Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavanakalpataruH vi.saM. 2073 | saGkalanam : uttarAyaNam kIrtitrayI zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye / kalpatarunandanavana-satko'yaM nandatAt suciram / /
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavanakalpataru: 37 vi.saM. 2073 dakSiNAyanam zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye 1 kalpatarurnandanavana-satko'yaM nandatAt suciram // saGkalanam kIrtitrayI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavanakalpataruH 37 (pANmAsikam ayanapatram) saGkalanam : kIrtitrayI // prakAzanam : zrIjainagranthaprakAzanasamitiH, khaMbhAta // vi.saM. 2073, I.saM. 2016 mUlyam : Rs 100/asmin jAlapuTe'pi upalabhyate - i-saGketaH : s.samrat2005@gmail.com prAptisthAnam : (1) zrIvijayanemisUrIzvarajI svAdhyAya maMdira 12, bhagatabAga, zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI samIpa, pAlaDI, amadAvAda - 380007 dUrabhASa : 079-26622465, 09408637714 (2) zrIvijayanemisUrijJAnazAlA zAsanasamrAT bhavana, trIjo mALa, zeTha haThIsiMha kesarIsiMhanI vADI dillI daravAjA bahAra, zAhIbAga roDa, amadAbAda-380004, phona- 099-22168554. samparkasUtram : "vijayazIlacandrasUriH" Clo. Atul H. Kapadia A-9, Jagruti Flats, Behind Mahavir Tower, Paldi, Ahmedabad-380007 dUrabhASa : 079-26574981, (M) 9979852135 - ArthikaM saujanyam . zAsanasamrAT-samudAyavartinyAH sA.zrIrAjaprajJAzriyaH satpreraNayA zrIkalpataru-oNrAjainasaGgha(ghATakopara)-ityanena nandanavanakalpataroH saptatriMzyAH zAkhAyAH prakAzane ArthikaH sahayoga: kRto'sti / tadarthaM bahuzo dhanyavAdAH // mudraNam kirITa grAphiksa 416, vRMdAvana zopiMga senTara, pAnakora nAkA, amadAvAda-380001 dUrabhASa : 079-25330095
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakAnAM pratibhAvaH sampUjyAH AcAryAH, nandanavanakalpataroH paJcatriMzI zAkhAm ahaM sAnandaM paThitavAn / prAstAvikaM punazca vizvavidyAlayAnAM sthiti, teSAM mAnadaNDAn ca adhikRtya yaduktaM tat samIcInamevA'sti / vizvavidyAlayAnAM starAbhivardhanaM dezasya pUrNavikAsa lakSyIkRtyaiva bhavet / tatratya: nikSepavicArastu kaThina evA''sIt / munidharmakIrtivijayAnAM "patre" itihAsavidaH granthAt uddhRtA "yasyAH saMskRtyAH mUle dayA, tapa:zrIH ca vidyate saiva saMskRtiH ciraJjIvinI bhaviSyati" iti paGktiH pracodikA AsIt / asyaiva patrasya prathamakhaNDikAyAM "bahavo janAH saMmIlitA bhaviSyanti" iti yad mudritaM tat "saMmilitAH bhaviSyanti" iti parivartya paThitam / munidharmakIrtivijayAnAmeva marAThIkavitAnuvAdaH sAmodaM paThitaH / zrIjinadAsazreSThikathA punarekavAraM paThanAya rakSitA cAsti / AsvAdya paThanIyA sA / sarvAH racanAH utkRSTAH / dhanyavAdaH // - ravIndraH, pAlakkADu, kerala. mAnyAH sAdaraM praNatayaH / nandanavanakalpataroH 36 tamo'Gko'dhigataH / patrikA satataM jainadarzanasAhityAdi viSayAn samudbhAvayantI saMskRtasAhityasampadaM nitarAM saMvardhayati - ityatra nAsti saMzayalezaH / 'saGkacitaH kaH?' iti lekhaH prabhAvayati jainasamudAyasyaudArya ca pradarzayati / 'bhagavAn zrIkRSNo vaidikadharme bhagavataH pUrNAvatAro divyatamaH sarvazaktisampannazca / 'divyAtidivya-nemikumAraH' iti kathAyAM tasya divyatamatA kSINA dRzyate / mama matau - atra jainasamAjasyodAratA kSINatAM gatA'sti / kasyacid dharmasyA'vatArANAM mahApuruSANAM vA divyatvaM naivopekSaNIyam / jayati saMskRtaM saMskRtizca // - rUpanArAyaNa - pANDeyaH, prayAgaH . 1 mIl-dhAturapi dhAtupAThe vartata eva / ataH saMmIlitA iti rUpamapi saadhvev| *jainasamAjo nandanavanakalpatarurvA na kasyA'pi dharmasya mahApuruSANAM bhagavadavatArANAM vopekSAmanAdaraM vA karoti / nemikumAro jainaparamparAyAM dvAviMzastIrthakaraH zrIkRSNasya ca laghubhrAtA'pyasti / tIrthakarANAM sAmarthyamanupamaM bhavatIti pradarzanamevA'syAH kathAyA Azayo'sti na punaH zrIkRSNasya divyatamatAM kSINAM darzayitumAzayo naH / ataH kRpayA jainasamAjasyodAratAM viSayIkRtya na kiJcidvaktavyam / jainasamAjo hi samatvasya samanvayasya ca nItimAzrito'sti sarvadA / (saM.)
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAstAvikam bhAratadeze zikSaNasya vizvavidyAlayAnAM paristhitirasmAbhiravalokitA / etasyAH paristhiteH paryavasAnaM kutra jAtamiti samIkSAmahe tAvat / jInivAnagare (sviTjharlenDa) sthitayA saMyuktarASTrasaGghasya (UNO) zAkhAsaMsthayA jJApitaM yat 2015tame varSe bhAratIyai: saMzodhakaiH kevalaM 1423 saGkhyAkA nUtanasaMzodhanAdhikArA: (Patents) paJjIkRtA: / 2014tame varSe sA saGkhyA 1428 mAtramAsIt tathA 2013 tame varSe tu kevalaM 1320 saGkhyAkA eva nUtanasaMzodhanAdhikArA bhAratIyasaMzodhakaiH paJjIkRtAH / atra yA: saGkhyA: prastutA tAbhiH kevalaM mAtramityAdibhirvA zabdaizca bhAratIyasaMzodhanasya dAridryaM naivA'vagaMsyate'tastulanArthaM keSAJcanA'nyeSAM rASTrANAmapi saMzodhanakSetrIyAM paristhitiM pazyAma: - 2015tame varSe dakSiNakoriyAdezasya saMzodhakaiH 14626saGkhyAkA: (bhAratadezAd dazaguNitA:), cInAdezasya saMzodhakaiH 29846 saGkhyAkAH (viMzatiguNitA:) tathA japAnadezIyai: saMzodhakaistu 44235saGkhyAkAH (triMzadguNitA:) nUtanasaMzodhanAdhikArAH paJjIkRtAH / 2014 tame varSe tu trayANAmapi dezAnAmanukrameNa 13117saGkhyAkAH 25548 saGkhyAkAH 42381 saGkhyAkAzca saMzodhanAdhikArAH paJjIkRtA Asan / saMzodhanAdhikArA hi saMzodhakebhya aidamprAthamyenA''viSkRtAnAM yantrAdisAdhanAnAM kRte paJjIkriyante / kazcana saMzodhako nUtanaM saMzodhanAdhikAraM (Patent) prAptuM saphalastadaiva syAt yadA sa kaThoraM bauddhikaM parizramaM vividhAn vaijJAnikaprayogAn, dIrghakAlikIM ca tArkikIM vicAraNAM kuryAt tatphalatvena ca nUtanaM kaJcidAviSkAraM kuryAt / evaM ca saMzodhanAdhikArasaG khyA hi yathA dezasya bauddhikadhanena sambaddhA tathaiva vaijJAnikAbhigamenA'pi sutarAM sambaddhA / jApAna - cInA-dakSiNakoriyAsadRzarASTrANAM saMzodhanAdhikArapaJjIkaraNe etAvat sAphalyaM kiMmUlamiti cintitaM khalu ? tanmUlamasti zAleyazikSaNe / etairetAdRzaizcA'nyai rASTraiH svIyadezasya zAlAsu bAlyAdeva vaijJAnikAbhigamapravaNaM zikSaNaM pratyekaM vidyArthinA yathA prApyeta tAdRzI prAyogikI zikSaNapaddhatiH svIkRtA''sti / etadviparItatayA vayaM bhAratIyAH kevalaM (kevalaM caiva) pAThyapustakIyamabhyAsakramamevA''zritAH smaH / anyaccA'smAkaM deze zikSaNaM sarvathA vANijyabhUtaM saJjAtamasti / etena zikSaNasya staraH sarvathA'dhogatiM prApto'sti / api ca prAyazaH 60% zAlAsu krIDAdikRte kSetrAdivyavasthA na bhavati / vividhAbhiH krIDAbhiH khalu bAlAnAM zArIriko vikAso bhavati yena ca mana: svasthaM bhavati phalatazca sa yathA paThane tathA vaiyaktikajIvane'pi svasthena cittena sarvANyapi kAryANi kartuM samartho bhavati vipattau ca vikalatAM nA'nubhavati / kintu, etat sarvaM hi kevalaM guNAGkalakSyAyAmarthopArjanalakSyAyAM ca zikSaNavyavasthAyAM ko vA cintayet ? jAnImahe vayaM yadetat sarvamapi hyasmAkamaraNyarodanamevA'sti / yAvat sarvA'pi vyavasthA sarveSAmapi pUrNasahayogena mUlataH parAvartitA na bhavet tAvat na kimapi setsyati / etadarthaM ca sarvairapi sahaiva 'uttiSThata jAgrata nibodhata' iti krameNa prayatitavyaM pUrNamanoyalena, prayatiSyAmahe khalu ? AzvinazuklA pratipat, 2072 mahuvAnagaram kIrtitrayI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ anakramaH kRtiH zrIRSabhajinastutiH zrImadbhagavajjinavandanam zrIgautamasvAmiguNASTakam zAsanasamrADguNastutiSoDazikA zrIzatakam satIsUktAbjaSoDazI nAgarAjaviracitaM nindAstutizatakam kalisapAdikAH keyaM kRpA? jalaM hi dvividhaM proktam hAIku kAvyAni tattvabodhapravezikA-2 khyAtivAdaH AsvAdaH brahmacaryam zrAvakadharmamImAMsA mitrasya AvazyakatA kartA A.vijayahemacandrasUriH DaoN. rAmakizoramizraH A.vijayahemacandrasUriH A.vijayahemacandrasUriH prA.abhirAjarAjendramizraH zrIsurendramohanamizraH DaoN. eca.vi.nAgarAjarAv prA. abhirAjarAjendramizraH DaoN. vizvAsaH pro. kamalezakumAra cha. coksI DaoN. kAnti gora munitrailokyamaNDanavijayaH upA. vizrutayazavijayaH patram munidharmakIrtivijayaH munikalyANakIrtivijayaH patram marma gabhIram kAvyAnuvAdaH madIye jagati munidharmakIrtivijayaH
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ satyaghaTanA saMvedanabadhiratA vyaGgayakathA munidharmakIrtivijayaH mizraNam munikalyANakIrtivijayaH kathA upAyanam viralAni saMskAramUlyAni zaThaM prati zAThyam guNadRSTiH marma narma prAkRtavibhAgaH kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcAryaviracitasya prAkRtavyAzrayasya saMskRtAnusarjanam pAiyavinnANakahA munidharmakIrtivijayaH muniakSayaratnavijayaH sA.zrIsaumyaprabhAzrIH sA.zrItattvananditAzrIH kIrtitrayI narendracandra-jhA A.vijayakastUrasUrIzvarAH
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'bhagavate RSabhAya namo namaH' ityantimapadasya pAdapUrtirUpA zrIRSabhajinastutiH (dutavilambitavRttam) kRtajagajjanamaGgalazarmaNe, tribhuvanArcitapAdasaroruhe / prathamarAD-muni-tIrthakarAya te, bhagavate RSabhAya namo namaH // 1 // bhavati naiva yadaGghripayojayo viracitA praNatirviphalA kaMdA / nRpatinAbhikulAbharaNAya te, bhagavate RSabhAya namo namaH // 2 // kacabharo hi nijAMsaluThan hare vinatitaH khalu yena na luJcitaH / vinatavatsalatAdiguNAya te, bhagavate RSabhAya namo namaH ||3|| vinaminA naminA ca nirantaraM yadanaghAGghriyugaM samupAsitam / sakalakAmitakAmaghaTAya te, bhagavate RSabhAya namo namaH // 4 // vasunidhipramita (99) svakanandanAn, 'kuruta saGgara' mitthamupAdizat / 1 - A. vijayahemacandrasUriH
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ sakalasattvahitAya jinAya te bhagavate RSabhAya namo namaH / / 5 / / svasutabAhubaliM tanayAmukhAd "gajata uttara vIra" vacastvidam / prahitavAn bhagavAn ya inAya te bhagavate RSabhAya namo namaH // 6 // samasahasratapazcaraNArjitaM, vimalakevalaratnamupAharat / svajananIkarayorya upAMzu te, bhagavate RSabhAya namo namaH // 7 // bhavikalokacakorahimAMzave, duritasantamasaughakharAMzave / zamavate bhavate'nupamAya te, bhagavate RSabhAya namo namaH // 8 // iti mayA gurudevapadAmbuja bhramarahemasudhAkarasUriNA / prathamatIrthapatiH stutigocaro vihita IpsitadAnasuradrumaH // 9 //
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadbhagavajjinavandanam vande jinaM jagati jainasamAjapUjyam, paJcamatra ca muniM trizalA - tanUjam / yaM jainadharmajanakaM manasA smarAmi, tasmai namo bhagavate mahate jinAya // 1 // zvetAmbaraH prathama AdigRhasthabhogI, pazcAdayaM svatapasA'tra digambaro'bhUt / yaM jainadevamadhunA hRdaye bhajAmi, taM vardhamAnamatha sAdhuvaraM namAmi // 2 // jJAnapradazca janatAzubhacintako yaH, svAmI sa kuNDalanyavasacca vIraH / jainapravartakamuniM yamahaM hi vande, tasmai namo bhagavate mahate jinAya || 3 || yo'bhUddhi netrayugasAyaka(542) varSapUrvam, zuklatrayodazamadhAviha vaikramA'bdAt / AdhyAtmyasAdhumatha dezajasAdhuvarge, jainaM namAmi tamahaM munimatra sarge ||4|| bhASopadezakavarAya samatvadAya, sAdhAraNAdijanazarmasamIkSakAya, viprAdizUdrajanatAsamatApradAya, tasmai namo bhagavate mahate jinAya // 5 // 3 - DaoN. rAmakizora mizraH
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ satyaM tvasaGgrahamahiMsakatAM ca loke, kalyANahetava itIdamupAdizad yaH / siddhArthaputramadhunA yamahaM smarAmi, taM vardhamAnamatha sAdhuvaraM namAmi // 6 // asteyamatra punarantamanekatAyAH, ekatvameva janajIvanasaukhyahetoH / yazcA'bravIdiha sadAcaraNaM svadharmam, tasmai namo bhagavate mahate jinAya ||7|| yaH karmaNA'tra manasA ca hRdA ca vAcA, jIvasya pIDanavirAma ihetyahiMsA / tatpAlakaM yamiha zarmakaraM bhajAmi, taM vardhamAnamatha jainamuniM namAmi // 8 // siddhArtharAjatanayAya mahAjinAya, vIrAya jainamunaye trizalAsutAya / jainapravartakavarAya munIzvarAya, tasmai namo bhagavate mahate jinAya || 9 || yogena satyavacasA yamahiMsayA ca, dhyAnena jIvadayayA ca titikSayA ca / svAtmAnameva kRtavAniha yo'tra tIrtham, tIrthaGkaraM tamatha jainavibhuM bhajAmi // 10 // sva zrAvakeSu mahilA - narasaGghadAya, sAdhvIti sAdhuriti tIrthavivardhakAya / tIrthaGkareSu caramasthitibhUSitAya, tasmai namo bhagavate mahate jinAya // 11 // rAmakizoramizreNa zUkarakSetravAsinA / racitaM sarvabodhAya bhagavajjinavandanam // 12 // 4 295/14 paTTIrAmapuram khekaDA (bAgapata) u. pra. 250101
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIgautamasvAmiguNASTakam -A.vijayahemacandrasUriH (hariNIvRttam) jagati viditA ye ye bhAvA yathepsitadAyinaH / / ___ suratarumukhAste sarve yattulAM na ca bibhrati / budhasamudayA bhaktyA nityaM yadaGghimupAsate bhuvi sa jayatAt kAmaM pUjyo gaNIzvaragautamaH // 1 // tava varaguNAmbhodheH pAraM prayAtumabhIpsavaH suragurusamAH prodyatprajJA apIza ! na cezate / tadapi mama hRt tvayyAlInaM guNastavanaM vinA gaNapavara ! te sthAtuM naiva kSaNaM nanu zaknute // 2 // caramajinapat-padmopAstistvayA'virataM kRtA sakalamunayo bhikSAkAle japantyabhidhAM tava / tava namanato vighnavAtaM prayAti laghu kSayaM vitaratu mayi zrIyogIndra ! prasadya zubhAziSaH // 3 // tava karakajAd dIkSAM prAptAH same zivamaiyaru stavakasadRzo no ko'pyanyo kSitau khalu dRzyate / atha nahi bhayaM kiJcinmAtraM bhavAnmama vidyate prathamagaNabhRt ! yatte prAptaM padAmbujasevanam // 4 // tava padayuge zreyobhUte sadA mama jAyatAM natiravirataM puNyairlabhye sulabdhinidhAnake / nikhilabhuvane taddhi syAtki na yattava nAmato bhavati saphalaM kAryaM nRNAM hRdA paricintitam // 5 //
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukRtaviTapI me'dya svAmin ! prabhUtaphalo'bhavat __duritatatayo dUraM dUraM mamA'dya palAyitAH / hRdi niravadhiharSAmbhodhiH samucchalito'dya me vimalavimalaM yatte jAtaM mukhAmbujadarzanam // 6 // tava nirupamaM rUpaM dRSTvA'kSiNI mama nRtyata stava sucaritaM zrAvaM zrAvaM mano mama hRSyati / tava guNagaNaM gAyaM gAyaM mudaM rasanaiti me tava suvacanaM pAyaM pAyaM kRtArthamabhUjjanuH // 7 // gaNadharamaNe ! tvatpAdAbje vinamya nivedaye nahi nahi kadA'pyasmatsvAntAt kSaNaM viyuto bhava / vitarati matiM tvatsAnnidhyaM vyapohati durmati janayati manaH sarvAbhISTaM tanoti nirIhatAm // 8 // lalitahariNI-chandoyogAdidaM hi guNASTakaM viracitamiti sphUrjadbhaktyA vareNyagaNezituH / guruvarapadAmbhojadvandvArcanAptadhiyA mayA prathamagaNabhRt-mantradhyAtrA suvarNasudhAMzunA // 9 //
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAsanasamAguNastutiSoDazikA -A.vijayahemacandrasUriH (AryA-vRttam) jinazAsanasAmrAjyaM, samrADiva ya: zazAsa naipuNyAt / tIrthoddhAraikarato, jayati sa vijayAdinemiguruH // 1 // nemirjayatAdUrvyA, kadambamukhanaikatIrthasaMskartA / AbAlabrahmadharo, narapatinatapAdapadmayugaH // 2 // zrIvRddhicandraguruvara-pAdAmbujasevanAptasadbodhaH / adhyaiSTa tatkRpAtaH, kAle'lpe bahUni zAstrANi // 3 // zabdanyAyAdizAstra-vaiduSyabhRtairyadIyaziSyagaNaiH / racitAn vividhAn granthAn, dRSTvA kaH prINayannaiva // 4 // ziSya-praziSyavargaH, svAdhyAyatapasi nirantarodyuktaiH / grahatArAgaNamadhye, bhAti sma candra ivA'nanyaH // 5 // sakRdapi yadvyAkhyAnaM, zrutvA khalu siMhagarjanAtulyam / azmasadRzahRdayA api, na hi bodhamavApnuyuH ke ke ? // 6 // zrIkAparaDAtIrthaM, rANakapurazerisAditIrthaM ca / yasyopadezAdajani, jIrNoddhAreNa navyataram // 7 // zrImanmANekasya, manasukhatanayasya tIrthasiddhAdreH / yannizrAyAM jAto, yAtrAsaGghaH prazasyataraH // 8 // . siMha iva duSpradharSo, ravivat prauDhapratApazAlI ca / udadhirivA'tigabhIraH, zazivaccA''hlAdakaH sA''sIt // 9 //
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAgaratIre vicaran, samyagupadizya dhIvarAdijanAn / viramayya hi hiMsAto, varamakRta jIvadayAkRtyam // 10 // munisaMmelanasamaye, buddhiprAgalbhyamasya sandRzya / sarve'pi tatratyajanAH, bhRzameva camatkRtA jajuH // 11 // yadbahmacaryacaryAM, duranuSTheyAM vilokya sahasaiva / / vadanAdadbhutamadbhuta-miti zabdaH sarati sarveSAm // 12 / / bhAvanagarabhUpAlo, valabhIpurabhUpatipramukhyAzca / yadvacasA pratibuddhA-zcakruhiMsAdiparihAram // 13 // Ananda-mAlavIyA-kavinAnAlAlamukhyabudhavAH / yena saha tattvacarcA kRtvA prItiM parAM prApuH // 14 // tatkAryavidhAtrI-saMsthAkAryAdhikAriNaH zrAddhAH / yanmArgadarzanenA-'kurvan sarvANi kAryANi // 15 / / ekasminnapi janmani, pUjyairvihitAni yAni kAryANi / . bahumanujairbahujanmasu, kartuM na hi tAni zakyAni // 16 // pUjyazrInemiguru-rbhaktyaivaM saMstuto mayA parayA / zrIdevasUrigururAT-ziSya zrIhemacandreNa // 17 //
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ oM aiM hrIM klIm // 1 // cAmuNDAyai // 2 // vicce nityam // 3 // vande vANIm ||4|| vande zaktim // 5 // vande lakSmIm // 6 // sRSTi // 7 // vAG me vaktre // 8 // zrI gehe // 9 // dharme buddhau // 10 // kuryAd vAsam // 11 // tyai vidyA // 12 // bhaktyai jJAnam // 13 // bhUtyai mAno // 14 // gItyai kAvyam // 15 // zrutyai yatnaH // 16 // me sambhUyAt ||17|| lokAnavyAt // 18 // zrIzatakam saMskRtasyaikAkSarIyacchandaH - prA. abhirAjarAjendramizraH 9 matkAvye'nyaH // 19 // no ko'pyAste ||20| prApto'prAptaH // 21 // so'haM so'ham ||22|| so'haM nindyaH ||23| so'haM vandyaH ||24|| arho'narhaH // 25 // garyo'garhyaH // 26 // grAhyeo'grAhyaH // 27 // daNDyo'daNDyaH // 28 // pUjyo'pUjyaH ||29|| baddho'baddhaH // 30 // mukto'muktaH // 31 // yaH ko'pi syAt // 32 // nA'nyaH so'sau ||33|| so'haM so'ham // 34 // nyagrodho'ham // 35 // azvattho'ham // 36 //
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ parkaTyuccaH // 37 // sAndrau jambUH // 38 // prAMzuzciJcA // 39 // mAkando vA // 40 // laghvI dUrvA // 41 // bhakSyaM sarvam // 42 // dIrghA'dIrgham // 43 // sthUlA'sthUlam // 44 // tiktaJcA'mlam // 45 // miSTaM kSAram // 46 // yantre kAvye // 47 // mithyA satyam // 48 // kalpyaM dRSTam // 49 // sarvaM tad bhoH // 50 // so'haM so'ham // 51 // advaitaghno // 52 // lakSacchAyaH // 53 // rUpe dakSaH // 54 // citre svacchaH // 55 // kAvyAkAraH // 56 // kAvyAdhAraH // 57 // sarvo'pyekaH // 58 // so'haM so'ham // 59 // tuGgazzailaH // 60 // sAndrAmbhodAH // 61 // babhruzyAmAH // 62 // bhrAntA nadyaH // 63 // bhISmaplAvaH // 64 // dhvastA vRkSAH // 65 // zIrNagrAmaH // 66 // nagnA bAlAH // 67 // kSAmA dhAtryaH // 68 // nirvastrAGyo // 69 // hA SoDazyaH // 70 // raudrAH sattvAH // 71 // bhItA lokAH // 72 // matkAvye te // 73 // vAH sarve // 7 // madrUpasthAH // 75 / / matparyAyAH // 76 // AtmAnaM svam / / 77|| yad vA tad vA // 78 // kartuM zaktaH // 79 // kurve kinno // 80 // vAsiSTho'ham // 81 // ArcIko'ham // 82 // rAmaM gAtum // 83 // mRtyuM tartum // 84 // prekSantAM bhoH // 85 // valmIkotthaH // 86 // dharmakrauJcaH // 87 // pApairviddhaH // 88 // AsthA krauJcI // 89 // krandatyeSA // 9 // 10
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiM kAryaM hA // 91 // zoko'me'yam // 12 // zlaukI mudrAm // 13 // tUrNaM yAtaH // 9 // bhUyo navyam // 15 // kAvyaM jAtam // 9 // jAto navyaH // 97 // vAlmIki H // 98 // zrIvRttairyo // 99 // grathanAtIdam // 100 // nUnaM kAvyam // 10 // prAcAM tuSTyai // 102 // // iti zrImatriveNIkavinA'bhirAjarAjendreNa viracitam // zrIzatakamavasitam Teacher's Colony Lower Summer Hill SHIMLA.(H.P.)
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ satIsUktAbjaSoDazI zrIsurendramohanamizraH (1) anasUyA vidhiviSNurudreSu sAbhyasUyeSu nijaprapaJcapaJciteSu sunItiprasUH atripatnI zrayati mAtRtAM jayati devatAtrayArbhakAMstAnstanyatassatI / bhUlokavrajanAstridevAGganAH praNatAH parimoktumanaskAH svapatIn zizukAn cidAnandakAyA pravijitamAyA sAsUyAnasUyA satI satyanusUyA // (2) ahalyA zrIgotamavanitA munivanamahitA suhitA sahasravaTulAlanalalitA akSapAdekagA subhagA zubhagA vihatA cchalato mahato'tho'sadgotrabhidaH / bhidurAbhihatArtA vraNitA'ruNitA'vitA'navitA ruSA jvalitA jvalajjIvitA kalitA'zmatayA'zrIH zrIrAmArpitasuzrIH zriyo vitanute sA'halyA mahilA ! // __ (3) vAk ambhRNarSikanyA brahmAvartAtvijInA janitasahajasaMskRtidhanyA cA''gamamAnyA bhavaikakuTumbinI manusragviNI rudravasvAdityairhanta sanA carantI / caJcaccamatkRtiH sahajA saMvit saccitsukhAtmaparamAtmA yadivyAtmA parApazyantyAdipUrNA sArNA'narNA sRti sRjantyavantyadantI zrIvAk kanyA / 1. nandanavanakalpataroH 34tamazAkhAyAM prakAzitAM pU. A.vijayadharmadhurandharasUri-viracitAM satIsUktaSoDazikAM vilokya prAptapreraNena viduSA zrIsurendramohanamizramahodayena raciteyaM kRtiH / 12
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) tArA vAnarakulahArA satikhasutArA kiskindhyAskandhadharAryA'nujanijabhAryA agrajavinirjitA'jitA'kaluSitA jitasaptazAlabalabAlI patitA'patitA / rAghavasugrIvamelapulakitA bAliviSavallicchedanollasitA muktA dIptA rAjyazrIsamrAjIjyA satisImantinizikhare sA tArA tArA ! // (5) mandodarI vaizravaNavadhUTI laGkAlaGkRtiruddAmahemasamrAjI hRdIzabhAjI rAjIvatallajA satsutinIjyA ziJjinikRpANaniSkRpaNA patimaryAdA / rAvaNavanitAryA zivaikacaryA cArucaritasukRtisaparyA kulinI varyA rAjyavaijayantI patimAnavatI jayatyamandA mandodarisAdhvI susatI ! // (6) sAvitrI satyavadekaramA ramaNI paramA paramAtmacidrAmavAmA''nandanadhAmA vAmavidhirjahAra hRdayaM hAraM satyamasatyaH sarvahanmRtyuH sa sadA hi vivazaH / niSkarSantaM taM balAdAtmAnaM cikIrSu svapAzanibaddhaM papraccha yamaM niyatiM mRtyornavadivyajIvane jayati mRtyuJjayinI satI zrIsAvitrI // (7) gArgI vAcaknavI kavirgavInAM hanta raviH zazI komalatAzrI RtambhararSiH yAjJavalkyasahitA'dvaitasumahitA brahmopaniSatsUdAttA manusamAhitA / jijJAsAparamA bhinnasantamA paramapraznaramA praznoddAmA icchAjJAnakratuvadAtasetuH satyasantAnatanturgArgI brahmiSThA // (8) bhAmatI vidyAvAcaspativAcaspatipathikumudinizazidhavalajyotsnA vimRditatRSNA pavitratAmUrtiH zAntA prItiH kSapitakaSAyA brahmaNyasphUrti tiH / zaGkarazaraNA'pyadvaitaviharaNA'vAptAnavAptadhIjaraNA'dvayadhavaramaNA ramaNIziroratnabhUtiautikavAsanendriyajetrI satI bhAmatI //
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 9 ) godA viSNucittaputrI yuvatirjetrI jayatyanupamA vaikuNThaM patiM satpatim premNA sutapantI bhedaM bhinatti svahRdayahAramupaharantI vijiSNuH / sa kAtarakAtaraH pitA bhItatara Ahanti duhitRbhAvaM taM jitaprabhAvaM svayaM veGkaTezaH svapanAdezo vRNute zarmadAM vijayate susatI godA || (10) mIrA dhIrA vIrAmbA''darzasubimbA rAjanyalalAmatilakitA zrIkRSNavRtA dhanyAnanyAdyA satikulavibhavairnirvezasamAvezarasairnavyA bhavyA / zubhabhavikaM bhavasya sevyA divyA rAdhAyamAnA kRSNasya savyA''lambyA rAjJItvamatigataM gataM jagadidaM dIvyati kA'pi satI mIrA gopAlaparA // (11) lallezvarI kazmIrajakalikA kulajabAlikA bhramati gAyati nRtyati sahajamanAturA varA varamarbhakanundaM santaM naTantamanUDhA pAyayati stanyamaho vicitram / vicitrA hi vAco vyanakti hanta ! praNudati santamo mohajam kAcijjAtuciddha lalitA nu citiH satIsImantacamatkRtirlallezvarIha // (12) zAradA devI zaradindUddhavalA komalakamalA brahmAnandavivekAdeH zataM savitrI janayatrI jayAnAM sA vijayAnAM bharatAnAM vizvagurutve setuH sattve / akhaNDabhAratAtmA tapojitAtmA yadanugrahato durgrahaNagrahahantA'si: zrIrAmakRSNalA ziSyavatsalA varadA sAradA zAradA parAmbA sadA / / (13) niveditA AyarleNDajanyA bhAratakanyA vivekabhaginI ziSyA sA dhanyAnanyA kanakakusumAJcitA kRpAsiJcitA'pyanitarasamasadguruzaraNA bhAratavaraNA / bhAratadIptimuktivibhavaikadhanA zamadamatitikSAkSatenA'kSatasaccaraNA jJAnakarmabhaktipravalitamuktirmuktAjIvanavarivasyA niveditA sA // 14
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ (14) zrImAtA bahujanijanitatapAryacitsugopA mAnavabhAgyadivyajIvanayoktrI goptI netrI vasudhAyAH sarasasudhAyAH zrIlAravindAtimAnasacitiyAtrAyAH / rASTrabhASA'stu naH saralasaMskRtA bhArate bhAratI bhajatAM janatAmAryAm prabodhayantI svAziSo'rpayantI zrImAtA divyAbharaNA sAvitryayanA // (15) jagadambA sA bhuvanamohinI brahmagehinI vyApohinIha tamisrAyA vizvapAvanI vanitA'mbA jagatAM tapasi krAntA kAntA brahmakumArINAM sahajA zAntA / pavitratAmUrtiH premNo dIptirjJAnasukhAnandajazaktiH zivapatpraNatiH nityanutAmbA''brahma stambAtkAmAdyarizAstistambhA zrIjagadambA // ___ (16) AnandamayI sAnandamAnandamamandamAryA lokeSvalokacaryA yA sadoditAdhvA cidAnandavadhvA caikyaM yAtA maryAdAbandhAtItA vimuktimuktA / sudivyaizvaryaparipUrNA jayatyaparNA bhavArNavatAriNI pUrNA pavitravarNA kAzyannapUrNA'pi sadApUrNA'pi jayati koTibhaktaprANA''nandamayI mA~ // (17) nivedanaM dhinute'ntarakaraNaM tvanitarazaraNaM kavitAvanitAdhurandharaM saMskRtamudiram prazrayavinayeddhaM guruguNasamiddhamanumunidharmadhurandharakavikavitAlIddham / samedhayati divyaM kAvyArthabhavyamuditamuditasundarIzeddhaM padeSu baddham pathikakaveH kavanaM svarasapravaNaM satIsUktASTikA'pi punA ramatAM ramatAm / (18) samarpaNaM evaM dhurandharadhuri pratibhAbhisAre zambhusvarUpakalitaiH kalitaiH padAbjaiH / sattvaikatAnamatisanmahasAM satInAM seyaM smRtiH kavisurendrakRtA saparyA //
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ (19) kRtajJatA yAsAM sattapasA bhuvi sthirapado dharmaH sanatno mahAn yAsAM sanmahasA vibhAnti ravizazyAdigrahAH kSitau / yAsAM yoganidhiyunakti bhuvanaM satkarmamArge'nizam satyastA bhuvi bodhadarzanacaritraikojjvalA jajjvaluH // (20) namastAbhyaH ! kAlo hyayaM niravadhiH pRthivI prathimnA prAyo'vagAhakaThinA'haha caitadAyuH / atyalpamatra gaNanA kathamastu tAsAM saccitsukhAtmavapuSAM paramAmbikAnAm // (21) puSpikeyaM nabhaHsitatRtIyAyAM zazidine netrarSinabhonetrame(2072) / vaikrame'vakAze kila kRtaM kuruSu kavayo vidantu // zrInandanavanakalpatarucchAyAmicchantI padyaprasUnAJjaliH / namAMsi sanmuniSu naH saphalAni santu brAhmI vibhAtu sakalazriyamAharantI / tRpyantu sarvamanujA bharatAryabhUmau bhUyAnnu nandanavanaM susukhaM sameSAm // OM saMskRtapAliprAkRtavibhAgaH kurukSetravizvavidyAlayaH kurukSetram
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAgarAjaviracitaM nindAstutizatakam - Do. eca. vi. nAgarAjarAv upodghAtaH kalyANaguNapUrNaM vA nirguNaM yaM vidurbudhAH / yasmin pazyanti doSAMzca nAstikAstaM hariM numaH // samastAni ca vastUni dRzyante jagatItale / saguNAni sadoSANi na kiJcid dRkSyate'nyathA // etadevA'valambya prAk kaviH zrIveGkaTAdhvarI / ramyAM vizvaguNAdarzacampU racitavAn sudhIH / / tanmArgamanusRtyA'haM kurve nindAstutI kramAt / keSAJcidatra vastUnAM vibudhAvalituSTaye // kRSNaH haiyaGgavInamapahRtya nihatya nArI snAnaprasaktavanitAvasanAni hRtvA / pArthena bandhunivahasya vadhaM vidhApya tvaM kathyase ca bhagavAniti kRSNa ! citram // 1 // kRSNa ! tvameva jagadekagururmato me jJAnaM ca bhaktimatha karma ca bodhayitvA / gItAstvayopaniSado janatAhitAya tvAM staumi naumi ca namAmi bhaje zrayAmi // 2 // 17
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAmaH rAma ! tvadIyacaritaM nahi rocate me rAmAM tvadekazaraNAm ajahAH kathaM tvam ? / tAM garbhiNIM vanabhuvi tyajato manaste jAtaM nu vajrakaThinaM ? vada deva ! satyam // 3 // rAma ! tvameva mama daivatamityavaimi tvatto na kazcidaparo guNavattaro'sti / satyavrato dRDhavacAH suguNAnurAgI dharmapriyo jagati ko'sti bhavAdRzo'nyaH // 4 // lakSmIH lakSmIna kaM madayati prathamaM prasannA kaM vA na zocayati dUramiyaM prayAtA / cAJcalyazevadhiraho nahi saukhyahetunindyeti vetti matimAn bahudhA parIkSya // 5 // lakSmI vinA bhavati nA zavatulyatejAstAM prApya rAjati yathA nizi pUrNacandraH / lakSmIvato jagati gauravamAnapUjAstasyaiva kIrtiratulA vimalA vizAlA // 6 // vijezvaraH vighnezvara ! tvayi kathaM na vadAmi doSaM vighnAn karoSi sakale kila kAryakAle / pUjAM cikIrSati janastava cettadApi / pratyUhamatra janayasyucitaM kimetat // 7 // utpAdya vighnamiha garvijanasya darpa tUrNaM hinassi vinayaM janayasyajasram / sanmAnuSasya kuruSe khalu nA'ntarAyaM vighnezvarA'stu mayi te karuNA sadA'pi // 8 //
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ buddhaH pUrvaM tvamAtmahitameva nirIkSamANo bhAryAM sutaM ca pitaraM parihAya yAtaH / teSAM gatirbhavati ketyavicArya yAnaM doSo na kiM ? vada tathAgata ! satyavedin // 9 // lokopakAravidhayA bahujanmasu tvaM kAruNyapUrNahRdayo dadiSe svadeham / duHkhaM janasya vinivArayituM kalatraM putraM ca tAtamapahAya gato guNAbdhe ! ||10|| vAmanaH viSNo ! tvayA'bhyupagataM kila vAmanatvaM tatrA'pi sadmani balerbata yAcakatvam / vAcA tvayA'pi vihitaM bahu vaJcakatvaM tvAM varNayanti kavayo vijugupsamAnAH // 11 // bhaktAn surAn avitavAn bhagavAn mukundaH sadvAmanatvamavalambya ca yAcakatvam / nA'vaJcayad balimanugrahameva cakre cakrAyudho guNakhanirharirAdikartA // 12 // parazurAma: kazcit piturhatimaziSTamatirvyatAnId duHkSatriyo madavazAditiruSTacetAH / sandhArya tIkSNaparazuM sakalAn mahIzAn hantuM pravRttamadayaM ka iha svIti ? // 13 // pUrvaM tvayA parazurAma ! hataM samantAt kSatraM tathA'pi raghurAmamavekSya vIram / tasmai samarpya nikhilaM tava naijamojo yAtastvamiSTatapase guNavArirAho ! // 14 // 19
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ hantuM hiraNyakazipuM narasiMharUpo viSNurbabhUva tamariM nakharairjaghAna / narasiMhaH paJcAsyavajjaTilamugramudUhya veSaM bIbhatsameva vidadhe sa kathaM nu vandyaH ? // 15 // ziSTena duSTadamanAya kadAcidevaM rUpaM mahogramapi lokahitaiSiNA''pyam / ityeva pAThamiha zikSayituM tu saiMhaM veSaM dadhaddharirasau stutikoTipAtram // 16 // ziva: nityaM zmazAnavasatiH zavabhasmalepo bhikSATanena dhRtajIvita eSa zambhuH / nAgairmahogragaralaiH paribhUSitAGgo bhUtaiH sahA''carati nRtyamato na mAnyaH ||17|| vAso'stu zailazikhare'pyathavA zmazAne sarpastadAbharaNamastvatha kaGkaNaM vA / bhasmAGgarAgakalanAstvatha candanaM vA sarvaM zubhaM nikhilalokapateH zivasya // 18 // naiyAyikaH yaH karkazena vacasA kurute'tra jalpaM prastauti tarkamatigUDhamagAdhamuccaiH / mithyA ca darzayati satyamiti svavAcA naiyAyikaM tamiha ko matimAn stavIti // 19 // naiyAyikaH sudRDhatarkanadISNacitto nyAyena sAdhayati lokakRtaM mahezam / AmuSmikaM phalamavAptumathaihikaM ca zreSThaM sa darzayati mArgamiti prazasyaH // 20 // 20
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ mImAMsakaH mImAMsakaiH kimiti pIDyata eSa lokaH zrutyA'pi kiM smRtiSu dharmavidAM satISu / vyAghAtadoSabharitAn punaruktiduSTAn vedAn na ko'pi gaNayatyadhunA nirarthAn // 21 // zrutyuktanirNayakRtodyama eSa zazvan mImAMsakaH sakalalokajanAbhinandyaH / zrutyA vinA smRtigaNo bhavati hyamUlo dharmo vinakSyati tato narakaH prajAnAm // 22 // vedAntI brahmeti bandha iti muktiriti bruvANA vedAntino viSamacintanakUpamagnAH / ghrAtuM na laukikasukhaM na ca hAtumIzA vyAyuSo jagati hAsyapadaM praviSTAH // 23 // vedAntino nihatalaukikavastumohA dehAbhimAnarahitA hitamAcarantaH / nitye cidAtmani sadA'pyanuraktimantaH santo jayanti vasudhAmapi bhUSayantaH // 24 / / jainAH lajjAM vinA bhramati jainamuniH pureSu vastraM vinA carati kiM puruSaH sabuddhiH ? / nA'GgIkaroti jagadIzvarameSa kaJcit tIthaGkaraM tu manute sakalajJamajJaH // 25 // loke bhramantu vasanena vinA munIndrAH santyaktalokavibhavA bhuvi vItarAgAH / vittaiSaNAM pariharantu zamaM bhajantu cchindantu bandhamiti tairupadizyate naH // 26 // 21
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAghraH ko vA guNo'sti balino'pi tava prazasto vyAghra ! prabhUtapazumAraNamAtravRtteH / kasyApi nopakRtaye tava zaktireSA bhItiM sRjasyakhilajantuSu garjanaizca ||27|| vyAghra ! tvameva mama mAnadhano vibhAsi tvaM yAcase na nRpatIn madaghUrNitAkSAn / nityaM mRgAn bahuvidhAn svayameva hatvA tvaM pUrayasyudarabhANDamanabhramUrdhA // 28 // rAsabha: kiM vA phalaM jagati rAsabha! janmanaste kiM sAdhitaM tu bhavatA vahatA'tra bhAram ? / kasyA'pi vastramiha zuddhamabhUt tvadIyAt kAryAnna te zucivapurna ca te prazaMsA // 29 // he rAsabhA'si sahanAnidhiratra nityaM vastrANyazuddhibharitAni nayasyajasram / zuddhAni tAni punarAharase pradoSe prAptuM prazastimiha necchasi karmayogI ||30|| kokilaH he kokila ! tvamasi vaJcakasArthanetA na svAtmajAnapi ca poSayasi zrameNa / bhUtvA'nyapuSTa iha maJjulagAnamAtrAlokAn prasAdya labhase vipulAM prazaMsAm // 31 // prApte vasantasamaye pika ! gAyasi tvaM svAntaM vinodayitumAhvayituM priyAM vA / zrutvA janastava tu paJcamagAnamArAn nAnandyate tvamasi dhanyatamo'tra loke // 32 // 22
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ siMhaH paJcAsya ! mUrkhanivahena mRgendratA te dattA tayA kimiti dRpyasi tiSTha tUSNIm / nityaM nihaMsi hariNAn zazakAn azaktAn kartavyamindrapadalAsya ! na vetsi kiJcit / / 33 / / siMha ! tvamasyakhilabhUmitale prasiddho dhairyaM bibharSi sahajaM vipulaM ca zauryam / prAptA mRgendrapadavI bhaktA svazaktyA tvaM cintaye vipadi labdhumabhItimaddhA // 34 // zukaH vAcastvayA tvadhigatAH katicit prayatnAt tAH pratyahaM raTasi na tvayi nUtanoktiH / nAryaH stuvantu tava kauzalamapragalbhA nA''ryastvabhijJamatirAdriyate bhavantam // 35 // khyAto'si he zuka ! vacaHkuzalatvahetoH zlAghyazca varNavibhavo vapuSi tvadIye / tvAM pAlayanti sarasaM narapAladArAH dhanyo'si mAnya ! tava nAsti samo vihaGgaH // 36 // hariNaH nityaM tarakSuvRkasiMhavanecarebhyo bibhyat kathaJcidiha jIvasi dInacittaH / kSetre cikhAdiSasi sasyamathA'pi raGko labdhvA prahAramabhidhAvasi kAndizIkaH // 37 / / nirmatsaro'si parituSyasi pallavaistvaM rUpeNa dRpyasi na, lubhyasi naiva rAyaiH / kaJcinna nindasi na zaMsasi dhUrtarAjAn dhatthastvameva hariNa ! kSaNike prapaJce // 38 // 23
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ gajaH labdhvA'pi gAtramitarairanavApyamIdRk tvaM hrasvamAnavabhiyA kuruSe'sya kAryam / dAsyaM vigarhyamurarIkuruSe vilajjo dhik tvAM karIndra ! tava nindyatamA pravRttiH // 39 // he vAraNAdhipa ! bRhattamagAtra ! zatrUn zuNDAprahAravidhinA kuruSe gatAsUn / rAjA tavopari suvarNakuthe niSIdan rAjyate tava tirna nareNa zakyA ||40|| garuDaH kITAn samatsi garuDoragazAvakAn vA matsyAMzca bhakSayasi khAdasi mAMsakhaNDAn / kaM vA guNaM tvayi parIkSya hariH svavAhaM tvAM cakra ityaviditaM mayakA'dya yAvat // 41 // tArkSyaM praNaumi harivAhanamAgameDyaM vegena yAntamuragavrajazatrumAdyam / vidyAsvarUpamanavadyaguNaM ca hRdyaM sadyo bhayAvaharaNaM khagalokarAjam // 42 // kAkaH he kAka ! te ruciriyaM satataM hyazuddhe durgandhapUrNaviSaye kathamAvirAsIt ? / tvaddarzanena nahi kasyacidatra harSaH saMlakSyate kvacidasau pitRpiNDadAne // 43 // kAka ! tvamatra bhuvane bahu nindito'si varNastavAstyadhavalaH paruSazca nAdaH / kintu svabhAvamalinaM jagadetadArAcchuddhIkaroSi guNamenamahaM svImi // 44 // 24
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ markaTaH ceSTAM jahAti vikaTAM nahi markaTo'yaM chinte taroH suviTapAn paTulaGghanena / duSTazchinatti supaTAMzca ghaTAn bhinatti dviSTaH karoti sakaleSTivinaSTimeSaH // 45 / / he markaTA'si vimalazca vizuddhabhAvaH saMdRzyate tvayi tu kiJcana mAnavatvam / syAttattathA sapadi bhUt tvayi mA navatvaM mithyAvacaH svakamatAgrahalobharUpam // 46 / / haMsaH haMsA vasanti bahavaH sarasi prasanne sanmAnase mama na dUSaNaheturatra / te kintu kITakRmimInazizUn adanti teSAM kathaM zucitayA jagati prasiddhiH ? // 47 / / haMsa ! tvameva zucitAM paramAM birSi tvannAma bibhrati tathA yatayaH pavitrAH / sAhAyakaM tava nalaH samavApya bheje saundaryasAravijitApsarasaM ca bhaimIm // 48 // sarpaH dugdhaM pradAya sujano vidadhAti pUjAM daSTvA tamapyapagatAsumihA''tanoSi / darpaNa sarpa parisarpasi te'pi garvaM / nirvApayiSyati vayasya narendra eSaH // 49 // tvaM saMharasyavirataM kulamundurUNAM sAhyAya karSakagaNasya pRdAkurAja ! / tvAM pUjayanti vanitA grahadoSazAntyai sarvAn janAn anugRhANa sudUravAsI // 50 // 25
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ matsyaH alpaM bRhan gilati taM ca bRhattarastaM matsyaM bRhattamatanuH kavalIkaroti / nyAyaM tamenamanusRtya kulasya nAze nityaM ratA animiSAH khalu nindanIyAH // 51 // mInA amI nayanatarpaNavarNabhUSAH keSAM na vismayabharaM janayantyapAram ? | nArAyaNo'pyavatatAra tadIyarUpe vedAn rirakSiSuriti stujibhAja ete // 52 // kUrmaH he kUrma ! mantharagate vada mandabuddhe ! dIrgha siSAdhayasi kiM tava jIvane'smin / . dRSTvA zazAMzca vihagAn uragAn savegAn kiM lajjase na ! bhava vegayutaH kathaJcit // 53 // kUrma ! tvameva sukRtI nikhile prapaJce cintAM vinA kSapayasi kSaNadAM dinaM ca / nAsti tvarA tava na vA bhayakalpanA'pi tvaM viSNurUpa iti te stutireva sAdhvI // 54 // varAhaH re re varAha ! kimaraNyavasundharAyAM nAstyeva mUlaphalakandasamRddhiratra ? kSetreSu kiM bhramasi bhUri bhayAnakeSu rAjazriteSu paritarpayituM rasajJAm // 55 / / bhUmnA hiraNyanayanaM vinipAtayantaM vedoktayajJayajJamukhadharmamavantamIDyam / AdyaM varAhamavani drutamuddharantaM bhaktyA bhajAmi bhavabhItivibhaJjanepsuH // 56 // 26
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ biDAlaH tvAmannadugdhanavanItadadhIni dattvA prItyA biDAla ! zizuvatparipAlayanti / kecijjanAstava kRte jahati svavittaM kArtazyamasti kimu te hRdi lezato'pi ? // 57 / / dattvA kadAcana kadannalavaM bhavantaM yaH poSayet karuNayA bhavane svakIye / tasyopakAramatulaM kuruSe biDAla ! tvaM mUSikAn laghu nihatya guNI kRtajJaH // 58 // dhanam vittaM gRhasthitamapArabhayasya bIjaM bAndhavyanAzakamadattamapAyakAle / zatrutvakAraNamapatyagaNasya bhUyaH ko vA'bhinandati dhanaM tadihA'tra vidvAn // 59 / / mUlaM samastaviduSAM puruSArthasiddheH bIjaM vizAlasukhasampadapAravRddhaH / heturvalakSayazasAM nitarAM samRddhaH vittaM na kena vibudhena samarcyate'tra ? // 60 // candraH candra ! tvadIyaramaNIyaguNAn kalaGkaH saJchAdacatyatitarAM tyaja taM tvamAzu / so'yaM mamA'sti sahajaH priya ityudAsse cettvAM na kazcidiha pUjayatIti viddhi // 61 / / candraH sudhAmayamayUkhagaNairmanuSyAn samprINayatyanudinaM na tu yAcate tAn / kiJcit kurudhvamiha me kSayapakSaduHkhe sAhAyyamityata upAsyapado'yameva // 62 / / 27
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUryaH tvaM bAdhase janagaNAn nitarAM nidAghe saMzoSayasyapi tarUn kuruSe marUMzca / lIno bhavasyatitamAM jaladeSu bhAsvan ! varSAsu ko'sti bhavato jagato'sya lAbhaH ? // 63|| bhAno ! vibhAsi nabhasi prabhayA divA tvaM / dattse prakAzamapi vRSTimihA''tanoSi / zaityaM janasya jaDatAM ca harasyajasraM tvAM naumi sarvajagatAM nayanaM mahAtman ! // 64 // nArikelaH he nArikela ! gagane phalavallarI te ko vA'tra tAni labhate manujaH phalAni / AkAzataH kila patanti kadA'pi zIrSe prANAn haranti puruSasya tato hi dhik tvAm // 65 // rAjA'si vRkSanivahasya samunnato'si tvaM nArikela ! madhuraM sujalaM ca datse / sAraM phalasya tava puSTikaraM narANAM tasmAt tvameva bhuvi kalpatarunamaste // 66 / / bhUmiH bhUmau kimasti ? manujAH kalahe prasaktAH krauryaM ca yuddhamathavairamatha praNAzaH / / maitrIti hArdamiti bhUtadayeti mithyAvAdastato na vasudhA bhavati prazastA // 67 / / ye jJAninazca guravazca kalAvidazca zAntipriyAH parahitapravaNA mahAntaH / te santi bhUmivalaye tapasA samastAn uddhartumicchava iti pRthivI prazastA // 68 // 28
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ zailaH zailo'sti hiMsapazuyUthagRhaM samantAd bhItiH samastamiha saMvRNute sadA'pi / corA guhAsu nivasantyuragAzca ghorA nA''rAdhanocitaguNo'sti girau tu kazcit // 69 // zaila ! tvameva bhuvi dhanyatamo vibhAsi tvAmAzrayanti saritaH paritazca vRkSAH / RkSA gajAzca vihagA uragA mRgAzca tvAM varNayAmi katibhirvacanairna jAne // 70 // nagaram duHkhAvile'tra nagare kimiva prazastaM mAlinyamasti pavane salile sthale ca / karNau bhinatti sutarAM zakaTAdizabdazcorAH kirAtasadRzAH praguNIbhavanti // 71 // ramyaM vibhAti nagaraM vipulaprakAzaM devAlayairvipaNibhirbhavanaizca bhavyam / saGgItanRtyanavanATakakAntikAntaM yogaprayoganipuNairbharitaM nitAntam // 72 // nakSatrANi bhAntyeva khe vividhabhAni phalaM na kiJcit dyotaM na dharmamapi vA janayanti tAni / tAnyarcayanti zubhalAbhamavAptukAmA mUrkhAstataH kimiva hAsyataraM dharAyAm // 73 // khaM bhUSayanti nayanotsavamAcarante citrANi bhAni vividhAkRtidarzakAni / candreNa zUnyamabhitaH kila rAtrikAlaM kurvanti sahyamupapAdya manAk prakAzam // 74|| 29
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ samudraH yAdAMsi rakSasi samudra ! bahUni kukSau ghorANi yAni janayanti bhayaM prabhUtam / tvadvIcayaH plavagaNAn vinimajjayanti tvadvAryasahyalavaNaM tvamato'si nindyaH // 75 // ratnAni santi vipulAni tavodare'bdhe ! prItyA dadAsi bahu meghagaNAya vAri / lakSmIH sutA tava hariM vRNute sma nAthaM tvatto'dhiko jagati na pratibhAti kazcit // 76 / / meghaH he megha ! garjasi vRthA salilaM na datse saudAminI sapadi darzayase ca bhAntIm / loko vizuSkavadanastu nirIkSate'paH tvaM nirguNo'si sakalAn kuruSe nirAzAn // 77 / / vAri pravarSasi saritsarasItaTAkAH pUrNA bhavantu jagadastu sukhIti megha ! / nA'pekSase kamapi tebhya ihopakAraM niSkAmakarmaniratastvamasi prazasyaH // 78 / / rasAla: mUrkhA rasAla ! jagati tvamatulyarUpa: kasmAd birSi madhurANi phalAni bhUyaH / bhagnAstvadIyaviTapA: kapibhirmanuSyaiH pASANavRSTiraraci tvaduparyajasram // 79 // dhanyo rasAla ! jagatAmupakArakastvaM rasyaM tvadIyaphalamasti na kasya ramyam ? / chAyAM dadAsi naradhenumRgavrajebhyastvAmAzrayanti vihagAH zatazazca bhRGgAH // 80 // 30
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidyAH vaidyAn mahItalayamAn sabhayo'tra vande chindanti ye vapurapAradhanaM gRhItvA / ye yAtanAmadhikayantyagadaiviruddhai rugNasya vittamapahartumasatyavAcaH // 81 / / vaidyaM namAmi jagatItalaviSNumAdyaM rakSantamAmayagaNAt sakalaM prapaJcam / rAjA kavizca vibudho nikhilAgamajJaH pAdau samAzrayati yasya rujAbhibhUtaH // 82 / / jyotiSikAH mithyAgrahAn anRtazAstragatAn vicArAn bhIti jane janayituM satataM gadantaH / luNTanti ye jagati mugdhadhiyAM dhanaM tAn kArtAntikAn ka iha zaMsati zAstrazatrUn // 83 / / kArtAntikAn sakalalokavicAradakSAn nakSatrayogakaraNopaniSannadISNAn / sUkSmekSikAviditasarvazubhAzubhArthAn lokopakAraniratAn praNamAmi bhaktyA // 84 / / guruH mUDhaH svayaM nRpatidattakarAvalambo labdhvA guroH padamanuttamamiddhagarvaH / nityaM pratArayati ziSyagaNAn vitanvaMzceSTAM munIndravadayaM guruveSadhArI // 85 // pUjyo guruH sakalazAstrarahasyavedI chAtre sadA sakaruNaH paramArthadarzI / yasyaiva cA'tra kRpayA prabhavanti ziSyAstulyA gurorguNagaNaizca suvidyayA ca // 86 / / 31
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavayaH mithyAprakalpanaparaiH kavibhiH kimasmin loke'pi sAdhitamiti bruvatAM ta eva / nAryAH stanau jaghanamUruyugaM nitambo yeSAM samastaviSayaH kimu taiH phalaM naH // 87|| sarvajJakalpakavivAkyamaNipradIpaH lokaM prakAzayati yena vayaM pratImaH / dharmArthakAmaparanirvRtimokSarUpaM mukhyaM prayojanamihA'sti sukAvyagIrSu // 88 // gRhasthaH nityaM gRhe bhavati yuddharavaH zizUnAm AkrandanaM lavaNataNDulatailacintA / niryAtanaM kRtaRNasya kathaM kadA vetyAlocanA kathamivA'stu sukhI gRhasthaH // 89 // gArhasthyameva sakalAzramamUlamAhuvarNI yatizca vanagaH zrayate gRhastham / sarve'pi te prathamato gRha eva jAtA annAya yAnti hi gRhasthamataH sa dhanyaH // 90 // vezyAH vittAya dehamapi paNyamaho vidhAya svacchAtmanAmapi manaH prasabhaM harantyaH / vezyAH samastamanuvaMzakalaGkabhUtAH kApaTyadauSTyanilayA vilayaM prayAntu // 91 // lAvaNyavArinidhayo nidhayaH kalAnAM paNyAGganA vipulapuNyajanena labhyAH / indrAdayaH suravarA api menakAdInRtyapravINagaNikAH kila poSayanti // 92) 32
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidvAn zAstrANi vetti, nigamAn paThati, prajAnAM sandehajAlamapi vArayati pramANaiH / vidvAn vizeSavidayaM dhaninaH sakAze baddhAJjaliM namati dhik tamimaM ca lokam // 93 / / santyatra vittavibhavena nitAntamattA rAjyAdhikAramadaghUrNitacakSuSazca / kiM taivivekanayanekSitavizvamUlo vidvAn varATarahito'pyabhivandanIyaH // 94 / / kAlidAsaH re kAlidAsa ! bhavatA viSayeSu saktA dvistrizcatuH pariNaye prasitA narendrAH / svAtantrazUnyavanitAzcaturatvahInAH saMvarNitA iti bhavAn stutibhAjanaM na // 95 // . AdarzarAjamahitaM raghuvaMzakAvyaM kaumArakAvyamapi divyakathApradIptam / sanmeghadUtamatulapraNayopagUDhaM yena vyadhAyi nama taM kavikAlidAsam // 96 / / bANaH dIrdheH samAsaghaTanairjaTilAM prakIrNAM bANasya vAcamiha ko budha AdadIta / pANDityameva paridarzayituM prayatnaM pazyAmi tatra nahi ko'pi guNo'sti tasyAm // 17 // kAdambarI lalitaramyakathAM prasannAM lokottarAM rasamayIM subhagAM vidhAya / nirmAya harSacaritaM ca girAM savitryA bANazcakAra sukRtI mahatIM saparyAm // 98 //
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAyakAH he gAyakAH ! kimiti karkazarAgatAnaiH karNAn nipIDayatha mugdhadhiyAM janAnAm / vAdyAni niSThuraravANi ca vAdayitvA / nRn hiMsatAM narakapAtabhayaM na kiM vaH ? // 19 // gAnaM surAgakalitaM madhuraM prasannaM prastutya saMsadi janAn iha mantramugdhAn / kRtvA rasAnubhavamadbhutatAM dadhadbhyaH sadgAyakebhya iyamastu sadA namasyA // 100 / / pUrvapadye'sti nindA'tra, stutirasti tathottare / evaM loke'tra vIkSantAM, prativastu vipazcitaH // iti nAgarAjaviracitaM nindAstutizatakaM sampUrNam / 90, 9th Cross, Naviluraste, Kuvempunagar, Mysuru-510023
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalisapAdikAH - prA. abhirAjarAjendramizraH gRhiNo'sukhino yatayassukhino vilapanti budhA vilasanti jaDAH kva dhRtiH kva damaH kva vivekabalaM zucitendriyanigrahasatyakathAH ? / kva ca dharmaguNA apera'tra kalau varaTanti bakAH zarabhanti vRkAH nanu maukulayo'pi pikanti mudhA jaladanti mahAnasadhUmacayAH // 1 // bhuvi satpuruSanti zaThAH kitavA dhanadanti ca taskaradasyugaNAH kimaho'dhikasaMllapanena punarviparItamivaiva kalau vitatam / iha bhAratarASTramahAparidhau janatantramidaM jayate satatam yadamoghabalena caritrahatA danujA vikasanti yathA duritam // 2 // balazambaravRtradazAnanakaMsakabandhavirAdhakharAdisamAH danujapratimA manujAH samavApya nu mantripadaM paruSA viSamAH / nitarAM chalayanti janaM saralaM guNayanti balaM damayanti budhAn damayanti lasadguNasaMvalitAn jarayanti zubhodayakarmaratAn // 3 // laghayanti nijA'vanikIrtikathAM zamayanti na vA ruditAni satAM na ca te guNapakSadharAH sadayA na ca rakSiNa eva sadA mahatAm / na ca lokasamAjavikAsamayA duritaughapaTAH SaDyantrakarAH paradArayazodhanavRttaharA nijalAbhavilInamanaHprasarAH // 4 // parakRtyavinAzasadAratayo nanu bhUtapizAcagRhItadhiyaH vitathIkRtadevanRpAlabhiyo na gRhe zamino na vane sudhiyaH / na ca bandhujaneSu sadAzayino manasA'pi zaThA vacasA'pi zaThAH kRmikITavininditajIvitakAH sakalodayasaukhyadRzA'pi zaThAH / / 5 / / 35
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazuto'pi vimUDhagalanmatikA dhRtabhaGgabhujaGgaviSagrahilAH janatAsukhamaGgalamodalasattuhinAkararAhunibhAH kuTilAH / dhigaho parito'pi gatAn vimatAn kalikAlaviTAn kapinRtyaratAn hitasiddhikare pathi paryaTitAn zatajAtukalAnipuNAn viguNAn // 6 // nahi samprati saMsadi te mahitA nigamAgamazAstrapurANavidaH na ca komalakAntapadAvalimaJjulasatpadabandhasamUhayujaH / dazarUpanirUpaNazaktibhRtaH SaDdarzanavAGmayanityajuSaH paramezvarapAdapayojamadhupracuragrahaNonmadabhRGgadRzaH / / 7 / / kavikovidasAdhutapodhanino'nizameva rudanti manovyathayA zlathatAmupayAnti bRhatkathayA bata ko nu zRNoti tadAtmagataM / paripRcchatu ko nu tadIyasukhaM nayanA'zvapanodayatu kva katham ? paripazyatu ko nu mahAvipadaM plutavama vinodayatu kva katham ||8|| sukhinastu kalAviha santyapare na ca saMsadi te gaNitA mahitAH na ca zAsanatantravidhAnavRtA aniyantraNakaitavasUtradharAH / vidhimAnyanidezavimAnakarAstadajAgalasannibhameva matam nanu darzanamAtrakutUhalajaM pratibhAti tadIyamaho caritam // 9 // janatantramidaM vRNute na varAn zRNute na varAMstanute na varAn janatantramidaM manute'pyavarAn chalachadmaparAyaNanetRjanAn / adhunA'dhikali pravivekaharaM parito'pi tamo'Jcati dRSTiharaM tamasi kva dinezamayUkhakathA kva ca lokasukhaM ruciraM pracuram // 10 // jagadIzvara ! rASTramidaM ruciraM nanu vizvaguruprathayA prathitaM caturAnanabhUritapomahitaM harihAricaritravibhAmahitam / / kRpayA parivAraya vAraya bho ! maraNAdamRtaM prati sAraya bhoH ! anRtAcca RtaM prati kAraya bhostamaso'pi dinazriyamAnaya bhoH ! // 11 // budhasaMhatimAzu samaJjaya bho ! jaDajAlmatati kila bhaJjaya bhoH ! nalarAmayudhiSThirakIrtikathA prasaretpunarapyavanIparidhau / nanu rAghavazAsanatantramadaH svagRhe lasatAt-bhavatAcca punaH pratigehamumAsadRzI duhitA prabhavetparamezvara ! jAtu punaH // 12 // 36
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ nanu nandanakAnanakalpalatA prabhaveddhanadhAnyavipoSakarI vibhutA prasarecca daridragRhe kaTudainyakadarthanadoSaharI / pratigehamanantaguNA'tizayo'pyudayedraghunAthasamastanayaH pratigehamameyavibhutvamaho vilased guNinAM zubhadassamayaH // 13 // vanamastu na jambukamAtravRtaM na saro bakaTiTTibhasambharitaM vanamastu mRgendraniyantraNagaM sajalaJca saro varaTadhvanitam / sukhasampadaho vilasetparite mama rASTramidaM jayatAM jayatAM kalidaNDakamastu hitAya satAM satatAya hitAya ca mAnavatAm // 14|| sthiratAmupayAntu budhA guNinaH kSamatAmupayAntu mahAbalinaH prabhavetsuravAci rucinitarAM vikasetsvapathe sumatissutarAm / nanu saMskRtirAryaguNairmahitA bharatAvanikIrtikalApadhRtA'khilavizvakuTumbamudAradhiyA parirakSatu pAlayatAmabhiyA // 15 / / jaladAgamazItavasantanidAghasamuccayasevitarASTramidaM zivasundarasatyatapomahitaM samatItayugatrayasantulitam / bibhRyAdanukUlasamucchalitaM yamunAtaTakuJjadarISu sadA vrajanAthamukhAsavasIkariNaH prabhavantu punarmuralIninadAH // 16 / / kalaviGkamayUrakapotazukairbakasArasaTiTTibhakokamukhaiH caTakApikacAtakakAkakulairnanu tittirakhaJjanahaMsagaNaiH / pratikAnanamastu manoramaNaM pratikuJjamapi zramakhedaharam tadidaM guNadoSavivecanakaM pramude suvidAmabhirAjakRtam // 17 // sakalodayamaGgalasaGghaTakaM bhavatAnnitarAmapakIrtiharaM kalidaNDakametadaho ruciraM kavinA'pyabhirAjisutena kRtam / paThitI bibhRyAd vyavahArasRtiM draviNaJca yazo'zivapApaharti parinirvRtimapyathavA tvaritAM lalitAM janatoSakaTIM sumatim // 18 // Teacher's Colony Lower Summer Hill SHIMLA.(H.P.)
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ keyaM kRpA ? pazyAmi pratyahaM tvAM pRcchAmi tamimaM praznam / keyaM kRpA'titarale mayi te'mba ! doSabahule || bhojayasi bhUmisukhadaM rasapUrNameva bhakSyam / pAyayasi pUrNamudaraM salilaM navaM ca dugdham / viracayasi mRdulaM talpaM kutrA'pi tvaM madartham / svApayasi cA'rbhakaM mAM sasukhaM sasvApagItam // 1 // ghanaghorasUryatApe kalpayasi suratarucchAyAm / karakairyute'pi varSe gRhNAsi kiJcana chatram / pRthule'pi mahati nizIthe darzayasi jyotIrekhAm / tArayasi tanayaM te mAM sakalAM ca dustarasaritAm // 2 // na mayA tu prArthitA tvaM svapne'pi kimapi nimittam / sadayA'si satyapi evaM mayyamba ! kimidaM citram ? athavA kimatra vicitram idameva mAturgaNanam / krozantamakrozantaM sAntvayati sA nirbhedam // 3 // 38 - Do. vizvAsaH Vipasha, 4H, 99B, Navanagar Landlinks, Derbail Konchady Mangalore 575008
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ jalaM hi dvividhaM proktam - pro. kamalezakumAra cha. coksI jalaM hi dvividhaM proktaM manujaiH prApyate sadA / meghajaM kUpajaM caiva nirmalaM zItalaM tathA // 1 // pAnIyaM dvividhaM yaddhi samupadezayatyalam / karmaNAM karaNe nityaM bAlavRddhajanAMstathA // 2 // bhAgyaM nAma manuSyasya meghAtprAptaM jalaM smRtam / kUpAdadhigataM yacca parizramAbhidhaM matam // 3 // meghajalena yatsnAnaM sukhadaM saralaM bhavet / tasmAt punaH punaH taddhi vAJchati prAkRto janaH // 4 // sa na jAnAti satyaM yatpratyahaM tanna zakyate / tasmAt meghajalAbhAve nA'sya snAnasukhaM bhavet // 5 // evamevA'tra saMsAre kadAcit kvacideva vA / bhAgyaM phalati he bAla ! na sadA sarvadA tathA // 6 // paraM zrameNa svIyena prAptaM kUpajalaM tvayA / snAnaM sambhavati tena nityaM yadyapi kaSTajam // 7 // evaM parizrameNaiva jalena snAti buddhimAn / / pratyahaM sukhamApnoti snAnajaM sukhadaM ca yat // 8 // kRpA hi paramAptasya varSatyavirataM mayi / iti matvA manuSyeNa kAryaH parizramaH sadA // 9 // 39
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRpayA paramezasya zrameNa cA''tmanastathA / prApnoti satataM sukhaM mAnavo nA'tra saMzayaH // 10 // tasmAnnaraH suvicArya kRtvA parizramaM tathA / sAphalyaM labhate nityaM viphalatAM na sarvathA // 11 // samudeti parizramo na kadA viramatyasau / gagane hi yathA sUryaH prANA vA prANijIvane // 12 / / saMskRtavibhAga, bhASAsAhityabhavanam, gujarAta vizvavidyAlaya, ahamadAbAda-9 (gujarAta)
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAIku kAvyAni - Do. kAnti gora asto marIciH pulakito taDAgaH rudati janaH tamasA grastaM jIvana-yAnamidam supto yAtrI zRNomi mama jagataH dRSTyarthaM hi maunamidaM yat annaM puSyati zarIraM, kaH puSNAti asmAkaM manaH ! AcAryo nAmnA vaNig vyavahAreNa vidyAgamaH kva ? tamasi lInA jIvananaukA hyeSA zete nAvikaH zameva datte vacanakaTutve'pi sa eva sAdhuH mano'bhilASA hi dharmAviruddhA dadAti muktim nA'rtho hi kanyA parakIyasammatA piturdhanaM sA pASANArpitA zraddhA hRdayabhASA na buddhigamyA na ko'pyartho'sti nItihInena pathA prApterarthasya vAmAGge sthitA dharmeNA''nItA paraM vartane vAmA sudarzana, 12, ena, Ara. Aya. sosAyaTI, zrIjI nagara, po mAdhApura bhuja (kaccha) 370020.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvabodhapravezikA-2 khyAtivAdaH - munitrailokyamaNDanavijayaH apramANabhUtaM jJAnaM trividhaM sambhavati : 1. saMzayaH 2. anadhyavasAya: 3. viparyayazca / tatra tRtIyamapramANAtmakaM jJAnaM 'viparyayaH, mithyAjJAnam, atattvajJAnam, bhramaH, bhrAntiH, vibhramaH, vyabhicArijJAnam, jJAnAbhAsaH, apramA' ityAdibhiranekAbhirabhidhAbhirvyavahiyate / tat punardviprakAra sambhavati : 1. pAramArthiko bhramaH 2. vyAvahAriko bhramazca / tatra paramabhramasya sarvairapi dArzanikairabhyupagame kRte'pi, tasya kAcid nizcitA vyAkhyA'sambhavinI / yataH pratyekaM darzanasya matena tasya svarUpasya bhinnatvAt, tasya sarvasAmAnya lakSaNaM naiva lakSyate / ayamatra bhAvaH - sarvairapi dArzanikaiH svasvadRSTirucyanurUpaM tattvaM vivecitam / tataH parasparaM vibhinnasya tattvanirUpaNasya mithaH saGgharSaH svAbhAvikaH / api ca sarve'pi dArzanikAH svakIyaM nirUpaNamevaika mAtrasatyarUpeNA'numanyante / anyat kimapi teSAM dRSTau satyavyatiriktameva bhavati / ataH pratyekasmin darzane, svasyAH tattvanirUpaNAyA anusArI bodhaH 'samyagjJAnaM', pareSAM sarveSAM tattvavivecanA ca 'paramabhramaH' - iti viSayavyavasthA samasti / dRSTAntarUpeNa pazyAmazcet - naiyAyikAdayaH kathayanti yad dravya-guNayorbhedajJAnaM hi tattvajJAnam, tadvipakSatayA advaitavAdinastu tad bhedajJAnameva paramaM mithyAjJAnaM parigaNayanti, dravya-guNayorabhedAvagatirevA'dvaitavAde tattvabhUtA / evaJcA'yaM paramabhrama: prasthAnabhedena bhinnaH / asmin viSaye jainadarzanasya mantavyaM sarvathA bhinnam / yadyapi jainamate'pi paramabhramasyA'stitvaM svIkRtameva / tena bhrameNa bhrAntaM puruSaM jainA 'mithyAtvI' ityeva parigaNayanti / na kevalaM tAvad, jainamate tAdRzasya mithyAjJAnasya nirAsamantareNa muktimArge prasthAnameva na sambhavati / tathA'pi darzanAntare nirUpitAt paramabhramasvarUpAd, jainamate sammatasya paramabhramasya svarUpe mahadantaram / anyAni sarvANyapi darzanAni darzanAntarasammatAM tattvavibhAvanAM mithyAjJAnamiti prarUpayanti, paraM jainadarzanaM teSAM 'svavyatiriktAH
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarve'pi mithyAvAdina' iti vimarzanameva paramabhramarUpeNA'numanyate / yato hyanekAntavAdaH satyaniSThastattvAnveSI samanvayazIlazca, ataH sa sarveSu darzaneSu satyasyAM''zikaM sattvamurarIkaroti / vastuto yaH ko'pi vAdo yadA svIyAmapUrNatAmAMzikasatyavattAM cA'manasikRtya svaM 'paripUrNamekameva satya'mityadhigacchati vAdAntaraM ca 'sarvathA'nRta'mityudghoSayati, tadA sa svayameva 'paramabhrama'-rUpeNa pariNamati / samyagjJAnaM tu sakaleSu darzaneSu nihitAn satyAMzAnAkalayya, teSAM sucArutayA samanvayaM kRtvA, anyeSAM mithyAbhinivezAnAM ca nirasanenaiva sampAdanIyam / / ayamatra saGkepaH - jainamate sarvadarzanAnAM tattvanirUpaNaM vimRzyA'nekAntarUpeNa tattvanirNaya eva samyagjJAnam / atha ca matavizeSasya kadAgrahavazena jAyamAno'pUrNastattvabodha eva mithyAjJAnaM, yacca muktimArge mukhyaM pratirodhakatattvam / . dvitIyo bhramastu vyAvahAriko bhramaH / loke'yameva bhrAntirUpeNa parigaNyate pramANagrantheSu vivicyate ca / atrA'pi tasyaiva vivecanamabhimatam / dArzanikeSu bhramasyA'syA'stitvaviSaye aikamatyaM vidyate / na ca kasyA'pi 'zuktAvidaM rajatam, marumarIcikAyAmatra jala'mityAdInAM loke bhramarUpeNa parigRhItAnAM jJAnAnAM 'vyAvahArikabhrama' itirUpeNa parigaNane virodhaH / yadyapi prabhAkarasya "sarvANyapi jJAnAni yathArthAnyeva", tattvopaplavasiMhasya racayiturjayarAzibhaTTasya ca "vyabhicAri jJAnaM na sambhavatI"ti nirUpaNaM dRSTvA tau dvau vyAvahArikabhramasyA'svIkartArAvityApAtataH pratIyate; tathApi tAbhyAM vihitAM lokavyavahArasammatAnAM bhramAnAM vivecanAM dRSTvA'vagamyate yat tAbhyAM svasvamatasaMrakSaNArthameva bhramAtmakaM jJAnaM 'bhrama'rUpeNA'svIkRtya zabdAntareNa tat svIkRtam / mUlatattvaM tu tatrA'pi samAnamevetyagre spaSTIbhaviSyati / eSAM bhramajJAnAnAmutpattiviSaye dArzanikAnAM mitho vipratipattayaH santi / tadyathA - zuktA vidaM rajata miti jJAne viSayabhUtaH padArtho loke zuktirUpeNa parigaNyamAnA zuktireva, na tu rajatam, tatra (doSavazAd) jAyamAno rajatabodho'samyageva, pazcAdbhAvinA zuktijJAnena bAdhyamAno'yaM bodho 'bhrama' ityabhidhIyate - etAdRzeSvaMzeSu dArzanikAnAmaikamatye'pi 'evaM kuto bhavatI'ti kAraNagaveSaNAyAM vibhinnAzcintanapathAH / sarve'pi svakIyA tattvavibhAvanA yathA bAdhitA na syAt tathA khalu pratyakSAbhAsaM vivecayanti / sarveSAM dArzanikAnAM purato mukhyatayA imAH praznA udbhavanti - zuktito rajatapratyayotpAdasya kiM nimittam ? yadupasthitaM tasya jJAnaM na bhavati, pratyuta yena saha cakSuSoH saMsarga eva nA'sti tasya bodho jAyate - kathamevaM bhavati ? tatra kasya duSTatA prayojakIbhUtA - pramAturindriyasya viSayasya tadanyasya kasyacid vA ? ityetasyAM vicAraNAyAM dArzanikA dvidhA vibhajyante - bAhyArthAnAM vAstavikI sattA yaiH svIkRtA teSAmeSA samasyA yad jJAnaM yadyarthAnusAri bhavati tahi tat zuktimananusRtya kathaM vA rajatAvasAyi 43
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAtam ? advaitavAda-zUnyavAdAdisamarthakAnAM punariyaM cintA yat zuktirajatobhayorasattve samAne'pi purato rajataM dRzyate, na ca zuktiriti kathaM ghaTati ? kiJca, zuktau zuktijJAnaM vA bhaved rajatajJAnaM vA, arthAbhAvastUbhayatra samAna eveti kiMnibandhano bhrAntAbhrAntavivekaH ? eSAM praznAnAmuttarakAle dArzanikaiH sUcitA bhramotpattevividhAH prakriyAH 'khyAti rityabhidhIyante dArzanikakSetre / tatra pramANagrantheSu prAyaH paJcAnAM khyAtInAM nirUpaNaM darIdRzyate / tathA hi - "AtmakhyAtirasatkhyAtirakhyAtiH khyAtiranyathA / tathA'nirvacanakhyAtirityetat khyAtipaJcakam // yogAcArA mAdhyamikAstathA mImAMsakA api / naiyAyikA mAyinazca paJca khyAtIH kramAjjaguH // " paramanekatrA'STAnAM khyAtInAmullekhaH / tadyathA - "anyathAkhyAtirakhyAtivivekAkhyAtireva ca / asatkhyAtiH prasiddhArthAkhyAtireva ca paJcamI / AtmakhyAtistathA SaSThI khyAtiH saptamyalaukikI / aSTamyavAcyatAkhyAtirityaSTau nAmataH smRtAH // " vastutaH pramANagrantheSvito'pi baDhyaH khyAtayo dRzyante / atra nimnoktakhyAtInAM nirUpaNaM prastUyate - 1. mAdhyamikAnAmasatkhyAtiH 2. yogAcArAnAmAtmakhyAtiH 3. brahmAdvaitavAdinAmanirvacanIyakhyAtiH 4. cArvAkANAmakhyAtiH 5. nyAyaTIkAkartAdInAM vividhA asatsaMsargakhyAtayaH 6. sAGkhyAnAM prasiddhArthakhyAtiH 7. mImAMsakaikadezinAmalaukikakhyAtiH 8. rAmAnujAcAryAdInAM vedAntinAM vividhAH satkhyAtayaH 9. prAbhAkarANAM vivekAkhyAtiH 10. jaina-naiyAyikAdInAmanyathAkhyAtiH yatazcemAsu khyAtiSvanyathAkhyAtireva balavatI pramANabhUtA ca, sA caiva jainairnaiyAyikaiH kumArilAdibhizca svIkRtA; atastAmAzrityA'nyAsAM khyAtInAM khaNDanamapi tatra tatra nirUpitam / 44
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ ita: khyAtayaH kramazo nirUpyante - 1. mAdhyamika-sautrAntikasammatA'satkhyAtiH yasmin jJAne yat pratibhAsate tadeva tasyA''lambanamiti svIkaraNe prazna udbhavati yat - bhramajJAne pratibhAsamAnaM vastu jJAnAtmakaM bhavatyarthAtmakaM vA ? na jJAnAtmakaM tat sambhavati, yatastasya jJAnAtmakatve, jJAnaM svameva tathArUpeNa gRhNAtIti bhramapratyayaH 'ahaM rajata miti bhaved, na tu 'idaM rajata miti, na caivamanubhava ityarthAtmakameva tadAlambanamaGgIkartavyam / atha ca bhramajJAnasya viSayIbhUtaH sa bAhyArtho naiva san, tatsAdhyAyA arthakriyAyAstatrA'bhAvAt / ataH pArizeSyAd bhramasthale vayamasata eva bAhyArthasya bodhaM kurmahe ityurarIkaraNIyam / iyameva 'asatkhyAti:' ucyate / / ayaM svIkAro mAdhyamikAnAmubhayathA lAbhadAyI samasti / tathAhi - jJAnaM sAlambanamiti kathayitvA'pi yadi te bhramajJAne kamapi santaM bAhyArthaM viSayIbhUtaM na manvate tarhi nirAlambanavAda evaivaM phalitaH, yazca vastuto teSAmabhISTaH / anyacca, asato'pi jJAnaM bhavatIti manane, 'pramANabalena prameyavyavasthA' iti niyamaniSedhe sati, svayameva zUnyavAdaH siddhyati / ayamatra sAraH - mAdhyamikAH sarvamapi zUnyamasad niHsvabhAvaM caivA'numanyante / te prathamataH sarveSAM vyAvahArikI sattAM svIkRtya tAni parIkSante, antatazca teSAM sarveSAM pAramArthikamasattvaM pradarzya tadgrAhakAnAM nikhilAnAM jJAnAnAM vaiparItyaM samudghoSayanti / jJAneSu yo bhrAntAbhrAntaviveko bhavati, sa kevalaM vyAvahArikasattAmUlakaH / pAramArthikadRSTyA tu nirvikalpakajJAnAdRte sarvANyapi saviSayakajJAnAnyasadgrAhakatvena bhramAtmakAnyeva / vastuto mAdhyamikAnAM dRSTau zuktarasattvAt, tatra zuktijJAnaM bhaved rajatajJAnaM vA, ubhayasyA'sadAlambanatvena bhramatvameva / asatprakAzanazaktimatyA anAdivAsanAyAstayorudbhavaH / yadA vAsanAto viparItasaMvAdajanakamasatprakAzanaM bhavati, tadA vyavahAre sa 'bhramaH' gaNyate, anyathA samyaksaMvAdakamasatprakAzanaM vyAvahArikasatyatvaparIkSayA 'pramA' ucyate / paramArthatastu sarvajJAnAni 'bhrama' eva / asatkhyAteH khaNDane'nyathAkhyAtivAdibhirimA tarkaparamparA samupanyastA - 1. na jJAne'sataH pratibhAsaH / idameva vastuno'sattvaM yat pratItyanAlambanatvam / no cet, kathaM na zazazRGgasya pratibhAsaH ? zUnyavAde zazazRGgasya zuktezcA'sattve samAne satyapi, ekasya pratibhAsArhatvamanyasya ca tadanarhatvamiti katham ?
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. jJAne pratibhAsitatvaM hi vastunaH sattvam / atha ca mAdhyamikAnAM mate jJAnamevA'sadgrAhakaM bhavatIti pramANabalena prameyavyavasthAyA bhaGga eva jAtaH / evaJca jJAnasyA'kiJcitkaratve jJAnabalena zUnyavAdasyA'pyasiddhiprasaGgaH / 3. jJAnasyA'sadgrAhakatve bhrAntigatavaicitryasyA'nupapattiH / satAM svabhAve vaividhyena tadgrAhakeSu jJAneSu vibhinnatvamupapadyate / asatAM tu niHsvabhAvatvameveti tadgrAhakeSu vaiviktyaM katham ? 4. bhrAnteviSayIbhUtasya bAhyArthasyA'rthakriyAyA asAdhakatvAdasattvamityayuktam / tatra viziSTAyA arthakriyAyA asattve'pyarthakriyAsAmAnyasya tatrA'pi sambhavAt / yathA rajatarUpeNa jJAtAyAH zukte rajatatvaviziSTAyA arthakriyAyA abhAve'pyabhimApa-grahaNamocanAdyarthakriyAsAmAnyaM tu zuktitaH pravartate eva / na hIdamarthakriyAsAmAnyaM zazazRGgAdiSvasadbhUteSvityarthakriyAsAmAnyapravartakaM kathaM nvasat ? tathA ca bhrAntarAlambanaM sadeveti / ito'pi bahavastarkA asatkhyAtevipakSe sambhavanti / zUnyavAdasya khaNDane prastutAH sarve'pi tarkA ihA'pyanviyanti, yataH zUnyavAdo'satkhyAtizcaikasyaiva tattvasya parimANadvayam / sautrAntikAnAM mantavyamatra mAdhyamikamantavyena tulyatAM bhajate / 2. yogAcArasammatA''tmakhyAtiH vijJAnavAdinAM bauddhAnAM mate bhrame yat saMvedyate tadeva tasyA''lambanam / paraM tadAlambanaM na vijJAnavyatiriktam / vastuto vijJAnavAdinAM dRSTau vizvasmin vizve ekameva tattvaM parisphUrjate, tacca vijJAnameva / tadantareNa nA'nyat kimapi bAhyamarthajAtam / tad vijJAnaM svayaM prakAzayutaM grAhyagrAhakabhAvavirahitaM ca / tasyA''ntaratattvasya vividhA AkArA eva bAhyapadArthatvena pratibhAsante / ata eva saviSayakaM jJAnamAtraM bhrAntaM, yatastad bAhyarUpeNA''ropitamantastattvaM sAkSAtkaroti / yatazcA'nAdivAsanodbhavenaiva pratibhAsavaicitryasaGgatistatastadarthamapi bAhyArthasattAsvIkaraNamanAvazyakam / evaJca yogAcAramatena na kevalaM zuktyAdau rajatajJAnAdi, api tu bAhyArthaviSayakaM jJAnamAtraM viparyayaH / vastutaH saviSayake jJAnamAtre jJAnAkArANAmeva bhAnamityAtmakhyAti: (svena svasyaiva bodha:) eva sarvatra / idamatra cintyam - vijJAnavAde kathaM bhrAntAbhrAntavivekaH ? yadi sarvANyapyandriyakajJAnAni paramArthato bhrAntAnyeva bhavanti, tarhi zuktau zuktijJAnaM vA bhaved rajatajJAnaM vA, ubhayamapi bhrAntameveti kathaM pramA-'pramAvyavasthA ? bAhyatvenA''ropitatvahetuto bhrAnteSu jJAnAkAreSu kathaM vA satyatvA'satyatvavivecanam ? 46
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ itthamatra samAhitaM vijJAnavAdibhiH - lokavyavahAre'smAkamindriyANAM zaktyanurUpaM, tanmaryAdAmanusRtyaiva vayaM saMvAdijJAnAni pramANabhUtAnIti svIkurmaH / yathA hi dvayordRSTirogagrastayodvicandradarzane parasparaM saMvAditvAdanyonyApekSaM tad darzanaM bhrAntamapyavisaMvAdyanubhUyate, tathaiva vayaM pRthagjanA indriyazaktestulyatvenA'nyonyApekSaM kAnicid jJAnAni bhrAntAni kAniciccA'bhrAntAnIti svIkurmaH / ata: pAramArthikadRSTyA sarveSAM saviSayakajJAnAnAM bhrAntatve'pi, dRzya-prApyayorekatvA-'nekatvAropato janyAnAM saMvAda-visaMvAdAnAmAdhAreNa vyAvahArikastare bhrAntA-'bhrAntavyavasthA ghaTatyeva / ayamatra bhAvaH - vAsanAyAH saMvAdi vA visaMvAdi vA sarvamapi kAryajAtaM vAsanAmUlakatvena paramArthato mithyA / teSu sarveSu pratyayeSu vAsanodbhUtAnAM jJAnasya svIyAnAmAkArANAM bAhyatvena pratItirityAtmakhyAtiH sarvatra / vijJAnasyaikatvAcchuddhatvAdavibhAgatvAcca na tatra bAdhya-bAdhakabhAvo bhrAntA-'bhrAntaviveko vA / vyavahAre punaryo jJAnAkAraH pUrvottaraiAnAkAraiH saMvAdI bhavati so'viparItavAsanAprabodhamUlakatvenA'bhrAntaH parigaNyate / yasmAcca jJAnAkArAdanantaraM viparItasya jJAnAkArasyotpAdikAyA vAsanAyAH prabodho jAyate, sa jJAnAkAro visaMvAditvena vyavahAre 'bhrAnta' ityucyate / evaJca vAsanAprasUtatvena pratibaddhasya mithyAtvasya sarveSu jJAnAkAreSu tulyatve'pi, viparItA-'viparItavAsanAmUlakatvasya nirdhAraNAd vyavahAre bhrAntA-'bhrAntavivekaH sambhavati / yogAcArasammatAyA asyA AtmakhyAterdArzanikAntaraiH prabalaM khaNDanaM vihitamasti / AtmakhyAteH siddhAntaH pUrNataH, bAhyArthAnAmasattA, ekamAtrazuddhAvibhAjyasya vijJAnasyA'stitvaM, vAsanAyAH prabodhena udbhUyamAnA nAnA vijJAnAkArA - ityeteSvaMzeSvavalambito'sti / ato vijJAnavAdasammatAnAmeSAmaMzAnAM khaNDane jAte''tmakhyAtirapi khaNDitA bhavatyeva / bAhyaprapaJcasya prAmANikatAyAH siddhAvAtmakhyAti: svayaM 'bhrama'rUpeNa pariNamati / kiJca, AntaratattvarUpasya vijJAnasya bAhyArthatvena jJAnamanyathAkhyAtireva bhavati, na tvAtmakhyAtiH / AtmakhyAtistu tadA jAyeta, yadA jJAnaM svIyamAkAra'midamaha'miti 'ayaM mamA''kAra' iti vA gRhNIyAt / na caivamiti kathaM nAmA''tmakhyAtiH ? aparaJca, jJAnasya viSayIbhUtAnAM jJAne'sambhavinAM cheda-bheda-dAhAdInAM bAhyArthAnAM jJAnAkAratvamananaM naiva yuktiyuktam / vyAvahArikasya bhrAntA-'bhrAntavivekasya kRte Avazyakasya vAsanAyA vaiparItyA-jvaiparItyayoniyAmakaM tattvAntaramapi vijJAnavAde'sambhavIti tatra bhrAntA-'bhrAntavivekasya bAdhya-bAdhakabhAvasya vA'sambhavasya nyUnatvaM tadavasthameva /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. brahmAdvaitavAdisammatA'nirvacanIyakhyAtiH brahmAdvaitavAdinaH kathayanti yat zuktau rajatajJAnasya viSayIbhUtaM rajataM nahi sat, tathA sati tajjJAnasya mithyAtvAbhAvAt; nA'pyasat, asataH zazazRGgavad jJAnasya pravRttervA vissyiibhvnsyaa'bhaavaat| na ca sadasadubhayarUpam, uktapakSadvayadoSasaMmIlanAt / ato bhramajJAne pratibhAsitasya rajatasya sadasadrUpeNa nirvacanasyA'bhAvAdanirvacanIyatvam / tadgrAhakaM jJAnaM cA'nirvacanIyakhyAtiH / ___ zAGkarAdvaitamate kevalaM brahma paramasat sattvena vAcyaM ca / ato'nyad nikhilamavidyAjanyamavidyAtmakaM ceti mithyaiva / tatazca brahmajJAnAtiriktaM jJAnamAtraM bhramaH, yazca tattvajJAnAparanAmabrahmajJAnena bAdhyate / avidyA tadrUpA bAhyArthAzca sadasadvilakSaNAstannAmA'nirvacanIyAH / naiva te santaH, tattvajJAnabAdhyatvAt; nA'pyasantaH, arthakriyApravartakatvAt; nobhayarUpAH, sattvA-'sattvayoranyonyaM virodhAditi teSAmanirvacanIyatvaM tajjJAnasyA'nirvacanIyakhyAtitvaM ca / evaJca brahmAdvaitavAde brahmajJAnAtiriktaM jJAnamAtramanirvacanIyakhyAtyabhidhA bhrAntireva / paramiyaM paramabhramasya carcA / vyavahAre tu pramA-'pramA-'nyatarAtmakaM jJAnaM sambhavati / tatrA'yaM vivekaH - avidyAyA mUlabhUtakAryasya jJAnaM pramA, ekasmin maule kArye'paramaulakAryasyA''ropeNa jAyamAnaM jJAnamaprameti / tathA hi - zuktau rajatajJAnaM bhramaH / tatrA'vidyA rajatasyopAdAnaM zuktizcA'dhiSThAnam / adhiSThAnIbhatazaktAvavidyAjanyasya rajatasya doSavazAdAropaH / tatazcA'ntaHkaraNasya rajatAkArayA mithyAvattyA 'idaM rajata'miti bhramaH / anantaraM ca doSanAzenA'ntaHkaraNasya samyagvRttyA jAtena zuktijJAnena rajatajJAnasya bAdho nivRttizca / yathA ca pUrvaM darzitaM, jJAne pratibhAsitamidaM rajataM sadasadvilakSaNatvAdanirvacanIyamiti tadgrAhikA pratItirapyanirvacanIyakhyAtiH / ___ vastuto vijJAnavAdinAmAtmakhyAtito'dvaitavAdinAmanirvacanIyakhyAtau nAmamAtrasya bhedaH / ubhaye bAhyArthAn naiva sataH pratipAdayanti, naivA'sataH / ubhayamate'ntaraGgasyA'mUrtasya tattvasya bAhyatvena pratibhAsaH sammataH / eke tat tattvaM 'vijJAna'miti kathayantyapare ca 'avidye'ti / ekasmin mate viparItAyA vAsanAyA hetuta ekarUpasyA'pi vijJAnasya dvaidhIbhAvastajjanyA grAhya-grAhakabhAvapratItizca / aparasmin mate'vidyAhetuto brahmagatA cicchaktiravidyopAdAnakasya rajatasya pratItau vyApRNoti / dvaitavAdina AcAryA avidyAyA brahmaNazca pIThikAyA upari viracitamadvaitaprAsAdaM karkazatarkaprahAraparamparayA samUlamutpATitavanto'nirvacanIyakhyAtiM ca prabalatayA khaNDitavantaH / anirvacanIyakhyAterAtmakhyAtyA tulyatvAt tatpakSe pradarzitA doSA atrA'pyanviyantyeva / 4. cArvAkasammatA'khyAtiH cArvAkaH kathayati yat zuktAvutpadyamAna 'idaM rajata miti pratyayaH kiM viSayIkaroti ? naiva rajatam, tathA sati tasya satyaviSayakatvena pramAtvAd bhramatvAbhAvAt; nA'pi rajatAbhAva;, rajatajJAnasya
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ rajatAbhAvAviSayakatvasyA'sambhavAt; nA'pi svarUpeNa zuktiH, tasyA apratibhAsAt; nA'pi rajatAkAreNa zuktistasya viSayaH, anyasyA'nyAkAreNa grahaNasyA'svIkArAt / evaJca zuktau rajatajJAnasyA''lambanarahitatvAd nirAlambanatvameva / yatazca bhrAntau na kasyA'pyarthasya khyAtistatazca tatrA' 'khyAtiH' iti parigaNanam / viparyayajJAnamapi sAlambanaM bhavatIti svIkartAra AcAryAH kathayanti yad - 1. yadi viparItapratyayo nirAlambano bhavati, na ca tatra svasya parasya vA kasyA'pi pratibhAsa: sambhavati, tarhi kutasteSAM 'jalajJAnaM, rajatajJAna' mityAkAraplAvitAnyabhidhAnAni ? 2. kiJca, tathA sati bhramajJAneSu mitho bhedAbhAvaprasaGgaH, nirAlambanajJAneSu viSayaprayuktasya vaiziSTyasyA'bhAvAt, viSayAtiriktasya bhedakatattvasya cA'sambhavAt / 3. aparaJca, evaM sati svApe bhrame cobhayatra kasyA'pi pratibhAsasyA'bhAvAt, kiMkRta ubhayAsvavasthA bhedaH ? vastuto'khyAtivAdasamarthakasya cArvAkaziromaNerbhaTTajayarAzerekamAtraM kAryamidameva yadanyairdArzanikaiH svasvatarkabalena yad yat sAdhitaM tasya tasya nitAntamasiddheH pradarzanam / darzanamAtrasya prayojanamasti mithyAjJAnasya nAzadvArA mokSaprAptiH / yadi ca saMsAre mithyAjJAnameva na bhaved, na bhavet tarhi darzanasya prayojanamapi / ata eva dArzanikairnirUpitasya mithyAjJAnasyA'pi khaNDanaM bhaTTajayarAzerabhISTam / sa kathayati yad '"mithyAjJAnasya viSayavyavasthA sambhavati cedeva jJAnasyA''lambanamanyat pratItiviSayabhUtaM cA'nyaditIdaM jJAnaM mithyeti kathayituM zakyate / na caivaM, mithyAjJAnasya viSayavyavasthAyA abhAve, viSayAnyathAtvakRtasya mithyAtvasyA'pi jJAne'bhAva iti vyabhicArijJAnasyA'sambhava eva / " evaM dRzyate cedakhyAtestAtparyaM naiva bhramotpatteH prakriyAvizeSasya svarUpavizeSasya vA varNane samasti, api tu bhramajJAnasyoccheda eva tasyoddezaH / agre gatvA tu bhaTTajayarAzinA jJAnamAtrasyA'nAlambanatvasiddhau prayatitam / yataH pramANabalena prameyavyavasthAyAH khaNDanaM tasya sisAdhayiSitamAsIt / paraM prameyakamalamArtaNDakArAdibhiH prabhAcandrAdibhistasya prabalaM khaNDanaM vihitamasti / 5. vAcaspatimizrAdInAM vividhA asatsaMsargakhyAtayaH nyAyaTIkAkRd-vAcaspatimizrAdInAM mate dezAntaraprasiddha-rajataniSTha - rajatatvasya zuktau yo'lIka: samavAyastasya 'idaM rajata 'miti zuktyAlambanake jJAne pratibhAsaH / atra zuktirapi satI, rajatatvamapi sat, paraM tadubhayaniSThasya yasya samavAyasya jJAne'dhyAsaH, tasyA'lIkatvAdiyamasatsaMsargakhyAtirityucyate / kecanA''cAryAstu pratipAdayanti yad rajataM tAdAtmyena rajataniSThameva paramasat - tAdAtmyagrahAcchuktau tasya pratibhAsaH / iyamapyanyaprakArA'satsaMsargakhyAtireva / evamalIkasaMsargabhAnajAnAmanyAsAmasatsaMsargakhyAtInAmapi nirUpaNamupalabhyate / 49
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ rajataM dezAntare sadeva, purovartinyanyasmiMzca sadbhUte'rthe tasya pratibhAsa: ayamaMzo'nyathAkhyAtAvasatsaMsargakhyAtau ca samAna eva / bhinnatA kevalamiyatyeva yad, asatsaMsargakhyAtau saduparAgeNA'satsambandhasya bhAnaM svIkriyate, anyathAkhyAtau caikaH sadartho'nyasadartharUpeNa pratibhAsate / na hyasataH pratyakSaM, na cA'sataH kenacit sambandha ityAdayastarkA asatsaMsargakhyAteH pratipakSe dIyante / aparaJca, 'saMsargo'lIka' iti svIkRtAvapi tena sambandhena pratibhAsamAnasya padArthasya purovartini padArthe sattA tu svIkAryaiva / tasyAH sattAyAH satyatve satkhyAterasatyatve cA'satkhyAterasyAH khyAterna ko'pi bhedo'vazinaSTi / - atha bhramajJAnasya viSayIbhUtasya bAhyArthasya sattAM ye svIkurvanti teSAM dArzanikAnAM khyAtiSu vimarzaH kriyate / bAhyArthavAdiSu pakSadvayam / ekeSAM matena jJAne'vidyamAnasya pratibhAso na sambhavati / ataH sarvatra sarvasya sattA svIkriyate, jJAnamAtre ca sadeva pratibhAsate / tatazca jJAnamAtraM paramArthataH pramaiva / keSucid jJAneSu yo bhrAntatAyA vyavahAro bhavati, sa sthUlena lokavyavahAreNaiva / kathaM sa sthUla lokavyavahAra iti pradarzanaparAH khyAtayaH 6. sAGkhyasammatA prasiddhArthakhyAtiH satkAryavAdinAM sAGkhyAnAM matena kasyA'pi vastuno na kutrA'pyabhAvaH / vastunyAkAzakusumavat sarvathA'sadbhUte sati na tasya pratibhAsasambhavaH / yatra kutracidapi yadA kadApi yasyA'rthasya jJAnaM jAyate, tatra tatra tadA tadA ca so'rthaH pramANaprasiddha eva / ato bhramasthale prasiddhasyaivA'rthasya jJapterhetuta: 'prasiddhArthakhyAti'rityucyate / satkAryavAde'rthAnAmutpAdavinAzayorasambhavaH | arthAnAM vyaktAvyaktIbhAva eva tatra svIkRtaH / arthAnAM vyaktIbhAva eva vyavahArasattvam / teSAmavyaktIbhAva eva vyavahAreNA'sattvam / paramArthatastu vastu sarvadA sarvatra sadeveti / bhramakAle'pi purovartinyarthe rajataM vyaktameva / ata eva tasya grahaNam / parantvanantarakAle kAraNavaza - tastasyA'vyaktIbhAve sati, lokavyavahAre tasyA'nupalabdhitaH pUrvajJAnaM vayaM 'bhrama' iti vacmaH / yatra cA'nantarakAle'pi bAhyArthasya vyaktIbhAvatastasyopalabdhistatra vyavahArataH pUrvajJAnamabhrAntamityabhyupagacchAmaH / vastutastu tadubhayamapyabhrAntam / vidyudAdeH kSaNikasya padArthasyeva rajatasyottarakAle'nupalabdhAvapi jJAnakAle tu tasyA'stitvaM pramANasiddhameva / anyathA vidyudAderjJAnamapi bhramAtmakamabhyupagamanIyaM bhavet / 50
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ satkAryavAdinAM prasiddhArthakhyAteH purata imAH samasyAH prastutIkriyante'nyaH 1. jalasya zuSkIbhavanAdanantaramapi tasya pUrvakAlInAyAH sattAyAH sUcakAni bhUsnigdhatAdicihnAnyupalabhyante eva / na vai jalasya vidyudAderiva zIghraM niranvayavinAzasya sambhavaH / evaM sati marumarIcikAsu jalasya yad bhramAtmakaM jJAnaM jAyate, tatra bhUsnigdhatAdicihnAnAmanantaramanupalabdhAvapi, bhramakAle jalasyA'stitvamAsIditi kathaM nu svIkriyeta ? 2. vidyudarzakAnAmuttarakAle vidyuto'nupalabdhAvapi, pUrvakAle samAnAyAH pratIterbalena, parasparamapekSIkRtya prAmANyanizcayaH sambhavati / zuktisthale tu naivaM sarveSAM samAnA rajatapratItiH, yadbalena rajatajJAnasya prAmANyanizcayaH, tajjJAnakAle rajatasya vyaktIbhAvasya nizcayo vA sambhavet / . 3. jJAnabhAsitamAtrasya padArthasya tatkAle tatkSetre cA'stitvasya svIkAraH, ekatraiva yugapad rajatasya zuktezca vyaktIbhAvaM sAdhayet, ekasyAmeva zuktau vyaktibhedena yugapad rajatajJAnasya zuktijJAnasya ca sambhavAt / mahadaniSTaM caitad, ekatra yugapad vastudvayasya vyaktIbhAvasya sAGkhyairanaGgIkArAditi / 7. mImAMsakaikadezisammatA'laukikakhyAtiH kecana mImAMsakA avidyamAnasya pratibhAsaM naivA'GgIkurvanti / te kathayanti yad jJAne 'upasthitamanyat, anyacca kiJcit pratibhAta'-mityevaM viparyaya eva na sambhavati / kiM tarhi ? nikhilAni jJAnAni paramArthato'vitathAni / vyavahArasya matenaiva jJAneSu bhrAntA-'bhrAntavivekaH / paraM jJAninAM dRSTau tvetAdRzo viveka eva bhrAntiH / __ teSAM mate bAhyArtho dvividho bhavati : 1. vyavahArasamarthaH 2. vyavahAre'samarthazca / vyavahArasamartho'rtho lokasammatatvAd laukiko gaNyate, dvitIyazca vikalpabuddheviSayatvAd loke'sammatatvAdalaukika ucyate / ayaM ca zAstravidbhirvyavahAryatvena yukto'pi lokavyavahAre'kiJcitkaratvAdasadrUpeNa parigaNyate / bhramajJAne cA'yamevA''lambanIbhUtaH, ata eva tatrA'laukikakhyAtiH / ayamatrA''zayaH - bhrAntarUpeNA'GgIkriyamANe zuktau rajatajJAne naiva laukikarajataM viSayIbhavati, api tvalaukikam / paramArthatastu sarvatra sarvadA sarveSAM sattvaM bhavatyeva / tacca laukikatvenA'laukikatvena vetyanyadetat / loke laukikasattvasya grahaNaM nAma pramA, alaukikasattvasya grahaNaM ca bhrama iti vyavasthA / mImAMsakaikadezinAM dRSTau, bhramajJAnasya nirAlambanatvasvIkAre zUnyavAdasya vA vijJAnavAdasya vA samarthanaM bhavet / atha sAlambanatvamanane'pi tasyA''lambanasyA'sattvAGgIkAre cA'satkhyAtistatpuccha vilagnaH zUnyavAdazcA''patatyeva / Alambanasya sattve ca bhramajJAnAnupapattiriti tairmArgAntaramAzritaM yad
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhramajJAnasyA''lambanaM yadyapi sadeva, tathApi tad na laukikaM, pratyutA'laukikam / tata idaM phalitaM yad rajatarUpeNa pratibhAsitAyAM zuktau rajatasAdhyAyA arthakriyAyA abhAvo na rajatAsattvahetukaH, api tu rajatasyA'laukikataiva tatra kAraNIbhUtA / imAnyalaukikakhyAteranabhyupagamakAraNAni - 1. na hyalaukikatvasya nirvacanaM zakyate / vyavahAre'samarthatvaM naivA'laukikatAprayojakaM sambhavati / yato'rtho'sadbhUto bhavedalaukiko vA, arthakriyAkAritvAbhAvastUbhayatrA'pi samAna eveti ko vA bhedastatrA'vazinaSTi yenobhayoH pArthakyaM vidhIyeta ? / tathA cA'laukikakhyAterasatkhyAtezcA'bhidhAnAdRte na ko'pi bhedaH / 2. zuktau rajatabhramo yasya puruSasya, sa tvalaukikaM rajataM laukikamevA'bhyupagamya tatra pravartate / pravRttervaiphalye eva tasyA'laukikatAbodha iti kathaM neyamanyathAkhyAtiH ? 3. pazcAdbhAvinA 'nedaM rajata'miti jJAnena kiM nu bAdhyate ? naiva rajatasAmAnyaM, zuktisthale sadaiva tasya sattAyAH svIkArAt / na ca laukikarajatatvaM, bAdhakapratItyA laukikatvasyA'viSayIkaraNAt / ato'laukikakhyAtau bAdhyabAdhakabhAvAnupapattiriti / 8. rAmAnujAcAryAdInAM sammatA vibhinnAH satkhyAtayaH rAmAnujAcAryAdInAM vedAntinAM mate sAGkhyAnAmiva sarvatra sarvadA sarveSAM sattvorarIkaraNAd jJAnamAtraM paramArthato'bhrAntameva bhavati / vyAvahArikabhrame'pi vastutaH sadbhUtasyaiva jJaptitaH 'satkhyAti'rucyate tatra / vyAvahArikasya bhrAntAbhrAntavivekasya saGgatistairitthaM pradarzitA - rAmAnujAcAryAH - 'zukti'riti nAmnA vyavahriyamANe'rthe zuktikAMzavad rajatAMzA api santyeva / kevalaM zuktikAMzAnAM bAhulyAt tasya 'zukti rityabhidhAnam / ataH zuktA vidaM rajata'miti jJAnasya tatrasthAnAM rajatAMzAnAM grAhakatvAd yathArthatvameva / tathApi tasya mithyAtvaM loke'GgIkriyate, yatastasmin jJAne cakSurAdInAM doSavazAt kevalaM rajatAMzAnAM darzanaM jAyamAnamasti, zuktikAMzAnAM bAhulye'pi na tatra teSAM graho bhavatIti / anantarakAle doSanivRttau jAtAyAM, zuktikAMzAnAM darzane teSAM bAhulye ca jJAte satI'yaM zukti'riti pratyayo jAyate rajatajJAnaM ca nivartate / madhvAcAryAH - zuktA vidaM rajata miti pratIteruttarakAle jAtena zuktijJAnena bAdhamanubhUya rajatajJAnaM nivartate. 'asad rajataM pUrva pratibhAta'miti bodhazcotpadyate / yadyapyanena bodhenA'satA rajatena cakSuSaH sannikarSaH siddhyati, paraM na sa svIkArArhaH, asatkhyAtibhayAdasato bhAnasyA'svIkArAt / kiM tarhi ? vastutastatra sadbhUtayA zuktyaiva cakSuSaH saMsargaH, kevalaM doSavazAt tasya tatrA'sadbhUtarajatasvarUpeNA'vagAhanaM 52
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavati / evaM ca mAdhvamate bhramasthale sata evA''lambanIbhavanAt satkhyAtireva, kevalamindriyasyA'dhiSThAnIbhUte'rthe'sadAtmanA'vagAhanAd bhramatvaM tatrocyate / tathApi mAdhvAnAM dvaitavAditvAt, taiH sarvatra sarvadA sarveSAM sattvasyA'svIkArAcca paramArthataH sarveSAM jJAnAnAmabhrAntatvaM tai!rarIkRtam / nimbArkAcAryAH - asmin mate jIve Izvare'cetaneSu ca sarveSu parasparaM bhedAbhedaH / ataH zuktirajatayoH parasparaM bhedo'bhedazcA'pi / zuktA vidaM rajata'miti pratyaye, zuktitAdAtmyena rajatapratibhAsataH, zuktirajatayorabhedagrAhako'yaM bodhaH pramaiva bhavati / tathA'pi tasya bhramatvaM na nirmUlaM, zuktirajatayoH parasparamabhedavad yo bhedastamupekSya tena jJAnenA'bhedamAtragrahaNAt / punaH zuktau zukterabhedamAtramiti zuktA viyaM zukti'riti pratItestadabhedagrAhitvAt pramAtvamiti / vallabhAcAryAH - yeSu brahmagataM cittvamAnandavattvaM cA''vRtaM bhavati tAdRzA brahmapariNAmA eva jaDapadArthA ucyante . / eSu brahmagataM sattvaM tvanusyUtameva bhavati / ete jaDAtmakapariNAmA dvividhAH sambhavanti - 1. kAraNavikRtijanyAH 2. kAraNasthaparivartananirapekSAzca / zuktirUpo brahmapariNAmo dugdhAd dadhIva tatkAraNeSu parivartanato jAyate, rajatAtmakastu pariNAmaH zuktau kAraNaparivartanamanapekSyaivotpadyate / yadyapi tadubhaye pariNAmAH santa eva, teSAM grahaNaM paramArthato'bhrAntameva; tathA'pi kAraNagatavikRtyavikRtI apekSya vyAvahArikastare jJAneSu bhrAntAbhrAntavivekaH sambhavati / etadRte'cintyabhedAbhedavAdyAdInAmAcAryANAM svasvatattvavibhAvanAnukUlA baDhyaH khyAtayaH santi, yAsAM ca kathaJcit pUrvoktAsu khyAtiSvantarbhAvaH zakyate / 9. prAbhAkarasammatA vivekAkhyAtiH ___pUrvoktAsu satkhyAti-prasiddhArthakhyAtyAdikhyAtiSu paramArthato jJAnamAtrasyA'bhrAntatve'pi vyAvahAriko bhrAntAbhrAntavivekastu sammata eva / paraM mImAMsakaprabhAkarasya tu vyAvahArikastare'pi bhramajJAnasyA'stitvamamAnyam / tanmate jJAnamAtraM lokavyavahAradRSTimAzrityA'pi yathArthameva bhavati / mImAMsakaikadezibhiryo'laukikakhyAteH panthA anviSTaH, sa doSabahulatvAt prabhAkarasyA'sammata AsIt / punarvRddhamImAMsakaiH svIkRtA'nyathAkhyAtirapi prabhAkareNA'nabhyupagatA / kathamiti cet ? sa kathayati yat kiJcid jJAnaM yadi bhramAtmakamapi sambhavati tarhi mImAMsakAnAM mUlabhUtaH svataHprAmANyarUpo siddhAntaH naiva siddhyati / yatastathA sati jJAnamAtre'yathArthatvasyA''zaGkAyA avakAzo nirAbAdha eva / tadapAkaraNArthaM ca saMvAdAdinA bAdhakAbhAvAdInAM nizcaya AvazyakaH / tathA coktanizcayasApekSatvAt prAmANyanizcayasya, parata eva prAmANyajJaptiH siddhyati, na tu svataH / evaJcA'nyathAkhyAtiH svIkriyate cet svataHprAmANyajJaptyai datta eva jalAJjaliH / / 53
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ . ayamanyazcA'nyathAkhyAtevirodhe tarkaH - yadyanyadezasthitamapi rajataM zuktideze pratibhAseta, tarhi zazazRGgAdInAmatyantAsatAmapi kutastatra bhAnaM na bhavet ? yato vivakSite deze, anyatra sato'tyantAsatazcobhayasyA'sattvaM samAnameva / tatazcA'nyathAkhyAterasatkhyAtAveva paryavasAnaprasaGga iti / uktadoSebhyastrANArthaM bhramajJAnasya sadarthaviSayakatvAGgIkAre satkhyAtistannAma sarvatra sarvadA sarveSAM sattA'bhyupagamanIyA bhavet, tacca mahadaniSTamityAkalayya prabhAkareNa bhramotpatternUtanA prakriyA pradarzitA, yA ca 'agrahaNaM, vivekAgrahaNaM, vivekAkhyAtiH, akhyAtiH, bhedAgrahaH, smRtipramoSa' ityAdibhirabhidhAbhirvyavahiyate / prabhAkaramate indriyasanikRSTAdanyasya pratyakSamasambhavi / yato'sannikRSTasyA'pi pratyakSAlambanatve'ndhasyA'pi zuktau rajatapratibhAsaprasaGgaH / idamatra cikathayiSitam - cakSuSmato'ndhasya ca zuktisthale rajatAsannikarSasya samAnatve'pi, ekasyaiva rajatabhramaH, nA'parasyeti rajatabuddhau rajatameva viSayatvena svIkartavyaM, na zuktiH / evaJca jJAnamAtre pratibhAsamAnasyaivA'rthasya viSayatvaM svIkriyate / na kimapi jJAnamAlambanavyabhicAryayathArthaM ceti / atra prazna udbhavati yat sarvANyapi jJAnAni yadi yathArthAnyeva bhavanti, tarhi zuktau zuktijJAnamabhrAntaM rajatajJAnaM punardhAntamiti katham ? kathaM vA zuktau rajatajJAnasya bhramatvopapattiH ? prabhAkaro'tra samAdadhati yad yadA kazcit puruSo rajatasadRzAM zuktiM pazyati, tadA yadi sa indriyAdigatadoSavazato rajatAt zuktau yad vailakSaNyaM tadagRhItvA kevalaM tadgataM sAdRzyameva gRhNAti, tarhi tasya tatpratyakSato rajatasmaraNamubudhyate / sa ca puruSo manovaikalyAdinA pratyakSa-smaraNayoryo bhedo yazca pratyakSIkriyamANazukti-smaryamANarajatayorbhedaH, taM nA'vadhArayati / sa jJAnadvayaM vastudvayaM caikatvenA'dhyavasyati / phalataH sa zuktiM rajatatvena manute / loke'yaM 'bhrama' ityucyate, paraM vastutaH sa na bhramaH, api tu yathArthajJAnadvayamadhye yo bhedastasyA'grahaH, bhinnasvarUpajJAnadvayaviSayIbhUtayorvastunoryo vivekaH(-vailakSaNyaM) tasyA'khyAti(-ajJapti)rvA / ayamatra sArAMzaH - zuktau rajatasya bhramAtmakaM jJAnamanyairdArzanikairekatvenA'GgIkRtaM, paraM prabhAkareNa svataHprAmANyarakSaNArthaM svIkRtasya 'sarvANyapi jJAnAni yathArthAnyeve'ti siddhAntasyA'nurUpaM zuktipratyakSarajatasmaraNAtmakasya yathArthasyaiva jJAnadvayasya mithyaikIkaraNaM bhramasthale'bhyupagatam / tanmate evaGkaraNena naiva parataHprAmANyaM puraskRtaM bhavati, na hi zUnyavAdAyA'vakAzo datto bhavati / punaH zuktisthale rajatasyA'bhAva evA'GgIkRta iti na satkAryavAdasyA'pi prasaGgaH / anyaiH sarvairapi dArzanikairasyA vivekAkhyAteH prabalaH pratIkAro vihito'sti / sanmatitarkavRttAvapyasyA vistRtaM khaNDanaM samupalabhyate / dArzanikaiH prastuteSvanekeSu tarkeSu mukhyabhUtA ime - 54
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. prabhAkareNa parataHprAmANyavAdasya zUnyavAdasya ca svIkArAd bhItimApya viparItakhyAteH sthAne vivekAkhyAtirabhiSiktA / paraM vivekAkhyAtAvapi smRtiH smRtitvena na, kintvanubhavatvena gRhyate (ata eva smaryamANaM rajatamidantvenA'vabudhyate) iti sA'pi viparItakhyAtitvenaiva pariNatA kila ! vastuto vivekAkhyAtAvapi parataHprAmANyasvIkArasyA''pattistadavasthaiva / yataH kAlAntare rajatajJAne jAte sati pramAturAzaGkodbhaviSyatyeva yadatra smRtipramoSAtmako mithyaiva rajatapratibhAsa uta satyarajatasyaiva pratyayaH ? asyA AzaGkAyA nirAkaraNArthaM saMvAdAderbAdhakAmAvasyA'nveSaNaM kartavyameva / tarhi parataHprAmANyaM nanvAgatameva / yato yAvad na bAdhakAbhAvanizcayo, na tAvat prAmANyanizcaya iti / kiJca, zUnyavAdasyA''pattirapi smRtipramoSe Apatatyeva / yataH zuktau jAyamAne rajatajJAne yo rajatAkAraH pratibhAsate, sa sannihitarUpeNa bhavati / smRtau punaH pratibhAsamAno rajatAkAro'sannihitarajatasyeti tasya bhramajJAne na ko'pyupayogaH / tAtparyata: 'idaM rajata'miti bhramajJAne pratibhAsitaM sannihitaM rajatamasadeva siddham / evaJca jJAnasyA'sadarthaviSayitA'pyaGgIkRtA bhavatIti sarveSAM jJAnAnAmasadarthaviSayakatve zUnyavAda eva phalita iti / 2. bhramajJAnottarakAle jAyamAnena 'nedaM rajata'miti jJAnena bhramajJAne bhAsitasya rajatasyA'sadrUpataivA''veditA bhavati, na hi tatra rajatapratibhAsasya 'rajatapratibhAsaH prakRtaH smRti'riti smRtirUpatAyA Avedanamiti kathaM bhrAnteH smRtipramoSagabhitatvam ? / 3. bhrAnterjJAnadvayAtmakatve tasyAH svasaMvedanaM kena svarUpeNa bhavet - pratyakSarUpeNota smRtirUpeNa ? ubhayAtmakarUpeNa svasaMvedanaM tvanubhavaviruddhamiti / 4. yugapad jJAnadvayasya sattA'nubhavaviruddhatvAt svayaM prabhAkareNA'pyasvIkRteti yugapad jJAnadvayasyA'bhAve kathaM bhedAgrahaH ? / 5. pratyabhijJAyA balenA'pi bhramajJAnasyaikatvameva siddhyatIti / evaJcoparyuktAnAM khyAtInAmabhyupagamAnarhatAM dRSTvA jainairanyathAkhyAtyaparAbhidhAnA viparItakhyAtirurarIkRtA / yA ca naiyAyikaivaizeSikaiH kumArilabhaTTAdibhirapi svIkRtA'sti / 10. jaina-naiyAyikAdInAM sammatA'nyathAkhyAtiH ekasya vastuno'nyavasturUpeNa pratItiranyathAkhyAtiviparItakhyAtirvocyate / ayameva viparyayo . yadanyasminnAlambane'nyapratyayotpAdaH / zuktau zuktipratyayo'viparIto rajatapratyayazca viparItaH, yau ca kramaza indriyAdInAM guNadoSayorphalabhUtau / doSavazAt zuktirAtmarUpeNA'pratyakSIbhUya rajatatvena pratyakSIbhavati /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ iyameva bhrAntirucyate / vastutaH zuktirapi sadbhUtA, rajatamapi sadeva / bhrame kevalaM tasmin deze kAle ca sthitAyAH zukteH sthAne'nyasmin deze kAle ca sthitasya rajatasya darzanaM jAyate / tathAhi - zuktyA cakSurindriye sambaddhe sati kadAcit pUrvakAle'nyatra dRSTasya rajatasya sAdRzyaM tatra gRhyate / tatazca rajatasaMskArodbhavadvAreNa rajatasya smRtirutpadyate / tatazca tasya smaryamANasya rajatasya pramAtrindriyAdInAM doSavazAd bahirdeze AropaH, Aropitasya pratibhAsazca / arthAdupasthitA zuktiranyarUpeNa viparItarUpeNa vA pratibhAsate itIyamanyathAkhyAtiviparItakhyAtirvA / pUrvaM kadApi rajatamadRSTavataH puruSasya naivaM bhrama iti zuktau rajatabhrame rajatasmaraNasya kAraNatAsiddhiH / uttarakAlInairnaiyAyikairuktasmaraNaM jJAnalakSaNamalaukikasannikarSarUpamaGgIkRtya bhramajJAnamalaukikapratyakSaM kathitam / yadyapi dvicandrajJAnamalAtacakrajJAnaM zaGkhapItatvajJAnamityAdibhrameSUpasthitavastunaH sAdRzyasya na kAcid bhUmikA vidyate, tathA'pi tatrA'pi purataH sthitasya vastunaH kasyacid viziSTasyAM'zasya hetutaH smaryamANasyA'rthasya doSavazAd bahirdeze'vazyamAropo bhavatIti / spaSTamatra khyAtau pUrvoktAbhyo vailakSaNyam / asyAM khyAtau zuktau rajatajJAnaM rajatasmRtyA sahakRtaM pratyakSAtmakamaGgIkRtam / na tatra jJAnadvayasya bhramAtmakaM saMyojanamapi tvekakaM jJAnam / evaJca vivekAkhyAterasyA mahAn bhedaH / atha ca nA'syAM bAhyArthAH sarvathA zUnyarUpA jJAnarUpAH sadrUpA vA'bhyupagatAstato'satkhyAterAtmakhyAteH satkhyAtervAnA'trA'vakAzaH / naivA'tra padArtheSu laukikAlaukikavibhAgaH, kSaNiko vyaktAvyaktavibhAgaH, bAhyArthAnAM nirvacanAbhAvaH, asatsaMsargasya bhAnaM veti naivA'sAvalaukikakhyAtiH, prasiddhArthakhyAtiH, anirvacanIyakhyAtirasatsaMsargakhyAtirvA / bAhyArthAnAmAlambanatvasya bhrame'pyabhyupagamAd na hyasAvakhyAtizca / atra tvekasya sato'nyasadrUpeNa bhAnaM svIkRtamastIti viparItakhyAtirevA'yam / anyaidArzanikaiviparItakhyAterkhaNDane imAstarkAH pradarzitAH - 1. bhramajJAnasya kiM nvAlambanaM bhavatA'GgIkRtam - rajataM vA zuktirvA ? yadi zuktiH, kathaM sjatAkAreNa tasya grahaH ? yato jJAne yaH pratibhAsate, sa eva vastuna AkAraH / anya evA''lambanasyA''kAraH, anya eva pratibhAsita iti manane tu jJAnamAtre AkArasatyatvAzaGkAyAM jJAnenA''kAranizcayasyA'sambhavaH / idamapi cintyaM yat zuktisthale zuktimevA''lambanIkurvANaM jJAnaM kathaM nu bhramo bhavet ? . 2. yadi rajataM tasyA''lambanIbhUtamiti cintyate tarhi zuktideze'sad rajataM viSayIkurvANaM jJAnamasatkhyAtireva bhavati / yadi rajatasya tatrA'sattve'pi, anyatra sattvAd bhrame'satkhyAti 'GgIkriyate, tInyatra sato'pi tasya cakSuSA'sannikRSTatvAt kathaM cAkSuSam ? 56
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. yadi zuktAvasannikRSTasya rajatasya mithyA''ropo bhrame svIkriyate tIdamapi praSTavyaM yat tatra yathA rajatamasanikRSTaM tathaiva vizvasyA'nye'pi bahavaH padArthA asannikRSTA iti kathaM na teSAM tatrA''ropaH ? 4. 'idaM rajata'miti pratyakSAtmakajJAnasya smRtyanapekSatvAt kathaM tatra smRtisthasyA'rthasyA'vabhAsanam ? itthamatra samAhitaM prabhAcandrAcAryaiAyakumudacandre - asatkhyAtAvekAntenA'sato'rthasya prathanaM, paramanyathAkhyAtAvanyatra sato bhAnaM svIkRtamitiM mahadantaramanayoH / asannikRSTasya rajatasya doSavazAt sannikRSTatvena pratyakSameva viparItakhyAtiH / na hi jJAnamAtre vastunaH satya evA''kAraH pratibhAsate iti niyamaH / tatrA'pi, sannikRSTArthagatasAdRzyAdito yasya smaraNaM tasyaivA'nyatra sato'tra mithyA''ropa iti kathamasannikRSTAnAM sarveSAM mithyAropasya prasaGgaH ? / vastuto vayaM jainA zuktA vidaM rajata'miti jJAnaM pratyabhijJAtmakaM svIkurmaH / tatra 'ida'maMze dRzyamAnasya 'rajata'mityaMze pUrvadRSTasya ca saGkalanAt 'sa evA'yaM devadatta' iti jJAnavat pratyabhijJAtvameva / ata eva tasya pratyakSa-smaraNobhayApekSA / prabhAkareNa bhramasthale pratyakSa-smaraNayomithyaikIbhAvaH svIkRtaH, vayaM punastatra pratyakSasmaraNobhayajanyAM pratyabhijJAmaGgIkurmaH / tatra bhrame cAkacakyAdinA nigRhitanijAkArA dhRtarajatAkArA ca zuktirevA''lambanIbhUtA'sti / rajatAkArasya jJAnasya kathaM zuktirAlambanamiti cet, agulyA nirdizyamAnaM 'asya grAhakaM jJAna'miti manyamAnaM ca vastveva jJAnasyA''lambanaM svIkriyate / tasya pratibhAso yena kenA'pi rUpeNa jAyatAM, na tAvatA tasya viSayatvaM nivartate / na vai zukterabhAve rajatabhrama iti zuktireva tasya bhramasya viSayIbhUteti / na hi kenA'pi bhramajJAnasya nirduSTatvaM pratipAditam / pratyuta sarvairapi dArzanikaiH svasvadRSTyA tatra doSamImAMsA vihitaiva / tathAhi - __ naiyAyika-vaizeSikANAM matena viparyaye draSTuH tatsAdhanasya vA doSaH kAraNIbhavati, nArthasya / tathAhi - prathamamindriyeNa marIcikAyA nirvikalpapratyakSasyA'nantaraM savikalpapratyakSAvasare, marIcikAgatasya jalasAdRzyasya darzanata upahataM cakSuH svasya kArya samyag na nirvahati, ato marIcikAyAM jalasya mithyA pratibhAsa utpadyate / atra pramAtustanmanasastadindriyasya ca doSaH sambhavati, paraM jJAnaviSayIbhUtAyA marIcikAyAH ko'tra doSaH ? yadi tasyA doSo manyate, tarhi tasyAH sarveSAM dRSTaNAM kathaM na viparyayo jAyate ?
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ mImAMsakamate punarbhrame pramAtrAderiva viSayasyA'pi duSTatvaM pratipAdyate / viparyayotpattAvarthagatAnAM sAdRzya-saukSmyAdInAmapi sahabhAgitvamiti teSAM kathanam / bauddhamate aindriyake pratyakSe indriyasya mukhyatvAd, mithyApratyaye tasyaiva doSasya mukhyatA pratipannA / tanmate'nye sarve'pi doSA'ntata indriyameva vikRtaM vidadhati / jainamate tu jJAnavyApAre Atmano mukhyatvam / te kathayanti yat pramAtureva doSo bhramaM janayati / pramAtari vikRtyutpAdane yadyapIndriyAdidoSAH sahabhAgitvamAvahanti, tathApi tatra pradhAnaM kAraNaM tu pramAtrA pUrvasaJcitAnAM karmaNAM vipAka eva / advaitavAdibhiratra karmavipAkasya sthAne'vidyA'bhyupagatA'sti / bhramajJAnasyotpattyanantaraM yAvad na tadbAdhakajJAnasphUrtistAvat tad nirduSTameva pratibhAsate, tadvAn puruSazca tajjJAnaM 'pramANIbhUta'-mityAkalayya tathA pravartate / bAdhakajJAnameva bhrame mithyAtvapratItyutpAdakaM bhavati / navyanaiyAyikairiha spaSTIkRtaM yad bhramajJAnamapi vizeSyAMze tvabhrAntameva bhavati / yathA zuktau 'idaM rajata'miti jJAne vizeSyIbhUtAyA abhimukhaM sthitAyAH zuktereva idantvena yathArthasaMvedanAd vizeSyAMze tad jJAnaM naiva bhramAtmakam / tasmin jJAne bhrAntitvaM rajatatvarUpe vizeSaNAMze eva / naiyAyikairatraikameva jJAnaM bhrAntAbhrAntobhayarUpaM parigaNayya syAdvAda evA'bhyupagato'stIti dhyeyam / jainA: punarito'pi gabhIratayA vivicya pratipAdayanti yad bhramajJAnamapi na kevalaM vizeSyAMze, api tu pramAtraMze pramityaMze cA'pi nirdoSaM bhavati / yato jainasammate " mama 'idaM rajata 'miti jJAnamutpanna"mityAtmake prathamata eva svaparaprakAzapratyaye, naiyAyikAdisammate vyavasAyAnantaraM jAyamAne tAdRzAkAre'nuvyavasAye ca, 'mame 'ti pramAtraMze, 'ida' miti vizeSyAMze, 'jJAnamutpanna'miti pramityaMze ca bhramajJAnamapyabhrAntameva samasti / tasya mithyAtvaM tu vizeSaNAMze eva sImitam / syAdvAdadRSTyA punarvizeSaNAMze'pi prAmANyetaravyavasthA prAyazaH saGkIrNaiva / tathAhi - indriyadoSajanyaM candradvayadarzanaM saGkhyAMzaviSaye bhrAntamapi candrasvarUpAMze tvabhrAntameva / kiJca, ekacandradarzanaM saGkhyAMze svarUpAMze ca samyaktvAd yadyapi pramAtmakaM, tathApi uktajJAnakAle candraM yAvaddUraM vayaM sambhAvayAmastato'tyadhikadUratve tasya vastutaH sthitatvAdekacandradarzanaM tasminnaMze tu mithyaiva / evaJca paramArthatayA kimapyaindriyakaM pratyakSaM na sarvathA pramAtmakaM bhavati, na ca sarvathA bhramAtmakamiti / kathaM tarhi jJAneSu bhrAntAbhrAntaviveka iti cet, zRNu - jJAnaniSThayoH saMvAda - visaMvAdayoH prakarSA'pakarSAvapekSya jJAneSu prAmANyA - 'prAmANyavyavahAraH sambhavati / yathA hi kastUrikAdidravyeSu sparzAdiguNebhyo 58
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ gandhaguNasya mAtrAyAH samadhikatvAt teSAM gandhadravyatvena vyavahAraH, tathaiva yeSu jJAneSu saMvAdApekSayA visaMvAdasya mAtrA'dhikAM dRzyate tAni jJAnAni 'bhramAtmakA'nItyucyante / visaMvAdApekSayA saMvAdasyA''dhikyaM punaH prAmANyavyavahArasya nibandhanaM bhavati / evaJca bhramajJAnasyA'pi keSucidaMzeSu sadbhUtasyA'rthasya keSuciccA'sadbhUtArthasya grAhakatvAt sadasatkhyAtireva siddhyati, yA ca vastuto jainAnAmabhISTA'sti / khyAtivAdasya nirUpaNamatra samApti bhajate / pramANazAstreSvito'pi bahu bahvasmin viSaye carcitam; paraM sAralya-saGkepayoH, yau cA'syAM lekhazreNyAM pramukhata uddezyIbhUtau tayoH, saMrakSaNArthaM pramANazAstrebhyaH svalpameva citvA'trollikhitamasti / lekhakasya svakIyAyAH kSamatAyA maryAdA'pi khalvatra kAraNIbhUtA / jijJAsavaH pramANazAstrANyavazyaM pazyeyurityanurodhaH / lekhazreNyA asmin caraNe 'nyAyAvatAravAtikavRttiH' (ka.-zAntyAcAryaH, saM.-dalasukha-mAlavaNiyAvaryaH, pra.-sarasvatI pustakabhaNDAraH-ahamadAbAda) itigranthagatAbhyaH khyAtivAdena sambandhinIbhyaH TippaNIbhyaH, 'SaDdarzana-bhAga 2' (ka.-nagIna zAha, pra.-yunivarsiTI-granthanirmANa-borDa-gAndhInagara) itipustakagatAd 'bhrAntajJAne'ti prakaraNAcca mahat sAhAyyaM gRhItamasti / tadatiricya nyAyakumudacandraH (-prabhAcandrAcAryaH), prameyakamalamArtaNDaH (-prabhAcandrAcAryaH), aSTasahasrItAtparyavivaraNam (-yazovijayopAdhyAyaH), khyAtivAdaH (-zaGkaracaitanyabhAratI) ityAdInAmapi granthAnAM sandarbhA atra sagRhItAH santi / etadarthaM lekhakasteSAM sarveSAM kArtazyamAvahati /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsvAdaH brahmacaryam asmin manujabhave sarvendriyajayArthaM brahmacaryaM mukhyam / tat kutaH ? uktaJca - saGgAtsaMjAyate kAma: kAmAllobho'bhijAyate / krodhAdbhavati saMmohaH saMmohAtsmRtivibhramaH / smRtibhraMzAd buddhinAzo buddhinAzAtpraNazyati // saGgAt kAmastasmAtkrodhaH krodhAtmohaH mohAtsmRtivibhramaH smRtibhraMzAd buddhinAzo buddhinAzAd vinAzo bhavati / ataH kAraNAt sarveSAmanarthAnA mUlaM kAmaH / tajjayo brahmacaryam / - brahmacarya-gRhastha-vAnaprastha-pravrajyA iti caturNAmAzramANAM mUlaM brahmacaryam, teSAmAdhAro brahmacaryam / tasmin naSTe sarve naSTaprAyAH syuH / tatastanmukhyam / brahmacaryaM kimiti ? vIryarakSaNaM tat / vIryaM tejaH / tat tejaH - IzvaraprAptikAraNam / tasminnaSTe sarvaM naSTaM 'mUlaM nAsti kutaH zAkhA' iti nyAyena nizcayena mantavyaM na tu sandehena / vIryanAzAt sarvaM naSTaM kutaH ? vIryaM tejazca balaM vA / atastejaso balAdvA - idaM zarIram / vinA ca brahmacaryamidaM zarIramapi naSTaprAyam / tasminnaSTe cetarANi janmAnyapi nazyanti / atra bhave kAmavAsanayA mRtazcet bhavAntare'pi saiva / yAdRzI vAsanA (ante) tAdRzI siddhiriti / "yaM yaM nApi smaran bhAvaM tyajatyante kalevaram / / taM tamevaiti kaunteya ! sadA tadbhAvabhAvitaH" // iti vacanAt / ataH sarveSAM bhAvAnAmapi mUlaM brahmacaryam iti jJeyam / kAmavijaya eva brahmacaryam / brahmacaryAt sarvendriyANi manobuddhicittAdIni puSTatarANi bhavanti / tasminnaSTe sarve kumArge kuvicAre ca pravartante / ato'pi tanmUlaM brahmacaryam / 60
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ "asaGkalpAjjayet kAmam tarhi kAmavijayaH kuto labhyate ? ityata Aha seveta brahmacArI vizeSataH / " kAmasaGkalpa ekAntazca dvau tannAzakarau / uktaJca - " sutAmapi raho jahyAd brahmacaryaM carettu yaH / balavAnindriyagrAmo vidvAMsamapi karSati // 1 // ca kAmastu rajasa udbhavati / uktaJca - kAma eSa krodha eSa rajoguNa-samudbhavaH / mahAzano mahApApmA viddhayenamiha vairiNam // 2 // ato'pi mahAnarthakaraM mahAvairiNaM kAmaM jayet / tanmUlaM ca sAttvikAhAro vopavAsAdi vrataJca / uktaM indriyANyanuzuSyanti nirAhArasya dehinaH / iti / indriyANAM nirbalatvAt kAmo na bhavati / manasA'pi na smared viSayam, vAcA'pi na vadet dRSTyA'pi na pazyet / uktaJca - "smaraNaM kIrtanaM keliH prekSaNaM guhyabhASaNam / saGkalpo'dhyavasAyazca kriyA - nirvRtireva ca // 3" tamaithunamaSTAGgaM pravadanti manISiNaH / viparItaM brahmacaryametadevA'STalakSaNam // 4 iti / kAmaH kAmajayaH / uktaJca - tad brahmacaryam / tasmAccharIram / tanmUlAni indriyANi / tanmUlaM manaH / ato mano vazIkRtya tad brahmacaryaM jinendraM prApayati / manovazena sadvicArakAriNI prajJA bhavati / satprajJayA jinendrarUpaM dhyAtvA tanmayo bhUtvA kevalajJAnaM prApnoti / ato brahmacaryaM mokSaprAptikArakamiti siddham / ekAntaM naiva - * viSayaH tadvAsanA vA / viSayastu vyApAraH / vAsanA tu mAnasikavyApAraH / atastannAze vAsanAkSayAdeva mokSaH / - "mano nirviSayaM kRtvA tanmanastu jinezvare / bhUtaM yadA jAtaM kevalaM prApyate tadA // 5" iti / 61 kevalA sthitistu jIvanmuktiH dehe sati tadvikArAbhAvaH / taddehavinAze muktiH / apunarbhavaH sAyujyam / Atmano yattejaH tatparamAtmatejasA sahaikIbhUya tadrUpaM bhavet sA mukti: / ato brahmacaryaM muktikAraNam / iti siddhAntena jJeyam // (kenacidajJAtalekhakena likhito'yaM lekhaH / )
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsvAdaH zrAvakadharmamImAMsA caturazItilakSANi jIvAnAM santi jAtayaH / tAsu jAtiSu sarvAsu mAnuSyamatidurlabham // 1 // ata eva mAnuSyaM labdhvA tatrA'pi zrAvakatvaM zreSThataraM, tatrA'pi jinadharmo devagurubhAvayuktaH, tatrA'pi jJAnadarzanacAritrarUparatnatrayayuktaM, teSvapi jinendrANAM tIrthaM prati pUrNabhAvanAyuktamanasA saGghayAtrayA gamanaM, jinezvarANAM prAsAdapratiSThAkaraNaM, tataH pUjanasatkAreNa svahRdayaM paramanirmalaM kRtvA sadguroH sakAzAd vidhivat pravrajyAmaGgIkRtya gurvAjJayA jinazAstrANAM tattvaM sarahasyaM jJAtvA jinendrANAM svarUpamanubhUya tasmin svAtmAnamekIkRtya yadA kevalajJAnaM prApnoti tadA mAnuSyaM zrAvakatvaM ca saphalaM bhavati / kintu tatsarvaM sadgurukRpayaiva bhavati, na tvanyaiH sAdhanairiti / tasmAd guruM prapadyeta jijJAsuH zreya uttamam / jinaniSThaM jinabhaktaM praNipAtapurassaram // 1 // ahiMsA satyamasteyaM dayAdAnazca pUjanam / zraddhA''stikyaM kSamAzaktirdevazAstre gurAvapi // 2 // gurvAjJApAlanaM nityaM sadA devasya pUjanam / / yatInAM dAnamAnaJca satkAraH zuddhabhAvataH // 3 // sadAcAravatA bhAvyaM jIvAnAmapyahiMsakaH / vidyAvinayasampannaH paJca pratikriyAM caret // 4 // yAtrAM pratiSThAM caityaM ca sadAcaraNatatparaH / jinotsavaM prakuryAcca dayAM sarveSu jantuSu // 5 // vittArpaNaM devagurau vairAgyaM sarvajantuSu / jinendraM hRdi saMsthApya nirmalIkRtya mAnasam // 6
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ putramitrakalatrAdimohamAyAM vijitya ca / ahammameti doSAdIn dUrataH parivarjayet // 7 // sadgurorjJAnamAzritya kevale ramayensanaH / tathA mokSamavApnoti gurudevaprabhAvataH // 8 // atha zrAvaka-lakSaNam sadAcAradayAyuktA ahiMsAdharmapAlakAH / jinezvare bhaktimanto dharmazraddhAnvitAH sadA // 1 // AstikAH zuddhamanasaH paramArthaparAyaNAH / / devaprAsAdamandira-caityAdInAM vidhAyakAH // 2 // saGghayAtrotsavAdInAM dharmakAryapravartakAH / jJAnadarzanacAritra-dayAdAna-vidhAyakAH // 3 // vidhinA ca pratikrAnti-satkarmAdikriyAkarAH / jinendrapUjakA nityaM guruvandanakArakAH // 4 // zrotAro jinazAstrANAM garvAjJAparipAlakAH / vidyAvinayasampannAH kAmakrodhavivajitAH // 5 // rAgadveSAdirahitA brahmacarya-prapAlakAH / mAtRvat paradAreSu paradravyeSu niHspRhAH // 6 // nItidharmaparA nityamasteyaparipAlakAH / sAdhUnAM dAnamAnAdi-satkArapravaNAstathA // 7 // satyavratAH satyaniSThAH satsaGgAH sadvicArakAH / paropakAraniratA paradroha-vivarjitAH // 8 // saMsAraM nazvaraM matvA vairAgyAdisamAzritAH / dhanArddha dharmamArge ca dAtuM prItiyutAH sadA // 9 // deve dharme gurau zAstre vizvastA dambhavarjitAH / nigrAhakA indriyANAM manastoSa-vidhAyakAH // 10 // jIvarakSAparA nityaM dharmakArya-samutsukAH / kAryAkAryavicArajJAH zrAvakAste prakIrtitAH // 11 // // iti zrAvaka-lakSaNam // (kenacidajJAtalekhakena likhito'yaM lekha:)
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsvAdaH mitrasya AvazyakatA - upA. vizrutayazavijayaH vinA mitraM janA anAthA yathA pitarau vinA bAlaH / jIvanaM saGgrAmavad vartate / vinA mitreNa saMsArasaGgrAme yoddhumazakyam / yathA apakve ghaTe jalaM na bhriyate / kadAcit yadi jalaM bhriyeta tadA jalena sAkaM ghaTo'pi naSTo bhavati / yathA jalaM bhartuM pakvo ghaTo yogyastathaiva saMsArasaGgrAme jayaM prAptuM samIcInaM mitraM sadaiva zodhanIyam / catuHprakArANi mitrANi santi / [1] kAkavat [2] upAnadvat [3] vRkSavat [4] khaDgaphalakavat / prathamaM kAkasadRzamitraM kIdRzaM tat sAvadhAnamanasA zRNudhvam - kAko yathA kacavaraM sadA mArgayati vraNaM vA zodhayati tathaiva kAkasadRzamitramapi bhavataH skhalanAM mArgayati / skhalanAyAzchidrasya ca nirIkSaNe hi kAkamitrasya matiH sadA ramate / chidraM dRSTvA'sthAne pratipakSapArzve ca chidraM prakAzya mitraklezamutpAdya sa nandati / cANakyo'pi etAdRzaM mitralakSaNamuktavAn parokSe kAryahantAraM, pratyakSe priyavAdinam / varjayed tAdRzaM mitraM, viSakumbhaM payomukham // samIcInasya mitrasyA'bhAve kadAcidapi etAdRzaM kAkamitraM na kartavyam / dvitIyaM upAnattulyaM mitram / varSartau ko'pi jana upAnahau dhRtvA calati / tadA loSTAdibhistu tasya saMrakSaNaM bhavati / kintu pRSThabhAge kardama ucchalati, vastraM malinaM karoti / taccopAnaddhArakena na jJAyate, yat pRSThabhAge mama vastraM malinaM bhavati / tathaiva dvitIyaM mitraM vartate / agre tu madhurANi vacanAni uktvA mitramAnandayati / pRSThe ca tasyaiva nindAM karoti / ata etAdRzaM mitraM na vizvAsapAtram / 64
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaM vRkSasamamitram / idaM mitraM svasvArthaM pUrNIkartuM tiSThati svArthapUrtyantaraM ca mitrasya sahAyaM vismarati / varSata jaladhArAsamaye pathiko jaladhArayA svazarIrasya rakSaNahetorvRkSasyA'dhastiSThati, tadA svalpakAlaM pathika ArdrA na bhavati / kintu kiyaccit samayAnantaramathavA jaladhArAsthaganAntaramapi vRkSasyA'dhastiSThan pathikaH klinno bhavati / parNaiH saMgRhItaM jalaM pathikasya upari patati / tathaiva tRtIyaM mitramapi prArambhakAle cArutaraM sahAyaM karoti / pazcAt kAryapUrtyantaraM sarvaM vismarati / vRkSavad mitrasya cittaM satataM svArthe eva ramate / nirapekSatayA sahAyaM kartuM tasmai na rocate / ataH kenA'pi cintakenoktam "durjanasya karuNayA alaM, suSThu sajjanapIDanam / yadA sUryastapati tadaiva megho varSati // " "yAvatI apekSA'dhikA tAvAn mitratAyAM hrAsaH " / mitratAM dRDhIkartuM niHsvArthatA nirapekSatA cA'tyAvazyakyau / caturthamitraM khaDgaphalakavat / prAcInakAle yuddhasamaye khaDgAdizastrairyuddhaM bhavati sma / etAdRze yuddhe pratipakSasya prahAraM soDhuM phalakasya upayogaH kriyate / zatravo yadA zastrANi kSipanti tadA carmamayaM phalakamagre bhUtvA prahArAn sahate / tathaivedaM mitramapi mitrasya sukhakAle tena sArdhaM lapanaM, milanaM, khelanaM, kimapi na karoti / kintu yadA ApattiH samAgacchati tadA vinA nimantraNaM sametya prakarSeNa mitrasya sAhAyyaM karoti / idameva pravaraM mitramucyate / 65
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ patram patrama - munidharmakIrtivijayaH // namo namaH zrIgurunemisUraye // AtmIyabandho ! cetana ! dharmalAbho'stu / atra sAtaM vartate / tatrA'pyevaM syAdityAzAse / saurASTradeze pAdaliptanagaraM bhAvanagaraM ca vihRtya punaH kadambagiritIrthamAgatavanto vayamAsma / tIrthametadatIva manastRptikaraM priyaM ca sthAnamasti / tato'traiva kadambagiritIrthe punaH svAdhyAyArthaM kiyatkAlaM sthitAH Asma vayaM sarve / tato nirgatya pUjyapAdazAsanasamrATazrInemisUrIzvarANAM janma-samAdhisthAne 'madhumatIpuri' caturmAsyarthaM gurubhagavatA sAkaM vayaM sarve AgacchAma / gatapatre mayA kadambagiritIrthasya madhurasya nayanaramyasya nirmalasya ca vAtAvaraNasya paricayo datta AsIt / adya tattIrthaviSayakaM kiJcid likhAmi / ___ yasya gireH pratikaGkaramanantA jIvAH zivapadaM prAptAH sa zrIzatruJjayagiriH purAtanakAle sarvato'tivistRta AsIt / etattIrthaM tasya zatruJjayagireH zRGgarUpamevA'sti / tIrthe'smin atItacaturviMzatyAM jAtasya zrIsampratitIthaGkarasya prathamagaNabhRt zrIkadambanAmA koTisaGkhyakamunibhiH sAkamapArasaMsAre bandhanarUpASTakarmakadambakamapAsya paramasukhasvarUpaM zivapadaM prAptavAn / tata evaitattIrthaM kadambagirinAmnA prasiddhaM jAtamasti / girerasya sarvoccazRGgasyopari pUrvaM zrIkadambagaNadharabhagavataH pAdukAyutA laghukulikaivA''sIt / nA'nyat kimapi sthAnaM mandiraM cA''sIt / ekadA pUjyapAdazAsanasamrAT-zrInemisUrIzaH saparivAra viharannatrA''gatavAn / tena gurubhagavatA'sya tIrthasya duHsthiti rNatA ca dRSTA tanmasi santApazca saJjAtaH / udvignena tena bhagavatA tadaiva citte saGkalpaH kRtaH - 'asya tIrthasyoddhAraH karaNIya eve'ti /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ na kRtasaGkalpasya siddhistvatIvA'tIva duSkarA''sIt / yata etattIrthaM tadgrAmasya ThakkurANAmadhInaM babhUva / te ThakkurAstu sadA madirApAnadyUtAdivyasaneSu ramamANA Asan / evaM te hiMsakAstathA'jJAnino durbodhAzcA'pyAsan / 'dharmaH kaH, guruzca kaH' ityapi na te jAnanti sma / kevalamAdinaM vyasaneSveva nimagnA babhUvuste / tata etAdRzAH ThakkurA yadi prasannIbhaveyustadaivaitatkAryaM saralaM bhavet, eteSAM vinA sAhAyyameSastIrthoddhAro'zakya eveti gurubhagavatA jJAtaM nizcitaM ca / tato manasikRtya saparivAraM sa guruvarastasminneva grAme kiJcitkAlaM sthitimAptavAn / pratidinaM grAmyajanAn sammelyopadezaM dadAti sma sa guruvaraH / tatra gurupravacanazravaNArthaM grAmamukhyA: ThakkurAzcA'pi sadA''gacchanti sma / mRgayA-dyUtasurApAnAdivyasanaiH kA kA hAnirbhavet; evaM ca - na vaktavyamasatyaM, cauryaM na karaNIyaM, kadA'pi hiMsA na karaNIyA - iti saralabhASayA tena gurubhagavatA sadopadezo dIyate sma / gurubhagavataH sadupadezaM saMzrutya teSAM durbodhAnAM ThakkurANAM manaHparivartanaM jAtam / kaizcijjanaiH dyUtaM surApAnaM ca tyaktam, kaizcijjanaizca hiMsA parihatA / evaM te ThakkurA gurubhagavato bhaktAH saJjAtAH / tatrA'pi grAmaNIstu paramabhakto babhUva / / ekadA sa grAmaNIgurubhagavato'gre AgatavAnuktavAMzca - "gurudeva ! bhavatA'smAkamupari mahAnupakAraH kRto'sti / tato vayaM kiM kuryAma yena kiJcidapi RNapratyarpaNaM syAt ?" / gurubhagavatA niSedhaH kRtaH / sa grAmaNIrvAraM vAramAgrahaM yadA kRtavAn tadA gurubhagavatA kathitam - "yadi yuSmAkaM vizeSa AgrahaH syAttarhi bhavanto girerupari kAmapi bhUmim - ANaMdajI-kalyANajI-saMsthAyai ucitamUlyena yacchata" / ___ sarve'pyagraNyo janA bhUmi pradAtuM sannaddhA jAtAH, kintu mUlyaM grahItuM niSedhaM kRtavantaste / "vayaM tu bhavate upahArarUpeNaiva bhUmimetAM dAsyAmaH" / gurubhagavatoktam - "naiSa AcAraH sAdhUnAmasti / na kadA'pi sAdhavaH etAdRgrItyopAyanaM svIkurvanti" / anabhijJAzcA'pi te ThakkurA UcuH - "purA kila bhavata eva mahadbhiH sUribhirjagadguruzrIhIravijayasUribhiH dilhIsamrATa-akabbararAjena dattAni tIrthAni svIkRtAnyeva, iti zrutamasmAbhiH / tato bhavAn kathaM nirAkaroti ? kiM bhavatasteSAM ca madhye'ntaramasti ?" ___ gurudevo'vocat - "evaM mA vadantu / te jagadguruhIrasUrIzvarAstu mahAntaH sAdhava Asan / ahaM tu taccaraNarajonibhaH sAmAnyasAdhurasmi / tatasteSAmanukaraNaM me ucitaM nA'sti" / ___ ante, prabodhitAste ThakkurA vadanti sma - "guruvara ! bhavadvacanamasmAbhiH svIkriyate / kintu vijJaptirekA'sti - 'bhavatA vayaM vyasanebhyo mocayitvA manuSyarUpAH kAritAH, tatsmRtau vayametAM bhUmi dadmaH' iti ullekhaH kartavyaH" / gurubhagavatA sammatirdattA / sarve'pi tatra sthitA janAH pramuditA jAtAH / bandho ! kimetacchakyamasti ! tIrthoddhAraH kathaM kriyate ? zAsanakAryArthamanyadharmijanaiH saha kathaM vyavahAraH kriyate ? tadatra vizeSato
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJeyam / atra gurubhagavato dIrghadRSTirbuddhicAturyaM ca vizeSatayA pratibhAti / evamasmAdRzAM mahattvAkAGkSiNAM vartamAnakAlInAnAM ca sAdhUnAM kRte prasaGga eSa sUkSmadRSTyA vimarzanIyo'sti / ___ eSa guruvaro jinazAsanasya tatkAlInasamAjasya ca mAnyo'gresarazca sUrIzvaro babhUva / zAsanasya samAjasya ca sarve'pyagraNIjanA vividhapradezIyarAjAH tatkAlInapravarAcAryavaryAzcA'pi gurubhagavantaM prati samarpitA Asan / eSa guruvaro yadicchati vadati ca tadbhavatyeva / evaM, paristhitiH sarvarItyA sAnukUlA''sIt / tathA'pi niHspRha-nirabhimAnigurubhagavatA kathitam - ahaM tu sAmAnyasAdhurasmi, teSAM pUjyapAdAnAM caraNareNusamo'smi-iti / etena guruvareNa svajIvane na kadA'pi pUrvakAlInapUjyAnAmanukaraNaM kRtam - etadeva guruvarasya mahattvamasti / cetana ! adya samAje kiM pracalati ? bAhyadRSTyA prasiddhipradaM puSkaladhanavyayena kAritamekaM kAryam / zikSitaiH (paThitaiH) ADambarakuzalaiH prapaJcacaturaizca bhaktaiH svaguroH sarvataH prazaMsA kriyate / evaM samAje prAptapratiSThAste gurava AtmAnaM mahAnto manyante / pazcAttu nirbandhatayA pUrvakAlInapUjyAnAmanukaraNamapi kurvanti / adya 'tIrthakarasamaH sUrI' iti zAstravacanaM manasikRtya svaM tIrthakaraM manyante kecit sUrIzvarAH / tataH samavasaraNarUpe siMhAsane virAjante te / teSAmandhazraddhAlavo dRSTirAgAndhAzca bhaktajanAH tattatsUrIzvarAn triH pradakSiNAM vidhAya pUjanaM kurvanti, zirasaH upari chatraM dharanti, dvayoH pArzvayoH vyajanaM vIjayanti, evaM prakAreNa mahADambareNa racite samavasaraNe virAjamAnaH sa sUrIzaH pravacanaM dadAti / bhoH ! AzcaryaM tvetad - etAdRzaM vartanaM tu tIrthakarasyA''zAtanarUpamasti, iti jAnanto'pi dRSTirAgeNa baddhA bhaktAH(?) gaDDarikApravAheNa tatraiva sadA gacchanti / bandho ! cintaya ! eSa zAsanasamrAT mahApuruSa AsIt, saGghamAnyaH sarvamAnyazcA''sIt / tataH svecchAnurUpaM sarvamapi kartuM zaktimAnAsIt / kiJca te ThakkurA na kenA'pi kathanena kintu sahajabhAvena tasmai guruvarAya tAM bhUmimupahArarUpeNa pradAtuM sannaddhAH saJjAtA Asan / tatassa guruvaraH svanAmnA tAM bhUmi svIkartuM samartho babhUva / tathA'pi gurubhagavatA pUrvakAlInapUjyAnAM vyAjenA'nukaraNaM na kRtaM kintUktam - ahaM tu sAmAnyasAdhurasmi, pUjyAnAM ca caraNarajonibho'smi, iti / / . yasya citte prabhuzAsanaM prasthApitamasti bhagavadAjJA bhagavatpraNItArAdhanA ca pariNatA'sti, sa kadA'pyevaM na karoti / sa pUrvajAnAM nA'nukaraNamapi tvanusaraNaM karoti / sa na pUrvakAlInapUjyAnAM vyAjena svacchandatAM zAsanabAdhakarItiM ca poSayati / yaH zAsanaM gauNIkRtya svaprasiddhiM svasampradAyavRddhi cA'bhilaSati tathA svADambaraM svadurAzayaM ca pramANIkaroti sa kevalaM zAsanavirAdhakaH zAsanadrohI caiva vijJeyaH / adya bahutraiSaiva rItiH pravartate / bandho ! idAnImekaM pustakaM paThannasmi / tatra paThitaM - briTIzadezIyajanAH sAmrAjyavAdina Asan / teSAM manasi sAmrAjyarakSaNArthaM nirantaraM navInA vicArAH prAdurbhavanti sma / yena kena prakAreNA'pi te sAmrAjyaM 68
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvarddhayituM prayatante sma / tadarthaM ca te kasyacid drohaM kuryuH kasyacidakAraNaM prazaMsAM kRtvA pralobhanaM dAste / evaM ekasminnaiva sthAne vibhAjanaM kuryuste / teSAM briTIzadezIyajanAnAmekameva sUtramAsIt - vibhAjanaM kRtvA'pi rAjyaM kriyeta - iti / bhAratadezena briTIzasarvakArAd muktiH prAptA, te briTIzadezIyajanAH svadeze gatavantaH tathA'pi teSAM vaMzajAstu idAnImapi dRzyante / kecit sAdhavo janAzca sAmrAjyavAdimAnasaM dhArayanti / te sAdhavo'harnizaM zAsanasya samAjasya copari asmAkameva sarvoparitvaM prabhutvaM ca syAttadarthaM prayatante / tato'nyasAdhUna nindanti, asadAkSepAn kurvanti te / evaM prapaJcA'satya-dambha-pralobhanAdibhiH zAsane vibhAjanaM saMgharSaM cA'pi te kurvanti / yathAvasaraM svasamudAyamahattA prasthApayituM zAsanadrohakaraNe'pi tatparA bhavanti te / eSa zAsanasamrATa-guruvaro na sAmrAjyavAdI, api tu zAsanapremI AsIt, tata eva sanmukhamAgacchantI pratiSThA'pi niSiddhA / cetana ! yaH zAsanapremI asti sa eva zAsanaprabhAvako bhavitumarhati / evaM, yaH zAsanaprabhAvako'sti sa nirabhimAnI nirdambhI caiva syAt / anyathA namratA-saralatArUpAJcalaM gRhItvA pratipadaM dambhAcaraNasevI na zAsanaprabhAvakaH, api tu kevalaM svaprabhAvaka eva bhavati / dambhasevanaM tu sAdhutAyA vidhvaMsakamasti tato'laM zAsanaprabhAvakatayA, taddambhAcaraNasevinAM jIvane sAdhutA'pyasti na veti prazna udgacchati / tathA'pyadya keSAJcid gurukarmajIvAnAM kRte dambhastu sAdhujIvanasya paryAya eva jAtaH, yeSAM pratiroma dambhastu prasRto'sti / tatasteSAM jIvAnAM sarvAsvapi pravRttiSu pracchanatayA dambhasevanaM dRggocarIbhavatyeva / ___eSa sUrIzvaro yadA nAma gRhiveSaM ca tyaktvA saMyamamaGgIkRtavAn tadaivA'stitvavikAse bAdhanarUpaM dambhamahaGkAraM sAmrAjyavAditAmasatyatAM mahattvAkAGkSAdikaM ca vyaktitvapoSakavividhAbhUSaNaM tyaktavAnevA''sIt / tata evA'nukUlaparisthityAmapi guruNaitena saMyamavighAtakaM kimapyAcaraNaM na kRtaM kintu saMyamasya paramaniSThayA svAtmAnaM pUrvakAlInamahApuruSANAM caraNarajonibhaM vigaNayya ThakkuraiH sAgrahaM sAnunayaM ca premNA pradattA bhUmirapi svanAmnA norarIkRtA / ThakkurANAmatyAgrahavazenaiva ANaMdajI-kalyANajI-saMsthA iti nAmnA`citamUlyenaiva sA bhUmi: krItA / cetana ! bhUmistu prAptA, kintvetAdRze sthAne girerupari mandiranirmANaM karaNIyaM, atIva duSkaraM kAryam / tathA'pi zAsanasamrAT-pUjyaguruvarasyA'mRtadRSTyA tIrthoddhArakArya prArabdham / sa kAlo'dyatanasAdhanasamUharahitaH purAtanakAla AsIt / tatkAle sAdhanasaulabhyaM na, na kuzalakarmakaraprApaNaM, na ca dhanaprAptiH sulabhA''sIt / tathAvidhakAle'pi zAsanasamrADguruvareNa tIrthoddhAraH kRtaH / parvatopari naikamapi tu jinamandirANi nirmApitAni / bodAnAnesa-grAme'pi bhavyamekaM jinamandiraM nirmApitametena guruNA / astyeSa bhavya itihAso'sya tIrthasya / eSa eka eva tIrthoddhAraH 'tIrthoddhAraka birudaM pramANIkaroti / adya sarvatastIrthoddhArA jIrNoddhArAzca bhavanti, kintu tatra ke ucitAH santi, taccintanIyamasti /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhoH ! jIrNoddhArakaraNe tIrthoddhArakaraNe cA'pi kecinniyamAH santi, kintu ko jAnAti ? jAnAno'pi kaH pAlayati ? adya zAsane'rAjakatA pravartate / sarve'pi munayo janAzca svecchAnurUpaM tIrthoddhArAdikaM kArayanti / zAsanakArye ramamANAnAM jIvane'pi yadi nA'nuzAsanaM syAttarhi kimanyaiH sAmAnyajanaiH ? etayA'rAjakaparisthityA'smAkaM bhavyetihAsaH prAcInakalAzilpAni tattatsthAnasya mahattvaM ceti viziSTasamRddhivinaSTA jaataa| adya tu, bhavyo jinAlayaH syAt, tatra na kA'pi vizeSahAniH syAt, bahuvarSaparyantaM nA''vazyako jIrNoddhAraH - ityetAdRzajinamandirasyA'pi kevalaM svanAmnaH zilAlekhasyecchayaiva jIrNoddhAraH kriyate / dhanaprabhAvena sattAbalenaiva ca sundaramapi prAcInaM jinamandiraM, purAtanakAlInetihAsaM prAcInazilpaM ca jano vinAzayati / kimeSa jIrNoddhAraH tIrthoddhArazcocyate kila? atra na jIrNoddhAro'pi tu svanAmoddhAra evA'sti / adya tu etAdRzI duHkhadasthitirasti yad - jIrNoddhAravyAjena mukhyapratimayA saha sarvA api pratimA utthApyante, tatpazcAt svanAmAGkitapratimA mukhyapratimA(mUlanAyaka)rUpeNa pratiSThApyate tathA prAcInapratimA mandirasya garbhagRhe athavA uparitanabhAge pratiSThApyante / atra kevalaM svanAmnatucchamoha eva dRzyate / etAdRzI ghaTanA'nekeSu grAmeSu saJjAtA'sti, tatkAryasya pariNAma kim ? iti tu tattadgrAmyajanA eva praSTavyAH / bandho ! jIrNoddhArakaraNe kevalaM jinAlayasya bAhyadRSTyaiva jIrNatA na darzanIyA cintanIyA cA'sti, kintu jinAlayasya bhavyatA prAcInatA ca, zilpaM, sthApatyakalA, kasmin kAle kena ca pratiSThA kAritA - ityAdikaM sarvamapi darzanIyaM cintanIyaM cA'sti / adya samAje dhanasya vizeSatayA prabhutvaM vartate / tataH sarveSvapi kAryeSu dhanenaiva tatkAryasya gaNanA vidhIyate, kintu tannocitamasti / etena dhanasya prabhAvena cA'ntimazatake bahUni bahUni itihAsa-zilpa-kalAdidRSTyA'tIva mahattvayutAni bhavyAni jinamandirANi naSTAni jAtAni / eSA ghaTanA karuNAjanikA'sti / __ asmAkaM paramagurubhagavatA zAsanasamrATsUrIzvareNa bahavaH tIrthoddhArAH jIrNoddhArAzca kRtAH kintu ekasminnapi sthAne etAdRzaM hInaM malinaM ca kAryaM na kRtamasti / tata eva sa sUrIzaH 'zAsanasamrAT' ityabhidhAnena vikhyAto jAtaH / etena gurubhagavatA'sya tIrthasya tIrthoddhAraM vidhAya naSTaprAyo bhavyetihAsaH punarjIvitaH kRtaH / eSaiva mahatI zAsanaprabhAvanocyate / ante, kadambagiritIrthasya bhavyetihAsaM vijJAya yathAsamayamatra tvayA''gantavyam / iti // 70
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ marma gabhIram - munikalyANakIrtivijayaH (1) avizvAsaH cInadezIyo mahAn dArzanikaH kanphyUziyas ekadA kenacid vidyArthinA pRSTaH - 'mahodaya ! uttamaH sarvakAraH ka ucyate ?' tenoktaM - 'yaH sarvakAraH sarvebhyo'pi prajAjanebhya AhAraM saMrakSaNaM ca samyaktayA dadAti, nirvahati ca prajAjanAn sucArutayA, teSAM ca vizvAsapAtraM bhavati sa sarvakAra uttama ucyate' / vidyArthI - 'mahodaya ! yadyetasmAt vastutrayAt (AhAra-saMrakSaNa-vizvAsarUpAt) ekatamaddhAtavyaM tadA katamaddhAtavyam ?' 'saMrakSaNam' / 'tato'pyekaM yadi moktavyaM tadA ?' 'aahaarH'| 'paraM vinA''hAraM tu loko mariSyati' / 'ye prajAjanAH sarvakAre na vizvasanti te jIvanto'pi mRtA eva' / (2) sevA eko janaH kasmAccit setoH kUditvA''tmaghAtaM yAvat karoti sma tAvatA kutazcideka ArakSako dhAvitvA tatrA''gata uccaizca kathitavAn - 'mA bho ! mA sAhasaM karotu bhavAn / kimarthaM khalu bhavAdRzo yuvA, yenA'dyA'piparyantaM jIvanaM paryAptatayA nA'nubhUtaM sa, AtmaghAtaM kuryAt ?' tenoktaM - 'nA'haM jIvitumicchAmi, jIvanAdeva virakto'smyaham' / 71
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'bhoH ! prathamaM mama vacanAni zRNotu kRpayA / yadi bhavAn jale kUrdet tadA bhavantaM rakSituM mayA'pi kUditavyameva nanu ! / jalaM cA'dhunA zItakAlatvAt sarvathA himazItalaM vartate, ahaM cA'cirAdeva nyumoniyArogAt sajjo bhUtvotthito'smi' / ____ 'etasyA'rtho'vagamyate vA ? ahaM mariSyAmi nUnaM bhavantaM rakSan / mama parivAre priyA patnI catvArazca zizavaH santi / kiM bhavAn sAnutApenA'ntaHkaraNena svajIvanaM yApayitumicchatItaH param ? naiva, sarvathA naiva / ataH zRNu madvacanam / svastho bhava, kSamA yAcasva, bhagavAn bhavantaM kSamayiSyata eva / gRhaM gacchatu / tata ekAnte sarveSAmajJAtatayA svamudbadhnAtu !!' / (3) sarvatra eka: kalAvid Azrame pravacanaM kurvANo'vadat - 'kalA saGgrahAlaye prApyate, kintu saundaryaM tu sarvatrA'pi sulabham / pavane, vane, jale - sarvatrA'pi prApyate - niHzulkameva saJjArahitaM cA'pi' / 'sarvathA caitanyavadeva' iti gururapUrayat svaziSyANAM sammukhamanugAmini dine / 'caitanyasya cihnAni tu devAlayanAmake saGgrahAlaye prApyante kintu tasya tattvaM tu sarvatraiva prApyate, niHzulkameva, ajJAtaM sajJArahitaM cA'pi !!' / (4) zikSaNam guroH kazcanA'nuyAyI, gurumatyadhikAdareNa mUrtimantaM bhagavantamiva pazyan, ekadA gurozcaraNayoH patitvoccairakathayat - 'kathayantu bhoH pUjyA guravaH ! bhavanto'tra jagati kimarthaM samAgatAH ?' ___ guruNA tIkSNasvareNa kathitam - 'ahaM khalu gurupUjAyAmeva svasamayasya durvyayaM kurvatAM bhavAdRzAM mUrkhANAM zikSaNArthamatrA''gato'smi !!' / (5) mArgaH ekaH ziSyo savinayaM gurave'pRcchat - 'guro ! kathamahaM mArgapravezaM kuryAm ?' guruNoktaM - 'kiM bhavAn Azramasya nikaSA pravahantyA nadyAH pravAhasya gabhIraravaM zRNoti vA ?' 'Am zRNomi' / 'tarhi sa eva mArgapravezasya zreSThA padyA !!' / (6) zirastram ekadA mullA-nAsIruddInaH zirasi turkadezIyaM zirastraM paridhAya vipaNAvaTati sma / tadaiko jano vegena calan tamAhUtavAn kathitavAMzca - 'mahodaya ! asmin patre turkIyabhASAyAM kimapi likhitamasti, na cA'haM tAM bhASAM paThituM jAnAmi / ataH kRpayA tatra kiM likhitamastIti paThitvA mAM kathayatu / 72
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ mullA-nAsIruddInena tat patraM gRhItvetastatazca parAvartya vilokitaM, tataH kathitaM - 'bhoH ! mayA'pi na jJAyate'tra kiM likhitamiti, yato nA'haM turkIyabhASAM jAnAmi' / sa jano'vadat - 'are ! bhavatA turkadezIyaM zirastraM parihitamasti, tat kathaM turkIyabhASAM na jAnAti ?' / ____ mullA'vadat - 'bhrAtaH ! yadi zirastradhAraNena bhASA jJAyeta cet tarhi bhavato mastake zirastramidaM sthApayAmi, paThatu bhavAneva patram !!' 73
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyAnuvAdaH mArI duniyAmAM gUrjaramUlam - vijaya rAjyaguruH tyAre mArI duniyAmAM nahotI phikara ke nahoto Dara pAse hatI mA eno pAlava eno hAtha eno avAja pachI zerImAM gayo ane dUra nIkalI gayo hosTelamA hato tyAre mA vAta karavA valakhatI huM vAta DhUMkAvato ane ema jiMdagI DhUMkI thatI gai paraNyo ane mAnI pathArI gai osarImAM enI udharasano avAja ane mArI vacce AvI gayAM - patnI-bAlako ane temanI jarUriyAta ! Aje bAlako enI duniyAmAM patnI bAlakonA bAlakonI duniyAmAM ekalavAyo huM jhaMkhuM chu mAnI hUMpha tyAre mA ja nathI mArI duniyAmAM !!
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyAnuvAdaH madIye jagati anuvAdakaH - munidharmakIrtivijayaH tadA madIye jagati nA''sIccintA, na ca bhayaM samIpe babhUva jananI tasyA vastrAJcalam, tasyA hastau tasyAzca dhvaniH; pazcAd rathyAyAM gato dUraM ca nirgatavAn / chAtrAlaye AsaM tadA jananI vArtAlApaM kartumutkaNThitA'bhavat, ahaM vArtAlApaM laghUkaromi sma evameva jIvanaM laghUbhUtam / vivAho jAto mAtuzca zayanaM gataM gRhAGgaNe jananyA: kAsazabdasya mama ca madhye AgatAH patnI bAlakAsteSAM cA''vazyakatA: ! adya bAlakAH svakIye jagati patnI pautrANAM jagati eko'haM spRhayAmi mAturvAtsalyAya tadA sA jananyeva nAsti madIye jagati / 75
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ satyaghaTanA saMvedanabadhiratA munidharmakIrtivijayaH ahaM vaTapadranagarato vihRtya karNAvatInagaraM pratyAgacchannAsam / 'naDiyAda 'nagarasamIpasthamekaM sthAnamAsIt / prAya: prAta:kAlasyA'STavAdanasamayo jAta AsIt / tadA tanmukhyamArgasyaikasmin koNe eko mRtadehaH patita AsIt / tasya mastakaM rudhirAliptamAsIt, udarAdantrANi bahirnirgatAnyAsan, dehasya parito makSikA uDDayante sma, kAkAH punaH punastatrA''gatya taddehamabhakSayan, kukkurAzca bhUmipatitaM rudhiramAsvAdayanti sma / aneke janAstanmArgAd gacchanta Asan / te sarve'pi janAH patitaM taM zavaM pazyanti sma / "kaH syAt ? kathaM mRtyurjAtaH ? apaghAto bhaveduta kenA'pi hatyA kRtA syAt ?" ityevaM bahUn vikalpAn manasikRtya kSaNaM duHkhamanubhUyA'gre'calan te janAH, kintu na ko'pi vIra ( ? )jano tanmRtakasyocitavyavasthAM kartuM prayatate sma / hRdayadrAvakaM cittoddegakaraM cA'tIva karuNaM dRzyaM saMvIkSya tadA manmAnase'neke vikalpA udagacchan, tatrA'pyekaH praznastu dinaparyantaM punaH punarudgacchati sma - kiM vayametAdRzAH saMvedanabadhirAH smaH ? yato mRtakasyA'pi lajjAM nA'nubhavAmaH iti / eSa dIno'nAtho vanIpako vizeSato'paricitazcA'stIti kalpanA'smAkamasti, iti svIkaromyaham, kintveSa yaH ko'pi mAnava evA'stIti tu nirvivAdaM satyamasti / anekeSAM gatAgataM kurvANAnAM mukhyamArgasyopari patitamaparicitaM zavaM dRSTvA'pi yadi citte karuNA na jAyeta tarhyasmAdRzA jaDA niSThurAH saMvedanazUnyAzcA'nye ke syuH ? nA''ryatvena svAn khyApayituM yogyA vayam / yasmin deze janA apaghAtena pIDitAn prANino'pi trAyante, jAtasya bAlakasya yadi mAtA mRtyumApnuyAttarhi tadbAlakasyA'pi poSaNaM kurvanti, makarasaGkrAntiparvadine davarakaiH chinnAGgAnAM pakSiNAM rakSArthaM cikitsArthaM ca bahavo yuvAno dhAvanti, tasminneva deze'dyaitAdRzI dayanIyA sthitirvartate ? bhAratadeze pUjyAnAM vRddhAnAM kRte sarvatra vRddhAzramaH, anAthajanAnAM kRte'nAthAzramaH, bhikSukANAM kRte bhojanAlayaH (sadAvratam), asurakSitaprANinAM kRte ca prANirakSAkendram (pAMjarApola) vidyate / kITa-matkoTa-kukkuracaTakAdInAM jIvAnAM kRte'pi rakSAsthAnamasti / evamasyAM bhuvi jAtAnAM sarveSAmapi jIvAnAM kRte AzrayasthAnaM vartate, yatra deze taddeze eva mArgasyopari patitaM mAnavazavamupekSyate ? etattu mahadAzcaryamasti / 76
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ na ko'pi janastasya zavasya samIpaM gantumanA AsIt ! na ko'pi taM zavaM svacchasthAne'pyAnetuM prayatate sma ! na ko'pi tasya snehijanAH ke syu'riti anveSTuM prAyatata ! ante, na ca ko'pi zvabhiH kAkaizca bhakSyamANaM zavaM nirIkSyA'pi tasya zavasyA'ntimakriyAM vidhAtuM sannaddho'bhavat ! kiM vayamAryajanA utA'nAryajanAH ? kimasmAkaM deheSvapi raktamizraNaM jAtamanAryajanAnAm ? ete saMskArA nA''ryANAM, kintvanAryANAM santi / asmAkaM deze yathA khAdya-peya-vastra-adyatanasAdhanetyAdIni sarvANyapi vastUni videzata AyAnti tathaiva kiM krUratA-hiMsA-niSkaruNetyAdayaH kusaMskArA api AnIyante ? zikSaNasya vikAsasya ca vyAjenA'smAbhiH sarvataH kusaMskArA eva gRhyante / AryajanAH saMvedanazUnyAH saMskAravihInAzca syuH - ityekamevA'nAryANAM lakSyamasti, tallakSyaM sammukhIbhUyA'smAbhiH siddhaM kriyate / vayamanukaraNazIlAH smaH / adya calacitra-keza-vastra-upAnad-dehaviSayikyo yA yA nUtnA abhirucayo dRzyante'smAbhiH tAH sarvA apyabhirucayo'nutriyante / evamanukaraNazIlasvabhAvAdasmAbhiH paradezIyAH saMskAranAzikAH sarvA api praNAlya sAnandaM gRhItAH / kintvAzcaryaM tvetad yadasmAbhiH paradezIyAnAmanuzAsanaM prAmANikatA nItimattA cetyAdayaH satsaMskArA na kadA'pi svIkRtAH / kiM vayaM buddhihInAH sma: ?-iti bhramaNotpadyate / paradeze tu pratidinamevaM bhavati - ko'pi jano mRtaH, apaghAto jAtazceti nirIkSyA'pi sarve janA upekSante / tatra kevalaM svasyaiva cintAM kurvanti sarve'pi janA yataste saMvedanazUnyA eva bhavanti / eSA saMvedanabadhiratA AryadezIyaguNahAsasya kAraNaM bhavati / pUrvamekavarSIyo bAlako'pi pUjyajanAn sevate sma, sanmAnayati sma ca / adya laghuvayasko bAlaka eva pUjyajanAn trAsayati, mArayati, avamAnayati ca / pUrvaM kITa-matkoTAnAM hanane pApaM manyate sma / adya sarve'pi janA gRha-deha-zuddhyarthaM dehapuSTyarthaM ca prANighAtakAnyauSadhAnyupayuJjanti adyatanazRGgArasAdhanAni ca sevante / krodhAviSTo bAlakaH svakIyabhrAtaraM bhaginI cA'pi hanti / etadeva sUcayati - vayaM kiyantaH saMvedanabadhirA jAtAH / kiM nAma saMvedanA ? yasya kasyacidapi duHkhaM saMvIkSya hRdi vedanA, citte ca karuNA jAyate, iti / saMvedanA svakIyaM parakIyaM ceti bhedaM na pazyati, eSa bhedastu svArtha ityucyate / saMvedanA tu svArthavirodhI bhAvo'sti / yatra saMvedanA tatra na svArthaH, yatra svArthastatra na saMvedanA, iti sUtramasti / vayaM sarve'pi na saMvedanazIlA api tu svArthayutA eva smaH / tataH sarvo'pi vyavahAraH svArthapara evA'smAbhiH kriyate, kintvetannocitamasti / tatrA'pi mRtakena sahaiSa vyavahArastu nitarAmazobhanIyo'sti / yo jIvaH sarvamapi snehijanaM vihAyA'parasmin loke gatavAnasti, tAdRzaM prANazUnyadehaM dRSTvA'pi yadi citte vedanA na bhavettarhi asmAsu mAnavatA'pyasti na veti prazno bhavati / ante, etadaraNyarudanamasti, ityahaM jAnAmi, tathA'pi kevalaM mama manovedanA prakaTIkRtA / 77
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaGgayakathA mizraNam -- munikalyANakIrtivijayaH bhavatA padmazrI-paNDitavarya-AlokarAmamahodayasya nAma tu zrutacarameva nanu ? ko vA AlokarAmaH ? bho bhadrapuruSa ! kIdRzAn praznAn pRcchati bhavAn ! AlokarAmasadRzo vidvAn bhavatA na jJAtastarhi bhavato jIvanaM vyartham / etAvatyalpavayasyeva sArdhaM zatadvayaM pustakAnAM likhitamasti tena / samagrasAhityajagatyeva tasya nAma sAdaraM sasammAnaM ca samuccAryate / etAdRzaM sArasvataM vidvAMsamapi yadi bhavAn na jAnIyAt tadA bhavato jJAnaM tu vyarthameva !! nUnaM sAhityaparvatasya zikhare virAjamAna AlokarAmastathA zobhate yathA zrIkRSNasya kirITe mayUrapiccham ! pAtazAhe: akabbarasyeva tasyA''sthAnyapi sarvadA pArSadairAkIrNaiva bhavati / idAnImapi bahavastatropaviSTAH santi / ekenoktaM - 'mahodaya ! bhavatA likhitaM nUtanamupanyAsaM paThitvA'haM sarvathA'bhibhUto jAtaH / ArAtri mama nidrA naivA''gatA / kIdRzaM rocakaM varNanaM kRtamasti bhavatA ! A...hA...hA...hA.....!!'' . tadA'nyena pUrtiH kRtA - 'bhoH ! paNDitavaryastu paNDitavarya eva / tasya tulAM prAptaH sAhityakArastu na ko'pyasti prapaJce'smin, na vA bhUto na vA bhaviSyati !!' / parita upaviSTAH sarve'pi tadvacAMsyanumoditavantaH / tAvataiva dvAraghaNTikA vAditA / kazcanotthAya dvArodghATanArthaM dhAvitaH / pratinivRttaH sa svahastasthamekaM paricayapatraM paNDitavaryAya dadAno'vadat - 'mahodaya ! keneDAdezAt kazcana videzIyo bhavataH sAkSAtkArArthamAgato'sti' / AlokarAmeNa tIkSNadRSTyA paricayapatraM vilokyoccaiH kathitaM - 'ricArDa e. viliyamsa, saMskRta-spholara phroma keneDA !,' tata iGgitena tamantarAnetuM jJApitam / 78
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ ricArDaH paNDitavaryasamIpamAgatya sapAdasparzaM praNAmaM kRtavAn zuddhayA ca saMskRtagirA kathitavAn - 'api paNDitamahodayAH kuzalinaH santi vA ?' 'kazcana vaideziko vidvAn sarveSAM samakSaM mAmevaM sammAnayati' iti vilokya AlokarAmasya ziro garveNonnataM jAtam / sotsAhaM so'vadat - 'yas, AI ema phAina plIjha Teka yora sITa' / ricArDastu 'bahavo dhanyavAdA:' ityuktvA sophAsanoparyupaviSTaH / 'paNDitavaryAH ! mama viSaye bhavadbhyaH sAzcaryamAnando bhavet, yato'haM keneDAvizvavidyAlaye vidyArthibhyaH saMskRtabhASAmadhyApayAmi / bhAratasya saMskRti saMskRtabhASAM cA'tyadhikaM prINAmyahaM tat prema ca zabdairvarNayituM na samartho'ham' / saMskRtasambhASaNe tasya prabhutvaM vIkSya sapaNDitavaryaM sarve'pi vismitA jAtA: / paNDitavaryeNa pRSTaM - 'bAya da ve, kRpayA jJApayatu mAM yat, bhavAn saMskRtaleMgvejamadhikRtya vizeSataH kiMviSayakaM risarc karoti ?' - 'adyatve'haM saMskRtabhASAyAM mizritAnanyabhASIyazabdAnadhikRtya saMzodhanaM kartuM pravRtto'smi / ahaM jJAtumicchAmi yat, bhAratadeze saMskRtabhASAyA lekhane sambhASaNe cedaM mizraNaM kiyadastIti, tathA kiM sAmAnyA janA evaitAdRzIM mizrabhASAM prayuJjante uta suzikSitA vidvAMsazcA'pi tathA bhASante ?' AlokarAma etacchrutvA'tIva hRSTo'bhavat sollAsaM cA'vadat - 'vaMDaraphul, vaMDaraphul, risarc -kRte'yaM sarvathA nUtana: sabjekT asti sahaiva verI inTresTiMg !!' ricArDaH sanamratvamuktavAn 'dhanyavAdA mahodayAH ! mayA citaH saMzodhanaviSayo bhavatAmucitaH pratibhAta ityetadarthaM kRtajJo'smi / tathA manye'haM yadatra saMzodhanakArye bhavatAmamUlya: sahayogo'pi mayA prApsyate' iti / - 'zyor zyor mi.viliyams ! bhavato helpakaraNe mamA'tIva harSo bhaviSyati / yU sI AI vi verI heppI / paraM riyAliTI tviyaM yadayaM yugaH eDalTrezana (mizraNa) syA'sti / na kaivalaM iNDiyA - madhye'pi tu varlDa- apyetatproblem - yutaM saJjAtamasti' / 'tat tu sarvatrA'styeva / parantu vyavahArabhASAyAM yadyanyAsAM bhASANAM bahavaH zabdA bahuza: prayujyeran tadA saMskRtAbhimAninAM cintA bhavatyeva khalu !' ricArDo'vadat / tasya vacAMsi cintApUrNAnyAsan / 'yU Ar rAiT mi. viliyams ! kintu eDalTrezana idaM na kevalaM leMgvej - kSetre limiTeD api tu evarIvhera dRzyate / klAsikala myujhika, DAnsiMg, poliTiks vA, rilijiyan vA, ekamapi ples - 79
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ eDalTrezan-polyuzanrahitaM nAsti' - sopahAsamiva paNDitavaryo'vadat / 'kiM bahunA ? noTa onlI milk api tu pyora voTar api kutrA'pi nopalabhyate', 'hA...hA...hA...!' / / _ 'kintu, etAdRzyAH pravRttyA rodhane kecanopAyAstvanveSaNIyA eva nanu !' - ricArDaH kathitavAn / tacchrutvA''lokarAmo'kSiNI nimIlya vicAraNaM kRtavAn, sahasA ca kiJcit paramaM jJAnaM sphuritamiva kathitavAn - 'yAvaddhi ejyukezan-sisTammadhye cenjis na kriyante tAvat na kimapi posibal asti' / ___ 'ahaM tu manye yad bhavAdRzA bhASAvidastadanuyAyinazca yAvat pradUSaNamidaM virudhya virodhAbhiyAnaM na kuryustAvat tu na kimapi setsyati' / tata uttiSThatA ricArDena sAJjali kathitaM - 'punarapi yathAnukUlyaM pUrvameva jJApayitvA bhavatpAbeM AgamiSyAmyahaM, yato'tra sandarbhe ito'pi bahavaH praznAH santi mama, yeSAM nirAkaraNaM svalpakAlIne melane naiva sambhavet' / 'are bhavAn epoinTamenT gRhItvA'vazyamAgacchatu / parantu ricArDa ! leTa mI Tel yU - bhavAn iyat paraphekTa saMskRtaM vadati yat AI vanDar a loT !!', paNDitavaryo'vak / 'AzcaryaM tu mamA'pi bhavati mahodayAH ! yad bhavantaH saMskRtabhASAyAmiyataH AGglabhASAzabdAn kathaM saralatayA melayantIti ?' ricArDaH pRSTavAn / 'etasya rijhan tu idaM yat, asmAkaM iNDiyan-janAnAM phevariTa Diz asti - khicaDI !!' - AlokarAmaH sasmitamuktavAn / 'bhavatu bhavatu, kintu yadA''vAM punarmilAvastadA mAM khicaDI-ityasyA''GglaparyAyaM kathayantu' ityuktvA sahAsaM ricArDa: nirgataH / / hindImUlam - girirAjazaraNa-agravAlaH gUrjarAnuvAdaH - AzA-vIrendraH
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA upAyanam - munidharmakIrtivijayaH janmadinamahotsavaM samAptIkRtya rIvayA mahatI kargajapeTikodghATitA / tatpeTikAto ramaNIyA'tisundarA ca puttalikA nirgatA / tasyA raktavarNIyaM vastraM, raktau auSThI, zvetaM vadanaM, nIlavarNe nayane, suvarNamayAH kezAH - ityetat sarvaM sA punaH punardRSTavatI, tathA'pi kiM dRSTamAtreNaiva santoSo bhavati khalu ! sA tu puttalikAM vAraM vAraM dRDhamAliGgitavatI / tatpazcAt puttalikAyA mazruNodarasyopari punaH punarhastau spRSTavatI sA / aho ! 'eSA tu vadatyapi !' ityuktavatI sA'tIva prasannA jAtA / dinadvaye eva sA puttalikA tu maunaM dhRtavatI / tatastayA rIvayA tAmAhvayituM tasyA udaraM punaH punarvimarditam / kSaNAntaraM tasyA udaraM vidIrNaM jAtam / antrANi bahirAgacchantIva zabdamudrikA bahirnigatA / sA tu bAlaroganiSNAtacikitsaka iva puttalikAyAH samIkaraNaM kurvatyAsIt / ___etat sarvamapi rIvAyA bAlaceSTitaM tajjanakaH pazyannAsIt / sa uktavAn - 'rIve ! alametayA / sA tu kRtrimA'sti / kRtrimaM vastu darzane eva ramaNIyaM syAt, kintu taccirasthAyi na syAt kadA'pi' / rIvAyA jananyavasaraM prApyA'vocat - 'kRtrimaM vastu na dIrghakAlInaM bhavati / alpamUlyametat krIDanakaM bhavadIyabhaginyaiva dattam / kasmaicidapi yatkimapi upAyanaM deyaM syAttarhi zreSThameva deyam, anyathA naiva deyamityeSa vyavahAra evocito'sti' / kAnicid dinAni sasukhaM vyatItAni / ekadA sA rIvA yadA zAlAyAH pratinivartamAnA''sIt tadA tasyA jananI svasakhyA saha carcA kurvatyAsIt - "vivAhaprasaGge na keSAJcidapi rUpyakANi svIkariSyante' ityudghoSitaM taiH, tathA'pi na kRto virodha upAyanagrahaNasya / ataH kimapi laghUpAyanaM vayaM dAsyAmaH / anyathA kiM karaNIyam ?' 'satyaM, tathA'pi kiM deyam ?' iti sakhyA vyathA vyaktIkRtA /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 're ! kRtrimaM krIDanakam ! 'Made in China', ityullekhitAni bahUni vastUni prApyante' ityuvAca rIvAjananI / I tatkSaNamevA'pavarake pravizantI rIvA'vocat - 'mAtar ! maivaM karaNIyam / kasmaicidapi yatkimapyupAyanaM deyaM syAttadA sarvazreSThameva deyam, anyathA na deyam' iti / " Xx 82
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA vizlAni saMskAramUlyAni __- muniakSayaratnavijayaH (1) durlabhaM mAnuSyam mAnavajIvanasya mUlyamanalpamasti / yato mAnavajanma duHkhena labhyate / jainazAstrakartA pUrvadharamaharSirbhagavAnumAsvAtirmAnavajIvanasyA'nalpaM mUlyaM darzayati prazamaratigranthamadhye 'bhavakoTibhirasulabhaM mAnuSyam' ityanena sUktena / uttamaM dravyaM yadi prApyate, tarhi tasyopayogenA'pi uttamenaiva bhavitavyam / ato prazasyatamaM manuSyajanma prApya tasyopayogo'pi mokSasAdhanAdibhiH zobhanatayA kartavyaH / parantu, asmin yuge janaistasyopayogo bhogatRSNApUrtyarthaM dhanaprAptyarthaM cA'dhikaM kriyate / jagata asyA manaHsthiteH parivartanAya raziyAdezIyaH 'TolsToyaH' iti nAmakazcintakaH preraNAspadA kathAmAlikhati - ekadA nagarasya rAjA tasmai puruSAyaikamabhISTaM varaM dattavAn / svabhAvato lobhI sa jano yathAvaraM dvitIyadine sUryodayAdArabhya nizcitarekhAbindoradhAvat / sUryAstaparyantaM vartulAkAreNa yAvatsu kSetreSu sa dhAvet, tAvataH kSetrasya svAmitAM tena prApyeta, iti varadAnaM rAjJA tasmai dattamAsIt / madhyAhnaparyantaM sa lobhI janaH saralAyAmenA'dhAvat / nirantaraM drutagatyA sa klAnto'bhavat / manAg virAmeNa sa punaH vartulAkAreNa rekhAbinduM pratyadhAvat / paramadhunA sUryo'titapta AsIt / nirantaraM gamanena tasya zarIrazaktirapi kSINA saJjAtA / tathA'pi lobhena sa satatamadhAvat / sUryAstasamayo'tyalpaH ziSTa AsIt, tadA sa lobhI nizcitarekhAbindoratidUrastha AsIt / ato netre nimIlya zaktihIno'pi so'tidrutagatyA'dhAvat / atastasya prANagatiratizIghrA saJjAtA / sUryAstasamaye sati mahAkaSTena nizcitarekhAbindu spRSTvA sa jano daNDavat bhUmau patitavAn /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAnicit kSaNAni vyatItAni, tathA'pi sa notthitavAn / atastaM puraskartuM tatrA''gatena rAjJA uktam - "bhoH ! uttiSTha, pazya tvayA bahUnAM kSetrANAM svAmitvaM prAptamasti / svIkuru mahAya~ sanmAnamidam / " paraM sa lobhI jano notthivAn / yata AdinamatiparizramAt tasya jIvanaM tadA samAptaM jAtamAsIt / tasmin dine tena bahUnAM kSetrANAM svAmitvaM prAptam, paramantimasamaye tasyopayoge dehamitaM kSetramevA''gatam / ___ iyaM kathA'smAn zitadhAraM praznaM pRcchati - vayamAjIvanaM dhanakSetrAdiprAptyarthaM saMsArasukhaprAptyarthaM ca prayAsaratAH smaH, tat sarvaM kimartham ? dehamitaM kSetrArthameva nanu, anyad vA kiJcit ? idaM durlabhaM mAnuSyametebhyo'sArapadArthebhya eva vyayIkartavyamasti kim ? / (2) sukhasya rahasyam ___ekazcintakaH kasyacinnRpasya samIpaM gataH / tanmanasi ekaH prazna AsIt / taM samAdhAtuM sa rAjJaH pArve samAgata AsIt / nRpasyA'nujJAM prApya sa pRSTavAn - "rAjan ! bhavato jIvanaM nityaM sukhapUrNa dRzyate / ahaM tasya kAraNaM jJAtumicchAmi / " . rAjA'pi mahA~zcintaka AsIt / sa kathitavAn - "uttaraM bhAvikAle prAptavyam / adhunA ekaM kArya kartavyam / rAjaprAsAdasya bahibhUmau sthisya vRkSasya nIcaistvamupaviza / yadA vRkSaH zuSkIbhaviSyati - parNavihIno bhaviSyati, tadA uttaraM dAsyAmi / cintako vRkSasya nIcairupaviSTaH / vRkSaH kadA zuSko bhavediti cintanaM tena prArabdham / naike divasA vyatItAH / divAnizaM sa evameva cintayati - 'he vRkSa ! tvaM jhaTiti zuSkatAM yAhi / ' nirantaraM sa vRkSArthaM cintayati - 'vRkSasya katipayaparNAni pItavarNAni abhavan / katipayaparNAni ca patitAnI'ti / evaM SaDmAsA vyatItAH / azeSavRkSaH parNahInatAmayAt / atazcintako rAjJaH pArve gataH, uktavAMzca - "rAjan ! vRkSaH zuSkatAmayAt / atrAntare SaDmAsAH saJjAtAH / ato bhavAn sukhasya rahasyaM kathayatu / rAjA sasmitamuktavAn - "bhoH ! kAJcidadhikAM pratIkSAM kuru / sa vRkSaH punarbhavyatAM prApnuyAt, tadA nUnamuttaraM dAsyAmi / " cintaka uttaraprAptaye dRDhamatirAsIt / ataH punaH sa vRkSasya nIcairupaviSTavAn / manasi so'virAmeNa cintayati sma - 'he vRkSa ! tvaM parNaphalayukto bhava / jhaTiti bhavyatAM bhaja / ' SaDbhirmAsairvRkSaH parNaphalayukto'bhavat / atazcintako rAjJaH samIpaM gataH / cintakena rAjA kathitaH - "rAjan ! vRkSaH punarbhavyatAmApnot / atrAntare'pi SaDmAsA vyatItAH / atha uttaraM dehi - bhavAn kena kAraNena sukhI dRzyate ?" "uttaraM tu mayA dattama, tvayA na prAptam ?" - rAjJA sasmitaM pRSTam / 84
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ "na, bhavatA kadA uttaraM dattam ? " cintakaH sAzcaryamuktavAn / " tarhi zRNu, pUrvaM SaNmAsaparyantaM tvayA vRkSasyA'dha upavizya nirantaraM cintyate sma - 'he vRkSa ! tvaM zuSko bhava, parNavihIno bhava' iti / tava nirantaravicArabalAd vRkSaH zuSkatAmayAt / pazcAt SaNmAsaparyantaM tvayA divAnizaM cintitam - 'he vRkSa ! tvaM pUrNatAM prApnuhi / phalavAn parNavAn bhava' iti / tava zubhecchAsadbhAvabalAd vRkSa: punarbhavyatAmApnot / ahaM sukhapUrNo'smi, tatrA'pi idameva kAraNamasti / ahaM sarvebhya AzIrvAdAn gRhNAmi / sarveSAM kRpA prApyeta, IdRzAni kAryANi mayA nityaM kriyante / taiH satkAryaiH sarveSAM sadbhAvaH mayA labhyate, tathA cA'haM sukhI asmi / devagurUNAM mahatAM janAnAM ca kRpayA, anyeSAM ca sarveSAmasmAn prati sadbhAvenaiva jIvanaM sukhamayaM bhavati tat kadA'pi na vismartavyam / " rAjA tattvamuktavAn / rAjJo jIvanasya sukharahasyaM zrutvA cintakenA'pi navaM viziSTaM cintanaM labdham / (3) vismayadamaudAryam yasya nAmnA 'vikramasaMvat' iti vyavahAre prasiddho'sti, tasya vIravikramanRpasyA'yaM prasaGgo'sti / ekadA vikramarAjo lavaNasamudrAdhiSThAyaka-susthitadevasya pUjanArthaM svasya purohitaM preSitavAn / purohita: susthitadevasya prasannatAyai aSTamatapaH kRtavAn / ato devo'tiprasannaH saJjAtaH / devena vikramarAjasya prazasti kRtvA upahArarUpeNa catvAri ratnAni purohitAyA'dIyanta / ratnAnAM phalamapi kathitam - abhISTadhanadamAdyaM, dvitIyaM bhojyadaM tathA / tRtIyaM sainyadaM turyaM sarvabhUSaNadAyakam // iti / ataH sarvaratnAni bahumUlyAni Asan / purohito rAjJaH pArzve Agatya sarvaratnAni nRpAya dattavAn teSAJca phalAnyapi kathitavAn / tadA vikramanRpaH prAha " purohita ! tvaM sAdhanAM kRtavAn, tata imAni ratnAni vayaM prAptavantaH sma / tata etebhyo'nyatamad ratnaM tvamapi gRhANa / " - nRpasyA'tinirbandhAt purohita ekaM ratnaM svIkRtavAn / paraM kIdRzaM ratnaM grahaNIyamiti viSaye sa mUDhatAM prAptavAn / purohito'smin viSaye vicAraNArthaM sarvaratnAni gRhItvA gRhaM gataH / tena svajanebhyaH sarvavRttAntaH kathitaH / anucintanaM svasmai prathamaM ratnaM ( dhanadaM) rucitam, palyai dvitIyaM ratnaM ( bhojyadaM) rucitam, putrAya tRtIyaM ratnaM (sainyadaM) rucitam, putravadhvai ca turIyaM ratnaM (sarvabhUSaNadaM ) rucitam / ataH kalahabhayAt purohito rAjJaH pArzve AgataH / sarvavRttAntaM kathayitvA purohitaH sarvaratnAnAM pratyarpaNaM kRtavAn / 85
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikramarAjaH sadya uktavAn gRhItvA sukhena gRhaM prati gaccha / " - " mitra ! klezabhayAt sarvaratnAnAM pratyarpaNaM na kartavyam, tvaM sarvaratnAni stabdhalocanaH purohito vismayena vikramanRpaM dRSTavAn / tasyA'ntaHkaraNaM tadA kathayati sma - kastena tulyo bhuvi vikramArka !, tvayA paraH syAcca paropakAre // (4) prAmANikatAyAH sparzaH kasyacinmahAnagarasya mArgasyopari ekaM 'kAr' yAnaM drutagatyA niyamaviruddhaM gacchati sma / tathe ArakSakeNa yAnamavaruddham / ArakSakaH svasya patre yAnacAlikAyA mahilAyA nAmasthAnAdiparicayaM lekhitumArabdhavAn / mahilA krodhenoktavatI - " zrIman ! prathamaM jJAtavyam, atrastho nagarapAlo mama mitramasti / " ArakSakeNa lekhanaM yathApUrvaM kRtam, tena mahilAyA vArtA na zrutA / mahilA punaruktavatI - "bhoH ! atrastha ArakSakAdhyakSo'pi mama svajano'sti / " paramArakSakasyopari tasyA vArtAyA lezo'pi prabhAvo na dRSTaH / tasya lekhanaM yathApUrvameva pravRttam / "ahamatrasthaM nyAyAdhIzamapi jAnAmi" mahilA kathitavatI / kintu, ArakSakeNa svakAryaM manAgapi nA'varuddham / atha mahilA cItkAraM kRtavatI - "bhoH ! atrasthasaMsadIyasacivasyA'pyahaM paricitA'smi / " tatrA'ntare lekhanaM pUrNIkRtya ArakSako mahilAM pRSTavAn - "atha kathaya, tvaM samaracanda - devacandasyA'pi paricitA'si ?" mahadAzcaryam !!! mahilA visphAritanetrAbhyAmArakSakaM dRSTavatI / 'na, mama tasya tu manAgapi paricaya nAsti / sA kathitavatI " tarhi, tasya paricayasya tu tava prathamaM prayojanamAsIt" - sa ArakSaka: svasya dvicakrayAnasyopari upavizya kathitavAn - "ahaM samaracanda - devacando'smi / " - - sA mahilA asyA''rakSakasyopari manasA kruddhA saJjAtA, itastasya prAmANikatAyAH sparzo'pi tasyA hRdayatale jAtaH / yato'smin yuga etAdRzI prAmANikatA sudurlabhatamA'sti, yayA janaH kasyacidapi janasya prabhAvAdalipto bhavet / 86
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA zaThaM prati zAThyam - sA.zrIsaumyaprabhAzrIH kasmiMcit grAme eka zreSThI: avasat / ekadA tasya gRhe putrasya vivAhaprasaGga AgataH / pratigrAmamAmantraNapatrikAH preSitAH / yogye'vasare sarve svajanA AgatAH / prasaGgo'pi sucArutayA sampannaH / svajanAH sarve sva-svasthAnaM pratinivRttAH / teSu svajaneSu tasya catvAro jAmAtaro na gatAH / Anandena te tatraiva sthitAH / zreSThinA cintitaM - "kena upAyena etAn niSkAsayAmi ? nanu mAnahAniH kriyatAm ! tena te gmissynte|" iti vicArya tena gRhamadhye svapalyai api sa upAyaH kathitaH - "adyaprabhRti bhojanamadhye miSTabhojanaM apaktvA vajrakUTasya pAkaH kriyatAm / " zreSThina AdezAnusAraM pravartanaM jAtam / tad dRSTvA vijayarAmanAmakaH prathamo jAmAtA vicArayati - "aho ! mAnahAniH bhavati mama; atra sthAtuM naivocitam / " dvitIye dine pratyUSe sa gataH / trayo jAmAtarastvAnandena tiSThanti vicArayanti ca - "bahudinAni miSTaM bhojanaM bhakSitaM, adhunA vajrakUTaH suSTha bhAti / " iti vicArya vasanti te sAnandam / ___etacca zreSThinA dRSTvA gRhe kathitaM - "adyaprabhRti bhojanamadhye ghRtasya sthAne tilatailasya pariveSaNaM kriyatAm / " tatpazcAt bhojanamadhye IdRzaM parivartanaM dRSTvA mAdhavanAmako dvitIyo jAmAtA vicArayati - "aho ! mAnahAnirbhavati mama; ato mayA'tra na sthAtavyamiti / " dvitIya dine sa palAyitaH / adhunA dhRSTau dvau jAmAtarau cintayataH - "ghRtena saha miSTabhojanaM bahUni dinAni AsvAditam; adhunA tailena saha bhojanaM suSTha bhAsate" / zvazurazcitte vicArayati - "adhunA kiM kartavyaM ? jAmAtrodinAni lIlayA nirgacchanti / " tadA tasyopAyaH prasphuritaH / "rAtrau zayanasamaye yAni zayanasAdhanAni dIyante tAni na dIyatAm / " tatpazcAt gRhamadhye evameva pravartanaM kAritam / tatastau bhUmAvAnandena suptau / tadA tRtIyo maNirAmanAmako jAmAtA pratibuddhaH / 'adhunA''vAbhyAmatra na sthAtavyaM' - sa kezavamakathayat / "calyatAm, atra vasanaM nocitam / " tathA'pi 87
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ so'kathayat - "mama atraiva suSThu pratibhAti / ato atraiva vasanaM yogyam / " tatastRtIyo maNirAmo jAmAtA prAtarutthAya kamapi vinA''pRcchya palAyitaH / caturtho jAmAtA kezavastu Anandena bhUmau svapiti / gamanasya nAmA'pi na lAti / tasya hRdaye lezamapi arocakatA na prakaTitA / zvazurasya gRhaM kathamapi na muJcati / IdRzaM tasya vartanaM dRSTvA zreSThI jAmAtaraM bodhayituM vicArayati / katipayeSu dineSu gateSu ekadA pitAputrau vAgyuddhe lagnau / zanaiH zanairmuSTAmuSTi prArabdham / jAmAtA tau pazyati ; tatazca "zAntau bhavathaH zAntau bhavathaH....!" iti kUjati / tata: pitAputrau tamapi padbhyAm tADitavantau praNodya ca taM bahirniSkAsitavantau dvAraM pihitaM ca / tataH pitAputrau zAnti prApatuH / "vajrakUTena vijayarAmaH, tilatailena mAdhavaH / bhUzayyayA maNirAmaH, dhakkAmukkena kezavaH // ayaM laukiko mArgaH / 88
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA guNadRSTiH - sA.zrItattvananditAzrIH grIsadeze eko nirdhano bAlakaH pratidinaM vanaM gatvA kASThAni chinatti sma / sAyaGkAle ca kASThabhAraM baddhvA grAmamadhye vikretumupavizati sma / ekala eva sa bAlakassvasya kuTumbasya nirvAhaM karoti sma / tasya kRte sa bhRzaM prayatnaM karoti sma / ___ ekadA sa bAlako yatra bhAraM vikretumupaviSTa AsIt, tenaiva mArgeNaikaH sajjano gacchati sma / taM bAlakaM sa nirIkSitavAn yata sa bAlakassamyakrItyA kASThabhAraM badhnAti sma / parantu tena saha sthitA anyajanA yathAkathamapi kASThabhAraM badhnanti sma / teSAM kiyanti kASThAni bhArAd bahinirgatAni, kiyanti kASThAni ca itastato vikIrNAni Asan / paraM sa bAlako'tIva zobhanarItyA, kuzalatayA ca bhAraM badhnAti sma / sa sajjano bAlakasya pArzvamAgacchat, tasya kuzalatAM dRSTvA bAlakena saha yadA sa sAmAnyAM carcAmakarot, tadA tasya bAlako viziSTaH pratyabhAt / tatassajjano bAlakamapRcchat - "kimetaM dArubhAraM tvaM badhnAsi" ? tadA sa Atmapratyayena sahottaraM dattavAn "om" ahamevaitaM bhAraM badhnAmi / tataH sajjano'kathayat yat "etaM bhAraM punarudghATya badhAna tAvat " / bAlakazzIghrameva kASThabhAramudaghATayat / kuzalatayA, samyagarItyA ca taM bhAramabadhnAt / eSa sajjano'pi etasya bAlakasyA''tmapratyayaM, kAryakuzalatAM ca dRSTvA'tyanta prabhAvito jAtaH, acintayacca yadeSa bAlakassUkSmAtisUkSmaM kAryaM sAvadhAnatayA kartuM nipuNo'sti / yadi sa zikSaNaM prApnuyAt, tarhi jIvane kimapi mahattvapUrNa kAryaM kartuM samartho bhavet / tatassajjano bAlakamakathayat - "vatsa ! yadi tvaM mayA saha Agacche:, tarhayahaM tvAmadhyApayAmi" / pipaThiSuH sa bAlako'pi sajjanena saha prasannatayA gataH / sa sajjano'pi taM sUkSmatayA gaNitaviSaye'bhyAsamakArayat / abhyAsaM kRtvA sa bAlo mahAn gaNitazAstrI pAyathAgorasa-nAmA jAtaH / yasya pAyathAgorasabhidhaH prameyo'dyApi pracalito'sti / ___sa sajjano'pi grIsadezasya tattvacintako DemokriTsa AsIt / tasya bAlakaM prati kIdRzo guNAnurAga audAryaM ca / ekasmin sAmAnye nirdhane ca bAlake'pi guNaM dRSTvA sa sajjanastaM bAlaM mahAntamakarot / ___ IdRzIM guNadRSTiM vayamapyasmAkaM jIvane sAdhayema /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ marma narma - kIrtitrayI bhoH ! mama paJcazataM rUpyakANyAvazyakAni / bhavAn dadAti vA ? yadyapi me prativezI me tAni dhArayituM siddha eva, tathA'pi.... tarhi, tasya sakAzAdeva kuto na gRhNAti ? tAdRzasya sajjanasya maitryaM nAzayituM necchAmi... - 'mama trayaH putrAH santi / ekazcikitsakaH, dvitIyo'dhiyantA tRtIyazca bhrAmaM bhrAmaM vastrANi vikrINAti' / evaM vA ? tarhi kaniSThasyA'dhikaM kaSTaM bhavennanu ? Am, dvayojyeSThabhrAtrorapi nirvAhaM sa eva karoti !! - . + bhavAMstu pratyekaM praznasyottaram - Am, astu, evaM, bhavatu - ityeva dadAti khalu ! kiM na, nahi, naiva - ityAdikaM vaktuM na zikSito vA ? naiva bhoH // - bhagavAn ha~damprAthamyena puruSaM sRSTavAn, tatpazcAcca striyamityevaM kimiti khalu ? + svena kartavye kArye kazcana vAraM vAraM sUcanAM dadyAt - iti bhagavato naivA'bhISTamAsIdataH !!
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ - + - etAni svayaMsaJcAlitAni yantrANi sarvamapi manuSyavat kartuM samarthAni, kAryamekaM muktvA ! kiM tat ? kutracid yadi skhalanaM jAyeta tadA tAni tad nihnotuM prayatnaM naiva kurvanti ! - + bhavAn hi svaprativezino viSaye zubhaM vadati, kintu sa bhavato'zubhameva vadati nanu ! AvAM dvAvapi sarvathA'satyaM vadAvaH !! - + bhoH ! bhavAn yaM zvAnaM vane vihAtuM gataH sa tu bhavadAgamanAt pUrvameva gRhaM samAgato'sti / satyam / kintu tasyA''gamanaM mama kRte sukhakaraM saJjAtaM, yato'haM tasya pRSThata eva gRhaM pratyAgantuM zakto jAtaH !! netA (pravacane) adyatane yuge prAmANikatAM nItiM ca vinA na kimapi hitakaramasti / asmAbhistAvatkAlaM prAmANikairbhavitavyaM yAvat... zrotA (madhye eva) asmAkamaprAmANikatAmAcaritumavasaro na prApyeta !! - + bhavate matadAnAdapi kasmaicid gardabhAya matadAnaM mahyamadhikaM roceta / kintu bhavataH priyaH suhRt so'smin nirvAcane naiva bhAgaM gRhItavAn !! suhRt-1 bhoH ! bhrAtRjAyAyAH kAsaH sarvathA nirmUlo'bhavat khalu ! kasya cikitsakasyauSadhaM gRhItaM tayA ? suhRt-2 na kasyA'pi cikitsakasyauSadhaM gRhItam / kevalamahaM tasyai evamuktavAn yat - kAso vArdhakyasya cihnamastIti / tataH svayameva kAso nirmUlo'bhavat !!
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtavibhAgaH kalikAlasarvajJa-zrIhemacandAcAryaviracitaM prAkRtavyAzrayaM mahAkAvyam prathamaH sargaH (AryA chandaH) aha pAiAhi~ bhAsAhi~ saMsayaM bahulamArisaM taM taM / avaharamANaM siri-vaddhamANa-sAmi namasAmo // 1 // atthi aNahilla-nagaraM antA-veIsamAi-niva-niciaM / sattAvIsai-muttia-bhUsia-juvai-jaNa-pai-harayaM // 2 // tiasa-vaI-hara-vahu-muha-AdarisIhUya-phaliha-sila-siharo / jassi puhai-vahU-muha-avayaMso sahai pAyAro // 3 // niva-saha-muhAvayaMsA biiyA guruNo abIya-guNa-nivahA / nivasanti aNega-buhA jassi puhavIsa-salahijje // 4|| na hu atthi na vi a hUaM iha loe aisaeNa jassa samaM / suurisa-ThANamasUrisa-rahiaM sAlAhaNa-puraM pi // 5 // assi namanta-sIso tiyasIso vi hu tavaM tavantANa / telukka-sajjaNANaM thuNai sa-bhikkhUNa saddhAe // 6 // jatthonnaya-thaNa-nIsaha-vahu-daMsaNa-nissahaM narA janti / dusahAu dussaheNaM mayaNeNa hayantarappANo ||7|| tea-durAloehiM anto-uvariM gharANa rayaNehiM / chUDha vva niravasesA sariAhiva-saMpayA jattha // 8 //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtavibhAgaH kalikAlasarvajJa-zrIhemacandAcAryaviracitasya prAkRtavyAzrayamahAkAvyasya saMskRtAnusarjanam (saMskRtapadyAnuvAda:) -narendracandra-jhA atha prAkRtabhASAbhi-rArSaM bahulaM ca saMzayaM tantam / taM vidadhatamatidUraM prabhuM namAmo mahAvIram // 1 // asti hyaNahilanagaramantarvedIzamukhyanRpanicitam / saptAviMzatimauktika-bhUSitaramaNIjanAdhipatibhavanam // 2 // amarAvatIvadhUmukha-mukurIbhUtasphaTikazilAzikharaH / yasmin kSamAGganAmukha-sattilakaH zobhate sAlaH // 3 // nRpasamamukhAvataMsA asamA guravo'dvitIyaguNanivahAH / nivasantyanekavibudhA yasmin pRthivIzasaMzlAghe // 4 // naivA'sti na khalu bhUtaM loke'sminnatizayena yasya samam / supuruSabhUmirasajjanarahitaJcA'pi pratiSThAnam / / 5 / / yasmin praNamacchIrSaH tridazezo'pi hi sadA tapastapatAm / trailokyasajjanAnAM bhaktyA yatinAM sadA stauti // 6 / / yatronnatakucaniHsaharamaNIdarzanasamutsukA yAnti / lokA atiduHsahato madanena hRdantarAtmAnaH / / 7 / / antarupari bhavanAnAM tejodurdarzanairmahAratnaiH / kSiptA iva niHzeSA saritAdhipasampado yatra // 8 // . 93
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtadvayAzrayamahAkAvyam vijju-calaM mahura-giro. dito lacchi jaNo chuhattANa / bhisao khu jahA sarao disANa pAusa - kilaMtANa // 9 // jatthaccharasa-maNa-haro vahUhi ramiro vi acchara - samAhiM / dIhAU vi adIhAusa - mANI sai vivei - jaNo // 10 // kusuma-dhaNU dhaNuha-dharo kauhA - muha - maMDaNammi caMdaMmi / rajjaM tamega-chattaM asaMkamuvabhuMjae jattha // 11 // romaMca - kaMTaillo saMjhAe vaMka - jaMpaNa - chaillo / jattha maNaMsila-tilao vilasai ahisAriA - loo // 12 // jattha bhavaNANa avariM devaM nAgehi vimhayA diTTho / ramai maNosila-goro maNasila- litto mayaccha - jaNo // 13 // pavvesu apavvesuM jattha muNINaM kameNa akameNaM / kAUNaM paDivattiM harisaM qAUNa dei jaNo || 14 || - guNo tIsa - guNo kali- kAlo nUNa jattha kaya- - jugao / nUNaM aNabhujjaMte loe mAsaM sa-maMsaM va // 15 // kalaMkaM va rayaNI - ramaNaM kuNanti akalaGkaM / hu saGkhadhara-saMkha-bhaGgojjalAo bhavaNaMsu-bhaMgIo // 16 // laGghijjai nA'laMghaM vaJcijjai na hu avaMcaNijjaM ca / vaJchijjai na vi jassi avaMchaNijjaM ca keNA'vi // 17 // vaMjia - sattI sattI- aNajio satti-vaMjha - jaNa - vaJjho / luMTAya - luNTaNo saMThe saNTho jattha niva - loo // 18 // uddaMDa - bAhu - daNDA jassi kuMDhAsahA samayakuNDhA kaMtaMgA kanta-guNA naya-paMthe panthi purisA // 19 // caMdujANa vaM cando phia - baMdhUNa bandhavo jassi / aNukaMpa-kampia-maNo vihavi - jaNo vamphara dhammaM // 20 // laMbata - lumbi - raMbhArambhiya - toraNa-niruddha-saMraMbho / sarae vi pAusamma va na jattha dIsai phuDo taraNI // 21 // 94
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtAnusarjanan vidyuccalAM madhuragIvitarallakSmI janaH kSudhArtAnAm / prAvRkliSTadizAnAM vaidyaH khalu zaradyathA bhAti // 9 // yatrA'psaromanojJo bahubhI rantA'pi tatsamAnAbhiH / dIrghAyurapyadIrghAyurmAnI khalu vivekI nA // 10 // madanaH kArmukadhArI digaGganAvadanamaNDane candre / ekAtapatrarAjyamupabhuGkte yatra niHzaGkam // 11 // romAJcakaNTakAktaH sandhyAyAM vakrajalpanacchekaH / 'vihitamanaHzilatilako vilasatyabhisArikAlokaH // 12 // yatropari bhavanAnAmamarai gaizca vismayAd dRSTAH / manaHzilAgaurAGgastalliptAzca mRgAkSyastAH // 13 // parvAparvasamAnaM yatra munibhyaH krameNa yugapadvA / pravidhAya ca pratipatti suvadAnyo dadAti harSeNa // 14 // paJcAzadguNabahulaH kRtayugato yatra bhAti kalikAlaH / nUnamanaznati loke loke mAMsaM svamAMsamiva // 15 / / yasmin kalaGkakalitaM vidadhati candraM kalaGkavinivRttam / zaGkhacchedavalakSA bhavanAMzUnAM camatkArAH // 16 / / na vAJchyate'pi yasmin avAJchanIyaM janena kenA'pi / na ladhyate'pyalayaM ko'pi ca no vaJcyate'vaJcyaH // 17 // vyaJjitazaktizcA'gatazaktiH khalu zaktivadhyajanavadhyaH / mAyAvini mAyAvI nRpaloko yatra cA''bhAti // 18 // uddaNDabAhudaNDA yasmin kuNThAsahAH svato'kuNThAH / ramaNIyaguNAvayavA nayamArge pUruSAH pAnthAH // 19 // . kumudAnAmiva candraH kAzitabandhuH svabAndhavo yasmin / karuNAkampitacetA vibhavijanaH kAzte dharmam // 20 // phalabhArAnatarambhApAditatoraNaniruddhasaMruddhaH / prAvRSi yathA zaradyapi bhAnuryatra sphuTo na vai dRSTaH // 21 //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtaghyAzrayamahAkAvyan jattha culukka-nivANaM parimala-jammo jaso kusuma-dAmaM / nahamiva savva-gao disa-ramaNINa sirAi surahei // 22 // savva-vayANaM majjhima-vayaM va sumaNANa jAi-sumaNaM va / sammANa mutti-sammaM va puhai-nayarANa jaM seyaM / / 23 / / cammaM jANa na acchI NANaM acchII tANa vi muNINa / viasanti jattha nayaNA kiM puNa annANa nayaNAI // 24 // guruNo vayaNA vayaNAi~ tAva mAhappamavi ya mAhappo / tAva guNAI pi guNA jAva na jassi buhe niai // 25 // hari-hara-vihiNo devA jatthannAi~ vi vasanti devAiM / eyAe mahimAe hario mahimA sura-purIe // 26 / / / jatthaJjaliNA kaNayaM rayaNAi~ vi aMjalIi dei jaNo / kaNaya-nihI akkhINo rayaNa-nihI akkhayA taha vi // 27|| tattha siri-kumara-vAlo bAhAe savvao vi dharia-dharo / supariTTha-parIvAro supaTTho Asi rAiMdo // 28 // tuha ANA-omAlaM sirammi dharimo jahA aNimmallaM / amhe etthA'mhettha ya ia bhaNiuM jo nivehi nao // 29 // tuha hari-piA jai imA kiM pi piA kimavi meiNI jaimA / tA ki ti mae tti ruseva jassa kittI gayA dUraM // 30 // jo dUsAsaNa-riuNo AsatthAmassa rAma-sIsassa / vIsAmia-jasa-pasaro sa-jaseNaM kAsavi-talammi // 31 // vIsuM vAsA-nIsitta-mahi-ale Usa-mAli-teassa / rajje jassa na kAsa vi nIsattaM nIsahattaM vA // 32 // gaNa-sAmiddhI payaDA kalA-samiddhI vi pAyaDA jassa / jo dAhiNa-pavaNa-niho dakkhiNNa-nihI guNi-vaNANa // 33 / / siviNammi vAraNa-balaM sumiNammi a Asa-sAhaNaM jassa / diNNa-bhayaM picchaMtA datta-karA riu-nivA jAyA // 34 // aMgAra-pikka-golle khAe iMgAla-pakka-kaMde a / tatta-nilADA riuNo jassa NalADaM-tave tavaNe // 35 / / 96
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtAnusarjanan caulukyAnAM yasmin saurabhajanakaM yazaHkusumamAlyam / vyAptaM digaGganAnAM surabhINi karoti zIrSANi // 22 // vayasAM madhyamavaya iva yathA sumanasAM ca mAlatIkusumam / muktisukhaM saukhyAnAM yaccheyo vizvanagarANAm // 23 // nA'kSINi carma yeSAM jJAnaM teSAmapi dhruvaM yaminAm / vikasanti yatra nayanAnyanyeSAM kA kathA'pyasmin // 24 / / vacanaM tAvadvacanaM mAhAtmyaM tAvadeva mAhAtmyam / tAvad guNA gurorapi yAvad vibudhAnna vIkSate yasmin // 25 / / hariharavidhayo devA yatrA'nye'pi ca vasanti devendrAH / etena khalu mahimnA hyamarAvatyAstiraSkRto mahimA // 26 / / yatrA'JjalinA kanakaM kAmaM ratnAni ca dadAti dhanilokaH / kanakanidhiH paripUrNo ratnAgAro'pi bhAti sampUrNaH // 27|| tatra hi kumArapAlo bAhau saMsthApitAvanIpAlaH / parivArasupratiSTho'bhUd rAjendro dharAdhIzaH // 28 // bhavadAjJAnirmAlyaM mUrdhani karmo yathA hyanirmAlyam / vayamatra sma itItthaM kathayitvA yo nato'vanIpAlaiH // 29|| yadi dayitA te lakSmIH sakalA pRthivI ca vallamA nityam / tatki mayeti zeSAn kIrtiryasyA'gamadUram // 30 // yo duHzAsanazatrorazvatthAmnazca rAmaziSyasya / vizramitayazaHprasaraH svayazasA dharAtale pUrNe / / 31 / / varSAniSiktabhUmau viSvag mArtaNDatejaso'righnaH / rAjye yasya na ko'pi niHsattvo niHsaho vA''sIt // 32 // guNasusamRddhiH prakaTA kalAsamRddhiH sadA tathA yasya / yo malayAnilakalpo guNivipinAnAM mahAsattvaH // 33 // svapne vAraNasenyaM svapne'pi ca turagasAdhanaM yasya / dattabhayaM pazyanto dattakarA ripunRpA jAtA // 34 / / aGgArapakvabimbIphalAnyadanti tatpakvakandA~zca / taptalalATA ripavo yasya lalATantape tapane // 35 // 97
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtadvayAzrayamahAkAvyam kaimaM majjhima-loe riUhi~ cattaM na chattivaNNa-vaNaM / nava-chattavaNNa-parimala - mae gae jassa saMbhariuM ||36|| amayamaio vva ahavA amayamayAo vi samahio jassa / hara - hIra - piAhi vi jasa - gIa - jhuNI suvvae vIsuM // 37 // asuDia - paDihA-pasarassa aggao jassa dappa - kaNDUlaM / khaNDia - nANa - ppasihaM buhaM- cuDaM gaua-caNDaM va // 38 // asi - pudumo dhaNu- puDhamo churiyA - padumo a sela - paDhamo ya / savvaNNuvva ahiNNU jo sayala - kalA - kalAvassa ||39|| ura-sejjAi vi hariNo sundara - gharammi sai sirI athirA / jassa guNa-velli taruNo thirAsi bhU- valli - perante ||40|| jassa ya disa - pajjante aharia - johokkaro jasokro / acchera - nirIhANa vi acchariaM kiM va na karei // 41 // jo Asa bambhara - gahaNa gurU pai - vioa - vihurassa / raNNantaggaya-riu-anteura - pommacchi - loassa // 42 // paya-pauma-namokkAre paropparAmadda-tuTTa-hArehiM / jassa sahAi nivehiM oppiamiva muttiAharaNaM // 43 // jatthappia-bhU-bhAro suvai phaNI tattha sovai harI vi / jonnattha - dinna - bhAro na uNAi sayAluo na uNA // 44 // jai sakko na uNa naro na uNo nArAyaNo vi sAriccho / jassa puNAi puNAivi bhuvaNAbhaya - dANa- laliassa // 45 // raNe araNa-sANAulammi lAU -layA-hare runnaM / jassAri-vahUhi tahA alAu - kullA jaha kayAo // 46 // ukkhaya-saMThavia niveNa jeNa vacchatthalAo hariNo vi / ukkhAyA bhuya - daNDe niammi saMThAviyA lacchI // 47 // aha kaiyA vi divA - muha - patthAve patthavociaM tassa / aNurAgAgaya-marahaTThamAi-sUehi~ iaM paDhiaM // 48 // haya-maMsala-tama-pasaro sai vAmo paMsulANa paccUso / sAmaya-vaya-dinnaggho taM va payaTTo sayA punno // 49 // 98
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtAnusarjanam katamanmadhyamaloke ripubhistyaktaM na cA'zvadalavipinam / navasaptaparNaparimala-madakariNo yasya saMsmRtya ||36|| pIyUSadrava iva vA madhurimabahalA tato'pi ramaNIyA / zaGkaragaurIbhyAmapi paritaste zrUyate yazogItiH ||37|| ahataprasArabuddheH purato hyasyA'bhimAnakaNDUlam / khaNDitabuddhipratibhaM vidvadvRndaM yathA gavayavRndam // 38 // asiprathamo dhanuprathamazchurikAprathamazca prAsaprathamazca / sarvajJa ivA'bhijJo yo hi kalAyAH kalApasya ||39|| ura:zaye'pi ca viSNoH saundaryyagRhe calA sadA lakSmIH / yasya ca guNavallitaroracalA bhUvalliparyyante // 40 // yasya ca dikparyante'ghaTitajyotsnAkaro yazovyUhaH / kautukazUnyAnAmapi kimiva na kurute mahAzcaryam // 41 // maithunasevanaviramaNadIkSAdAtA viyogavidhurasya / kAnanagatazatrUNAmanta:padmAkSalokasya // 42 // padapadmanamaskAre mitho vimardAt patadbhirapi hAraiH / yasya saMbhAyAM rAjabhirarpitamiva mauktikAbharaNam // 43 // yatrA'rpitabhUmAraH svapiti phaNI tatraM kezavaH zete / yo'nyatra dattabhAro nA'pyalaso nA'napekSavego'pi // 44 // devendro manujendro na punarnArAyaNo'pi sadRzo'bhUt / yasya hi bhUyo bhUyo bhuvanAbhayadAnalalitasya // 45 // vipinazvakIrNavipine ramye'lAbUlatAgRhe ruditam / yadaristrIbhizca tathA'lAbUkulyA yathA vihitA ||6|| nAzitarakSitaripuNA daityArerapi ca vakSaso yena / utkhAtA bhujadaNDe svasmin saMsthApitA lakSmIH // 47 // atha jAtvapi vaibhAtikaprastAve'tyantasamucitaM tasya / rAgAgatamarahaTTAdikabandijanairidaM paThitam // 48 // han2amAMsalatimiraugho nityaM vAmo'satAJca pratyUSaH / zyAmAkadattapUjastvamiva pravRttaH sadApuNyaH // 49 // 1 99
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtavyAzrayamahAkAvyam disa-kuppisanta-jasa-bhara devaya-harae tumaM sakuppAsA / dikkhAiriA sikkhAyariehi sahovasappanti // 50 // gaya-thINa-timira-kese khallIDe naha-sirammi saMvutte / thuvaA havanti loA emhi suNhAla-cindhassa // 51 // gayaNe tuhiNosAriNi tuhiNAsAraM paDantamagaNantA / uTThanti vahUo puro ajjUNaM viNaya-gejjhANa // 52 // kuTTima-cau-vAresuM satiNhamihi kuNanti ramaNIo / derAgaya-pArAvaya-rAvoTThia-pia-parIrambhaM // 53 // pArevaya-maNiehiM tettiamettaM ramesu vesAo / tettiamattaM magganti calia-mette bhuaMgammi // 54|| adda-nahaMkANa piyANa alla-AlAvayANa vilayAo / ullanti aMkamaMsua-ollIhiM olla-nakkhaMkA // 55 / / nia-ThANa-mIlaNaM pikkhiUNa cintA-parA miullAvA / nIlappala-peNDe piNDiUNa bhasalA ruanti vva // 56 // kiMsua-kusumAyambo keMsua-dala-sAmalaM vigaya-meraM / daliUNa andhayAraM daMsai puhavIi pahamaruNo // 57 // kAuM mahAvilaM atama-mUsayaM kaya-paDaMsue sUre / lakkha-haladda-baheDaya-ratta vva karA viambhanti // 58 / / viraia-haladdi-kandAbha-dIvao nava-haliddi-ratta-karo / ahaliddA-rAo kAmuu vva puvvaM bhaai sUro // 59 / / pikaMguaM va nivaDai pikkiMgua-dhUsaro sasI esa / siDhila-karo saDhilaMgo tittiramaila-pphuDakalaMko // 60 / / ia AsaMsanti ni-sIha siMhadattAiNo diA tujjha / vIsaM tIsaM kappe jayasu dujIhAri-nIsaMka // 61 // aduia-ravi-bhA-biie gayaNe jaha pAiyammi do-vayaNaM / kattha vi natthi tamo ahi-nivAsa-loammi va Numanno // 62 / / jaraDhocchu-ruI cando nisa-pia-pAvAsuo vva no sahai / sacca-jahuTThila sUre bhU-sagga-duhAia-karohe // 63 // 100
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtAnusarjanan dikkUsiyazobharadaivatabhavane sakaJcakAH saumyAH / dIkSAcAryAH zikSAcAryaiH saha deva yAnti tvAm // 50 // gatasAndratama:keze khalvATe gaganamUni saMvRtte / lokAH stuvanti samprati sAsnAlalAJchitaM devam / / 51 // gagane tuhinAsAriNi tuhinAsAraM tRNAya manvAnAH / vinayagrAhyAryANAM jAgrati vadhvaH sadA pUrvam // 52 // kuTTimacaturmukheSu rAmAH kurvanti tRSNayedAnIm / dvArAgatapArApatanAdotthitavallabhAzleSam // 53 // pArAvatakUjitakaistAvanmAnaM hyaraMsiSata vezyAH / . tAvacca mArgayanti gamanAya samutsuke dhUrte // 54 / / ArdrAlApanakhAGkadayitotsaGgaM manorathasthAnam / ArdranakhAGkA vanitA Ardra kurvanti netrabASpauSaiH / 55 / / nijavAsasthalamIlanamIkSitvA cintitAH kRzAlApAH / nIlasaroruhakoze militA bhramarA rudantIva // 56 // kiMzukapalAzanIlaM kiMzukadalamecakaM vigatameram / dalayitvA timiraughaM darzayate bhUmipathamaruNaH // 57 / / sUrye kRtapratizruti mahAbilaM cA'timiramUSikaM kartum / lAkSApItavibhItaka raktA va karA vijRmbhante // 58 // viracitapItakakandAbhadIpo navapItaraktakaraH / nibiDasnehaH kAmuka iva pUrvadizaM bhajati sUryaH // 59 / / pakvAGgudamiva nipatati pakvAGgudadhUsaraH zazI caiSaH / zithilakaraH zithilAGgo lAvakamalinasphuTakalaGkaH // 60 // iti kathayanti ca nRsiMha ! siMhapramukhAste te dvijA dhIrAH / paJcAzataM nu kalpAn jaya dvijihvAriniHzaGka ! // 61 // anupamaravibhAyukte gagane hi yathA prAkRte dvitvam / kutrA'pi nA'sti timiraM pannagabhuvane yathA magnam // 62 / / jaraThekSurucizcandro yathA na sahate nizApriyA'yuktaH / satyayudhiSThirasUrye bhUsvardvidhAkRtakaraughe // 63 // 101
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtavyAzrayamahAkAvyan dhamme jahiTThilA dohAia-pavahA duhA vi mala-paTalaM / ojjhara-nijjhariNIsuM NhAUNa khivanti bamhANA // 64|| haya-kamhAra-haraDaI-cikkiNa-timirassa gahiya-pANIyA / pANiya-taDammi vippA ajuNNa-sUrassa dentagdhaM // 65 // jiNNa-tamaM mala-hINA ahUNa-teaM vihINa-anna-pahaM / avihUNaM tUha-diA thuNanti titthe raviM taM va // 66 // peUsAsaNa-sAmiya-disa-Amele ravimmi ua tArA / kerisa-erisiAo baheDayAbhAoM naha-peDhe // 67|| cattUNa neDa-pIDhaM nIDa-dharA mauliA mahI-mauDa / viddAya-niddamuDDanti gharovariM rukkha-avariM ca // 68|| garuA vi gurua-bhiuDIhi~ vAra-vAlehi paDikhalijjantA / bahu-porisA vi purisA niruddha-chIA ihaM enti // 69 // / musala-dhara-bAhu-mUsala rai-sUhava-suhaya tujjha muha-kamalaM / daTuM Usua-nayaNA puNo puNo Usasanti nivA // 70 // aNaucchanocchAho riu-dusaho dUsaha-ppayAveNa / vokkanta-nidda-pasaro aha rAyA oTThio sayaNA // 71 / / koUhala-kusalehiM kuUhalatthesu kouhallI vi / saNhANa vi suNhayaraM paramappaM thuNiya savvaNNuM // 72 / / amalovvIDha-duallo uvvUDha-dUUla-daNDi-dina-karo / so atthANi patto dugulla-ulloa-sohilaM // 73 / / tassa bhumayAi vasagA avAulA pesaNikka-haNumantA / bala-kaNDuamANa-bhuA puro niviTThA nivA namirA ||74 // pAsammi ThiA tassa ya mahUa-gorIo mahua-mahura-girA / vajjanta-kaNaya-nUura-maNi-neura-vaira-niurAo // 75 / / kohaNDi-kusuma-mauvIoM kAma-toNIra-thora-kabarIo / nimmollaMgaya-maNDia-kopparayA gahia-tambolA // 76 / / vibbhama-galoi-meghA rambhA-thoNA-nihoru-thUNAo / toNIhavia sayaM cia rai-vaiNo tUNa-chaDDavaNA // 77 // 102
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtAnusarjanam yudhiSThirAH khalu dharme dvidhAkRtaughA dvidhA'pi malapaTalam / nirjharanirjhariNISu snAtvA cA'syanti sadviprAH // 64 / / hatakazmIraharItakicikvaNatimirasya vidhRtapAnIyaH / pAnIyataTe viprA nUtanabhAnordadatyargham // 65 // malahInA jitatamasaM sattejaskaM vihInabhinnapatham / tIrthadvijAH stuvanti tIrthe sUryaM ca nRpatiM ca // 66 / / pIyUSAzananAyakadigalaGkAre ravau vilokayANi / IdRzyaH kIdRzyo vibhItakAbhA nabhaHpIThe // 67|| santyajya nIDapIThaM nIDagRhA mukulitA mahImukuTa ! / gatanidraM hi Dayante tarugRhayorupari cA'pi // 68|| guravo gurubhrakuMsainirudhyamAnAH sadA pratIhAraiH / bahuzaktayo'pi puruSA ruddhakSutakAH samAyAnti // 69 // musaladharamusalabAho ! ratisubhagasundara ! te nu mukhakamalam / utsukanayanA draSTamucchva santi nRpAH satatam // 70 // anucchnisamutsAho ripuduHkhakarastejasA'tyugraH / vyutkrAntazayanaprasaro nanvatha rAjotthitaH zayanAt // 71 // kautUhalAtikuzalaiH kutUhalArtheSu kautukI cA'pi / sUkSmeSvapi sUkSmataraH stutvA paramAtmasarvajJam // 72 // amalodvyUDhadukUla udvyUDhakSaumadaNDidhRtapANiH / sa AsthAnIM prAprastadvastrollocaramaNIyAm // 73 / / tasya bhruvoradhInAH satkAryAH preSaNaikahanumantaH / balakaNDUlabhujAgrAH puro niviSTA nRpA namrAH // 74 / / pArve sthitA hi tasya madhUkagaurAstanmadhuravacanAH / nikvaNatkanakanUpuramaNinUpuravajranUpurakAH // 75 // kUSmANDakusumamRddhyo madananiSaGgenasAndrakabarIkAH / nirmUlyAGgadamaNDitakUparakA gRhItatAmbUlAH // 76 / / suvilAsAmRtameghA rambhAsthUNAnibhorujaGghAkAH / svayaM niSaGgIbhUya ratipatitUNIramocanikAH // 77 // 103
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtazyAzrayamahAkAvyam sarauggaya-maya-laMchaNa- sariccha-vayaNAo vAra- - juvaIo / cAmara - dappaNa - hatthA akAsa - kantI kisaMgIo // 78 // mattebha-maua-gamaNe tassi mAukka - AsaNAsINe / mAukke amautte vi sui-girANaM phuDa - girehiM // 79 // AsaMsiaM diehiM kivAlu - hiao havehi mahi-vaTThe / tuha piTTha-carA devA havantu nAgA vi paTTha- carA // 80 // aha khaggi- siGga - patte masiNe masaNeNa candaNeNa gahe / acci rAya-mayaMko akAsi tilayaM miaMka- nihaM // 81 // miccu - avamaccu - haraNe dije visajjia nisAmiA teNa / riu - saMga-bhaMjaNeNaM dhiTThAdhaTThANa vinnatI // 82 // puhavIsa- uu - vasanto nivutta-tilaya kkhANo kali- nitto / vandAraya- vundAraya- samo payaTTo tihiM souM // 83 // niva-usaho diya-vasahe piu - kama- mAu-hara- Agae tatto / dANeNa tappiUNaM saMpatto mAi - harayammi // 84 // mAINa amosAsIsayANa rAyA amUsa - parivAro / amusA - vAI vuTTho dhaNa- vuTThI- rayaNa-viTThIhiM // 85 // viTTha-ghaNanimmaleNaM devANaM pihaya puhaya devINaM / teNAdiTTaM gIaM muiMgi-kara-tADiya-miiMgaM // 86 // kula- jaraINaM nattia-nattua - sahiANa so vasu adAsi / dharaNi- bihapphai - sIso buhapphai - sariccha - guru- purao // 87 // so kusuma - viNTa- tikkha-ppaNNAi bahapphai vva lacchIe / kAhI pUaM saha-veNTa-phalehi~ sa- voTa- phullehiM // 88 // riddhi-haya- aNatta - riNo rAya - risI dhaNuha - vea - rAma- isI / rijjU sahujjuehiM nara-usahehi calio nivai - risaho // 89 // so vasanta- riu - sari- vilAsao taha ya gimha - uu - sarisa - lIlao / mahura-tivva- teAsaricchao sama-haraM daria - ADhiaMgao // 90 // 104
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtAnusarjanan zaradudgatamRgalAcchananibhavadanA vAravanitAstAH / cAmaradarpaNahastA anupamakAntyaH kRzAGyo'pi // 78 / / mattebhamRdukagamane tasminnatikomalAsanAsIne / amRdutve'pi mRdutve zrutivAkyAnAM prakaTazabdaiH // 79 // AzaMsitazca vipraiH komalahRdayo bhavatu mahIpRSThe / / tava pRSThacarA devAH sarpA api santu pRSThasthAH // 80 / / gaNDakaviSANapAtre candanakusumairgrahAMzca nanu mukhyAn / rAjamRgAko'rcitvA kRtavAn tilakaM mRgAGkAbham // 81 / / mRtyapamRtyorharaNAn viprAn saMpreSya zrAvitAstena / vijJaptayazca dhRSTAdhRSTAnAM ripUtkarSasaMhA // 82 / / pRthivIzartuvasanto'ntIkRtatilakakSaNaH kalerhartA / vRndArakavRndAraka-samaH pravRttastithiM zrotum // 83 / / nRpavRSabho dvijavRSabhAn paramparAtaH samAgatAn pazcAt / dAnena tarpayitvA samprApto mAtRkulabhavane // 84 / / satyavacanamAtRbhyo'mRSaparivAraH samastapRthivIzaH / amRSAvAdI vRSTo dhanavRSTiratnavarSAbhiH // 85 / / vRSTAbdanirmalena devAnAM pRthak pRthak ca devInAm / tenA''diSTaM gItaM vAdakatADitamRdaGgAbham // 86 / / naptRkanaptRkasaMvRtakulajaratIbhyo dadau dhanaM kAmam / dharaNibRhaspatiziSyo gurutulyapurodhasaH purataH // 87|| sa ca kusumavRntatIvrazemuSyA suraguroryathA lakSmyAH / pUjAM vyadhAt santaphalaiH savRntaiH kusumajAlaiH // 88 / / RddhihataRNArtaRNo rAjarSirdhanurvedarAmarSiH / saralamanobhiH saralo naraRSabhaizcalito nRpatiRSiH // 89 / / sa vasantaRtusadRzavilAsako-pyatha nidAghaRtutulyavibhramaH / madhuratIvratejobhiranupamo zramaharaM madabharAdRtaM gataH // 10 // // iti prathamaH sargaH // 105
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtavibhAgaH kathA pAiyavinANakahA -A.vijayakastUrasUrIzvarAH (1) bhAvavisuddhIe ANaMdasAvagassa kahA gihiNo vi visuddhIe, havai ohinANayaM / ihANaMdo jahA saDo, mahAvIrassuvAsago // vANijjagAme jiyasattU rAyA, ANaMdasAvago, tassa sivANaMdA bhajjA / dUipalAsaceie sirivIro samosario / maDDiIe ANaMdassa gamaNaM, dhammo suo, sAhudhammapAlaNe asatto sAvagadhammaM giNhai / pariggahe cattAri ya dammANa koDIo nihANe, cattAri kalaMtare, cattAri vavahAre, dasa dasa gosahassANi cattAri goulANi, paMca halasayANi, paMca sagaDasayANi, pANiyAivahaNatthaM cattAri vahaNasayANi; evaM giNhittA ghare Agao sivANaMdaM bhaNei - pie ! jahA haM sAvago tahA tumaMpi sAvagadhamma paDivajjasu / sAvi paivvayattaNao tavvayaNANaMtarameva sapariyaNA bhagavaMtie sAvigA saMjAyA / taddiNAo dohiMpi dANa-sIla-tava-bhAvaNAmao cauddasavarisANi nikkalaMko sAvayadhammo paalio| paNNarasaMmi ya varise jeTTaputtaM gihanAyagaM ThavittA vANiyagAmassa paccAsaNNe kollAgasaMnivese paramasAvaehiM saha posahasAlaM karAviya ciTThai / paricattAraMbho sAmisussUsaNaparo niravajjAhArakayapANavittI sAvagadhammasAraM ArAhei / evaM tattha vi taheva suTTha tavonirayassa samuppaNNaM ohinANaM / teNa ya pecchai savvabharahakhettaM, bharahakhettasaMbaMddhaM lavaNasamudaM ca paMcajoyaNasayaM, uTuM ca sohammadevaloga, heTThA puNa paDhamanarayapuDhavIe paDhamapatthaDaM jAva pecchai / vivihatavavisesehiM ca cha saMvaccharANi sosiyasarIro payaM pi gaMtumasamattho kuNaMto dhammajAgariyaM ciMtei - jAva bharahakhitte sAmI viharei tAva aNasaNaM paDivajjAmi / pabhAe aNasaNaM paDivaNNo / 1. suvarNaniSkANAm // 2. kalAntare - vRddhayA dhanapradAne // 106
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ sirimahAvIro samosario / bhikkhaTThAe nayaraM paviTTho goyamo ANaMdassa aNasaNaM bahuso jaNAo suNei / goyamo tattheva Agacchai / sIse kayakaraMjalI ANaMdo bhaNei - AgaMtuM asamattho'haM, tao mama saNNihiyA hoha / tivAraM caraNaM phAsia vaMdei, pucchai ya - sAvagassa ohinANaM uppajjai kiM? goyamo Aha - samuppajjai / so kahei - mama eva iyaM ohinANaM samuppaNNaM / adiNNopayogo goyamo bhaNai - gihatthassa na tAvaiyavisayaM ohinANaM, ao asabbhUyabhAsaNassa micchA dukkaDaM dAUNa Aloehi, tava pAyacchittaM laggaM / tao ANaMdo bhaNai - bhayavaM ! saccamavi bhAsiyaM kiM Aloijjai ? goyamo - na tti / ANaMdo - jai evaM tA tubbhehiM ceva pamAyaparUvaNAe AloiyavvaM, mama puNa natthettha visae ko vi sNso| ANaMdabhAsiyaM soUNa goyamo saMkio sAmisagAse AgaMtUNa bhattapANaM daMsiUNa vaMdittA pucchai - kassa saccaM ? 'ANaMdabhaNiyaM saccaM' ti bhayavaM kahei / puNa bhaNio ya goyamo - niyamaNuvaogabhaNiyaM Aloehi, gaMtuM ca ANaMdaM khAmehi / bhagavaduttaM samma paDivajjittA taheva kayaM / vIro vihario / ANaMdo vi vIsaM varisANi jAva sAvayattaM aNupAlittA mAsakhavaNaM kAUNa sohammakappe aruNAbhe vimANe caupaliovamAU devo jAo, tao cuo mahAvidehe sijjhissai, jahA kAmadevo / uvaeso - suNiUNaM ihANaMda-sAvagassa niyaMsaNaM / bhavvA bhAvavisuddhIe, jattaM kuNeha savvayA // evaM bhAvavisuddhIe ANaMdasAvagassa kahA samattA // - kahAvaligaMthAo (2) vayavirAhaNAe naMdamaNiyAraseTThiNo kahA pAkhaMDijaNasaMsaggA, pattadhammo vi nassai / vIrAo laddhasammatto, maNiyAro jahA iha // egayA rAyagihanayarammi sirivaddhamANajiNIsaro smvsrio| seNigAiNo saddhAlujaNA vaMdaNAya smaagyaa| tayA sohammakappavAsI daDraMkanAmo devo causahassasAmANiyadevaparivario jiNavaMdaNatthaM tattha aago| sUriyAbhadevo iva sirivIrapurao battIsavihaM naheM vihAya satthANaM gao / tayA goyameNa puDhe - he bhayavaM ! aNeNa deveNa erisI riddhI keNa puNNeNa laddhA ? bhayavaMto Aha - eyammi ceva nayare ego mahiDDio naMdamaNiyAraseTThI vasitthA / so egayA majjha muhAo dhamma soccA sammattasahiyaduvAlasavayarUva 1. nRtyam // 107
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ saDDadhammaM aMgIkuNIa / tao teNa saDDhadhammo ciraM pAlio / aha kayAi daivvajogeNa kudiTThisaMsaggAo tahAvihasusAhusaMjogAbhAvAo ya tassa maNaMsi micchattabuddhI pavuDhei uvAgayA, subuddhI kameNa maMdIbhUA / tao mIsapariNAmehiM kAlakhevaM kuNaMto sa seTThI egayA gimhakAle posahavayajuaM aTThamaM tavaM kAsI / tattha taiyadiNassa majjharattIe pivAsApIliattaNAo samuppaNNaTTajjhANo saMto etthaM viciMtitthA - dhaNNA te ccia saMsAre, karAviti bahUNi je / vAvIkUvataDAgAI, paruvayArakAraNaM // 1 // dhammuvaesakArehiM, vutto dhammo paro imo / dosaM vayaMti je ettha, NeyaM tavvayaNaM vuhA // 2 // gimhakAle hi je jIvA, tisaTTA vAvigAisu / samAgacca jala piccA, bhavaMti suhiNo jao // 3 // ao ahaM pi paccUse, vAvimegaM mahattaraM / kArayissAmi tatto me, savvayA puNNasaMbhavo // 4 // evaM dujjhANaM kuNaMto so seTThI sesasavvarattiM aikkamittA pabhAe pAraNaM kiccA seNianivassA'NuNNaM ghettUNaM vebhAragirisamIpe egaM mahApukkhariNi kAravei / tIe caudisAsu vivihataruvarasohiyadANasAlAmaDha-maMDava-devakulAimaMDiAI vaNAiM ca kAravei / etyaMtare bahuyarakudiTThisaMsaggAo savvahA cattadhammassa tassa kiliTThakammodayAo sarIre solasa mahArogA samuvaNNA / tannAmAiMkAse sose jaire dAhe, kucchisUle bhagaMdare / haraso aMjIrae diTThi-piTThasUle aroaeM // 1 // kaMDU jalIyare sIse-kannaveyaNa-kuTTae / sola ee mahArogA, Agamammi viyAhiyA // 2 // rogakaMtadeho sa seTThI mahApIlaM aNubhavia maraNaM pappa tIe ceva vAvIe daddurattaNeNa samuvavaNNo / tattha ya tassa niyavAvIdaMsaNAo jAIsaraNaM uppaNNaM / tao so daduro dhampavirAhaNAphalaM naccA saMjAyasuhabhAvo 'ajjadiNAo mae niccaM chaTThatavo kAyavvo, pAraNage vAvItaDe jaNasiNANapAsukIbhUaM jalamaTTigAI ciya bhakkhaNijjaM' ti abhiggahaM giNhitthA / aha sa tammi samaye vAvIe siNANAinimittaM AgacchaMtANaM jaNANaM 1. vRthA // 108
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ muhAo amhANaM AgamaNasamAyAraM soccA puvvabhavadhammAyariaM maM maNNittA vaMdaNatthaM niggacchaMto logehiM karuNAbuddhIe puNo puNo aMto pakkhijjamANo vi vaMdaNikkamaNo jAva vAvIe bAhiraM niggao tAva bhattibharullasiamANaso bahuparivArajuo seNianariMdo mama vaMdaNAya samAgacchaMto tattha saMpatto / tao daivvajogAo sa daddaro magge seNianivaturaMgakhureNa khuNNo tattha cciya suhajjhANeNa mariUNa sohammadevaloge daDuraMkanAmo devo smuvvnnnno| uppattisamayANaMtaraM ohinANeNa niyapuvvabhavavuttaMtaM naccA maM ettha samavasariaM viNNAya sajjo samAgaMtUNa vaMdiUNa niyariddhi daMsiUNa ya niyaTThANaM gao / aNeNa suhabhAvaNAe erisI riddhI saMpattA / so ya mahAvidehe siddhiM pAvissai / uvaeso - naMdassa maNiyArassa, vayavirAhaNAphalaM / soccA dujjaNasaMsaggaM, dUrao parivajjae // vayavirAhaNAe naMdamaNiyArassa kahA samattA // - appapabohAo (AtmaprabodhAta) (3) mahApurisadasaNammi raNNuMdurassa kahA mahApurisamAhappaM, appamejjaM siyA jo| dhammajiNIsareNeha, tArio mUsago bhavA // egayA bhagavayA gaNaharadeveNa dhammajiNavaro pucchio - bhagavaM ! imIe mahaIe mahAlayAe parisAe paDhamaM ko siddhivasahiM pAvihii ? tti / bhagavayA bhaNiyaM - devANuppiyA ! eso jo tuha pAseNa, mUsago ei dhUsaracchAo / saMbhariyapuvvajammo, saMviggo NibbharapayAro // maha daMsaNaparituTTho, ANaMdabharaMtabAhanayaNillo / taDDaviyakaNNajuyalo, romaMcuccaiya-savvaMgo // amhANaM savvANa vi, paDhamaM ciya esa pAvarayamukko / pAvihii siddhivasahiM, akkhayasokkhaM aNAbAhaM // 1. bASpaH - azru // 2. tataH - vistIrNakarNayugalaH // 109
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM bhagavayA bhaNiyamette sayalasurAsuranaravariMdANaM dichIo raNNuMdurassa uvariM nivaDiAo / so ya AgaMtUNa bhattibharanibbharo bhagavao pAyavIDhasaMsio mahiyalaTThaviyamatthao kiM kiMpi NiyabhAsae bhaNiuM pvtto| tiyasanAheNa ca bhaNiyaM - bhagavaM ! mahaMtaM mama koUhalaM jaM eso ahamatucchajAio raNNathalInivasiro raNNuMdaro savvANaM ceva amhANaM paDhamaM siddhisiriM pAvihii tti, kahaM vA imiNA thovakammeNa hoiUNa esA khuddajAI pAviya tti ? bhagavayA bhaNiyaM - viMjho nAma mahIharo asthi / tassa kuhare viMjhavAso nAma saMniveso / tattha mahiMdo nAma rAyA, tassa tArA NAma mahAdevI, tIe putto tArAcaMdo aTThavarisametto / eyammi avasare kosaleNa raNNA okkhaMdaM dAUNa taM saMNivesaM aktaM / tahiM niggao mahiMdo jujjhiuM payatto, jujhaMto ca viNivAio / hayaM seNNaM palAiuM payattaM, savvo ca jaNo jIvaseso palAio / tayA tArA vi mahAdevI taM puttaM tArAcaMda aMgulIe lAiUNa jaNeNa samayaM palAyamANI ca bharuyacchaM NAma nayaraM tattha saMpattA / tao tattha vi kassa saraNaM pavajjAmu tti ? Na jANae / kayAi vi kassai khalajaNassa muhaM na diTuM / tao taNhAchuhAparissamuvveya-vevamANahiyayA - 'kattha vaccAmi ? kattha na vaccAmi ? kiM karomi? kiM vA na karomi ? kattha pavisAmi? kaM pucchAmi ? kahaM vA vaTTiyavvaM?' ti ciMtayaMtI suNNamaNA raNNakuraMgabAlA iva kAyarahiyayA ekkammi nayaracaccaramaMDave pavisiuM payattA / khaNeNa ca goyaraggaNiggayaM sAhuNINaM jugalayaM diTuM, taM ca daTThaNa tIe ciMtiyaM - 'aho eyAo sAhuNIo mahANubhAgAo dhammanirayAo vaccaMtIo ya purA mama peiyammi gehammi pUyaNijjAo, tA imAo jai saraNaM uvagacchAmi tayA varaM' ti ciMtayaMtI puttaM aMgulIe ghettUNaM uTThiUNa sAhuNIo vaMdiyAo / tAhiM ca AsAsiA, sANuNayaM pucchiyA - 'katto AgayA si' ? tIe bhaNiyaM - bhagavaIo ! viMjhapurAo / tAhiM bhaNiyaM - 'kassa pAhuNioM' ? tIe bhaNiyaM - 'imaM pi na yANAmi' / tao tIe rUvalAyaNNa-lakkhaNAisayaM pecchaMtINaM tArisaM ca kaluNaM bhAsiyaM suNaMtINaM sAhuNINaM aNukampA jAyA / tAhi bhaNiyaM - 'jai tuha iha nayare koi Natthi, tA ehi pavattiNIe pAhuNI hohi' / tIe vi 'aNuggaho' tti bhaNaMtIe paDivaNNaM / gaMtuM ca payattA / maggANulaggA sA pavattiNIe diTThA / ciMtiyaM ca pavattiNIe - esA kA vi duhiaa| asarisarUvalAyaNNarUvajovvaNalakkhaNavilAsehiM lakkhiyaM ca jahA - kA vi rAyadAriya tti, imo ya se aisuMdaro pAse puttao tti / tIe vi uvagaMtUNa vaMdiyA pavattiNI / AsAsiyA pucchiyA ca - katto AgayA ? sAhiyaM ca NiyayavuttaMtaM pavattiNIe / tao sejjAyaraghare samappiyA / sejjAyarehiM pi niyayaputti vva vigayasamA sA kayA / so ca rAyaputto majjiya-jimiyaparihio kao, suhanisaNNo ya / samayaMtare egayA pavattiNIe bhaNiyA - 'vaccha ! tae saMpayaM kiM kAyavvaM? 1. avaskandam, sainyena nagaraveSTanam / / 2. paitRke / / 3. prAghurNikaH - atithi: 4. vigatazramA / 110
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIe bhaNiyaM - 'bhagavai ! jo maha nAho so raNammi viNivAio | viMjhapuraM viNaTTaM, NaTTho pariyaNo / - kosalanariMdo caMDo, bAlo putto apariyaNo, tA natthi rajjAsA / aha uNa ettha pattakAlaM taM karemi, jeNa puNo vi Na erisIo AvaIo pAvemi tti / savvahA tumaM jaM Adisasi taM ceya karemi tti / tao pavattiNIe bhaNiyaM - vacche ! jai evaM te nicchao, tao eso tArAcaMdo putto AyariyANaM samappiyavvo / tumaM puNa amhANaM majjhe pavvayAhi tti, evaM kae savvasaMsAravAsadukkhaM chiNNaM hohi tti / tIe taha tti paDivaNNaM / tArAcaMdaputto bhagavao aNaMtajiNavaratitthe aNuvaTTamANe suNaMdassa Ayariyassa samappio / teNa vi so jahAvihiNA pavvAvio, sA vi dikkhiyA / tao kiMci kAlaMtaraM aikvaMtaM / jovvaNavasavilasaMtarAyaputtasahAvo khaggAisattha-naTTa-vAiyAivilAso ummaggaM kAuM ADhatto / tao AyarieNa paNNavio, bhaNio gaNAvaccheeNa, sAsio uvajjhAeNa, sAhujaNeNa saNNavio / evaM coijjamANo ya Isi pariNAmabhaMgaM kAumADhatto / egayA AyariyA bAhirabhUmiM gayA, so ya piTThao gao / tattha ca teNa varNami kIlaMtA raNNuMdurA diTThA / tao citiaM teNa - aho ! dhaNNA ime, peccha, khelaMti jahicchAe, phairusaM Neva suNaMti, Neva paNamaMti, hiyayaruiyaM viyaraMti / amhANaM puNa parAyattajIviyANaM mayasamaM jIviyaM, jeNa ekko bhaNei - evaM karehi, aNNo puNo - aNNaM karesu / imaM bhakkhaM, imaM abhakkhaM, ettha pAyacchittaM, eyaM Aloesu, vaMdaNaM viNayaM kuNasu, paDikkamasu / tA savvahA ekkaM pi khaNaM natthi UsAso, teNa amhehiMto raNNuMdurA dhaNNA / ia ciMtayaMto vasahi uvagao / tArisaM niyANasallaM teNa gurUNaM purao na AloiyaM, na NidiyaM, na pAyacchittaM ciNaM / I divasesu vaccaMtesu akAlamaccuNA mariUNa NamokkAreNa joisiyANaM majjhe kiMciUNapaliyAuo devattAe uvavaNNo / tattha vi bhoge bhuMjiUNa caMpAe dAhiNadisAe raNNammi raNNuMdurasuMdarI kucchisi uMdurattaNeNa uvavaNNo / kameNa ca jovvaNaM patto samANo aNegaraNNuMdurasundarIe saha ramamANo acchiuM pvtto| gayA bAhiraM uvagayassa tassa samavasaraNakusumavuTThigaMdho Agao / teNa aNusAreNa aNusaMrato tahAvihakammacoijjamANo ettha samavasaraNe saMpatto / maha vayaNaM ca souM samADhatto / jIvAipayatthe suNeMtassa sAhulogaM ca pecchaMtassa, IhApohaM kuNaMtassa erisavayaNaM NisuyapuvvaM, puNo evaM veso aNubhUyapuvvo tti ciMtayaMtassa tassa kammakhaovasameNa jAIsaraNaM uvavaNNaM / 'ahaM saMjao Asi, puNo joisio devo, puNo esa raNNuMduro jAo' tti evaM sumariUNa 'aho ! eriso NAma saMsAro tti, jeNa devo vi hoUNa tiriyajAIe ahaM uvavaNNo tti, tA bhagavao pAyamUle gaMtUNa bhagavaMtaM vaMdAmi, pucchAmi ca kiM mae uMdurataNaM pattaM, kiMvA pAvihAmi io agge'? tti ciMtayaMto esa mama sayAsaM Agao tti, sabahumANo thuNiuM samAdatto 1. paruSam // - 111
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'bhagavaM ! je tuha ANaM, tihuyaNaNAhassa kahavi khaMDaMti / te mUDhA amhe viva, dUraM kugaIsu viyaraMti // tA bhagavaM ! kiM puNo mae kayaM ? jeNA'haM eriso jAo mi' evaM eso pucchai / titthayaro Aha - bho ! bho ! mahAsatta ! tammi kAle tae ciMtiyaM 'jaha raNNuMdurA dhaNNa'tti teNa niyANasalladosANubhAveNa devattaNe vi raNNudurattaNe AuyagottAiM NibaddhAiM / etyaMtare gaNahareNa bhagavaM pucchio - bhagavaM ! kiM sammadiTThI jIvo tiriyAuyaM baMdhai Na va tti / bhagavayA bhaNiyaM ca 'sammadiTThI jIvo tiriyAuyaM vedei, Na uNa baMdhai / bhaNNai ya - sammattammi u laddhe, ThaiyAiM NarayatiriyadArAI / jai ya Na sammattajaDho, ahava Na baddhAuo puTviM // aNeNa devattaNammi vaTTamANeNa sammattaM vamiUNa tiriyAuyaM baddhaM' ti / iMdeNa bhaNiyaM - bhagavaM ! kahaM puNa saMpayaM eso siddhi pAvihii ? tti / bhagavayA bhaNiyaM - io esa vaNe appaNo ThANe vaccaMto hiyae ciMtihii - 'duraMto saMsAro, Na suMdaraM niyANasallaM, ahamA uMdurajoNI, dullaho jiNavaramaggo / tA ettha NamokkArasaNAho mariUNa jattha viraiM pAvemi tattha jAo varaM' ti ciMtayaMto attaNo bilikkadese bhattaM paccAikkhiUNa mama vayaNaM ciMtayaMto NamokkAraparo ya acchihii tti / tattha vi aNukUla-uvasaggehiM raNNuMdurasuMdarIhiM khohijjamANo 'accaMtadukkhadAibhogehiM alaM, he jIva ! saMpayaM puNNo bhattapariccAeNa jaM saMsArataraMDayaM pAvasu tti ciMtayaMto taohuttaM na pulehii| hiyae jiNesaraM jhAyaMto taiyadivase khuhAsosiyasarIro mariUNa mihilAe mihilaraNNo cittANAmAe mahAdevIe kucchimmi gabbhattAe uvavajjihii / gabbhagaeNa teNa devIe savvasattANaM uvari mittabhAvo bhavissai, teNa jAyassa tassa NAmaM 'mittakumAro' kIrihii / tahiM parivaDDamANo bAlo kukkuDa-makkaDAIhiM saha kIlihii / evaM kIlaMtassa aTThavarisAiM puNNAiM / tayA vAsAratto smaago| tayANi so mittakumAro nayarabAhiraM gao samANo tattha sauNa-sAvayagaNehiM baMdhaNabaddhehiM acchihii / taiyA teNa paeseNa ohiNANI muNI vaccihii / taM kIlaMtaM daTThaNaM ohiNANeNa tassa tArAcaMdasAhUrUvaM pecchihii, puNo joisadevo, puNo raNNuMdurao, tao iha samuppaNNo / tassa bohaNaTuM - bho sAhU devo viya, raNNuMdurao si kiM na sumarAsi ? / NiyajoNivAsatuTTho, jeNa kayatthesi taM jIve // eyaM gAhaM kahehI / taM ca soccA IhApohamaggaNagavesaNaM kuNaMtassa tassa jAIsaraNaM uvavajjihii / NAhii ya jahA - ahaM so tArAcaMdo sAhU, tao devo, tao raNNuMduro jAo / tattha NamokkAreNa mao 1. vicaranti - bhramanti / / 2. mithilAbhikhyanarendrasya / 112
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ ihA''gao tti / taM ca jANiUNa ciMtihii - 'aho dhiratthu saMsAravAsassa / niMdaNijjo esa jIvo, jaM mahAdukkhaparaMpareNa kaha kaha vi dullahaM jiNadhammaM pAviUNa pamAo kIrai / tA savvahA saMpayaM tahA karemi jahA Na erisAI duhAI pAvemi / imassa muNiNo sagAse pavvaiuM imAiM tavovihANAI, imAiM abhiggahavisesAI, imaM cariyaM karemi' tti ciMtayaMtassa apuvvakaraNaM khavagaseDhI aNaMtakevalavaraNANadaMsaNaM samuppajjihii / etthaMtarammi tassa AuyakammaM pi khINaM / evaM ca takkhaNaM ca tattiyamettakAlao aMtagaDakevalI hohii tti / teNa bhaNimo jahA esa amhANa savvANa vi paDhamaM siddhiM pAvihii / amhANaM puNa dasavAsalakkhAuyANaM ko vaccai' tti / imaM raNNuMdurakkhANayaM NisAmiUNa savvesiM iMdAINaM maNuyANaM ca mahaMtaM kouyaM samuppaNNaM / bhattibahumANapuvvayaM suriMdeNa so raNNuMduro Niyakarayale Arovio, bhaNiyaM ca vAsaveNa - taM ciya jae kayattho, devANa vi taM si vaMdaNijjo si / amhANa paDhamasiddho, jiNeNa jo taM samAiTTho // bho bho pecchaha devA, esa pahAvo jiNiMdamaggassa / tiriyA vi jaM sauNNA, sijhaMti aNaMtarabhaveNa // evaM vAsaveNa savvasuriMdehiM naravaisaehiM hatthAhatthi gheppamANo rAyakumAro viva pasaMsijjamANo uvavUhijjaMto vaNNijjaMto parivaMdio pUiUNa pasaMsio - aho ! dhaNNo, aho ! puNNavaMto, aho ! kayattho, aho ! salakkhaNo, aho ! amhANa vi esa saMpuNNamaNoraho tti jo aNaMtarabhave siddhiM pAvihii, Na aNNahA jiNavaravayaNaM ti / uvaeso - raNNuMdurassa diTuMtaM, naccA iMdapasaMsiyaM / sigdhaM hi bhavanitthAro, hojja jattaM tahA kuNa // mahApurisadaMsaNapahAvammi raNNuMdurassa kahA samattA / - kuvalayamAlAo 1. sapuNyA // 113
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ sparza daI pANI vahI jAtuM haze tyAre kaMIka.... A pattharone kaMIka to thAtuM haze! - rameza pArekha sparza dattvA yadA jalaM vahati kila tadA kiJcit... kiJcit tu pASANA ete'nubhaveyureva khalu !!! Kirit Graphics: 09898490091