vahI hai, jisake vazIbhUta huA manuSya dukha ko bhI sukha hI samajhatA hai / / 43 // usa samaya sUrya udita hokara, apanI kiraNoM ko rokane vAle vRkSo kI bhI saghana chAyA ko cAro ora phailA detA hai kyoki sajjana vairiyo kA bhI bhalA karate haiN|||44|| jaba andhakAra kA vinAza karatA huA bhI sUrya munijano ke sAtha samAnatA prApta nahI kara sakA / eka (sUrya) prabhA-pu ja se yukta hai aura dUsarA (muni) bhAva rUpI zatruo se mukta hone ke kAraNa prasiddha hai // 3 // ___ usa samaya pApa se utpanna malinatA ko zuddha karane me nipuNa, pApa aura puNya kA vicAra karane meM samartha tathA yoga me lIna dRSTi vAle RSi, graho ke aticAra tIna-manda Adi gati) ko ThIka karane me kuzala, zubhAzubha rAziyoM para vicAra karane meM sakSama tathA grahoM ke yogo me aneka prakAra se vyasta dRSTi vAle jyotipiyo ke samAna pratIta hue // 46 // jaba pramgedI cakavo se yukta nadiyoM meM ghUmane vAlI hamo kI nayI striyAM sugandhita kamalo kI nAla kA kalevA karatI haiM // 47 //
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] dvitIya sarga [ 85 cakavI ko sukha dene vAle pUrvavaNita prabhAta ko dekhakara catura mAgagho ne rAjA ko jagAne ke lie candana ke samAna zItala ye zabda kahe // 48 // 1 rAjan prabhAta ke samaya sahamA kAntihIna huA yaha candramA lakSmI kI cacalatA ko spaSTa prakaTa kara rahA hai / ata nIda choDo, jAgo, jinendra kA smaraNa karo tathA prAta kAlIna nitya karma karo ||46|| mahArAja / ava sUrya kI kiraNoM rUpI vANo se chinna-bhinna huA tumhAre zatrumaNDala ke samAna andhakAra bhAga kara dizAo me chipa rahA hai / valavAn dvArA pIDita kAyara ko aura kyA gati hai // 50 // rAjan 1 sindUra, anAra tathA japA ke phUla ke samAna prabhA vAle navodita sUrya tathA Apake teja dvArA pRthvI ke samasta padArthoM ko turanta lAla vanA dene para zveta kailAsa parvata bhI ku kuma ke samAna lAla ho gayA hai / / 51 / / rAjan / svAmI kA vinAza hone para pahale usakA parivAra naSTa ho jAtA hai aura usakA udaya hone para vaha bhI abhyudaya ko nizcita prApta hotA hai / isIlie prabhAta ke samaya rAtri aura usakA svAmI candramA naSTa ho gaye hai aura dina tathA usakA avipati sUrya udita ho gaye haiM // 52 // rAjan / tAjA khile hue kamalo ke madhu - binduo kA saMgraha karane kA lobhI yaha bhauMrA, ati prema ke kAraNa kamalavana kI goda me isa prakAra gira rahA hai jaise premI kI dRSTi preyasI ke mu~ha para par3atI hai // 53 // mahArAja | yaha madAndha hAthI rAta bhara dera taka nIda kA sukha lekara (ava) karavaTa badala kara zrRMkhalA kA zabda karatA huaA, jAga kara bhI, alamAI A~kho ko nahI khola rahA hai ||24|| he rAjendra | azvapAla, tumhAre astabala me hinahinAte hue, gati meM vAyu ko bhI mAta karane vAle balazAlI ghoDo ko khANDa ke samAna ujjvala namaka ke TukaDe de rahe haiM || 55 // 1 t
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya sarga [ neminAtha mahAkAvyam rAjan / tumhAre mundara bhavana ke dvAra para tathA samasta devAlayo meM jayamaMgala ko sUcaka ye saikaDo prabhAtakAlIna turahiyAM vaja rahI haiM ||26|| rAjan / cakave kisI prakAra rAta vitAkara atra apanI priyAo ko pAkara unake sAtha prasannatA se nAca rahe haiM // 57 // s J totA AkAza meM uDa rahA hai / kabhI vaha nAma ke phalo me chipa jAtA hai, bhUkha se pIDita hone para cupacApa baiTha jAtA hai, phira harSapUrvaka apanI priyA ke gale lagatA hai // 58 // he zra eSTha nRpa / nagara, sarovara tathA tAlavRkSa para rahane vAle, sundara eva zIghra gati se calane vAle hama kamalanAla khAne kI icchA se hasiyo ke sAtha vana me cale gaye haiM // 56 // rAjan ! nAnA prakAra ke pake hue anna khAkara aspaSTa zabda karatI huI pakSiyo kI paktiyA~, ghanavAno kI kanyAo kI taraha nirmala jala lA rahI haiM ( kanyAe~ miSTAnna lAtI haiM ) ||60|| mahArAja ! udayAcala kI coTI para sthita, mUge aura TesU kI prabhA vAlA sUrya ava pUrva dizA rUpI nArI ke mAthe para lage kuMkuma ke tilaka ke samAna zobhA pA rahA hai / mAgadho ke pUrvokta manohArI tathA hitakArI vacana sunakara satyavAdI yAdavarAja samudravijaya nidrA choDakara TUTI mAlAo se yukta vistare se uTha gaye ||62|| I 600
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya sarga tatpazcAt prAta. kAlIna kAryoM ko samApta karake rAjA, sAvadhAna hokara mantriyoM ke sAtha, sabhA-bhavana me siMhAsana para aise baiTha gayA jaise zera parvata kI sundara coTI para baiThatA hai // 1 // sone ke siMhAsana para baiThe hue usane, jisake sira ke Upara UMcA chatra garmI dUra kara rahA thA, kalpavRkSa ke nIce himAlaya kI zilA para sthita indra kI zobhA ko mAta kara diyA // 2 // hilatI huI cavariyo ke vIca usakA pramanna mukha isa prakAra zobhita huA jaise do hasa-zizuo ke madhya khilA svarNa kamala // 3 // usakA rUpa svabhAva se hI kamanIya thA, siMhAsana para baiThane se vaha aura sundara bana gyaa| indranIlamaNi akelI hI manohara hotI hai, use sone me jaDane para to kahanA hI kyA ? // 4 // sAmanta rAjAo ne maNijaTita caukI para rakhe usake pUjanIya caraNo ko apane siro se, jinase cUDAmaNiyAM gira rahI thI, eka sAtha praNAma kiyA // 5 // rAjA ne nirmala candramA ke samAna mukha vAle apane jima-jisa sevaka ko dRSTi me dekhA, harSa rUpI lakSmI ne usa-usa kA aise AliMgana kiyA jaise kAmavihvala kAminI-apane pati kA // 6 // pAna ke patto se lAla hoTho vAlI, icchAnugAminI tathA zubhravezadhAriNI sabhA rUpI bavU ne nIti aura vinaya ke pAtra usa rAjA kI, pati ke rUpa me, kAmanA kI // 7 // hima ke samAna ujjvala vastro se vibhUSita tathA athAha senA ke kAraNa duIrSa usa rAjA ne, jisakA zarIra lAlo aura motiyo se camaka rahA thA, taba himAlaya ke saundarya ko dhAraNa kiyaa| (himAlaya kI bhUmi mANikyo
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 ] tRtIya sarga neminAthamahAkAvyam tathA muktAmaNiyo se dIpita hai, vaha hima ke vastra se suzobhita hai tathA apanI durgama ghATiyo ke kAraNa agamya hai ) // 8 // pramukha mantriyo se ghirA huA vaha aise zobhita huA jaise apane jhuNDa ke hAthiyo se yUya kA svAmI ( gajarAja ), tAro ke samUha se zarat kA candramA aura ghane Amra vRkSo se kalpataru // 6 // usa agraNI rAjA ne jAnakAra logo dvArA kahI jAtI huI, anivacanIya Ananda se paripUrNa kathA rUpI amRta kA apane karNapuTo se tatparatApUrvaka pAna kiyA // 10 // isake bAda rAjA ne apane sevako ko svapno para vicAra karane me kuzala vyaktiyo ko bulAne ke lie Adeza diyaa| nimantraNa pAkara ve bhI rAjA ko AzIrvAda dete hue vahA~ upasthita hue // 11 // priye / devatA kauna haiM ? vRpabha / arI, kyA vaila ? nahI, vRpabhadhvaja / kyA zakara ? nahI, cakravartI jina / isa prakAra pati-patnI dvArA hAsyapUrvaka kahe gae jinendra Apako prasanna kareM // 12 // vaha yugAdi deva Rpabha ApakI lakSmI kI rakSA kare, jisane pahale sAmrAjyalakSmI ko bhogA, tatpazcAt cAritralakSmI ko aura phira kevala-jJAna rUpI lakSmI ko prApta kiyA // 13 // andhakAra (ajJAna) kI rAzi ko naSTa karane vAlI tathA cAro ora arthatattva ko prakAzita karane vAlI zAstrarUpI maNi ko, rAtri ke samaya vaNik kI aTTAlikA para / rakhe) dIpaka ke samAna, hRdaya-kamala me dhAraNa karate hue, snAta, prazamanIya, zAstrajJa, kRtajJa tathA zveta eva nirmala vastra pahane hue svapnajJa loga, rAjA kI AjJA se, sAmane rakhe uttama Asano para vaiTha gaye ||14-15 // rAjA ne nAnA prakAra ke pavitra phalo, mAlAo tathA vastro se unakI pUjA kI (unhe sammAnita kiyA) kyoki jyotiSI phala dekhakara hI prazna karane vAle ko usakA phana vatalAte haiM // 16 //
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] tRtIya sarga [ 86 usane una jyotiSiyo ko isa prakAra kahA-Aja AdhI rAta ke samaya rAnI ne gaja Adi caudaha svapna dekhe haiN| batalAo, unakA kyA phala hogA? // 17 // pahale una catura jyotiSiyo ne rAjA dvArA vatAe gaye uttama svapno para Apasa me vicAra-vimarza kiyA, phira isa prakAra kahA kyoki buddhimAna loga vicAra kara hI bAta kahate haiM // 18 // rAjan ! ye zubha tathA uttama svapna vRddhi ke sUcaka haiM / hama inakA phala batalAne meM asamartha haiM kyoki isa viSaya me vRhaspati kI vANI bhI jaDa hai // 16 // phira bhI hama zAstra ke anusAra ina para kucha vicAra karate haiN| kyA andhA bhI A~kho vAle kA hAtha pakar3a kara ThIka rAste para nahI calatA 20 he yAdavarAja | isalie suno, jo strI ina svapno ko dekhatI hai, usakI kokha rUpI kamala ke andara brahmA kI bhAMti cakrI athavA jina avatIrNa hotA hai // 21 // rAjan / zAstra ke anusAra tathA apanI buddhi ke sAmathrya se hamane yaha vicAra kiyA hai (arthAt hamArA yaha vicAra hai) ki devI ke udara me jinendra avatarita hue haiM, jaise sumeru parvata ke kuja me kalpavRkSa // 22 // causaTha devAdhipati indra, naukaro kI taraha, saharSa usakI sevA kreNge| anna-jala-bhojI vecAre anya rAjAo kI to vahA~ ginatI kyA ? // 23 // he svAmin | sADhe ATha dina sahita nau zubha mAsa bItane para rAnI, tIno loko dvArA pUsanIya pavitra putra ko janma degI // 24 // jyotipiyo ke ve hRdayagrAhI nirdhAnta (spaSTa) vacana sunakara rAjA ne, mahAn harSa se dUnA hote hue, vAra-bAra 'tathAstu' kahA // 25 // isake bAda dhanavAn rAjA una vidvAn jyotiSiyo ko jIvana-paryanta dhana detA rahA, jaise kalpavRkSa manuSyo ko, aura nidhiyo kI rAzi cakracAriyo ko // 26 //
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 ] tRtIya sarga [ neminAthamahAkAvyam taba svapnaphala ke jJAtAo ne pramanna hokara uttama AzIrvAdo se rAjA kA abhinandana kiyaa| kyA kulIna nItivettA kahI AcAra ke mArga kA ullaghana karate haiM // 27 // rAjA dvArA vidA kie gaye ve zreSTha jyotipI pramanna hokara apane gharo ko gaye / rAjA bhI siMhAsana se uThakara rAnI ke pAsa calA gayA // 28 // premavihvala rAjA ne vidvAna jotipiyo dvArA kahA gayA svapno kA vaha zubha phala apanI prANapriyA ko ekAnta me banAyA kyoki priya vAta priya vyakti ko kahanI cAhie | // 26 // usI dina se yAdavarAja kI patnI ne isa prakAra garbha dhAraNa kiyA jame mandara parvata kI guphA kalpavRkSa ko aura rohaNaparvata kI bhUmi ratnarAzi ko dhAraNa karatI hai // 30 // prayatnapUrvaka garbha kA poSaNa karatI huI yAdavarAja kI patnI mArAma se vaiThatI hai, ArAma se sotI hai, ArAma se rukatI hai, ArAma se calatI hai, aura svAsthyavarddhaka bhojana karatI hai // 31 // ____ 'yaha lajjA ke kAraNa mujhe apanI icchA nahIM batalAtI' isalie komala citta rAjA bahuta Adara ke sAtha usakI sakhiyo se pUchanA thA ki yaha kina-kina vastuyo ko cAhatI hai // 32 // rAnI kA jo dohada utpanna hotA thA, vaha tatkAla hI pUrNa ho jAtA yaa| puNyazAlI logo ko abhISTa manoratha kahAM pUrA nahIM hotA ? ||3311 jo rAjA pahale durjaya the athavA jo usake sAmane nahIM jhukate the, bhagavAn ke garbha meM Ane para ve bhI turanta dazAharAja kI sevA aise karane lage jaise zrAdAlu ziSya guru kI // 34 // ___ tava samaya para rAnI NivAdevI se, camacamAte prabhAmaNDala se vibhUpita tapA saMtulita sago vAlA putra utpanna huA jaine suvarmA samA rUpI janma-zayyA se devarAja indra prakaTa hotA hai // 35 //
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha mahakAvyam ] tRtIya sarga [ et sasAra ke logo ke Ananda tathA kalyANa ke hetu, tIno loko ke kaSTa rUpI samudra ke setu, yaduvaza ke dhvaja, zakha cihnavArI prabhu neminAtha ne sasAra ko pavitra kara diyA ||36|| usa samaya naraka ke prANiyo ko bhI kSaNa bhara ke liye apUrvaM sukha prApta huA / mamAra ko pavitra karane vAlA mahAtmAo kA janma kise sukha dene vAlA nahI hotA | ||37| dazo dizAeM turanta nirmala ho gayI, samRce jIvaloka me prakAza bhara gayA, dhUla se rahita anukUla pavana calane lagI aura pRthvI se vipatti eva daridratA kA dukha naSTa ho gayA ||38|| taba rAjAo ke ziromaNi samudravijaya ke bhavana ne, jo phailatI huI kiraNo se yukta zarIra vAle jina rUpI sUrya se sundara yA tathA jo marakatamaNiyo aura agaNita ratno se yukta thA, udayAcala kI zobhA ko prApta kiyA kare ||36| 1
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha sarga tatpazcAt samasta dikkumAriyo ke Asana isa prakAra eka sAtha hilane / lage jaise vAyu se pratADita vRkSa hara jagaha hilane lagate haiM // 1 // tava unhe avadhijJAna ke prayoga se prabhu kA janma jJAta huA jaise rAniyoM guptacara bheja kara deza kA samAcAra jAna letI haiM // 2 // 'isake bAda ATha dikkumAriyAM Uqhaloka se zivA ke prasUtigRha me AI jaise bhavariyAM vRkSa se kamala para AtI haiM / hAro rUpI puSpAvaliyo se suzobhita, sthUla stano rUpI phalo se yukta tathA rezamI vastro rUpI patto vAlI ve gatizIla (calatI-phiratI) kAma-latAoM ke samAna pratIta hotI thI / acAnaka harSa se unakI AMkhe phaila gayI thI, ve mAlAyo se bhUpita thI, unhone ujjvala vastra pahana rakhe the aura ve nItijJa devatAo ke yogya thI / unhone kAno kI kAnti se paripUrNa maNiyo ke kuNDala dhAraNa kiye hue the, jo unake ma ko dekhane ke liye eka-sAtha Ae sUrya aura candramA ke samAna pratIta hote the / ve dikkumAriyAM hotI huI bhI rasa me lIna thIM, vilAsI hotI huI bhI bhrAnti se rahita ghI, sundara hotI haI bhI kuTila nahI thI aura ala kRta hotI huI bhI bhUSaNo se rahita thI (pRthvI loka me nahIM rahatI thI-na bhuvi upitaa)| ve bhagavAn ke janma se utpanna prasannatA ko, jo mAno unake hRdayo me nahI samA rahI thI, prabhAmaNDala ke bahAne vAhara zarIra para bhI dhAraNa kara rahI thI // 3.8 // unhoMne jagat ke svAmI nemiprabhu tathA mAtA ziyAdevI kI tIna / parikramAeM karake aura unhe praNAma karake AnandapUrvaka ye prazasanIya vacana * kahe IIEI
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] caturtha sarga [ 63 ! devatAoM, devendro tathA rAjAo dvArA pUjita caraNo vAle he prabhu tumhArI jaya ho / sasAra ko Anandita karane vAle putra kI mAtA he zivAdevI ! tumhe namaskAra ||10| gaurI ke putra ( gaNeza kA peTa lambA hai, lakSmI kA putra ( kAma zarIra hIna hai / he sundara zarIra vAle putra kI mAtA / tumhArI tulanA kisake sAtha kI jAya // 11 // 1 kalpalatA sadA ajJAna ko janma detI hai / sarvajJa ko janma dene vAlI he mAtA ! usase tumhArI tulanA kaise kI jA sakatI hai ? || 12 || Aja strI jAti, jisase samasta guNo ke bhaNDAra jagatprabhu kA janma huA hai, nindanIya hotI huI bhI tIno loko me prazamA ke yogya vana gayI 1 // 13 // he mAtA ! yaha tumhArA putra puruSo me sarvottama hai / kyA sumeru parvata ke vano meM sabhI vRkSa kalpavRkSa hote haiM ? ||14|| he devi / tuma Daro mt| jinezvara kA janma huA jAnakara hama dikkumAriyAM unakA sUtikarma karane ke liye AI haiM ||15|| isa prakAra apanA paricaya dekara unhoMne prasUtigRha ke cAro ora eka yojana taka sarvata vAyu se apavitra kaNo ko dUra kara diyA // 16 // phira ve jAdU kI taraha turanta savarna vAyu ko roka kara jinendra aura mAtA kA guNagAna karatI huI, vahA~ (sUtigRha me) baiTha gayI || 17 // pAtAlaloka se bhI ATha dikkumAriyA~ prasUtigRha me AI / unake jaghano para karavanI ke ghu ghao kA zabda ho rahA thA, vakSa para mAlAeM hila rahI thI, ve ratno ke AbhUSaNoM se vibhUSita thI aura aisI lagatI thI mAno sAkSAt kalpalatAe~ hI unake rUpa me parivartita ho gayI ho // 18-16 //
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 ] caturtha sarga [ neminAthamahAkAvyam inhone bhI pahale kI taraha apanA paricaya dekara manohara durdina paidA karane vAle megha ko aise Upara phailA diyA jaise dIpikAeM Upara kI ora kAlimA phailAtI hai // 20 // bAdala ne pRthvI para eka yojana taka sugandhita jala baramA kara dhUli aura garmI ko isa prakAra zAnta kara diyA jaise sUrya andhakAra aura kohare ko dUra kara detA hai // 21 // taba kumAriyo ne, vAyu se hilAI gayI praphullita puSpavATikAo kI " taraha pAca raga ke phUlo kI varSA kI // 22 // una phUlo ne, girakara bhI, pRthvI ko sugandhita kiyaa| nizcaya hI pavitrAtmA vyakti vipatti me bhI dUsaro kA upakAra karate haiM // 23 // usa samaya vahA~ (sUtigRha me) phUlo ke Upara maDarAte hue bhauMre nIle uttarIya kI zobhA kA anukaraNa kara rahe the // 24 // bhauro ne apanI gUMja ke bahAne prabhu ke guNo kA gAna kiyA aura phUlo ne makaranda ke misa unhe pAna diyA / / 2 / / . una phUlo ne apanI sugandha se dizAo ko suganvita kara diyA / sasAra me sajjano ke guNo kA ekamAtra phala nizcaya hI paropakAra hai // 26 / / apane yogya sthAna para baiThI huI unhoMne alaukika zakti se phUlo aura pAnI kI varSA ko roka kara prabhu kA guNagAna kiyA // 27 // tatpazcAt rucaka parvata kI pUrva dizA se ATha dikkumAriyAM yAdavarAja ke mahala meM AyI jaise parvata se nadiyAM samudra meM AtI haiM // 28 // pahale kI bhAMti unhone vANI se jinendra tathA mAtA kI stuti kI aura zIza mukAkara unhe namaskAra kiyaa| kauna buddhimAn bhavasAgara se mukta . karane vAle kalyANakArI vyakti kI stuti aura vandanA nahI karatA // 26 //
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] tatpazcAt unhoMne pUrva lekara bhagavAn ke vipula tathA kiyA ||30|| caturtha sarga [ 65 dizA me baiThakara tathA hAtho me manohara darpaNa nirmala yaza kA eka sAtha prasannatA pUrvaka gAta tava kucha samaya vAda kamala ke komala koza ke sahaNa ghane stano se zobhita ATha kumAriyAM rucaka parvata kI dakSiNa dizA se vahAM AI // 31 // madhura rasa me lIna ve jinezvara ko namaskAra karake dakSiNa dizA me baiTha gayIM aura hAtho me kamala rUpI svarNa lekara unhone prabhu ke samUce zubhra ( niSkalaka) yaza kA gAna kiyA ||32|| rassI me vadhI mRgiyo ke samAna prabhu ke puNyo se AkarSita huI ATha kanyAe~ rucaka parvata ke pazcima se Akara turanta sUtigRha me avatIrNa huI ||33|| cacala kAno vAlI dizAo kI hathiniyo ke samAna apane karakamalo se pakhe hilAtI huIM ve kumAriyA~ apanA paricaya dekara tathA prabhu ko namaskAra karake pazcima dizA me baiTha gayI ||34|| hAtho me cavara lie hue jo prasanna dikkumAriyAM rucaka parvata ke uttara me AI thI ve uttara dizA me baiTha gayI, mAno ve zarIradhArI ATha siddhiyA~ ho ||35| jo cAra sundaraoNgI kumAriyAM rucaka ke dizAkoNo se AI thI, unhone bhI, harpAvikya se dUnI hokara, jinendra aura zivA kI vandanA kI || 36 // dizAkoNo me sthita ve hAthoM me dIpa lekara gIta gAtI huI aise zobhita huI mAno cAro dizAkoNa hI unakA rUpa dhAraNa karake jinendra kI upAsanA karane ke liye Ae hoM ||37|| isI prakAra rucaka parvata ke madhya rahane vAlI jo cAra catura kumAriyAM AyI thI, unhoMne Adara pUrvaka jinezvara kI mAnA ko apanA paricaya dekara prabhu kA nAla kATA ||36||
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 ] caturtha sarga [ neminAthamahAkAvyam unhoMne prasUti-gRha se pUrva, uttara tathA dakSiNa dizAo me tIna pavitra kadalIgRha banAkara unake andara eka caukora siMhAsana rakhA // 36 // kadalIgRha ke bhItara, phailatI huI kiraNoM se vyApta vaha ratno kA siMhAsana isa prakAra zobhita huyA jaise kamala ke komala patto se Dhake svaccha jala me candramA kA prativimba // 40 // prabhu ko dono hAtho me lekara tathA zivAdevI ko bAMha kA sahArA dekara vidhi kI jJAtA ve kumAriyoM unhe pahale dakSiNa dizA ke kadalIgRha me le gayI // 4 // vahAM jinezvara tathA jina mAtA ko siMhAsana para baiThAkara tathA unakI mAliza karake unhoMne, dAsiyo kI taraha, adbhuta dravyo se una dono ke zarIra para lepa kiyA // 42 // phira pUrva dizA ke kadalIgRha me le jAkara una deviyo ne nahalAne yogya una dono ko pavitra jala se snAna kraayaa| devatA bhI adhika puNyazAlI logo ke sevaka hote haiM / / 43|| tatpazcAt kanyAo ne unake zarIra para candana aura kAphUra kA lepa kiyA / yaha bahuta Azcarya kI bAta hai ki unakA bhI (kumAriyo kA) sArA santApa naSTa ho gayA / / 44 // isake bAda kumAriyo ne tIrthaMkara aura unakI mAtA ko komala vastra pahanA kara unheM nirmala bhUSaNo se sajAyA jaise devavAlAeM do kalpalatAmo ko sajAtI haiM // 45 // ve AbhUSaNa sasAra ke bhUSaNa prabhu ko pAkara zobhA se camaka uThe / nizcaya hI guNavAn kI sagati parama samRddhi kA kAraNa hotI hai / / 46 / / ramaNIya AkRti vAlI zivA alaukika bhUSaNa pahanakara aura adhik| sundara lagane lagI / nIlamaNi, akelI hI, sundara hai, sone me jaDe jAne para to - kahanA hI kyA ? // 47 //
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] caturthaM sagaM [ 67 tatpazcAt deviyAM zivA ko putra sahita uttara dizA ke bhavana me le gayI jaise sadguru ke vacana dharmazAstra se yukta (puSTa ) vuddhi ko ziSya ke mAnasa me le jAte haiM ||48|| phira unhoMne una dono kI rakSA ke liye, devatA rUpI sainikoM dvArA kSudra himAlaya se lAyI gaI candana kI lakaDiyo ko Aga me jalAkara rAkha kI poTalI banAI // 46 // tAlavRkSa ke samAna vizAla tathA candramA ke sadRza nirmala patthara ke do golo ko Apasa meM ragaDate hue kumAriyo ne prabhu ke kAna me kahA ki Apa parvata kI bhA~ti cirAyu hoMge // 50 // tIno loko kI rakSA me tatpara tathA tIno loko kA kalyANa karane vAle prabhu kA jo mAlika AzIrvacana tathA rakSAvanvana thA, vaha unakI (dikkanyAo kI ) svAmibhakti kA krama hI thA // 51 // kAphUra, kAlAguru tathA dhUpa se ghurmaile aura atyadhika suzobhita zayyA se yukta sUtikAgRha meM jinendra tathA mAtA ko leTA kara ve isa prakAra prabhu guNa gAne lagIM // 52 // samasta pavitra satiyo kI ziromaNi mAtA zivA, panne aura nIlamaNi ke samAna zarIra ko kAnti se sampanna zreSTha putra ke sAtha aise zobhita huI jaise vamanta se sajI puSpavATikA, satyajJAna se yukta kriyA, nirmala viveka ke mAtha lakSmI, sUrya se yukta pUrva dizA, nIlamaNi se jaDhI agUThI, naye megha se zobhita AkAza, bhaure se yukta svarNaketakI aura snigva kAjala se ajI A~kha zobhA detI hai / / 53-55 // bhakti se paripUrNa ve chappana dikkumAriyAM tIrthaMkara kA sUtikarma bhalI prakAra karake, apane ko dhanya samajhatI huIM, apane-apane sthAna ko calI gayI // 56 //
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama sarga tatpazcAt (dikkumAriyo ke jAne ke vAda) svarga meM sudharmA rUpI jhIla . kA kamala, siMhAsana, jisa para indra rUpI rAjahasa AsIna thA, jinezvara ke prabhAva kI vAyu se prerita hokara sahasA hilane lagA // 1 // taba krodha rUpI nizAcarI ne siMhAsana ke hilane kA bahAnA pAkara indra ke zarIra me praveza karake usake kSamA aura viveka ko hara liyA / zatru nizcaya hI dopo para prahAra karate haiM // 2 // usa (krodha kI rAkSasI) ne usake lalATa ko tevaDo se bhayakara, bhauho ko sapoM ke samAna bhISaNa, AMkho ko prajvalita agnikuNDa ke samAna vikarAla aura muha ko pracaNDa sUrya ke samAna banA diyA // 3 // tava indra ne krodha ke kAraNa apane hoTho ko dAnto se isa prakAra kATA jaise vaha kAmAvega se zacI ke agharo ko kATatA hai, aura kopa rUpI vRkSa ke lamve patto ke samAna dono hAtho ko idhara-ughara hilAyA // 4 // isa prakAra indra ke sAre aga eka-sAtha vikAra ko prAsa ho gaye / vipatti Ane para koI viralA vivekazIla vyakti hI dhIraja rakhatA hai || tava vajrapANi indra, jisane parAkrama se samasta zatruo ko abhibhUta kara diyA thA, tIno loko ko tinake ke barAvara bhI na samajhatA hayA aura hRdaya me krodhAgni se jalatA huA kSaNa bhara ke liye yaha mocane lagA // 6 // kauna himAlaya ko sira se toDanA cAhatA hai, kauna siMha ko kAna se pakar3anA cAhatA hai , kona vecArA Aja mere krodha kI jalatI jvAlA meM Ahuti " banegA // 7 //
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] patrama sarga [ 66 jima garvAndha mUDhamati ne mere siMhAsana ko hilAyA hai, vaha kona hai, jo mere vajra kI koTi rUpI prajvalita dIpaka me patage kI bhAMti jalakara maregA // 8 // yaha socakara usane jyo hI vidyullatAbo ke pu ja ke samAna usa vikarAla vajra ko uThAyA, jo vipakSa kA kSaya karane ke liye sadaiva kaTivaddha hai tathA jisase nirantara cinagAriyAM nikalatI rahatI haiM , tyo hI senApati ne hAtha joDa kara praNAma karake kahA-he svAmin ! mujha sevaka ke rahate hue Apa kisake lie yaha prayAsa kara rahe haiM ? ||6-10 // ___ svAmin | uma sevaka se kyA lAbha ?, jo AlasI aura kAyara, udAsIna hokara, apane svAmI ko sevaka dvArA karane yogya kAma meM lagA huA dekhatA rahatA hai // 11 // he nAtha | pUjya svAmI jisa para kruddha haiM, mujha sevaka ko usake vipaya me vatAeM tAki ApakI kRpA se maiM turanta usase dikpAla kI pUjA kruu||12|| senApati dvArA aisA kahane para vaha cittavRtti ko rokakara eka kSaNa yogI kI taraha vaiThA rahA / tava uma bhIpaNa dhanurdhArI ko avadhijJAna se jJAta huA ki prabhu kA pavitra janma huA hai / / 13 / / devarAja kA vaha krodha, dusaha hotA huA bhI, prabhu ke darzana se aise zAnta ho gayA jaise amRta ke pIne se jvara kI pIDA aura vAdala ke chiDakAva se jagala kI mAga // 14 // he Arya ! maiM ajJAnavaza ApakA apamAna kara baiThA, ata. merA yaha eka aparAdha kSamA kreN| loga Apako tathA kisI anya ko ruSTa karake ApakI hI zaraNa meM Ate haiM // 15 // indra ne prabhu ke sAmane apane pApa kA isa prakAra bakhAna karate hae use nirarthaka banA diyA kyoki guru ke caraNo me apane pApa ko nindA karake manuSya usase mukta ho jAtA hai // 16 //
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 ] pacama sarga [ neminAthamahAkAvyam taba dadhi ke samAna zubhra yaza vAlA indra ekAeka siMhAsana se uThA jaise gADhI cAMdanI ke kAraNa darzanIya candramA udayAcala se udita hotA hai| 17 // sArI dizAo me dRSTi DAlatI huI tathA 'yaha kyA hai' ghabarAhaTa se isa prakAra volatI huI samUcI sudharmA sabhA devapati indra ke sahamA uThane se kSutya ho gayI // 18 // ___ tava indra tIrthaMkara kI ora sAta-ATha kadama claa| pUjyajano ke caraNakamalo ke dIkhane para vivekazIla logo ke liye yahI ucita hai // 19 // , "maiMne tIno loko ke svAmI ko pahale nahIM dekhA hai, nata meM jambha ke vijetA indra se bhI pahale prabhu ko namaskAra karUMgA", mAno ipI kAraNa usakI chAtI para pahanA huA uttama hAra (hila kara) Age gayA // 20 // indra ne, jisakA kandhA bAMe kAna ke karNAbhUSaNa kI kiraNo se vyApta uttarIya se vibhUSita thA, vidhipUrvaka praNAma karake ghuTane Teka kara jinendra kI stuti karanA prArambha kiyA // 21 // ___praNAma karate hue indra ke sira ke mukuTa kI jyoti rUpI puSparasa se madhura caraNakamalo vAle he deva ! Apako namaskAra / mathita kSIrasAgara kI dhanI tathA svaccha tarago ke mamAna atIva nirmala guNo se athAha he deva ! Apako praNAma // 22 // he jinendra / Apa, jinhone apanI jyoti ke puja se prasUtigRha aura antarikSa me camakane vAle dIpo tathA graho ke teja ko naSTa kara diyA hai, jahA~ sUrya kI bhAMti udita hue, vaha yAdavakula rUpI udayAcala prazasA ke yogya hai // 23 // indra isa prakAra jinezvara kI stuti karake puna siMhAsana para baiTha gayA aura senApati ko Adeza diyA ki sughopA nAmaka ghaNTA jaldI bajAo / 24 /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] paMcama sarga usane svarga ko zabda se bhara dene vAle usa devatAo ko prabhu ke snAtrotsava kI sUcanA dene ke ghoSaNA ko ||25|| [ 101 ghaNTe ko bajAyA aura liye ucca svara me yaha he pramukha devatAo | sAvadhAna hokara suno, meM kucha kaha rahA hU~ / yaha indra jinezvara kA abhiSeka karane ke liye Apako bulA rahA hai // 26 // sAre devatA 'usake zabda rUpI romAcita ho gaye jaise bAdala se sikta haiM ||27|| amRta ke kAno me paDane se isa prakAra kadamba ke vRkSa cAro ora khila uThate tatpazcAt atIva snehamayI tathA cacala AMkho vAlI devAganAo ke dvArA dekhe jAte hue indra ne, apane anucaro ke sAtha, vimAna me baiThakara prabhu kA janmAbhiSeka karane ke liye prasthAna kiyA | 28 || sAmAnika Adi sAre devatA, parivAra sahita, isa prakAra usake pIche gaye jaise sUrya kI kiraNeM sUrya ke pIche mora hAthiyo kA jhuNDa yUtha ke netA ke pIche calatA hai // 26 // tava bhAdrapada me umaDe hue sAyakAlIna vAdalo kI zobhA ko dhAraNa karate hue devatAo ke vividharagI vimAna AkAza ke Agana me calane lage ||30|| bhauMro ke samAna nIlI chavi vAle AkAza ne, devatAo ke kamanIya eva vizAla vimAno ke kAraNa, jinase kiraNeM bikhara rahI thI, phUlo se bhare upavana kI zobhA prApta kI ||31|| indra ne manuSyaloka me dazArharAja samudravijaya ke mahala me jAkara zivAdevI ko aise sulA diyA jaise rAta ke samaya candramA kamalinI ko vanda kara detA hai ||32|| tava indra cora kI taraha, cintAmaNi tulya jinendra ko lekara aura vahA~ unakA eka pratirUpa rakhakara tatkAla meruparvata kI aura cala paDA // 33 //
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 ] pacama maga [ neminAthamahAkAvyama vaha svarNa-khacita parvata, jo bahumUtya ratno ko phailatI huI kAnti se andhakAra ko naSTa kara rahA thA, aisA lagatA thA mAno pRthvI pI nArI ko cUDAmaNi ho // 34 // jisakI supArI, ilAyacI tathA devadArumao se muganvita aura mapoM se rahita hone ke kAraNa momya guphAo ko dekhakara kisa raticatura tathA gahano se sajI nArI ne apane pati ko mohita nahI kara liyaa||35|| jisakI talahaTI me kokilo ke kaNTha ke samAna zyAmala gahana vana aimA pratIta hotA hai mAno usakI kaTi se pRthvI para girA huA kAlA adhovastra ho // 36 // priye / isa zyAmala tAla ke peDa ko aura ujjvala phUlo se lade isa kadamba ko dekho| idhara latAo se sundara vana aura mala eva tApa ko harane vAlI ina darzanIya vAvaDiyo ko dekho // 37 // ' prANapriye / isa sanAtana jina-caitya ko, jisakA pavitra jala pApa tathA mala ko dUra karane vAlA hai dekho aura apane vizAla netro kA phala prApta karo // 38 // jisake manohara vRkSo se yukta bhadrazAla nAma se prasiddha vana me vidyAdhara apanI prANapriyA ko isa prakAra nayI-nayI vastue~ dikhAte hue ghUmate haiM // 39 // ___jisa para zobhAzAlI kalpavRkSo kI paktiyo se yukta tathA candana vRkSo se Anandita karane vAle nandana nAma ke anya vana ko dekha kara vaha strI bhI hasa kara acAnaka apane premI se bolane lagI, jo pahale lajjA tathA nIti ke kAraNa nahI bolatI thI // 40 // jo, U~ce sanAtana jina mandiro meM nAcatI huI devAnAmo ke caraNo kI pAyajevo ke gambhIra zabda se mAno vahAM Ae hue saumgAkRti cAraNamuniyo / ko unake sukha aura sa yama kA samAcAra pUchatA hai // 41 //
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] pacama sarga [ 103 usakI bhUmi zuddha sone se khacita thI, coTiyAM vana ke kamanIya araNi vRkSo se (bhinna-bhinna bhAgo me) vibhakta thI / vaha nadiyo ke peya (mavura) jala se sundara thA aura vahA~ kalpavRkSa kI paktiyAM vRddhi pA rahI thI // 42 // jisakI talahaTI me jala ke bhAra se jhukA bAdala gambhIra tathA UMcI garjanA karatA huA mAno pRthvI ke saba parvato me imake hI sAmrAjya kA udghoSa karatA hai // 43 // vahAM devatA khelane kI aura patnI ke sAtha ramaNa karane kI kAmanA karate hai, aura bimbo se yukta jaina mandira sayamI bhakto kI rakSA karate haiM // 44 // cauDI gAlo vAlI kinnariyAM apane priyatamo ke sAtha jisakI caTTAnoM para baiThakara khUba gIta gAtI haiM / unake sAmane manuSyo kI striyAM kyA haiM // 4 / / jisa para vana, apanI kopalo se mUgo ko mAta karane vAle aneka prakAra ke vRkSo se yukta the| ve Ama ke pake phalo se pIne the aura uname devatA devAganAo ke caraNa-kamalo me jhuka rahe the / 46 / / kinnara,khecara Adi jisakI sone ke samAna ujjvala talahaTiyo me nivAsa karate haiN| kauna lakSmI se zobhita sundara kamala kI upAsanA nahI karatA ? // 47 // jisake patyaro me par3e prativimba kA, priyA kI bhrAnti se, AliMgana karane ke icchuka kAma-pIDita nAyaka kI usakI preyasiyAM hasI uDAtI haiM, jisase vaha lajjita ho jAtA hai / / 4 / / jo, java jyotizcakra rUpI vaila dina-rAta gAhate haiM, tava andhakAra rUpI anna se bhare vizAla khalihAna me bIca kA kIlA banatA hai arthAt bIca ke kIle kA kAma detA hai / / 46 / / maiddhAntika loga jinendra ke janmAbhiSeka ke jala se pavitra tathA samasta sasAra kI nAbhi (kendra) ke tulya usa parvata kI UMcAI lAkha yojana vatalAte haiN|||50||
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 ] paMcama sarga [ neminAthamahAkAvyam jahA~ aguru ke vizAla vRkSoM me suganvita pRthvI vastuta. vamudhA ( dhanasampanna ) hai | aura jahA~ ujjavala maNiyoM ke hAra pahane kAma pIDita devAganAe~ kevala rati-krIDA kI icchA se AtI haiM // 51 // vahA~ camakatI maNiyo kI pratimAo se yukta vihAra kisake mana ko nahI hara lete ? ve (vihAra) dIvAro me camakate hue aneka manorama ratno kI kiraNo se sadA prakAzita rahate haiM / unake dvAro para sthita makaro se rahita jalAzayo ke pAnI kI taraMgo se vegavAn vAyu yAtriyo ke zarIra kA pasInA dUra karatI hai / putaliyo se yukta toraNo, kAntipUrNa kalazo, svarNadaNDo tathA komala dhvajo se utpanna jinakI zobhA mana ko lubhAtI hai / / 52-53 / / vidvAn tathA devatA, vividha prakAra ke zreSTha ratno kI AbhA se gahana andhakAra ko naSTa karane vAlI tathA sundara vRkSo se manohara isakI coTI kA nirbhaya hokara Ananda lete haiM || 54 || jisakI sone kI coTI rUpI dIvAra me utpanna zAhala aura kalpavRkSa, dUra se dekhane para, cAro ora indranIlamaNiyoM kA bhrama paidA karate haiM // 55 // vahA zubha kathAo para vicAra karane vAle tathA pavitra guNo se sampanna viharaNazIla cAraNa muni aura parama AnandasvarUpa cetanA me salagna yogI dhyAna me lIna rahate haiM, ata vahA~ pApa vinaSTa ho jAtA hai // 56 // indra isa advitIya parvata kI ucca samatala bhUmi ke zRgAra jinezvara ko apane pA~ca rUpo se bhajatA huA pANDaka vana me pahu~cA // 57 // anta. pura kI striyo sahita jyotiyo, vyanta ro, devo tathA dAnavo ke samUha se ghirA, lajjA se kAtara Akho vAlI devAganAo dvArA bAra-vAra dekhA jAtA hulA pavitra hRdaya indra, tIrthaMkara ke prati agAva bhakti rakhatA huA, vahIM pANDukambala se yukta sone kI zilA kI paTiyA para utarA // 58 // DE A
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha saMga isake bAda prabhu kA snAnotsava karane ke liye anya sava indra bhI sumeru parvata para isa prakAra ikaTThe hue jaise sandhyA ke samaya pakSIgaNa ( rAta ko ) rahane ke liye vAsavRkSa para Ate haiM // 1 // tava devarAja indra, devAganAo dvArA cacala mAkho se tatparatApUrvaka dekhe jAte hue saundarya rAzi jinezvara ko goda me lekara siMhAsana para baiTha gayA // 2 // indra kI prabhA kI rAzi se mizrita prabhu kI nIlakamala ke samAna kAnti, tAje kemara ke drava se yukta kRSNasAgara kI tarago kI pakti kI taraha camaka rahI thI // 3 // devanAyaka indra kI goda me sthita, alasI ke phUla ke samAna kAnti vAle jinezvara, campaka ke khile hue koza meM baiThe sundara taruNa bhaure kI bhAMti zobhita hue // 4 // taba indra kI goda meM baiThe nIla prabhA se sampanna bhagavAn ne parvata kI madhyavartI coTI para AsIna gajazizu kI zobhA ko jIta liyA // 5 // isake bAda samasta manuSya miTTI, cAMdI, sone tathA ratno ke ghaDo meM mAnA prakAra kI mopadhiyo se mizrita jala bhara kara prabhu kA abhiSeka karane ke liye vahA~ upasthita hue // 6 // devatAo ke hAtho me candravimba ke samAna svaccha kalaza aise zobhita hue jaise khile hue svarNa kamalo ke madhya vaiThe ujjvala pakho vAle rAjahasa // 7 // tIrthoM se lAe gaye nirmala jala se pUrNa, cAra koza lamve muMha vAle ve kalaza aise zobhAyamAna hue mAno prabhu kA snAnotsava karane ke liye pAtAlaloka se Ae amRtakuNDa ho // 8 //
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ paSTha sarga [ neminAthamahAkAvyam tava vidhivettA devatAo tathA asuro ke svAmiyo ne sundara eva dIrgha bhujAo pI zAkhAo se yukta, tIno loko ko abhISTa phala dene vAle jina spI kalpavRkSa kA vidhipUrvaka abhiSeka kiyaa| ve usa samaya apane hRdayakamalo me yaha soca rahe the ki Aja hamArA devatva saphala hai, svAmitva kRtArtha hai aura Aja hamane bhavasAgara ko pAra kara liyA hai / atizaya harpa se de aise pulakita ho gaye jaise varSA ke jala se kadamba ke kuja / ve bhaktirasa ke kAraNa lar3akhaDA rahe the aura unake agado ke ratna ( bhIDa ke kAraNa ) Apasa meM TakarA rahe ... the // 6-11 // ghaDo se prabhu ke sira para giratA huA vaha jala-samUha aise lagatA thA mAno jinendra ko dekhane ko utsuka AkAzagagA kA jalapravAha ho // 12 // pahale vaha jala jinendra ke zarIra se siMhAsana para girA, vahAM se parvata kI coTI para, phira vaha vahAM se bhI nIce jAkara ThaharA / ayavA jaDavuddhi U~ce kahAM Thahara sakate haiM ? // 13 // suro tathA asuro ke svAmiyo ne bhI tIrthaMkara ke zarIra ke samparka se pavitra usa jala kI vandanA kI / guNavAno kI kI gaI sevA mUoM ko bhI tatkAla phala detI hai / / 14 // prabhu ke sAvale zarIra para lage hue zrIrasAgara ke dugvakaNa, AkAza me (camakate) nakSatro tathA nIlI zilA para (jaDe) motiyo ke samAna pratIta ho rahe the // 15 // taba devatAo dvArA vajAe gaye alaukika vAdya madhura svara me vajane lage / kyA gambhIra vyakti, pITe jAne para bhI kabhI kaThora bolate haiM ? // 16 // devatAo ne kAphUra, kastUrI, candana, kAlAguru, kuMkuma Adi se prabhu kI acarnA karake unheM uttama puSpo, vastro tathA bhUpaDo se sajAyA // 17 // unake zarIra para devo aura asuro dvArA lagAyA gayA ragaviraMgA, manorama kAnti vAlA sugandhita lepa, vAdalo se ghire AkAza me sancyA kI lAlimA ke mamAna zobhita huA // 18 //
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] SaSTha sarga [ 107 indra bhI jinake caraNo kI candanA karate haiM, puSpa unhI prabhu ke sira para caDha kara - virAjamAna hue / athavA pavitra vyakti kahA~ ucca sthAna nahI prApta karate ||16| jinendra alaukika AbhUSaNa pahanakara A~kho ko atIva sundara lagane lage / hama kA zarIra pahale hI manorama hotA hai, svarNa-kamala kA samparka pAne para to kahanA hI kyA ? ||20|| alaukika vastro se racita usa bhesa ne jagadIzvara ke advitIya saundarya me tanika bhI vRddhi nahIM kI jaise amRta snAna se candramA ( kI kAnti) meM koI antara nahI AtA // 21 // * , usa samaya tIno loko ke cAra-bAra dekhatI huI devAganAo ke gaye // 22 // . svAmI ko Ananda aura lajjA ke sAtha vizAla eva nirnimeSa nayana kRtArthaM ho 'devo tathA asuge ke kramala-tulya netra, anya sava viSayo ko choDakara, eka sAtha jinendra ke rUpa para aise par3e, jaise bhauMre khile hue kamala-vana para girate haiM ||23|| tatpazcAt indra ne, jisake kRpola dIsimAn cacala kuNDalo kI kiraNo rUpI kesara se vyApta the, hAtha joDakara namratA pUrvaka bhagavAn kI stuti karanA prArambha kiyA ||24|| - jagadvandya bhagavan ! maiM vinIta, lakSmI ke AvAsa Apake caraNa kamalo - me praNAma karake uttama mumukSuo rUpI rAjahaso dvArA pUjya ApakI stuti karanA cAratA hU~ ||25|| } I.. he nAtha ! - sahasrAkSa indra bhI guNo ke anurUpa Apake rUpa ko nahI dekha - sakatA aura sahasrajihva zeSanAga bhI Apake utkRSTa guNo kA bakhAna karane me samartha nahI hai ||26|
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 ] paSTha sarga [ neminAthamahAkAvyam he deva / phira bhI maiM bhApakI bhakti rUpI sannI se prerita hokara Apake guNo kI stuti karanA cAhatA huuN| kyA baccA, mAtA ke kahane para, tutalAtI vANI se apanA nAma nahIM batalAtA ? // 27 // he AyaM I Apako stuti ne manuSyoM ke pUrvajanmo ke karma aise naSTa ho| jAte haiM, jaise grISma ke sUrya kI garmI se tapAyI gayo himAlaya kI barpha pighala jAtI hai // 28 // he sasAra ke svAmI / ntuti karane para Apa pratyeka avasthA meM pApo... ko dUra karate hai| sUrya, cAhe vaha sAyakAla kA ho, prAta. kAla kA ayavA madhyAhna kA, andhakAra ko avazya naSTa karatA hai // 26 // hai jinezvara / sasAra meM jo ekacitta hokara bhakti se ApakA smaraNa karatA hai, siddhi rUpI lakSmI athavA devatAo ko lakSmI nizcaya hI usakA isa prakAra AliMgana karatI hai, jaise nArI apane pati kA // 30 // . he praghu | Apa jisa hRdaya meM rahate haiM, usameM kisI dUsare devatA ko praveza karane nahI dete, phira bhI Apa "virova mukta' nAma se prasiddha hai / athavA mahApuruSo kI vAstavikatA ko jAnA nahI jA sakatA // 31 // hai jinezvara | ApakI AjJA se hI yahA~ logo me siddhi prApta kI hai, kara rahe haiM aura kareMge / sUrya ke prakAza se hI kamala khile haiM, khileMge aura khila rahe haiM / / 32 / he tIrthaMkara | kucha mUrkha tumhe chor3akara striyo me anurakta devatAo se prema karate haiN| una ajJAniyo ke liye yaha ucita hai kyoki vyakti apane jase logoM se hI prIti prApta karate haiM // 33 // he jina / Apane ho, dUsaro ke dvArA ajeya moha rUpI pahalavAna ko jaDa se naSTa kiyA hai / candramA ke atirikta aura koI rAtri ke anvere ko dUra nahIM kara sakA hai // 34 //
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] SaSTha sarga [ 106 he deva / yadi Aka kA dUdha gAya ke pavitra dUdha kI tathA viSa amRta kI samAnatA prApta kare, he trilokI ke dIpaka | taba dUsarA koI devatA ApakI barAbarI kara sakatA hai // 35 // , he nAtha | anya mato ke anuyAyI bhI Apako hI Apta mAnate haiM, yadyapi ve Apako bhinna-bhinna nAma dete haiM / he cidAtmarUpa / pRthvI para vItarAga middha hI Apta hotA hai, aura vaha Apa hI hai // 36 / / svAmin | tumhAre jisa jJAna ke sAgara me ye tIno loka machalI ke samAna pratIta hote haiM, he paramAtmA rUpI vaidya / tumhAre usa guNa ko sadA namaskAra // 37 // bhagavan ! ApakI vANI prANiyo ke liye jitanI hitakArI hai, utanI anya kisI kI nahI / apanI mAtA putra se jitanA prema karatI hai, utanA vimAtA nahI, bhale hI vaha saumya ho // 38 // he jina rUpI candramA ! devo tathA asuro dvArA pUjanIya Apake caraNa rUpI isa pavitra cintAmaNi ke dazana kucha puNyAtmAo ko hI hote haiM / / 36 // / bhagavan ! Aja, Apake mukha ke darzana se mere karmoM kA jAla naSTa ho gayA hai, merA bhAgya jAga uThA hai aura maiMne 'siddhi rUpI vadhU ko vaza meM kara liyA hai / / 40 // . he tIrthakara | 'sadA Apake saumya mukha ko, jisakI kAti kabhI kSINa 'nahI hotI, dekhate hue hame pratIta hotA hai ki yaha ( AkAza kA ) candramA nizcaya hI atri kI AMkha kI maila hai // 41 // bhagavan ! ApakA yaha tejasvI mukha rUpI darpaNa bahuta adbhuta pratIta hotA hai, jisame dUsaro ke mukha kabhI prativimbita nahI hue // 42 // .
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ paSTha sarga [ neminAthamahAkAnyam ___ kevala jJAniyo me theSTha Apako namaskAra / hai purupa rUpI zveta kamala ! Apako namaskAra / bhavasAgara ko tairane vAle nApako namaskAra / sevako ko pAra lagAne vAle Apako praNAma // 43 // he sarvajJa | sasAra kucha bhI kahe, kintu mere vicAra mai Apa hI ekamAtra deva haiM, jise dekhate hI tatvajJo kI AMmeM hathi, baramAne lagatI haiM // 44 // he jagatpati ! ApakI stuti karane se yadi vANI ruka gayI hai, vaha isaliye nahI ki Apake guNa itane hI haiM balki yaha thakAvaTa athavA ajJAna ke kAraNa hai, devarAja ima prakAra ( jinendra kI ) stuti karake cupa ho / gayA // 45 // stano rUpI kumbho ke bhAra se kucha mukI huI , zirIpa ke phUla se bhI adhika komala, mastI se alasAI tathA vilAsa ke kAraNa avamudI AMkho vAlI jo apsarAe~ thI / / 4 / / atIva komala rezamI vastra se DhakI, karavanI ke sUtrI ke uttama ratno se yukta jinakI jaghanasthalI aise zobhAyamAna thI mAno vaha kAmadeva kI baiThane kI gaddI ho // 47 // jinakI nIla maNiyoM ke karNAbharaNo se yukta, sone ke samAna kAti cAlI gAleM, zaza ke kAle cihna se aGkita aSTamI ke camakte hue candramA kI zobhA ko mAta kara rahI thI // 48|| .. vIra kAma ke vANo ke prahAra-se pIr3ita - devagaNa, jinake viyo ke samAta kaThora stano ko chAtI para rakhakara ( arthAt unakA AliMgana karake) Ananda se A~kheM vanda kara lete haiM aura pIr3A ko bhUla jAte haiM // 46 // jinakI atIva puSTa, campaka puSpa ke samAna kAnti vAlI, saundarya eva salonepana ke rasa me ganne ke samAna komala jaghAe kAma ke hAthI kI sUNDa ke samAna pratIta hotI thI // 50 //
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] SaSTha sarga [ 111 jinake hoTha pake huye vimba phala ke samAna lAla the, peTa trivaTI se vibhUpita the, aura manorama lamvI vAhe aisI adbhuta lagatI thIM mAnoM ve vIra kAma ke bhAle ho // 51 / / vajate hue nUpuro ke zabda se manohara tathA nirdoSa zobhA se sampanna jinake paira, bhinabhinAte bhauro se zobhita khilate hue svarNa-kamala ko parAjita karate the // 52 // tava gambhIra dhvani vAle cAra prakArake vAdyoMke bajAe jAne para tathA gandharva vAlAo dvArA Upara muMha karake sundara gIta gAne para, nRtyakalA me pAragata tathA Ananda rasa se paripUrNa una mRganayanI apsarAo ne, indra kI mAjJA se, devakumAro ke sAtha jinendra ke sAmane sagIta prArambha kiyA // 53-54 // / _____tAla ke anukUla nRtya karatI huI (uname se) kisI eka ne, jisakI rezamI colI kasakara vavI thI aura veNI sthUla nitamvo ko chU rahI thI, indro ko kSaNa bhara ke liye citra me akita-sA kara diyA // 5 // ' kisI dUsarI ne, jisake hAtha hilate kagana se suzobhita the aura muha muskarAhaTa se khilA huA thA, apanI DhIlI nIvI ko vilAsapUrvaka kasakara bAMdhA mAno vaha samrAT kAma kI mudrA ho // 56 // ___ kAmAtura koI anya devAganA, jisake pAMva me nUpura baja rahe the, eka hAtha kaTi para rakhakara aura dUsare se bAra-bAra abhinaya karatI huI jaldIjaldI calane lagI // 57 // hilate hue kuNDalo kI kAnti rUpI jala se dhulane ke kAraNa camakatI gAlo vAlI koI dUsarI, sAmane nAcate huye kisI kAmAkula-citta yuvaka ko laDakhaDAtA dekhakara hasa paDI // 5 // charahare zarIra vAlo koI anya apane aGgo ko sundara Dhaga se hilAtI huI (ramya aGgahAro'gavikSepo yasyA. sA) nRtya karane lgii| vaha apane mukha
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 ] paSTha marga [ neminAthamahAkAvyam apa ke saundarya se candramA ko mAta kara rahI thI, usake nitambo para karavanI badhI thI aura usakI dRSTi vilAsapUrNa thI / / 5 / / isI prakAra kucha devatA harSAtireka ke kAraNa AkAza meM uchalane lage, kucha ne ucca svara me jayakAra kiyA aura kucha ne gambhIra siMhagarjanA kI // 6 // isa prakAra vidhijJa deva prabhu ke sAmane vidhipUrvaka vibhinna nAmo vAlA, sundara nRtya karake Anandita hue / apanA kArya saphala hone para kauna prasanna nahIM hote ? ||6shaa apanI patniyo mahita ina cAra prakAra ke devo ne bAIsave tIyaMkara ke janmAbhiSeka kA 'utsava sampanna karake apane ko atyavika kRtArtha mAnA // 6 // - tIrthaMkara kA snAnotsava puNyAtmAo kA kyA-kyA kalyANa nahI karatA ? vaha pApa ko naSTa karatA hai, dupkRta ko samApta karatA hai, rogo ko dUra karatA hai, durbhAgya ko DhakatA hai, kalyANa detA hai, lakSmI ko AkarSita karatA hai, puNya kI rakSA karatA hai, durgati ke muMha ko AcchAdita karatA hai aura kaSTa se rakSA karatA hai // 63 / / tatpazcAt jinendra ko mAtA ke pAsa leTA kara devanAyaka indra, jisake samUce pApa naSTa ho gaye the, aSTama dvIpa tIrtha me jina-yAtrA kI vyavasthA karake, devatAo ke sAtha prathama kalpa (svarga) me gayA // 64 //
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptama sarga snAnotsava ke pazcAt dAsiyo ne samudra vijaya koka hA - mahArAja Apako badhAI | Apake uttama putra paidA huA hai || 1 || rAjA unake vacano se aise Anandita huA mAno usane amRta me snAna kara liyA ho / athavA usa jaise putra ke janma se kise prasannatA nahI hotI ? // 2 // taba rAjA ne prasanna hokara badhAI dene vAlI una saba ceTiyo ko vastra, AbhUSaNo tathA svarNa se kalpalatAmo ke samAna banA diyA // 3 // prasannatA se khile mukha vAle usane, jisakA zAsana indra ke samAna thA, turanta adhikAriyo ko bulAkara yaha AjJA dI ||4|| yAdava - kula rUpI udayAMcala para putra rUpI sUrya udita huA hai / Apa sava sAvadhAna hokara yaha suneM // 5 // kArAgAra meM jo vandI aura bADe me jo gAyeM vanda haiM, Apa merI AjJA se Aja una sabako choDa deM || 6 || f 1 Apa pijaro rUpI kamalo me vanda pakSiyoM rUpI bhoro ko sUrya kI kiraNo ke samAna svecchAcArI banA deN| (arthAt unhe mukta kara deM ) // 7 // " aura samUce nagara meM amAri kI ghoSaNA kareM kyoki saba prANiyo kI rakSA karane vAlA merA putra janmA hai // - // aa Apa sAre nagara ko uttama candana se lasalasA, pacarage phUlo se Ubar3a khAvaDa aura dhUpa se ghUmailA banAe // 6 // 'rAjA kI uparyukta AjJA sunakara prasanna hue adhikArI mahala se aise cale gaye jaise vana se hAthI // 10 // // 2 bAhara
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 ] sasama sarga [ neminAthamahAkAvyam / / nA unhoMne tatkAla rAjA ke saba yAdezo kI pUrti kii| rAjAo ke kArya Adeza se siddha hote haiM, jaise devatAo ke icchA se // 11 // __usa samaya sUryapura toraNoM para phaharAtI huI dhvajAo me aimA sundara laga rahA thA mAnoM prabhu ke puNyo ke prabhAva se (pRthvI para) girA svarga kA TukaDA ho // 12 // vividha sajAvaTo se bhUpita rAjA kA sabhAgRha aise zobhita humA mAno prabhu ke janmotsava ko dekhane ke liye svargarUpI vimAna mAyA ho // 13 // / sundara striyo dvArA gAye gaye madhura dhavalo aura magalo ke kAraNa koI dUsarA zabda, kAno me par3A huA bhI, sunAI nahIM detA thA // 14 // taba apane liye dhana cAhane vAle aneka yAcako aura rAjAo se rAjamArga aise bhara gayA jaise pakSiyo se phaladAra vRkSa // 15 // __ usa samaya mayUro ke nRtya kA hetu tathA bAdala kI garjanA ko mAta karane vAlA vAdyo kA atIva gambhIra zabda dizAo me phaila gayA // 16 // tatpazcAt rAjalakSmI se yukta dazAhaM deza ke adhipati samudra-vijaya jo dUsare indra ke samAna the, siMhAsana para virAjamAna hue| unake zarIra para ku kuma, kAphUra tathA haricandana kA lepa lagA huA thA, hoTha uttama sugandhita pAna se lAla the / ve hasa ke pakho kI chavi ke samAna svaccha tathA sundara cInI rezamI vastra pahane hue the tathA hAra, arghahAra, vAjUvanda Adi pramukha bhUSaNo se bhUpita the / unakA sira, AkAra me pUrNa candra vimba ke samAna chatra se zobhita thaa| mahilAeM devatAo ko mohane vAlI cavariyo se unhe havA kara rahI thiiN| magalapATha karane meM nipuNa vyakti paga-paga para unakI stuti kara rahe the aura samasta mantrI, sAmanta tathA purohita unake sAtha the // 17-21 // tatpazcAt (arthAt siMhAsana para baiThakara) usane seTho, rAjAo tathA pradhAna puruSoM dvArA kie gaye praNAma ko AdarapUrvaka svIkAra kiyA // 22 //
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] sasama marga [ 115 tava nartako ne nRtya mArambha kiyA, gAyakoM ne manohara gIta, kulanAriyo ne rAsa aura vandiyo ne vindAvalI // 23 // tumhAre pratApa ke dIpaka ke sAmane tIno loka ullU (ke samAna) haiM, sUrya zalabha haiM aura sumeru parvata mAtra vAtI // 24 // ' Aga ko pAnI vujhA detA hai, sUraja ko bAdala Dhaka letA hai, parantu rAjan ! tumhAre teja ko koI bhI kama nahI kara sakatA // 25 // he svAmI / tumhAre zatruo kI jo striyAM (pahale) mahaloM meM sukhaprada zayyAo para sotI thI tumhAre Rddha hone para (ava) ve parvatoM kI zilAo kI paTiyo para sotI haiM // 26 // rAjan ! raNa rUpI rAtri meM jeba tumhArI) candrahAsa nAmaka khaDga dikhAI detI hai, taba tumhAre zatru apanI priyAmao se bichur3a jAte haiM ( arthAt mara jAte haiM jaise cakave raNa ke samAna rAta meM cAMdanI ko dekhakara cakaviyo se viyukta ho jAte haiM // 27 // aneka pradezo me bahatI huI tathA bhagavAn zakara ke sira para khelatI huI gaGgA ke samAna tumhArI AjJA, nAnA dezo me calakara aura rAjAo ke siro para khelakara samudra taka phaila gayI hai // 28 // . rAjan / tumhAre dAna se uddhata tathA guNo se utsAhita yAcaka yuddhabhUmi-tulya (ghara ke) Agana me, aura tumhAre ghalAne se tIvra tathA dhanuSa kI DorI se choDe gaye bANa samarAgaNa me ApakI-vijaya ko batalAte haiM // 26 // candramA kI ujjvala kAti bhI sUrya ke sAmane kSINa ho jAtI hai, kintu he nAtha | ApakI kItti kahI bhI manda nahI paDI // 30 // - rAjan | Apa isa pRthvI kI rakSA karate hue tathA nyAyapUrNa nIti kA vistAra karate hue sau varSa taka jIo // 31 //
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 ] satama sarga [ neminAgamahAkAvyam rAjA ne vandiyo dvArA isa prakAra gAyI gaI apanI motiyo pe samAna nirmala kItti ko munA, jo phAnoM ke lie amRta ke magAna ( surAda ) thI // 32 // tava rAjA ne yAcako pho icchA ko dhanagazi se pUrA kara diyA aura indra, yama, varuNa tathA kuvera kI ( cAro) dizAo ko yazarAzi se bhara diyA // 33 // rAjA ne, yAcako ke manoratho ko dhana se pUrA karate hue, bAraha dina taka calane vAlA putra ke janma kA mahotsava kiyA // 34 // rAjA ne zreSTha yAdavo ko apane ghara bulAkara aura unheM yathAyogya bhojana karAke unakA gaurava-pUrvaka sammAna kiyA // 3 // kyoki mAtA ne jagatprabhu ke garbha me Ane para, svapna meM azubha ratno se yakta cakra kI dedIpyamAna nemi dekhI thI, ata. mAtA-pitA ne svapna ke anusAra apazcima Adi kI bhAMti prabhu kA nAma ariSTanemi rakhA / 36-37 // vibhinna devatAo kI ghAtriyo rUpI mAtAo dvArA dulArA jAtA huA yadukula rUpI kamala kA vaha sUrya candrazAlA meM isa prakAra baDhane lagA jaine mAliyo dvArA pAlA gayA kalpavRkSa jala bhare vana me // 38 // - - - -
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTama sarga isake bAda bhagavAn pitA ke ghara me mAtA-pitA aura bandhujano kI icchAoM ke sAtha isa prakAra vaDhane lage jaise sumeru parvata para nayA kalpa vRkSa apane abhISTa dAna Adi mukhya guNo ke sAtha baDhatA hai ||1|| priyagu latA ke samAna kAnti vAlA prabhu kA zarIra aise zobhita huA mAno vaha marakata maNiyo ke TukaDo me nirmita ho athavA maMjana ke kaNo se gaThita ho athavA naye megho se yAcchAdita ho ||2|| sarovara ke kamala ko choDakara lakSmI ne bhagavAn ke caraNa-kamala kA Azraya liyA / nizcaya hI paricita vastu ke sundara hone para bhI mava nayI cIja se pyAra karate haiM ||3|| f argalA atyadhika kaThoratA ke kAraNa aura zeSanAga kA zarIra viSapUrNa hone ke kAraNa prabhu kI sIdhI sundara bhujAo kI samAnatA prApta nahI kara sake // 4 // logo kI A~kho ko AnaMnda dene vAlA utkRSTa saumya guNa bhagavAn ke parama pavitra mukha para aise vyApta ho gayA jaise ujjvala kiraNo kA samUha candramA ke pUrNa maNDala para ||5|| zama rUpI amRtarasa kI taraMgoM se vyAsa tathA salonepana rUpI aMjana se ajI putaliyo vAle prabhu ke dono 'netra, jinhoMne kamala ke saundarya ko parAsta kara diyA thA, atIva zobhA pA rahe the // 6 // prazasanIya jinezvara nagara vAsiyo ko mohita karate hue, samAna umra vAle yadukumAroM ke sAtha, jiname kRSNa pramukha the, zubha vana aura bhavana meM bho khelane lage ||7||
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 ] aSTama sarga [ neminAthamahAkAvyam gajagati prabhu ne dhIre-dhIre bacapana ko pAra karake aura nava yauvana ko prApta karake samAra kI AMkho ke liye amRta ke samAna (AnandadAyaka) sundara zarIra vikasita kiyA (dhAraNa kiyA) ||| jinendra ko dekhakara vinayAvanata janatA ne hRdaya meM socA ki kyA yaha nagata kA pAlana karane ke liye indra AyA hai, athavA zarIra dhAraNa karake kAmadeva ? || usakA guNa dUsaro kI bhalAI ke liye-thA, nipuNatA saMsAra ko vodha dene vAlI thI, aizvarya samasta yogiyo-ko abhISTa thA aura sajjanatA logo kA santApa dUra karane me samatha thI // 10 // bhavasAgara se mukti dene vAle una pUjya ke pAsa navayauvana, anupama samRddhi, uttama rUpa-saundarya tathA adbhuta prabhutva thA, parantu inase unake mana me koI vikAra paidA nahI huA // 11 // masAra me unhI ke caraNa-kamala pUjanIya haiM, jo taruNAvasthA me bhI vikAro se mukta rahate haiM / nadI ke vega se Ahata hokara kauna-se vRkSa naMhI , girate ? virale devadAru hI sIdhe rahate haiM / / 12 / / / ___ tatpazcAt apanI sampadA kI rAzi ko baDhA kara (vibhinna) RtueM', apane vRkSo ke puSpo ke upahAra bheMTa karatI huI, usa udayazIla pavitra tIrthaMkara kI sevA me upasthita huI // 13 // . dhIre-dhIre zizira kI zobhA ko kama karatA huA, peDo- ko malayapavana se pallavita karatA huA tathA kokilAmao ke. zabda ko- phailAtA huA RturAja vasanta vana-bhUmi me avatarita huA ||14|| nAnA prakAra ke patto, phUlo aura phalo se bharI tathA masta pakSiyo ke karNapriya zabda se gujita samUcI vanasthalI sahRdayo ke hRdayoM ko Anandita karane lagI // 1 //
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] aSTama sarga [ 116 mIThI majariyoM se pramanna tathA bhinabhinAte bhauro rUpI vandiyo se sammAnita kauna-sA gAma kA peDa, hare-bhare maidAno tathA phUlo se lade campako ke sAtha, mana ko moha nahIM letA thA // 16 // phUlo rUpI motiyo se dizAo ko bhAsita karane vAle, camakate bhauro rUpI maNiyo kI kAti se yukta tathA patto ke kAraNa lAla usa tilaka vRkSa ne vanalakSmI ke tilaka ke saundarya ko dhAraNa kiyA ( arthAt vaha vanalakSmI ke mAthe kA tilaka pratIta hotA thA ) / / 17 // phUloM tathA phalo se ladI AmravRkSo kI pakti yuvA pakSiyo ke madhura zabda se pathika ko, usakA ucita Atithya karane ke liye, gaurava pUrvaka bulAsI rahI thI // 18 // amarAiyo ke ghane vana' me apanI sahacarI kA AliMgana karane ko utsuka tote ko dekhakara kauna virahI, mArga me apanI patnI ko vAra-vAra yAda nahIM karatA thA // 16 // .. udyAno me vilAsI jano ko apanI priyAo ke gale meM bhujAeM DAle dekhakara kAmAtura virahI, preyasiyo ko yAda karate hue, vikala hokara pRthvI para loTane lage // 20 // kisI sundara ramaNI ne pati ko na pAkara, latAo ke tale kamalo' ko hilAne vAlI malaya-samIra ko hima tathA vipa se adhika nahIM mAnA (arthAt usake liye malaya-pavana bhI varpha aura jahara ke samAna pIDAdAyaka thI // 21 // vAyu se hilate vRkSo vAle udyAna meM ramaNa karane kI icchuka dUsarI dayAlu nAyikA ne, mallikA ke phUlo ko vInane kA yatna karate hue vilkula nae priya ko roka diyA // 22 // kumbha-tulya kaThora stano ko Ananda dene vAle priyatama ke hAtha ne manorama eva vistRta ku ja meM, prathama samAgama se vyAkula priyA ko sarasa mausamI patto se pakhA kiyA // 23 //
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122] vaSTama sarga [ neminAthamahAkAvyam sundara sarovaro me vile kamalo kI paktiyA~, jina para bhauMre baiThe the, aise zobhita huI mAno jala devatA ne zarat ke navIna saundarya ko dekhane ke liye apanI AMkheM saikaDo prakAra se phailAyI ho // 41 // jala svaccha ho gayA, cAvala paka gaye, hasa zabda karane lage, kamala khila utthe| mAno zarada Rtu ke guNa milakara AnandapUrvaka mabhI jalAzoM me utara gaye // 42 // pRthvI para koI zarad rUpI vRddhA vijayI hai ( utkarSa sahita vidyamAna hai ), umame cacala vAdala jala se rahita haiM, vaha khile hue kAza-puSpo rUpI camakIle zveta kezo se aGkita hai aura usake pake cAvalo ke kaNa rupI dAta gira gaye haiN| vRddhA ke stana dUdha se khAlI hote haiM, usake sapheda bAla kAza ke phUlo ke samAna hote haiM aura cAvalo jaise umake dAMta gira jAte haiM) // 43 // zaratkAla meM madamasta, sANDa dharatI khodakara apane sira para dhUla phaikate haiN| kyA madAndha vuddhi vAle kabhI ucita aura anucita kA vicAra karanA jAnate haiM ? // 44 // varSA ke bItane para (arthAta zarad me) nadiyo aura moro ne kramaza. uddhatatA aura ahakAra choDa diyA / bala aura puSTi dene vAle priya jana ke cale jAne para kisake darpa rUpI dhana kA nAza nahI hotA ? // 45 // usame, nirantara jala varasAne ke kAraNa zveta bAdalo . se AcchAdita AkAza ko, charahare zarIra para candana kA lepa lagI nArI ke samAna desakara 'kauna prasanna nahI huA ? ||46| - isake bAda jaise teja vAyu puSpavATikAo ko hilAtI hai, usI prakAra daridro ke parivAro ko kapAtI huI hemanta Rtu AI, jisame sUryamaNDala Aga kI ciMgArI me badala gayA thA (arthAt 'usakA teja manda paDa gayA thA) // 47 // usameM dina, duSTo kI proti kI taraha dhIre-dhIre lagAtAra choTe hote gaye aura sardI sajjano ke prema kI taraha pratidina baDhane lagI // 48 //
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha mahAkAvyam ] aSTama sarga [ 123 vilAsiniyo ne motiyo kI ujjvala mAlA ko choDakara teja mAga para zatru kA bhI Azraya lenA kA sevana kiyA / buddhimAn ko samaya cAhiye // 46 // tadanantara guNo meM azItala ( arthAt garma prakRti vAlI ) zizira Rtu AyI, jisameM virahiNiyo ke mana rUpI bano me kAma kI jvAlA bhaDaka uThatI hai aura himapAta se kamalo ke vana jala jAte haiM ||50|| vasanta me jo bhare khile svarNakamalo ke vana meM svecchA se makaranda kA pAna karate the, ve bhI mAtra me babUlo para maDarAte haiM / vidhAtA kI gati vicitra hai ||51|| - uma Rtu me yadyapi yuvatiyo ne candanAdi ke lepa, kamalazayyA, mAlAdi ko choDa diyA thA tathApi unhone kevala zIta ke bala se yogiyoM ke bhI mano ko vazIbhUta kara liyA ||52 || ketakI, campaka, kunda tathA kamalo ke pAle se mara jAne para bhauMrA zirIpa-vana me ghUmane lagA / jaga me sabhI Upara uThe hue vyakti kA mahArA lete haiM ||53|| prabhu ne aisI manorama RtuoM me bhI kabhI viSayo kI icchA nahI kI / vana me rahatA huA bhI mRgarAja siMha kyA kabhI madhura phala khAtA hai ? // 154 // vIra kAma ne jagatpUjya prabhu para jo jo acUka zastra calAyA, vaha vaha isa prakAra nisteja (niSphala) ho gayA jaise kSIra sAgara me indra kA vajra // 55 // taba eka dina prabhu khelate hue zastrazAlA meM phuNce| vahIM unhoMne nArAyaNa ke pAJcajanya zakha ko dekhakara use apane raktAbha hAtha me aise uThA liyA jaise udayAcala apanI coTI para candravimva ko dhAraNa karatA hai // 56 // tIno loko ke svAmI ke kara-kamala para rakhA varpha ke adhika ujjvala vaha zakha, praphulla kamala para baiThe haMsa zAvaka kI curA rahA thA // 57 // } gole se bhI zobhA ko
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 ] aSTama sarga [ neminAthamahAkAvyam jinendra dvArA phUke gaye uma pAJcajanya se bajate hue tavale kI bhAMti zabda paidA humA / vaha mathe jAte samudra kI garjanA ke mamAna gambhIra thA tathA eka sAtha sabhI dizAo meM vyApta ho gayA thaa| usane zrIkRSNa ke spRhApUrNa hRdaya me bhaya paidA kara diyA, jisase ve nitAnta aparicita the / parvato kI guphAo se uThI pratigUja se vaha tIvra ho gayA / pralaya kAla ke samAna usane tIno loko ko zabda se bhara diyA aura use megha-garjanA samajhakara mayUriyA~ nAcane lagI // 58-60 // taba kucha hairAna hue murAri ne, prabhu ke athAha bala ko jAnane kI icchA se, muskarA kara bhagavAn ko kahA-bhAI / merI bhujA to jhukAo / / 61 / / bhagavAn ne nArAyaNa kI bhujA ko kamalanAla kI taraha AsAnI se jhukA diyaa| hAthI kI sUNDa tabhI taka dRDha hotI hai jaba taka use siMha nahIM chUtA // 62 // - isake bAda zrIkRSNa ne samAra ke eka mAtra svAmI nemiprabhu kI lambI bhujA ko pakaDA kintu use jhukAne me saphala nahI hue| usa samaya ve kalpavRkSa kI zAkhA para laTake bandara ke samAna lagate the / / 63 / / taba prabhu ne nArAyaNa ko kahA-"he lakSmIpati | tuma nirbhaya hokara isa samUce rAjya kA svecchA se pAlana karo / samartha hote hue bhI mujhe isakI cAha nahIM" // 64 // lakSmI, saundarya, vilAma, vaza, ghara, nAriyo ke aliMgana kI kAmanA choDakara, vaiSayika sukha ko tattvata kaSTakara eva tuccha mAnate hue tathA akSaya Ananda ke hetu jJAna, topa tathA zAnti ke sukha kA bhoga karate hue jinendra isa prakAra pitA ke ghara me, yauvana me bhI, zAnta (vipayo se vimukha) rahe // 65 // .
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama sarga yaha jAnakara ki nemiprabhu bhoga bhogane yogya ho gaye haiM, mAtA pitA ne putra-prema ke vazIbhUta hokara eka dina zrIkRSNa ko yaha kahA // 1 // - putra / aisA prayatna karo ki yaha nemikumAra vadhU kA hAtha svIkAra kara le, jo bhoga-sampadAo kA cihna hai // 2 // zrIkRSNa ne yaha vAna apanI saba paliyo ko kahI ! aise kAryoM meM bahudhA striyAM hI nipuNa hotI haiM / / 3 / tava eka dina zrIkRSNa kI satyabhAmA Adi patliyo ne nemi ko catura zabdo meM snehapUrvaka yaha kahA / / 4 / / neminAtha | yauvana kI yaha manohara zrI pratikSaNa isa prakAra kSINa ho rahI hai jame rAtri ke antima bhAga meM candramA kI kiraNo kI rAzi // 5 // isaliye tuma bhogo ko na bhoga kara isa pavitra yauvana ko jagala me gaDe dhana kI taraha kyo aise vyartha gavA rahe ho // 6 // nemi / tumhArA rUpa sabako mAta karane vAlA (sarvottama) hai, saundarya jagat ko priya hai, cAturI avarNanIya hai, malonApana anupama hai / indra bhI tumhArI prabhutA kI kAmanA karate haiM / tumhArI mahimA devatAo kI bhI pahuMca se pare hai / he kumAra ! adhika kyA, jaga ko Ananda dene vAle samUce guNa tumhAre me isa prakAra vidyamAna haiM jaise tAre AkAza me ||7-6 / / parantu vibhUti, saundarya, rUpa Adi manuSyo ke guNa patnI ke vinA aise acche nahI lagate jaise rAtri ke vinA cAMdanI // 10 // isaliye he buddhimAn devara ! rati me vighna DAlane vAlI lajjA ko chor3o aura yauvana-vRkSa kA phala turanta grahaNa karo // 11 //
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 ] navama sarga [ neminAthamahAkAvyam he kumAra ! capalanayanI yuvatiyo se vivAha karo aura unake sAtha bhogo ko isa prakAra bhogo jaise devatA apsarAo ke sAtha // 12 // jo rUpa aura saundarya se sampanna, zIla rUpI AbhUSaNa ko dhAraNa karane vAlI, lAvaNyAmRta bahAne vAle ghane tathA kaThora stano se yukta, svarNakamala ke . Antarika bhAga ke samAna gorI, mRganayanI kulIna yuvatI ko nahI bhogate, ve ' nizcaya hI vidhAtA dvArA Thage gaye haiM / / 13-14 // ___saMsAra me jo sArapUrNa hai, vaha nizcaya hI ye madamAtI yuvatiyA~ haiM / padi ve tujhe sArahIna pratIta hotI haiM, to tU gadhe ke samAna mUrkha hai // 15 // ___ nemi ! vAstavikatA yaha hai, phira bhI hama tumhArI buddhi (vicAravArA) ko nahI jAnatI yA tuma sacamuca siddhi rUpI strI ke samAgama ke icchuka ho // 16 // he yAdava ! yaha nizcita hai ki mokSAvasthA me bhI sukha hI bhogA jAtA hai / vaha yadi yahI (sasAra me) mila jAe, to batAo usame (mokSa ke sukha me) mayA vizeSatA hai ? // 17 // bhAbhiyo kI ye vivekahIna vAte sunakara jagatprabhu ne kucha hasa kara nipuNatA se yaha kahA // 18| arI ! tuma mandamati ho / tuma vevArI vAstavikatA ko nahI jAnatI athavA kAmAnya vyaktiyo ko vAstavikatA kA jJAna kahA~ ho sakatA hai ? // 16 // jo parama tattva ko nahIM jAnatA, vahI vaiSayika sukha kI praza sA karatA hai| jisane piyAla kA phala nahIM dekhA, vahIM pakI niMbolI ko mIThA , kahatA hai // 20 // athavA jisane jo dekhA hai, vaha usI kI sarAhanA karatA hai / isIliye keTanI nIva ko hI mIThA samajhatI hai // 21 // kahAM sAmAnya vastuo se vanA laDDU aura kahAM ghI kA laDDU ? yaha / viSayo kA sukha kahAM aura cidAnanda se utpanna sukha kahA~ ? // 22 //
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] navama sarga [ 127 nAma aura akSaroM kI samAnatA hone para bhI ina dono sukho ke svAda me, gAya aura snuhI ke dUdha kI taraha nizcaya hI mahAn antara hai // 23 // kAmajvara se pIDita vivekahIna vyakti hI dharma rUpI lAbhakArI oSadhi ko chor3akara nArI rUpa auSadha kA sevana karate haiM, jo ApAtataH madhura kintu antata. kaSTadAyaka hai // 24 // __ jaise jala se sAgara ko aura i ghana se Aga ko, usI prakAra vaiSayika sukho se AtmA ko kadApi tRpta nahIM kiyA jA sakatA / / 2 / / brahmaloka me ananta tathA akSaya sukha bhogatI huI yaha prakAzasvarUpa zAzvata AtmA hI (nitya) hai // 26 // tuma isake bAda puna aisA mata khnaa| gavAra logo ke liye ucita bAta ziSTa vyakti ko nahI kahI jAnI cAhie // 27 // tuma sadA pAsa rahatI huI bhI mere svabhAva ko nahI jAnatI jaise meMDhaka sAtha raha kara bhI kamala kI sugandha ko nahIM jAna pAte // 28 // prabhu kI bAta sunakara una sava bhAbhiyo ne punaH sacce tathA sIdhe zabdo meM yaha kahA // 26 // _he naraziromaNi ! jagatpUjya | jinendra zrI neminAtha / Apane jo kucha kahA hai, vahI satya hai // 30 // aura he pUjya ! hama jAnatI haiM ki ye viSaya tumhAre mana ko tuSa ke Dhera ke samAna ramahIna (nissA ra) pratIta hote haiM // 31 // kintu putroM ko, vizepakara vicAra aura AcAra ke jJAtA tumhAre jaisoM ko, apane mAtA-pitA kA sammAna karanA cAhiye // 32 // putra apane kaSTa kA vicAra kiye vinA mAtA-pitA ko prasanna karate haiN| ' mAtA-pitA ko kandhe para Dhone vAlA zravaNa kumAra isakA udAharaNa hai // 33 //
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 ] mayana garga [ neminAyagArAma aura acche guma mAtA-pitA meM gupa ke liye hI yA karate haiN| bAda (apane pitA ) sAgara ko prasannatA ke lie mA bAdaza meM bhUgatA hai // 34 // sasAra meM nimmpRha mahAtmA dayA ke bIbhUta ra mage para anugraha karane kI icchA se hI kArya karate haiM // 3 // jaise candramA gamUce gagAra ko prasanna karatA huA no samudo ko, AtmIya samajha kara, adhika Anandita karatA hai, hai vipyA ! usI prakAra jagan / ko AhlAdita karane vAle tumhe bhI apane kuTumba po vizeSa rUpa meM prasanna , pharanA cAhiye // 36-37 // ___ athavA hama adhika kyA kahe / Apa svaya nikAlA hai| bhagavAna hI . ihaloka aura paraloka kI sthiti ko jAnate hai // 38 // isI bIca zivA ne pAsa Akara aura prabhu ko boha meM paphaTa kara kahA-kumAra | maiM tumhArI AMkho para vali jAtI hUM // 36 // putra / prasanna ho aura turanta vivAha mbIkAra kara / hai garI mAtA-pitA kI icchAo ko avazya pUrA karanA cAhiye // 40 // tava jagat ke svAmI ne, nispRha hote hue bhI, mAtA-pitA ke Agraha se unakI bAta mAna lI kyoki unakI AjJA kA ullaghana nahI kiyA jA sakatA // 4 // taba mAre yAdava, vizeSata zivAdevI aura samudravijaya, bandhuo sameta prasanna ho uThe / / 4 / / aura idhara kamala ke samAna mAso vAlA rAjA upasena thaa| vaha bhojarAja kA putra thA aura usakI senA umra thI // 43 // vaha parAkramI raNabhUmi me zatruoM ke pratApa aura yaza ko aise grasa letA thA jaise ucca sthAna me sthita rAhu candramA aura sUrya ko // 44 // pratipakSI rAjA, hAtha me talavAra lekara yuddha ke liye taiyAra use prasanna karake, yaha sUcita karane ke liye ki hama laune se anabhijJa hai, use ' talavAreM bheMTa karate the // 45 //
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] navama sarga 129 prAta kAla sAmanto ke dvArA bheMTakiye gaye hAthI vahate madajala se usake sabhAmaNDapa ko gIlA karate the // 46 // vaha dIna jano kA sahArA, zaraNArthiyo kA rakSaka, guNa rUpI ratno kA koza aura kIti rUpI latAmo kA udyAna thA // 47 // vaha lakSmI aura sarasvatI kA khajAnA, bala rUpI hAthiyo kA bandhanastambha, nItilatAo kA mAlavAla ( thaulA ), aura kula rUpI gharo kA khammA thA // 48 // uma rAjA kI bile kamala ke mamAna AMkho vAlI putrI rAjImatI indra kI kanyA jayantI jamI thii||46|| vaha zIla rUpI ratna kI majUpA, saundaryajala kI vAvaDI, saubhAgya rUpI kanda kI vela aura rUpa-sampadA kI sImA thI // 50 // ___ vaha candrakalA ke samAna nirmala, kamalanAla ke samAna komalAMgI, meghamAlA kI bhAMti kAmya aura hariNI kI taraha sundara A~kho vAlI thI // 51 // usake mukha se parAjita hokara candramA laghutA ( choTepana, halkepana) ko prApta ho gayA hai / vAyu dvArA rUI kI taraha Upara uDAyA gayA vaha AkAza me (mArA-mArA) phiratA hai // 52 // bholI-bhAlI tathA sneha pUrNa putaliyo vAle usake netra, jisake bIca meM bhauMrA vaiThA hai aise nIlakamala kI zobhA ko mAta karate the // 53 // lAvaNyarasa se paripUrNa usake kalaza-tulya stana aise pratIta hote the mAno usake vakSasthala ko phoDa kara kAma ke do kanda nikala Ae ho // 54 // usakI kadalI-stambha ke samAna komala jadhAeM aisI lagatI thI mAno kAma ke duddharSa hAthI ko bAMdhane ke do khambhe ho // 55 / /
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 ] navama bhaga [ neminAthamahAkAvyam maiM samajhatA hU~ ki usake caraNo ke gendayaM kI zobhA ne parAjita kamala ava bhI bhaya se kAMpatA huA vana me rahatA hai // 16 // usake rUpa ke saundarya se parAjita devAganAe~ lajjita-sI hokara logoM ko apanA muMha nahI dikhAtI // 57 / / vaha mahilAyo ke ujjvala tathA prazasta guNoM se, jinameM rUpa, prema, lajjA tathA suzIlatA mukhya the, isa prakAra vyApta thI jaise candrakalA kiraNo se // 58! yaduzreSTha zrIkRSNa ne apane vandhuo ke sAtha ugrasena se usa sukumArI yuvatI ko nemikumAra ke liye mAgA // 5 // ugrasena ne bhI, jimakI AMkheM prasannatA se khila uThI thI, kahA ki hama to isa bAta ke kathana mAtra se Anandita ho gaye / / 60 // satpuruSo kA sambandha to dUra, unakI bAta bhI atIva Ananda detI hai| candramA to dUra, cA~danI hI cakoro ko prasanna kara detI hai / / 61 // he mAdhava | hama dono ke sambandha ke bIca yadi yaha sambandha (bhI) ho jAe, to maiM mAnagA ki khora me khANDa mila gayI hai / / 62 // makumArI rAjImatI kumAra ariSTanemi ko detA hai / rohiNI aura candramA kI bhAMti inakA milana kalyANakArI ho // 13 // tava yaha sundara sambandha ho jAne para dono hI sambandhiyo ne apanA kArya Arambha kiyA jaise jala - aura vIja akura ke liye apanA kAma karate haiM / / 64 // harpa rUpI jala ke sAgara bhojadeza ke rAjA ugrasena ne apane mantriyo ___ ko vAra-bAra Adeza diyA ki vivAha ke liye jo-jo vastueM cAhiyeM, jApa una sabako abhI taiyAra karo // 6 //
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazama sarga taba sakhI ke mukha-mpI candramA se jharate isa mamAcAra-rUpI amRtarasa kA pAna karatI huI bhojarAja kI cakoranayanI putrI (rAjImatI) ko, cakorI kI bhAMti, tRpti nahIM milI // 1 // usane sakhI se vAra-bAra pUchA ki kyA yaha majAka hai athavA tU saca vola rahI hai / ' yadi tU mere sAmane saccI bAta nahI kahatI to tujhe mAtApitA kI saugandha // 2 // ighara mantriyo ne samundravijaya, kRSNa aura balarAma ko sUcita kiyA ki he naranAyako / vivAha kI samUcI uttama sAmagrI taiyAra hai // 3 // gadI dhUla ko sApha karake nagara kI saDako para sugandhita jala kA chiDakAva kara diyA hai / unake Upara raga-virage campaka, japA, camelI Adi ke phUla vikhera diye haiM | AkAza kAphUra, aguru aura dhUpa ke dhue se bhara gayA hai / vandiyo ko choDa diyA gayA hai| ve nemiprabhu ko AzIrvAda de rahe haiM // 4 // aura maNikhacita sone ke manohara toraNa khaDe kara diye haiM, kadalI. stambho ke kAraNa sundara atyucca maNDapa banA diye gaye haiM aura uttama motiyo, svarNakandalo tathA hilatI maNiyo se ujjvala aura vividha citro se yukta ramaNIya caeNdoe lagA diye haiM // 5 // taba nikaTavartI udyAna meM Uce vRkSo kI ThaNDI chAyA meM baiThe hue yAtrI dvArikA ko dekhakara mana me yaha socane lage ki kyA yaha svargapurI athavA nAgapurI (pAtAla yA sone kI la kA athavA alakA nagarI pRthvI para A gayI hai // 6 //
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132] dazama sarga [ neminAthamahAkAvyam ye kulIna, hitaiSI, zRgAra kI sArabhUna, bholI-bhAlI tathA snehamayI nAriyAM nirantara magala gA rahI haiM / ye masta laDake hasI aura kautuko meM - vyasta haiM / aura ye mAmanta rAjA upahAra liye dvAra para khaDe haiM // 7 // ye sundara A~kho vAlI gaNikAe , jinhoMne pAvo me madhura zabda karane vAlI pAyajeve pahana rakhI hai tathA jinakA khanakate dhu dharUo se spaSTa patA cala rahA hai, nRtya me lIna haiM / Dhola, mardala, tAla, bA~surI, paNava Adi vAdya vajAne vAle ye gandharvo ke gaNa, jinakA svara kinnaroM ke samAna madhura hai, (gAne ke liye) Ae haiM // 8 // adbhuta vinyAma vAlI bhUSA ko pahana kara utkRSTa zobhA se sampanna aura rAga-rahita hote hue bhI anupama agarAga (vaTanA) dhAraNa karake jagatprabhu neminAtha ne ratha para savAra hokara vivAha ke liye prasthAna kiyaa| unake sAtha calate rAjA aise lagate the jaise indra ke saga devagaNa | 1180 - yAdavo ke karoDo kala AnandapUrvaka unake pIche aise cale jaise lakSmI puNyazAlI vyakti kA, suzIla striyAM apane pati kA, spaSTa TIkAe sUtra ke artha kA, tAgae candramA kA, buddhi manupya ke karma kA aura indriyo ke kArya hRdaya kA anugamana karate haiM / 10 tava anya kAryoM se haTakara jinezvara ko dekhane ko atIva utsuka zahara kI capalanayanI nAriyo kI ceSTAeM isa prakAra huI // 11 // - jharokhe kI ora tejI se jAtI huI kisI strI ne, jisake pAMva tAje lAkSArasa se rage the, maNiyo ke pharga para apane caraNa-kamalo ke cinho se kamalo kI bhAti paidA kI / / 12 / / koI dUsarI, jisake caraNa-kamala nUpuro se zabdAyamAna the, hAtho ke gIle prasAdhana ke puMchane ke bhaya se, gire hue uttarIya ko vahI choDakara jhaTa khiDakI kI tarapha dauTa gayI // 13 //
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] dazama marga prabhu ko dekhane kI icchA se sahasA uThI huI kimI anya guye hAra se girate hue moTe-moTe motiyo se bhUmi ko paga-paga kara diyA || 14 || [ 123 strI ne, adha para alakRta khiDakI me baiThI kisI strI ke cavAne ke lie taiyAra kiye gaye cUrNamizrita pAna kA AdhA bhAga usake muha me raha gayA aura AdhA hAtha me / / 15 // prabhu ke rUpa ko dekhakara AnandAtireka ke kAraNa ekaTaka dRSTi lagAe hue kisI dUsarI ne, baharI kI bhA~ti, samIpa sthita sakhI ke zabda ko nahI sunA, yadyapi vaha use bAra-bAra pukAra rahI thI // 16 // komala hAtho se pAnI ke ghar3e ko khIcatI huI aura imIlie kanvo tathA A~khoM ko Upara kiye hue koI, khice ghanuSa kI taraha, khaDI rahI / moha | striyo me dekhane kI kitanI AturatA hotI hai ||17|| dUmarI, kamala-tulya eka AMkha ko Aja kara aura dUsarI ko Ajane ke liye malAI para kAjala letI - letI jaldI-jaldI jharokhe kI ora bhAga gayI ||18|| kisI strI ne suvarNa gRha ke jharokhe ke andara se, AkAza me ( nikale ) AnandadAyaka candramA kI taraha prabhu ko rAjapatha para AyA dekhakara, dono hAtha joDakara tathA sira jhukAkara unheM praNAma kiyA // 16 // 'sakhi | kevala eka kSaNa pratIkSA kro| maiM bhI ghara banda karake A rahI hU~' aisA kahatI huI apanI sakhI kI paravAha na karake koI strI mAsana se uThakara bhAga gayI ||20|| kucha striyo ne ghara kI khiDakI me svecchA se eka dUsare ke sAtha TakarAne ke kAraNa hAro se gire motiyo aura ratnoM ke samUha ko puSparAzi kI taraha rAstoM meM bikhera diyA // 21 //
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 ] dazama sarga [ neminAthamahAkAvyam eka anya strI vizAla thAla me parase gaye usa bhojana ko choDakara jo devatAo ko bhI durlabha hai, dvAra kI ora cala pdd'ii| sacamuca striyoM kI dRSTi caMcala hotI hai // 22 // koI vizAla gAla para kastUrI aura ku kUma se patravallI kI racanA karate hue pramAdhikA ke hAtho ko haTA kara acAnaka gavAkSa me bhAga gayI // 23 // taba khiDakI meM baiThI kAminiyo ke mukho ko dekha kara nIce varatI para khaDe logo ko yaha AzakA huI ki kyA Aja AkAza me hajAro cAMda .. nikala Ae haiM ? // 24 // tatpazcAt prabhu, jinakI devAganAe prazasA kara rahI thI aura manuSya eva devatA sevA kara rahe the tathA jiname chatra ke dvArA garmI dUra kara dI gayI thI, bhoja ke ghara ke pAsa pahuce // 25 // usa samaya sakhiyo ne rAjImatI ko kahA-makhi ! dekha, dekha / devAganAo ke liye bhI durlabha yaha tega ghara neminAtha tere bhAgya se khiMca kara AyA hai // 26 // ye yAdava-nRpatiyo ko striyAM Ananda ke kAraNa apane kaThora tathA puSTa stano se Apasa me TakarAtI huI gIta gA rahI haiN| ye magalapAThaka jayajayakAra se kolAhala kara rahe haiN| aura samUcI dizAo ko baharI karatA huA yaha vAdyo kA zabda sunAI paDa rahA hai // 27 // tava jagat ke ekamAtra banyu nemiprabhu ne, vADe kI kArA me paDe, himapIDito ke samAna kAMpate hue tathA vandI DAkUoM kItaraha trasta AMkho vAle pazuo ko dekhakara sUta ko kahA // 28 // he vAkpaTu sArathi / vatA, ina vecAro ne pUjya pitA athavA valarAma kA, bhoja athavA kRSNa kA kyA aparAva diyA hai, jo inhe yahA~ aise vanda kiyA gayA hai / / 2 / /
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] dasama sarga [ 135 dAhinI ora sthita sUta ne uttara diyA ki inhone kisI kA bhI aparAdha nahI kiyA hai para inase yAdavo kA ThATadAra bhojana banegA // 30 // ___ taba prabhu ne kahA-he sArathi ! suno| jo ise bhojana kA gaurava mAnate haiM, unhe naraka me hI mahattva milatA hai, unhe svarga nahIM bulAtA arthAta unhe svarga kA sukha nahIM milatA // 31 // aura phira vizva ke eka mAtra banyu ( neminAtha ) kI parama kRpA se una saba pazuo ko zIghra hI bandhana se mukti mila gayI / una jaiso kI mahimA acintanIya hai // 32 // tava sUta ne svAmI kI AjJA se ratha ko vivAhagRha se vApisa moDa liyA jaise- yogI jJAna kI pravala zakti se apane mana ko bure vicAra se turanta haTA letA hai // 33 // nemi ko vApisa jAte dekhakara unake mAre sambandhI, ghabarAhaTa se yaha kahate hue ki 'yaha kyA ho gayA hai| isa prakAra unake pIche dauDe jaise Dare hue hariNa yUtha ke netA ke pIche bhAgate haiM // 34 // neminAtha ne unhe amRta aura candana ke samAna zItala vANI se isa prakAra prabodha diyA jaise rAtri ke samaya candramA apanI kiraNo se kumudavano ko vikasita karatA hai // 3 // - Apa suneM, dharma aura pApa nizcaya hI sukha aura dukha ke prakhyAta kAraNa haiM aura unake (dharma aura pApa ke) kAraNa aura karuNA hiMsA prasiddha haiN| aisA hone para buddhimAn ko kyA karanA cAhie ? // 36 // mata. sukha cAhane vAle vyakti ko sadA dayA karanI cAhiye / vaha saba prANiyo kI rakSA se hotI hai| usake (jIvarakSA ke ) icchuka buddhimAna ko maba prakAra kI Asakti chor3a denI cAhie // 37 //
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasama sarga [ neminAthamahAkAvyam usI samaya zarIra kI dedIpyamAna kAnti se samUcI dizAo ko prakAzita karate hue lokAntika devo ne prabhu se stutipUrvaka yaha nivedana kiyA // 38 // __ suro aura amuge ko jhukAne vAle Apako namaskAra, kAma ko jItane vAle yApako namaskAra, vikasita mukhakamala vAle Apako namaskAra samUce jagat ke hitapI Apako namaskAra // 36 // he pUjya | Apako yaha AkRti hI spaSTa kaha rahI hai ki Apa samasta dopo se mukta haiN| sajjana kI bAhya ceSTA usake svarUpa ko pahale hI vyakta kara detI hai // 40 // he jinendra ! dIpaka kI taraha eka deza ko prakAzita karane me tatpara tIrthakara ghara-ghara me hajAro haiM kintu sUrya ke mamAna sasAra ko ghotita karane vAle kevala eka Apa hI haiM // 41 // - he paramArthavaidya | Apa kRpA karake turanta nirmala dharmatIrtha kA pravartana kareM, jise pAkara bhavya jana agAdha bhavasAgara ko jaldI pAra kara jAte haiM / / 42 / / taba prabhu ne pRthvI para icchAnusAra vArSika dAna prArambha kiyA jaise puSkara aura Avartaka vaMza me utpanna metra aparimita jala barasAtA hai / / 43 / / nasazcAt neminAtha bhojarAja kI snehamayI eva vuddhimatI putrI ( rAjImatI). sAmrAjyalakSmI tathA AtmIya jano ko choDa kara aura pUjya mAtA-pitA se anumati lekara dIkSA grahaNa karane ko taiyAra ho gaye // 44 / / dIkSA kA samaya jAnakara indra ne, zacI ke puSTa stano rUpI kamalakozo ke bhramaraapanehAtha me jisane vaz2a uThAyA huA thA, jisake gAla camakIle kuNDalo kI prabhA me yatIva zobhita the, tathA jo hilatI huI patAkAo se sUcita ghughalmo ke zabda se gu jita vimAna meM savAra thA, devatAo ke sAtha Akara neminAtha ko namaskAra kiyA / / 45-46 / /
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] dasaga marga [ 137 devatAo aura manuSyo ne pahale jinendra ko zuddha jala se snAna karAke divya lepo kA lepa kiyA, phira unhe pramukha vastro tathA AbhUSaNo se vibhUpita kiyA // 47 // taba vaDhiyA panne ke samAna kAnti vAle nemiprabhu, jinakA kaNTha ujjvala ratno kI mAlA tayA motiyo se ala kRna thA, indradhanuSa se yukta megha kI taraha zobhita hue // 48 // isake bAda devo aura asuro ke svAmiyo tathA pramukha yAdavo ne jaba usa mahAn utsava ko sampanna kara diyA to jinezvara ne, rAjAo, nAgendro, surendro tathA candro dvArA uThAyI gayI, maNiyo tathA motiyo kI mAlAo se manohara, svarNanirmita vimAna-tulya pavitra pAlakI me baiTha kara dvArikA ke rAjapatha para prasthAna kiyA // 46-50 // taba vrata grahaNa karane ke icchuka jagadIzvara urjayanta parvata ke Amravana me pahuMce / hajAro zabdo me unakA abhinandana kiyA jA rahA thA, hajAro netra , unheM dekha rahe the, hajAro sira unakI vandanA kara rahe the, hajAro hRdaya unhe apane me dhAraNa kara rahe the, nara, deva tayA daitya unakI stuti kara rahe the aura devAganAe magalagAna gA rahI thI // 51-52 // vahAM azoka vRkSa ke nIce pAlakI rakhavA kara neminAtha usase utara gaye / taba usa vItarAga ne samasta vastro, bhUSaNo Adi ko choDakara hajAro kulIna puruSo ke sAtha dIkSA grahaNa kI, jo siddhi rUpI strI kA AliMgana prAsa karAne vAlI catura dUtI hai // 53 //
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdaza sarga isake pazcAt prabhu dvArA choDI gayI bhojarAja kI putrI becArI rAjImatI, jisakA zarIra ( dukha se ) zithila ho gayA thA, pRthvI para gira kara A~sU bahAtI huI vilApa karane lagI ||1| " he vizvavandhu svAmI / mere prati tumhArA yaha niSThura vyavahAra kyo ? pakSI bhI apanI sahacariyo ko chor3a kara jIvita nahI rahate // 2 // he buddhimAn | Apane mujhe kabhI pratyakSa dekhane kI bhI kRpA nahI kI, to mujha abalA para ApakA itanA krodha kyoM ? || 3 || nAtha ! yadi tuma aparAdha ke vinA hI mujhe chor3a kara, pahale aneka puruSo dvArA bhogI gayI dIkSA rUpI nArI kA svIkAra karate ho, yaha tumhAre kula ke liye ucita nahI ||4|| yadi matpurupa bhI aisA (kukarma) karate hai, to yaha bAta kise kahI jAe ( arthAt kimase zikAyata kI jAe ) / athavA samudra ko apanI maryAdA kA ullaghana karane se kauna roka sakatA hai // 5 // } nAtha ! yadi Apa saba prANiyoM para dayA karate haiM, to kyA maiM prANI nahI hU~ ?, jo Apane sajjano kI karuNA kI pAtra mujha dInA ko aise choDa diyA hai ||6|| pyAre prabhu ! Apa hI kalpavRkSa kI taraha sasAra kI icchAoM ko pUrA pharate haiM / merI AzA ko Apane kyo naSTa kara diyA hai ? // 7 // prabhu ! merA mana curA kara vana me jAnA Apake liye zobhanIya nahI hai kyoki buddhimAn parAyI cIja lekara guphA meM nahI chipate ||8||
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] ekAdaza sarga vidvAn jo yaha kahate haiM ki "jo hRdaya me apane pAtA hai", kyA yaha karatA hai, vaha abhISTa vastu avazya mithyA hogA || || [ 13e ArAdhya kA dhyAna (kathana) mere liye maiM sacamuca pahale bhI rAjimatI ( dukho kA ghara ) thI / mere aura nemi ke bIca meM Akara vivAtA ne vahI dukha rAzi mere Upara DAla dI hai / bhAgya nizcaya hI durbala para mAra karatA hai // 10 // " prabho ! athavA yaha saba nizcaya hI mere kukarmoM kA phala hai / bAdala jo maruthala ko choDa detA hai, vaha maru ke durbhAgya kA doSa hai // 11 // 7 AtmIya jano ne pragADha zoka se vihvala tathA pRthvI para loTatI huI aura isa prakAra karuNa vilApa karatI huI use snehapUrNa goda me baiThA kara, A~sUo se laDakhaDAte hue kahA ||12|| sayAnI veTI rAjImatI / dhIraja rakha, zoka choDa / bhAgya ke viparIta hone para manuSya kA kyA kyA burA nahI hotA // 13 // bhAgya ne kisako nahIM chalA ? kise priyajana se viyoga nahI milA ? samAra me kauna madA sukhI rahatA hai ? kisakI sArI icchAyeM pUrI huI haiM ? // 14 // yadi manuSya ko rone se manacAhI vastu mila jAe, to lagAtAra vyartha cillAne vAle vAcAla ko kabhI dukha hI na mile | ||15|| 1 dharatI para acAnaka girate hue meru parvata ko bhale hI kabhI roka liyA jAe kintu prANiyoM ke sacita karmoM ke zubhAzubha phala ko nahI | // 16 // he viduSI ! prANI ke Upara sampatti aura vipatti dina-rAta kI taraha avazya lauTa kara AtI haiM / isaliye ava zoka mata kara / dharma kA pAlana kara, jo saba manoratho ko pUrA karane vAlA hai // 17 // yaha nizcita hai ki prANiyo ke samasta manoratho kI pUrti puNya se hI
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 ] ekAdaza sagaM [ neminAthamahAkAvyam hotI hai jaise kadamba vRkSo para nayI kopalo aura phUlo kI bahAra vAdala ke / chir3akAva (varpA) se mAtI hai // 18 // svajano dvArA isa prakAra mamajhAne para vaha viduSI zoka ko choDakara dharmAcaraNa me tatpara ho gyii| vidvAno ko samajhAnA mAsAna hai // 16 // ughara rAga aura roSa se rahita, candramA ke samAna saumya kAnti vAle tathA sumera kI bhAMti paryazAlI jina parabrahma ke cintana meM lIna ho / gaye // 20 // ___ karuNArasa ke sAgara, parAyI vastu ko grahaNa karane se vimukha, hita eva satyavAdI tathA zIlasampanna munirAja miTTI aura sone ko eka samAna mAnane lage // 21 // prabhu rUpI masta hAthI atyanta kaThora tapa rUpI sUNDa ke vala se gahana pharma rUpI vRkSAvalI ko ukhADatA huA parvato, vano Adi me AnandapUrvaka ghUmane lagA // 22 // vahA~ jinezvara ne upasarga, parISaha rUpI zatruo kI paravAha na karake matIva dussaha tapa karanA Arambha kiyA / sacamuca tapasyA ke binA AtmA kI zuddhi nahIM hotI / / 23 / / tadanantara cAritra rUpI rAjA ke sainiko dvArA atyanta pIDita viSayo ne apane svAmI moharAja ke sAmane ucca svara meM isa prakAra pUtkAra kiyA // 24 // he svAmI / caritrarAja ke sainika jinezvara nemi ke mana rUpI mahAnagara para javaradastI kabjA karake kAma ke sAtha hame bhI satA rahe haiM // 24 // usake mada, mithyAtva Adi pramukha sainiko ne indriyo ke samUce gaNa ko apane kAbU meM kara liyA hai, rati kA aneka vAra upahAsa kiyA hai aura nagara ke adhiSThAtA deva kI pUjA kI hai // 26 //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] ekAdaza sarga [ 141 svAmI / sakSepa me, zatrumo ne parama dhyAna ke bala se rati aura kAma kI senA ko isa prakAra krUratA se matha DAlA hai jaise devo ne meru parvata se kSIrasAgara kA manthana kiyA thA // 27 / / mahArAja | aba apane zatru ke vinAza ke liye zIvra prayatna kiijie| ___ majabUtI se jar3ajame zatruo aura vRkSo ko bAda me ukhADanA bahuta muzkila hai // 28 jisane vaDhate hue zatruo aura rogo ko pUrNata naSTa nahIM kiyA, usake Upara unase, kucha hI dino me, nissandeha ghora vipatti bhAtI hai / / 26 / / sasAra meM jo rAnA zatruo ko na mArakara garva ke kAraNa nizcinta rahatA hai, vaha mUrkha Aga me havi DAla kara usake pAsa sotA hai // 30 // viSayo ke dvArA yaha nivedana karane para moharAja ne muskarA kara kahA-ye hariNa (caritra rAja ke sainika tava taka ArAma se ghUme jaba taka yaha zera (moha) so rahA hai // 31 // mujhe neminAtha rUpI nagara para zAmana karate hue ananta samaya vIta gayA hai| mere jIvita rahate pRthvI kA kauna dUsarA vIra usa para kabjA kara sakatA hai // 32 // taba moharAja ne apane tathA zatruo ke vala ko jAnane kI icchA se sayamarAja ke pAsa kumata nAmaka catura dUta bhejA // 33 // usa vAkpaTu dUta ne caritrarAja kI sabhA me praviSTa hokara, zatruo ke hRdaya-sAgara me abhUtapUrva halacala paidA karate hue kahA // 34 // saMyamarAja | samrAT moha mere dvArA Apako yaha sandeza dete haiM ki neminAtha ke mana-rUpI mere nagara ko chor3a kara kisI dUsarI jagaha cale jAo! tumhArA kalyANa ho // 35 // sayamarAja / nemi ke hRdaya ko choDate hue tumhe tanika bhI lajjA nahI
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 ] ekAdaza sagaM [ neminAthamahAkAvyam honI cAhiye kyoki pahale bhI balavAno ke Agraha para bahuta-se rAjAo ne pRthvI choDI hai // 36 // he caritra / athavA merI duddhapaM eva pracaNDa senA ke dikhane para palAyana nAmaka vidyA pahale hI tumhAre vaza me hai (arthAt merI senA ko dekhate hI tuma bhAga jAmoge) // 37 // he vratarAja | yadi aba tuma nemi rUpI nagara ko nahIM choDoge, jo . nizcita hI tuma nahI vacoge / maiM tumhAre caritra ko jAnatA hUM // 3 // sayamarAja | maiMne tumhAre sAmane antataH hitakArI bAta spaSTa kaha dI hai / aba mApako jo bhAe vaha karo // 3 // kumata ke isa prakAra velagAma bolane para, caritrAvIza kI AMkha kA saketa pAkara zuddhaviveka nAmaka mantrI ne muskarA kara sApha-sApha kahA // 40 // dUta ! tumane yaha sundara kahA / tuma vAgmI ho, buddhimAna ho ! sasAra me Apake atirikta kauna dUsarA aisI bAta kahanA jAnatA hai // 41 // kintu hamane zatruo ko gharAzAyI karake apane rahane ke liye isa hRdaya-nagara para balapUrvaka adhikAra kiyA hai / zatru moha ke Dara se hama ise kaise chor3a deM // 42 // pahale bhI sayamarAja ne aneka bAra tumhAre svAmI ke durgoM para jabaradastI kabjA kiyA thaa| aba vaha unhe apane sundara nagara samajha kara unakA hara prakAra se Ananda le rahA hai / / 43 // yadi tumhAre svAmI me zakti hai, to vaha bhI una para adhikAra kara le / kintu vaha dhokhebAz2a tez2a z2abAna se (hI) logo ko DarAtA hai // 44 // mitra ! jo tumhAre isa dhUrta svAmI ke lakSaNa ko jAnatA hai, vaha use anuyAyiyo sahita tatkAla AsAnI se naSTa kara detA hai / / 45 / / dUta ! Apa apane usa svAmI ko durAgraha se roko anyathA vaha nizcaya
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] ekAdaza sarga [ 143 hI sayama kI zaktizAlI senA rUpI Aga me zalabha banegA // 46 / / mayama ke mantrI ke aisA kahane para zatru ke dUta ne puna' yaha kahA-hai caritra ! mujhe lagatAhai ki tU aura tere sAre parijana mUr3ha haiM // 4 // maiMne jo hitakArI bAta kahI hai, usase tumhe krodha hI bhAyA hai / ataH yaha nimsandeha sahI hai ki mUrkha ko bhalAI kA upadeza nahIM denA cAhiye // 46 // vaha agragaNya yoddhA rAjA moha kahAM aura kAyaro ke ziromaNi mApa kahA~ ? cintu mandAndha vyakti apane aura zatru ke balAvana kA vicAra nahIM karatA // 4 // mitra ! tumhAre svAmI ke sainiko ne yadi mere saikaDo ThikAne AsAnI se toDe haiM, to pitA ke ghara me baiThe bacce kI bhAMti tumhArI isameM kyA vIratA // 50 // mitra | kyA tuma bhUla gaye ki pUrvajanmo me mere svAmI ne (mAkramaNa ke liye) Aye hue Apako parAsta karake nemirAja ko apane adhIna kiyA thA // 5 // are smaraNAcArya / tumheM yAda hogA ki maiMne pahale apane svAmI kI kRpA se tumheM khadeDa kara tumhAre sainiko ko pIDita kiyA thA // 52 // mUrkha sayama mere balavAn svAmI kA anAdara karake vinAza ko prApta hogA / vandara dvArA siMha kA apamAna nizcita rUpa se usakI mRtyu kA kAraNa banatA hai // 53 // usake ye atIva kaThora vacana sunakara sayama ke kada hue sainikoM ne . kumata ko kasa kara gale se pakaDa kara bAhara nikAla diyA // 54 // aura usane (kumata ne) rAjA moha kI sabhA me jAkara zatruo dvArA kiye gaye apane apamAna kA vivaraNa dete hue paricanRpati kI samUcI uttama senA kA varNana kiyA // 5 //
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 ] ekAdaza marga [ neminAyamahAkAvyam (yaha sunakara) Rddha hue moharAja ne yuddha ke liye taiyAra hokara apane sainiko ko bulaayaa| sacamuca svAbhimAnI balavAn loga zanu meM tiraskAra sahana nahIM karate // 56 // isake bAda svAbhimAnI rAjA moha ne apanI sArI madamasta senA ko ikaTThA karake, sayama ke sAtha yuddha karane ke liye prasthAna kiyA // 57) ___ tava sayamabhUpati ke yaha kahane para ki mere sAmane zatru ke pramukha naniko ke nAma lo, mantrI suvodha ne kahA-svAmI ! suno| Apake gatru kI senA me phumata nAmaka mahAvalI yoddhA hai, jisane vividha prakAra kI kapaTapUrNa ceSTa mo me sAre jaga ko pIDita kara rakhA hai / / 5 / / isI ke dvArA bhraSTa kiye gaye kucha loga liMga ko zIza munAte haiM, kucha ne apane kuTumba ko choDa diyA hai aura kucha zarIra para bhasma ramAte haiM // 60 // nara tathA nArI rUpI ratho me baiThe hue pAca viSaya isake anya mahAn yoddhA haiM, jinhoMne Apa kI avajJA karake samasta logo ko (apane jAla se) AvRta kara rakhA hai / / 6 / / zatru moha kA lAlimA, kampana tathA tApa lakSaNo vAlA krodha nAmaka putra paidA huA hai| vaha nAga kI taraha manuSyo ke guNa rUpI i dhana ko turanta bhasma kara detA hai / / 62 // 5sI kA dUsarA putra mahakAra hai, jo sadaiva dUsaro kI nindA karane meM tatpara rahatA hai| apane guNo se sadA. utkarSa ko prApta huA vaha tIno loko - ko tinake ke barAbara bhI nahI samajhatA // 33 // Apa moha kI madhurabhApiNI tathA tIno loko ko chalane vAlI putrI - zaThatA ko dekhate haiN| Azcarya hai, ise mAra kara bhI manuSya ko strI-hatyA kA pApa nahIM lagatA // 6 //
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAdhyam ] ekAdaza sargaH [ 145 jisake jIvita rahane ke kAraNa zatru moha kA kula, yadyapi tumane use dhvasta kara diyA hai, puna utpanna ho jAtA hai, tIno loko kA apakAra karane cAle ume tuma lobha nAmaka yoddhA jAno // 6 // pratipakSiyo ke bIca jo kukathA nAma kI eka catumukhI vIra yoddhI hai, isane sadvodha, sadAgama Adi tumhAre mainiko ko bahuta pIDita kiyA hai // 66 // kintu he svAmI ! Aja vipakSI rAjA kA bhAgya pratikUla hai| ataH vijaya tumhAre hAtha me hI hai / isame sandeha nahIM // 67 // jaba mantrI subodha yaha kaha rahA thA, taba (mahasA) yaha kolAhala utthaa| (sunAIpar3A) he yoddhAo / zIghra taiyAra ho jAo, zatru kI senA AgayI hai // 65 tava sayama ke udyamI sainiko ne prasanna hokara kavaca pahanA / mana bhAvI iSTa aura aniSTa ko pahale kaba jAnatA hai ? // 66 // ____tava zatru senA ko sAmane dekhakara rAjA moha ke yaha kahane para ki apa merI vijaya hogI yA nahI, mana nAmaka jyotipI ne kahA / / 70 // majI / bhAgya kI gati rahasyapUrNa hai / brahmA (bhI) use ThIka-ThIka nahIM jAnatA / zakuna zuma nahI hai / ata tumheM vijaya milanI kaThina hai // 71 // moharAja ne muskarA kara kahA-hai mUDha nIca jyotiSI / tUne (jyotiSa lagAne me) galatI kI hai| yadi meru bhI samudra ko pAra kara jAe to bhI merI parAjaya nahI ho sakatI (arthAt meru bhale hI sAgara ke pAra calA jAe kintu maiM kadApi parAjita nahI ho sakatA) |72 / / taba naddha hokara moharAja, mahakAra ke kAraNa zatruo ko tinake ke varAvara bhI na samajhatA huA, rAga Adi senAnAyako ke sAtha tejI se yuddha ke liye uThA // 73 // utpAta rUpI hAthiyo pho mAge kiyA gayA, mada-hAsya bhAdi SoDe
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 ] ekAdaza sarga [ neminAthamahAkAcyam / hAMke gaye, mahArathI viSaya cala paDe aura abhimAna Adi maMnika taiyAra ho gaye // 74|| usa samaya mathe hue sAgara ke mamAna moha kI atIva dusaha tathA pracaNDa senA ko dekhakara caritra rAja ke vIra sainika kApane laga gaye / / 75 / taba tattvavimarza rUpI parAkramI mantrI ne mainiko ko kahA-~-Dage mata, hausalA rakho / dharyazAlI hI zayumao ko jItate haiM // 7 // vikalAga hotA huA bhI rAhu yama ke pitA teja pati sUrya ko bhI grasa letA hai / saphalatA nizcaya hI parAkrama ke adhIna hai ||7|| jaise zera, akelA bhI, saikaDo hAthiyo ko mAra detA hai, yadi maiM usI taraha moha ke sAre sainiko ko na mArU to maiM marda nahI // 78 / / isake bAda yuddha kI turahiyo kA zabda hone para tathA sainiko kI hukAro se AkAza ke gUjane para dono menAo kA mApasa me bhayakara yuddha humA 76 / / una donoM senAo me se kabhI kisI kI vijaya hotI aura kabhI kisI phI parAjaya / isaliye jayalakSmI unake bIca me pakSiNI kI taraha jaldI-jaldI idhara-udhara ghUma rahI thI 180 // tava sayamarAja ke baloddhata tathA Rddha sainiko dvArA brahmarandhra ko tor3ane vAlI majabUta lAThiyo se sira phoDa dene para kAma, valahIna hokara, apanI patnI-sahita (dharatI para) gira paDA / / 81 // isake bAda jayazIla dhyAna rUpI yoddhA ne zubhalezyA rUpI bahuta bhAra gadA se rAjA moha ke aneka sainiko ko pIsa kara cUrA banA diyA // 2 // - tava yaha nizcaya karake, ki Aja merA athavA sayamarAja kA anda hogA svaya rAjA moha, apane lobha rUpI sainiko sahita, yuddha karane ke liye uThA 183 //
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] ekAdaza sarga [ 147 tava parAkramI sayamabhUpati ne, tejI se bhAgate hue usa para vizada adhyavasAya rUpI mudgaro se prahAra karake use cUra-cUra kara diyA // 4 // tadanantara rAjAo tathA devendro dvArA prazasita caritrarAja ne apane sainiko ke sAtha nemIzvara rUpI rAjadhAnI me phUla barasAte hue mahAn utsava ke mAtha praveza kiyA // 8 // tava dhAtikarmoM kA kSaya hone se zrIneminAtha ko anupama eva nirvAdha kevala jJAna tathA dRSTi prAsa hue, jinake prabhAva se prANI samasta loka aura aloka ko sadaiva hastAmalakavat jAnatA aura devatA hai // 86 //
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 dvAdaza sarga taba bhagavAn cAMdI, sone tathA maNiyo ke vRkSoM ke madhya sthita, devatAo dvArA nirmita siMhAsana para baiThakara aise zobhita hue jaise sumeru parvata ke zikhara para saTA huA nayA kAlA bAdala || || tatpazcAt yaha jAnakara ki bhagavAn ko uttama kevala jJAna prApta ho gayA hai, hapa ke sAgara yadupati kRSNa unakI vandanA karane ke liye nAgariko ke mAtha turanta cala paDe / vuddhimAna AdamI dhArmika kAma me dera nahIM karatA ||2|| prema se paripUrNa mana vAle nAgariko ne mArga me jAte hue, nagara, udyAna Adi dekhane kI icchuka apanI priyatamA ko hAtha se saketa karake yaha vacana kahA // 3 // he sundarI / nAnA prakAra ke vRkSo tathA gahana latAo ke kuMjo se yukta, phalo se lade hue, khuzabUdAra puSpo se mana ko harane vAle tathA aneka pakSiyoM dvArA sevita isa pavitra vana ko dekha // 4 // priye / yaha Ama kA vRkSa madamasta bhavariyo eva koyalo ke zabda se tathA vAyu se hilate hue patto rUpI hAtho ke saketa se bhI, phala cAhane vAle vyakti ko bulAtA huA-sA dikhAI denA hai ||5|| he vizAlanayanI / Upara maNDarAte bhoro kI maNDalI se apanI sugandha kI mahimA ko prakaTa karane vAle isa kevaDe ke vRkSa ko dekho, jo hilate patto se mAno anya peDo ko sApha nIcA dikhA rahA hai // 6 // priye ! ye zItala sarovara dUsaro kI bhalAI ke lie sadA pracura nirmala jala dhAraNa karate hue bhI mandabuddhi (jaDAzaya - jalAzaya) kahalAte haiM / sacamuca paNa puNyo se milatA hai ||7||
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam / dvAdaza saga [ 146 he vizAlanayanI | apane phala ke bhAra se jhuke hue pake dhAno se yukta vana ko dekho, jimakI kisAna sthAna-sthAna para tote, mainA, kavve, koyalo Adi pakSiyo se rakhavAlI kara rahe haiM |8|| he kamalAkSI / merA anumAna hai ki tAlAba me sUrya ke prakAza se khilA huA yaha kamala, jisakI pakhuDiyAM havA me hila rahI haiM, tumhAre mukha se DarA huA-sA kApa rahA hai // 6 // priye ! guDa aura khANDa ko paidA karane vAle ganne kA rasa yadyapi madhura hai tathApi yaha tumhAre adhara se ghaTiyA hai kyoki adhika sajAvaTa se vastu kA rasa (saundarya) samApta ho jAtA hai // 10 // he mRganayanI / madhura gIto kI dhvani ke rasa kA AmvAdana karake ye hariNa, mAno pI gayI vAyu se Thele jAte hue, hariNiyo ke sAtha vana me lambI-lambI cauMkaDiyAM bhara rahe haiM // 11 // priye ! mayamI jina ne bhojarAja kI pativratA putrI (rAjImatI), apane samvandhiyo tathA rAjya ko bhI tinake kI taraha choDakara jahA~ tapa karate hue vihAra kiyA, yaha vaha ujjayanta parvata hai // 12 // he mAdaka AMkho vAlI / dekho, parvata ke vana me yaha Ama hai, yaha khadira, yaha maphedA, ye eka-sAtha uge hue TesU aura maulasarI haiM, ye kuTaja ke do peDa haiM, yaha cIDa hai aura yaha campaka // 13 // priye / sAmane tuma jagatprabhu kA camakIlA tathA nirmala sabhAgRha dekha rahI ho| apanI atizaya bhakti prakaTa karate hue devo aura asuro ne prasanna ho kara ise yahAM banAyA hai // 14 // priye ! ye devAganAeM, jinhoMne apane zarIra kI kAnti se samasta dizAo ko prakAzita kara diyA hai, jo pavitra alaukika bhUSaNa pahana hue haiM tathA jinake pairo me nUpura baghe haiM, apane priyatamo ke sAtha prabhu kI sabhA meM mA rahI haiM // 15 //
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 ] dvAdaza saga [ neminAthamahAkAvyam mArga meM apanI priyAo vo naI-naI uttama vastue~ dikhAte hue ye nAgarika, parijano me zobhita kRSNa ke sAtha, jhaTa paramezvara kI sabhA meM pahuMca gaye // 16 // taba vahAM samasta pazuo ko virodha se mukta devakara cakita hue mAnandazIla zrIkRSNa vAhana ko choDakara apane parijano ke sAtha sabhA me praviSTa hue // 17 // ____jinezvara ke prati apUrva bhakti pradarzita karate hue devatAo ke dvArA, sabhA ke AMgana me ghuTano kI U~cAI taka barasAe gae nAnA rago ke phUlo kI prazasA karate hue, devatAo kI dundubhiyo ke Uce tathA madhura svara ko prasannatA se sunate hue, tIrthaMkara ke nAma tathA karma se utpanna jinendra kI utkRSTa samRddhi kA vAra-cAra varNana karate hue unhoMne (zrIkRSNa ne) vahA prabhu ke sira para cAraNa kie gaye candramA ke samAna sundara tIna chatra dekhe ! ve chatra maNiyo tathA motiyo kI rAzi ke samAna camakIle the aura jinezvara ke tIno loko ke Adhipatya ko sUcita kara rahe the // 18-20 // tatpazcAt zrIkRSNa ne hilatI huI do cavariyo ke madhya vaiThe jagatprabhu mA mukha dekhA, jo zveta rAjahaso ke jor3e ke bIca khile sundara kamala ke samAna thA // 21 // prabhu kI adbhuta rUpa-sampadA ko dekhakara usa buddhimAna ko, tIno loko ke pavitra padArthoM ko bAra-bAra mana me mAdarapUrvaka yAda karane para bhI (umakA) koI upamAna nahIM milA // 22 // sUrya ke samAna tejasvI, candravimba se bhI adhika maumya tathA naye megha ke mamAna sundara mAkRti vAle Izvara ko dekhakara musari mana me bahuta prasanna hae // 23 // taba zrIkRSNa ne pahale vidhipUrvaka unakI parikramA kI, phira apane janma aura jIvana ko mAtraka mAnate hue vinaya aura bhakti se jhukakara prabhu ke dharapakamalo me praNAma kiyA // 24 //
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] dvAdaza sarga [ 151 isake bAda kezava ne hAtha joDakara bhamavAn kI stuti karanA prArambha kiyA, jinake caraNa-kamala, praNAma karate hue devarAja indra ke mukuTa ke agrabhAga me lage sthUla ratno kI ragaDa me camakIle bana gaye the / / 2 / / bhagavan / Apake candratulya mukha ko dekhane se merI Akhe Aja pahalI vAra sArthaka huI haiM, aura he jagatprabhu / yaha bhavasAgara mere liye cullU mAtra bana gayA hai // 26 // bhagavAn / zAnta dRSTi se amRta ko varSA-sI karate hue, karuNA ke mAgara aura jJAna ke bhaNDAra Apako dekhakara yaha janArdana atyadhika mAnanda prApta kara rahA hai // 27 // he jinendra ! loga jo yaha kahate haiM ki yaha sasAra AsAnI se nArAyaNa ke udara meM samA jAtA hai, he deva / Apake darzana se utpanna asIma harNa ne use mithyA banA diyA hai / / 28 / / he prabhu ! sasAra kahatA hai ki tIrthakara kI sabhA me saba vairI apanA vaira chor3a dete haiM, kintu prANI Apake sAmane hI Antarika zatruo ko (krodha, lobha, moha Adi ko) mAra rahe haiM, yaha mahAn Azcarya hai // 26 // bhagavAn / Apake pIche khaDA navIna kopalo se yukta yaha sarasa caityavRkSa aisA pratIta hotA hai mAno prabhu ke dAna se parAjita kalpavRkSa, rUpa badala phara, yahA~ ApakI sevA karane ke liye udyata ho // 30 // nAtha | puSTa stano vAlI devAganAeM bhI, jinhoMne zarIra para ujjvala hAra pahana rakhe the, jinake mukha kI kAnti atyadhika dIpta thI, agavikSepa sundara the aura jinakI kAnti nAcane se baDha gayI thI, tumhAre mana me vikAra paidA nahI kara sakI // 3 // he prabhu ! bhale hI mAmAnyata. bhI karoDa devatA sadaiva Apake pAma rahe, kintu anupama sadbuddhi-sahita lakSmI unI ko janmaparyanta prApta hotI, hai jo ApakI sevA karatA hai // 32 //
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdaza sarga [ neminAthamahAkAvyam he puNyazAlI jinendra | roma, durdazA Adi tabhI taka haiM, jaba taka kopa kI vRddhi ko khaNDita karane vAle, bhakto ke rakSaka aura puNya tathA sukha ke vardhaka Apake darzana nahIM hote // 33 // he dayAlu | pahale eka-sAtha mere roga aura zatu moha ko naSTa karo, usake bAda mujhe yathArtha jJAna-mahita amIma lakSmI se yukta vaha / parama ) pada pradAna karo // 34 // he jina | uttama mAbhUpaNo se zobhita, anupama bhakti-rasa me lIna kokilAo ke mamAna madhurabhApiNI apsarAo ne, devatAo ke nAtha kulaparvato para baiThakara isa prakAra ApakI kItti kA gAna kiyA jaise muni parama akSara kA jApa karatA hai / / 3 / / parama sundara jinarAja ! jo manuSya ApakI stuti karatA hai, vaha sasAra me lakSmI kI nidhi bana kara atIda zobhA pAtA hai aura sarasvatI use manohara pratimA se atyuttama banA detI hai // 36 // muktAvasthA ko prApta nemijina ima aparimita lakSmI aura satyatA kA vAra-bAra vistAra kreN| isake pazcAt yama ko pIDita karane vAle ve pUjya daridratA ko pUrNatayA dUra kareM // 37 // he mamRddhi ke dAtA ! he pUjyatama | pahale Apa mere vistRta dambha kA nAza karo, phira he pUjya | manujeza / paramajJAnI 1 he sayamI / merI rakSA karo // 38 // - he jagadguru | rAgarahita Apane samAra me Akara usakI rakSA karate hue, motiyo kI mAlA se zobhita sundara patnI rAjImatI ko chor3a diyA, yaha dukha kI bAta hai / vaha manohara vilAso, krIDAo tathA keliyo ke liye nAga hai, loka aura aloka meM nikalaka hai aura usakI alake kokilAmo aura bhramaro ke mamUha ke samAna haiM // 40 // gambhIra rogo ko dUra karane vAle, masAra meM zatru-spI parvata ke liye
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 1 neminAthamahAkAvyam ] dvAdaza sarga [ 153 indra, zarIra se sundara, yathArtha jJAna rUpI kamala ke liye tejasvI sUrya, sukhamaya eva zreyaskara jina kI pUjA karo // 41 // hama kapaTa rAzi-rUpI vRkSo ko ukhADane vAle pavana, kalaho ko dUra karane vAle, Ananda-rUpI tAro ke candramA, maMgala tathA sukha ke dAtA, isa mahAn jina kI pUjA karate haiM ||42|| taba bhakti aura prema ke vazIbhUta hRdaya se isa prakAra stuti karake zrIkRSNa ke haTa jAne para jinendra neminAtha ne samasta sazayo ko vAlI amRta tulya gharmadezanA prArambha kI ||43|| dUra karane jaise sUrya ke binA dina nahI hotA vaise hI puNya ke binA sukha nahI milatA / imaliye sukha cAhane vAle buddhimAn ko sadaiva AdarapUrvaka puNya avazya karanA cAhiye // 44 // puNya se lakSmI sadaiva haiM, puNya se sabhI kArya siddha hotA hai // 45 // vaza meM rahatI hai, puNya se pRthvI para yaza phailatA hote haiM, puNya se nizcaya hI parama pada prApta sasAra me logo ko vyAvi, vipatti, priyajana se viyoga, daridratA dhana kA nAza, zatru se parAjaya, dUmare ke ghara me cAkarI, mAnasika vyathAe~ sadA pApa ke udaya se hotI haiM // 46 // samvandhI aura mitra naSTa ho jAte haiM, zarIra aura dhana bhI naSTa ho jAtA haiM, kevala ihaloka aura paraloka me sacita puNya naSTa nahI hotA // 47 // neminAtha kI isa dharmadezanA ko sunakara bhavamAgara ke pAra jAne ke icchuka kucha logo ne dIkSA grahaNa kI aura kucha ne prasanna hokara zrAvaka dharma svIkAra kiyA // 48 // taba ugrasena kI putrI rAjImatI ne uThakara aura jinezvara ko praNAma karake yaha kahA -- ve jagatprabhu ! prasanna hoo, mujhe karane yogya kAma batAo aura mujhe sadA ke liye apanI sahacarI banAo ||46 // ghU~
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 ] dvAdaza sagaM [ neminAthamahAkAvyam tadanantara dayA se pasIje hue hRdaya vAle jinendra ne use caritra ke ratha para baiThAkara mokSa rUpI usa nirmala nagara me bheja diyA, jahA~ svayaM unheM bhI jAnA abhISTa thA // 50 // prabhu bhI asaMkhya bhavya jano ko bhavasAgara se pAra lagA kara aura devo dvArA sevita tIrthaMkara kI samRddhi ko bhoga kara, mamasta karmoM ke kSINa hone para, mAno apanI pahale kI priyA ko milane kI icchA se turanta parama pada ko cale gaye // 51 // vahA~ tIno loko ke svAbhI nemiprabhu ne, vaha anazvara, atula tathA zAzvata AnandarUpa sukha me manuSyo tathA devatAo kA rAzibhUta sArA sukha bhI samartha nahI // 52 // zarIra Adi se mukta hokara, bhogA, jisakI tulanA karane zvetAmbara kIrttirAja ne kAvya-praNayana ke abhyAsa ke liye isa kAvya kI racanA kI hai, jo zrI nemi jinezvara ke caritra se pavitra hai // 53 //
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyagatA subhASitanIvI 1 zikSito hi zuko jaldapi tiryaDa nRbhASayA / 1.8. 2. mambAsaprasarAbhistu ko vA strIbhirna khaNDita. / 115 3 kevalo'pi valI siMha kiM puna! TakapaDha / 148, 4. abhyAgatepu pratipattivaidino khalvocitI na skhalayanti kutracit / 2 31. 5 parazriya draSTumazaknuvattamA bhavantyajanna laghavo hyavAha mukhA / 240. 6. hI prema tadyadvazaticitta. pratyeti duHkha sukharUpameva / 243. 7 santo hi zatruSvapi pathyakAriNa / 244 8 manohara kevala indranIla puna. muvarNopari sanivezI / 34 6. vicArya vAca hi vadanti dhIrA. / 3 18. 10 ipTa yadiSTAya nivedanIyam / 3 26. 11. kutrApi ki nimaMlapuNya mAjA sampadyate nAtra samIhito'yaM / 3 34. 12. mahAtmanA janma jagatpavitra kepA pramodAya na jAghaTIti / 3.38. 13. ki syu sumerupaNDeSu sarve vRkSA. suradrumA ? 4.14. 14. vipadyapyupakuvanti pUtAtmAno hi nizcitam / 4.23. 15 nUna sumanasA loke parArthakaphalA guNAH / 4 26 16. puNyAvikAnAmamarA hi bhRtyA / 443. nizcita hi paramaddhihetave jAyate'dhikaguNasya sagama. / 446. 6 18. ridrepu nUna praharanti vairiNa / 52. 16 samAgate hi vyasane vivekI dhairyAvalamba virala. karoti / 55. 20. nindana svapApa gurupAdamUle mukto bhavettena yataH zarIrI / 5.16. 21. uccA sthitirvA kva bhavejjaDAnAm / 6 13.
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26. 33. 156 ] [ naminAthamahAkAgyam 22. guNottamAnA vihitA hi sevA phalaM jaDenyo'pi dadAti sadya. / 6.14: 23. AhanyamAnA api kiM gabhIrA. kadApi kutrApi sara rasanti / 6 16 24. sthAna pavitrAH kva na vA labhante / 6 16. 25. agre'pi hasa kamanIyamUrtihamAmbujAtaH kimutaaptmg.| 6 20, kiM prerito deva / zizurjananyA girA skhalantyApi na vakti nAma / 6 27. 27. tulyA hi tulyepu ratiM labhante / 6.33 / / 28. hRSyanti siddha hi na ke svkaarye| 6 61. vacasA bhUbhujA siddhi / 7 11 paricite nanu satyapi sundare kila jano'bhinave ramate'khila / 8.3. sujanatA janatApahRto kssmaa|8 10. ayukta-yukta kRtya-saMvicAraNA vidanti ki kadA madAnvabuddhayaH / 8.44. gatavatIpUjane valapuSTide bhavati kasya na dapaMdhanacyuti / 8 45 34. kAle ripumapyAzra tsudhI 1846. 35. gatividhAturviSameti zaMke / 051. 36. sakalo'pyuditaM zrayatIha janaH / 853. 37. mRgapatinivasan vipinAntare'pi saramAni phanAni kadAtti kim / 862 38. bhavati tAvadimasya karo dRDha spRzati yAvadamuna mRgAdhipa. / 8 62. 36. sasAre sArabhUto ya. kilAya pramadAjana / 6 15 40. kutra tattvAvavodho vA rAgAnvAnA zarIriNAm / 6.16. 41. pakva nimbaphala vaktyadRSTapriyAluka / 6.20 42. avAcya ziSTalokasya grAmINajanatocitam / 6.27. 43. avibhAvyAtmana. kaSTa pitR na prINanti nandanA / 633. 44. sadA sindho pramodAya candro vyomAvagAhate / 6.34. 45. dUre candrazcakorANA jyotsnaMva kurute mudam / 161. 46. strINAmaho darzanalolupatvam / 10 17. 47 pavilola khalu kAminInAm / 10.220
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam / / 157 48, svarUpamAvedayatIha pUrva vAhya va ceSTA kila sajjanasya / 10.40 46. virahayya nijA. svadharmiNInahi tiSThanti vihagamA api / 11.2 50. athavA saritA patinijA sthitimujjhaniha kena vAryate / 11.5 51. parigRhya parasya vastu yannahi dhIrA' pravizanti ghvre| 11.9. 52. niyata durvalaghAtako vidhi. / 11.10. 53. vijahAti maru yadambuda, sa hi doSo marudubhaMgatvaja / 11 11. 54 kiM kiM na bhaveccharIriNA pratikUle hi vidhau zubhetarat 1511.13, 55 phalita kamya samastamIhitam / 11.14. sukhabodhyo hi vigArado jana. / 11.16. 57 zuddhinaM tapo vinAtmanaH / / 123 58 ripavastaravazca durddharA nanu pazcAd dRDhavaddhamUlakA / 1128. 56 manihatya ripUn svagavaMto gatacinto nivasennapo'tra ya / savile svapitIha mUDha pI. ma parikSipya havihutAzane / / 11.30, 60. nahi kAryA hitadezanA jaDe / 11.48. 61. plavagamya parAbhavo dhruva mRganAthe maraNakahetave / 11.53 balino khalu mAnazAlino viSahante na ripo. parAbhavam / 1156. 63 prathama vahuza pravudhyate mana AgAmi zubhAzubha kadA / 11.66. 64 gahana nanu devaceSTitam / 11 71. 65 nanu dhIra kriyate dvipajjaya. / 1176. 66 niyata sattvavazA hi siddhaya. / 11.67H 67 na hi dharmakamaNi sudhIvilambate / 122. 68 sukRtairyazo niyatamApyate / 127. 69. atibhUpaNAd bhavati nIraso yata. / 12 100 70. sukRta sadaiva karaNIyamAdarAt / 1244, 62.
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhya akSINalakSmI mitra aGgAni sarvANyapi ajani ki na tape ajJAtaparamAryo hi ajJAnaprasavA nityaM yata para na vaktavyaM atikaThoratayA parighaH atItAntata etA atyarthamAsIna atrAntare bhAsvarakAyakAnti atrAntare rAjimatI atrAntare zivAbhyetya arthoM ku kumakarpUra aya niSevitum atha prabhu svapnavicAra patha prabhurvApikadAnam atha prazasyAyata jaya bhojana rendraputrikA atha mohamahIbhujAtmano tya rAgarupAvivarjita athavA mama duSTakarmaNA padyAnukrarmAekA saMkhyA iloka 6 kar 5 haa 33 20 8 4 12 27 4 37 da 20 10 38 10 26 6 36 7 16 5 12 8 13 2 11 10 43 6 11 11 1 11 33 11 20 11 11 athavA caraNeza du sahe vaya sama pitRbandhu atha sasmitamAha ayApatanta kariNa ayAmantrya nijAvAse yathArhata snAtrakRte ayobrvvaloke mahamA athollasaccacana adya pralIna nama dyArdharAtre mahipI adyAnmadIya saphala adyAmmadIya kila avarayan kramata anarghya ratnaprakara anantamakSaya ananyavRtti smaraNa anArata tyaktajanaugha anihatya ripUna anekai svArthamicchadbhiH anyadA mA zivAdevI anyAn samastAn anyerajayyo jina 11 7 e 5 6 8 1 11 72 2 1 33 1 1 24 2 5 X ed 8 11 67 1 6 po r 1 loka 37 40 17 27 14 4 26 30 46 30 15 56 23 f 34
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] [ 156 sarga zloka 10 40 2 27 4 25 sakhyA zloka anyonya dRDhapIvarastanataTa 10 27 avibhAvyAtmana kaSTa aparAghamRte vihAya 11 4 azmagarbhamaNikAyakAntinA apazcimo jJAnavatA __ 2 25 aSTau pratIcyA apamArya bhavanta magrata 11 52 asminnavasare cyutvA apahAya mojatanayA 12 12 A apahRtya mano mama Akaryeva mAgadhAnA api pramodayan vizva 6 36 AkAra evaMpa api sanmukhavIkSaNena 11 3 AkhyAtu lokaH maprApta pUrva sukhamApu 3 38 Agaccha padmAkSi abhavadasya parArthaphala 8 10 mAgurvidigmyo rucakasya abhinavaM vayaH 8 11 AtmA topayitu anyacyaM kapUra-kuraga 6 17 AdAya nAtha amArighopaNA cApi 7 8 AdhAro dInalokAnA yamitabhavikaloka 12 51 Apa pramed amunava janA ApUrayantI tridiva amRta kSarantamiva 12 27 AmodavatkokanadavajAnA amoghazastra __8 55 AsAdya mihAsanakampanacchala aye tattva na 6 16 Aste sukhenAtha alaDariSNUgrasamagra 2 24 sphAlayantyo'tha alabdhamadhyo'smi avagacchati yo'stha 45 itazcAmbhojatulyAkSo avalambya caturbhujo'ya 63 ita. zacIpInakucAnna avalokya purA dviSA 11 70 ita samudrAcyuta avikalAni phalAni 8 30 iti karkazamasya - ur 8 47 8 42 2 47 5 2 3 32 rgs arror 11 22 mms 43
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 ] iti tA ghanazokavihvalA iti bhaktirAgavazena iti sA svajanena iti sayamamantriNodite ityaM vandijanodgItAM ityAdi nemIzvaradharmadezanA ityAdi zAsana rAjJa. ityAdi sasturaya jina idamaga pazyasi indradhvaja kairavapAmupANDura imA api nivedya imaM priye zyAmalatAlazAla iva vilokayitu vaha bhatR nivirahitAganA hayAsti ugraseno'pyuvAcaiva utta gamAzvanajinAyataneSu ratyAya devI zayanIyata: utyAya natvAya mAryAzucipudgalAn cAratArAgrahapUgapUrNA caditA balazAlinA upatyakAyA pratibhAti errat afte sarga zloka 11 12 12 43 11 16 11 47 7 32 12 48 10 24 24 14 2 8 4 20 37 26 50 67 4 12 8 IS 8 11 66 X M 60 5 41 2 16 12 46 10 4 1 62 11 76 5 36 g; upayAmayogyamakhila upari bhramadbhramaramaNDalaM' upariSTAtprasUnAnA upavane pavaneritapAdape upavane bhavane'pi upavaneSu samIkSya [ neminAthamahAkAvyam upasargagajA, puraskRta. upasarga parISadvipo cesya nAtha U RR RtugaNe subhage'pi e ekAntata prANihinA eke jina tvA etasya tasyAnupamasya etA mahatya etAni tAni tada ete vazamahattarA enomalakSAlanapAvanAmbha. karo vidhinA estA rucakAdri evaM tahi vaya epA ki bhuvamAgatA ka sarga zloka ha 65 12 da 4 8 8 10 8 20 11 74 11 23 8 6 UT 4 24 22 .28 5 4 2 10 31 10 54 38 33 57 17 56 7 5 38 4 is is we wa hasu 6 16 11 14
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaminAthamahAkAvyam ] [ 163 sarga zloka sarga iloka kaTItaTe nyasya 6 57 kila mAti 12 28 pharakRtakaravAlAya 45 kiMkiNInAdadammena karaNDI zIlaratnasya ki ca pitro karuNArasavIcisAgara, 11 21 kiMcadvinamrA. kalagItinAdarasa 12 11 kiMcinna kasyApyaparAddhamemi. 10 30 kaladhautahemamaNi ki tArakANAM 2 13 kandarpavIrAyudhadhAtadUno 6 46 ki vA bhUyo kampayannatha 47 kIrNAzujAlaiH karNayo. kAntimi 5 kupito'tha raNAya kapUrakRSNAguru 52 kumate vadatItyanargala 11 40 kalyANakalyANanivaddha 5 42 kuruSe yadi kastUrikAku kumapatravallI 10 23 kusumamauktika kasyAzca vAtAyanasasthitAyA 10 15 koTi surANA kAcitkarAdrapratikarma komalAgyo kAcitsuvarNAlayajAlakAntaH 10 16 koya varAkaH kAcid dRDhAnaddhadukUlacolA 6 55 kozo lakSmIsarasvatyoH kAcinnavAlatakaliptapAdA 10 12 ka zailarAja kApi sphuratkuNDalakAnti 58 krAmyantI bahuzo 1. 27 kAbhizcidAvAsagavAkSabhUmo 10 21 ka ragraheranAkrAntA. kAle varSati 1 44 klIvatvaM kevalA kApyamdukumbha 10 17 kva zrInemijinastotaM kAmya prakRtyApi 3 4 kva sa mohanapo 11 46 kAvyAbhyAsanimitta 12 53 kSayameSyati 11 53 kimida tava 11 51 kSaradadabhrajalA kimuta pAlayitu 6 6 kSIrAmbudhaH 12 32
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 } [ neminAthamahAkAvyam kSudrAddhimAdra. kSubhitAmvadhisannibha kSoNIbhRtA sarga zloka sarga zloka 4 46 goryA lambodara 4 11 11 75 / / 36 cakitena murAriNA 8 caturdazAnA jagatAmadhIzvara 2 22 26 caraNakSitipAlamainika ratha 11 1 5 caraNezabhaTa. 11 81. 2 46 cAraNa zubhakathAvicAraNa 8 56 citraM pavitra khagaNo nikhilo khala khala ivAsAra kheTAticAra khelannAtho'thAnyadA 37 38 34 gaGgAsindhunadIyogAt gada ApadiSTa viraho gaNaya stRNavadripUn gatvA nRloke'tha ganvasAradhanasAra gambhIrA vandhurAkArA garbhasthite jagannAye gavAkSabhUmo gahana nanu gItAnyatho guDazarkarAjanaka guNAnurUpa tava gupilacUtalatAgahana guruNA ca yatra gRNannitIndro gogoptRtvAt 1 15 jagajjanAnandathu 12 46 jagati te 11 73 jagattrayInAthamadRSTapUrvI / 5 32 jaDAtmaka 4 44 jaya tva 1 29 jayati kApi hi 7 36 jalamacA paTala 10 24 jalAnatAbhro 11 71 jalavizuddha rabhiSicya 4 37 jAte kAnte'tha 12 10 jAnImazca vaya 6 26 jinamamUrjananImapi 8 16 jina ca jainA 5 51 jinaM jinAmbA ca 5 16 jinAgasasargapavitramambha 1 46 jinendragAvAt sma 10 47 6 64 4 2 26 37
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 neminAthamahAkAvyam ] sarga zloka jinendrajanmAbhiSavAmbupUta 5 50 5 23 jyotirbharApanasUti jyotirvvantaradevadAnavagaNai jyotiSphaca krokSakadambakena 5 58 46 s 10 3 10 tadAsUrya pura 3 31 taddevara trapA 642 tadbho / bhogAnabhuJjAna tamanvagacchan tamarthamatha tamastateryatra tajjJa ena lokena tata prabhRtyeva tata pramuditA: tata svapnAnumAreNa tatazca dikkumAryo'STau tatazca mokSa tataJca saptASTapadAni 1 tatastatheti pratipadya tatastuSTamanA rAjA tatkSaNAdeva te tatpreyasokta tatrAnanta tAzokatale tathAsti bhArata tatrAsItparamazrIka tato jinendra tito himAniya tathA ca devA tathA tvamapi tathApi numnastava 7 37 4 8 32 5 16 2 26 7 3 10 7 11 3 30 12 52 10 5.3 1 13 1 16 12 50 10 28 60 C 37 6 27 tathApi zAstrAnusRteramIpA tathA vidhIyatA tadanantaramAmaya tadanu tA tadAnyakAryeSu tava tyogoddhatA bhUpa tava dUta pati. tava dUta subhASita tava pratApadIpasya tava yazo'psarasa. tava sandizatIti tava stavenAyaM tasya nItimato tAmbUlavallIdala tAstri pradakSiNIkRtya tAsA vAgbhimahInAya tA zrInemakumArAya tIrthAntarIyA api tIrthAnAmatha tajjanayitrI [ 163 sarga zloka 3 20 e 2 34 12 4 30 10 12 12 11 6 6 7 6 5 62 ' 2 45 7 26 46 41 7 24 12 35 11 35 11 11 6 28 1 50 3 4 7 G.. 7 aur ha 6 36 4 *pU 56
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 ] tIrthAta tIvrarayamAvivodaNDe tuda me tatadambhatva tumya nama ke lie gavAya tumya nama praNamadindrazira tubhya namo namrasurAsurAya tUryeSu gambhIraninAdayatsu tejomayo'ya temyo bunyo'ya tyajatantava nemimAnasaM tyaja rUpa trijagatprabhupANi tridazagaNaparIto tridazaijinezita ri trivargasAdhane tvadAjJayaivAtra varita nijavairizuddhaye va yatra citte dattA mayA dadaza dante dayitAbhya uttamamamI dayaiva kAryA daridra : zItalA balairivendabhA efeate 6 5 dApani 1 46 38 43 22 36 12 6 V 10 e 53 6 42 3 26 11 36 5 24 8 5.7 64 12 18 1 51 6 32 11 28 6 31 6 63 5 4 12 16 10 37 1 32 1 2 ma | naiminAmayam gata O dvAriNatIrthAdhipateH dina guramI digdeo'pi ramAnInA divasA naha divyAni tUrmANi divyabhUSaNavatI divAmula hoTnAtha mi dRSTi dadAnA devatA apa ziva deva priye devAnugaNA paripUjanIya dezaprakAzapravaNAH dehadyutidyotita dhyAne mana' mva nanu rAjimatI na punaryadi namasthala dha ma na kANyAt nakSatramuktAkaNa naTainamArebhe natajinA ravisUnudizi 4 4 12 wd 1 E 4 x* 5 3 2 45. 34 AD 10 52 3 44 A h br 11 sa { 45 41 2 18 12 3 2 41 1 45 236 // 23 . 32 10 1138 2 34
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthamahAkAvyam ] [ 165 sarga zloka 1 47 pa 1 < na bhetavya tvayA na mando'tra jana narendranAgendrasurendracandra navasvatItepu / nAnAzleparasaprauDhA nAmavarNAvibhede'pi . nijAnanAmbhoruhamaurabha nidrAsukha samanubhUya nipatan mahamA / niyata sakalArthasiddhaya nivedyAtmAnameva tivezya tatra niSkalakendulekheva nizamyatA yAdavarAja nispRho'pi nIlaratnakalitA nIlazmakarNAbharaNAvalIDhA nRtyaheturmayUrANA napavizAla nRgo'tha pUrayAmAma / netarna te nenumala hors nepathya kalayannapUrvaracana F) nemistadA neme ramyA - naimittikAnA sarga zloka 4 15 nyAyabuddhimato 1 17 10 50 pakvAnnabhedAn 3 24 patitarapi 1 3 payodanAda 9 23 paranindanatatpara 2 21 paramamaumyaguNo 2 54 paramA vilokya 11 16 paramaizvaryamaundaryarUpamanyA 11 18 paramogratapa 4 16 parAkramAkAntamamasta zatru 5 33 parA'JjayitvA parA prabho parigRhya tava pariNAmahita vaco parito dviSatA paramIlya tato parivRtya dinakSape 2 59 pariskhalatkakaNacAlahastA 7 33 parihRtaparajanmAhAra 12 31 parihRtya vAhanamaya 10 ha para prAjJati 10 48 para svapinarI 1 5 pavamAnacacaladalaM 3 25 pApAna padImAn 10 18 10 16 11 43 11 36 11 34 11 57 11 17 6 56 m 12 17 aw on or a wax 126 5 47
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ neminAthamahAkAvyam w w x 2 w n o 9 marga iloka sarga zloka pApa maharate 6 62 pratipakSa mapakSazca 1 41 pArzvata marvato 1 12 prathama vidhAya 12 24 pAvana yauvana 1 23 prabhu dikSu. 10 14 pizagavAsA 2 3 prabho purastAditi pIna dayAna 2 2 prabho pramA puNya kopacayada 12 33 pramathya mAnAmbudhi 8 55 puNyADhya kamalA 10 10 prayuktAvaSayo janma purato'tha mama 11 58 pravartamAna suranAyakAke purandarAke 6 5 pravidhUtasAndratamamatamasa purupapramadAradhAzrayA 11 61 pramadya sadya. purupejvepa evAmba 4 14 prasAdasumukha. so'ya 2 5 prasRmarakiraNAgazrI puSpAmvuvarSa metAstu 4 27 prahinamti yathA pUrNandumaNDalAkAra 7 16 prAcInarambhAnilaye'tha __ 4 43 paMcavarNAni pupANi 4 22 prANapriyAyA iti pacAlikAkalitatoraNa 5 53 prANebhyo'pi 6 42 pajarAmbhojamasthAstUna 7 7 prAta' kSaNAd 2 46 pracalana pathi 12 3 prAta. sAmanta bhUpAla 6 46 prajago guJjanavyAjAda 4 25 prArthanAmathinAmarthe. prajAvatya samastAstA 6 26 prArthanIyaprabhutva praNimatsurezvarakirITakoTi 12 25 prAptAstathodana cakAdrito praNayAnabhaTena 82 prAmAtika karma pratyagrajAgradaravinda 2 53 priyakara kaThinastanakumbhayo pratApayazasI yena 6 44 priyatamAvaravimba miva pratipakSamahI nuja. 16 71 prItAstata svapnavida puSpatnaja or a Ud so won w a w x n is is m
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ naiminApamahAkAvyam / sarga zloka maga halo 12 20 'bamAturayuga babhau rAma. calayostiretara bahunA kimadhIza pahanA ki kumArendra yANamApitagobhartA pravImi micitridazA ra 55 maNimauktikarajAla 7 13 maNIvaka savalitaM. 11 80 madamatagRGgApiphayopitA 11 27 madotkaTA vidArya madhuramajarirajina 1 37 maga bhuvanapratAriNI mandAdAtAgojI manuSyavAgocalItavarNana 4 7 mama nAyabhaTa 12 2 mama nemipura 12 30 mama pAparaNAviSaya 12 26 mayi kocamadhIla 2 52 magyatAmmadalaMrida 10 40 malaya gativilepana mahAmada nayArAgAra 21 mA dammavArAmarza 11 50 bhagavajjanmana bhagavantamAsavarakevala bhagavan simAti bhagavastavAganazanAyA manu: kSaye bhavanA madatA mittipratijvaladaneka tujaGgamaganiviNNA mumjana rAjan sujane nispRhA eka paH ma ema rahA phaTakAcaraparA ho mAguna gipazanayodaH yamarANAmapi - " " Ror any - 135 mAgamAra mAnya nAsamma 8 51 mAyA 10 66 mA myu " .... in' 10 22 diration :
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 ] [ ne marga zloka mRdUrapya jAmbUnada 6 6 yanyA vaktrajitaH mayalAsiphiNInAda 4 16 yasyA hi modakaH kvokzazcAna 6 22 yamyopari svAmipadA mohAdavanA vihitA 5 10 yasmizca rAkAparibhoga magalapATha kaSTa. 7 20 yasmin vivasvAnudayI yasmin savitrA patticirona yasmistava jJAnataragiNI yana bhramabhramara 2 42 yasmin svaceto yatra yUnA 1 22 yAdavAnvayapUrvAdrAvudita mAga pUrapapu gavA 2 31 yuvAna khalavadyana gAmA 2 35 ye durjayA ye ca gadaramnAmAlikAzrayI 2 22 yo dopAkaramAtmanaH bayodita vIkSya 40 yo dohado'syA 'yAmomavanAta 1 35 yo muktamatotavayA pAni gayA yo vidvipA * "mamamamamano. 5 48 ya ya prasannendumusa - dinAra 7 6 ya. paDvapaMdhara. 5 45 yA patravimbIphalasodaroH 35 yA sauya sukhazayyAsu / 44 nino 55 racayanti yadIhaguttamA. racayituhya citAmatithi raNattalAkoTi raNatUbaraye mamusyite 14. rAtrau mahInAtha | 1 38 mauri Mirror
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ maga iloka 12 36 saga loka 1 10 lulallInnAkAlA 8 40 lokanAnyA madhyabhAge 4 18 640 8 43 vakSa mbala nulanmAlyA 7 21 vaca mahamara bhinandyamAnaH 10 6 46 vacadapAyate mo'ya 11 13 bama pramadyatA 61 badanIti gucIvamaNi 40 vontaragayUmA 230 varSamya tvaM 1 27 yanAni cammin 11 26 vanitayAnitayA 11 62 vande tana minAyastha 4 31 yandhI 'pado panya 4 28 banyaM nadIya / 11 15 vA rasubhAmina 6 58 pani gamAyu 155 pAniH madhAmananInamAmi 10 1 13 cATiyA patanA .rAbhirA PITA 12 15 3 dina 11 6 bhAra"mAnupAna 6 mAyora
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 ] za or wr_mar vicitravarNA marutA vicitropalavicchitti vijaharuddhatatA vidadhannijazravaNagocara vighaddhva nagara vivyAyate'mbhasA vidhvasayanta tamamA vinipAtya ripUn vipakSapakSakSaya vibhu vibhAvya vibhUtimahazI zakti viracayara laghimAnamala vilolabAlavyajanAntarAle vivAhaya kumArendra vividha ma vivivapallavapuSpaphalAkulA vizadAvyavasAyamudgara. vizadAjumantamiva vizvanayItrANaparAyaNasya vizva bhUpaNamavApya vizvAtizAyi te viSayariti sanivedite visRjanti varamiha nihita ripubhi vRtA dumUlena vRndArakANAM vyatcan [ neminAthamahAkAvyam / / sagaM zloka __ marga loka, 5 30 vellatpatAkolbaNAkiMkiNI 10 46. 1 26 vaitADhavena dvivA bhakta .1 14 / / 8 45 vaivamvata kiraNabANagaNe 2 * 505 12 16 7 6 zaGka yasyA 7 25 zamasudhAramavIci 3 14 zAstrAnumArAn 11 42 zAstrArambhe namaskAryo 1 6 5 zizirA paropakRtihetave . 12 7 6 1 zIrpocchritacchatranivAritoSmA . 3 - 2 1 39 zukavinA marudadhvani / 20, 58 8 26 zukazArikAdvika 3 2 zucirAjaha mayugala '12 21 6 12 zubhrApi zazina 11 4 zriyA nivAsa 8 15 zrImanne meratha 11 84 zrIneme narakoTIra 12 23 zRNu nAtha tava 11 56 .4 51 zrutveti bhrAtRjAyAnA 4 46 zreSThimaNDalabhUpAla 6 7 zrotrAkSarandhreSu 11 31 12 26 paTpacAzad 11 55 sa / 6 47 sa eko'pi 6 7 maphalarAjyamida 5 27
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
_