Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Bazz nanangfunian- prathamAvRtti 1980 zrI seThiyA jaina granthamAlA puSpa naM0 bhItara zrI bhagavatI sUtra ke thokar3oM kA dvitIya bhAga ( tIsare se sAtaveM zataka taka ) anuvAdaka- paM0 ghevaracandra bA~ThiyA 'vIraputra ' prakAzaka: zrI agaracanda bhairodAna seThiyA jaina pAramArthika saMsthA bIkAnera rakSAbandhana vIra saM0 2482 vikrama saM0 2013 E mUlya - ) ~~~~~~~ ~~~~~~~~~~~~ANUAN
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhi-patra paMkti azuddha adi .nAmi Adi 'nAbhi ... tAyattIsaga tAyatIsaga . nIca nIcA vabhAra parbata tAyatisaka Mix Mww.on xxx woman asaMkhyAtaveM avar3hiyA avaDDhiyA nirvala duvarNAdi vedanoya baibhAra parvata tAyattIsaga hue asaMkhyAtaveM avaTThiyA avaTThiyA nirbala durvarNAdi vedanIya sUkSma kaSAyI jIva bhayabhIta bAhya - kaSayI .jIba bhatabhIta . vAhya kiye apaJcavakhANI ki ye . apaJcakkhAe
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ AA .." anukramaNikA thokar3e kI saMkhyA nAma thokar3A 33 deva devI baiMkriya karane bAbata zrI. agnibhUtijI vAyu bhUtijI kI pucchA kA thokar3A ....... 34. . camarendrajI ke utpAtaM kA thokar3A. . . 35 avadhijJAna kI vicitratA Adi kA thokar3A 36 araNagAra vaikriya kA thokar3A grAmAdi vikurvaNA kA thokar3A .. zakendrajI aura IzAnendrajI ke cAra cAra lokapAloM tathA ATha rAjadhAniyoM kA thokar3A ....... adhipati devoM kA thokar3A . . . devatA devI kI pariSad parivAra sthiti kA thokar3A kampamAna kA thokar3A sapradezI apradezI kA thokar3A vaddha bhAna hAyamAna avaDiyA kA thokar3A sovacaya sAvacaya kA thokar3A rAjagRha nagara Adi kA thokar3A vedanA nirjarA kA thokar3A karma bandha kA thokar3A 48 pacAsa boloM kI nandhI kA thokar3A , kAlAdeza kA thokar3A .. paJcakvANa kA thAMkar3A ... tamaskAya kA thokar3A kRSNarAji aura lokAntika devoM kA thokar3A 53 . mAraNAntika samudghAta karake marane upajane kA thokar3A 83 : 44 46
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 55 56 57 58 60 61 62 63 64 65. 66 khb 68 kAla vizeSakA thokar3A pRthvI Adi kA thokar3A AyuSya bandha kA thokar3A sukha duHkhAdikA thokar3A AhAra kA thokar3A supacakkhANa duppacakkhANa kA thokar3A vanaspati ke AhArAdi kA thokar3A jIva kA thokar3A khecara tiryaMca paMcendriya kI yoni saMgraha kA thokar3A AyuSya bandha Adi kA thokar3A arraine kA thokar3A anagAra kriyA kA thokar3A stha avadhijJAnI kA thokar3A saMbur3A aNagAra kA thokar3A anya tIrthI kA thokar3A 1
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. . (thokar3A naM0 33) .. . zrI bhagavatIjI sUtra ke tIsare zataka ke pahale uddeze meM 'deva devI vaikriya karane bAbata zrI agnibhUtijI vAyubhUtijI kI pUcchA ( pRcchA)' kA thokar3A calatA hai so kahate haiM--. . 1-devatAmeM 5 bola pAte haiM-indra, sAmAnika, tAyattIsaga (bAyastriMzaka ), lokapAla, agramahiSI deviyA~ / vANavyantara - - *(1) indradevoM ke svAmI ko indra kahate haiN| . (2) sAmAnika-jo Rddhi adi meM indra ke samAna hote haiM kintu jinameM sirpha indrapanA nahIM hotA; unheM sAmAnika kahate haiM / . (3) tAyattIsaga-(trAyastriMzaka ) jo deva mantrI aura purohita kA kAma karate haiM. ve tAyattIsaga kahalAte haiN| . .... .. (4) lokapAla-jo deva sImA kI rakSA karate haiM, ve lokapAla kahalAte haiN| (5) agramahipI devI-indra kI paTarAnI : agramahiSI devI kahalAtI hai| ...... .. ... ... ......
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura jyotipI devoM meM tAyattIsaga aura lokapAla nahIM hote haiM, zeSa tIna bola ( indra, sAmAnika, agramahipI) hote haiN| ye saba Rddhi parivAra se sahita hote haiM / AvazyakatA par3ane para vaikriya karake devatA devI ke rUpa banA sakate haiN| 2-aho bhagavAna ! vaikriya karake kitanA kSetra bharane kI inameM zakti hai ? he gautama ( agnibhUti ) ! juvatI juvANa ke 1 indrabhUti 2 agnibhUti 3 vAyubhUti ye tInoM sage bhAI aura gautama gotrI hone se tInoM ko gautama karake colAyA hai| zAstra meM yaha pATha hai se jahANAmae jubaI juvANe hattheNaM hatthe girahejjA, cakkassa vANAbhI aragA uttA siyaa| artha-jaise javAna puruSa kAma ke vazIbhUta hokara javAna strI ke hAtha ko majabUtI se antara rahita pakar3atA hai. jaise gAr3I ke pahiye kI dhurI ArAoM se yukta hotI hai isI taraha devatA aura devI vaikriya rUpa karake jambUdvIpa ko ThasAThasa bhara sakate haiN| ___ koI AcArya uparokta pATha kA chArtha isa taraha se karate haiM jahA~ bahuta se loga ikaTe hote haiM aise mele meM javAna puruSa javAna strI kA hAtha pakar3a kara calatA hai| isa taraha se javAna puruSa ke sAtha calatI huI bhI javAna strI puruSa se alaga dikhAI detI hai| isI taraha vaikriya kiye hue rUpa mUla rUpa se ( vaikriya karane vAle se) saMyukta hote hue bhI alaga alaga dikhAI dete haiN| jaise bahuta se pArAoM se yukta dhurI dhana hotI hai aura usake / 4. vIca meM polAra vilakula nahIM rahatI / isI taraha se vaikriya kiye hue rUpa
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 C dRSTAnta se tathA thArA nAbhi ke dRSTAnta se dakSiNa dizA ke camarendrajI sampUrNa jambUdvIpa ko bhara dete haiM / tirachA asaMkhyAtA dvIpa samudra bharane kI zakti hai ( viSaya AsarI), kintu kabhI bhare nahIM, bharate nahIM aura bhareMge nahIM / uttara dizA ke balIndrajI jambUdvIpa jhArA (kucha adhika ) jitanA kSetra bhara dete haiN| tirachA asaMkhyAtA dvIpa samudra bharane kI zakti hai ( viSaya zrAsarI), kintu kabhI bhare nahIM, bharate nahIM aura bhareMge nahIM / * jisa taraha asurakumAra ke indra kA kahA usI taraha unake sAmAnika aura tAyattIsaga kA bhI kaha denA cAhiye | lokapAla aura agramahipI kI tirachA saMkhyAtA dvIpa samudra bharane kI zakti hai ( viSaya AsarI ), kintu kabhI bhI bhare nahIM, bharate nahIM, bhareMge nahIM / navanikAya ke devatA, vANavyantara aura jyotiSI devatA eka jambudvIpa bhara dete haiM / tirachA saMkhyAtA dvIpa samudra bharane kI zakti hai ( viSaya AsarI ), kintu kabhI bhare nahIM, bharate nahIM, bhareMge nahIM / pahale devaloka ke pAMcoM hI bola ( indra, sAmAnika, tAyatIsaga, lokapAla, agramahipI ) do jambUdvIpa jitanA kSetra bhara mUla rUpa se pratibaddha rahate haiM / aise vaikriya rUpa karake jambUdvIpa ko ThasA - Thasa bhara dete haiM /
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . dete haiN| dUsare deva loka ke deva, do jambUdvIpa jhAjherA, tIsare devaloka ke deva 4 jambUdvIpa, cauthe devaloka ke deva 4 jambUdvIpa jhAjherA, pAMcaveM devaloka ke deva 8 jambUdvIpa, chaThe devaloka ke deva 8 jambUdvIpa jhAjharA, sAtaveM devaloka ke deva 16 jambUdvIpa, AThaveM devaloka ke deva 16 jambUdvIpa jhAjharA, navameM dasaveM deva loka ke deva 32 jambUdvIpa, gyArahaveM cArahaveM devaloka ke deva 32 jambUdvIpa jhAjherA kSetra bhara dete haiM aura zakti (viSaya AsarI ) asaMkhyAtA dvIpa samudra bharane kI hai kintu kabhI bhare nahIM, bharate nahIM aura bhareMge nhiiN| ____ pahale dUsare devaloka ke indra, sAmAnika aura tAyattIsaga ina tIna kI tirachA asaMkhyAtA dvIpa samudra marane kI zakti hai aura lokapAla tathA agrasahiSI kI tirachA saMkhyAtA dvIpa samudra bharane kI zakti hai / tIsare devaloka se bArahaveM devaloka taka saba kI ( indra, sAmAnika, tAyattIsaga, lokapAla, agramahipI) tirachA asaMkhyAtA dvIpa samudra bharane kI zakti hai ( viSaya AsarI ) kintu kabhI bhI bhare nahIM, bharate nahIM aura bhareMge nhiiN| gAthAchaTThama mAso u addhamAso vAsAI aTTha chammAsA / tIsaya kurudattANaM tavabhatta parigaNA pariyAyo / uccatta vimANANaM pAubbhava pecchaNA ya saMlAve / kicci vivAduppattI, saNaMkumAre ya bhaviyattaM //
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ " . artha-zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke ziSya tiSyaka anagAra 8 varSa dIkSA pAla kara le vele tapasyA karake eka mAsa kA saMlekhanA saMthArA karake AloyaNA karake kAla ke avasara kAla karake prathama devaloka ke tiSyaka vimAna meM zakrendrajI kA sAmAnika deva huaa| mahARddhivaMta huaa| inakI vaikriya zakti zakrendrajI ke mAphika hai| zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke ziSya kurudatta anagAra ne chaha mAsa dIkSA pAlI / tele tele tapasyA karate hue sUrya kI AtApanA lI / arddha mAsa kI saMlekhanA saMthArA karake AloyaNA karake kAla ke avasara kAla karake dUsare devaloka meM kurudatta vimAna meM IzAnendra jI kA sAmAnika deva huyaa| mahA RddhivaMta huA / inake vaikriya kI zakti IzAnendrajI ke samAna hai| zakrendrajI ke vimAna se IzAnendrajI kA vimAna karatala (hathelI) ke dRSTAnta mAphaka kucha UMcA hai aura zakendrajI kA vimAna usase kucha nIcA hai| koI kAma ho to IzAnendrajI zakrendrajI ko bulAte haiM taba zakrandrajI IzAnendrajI ke pAsa dUsare devaloka meM jAte haiN| IzAnendrajI bulAne para athavA binA bulAne para hI pahale devaloka meM zakrendrajI ke pAsa jAte haiN| isI taraha bAtacIta salAha mazavirA kAmakAja... karate haiN| kisI samaya zakendrajI aura IzAnendrajI donoM meM paraspara koI vivAda paidA ho jAya taba ve donoM indra isa taraha vicAra karate
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 haiM ki sanatkumArendrajI ( tIsare deva loka ke indra ) A to acchA ho / taba sanatkumArendrajI kA Asana calAyamAna hotA hai| ve Akara donoM indroM ko samajhA dete haiM, unakA vivAda miTA dete haiM / sanatkumArendrajI sAdhu sAdhvI zrAvaka zrAvikA ina cAra tIrtha ke bar3e hitakArI sukhakArI pathyakArI anukampaka (anukampA karane vAle ) haiN| niHzreyas (kalyANa ) cAhane vAle, hita sukha pathya cAhane vAle haiM / isaliye ve bhavI, samadRSTi, sulabhayodhI, parittasaMsArI, ArAdhaka, carama haiM / sanatkumArendrajI kI sthiti 7 sAgaropama kI hai| vahA~ se ( devaloka se ) cava kara mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha vuddha mukta hoveMge yAvat saba duHkhoM kA anta kreNge| sevaM bhaMte !... . sevaM bhaMte !! . . .. (thokar3A naM0 34) ... zrI bhagavatIjI sUtra ke tIsare zataka ke dUsare uddeze meM 'camarendrajI ke utpAta' kA thokar3A calatA hai so kahate haiM 1-zraho bhagavAn ! kyA asurakumAra deva pahalI ratnaprabhA naraka ke nIce basate haiM (rahate haiM ) ? he gautama ! No iNaDe OM pUrva bhava meM ye cAra tIrtha (sAdhu sAdhvI zrAvaka zrAvikA ) ke hita, sukha, kalyANa ke icchuka the / aisI dhAraNA hai| .. -
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaTTha-asurakumAra deva pahalI- ratnaprabhA : naraka ke nIce nahIM basate haiN| isI taraha asurakumAra deva sAta narakoM ke, bAraha devaloka, nava aveyaka, pAMca anuttara vimAna, jAva siddhazilA ke nIce basate haiM ? he gautama ! No iNaDhe smjhe| :: . : 2-aho bhagavAn ! asurakumAra deva kahA~ rahate haiM ? he gautama ! yaha ratnaprabhA pRthvI eka lAkha assI hajAra yojana kI moTAI vAlI (jADI) hai| usameM se eka hajAra yojana Upara aura eka hajAra yojana nIce chor3a kara bIca meM 1 lAkha 78 hajAra yojana kI polAra hai| usameM 13. pAthar3A aura 12 AntarA haiM / una: 12 aAntaroM meM se Upara do AntarA.chor3a kara nIce ke 10 AntaroM meM dasa jAti ke bhavanapati deva rahate haiM / tIsare prAntare meM asurakumAra rahate haiN| ... -3-aho bhagavAn ! asurakumAroM kI gati kitanI hai ? ve kahA~ taka jA sakate haiM ? he gautama ! nIce sAtavIM naraka taka jAne kI zakti hai ( viSaya AsarI), parantu tIsarI vAlUprabhA naraka taka gaye, jAte haiM aura jaaveNge| aho bhagavAn ! ve tIsarI naraka taka kisa kAraNa se jAte haiM ? he gautama ! apane pUrva bhava ke vaige ko duHkha dene ke liye aura apane pUrva bhava ke mitra ko sukhI karane ke lie jAte haiN| aho bhagavAna !. asarakamAra deva tirachI gati kitanI kara sakate haiM ? he gautama ! svadizA meM asaMkhyAta dvIpa samudra, parantu para dizA meM naMdIzvara dvIpa yAne.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 haiM ki sanatkumArendrajI ( tIsare deva loka ke indra ) AveM to acchA ho / tatra sanatkumArendrajI kA Asana calAyamAna hotA hai / ve Akara donoM indroM ko samajhA dete haiM, unakA vivAda miTA dete haiM / sanatkumArendrajI sAdhu sAdhvI zrAvaka zrAvikA ina cAra tIrtha ke bar3e hitakArI sukhakArI pathyakArI anukampaka (anukampA karane vAle ) haiN| niHzreyasa (kalyANa) cAhane vAle, hita sukha pathya cAhane vAle haiM / isaliye ve bhavI, samadRSTi, sulabhabodhI, parittasaMsArI, zrArAdhaka, carama haiM / sanatkumArendrajI kI sthiti 7 sAgaropama kI haiN| vahA~ se ( devaloka se ) cava kara mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha buddha mukta hoveMge yAvat saba duHkhoM kA anta kreNge| . sevaM bhaMte ! . sevaM bhaMte !! ... (thokar3A naM0 34) ... zrI bhagavatIjI sUtra ke tIsare zataka ke dUsare uddeze meM camarendrajI ke utpAta' kA thokar3A calatA hai so kahate haiM 1-aho bhagavAn ! kyA asurakumAra deva pahalI ratnaprabhA naraka ke nIce basate haiM ( rahate haiM ) ? he gautama ! No iNadve * pUrva bhava meM ye cAra tIrtha ( sAdhu sAdhvI zrAvaka zrAvikA )
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaha-asurakumAra deva pahalI ratnaprabhA naraka ke nIce nahIM basate haiM / isI taraha asurakumAra deva sAta narakoM ke bAraha devaloka, nava graiveyaka, pAMca anuttara vimAna, jAva siddhazilA ke nIce basate haiM ? he gautama ! No iNDe samaDhe / ........ ...2-aho bhagavAn ! asurakumAra deva kahA~ rahate haiM ? he gautama ! yaha ratnaprabhA pRthvI eka lAkha assI hajAra yojana kI moTAI vAlI ( jADI) hai| usameM se eka hajAra yojana Upara aura eka hajAra yojana nIce chor3a kara bIca meM 1 lAkha 78 hajAra yojana kI polAra hai| usameM 13 pAthar3A aura 12 AntarA haiN| una 12 AntaroM meM se Upara do AntarA.chor3a kara nIce ke 10 aAntaroM meM dasa jAti ke bhavanapati deva rahate haiN| tIsare Antare meM asurakumAra rahate haiN| 3-aho bhagavAn ! asurakumAroM kI gati kitanI hai ? ve kahA~ taka jA sakate haiM ? he gautama ! nIce sAtavIM naraka taka jAne kI zakti hai ( viSaya AsarI ), parantu tIsarI bAlUprabhA naraka taka gaye, jAte haiM aura jaaveNge| aho bhagavAn ! ve tIsarI naraka taka kisa kAraNa se jAte haiM ? he gautama ! apane pUrva bhava ke bairI ko duHkha dene ke liye aura apane pUrva bhava ke mitra ko sukhI karane ke lie jAte haiM / aho bhagavAna ! asurakumAra deva tirachI gati kitanI kara sakate haiM ? he gautama ! svadizA meM asaMkhyAta dvIpa samudra, parantu para dizA meM naMdIzvara dvIpa yAne
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ dakSiNa dizA ke asurakumAra deva uttara dizA meM nandIzvara dvIpa taka gaye, jAte haiM aura jaaveNge| uttara dizA ke asurakumAra deva dakSiNa dizA meM AThaveM nandIzvara dvIpa taka gaye, jAte haiM aura jaaveNge| isase Age nahIM gaye, nahIM jAte haiM aura nahIM jaayeNge| aho bhagavAn ! nandIzvara dvIpa taka kisa kAraNa se jAte haiM ? he gautama ! tIrthaGkara bhagavAn ke janma, dIkSA, kevalajJAna aura parinirvANa (mokSa), ina cAra kalyANakoM kA mahotsava karane ke liye jAte haiN| aho bhagavAn ! asurakumAra devoM kI UMcI gati kitanI hai ? he gautama ! bArahaveM devaloka taka jAne kI zakti hai ( viSaya prAsarI ), parantu pahale devaloka taka gaye, jAte haiM aura jAveMge / aho bhagavAn ! asurakumAra deva pahale devaloka taka kisa liye jAte haiM ? he gautama ! apane pUrvabhava ke vairI ko duHkha dene ke lie aura apane pUrva bhava ke mitra se milane ke lie tathA AtmarakSaka devoM ko trAsa upajAne ke lie jAte haiM aura vahA~ se choTe choTe ratna lekara ekAnta sthAna meM bhAga jAte haiN| taba vaimAnika deva asurakumAra devoM ko zArIrika pIr3A pahu~cAte haiM / aho bhagavAn ! asurakumAra deva pahale devaloka meM jAkara kyA vahA~ kI deviyoM ke sAtha bhoga bhogane meM samartha haiM ? he gautama ! No iNaDhe samaDhe ( aisA nahIM kara sakate haiN)| asurakumAra deva vahA~ se deviyoM ko lekara vApisa apane sthAna para Ate haiM, phira una deviyoM kI icchA ho to bhoga
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhogate haiM kintu jabaradastI nahIM / anantI avasarpiNI anantI utsarpiNI kAla bItatA hai taba kisI vakta asurakumAra deva pahale devaloka meM jAte haiM, taba loka meM accherA ( AzcaryakAraka bAta ) hotA hai| arihanta ( kevalI tIrthakara ) arihanta caitya (chadmastha arihanta ) aura bhAvitAtmA anagAra (sAdhu munirAja) ... ina tInoM meM se kisI kI bhI nesarAya (zaraNa ) lekara asura kumAra deva pahale devaloka meM gaye, jAte haiM aura jaayeNge| sara asurakumAra deva nahIM jAte haiM kintu moTI Rddhi vAle jAte haiN| abhI vartamAna ke camarendrajI pahale devaloka meM gaye the| ... camarendrajI kA jIva pUrva bhava meM isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM vindhya parvata kI taleTI meM vebhela sanniveza meM pUraNa nAma kA gAthApati thA / pUraNa gAthApati ne 'dAnAmA' nAma kI pravrajyA grahaNa karake 12 varSa taka tApasapanA paalaa| anta meM saMlekhanA karake kAla ke samaya kAla karake camaracanA rAjadhAnI meM indrapane utpanna huaa| tatkAla upayoga lagA kara apane Upara zakrendrajI ko dekhaa| usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ko dIkSA liye 11 varSa hue the| bhagavAn susumArapura ke azoka vana khaNDa meM dhyAna dhara kara khar3e the| camarendrajI bhagavAn ke pAsa Aye, vandanA namaskAra kara bhagavAn kA zaraNa liyaa| phira bhayaMkara kAlA rUpa banA kara hAtha meM parigha ratna nAmaka hathiyAra lekara aneka utpAta karate hue pahale devaloka meM gaye
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 aura zakrendrajI ko aniSTa apriya vacana kahe / una aniSTa apriya vacanoM ko suna kara zakrendrajI krodha meM dhamadhamAyamAna hue| camarendrajI ko mArane ke lie vajra pheMkA / camarendrajI Dara kara pIche bhAge / dhyAna meM khar3e hue bhagavAn mahAvIra svAmI ke pairoM ke bIca meM Akara baitthe| phira zakrendrajI ne upayoga lagA kara bhagavAn ko dekhA aura jAnA ki camarendra bhagavAn kA zaraNa lekara yahA~ AyA thA / merA vajra camarendra kA pIchA kara rahA hai| isaliye kahIM mere vajra se bhagavAn kI AzA tanA ho jAya aisA vicAra kara zakrendrajI utAvalI gati se bhagavAn ke pAsa Aye aura bhagavAn se cAra aGgula dUra rahate hue vajra ko sAharA ( pIchA khIMcA ) bhagavAn ko vandanA namaskAra kara apane aparAdha ke lie kSamA maaNgii| phira uttara pUrva dizA ke madhya bhAga ( IzAna koNa) meM gye| vahA~ jAkara pRthvI para tIna bAra apane DAMve paga ko paTakA aura camarendrajI se isa prakAra kahA ki - he camara ! Aja tU zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke prabhAva se baca gayA hai| aba mere se tujhako jarA bhI bhaya nahIM hai' aisA kaha kara zakrendrajI jisa dizA se Aye the, usI dizA meM vApisa cale gaye ( pahale devaloka meM cale gaye ) / camarendrajI bhI bhagavAn ke pairoM ke bIca se nikala kara apanI rAjadhAnI meM cale gaye / phira apanI saba Rddhi parivAra sAtha lekara bhagavAn ke pAsa Aye / bhagavAn ko vandanA
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ ; 11 namaskAra karake nATaka batalAyA / vaha Rddhi zarIra se nikala anusAra vApisa zarIra meM kara kUTAgAra zAlA ke dRSTAnta ke praveza kara gaI / . ho bhagavAn ! kyA devatA kisI pula ko pheMka kara use vApisa le sakate haiM ? hA~, gautama ! le sakate haiM / aho bhagavAn isakA kyA kAraNa ? he gautama! pudgala pheMkate samaya usakI gati zIghra hotI hai aura pIche manda ho jAtI hai aura devatA kI gati pahale aura pIche zIghra hI rahatI hai / isa kAraNa se vaha pheMke hue pudgala ko vApisa le sakate haiM / aho bhagavAn ! to phira zakrendrajI camarendrajI ko kyoM nahIM pakar3a sake ? he gautama ! camarendrajI kI nIce jAne kI gati zIghra hai aura Upara jAne kI gati manda hai / zakrendrajI kI UMce jAne kI gati zIghra hai aura nIce jAne kI gati manda hai / isa kAraNa se zakrendrajI camarendrajI ko nahIM pakar3a sake / * * * kSetra kAla dvAra kahate haiM - eka samaya meM zakrendrajI jitanA kSetra Upara jA sakate haiM, utanA kSetra Upara jAne meM vajra ko do samaya lagate haiM aura camarendrajI ko tIna samaya lagate haiM / eka samaya meM camarendrajI jitanA kSetra nIcA jA sakate haiM, utanA kSetra nIcA jAne meM zakrendrajI ko do samaya lagate haiM aura vajra ko tIna samaya lagate haiM / " zakrandrajI kAla AsarI- eka samaya meM sabase thor3A nIcA
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 kSetra jAte haiM, usase tirachA kSetra saMkhyAta bhAga adhika jAte haiM, usase UMcA kSetra saMkhyAta bhAga adhika jAte haiM / kSetra zrAsarI - 1 UMcA kSetra 24 bhAga jAte haiM, tirachA kSetra 18 bhAga jAte haiM aura nIcA kSetra 12 bhAga jAte haiM / vajra eka samaya meM sabase thor3A nIcA kSetra jAtA hai, usase tirachA kSetra vizeSAdhika jAtA hai, usase UMcA kSetra vizeSAdhika jAtA hai / kSetra AsarI - UMcA kSetra 12 bhAga jAtA hai, tirachA kSetra 10 bhAga jAtA hai, nIcA kSetra 8 bhAga jAtA hai / camarendrajI eka samaya meM sabase thor3A UMcA kSetra jAte usase tirachA kSetra saMkhyAta bhAga adhika jAte haiM, usase nIcA kSetra saMkhyAta bhAga adhika jAte haiM / kSetra zrAsarI - UMcA kSetra 8 bhAga jAte haiM, tirachA kSetra 16 bhAga jAte haiM, nIcA kSetra 24 bhAga jAte haiM / jAvaraNa kAla (gamana kAla ) kI alpabahutva - zakrandrajI ke Upara jAne kA kAla sabase thor3A, usase nIce jAne kA kAla saMkhyAtaguNA, vajra kA UMcA jAne kA kAla sabase thor3A, usase nIce jAne kA kAla vishessaadhik| camarendrajI ke nIce jAne kA kAla sabase thor3A, usase UMcA jAne kA kAla saMkhyAtaguNA / sabake gati kAla kI alpAbahutva - zakrandrajI ke UcA jAne kA aura camarendrajI ke nIcA jAne kA kAla paraspara tulya sabase thor3A hai| zakrandrajI ke nIce jAne kA aura vajra ke
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ UMcA jAne kA kAla paraspara tulya hai, usase saMkhyAtaguNA hai| camarendrajI ke UMcA jAne kA aura vajra ke nIcA jAne kA kAla paraspara tulya hai, usase vizeSAdhika hai| camarendrajI kI Rddhi parivAra jo jo pAve so kaha denA cAhie / camarendrajI kI eka sAgara kI sthiti hai| mahAvideha kSetra meM janma lekara mokSa jaaveNge| zeSa adhikAra sUtra se jAna lenA caahie| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !! kSetra kAla dvAra kA yantra- .. R 'jAne kI mArgaNA jitanA kSetra jAve jAnemeM jitanA samaya lagatA hai - 1 zakendrajI kocA kSetra jAne meM 1 samaya lagatA hai| 2 vajra ko . ,.,.samaya lagate haiN| .3 camarendrajI ko 3.samaya lagate haiN| / " 1 camarendrajI ko 2. zakendrajI ko 3 vana ko . nIcA kSetra jAne meM |.1 samaya lagatA hai| 2 samaya lagate haiN| 3 samaya lagate haiN| m.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka samaya meM tIna kSetra meM jAne kI alpAvahatva kA yantra kAla AsarI--- - mAgeraNA | UcA kSetra jAve tirachA kSetra jAve| nIcA kSetra jAvecA tirachA nIcA kSetra bhAgakSetra bhAga kSetra bhAga saMkhyAta bhAga saMkhyAta bhAga | sabase thor3A jAve. adhika jAve 3 / adhika jAve 2 24 / ...18 / 12 vizeSAdhika jAve vizeSAdhika jAve sabase thor3A jAve zakendrajI . 1 samaya meM - - vajra 1 samaya meM - ___ camarendrajI sabase thor3A jAve saMkhyAta bhAga saMkhyAta bhAga 1 samaya meM adhika jAve 2 / adhika jAve 3 16. - / - -
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 jAvaNa kAla kI alpAbahutva kA yantra mArgaNA / UMcA jAne kI nIcA jAne kI - - thor3A kAla . . . . saMkhyAtaguNA kAla 1 zaka ndrajI .. 2 vajra ... 3 camarendrajI thor3A kAla . . vizeSAdhika kAla. saMkhyAtaguNA kAla thor3A kAla. - - saba ke gati kAla kI alpAvahutva kA yaMtra tulya kAla sabase thor3A 1 zakrandrajI UMcA . camarendrajI nIcA tulya kAla . . 2 zakrandrajI nIcA 'vajra UcA ...... 3. camarendrajI UMcA . . vajra nIcA . saMkhyAtaguNA . .. ... vizeSAdhika . tulya kAla
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 16 ( thokar3A naM0 35 ) zrI bhagavatIjI sUtra ke tIsare zataka ke cauthe uddeze meM avadhijJAna kI vicitratA Adi kA thokar3A calatA hai so kahate haiM ho bhagavAn ! kyA koI avadhijJAnI bhAvitAtmA anagAra (sAdhu) vaikriya samudghAta karake vimAna meM baiTha kara AkAza meM jAte hue deva ko jAnatA dekhatA hai ? he gautama ! ( 1 ) koI deva ko dekhatA hai kintu vimAna ko nahIM dekhatA, ( 2 ) koI vimAna ko dekhatA hai kintu deva ko nahIM dekhatA, ( 3 ) koI deva ko bhI dekhatA hai aura vimAna ko bhI dekhatA hai, ( 4 ) koI deva ko bhI nahIM dekhatA aura vimAna ko bhI nahIM dekhatA / isataraha jaise deva se 4 bhAMge kahe gaye haiM vaise hI devI se 4 bhAMge, deva devI se 4 bhAMge, vRkSa ke andara ke bhAga aura bAhara ke bhAga se 4 bhAMge, yahAM taka cAra caumaMgiyA~ huI mUla kanda se 4 bhAMge, mUla skandha se 4 bhAMge, mUla tvacA se 4 bhAMge, mUla zAkhA se 4 bhAMge, mUla pravAla se 4 bhAMge, mUla patra se 4 bhAMge, mUla phUla se 4 bhAMge, mUla phala se 4 bhAMge, mUla bIja se 4 bhAMge kaha denA / ye mUla se 6 caubhaGgiyA~ huI / kanda-se- caubhaGgI, skandha se 7, tvacA se 6, zAkhA se 5, pravAla se 4, patra se 3, phUla se 2, phala bIja se 1 caubhaGgI, isa taraha ye saba 46 caubhaGgiyA~ huI /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' 17 ahI bhagavAn ! vAyukAya kisa AkAra kA vaikriya karatA hai 1 hai gautama ! vAyukAya patAkA ke AkAra vaikriya karatA hai, UMcI tathA nIcI eka patAkA karake apanI Rddhi, karma, prayoga se aneka yojana taka jAtA hai / aho bhagavAn ! vaha vAyukAya hai ki patAkA hai / he gautama ! vaha vAyukAya hai, patAkA nahIM / isI taraha balAhaka (bAdala) aneka strI, puruSa hAthI ghor3A yAvat nAnA rUpa banA kara aneka yojana taka paraRddhi, parakarma aura paraprayoga se jAtA hai / aho bhagavAn ! usako balAhaka kahanA ki strI puruSAdi kahanA ? he gautama! use balAhaka kahanA kintu strI puruSAdi nahIM kahanA | * 3- aho bhagavAn ! marate samaya jIva meM kaunasI lezyA hotI hai ? he gautama ! jisa jIva ko jisa gati se utpanna honA hotA hai, vaha jIva usI lezyA ke dravyoM ko grahaNa kara kAla karatA hai aura usI lezyA meM utpanna hotA hai / isa taraha 24 daNDaka meM se jisa daNDaka meM jo jo lezyA pAve so kaha denA / 2: 4 - aho bhagavAn ! vaikriya labdhivanta bhAvitAtmA anagAra bAhara ke pudgaloM ko grahaNa kiye binA vaibhAra parvata ko ullaMgha sakate haiM (eka bAra ullaMgha sakate haiM ) 1 pralaMgha sakate haiM ( cAra cAra ullaMgha sakate haiM ) 1 he gautama ! No iTTe samaTThe / bAhara ke pudgala lekara ullaMgha sakate haiM, pralaMgha sakate haiM / isI taraha rAjagRhI nagarI meM jitane rUpa haiM utane vaikriya rUpa banAkara
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 vabhAra parvata meM praveza karake samaparvata ko viSama aura viSama parvata ko sama kara sakate haiN| .5-aho bhagavAn ! mAyI (pramAdI ) sAdhu vaikriya karatA hai athavA amAyI (apramAdI ) sAdhu vaikriya karatA hai ? he gautama ! mAyI (pramAdI.) sAdhu vaikriya karatA hai kintu amAyI nahIM karatA hai / aho bhagavAn ! isakA kyA kAraNa hai ? he gautama ! mAyI (pramAdI ) sAdhu sarasa AhAra karake vamana karatA hai, usake hADa majjA (mIjA) to balavAna hote haiM aura lohI mAMsa patale hote haiN| usa AhAra ke vAdara pudgala hADa, majjA, keza, zmazru, roma, nakha, lohI, zukrAdipane tathA indriyAMpane (zrotrendriya jAva sparzendriyapane ) pariNamate haiN| amAyI (apramAdI ) sAdhu rUkhA AhAra karatA hai, vamana nahIM karatA, usake hADa majjA (mijA) patale hote haiM, lohI mAMsa jAr3e ( ghanagAr3he ) hote haiN| bAdara pudgala uccAra pAsavaNa khela siMghANAdipane pariNamate haiN| isa kAraNa se mAyI (pramAdI) sAdhu vaikriya karate haiM aura amAyI (apramAdI ) sAdhu caikriya nahIM karate haiN| ___ mAyI ( pramAdI ) sAdhu usa kArya kI zrAloyaNA kiye binA kAla karatA hai ( maratA hai ) isalie ArAdhaka nahIM hai
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura zramAyI AloyaNA karake kAla karatA hai, isalie bhArAdhaka hai|. - sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !! .....: .............. (thokar3A naM. 36). . . . . . . . - zrI bhagavatIjI sUtra ke tIsare zataka ke pAMcaveM uddeze meM 'aNagAra vaikriya' kA thokar3A calatA hai so kahate haiMgAthA-itthI asI par3AgA, jaeNovaie ya hoi boddhanve / palhatthiya paliyaMke, abhiyoga vikucaNA mAyI // 1-aho bhagavAn ! labdhivaMta bhAvitAtmA anagAra bAhara ke pudgala lekara aneka strI puruSa hAthI ghor3A siMha vyAghra Adi rUpa yAvat zivikA (pAlakhI ), syandamANI ( myAnA) kA rUpa, DhAla aura talavAra vAle manuSya ke rUpa, eka janeU, do janeU vAle manuSya ke rUpa, eka tarapha palAThI ( pAlakhI mAra kara baiThanA), donoM tarapha palAThI, eka tarapha payakAsana, donoM tarapha paryakAsana ityAdi rUpa banAkara AkAza meM ur3ane meM samartha haiM ? juvatI juvANa ke dRSTAnta se, cakra nAbhi ke dRSTAnta .. pahale mAyI hone ke kAraNa vaikriya rUpa kiye the, sarasa AhAra kiyA thA kintu pIche usa bAta kA pazcAttApa karane se vaha amAyI huaa| usa bAta kI ' AloyaNA tathA pratikramaNa karane se vaha ArAdhaka hai| ... . . ....
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 se vaikriyarUpa banAkara jambUdvIpa ko bharane meM samartha haiM? hA~, gautama ! samartha hai, viSaya yasarI aisI zakti hai, parantu kabhI aisA kiyA nahIM, karate nahIM aura kareMge nahIM / " isI taraha bAhara ke pudgala grahaNa karake hAthI, ghor3A, siMha, vyAghra Adi ke rUpa banAkara aneka yojana jAne meM samartha haiM / unako hAthI ghor3A Adi nahIM kahanA kintu anagAra ve AtmaRddhi, Atmakarma aura Atma prayoga se kintu paraRddhi, parakarma aura paraprayoga se nahIM jAte / aisI vikurvaNA mAyI ( pramAdI) anagAra karate haiM, amAyI (apramAdI) anagAra nahIM karate / mAyI anagAra usa bAta kI AloyaNA kiye binA kAla kare to Abhiyogika ( dAsa-sevaka ) devatA pane utpanna hote haiM, koI devapadavI nahIM pAte / asAyI (apramAdI ) anagAra loNA karake kAla kare to Abhiyogika ( sevaka ) devapane utpanna nahIM hote kintu anAbhiyogika ( indra: sAmAnika, tAyatisaka, lokapAla, zrahamindra ) navagraiveyaka anuttara vimAnoM meM devapane utpanna hote haiM / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !! kahanA / jAte haiM ( thokar3A naM0 37 ) zrI bhagavatIjI sUtra ke tIsare zataka ke chaThe uddeze meM 'grAmAdi vikurvaNA' kA thokar3A calatA hai so kahate haiM
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ * Re 1- aho bhagavAn ! kSA rAjagRha nagara meM rahA huA bhAvitAtmA anagAra mAyI midhyAdRSTi vIryalabdhi, vaikriyalabdhi vibhaMgajJAna labdhi se vANArasI nagarI vaikriya kara rAjagRhI nagarI kA rUpa jAnatA dekhatA hai ? hA~, gautama | jAnatA dekhatA hai / ho bhagavAn ! kyA vaha tathAbhAva (jaisA hai vaisA ) se jAnatA dekhatA hai yA anyathA bhAva (viparIta) se jAnatA dekhatA hai ? gautama ! vaha tathAbhAva se nahIM jAnatA nahIM dekhatA kintu anyathA bhAva se jAnatA dekhatA hai| aho bhagavAn 1 isakA kyA kAraNa ? he gautama ! usako vibhaMgajJAna viparIta darzana hone se vaha anyathAbhAva se jAnatA dekhatA hai / 2 - zraho bhagavAn ! kyA vANArasI meM rahA huA mAyI mithyAdRSTi bhAvitAtmA anagAra rAjagRhI nagarI vaikriya kara vANArasI kA rUpa jAnatA dekhatA hai ? hA~, gautama 1 jAnatA dekhatA hai yAvat usako vibhaMgajJAna viparItadarzana hone se vaha anyathAbhAva se jAnatA dekhatA hai / ( vaha isa taraha jAnatA ki maiM rAjagRhI meM rahA huA hU~ aura vANArasI vaikriya kara vANArasI kA rUpa jAnatA dekhatA hU~ ) / 3- zraho bhagavAn | kyA mAyI mithyAdRSTi bhAvitAtmA anagAra rAjagRhI aura vANArasI ke bIca meM eka bar3A nagara vaikriya kara usakA rUpa jAnatA va dekhatA hai ? hA~, gautama ! vaha isa taraha jAnatA dekhatA hai ki yaha rAjagRhI hai yaha vANArasI *
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai, yaha ina donoM ke bIca meM eka bar3A nagara hai parantu vaha aisA nahIM jAnatA ki yaha to maiMne svayaM vaikriya kiyA hai| isa prakAra ina tInoM hI alAvoM meM viparIta darzana se tathAbhAva ( saccI bAta ) se nahIM jAnatA, nahIM dekhatA hai kintu anyathA bhAva se jAnatA dekhatA hai| __4-5-6-cauthA pA~cavAM chaThA alAvA samadRSTi kA kahanA cAhie / ina tInoM hI alAvoM meM samadRSTi avadhijJAnI caikriya labdhivanta bhAvitAtmA anagAra samyagadarzana se tathAbhAva (jaisA hai vaisA hI ) jAnatA dekhatA hai, anyathAbhAva (viparIta) nahIM jAnatA, nahIM dekhatA hai| .. 7-aho bhagavAn ! kyA samadRSTi avadhijJAnI vaikriya labdhivanta bhAvitAtmA anagAra bAhara ke pudgaloM ko liye vinA grAma, nagara yAvat sanniveza ke rUpa vaikriya kara sakatA hai. ? he gautama ! No iNaDhe samaDhe ( aisA nahIM kara sakatA ) / - 8-aho bhagavAn ! kyA samadRSTi avadhijJAnI vaikriya - labdhivanta bhAvitAtmA anagAra bAhara ke pudgaloM ko lekara grAma nagara yAvat sanniveza ke rUpa vaikriya kara sakatA hai ? hA~, gautama ! kara sakatA hai, sampUrNa jambUdvIpa ko ThasAThasa bharane kI zakti hai (viSaya aAsarI ), kintu aisA kabhI kiyA nahIM, ___karate nahIM aura kareMge nhiiN| .::. . . . . . . sevaM bhaMte ! :: : : sevaM bhaMte !!... : :
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 ... .............. (thokar3A naM038)... - zrI bhagavatIjI sUtra ke tIsare zataka ke sAtaveM uddeze meM zakrendrajI ke cAra lokapAloM kA tathA cauthe zataka ke pATha uddezoM meM IzAnendrajI ke. 4. lokapAla aura 8 rAjadhAniyoM kA thokar3A calatA hai so kahate haiM 1-aho bhagavAn ! zakrendrajI ke kitane lokapAla haiM ? he gautama ! cAra lokapAla haiM-soma, yama, varuNa, caizramaNa / saudharmAvataMsaka vimAna se pUrvAdi dizAoM meM asaMkhyAtA yojana jAne para anukrama se ina cAroM ke vimAna pAte haiM / inakA yantra aura kitanAka varNana sUryAbha vimAna ke samAna hai / meru parvata se dakSiNa dizA meM jitanA bhI kAma hotA hai vaha saba ina cAroM lokapAloM kI jAnakArI meM hotA hai| - cAroM lokapAloM ke vimAna, vimAnoM kI lambAI caur3AI, paridhi tathA rAjadhAnI kA varNana isa prakAra hai soma lokapAla ke sandhyAprabha vimAna aura somA rAjadhAnI hai / yama lokapAla ke varaziSTa vimAna aura jamA rAjadhAnI hai| varuNa lokapAla ke sayaMjala vimAna aura varuNA rAjadhAnI hai| zramaNa lokapAla ke valgu vimAna aura vaizramaNa rAjadhAnI hai / saba lokapAloM ke vimAnoM kI lambAI caur3AI 12 // lAkha yojana hai. aura paridhi 3952848 yojanaH jhAjharI ( kucha . jyAdA ) hai / rAjadhAnI kI lambAI caur3AI aura paridhi jambUna
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 dvIpa pramANa hai / upalekhakA ( cabUtarA ) 16000 - 16000 yojana hai| satra ke 341-341 mahala - bhUmakArUpa haiM / zakrendrajI ke lokapAla soma aura yama kI sthiti eka palyopama aura palyopama ke tIsare bhAga adhika kI hai| varuNa kI sthiti deza UNI ( kucha kama ) do palyopama kI haiN| vaizramaNa kI sthiti do palyopama kI hai| saba lokapAloM ke putravat ( putrasthAnIya), AjJAkArI devoM kI sthiti 1 palyopama kI hai| soma lokapAla ke AjJAkArI deva deviyoM ke nAma-somakAyika, somadevakAyika, vidyutkumAra, vidyutkumArI, agnikumAra, agnikumArI, vAyukumAra, vAyukumArI, candra, sUrya, graha, nakSatra, tArA / putravat devoM ke nAma- maMgala, vikolika, lohitAkSa, zanizcara, candra, sUrya, zukra, budha, bRhaspati, rAhu | yama lokapAla ke AjJAkArI deva deviyoM ke nAma-yamakAyika, yamadevakAyika, pretakAyika, pretadevakAyika, asurakumAra, asurakumArI, kandarpa, narakapAla ( paramAdhArmika ) / putravat devoM ke nAma -- amba, ambarisa, zyAma, zabala, rude ( rudra ), uvarudde * bIca meM mUla prAsAda hai usake cAroM tarapha cAra mahala mUla se AdhA lambA caur3A U~cA hai / cAroM ke cautarapha 16 mahala unase Ave, una solaha ke cautarapha 64 mahala unase Ave, una causaTha mahala ke cautarapha 256 mahala unase Adhe = 1+4+16+ 64 + 256= 341 mahala kA bhUmakA Upara likhe anusAra hai| "
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ * caMdra ( uparudra ), kAla, mahAkAla, asipatra, dhanuSa, kumbha, bAlU, raNI, sarasvara, mahAghoSa / varuNa lokapAla ke AjJAkArI deva-deviyoM ke nAmacaruNakAyika, varuNadevakAyika, nAgakumAra, nAgakumArI, udadhikumAra, udadhikumArI, stanitakumAra, stanitakumArI / putravat devoM ke nAma - karkoTaka, pharDamaka, aJjana, zaMkhapAla, puNDa, palAza, moda, jaya, dadhimukha, pula, kAtarika / taNa lokapAla ke zrAjJAkArI deva deviyoM ke nAma--- vaizramaNa kAyika, vaibhramaNadevakAyika, suvarNakumAra suvarNakumArI, dvIpakumAra dvIpakumArI, dizAkumAra, dizAkumArI, vANavyantara, cANavyantarI / putravat devoM ke nAma-- pUrNamadra, maNibhadra, zAlibhadra, sumanobhadra, cakraraca pUrNaraca sadvAna sarvayaza sarvakAma samRddha zrama saMga | grAmadAha yAvat sannivezadAha dhanacaya janan2aya kulakSaya yAdi kAma soma lokapAla ke jApA jAnakArI ) meM hote haiN| DibAdi aneka prakAra ke yuddha aura aneka prakAra ke roga yama lokapAla ke jAgApagaNA meM hote haiN| ativRSTi aura anAvRSTi, sukAla duSkAla, bharanA, tAlAca, pANI kA pravAha zrAdi varuNa lokapAla ke jANapaNA meM hote haiN| loha kI khAna, sonA cAMdI sIsA tAmbA ratnoM kI khAna, gaDA huvA dhana ma lokapAla ke jANapaNA meM hote haiN| 1 IzAnendrajI ke 4 lokapAla hai--soma, yama, varuNa, caitramaga | IzAnAnasa vimAna se uttara dizA meM inake 4 vimAna : A
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 haiM -- sumana, sarvatobhadra, valgu, subala / soma aura yama kI sthiti do palyopama meM pala kA tIsarA bhAga UNI hai / vaizramaNa kI sthiti do palyopama kI hai| varuNa kI sthiti do palyopama aura pala kA tIsarA bhAga adhika hai / meru parvata se uttara dizA meM hone vAle saba kAma inake jANapaNA meM hote haiM / saba lokapAloM ke putravat ( putra sthAnIya ); AjJAkArI devoM kI sthiti 1 palyopama kI hai / zeSa sArA adhikAra pUrvavat jAna lenA cAhie / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !! ( thokar3A naM0 36 ) zrI bhagavatIjI sUtra ke tIsare uddeze meM 'adhipati devoM' kA dhokar3A kahate haiM zataka ke AThaveM calatA hai so 1 - ho bhagavAn ! asurakumAra Adi bhavanapati devoM meM kitane adhipati haiM ? he gautama! asurakumAra Adi dasa bhavanapatiyoM kI eka eka jAti meM 10 - 10 adhipati haiM, eka eka jAti meM do do indra haiM / eka eka indra ke cAra cAra lokapAla haiM / 2- zraho bhagavAn ! vANavyantara devoM meM kitane adhipati haiM ? he gautama! vANavyantaraM devoM meM yAvat gandharva taka do do indra haiM aura ve hI adhipati haiN| vANavyantara devoM meM lokapAla nahIM hote|
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ V 3- aho bhagavAn ! jyotiSI devoM meM kitane adhipati hai ? he gautama! jyotiSI devoM meM candra aura sUrya ye do adhipati aura ye do indra haiN| inameM lokapAla nahIM hote / 4- prado bhagavAn | vaimAnika devoM meM kitane adhipati haiM ? he gautama ! pahale dUsare devaloka meM 10 adhipati haiM / isI taraha tIsare cauthe meM 10, pAMca se ATha taka meM 5-5 ( eka-eka indra cAra-cAra lokapAla ), navamA, dasavAM meM 5, gyArahavAM, bArahavAM meM 5 adhipati haiM / navagraiveyaka aura anuttara vimAnoM meM adhipati nahIM hote / ve saba zrahamindra hai / dakSiNa dizA ke lokapAloM ke jo nAma kahe haiM ve hI uttara dizA ke lokapAloM ke nAma haiM / kintu tIsare ke sthAna meM cauthA aura cauthe ke sthAna meM tIsarA nAma kahanA caahie| inake nAma ThAyoga sUtra ke cauthe ThANe meM haiM / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMta !! ( ghokar3A naM0 40 ) zrI bhagavatIjI sUtra ke tIsare zataka ke dasaveM uddeze meM 'devatA devI kI pariSad parivAra, sthiti' kA thor3A calatA hai so kahate haiM : 1- aho bhagavAn / bhavanapati aura vaimAnika devoM meM kitanI parakhadA ( pariSad sabhA - ) haiM ?? he gautama! tIna tIna parakhadA hai-samiyA ( zamikA - zamitA ), caNDA, jAyA /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 inameM se samiyA~ prAbhyantara parakhadA hai| isase indra mahArAja salAha pUchate haiM, vicAra karate haiN| caNDA madhyama parakhadA hai, isase indra mahArAja apanA vicAra kahate haiM aura nakkI (tayaH) karate haiN| jAyA bAhara kI parakhadA hai, isako indra mahArAja apanA vicArA huA kAma kaha kara, AjJA dete haiM / aAbhyantara parakhadA vulAne se AtI hai / madhyama parakhadA. bulAne se aura binA bulAne se bhI AtI hai, bAhya parakhadA vinA bulAye hI AtI hai| . 2-aho bhagavAn ! vANavyantara devoM meM kitanI parakhadA hai ? he gautama ! tIna parakhadA hai-isA, tuDiyA, daDharayA (dRddhrthaa)| 3-aho bhagavAn ! jyotiSI devoM meM kitanI parakhadA hai ? he gautama ! tIna parakhadA hai-tumbA, tuDiyA aura parvA / : : inakA ( vANavyantara aura jyotiSI devoM kI parakhadAoM kA) kAma bhavanapati aura vaimAnika devoM meM kahA usI taraha jAnanA cAhie / aba saMkhyA aura sthiti kA adhikAra calatA hai so kahate haiM...camarendrajI kI Abhyantara parasadA meM 24000. deva aura 350 deviyA~, madhyama parakhadA meM 28086 deva aura 300 deviyA~, bAhya parakhadA meM 32000 deva aura 250 deviyA~ haiN| devoM .
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI sthiti kama se 2|| pala, 2. pana aura / / pala hai| deviyoM kI sthiti mama se 1 pala, 1 pala, aura prAdhA pala hai ... balIndrajI kI nInoM parasadA meM kama se 2000,24000 aura 28000 deya hai aura 450, 40 aura 350 deviyA~ haiN| devoM kI sthiti kama se 3 / / pala, 3 pala thora pala hai| deviyoM ko sthiti 2 // pala, 2 pAla, aura // pala hai| datiyA dizAke navanikAyaka deyoMkInIno paramAdA meM sAmane 68000,70000 aura 80060 deva haiM, aura 175, 150 aura 125 deviyA~ haiM / devoM kI sthiti sama se sAkSA: pala jhArI, prAdhA pala thora deza UgI prAmA pala / deviyoM kI sthiti krama se deza aNI bAdhA pala, pAva pala mArI aura pAva pala kI hai| - uttara dizA ke navanikAya ke devoM kI tInoM paravadA meM zrama se 50000, 60889 aura 70000 deva saura 2255, 200 aura 175 deviyAM haiN| devoM kI sthiti kama se deza UraNI eka pala, zrAdhA pala bhArI aura prAdhA pala hai| deviyoM kI sthiti zrAdhA pala, deza uNI thApA pala aura pAya palA mAjherI / - vANavyantara devoM ke 32 indra aura jyotipI devoM ke 2 indroM kI tInoM parakhadA meM kama se. 8000, 10000 aura 12000 deva haiM aura 100, 100 aura 100 deviyoM hai / devoM kI sthiti AdhA pala, deza UNI zrAdhA pala aura pApa
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ pala jhAjherI hai / deviyoM kI sthiti pAva pala jhAmerI, pAva pala aura deza UNI pAva pala kI hai| zakrendrajI kI tInoM parakhadA meM krama se 12000,14000 aura 16000 deva haiM aura 700, 600 aura 500 deviyA~ haiN| devoM kI sthiti 5 pala, 4 pala aura 3 pala hai| deviyoM kI sthiti 3 pala, 2 pala aura 1 pala hai| IzAnendra jI kI tInoM parakhadA meM krama se 10000, 12000 aura 14000 deva haiM aura 900, 800 aura 700 deviyA~ haiN| devoM kI sthiti 7 pala, 6 pala aura 5 pala hai| deviyoM kI sthiti 5 pala, 4 pala aura 3 pala hai| sanatkumArendrajI kI tInoM parakhadA meM krama se 8000, 10000 aura 12000 deva haiM / devoM kI sthiti 4 // sAgara 5 pala, 4 // sAgara 4 pala aura 4 // sAgara 3 pala hai / mAhendra indra kI tInoM parakhadA meM krama se 6000, 8000 aura 10000 deva haiN| devoM kI sthiti 4 // sAgara 7 pala, 4 // sAgara 6 pala aura 4 // sAgara 5 pala hai| brahma indra kI tInoM parakhadA meM krama se 4000, 6000 aura 8000 deva haiN| ina kI sthiti krama se 8 // sAgara 5 pala, 8!! sAgara 4 pala aura : (r) dUsare devaloka se Age parigRhItA deviyA~ nahIM hotI haiN| isaliye dUsare devaloka se Age deviyoM kI saMkhyA aura sthiti nahIM batAI -
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 // sAgara 3 pala hai / lAntaka indra kI tInoM parakhadA meM krama -se 2000, 4000 aura 6000 deva haiN| inakI sthiti krama se 12 sAgara 7 pala, 12 sAgara 6 pala aura 12 sAgara 5 pala hai| mahAzukra indra kI tInoM parakhadA meM krama se 1000, 2000 aura 4000 deva haiN| ina devoM kI sthiti 1 // sAgara 5 pala, 15 // sAgara 4 pala aura 15|| sAgara 3 pala hai| sahasrAra iMdra kI tInoM parakhadA meM krama se 500, 1000 aura 2000 deva haiN| inakI sthiti 17 // sAgara 7 pala, 17 // sAgara 6 pala, aura 17 // sAgara 5 pala hai / prANata indra kI tInoM parakhadA meM krama se 250, 500 aura 1000. deva haiN| inakI sthiti 16 sAgara 5 pala, 16 sAgara 4 pala aura 16 sAgara 3 pala hai / - acyutendra kI tInoM parakhadA meM krama se 125, 250 aura 500 deva haiN| inakI sthiti 21 sAgara 7 pala, 21 sAgara 6 pala aura 21 sAgara 5 pala hai / ... . sevaM bhaMte !. . sevaM bhaMte !! . (r) navamA ANata devaloka aura dasavAM prANata devaloka donoM kA eka hI indra prANatendra hotA hai| . . . . . . . . X gyArahavA~ AraNa devaloka aura bArahavA~ acyuta devaloka, ina donoM devalokoM kA eka hI indra acyutendra hotA hai|.. ... .. nava veyaka aura pAMca anuttara vimAnoM meM tIna parakhadA nahIM hotI / ve saba deva samAna Rddhi vAle hote haiN| unameM choTe bar3e kA bhAva .... aura svAmI sevaka kA bhAva nahIM hotA hai| inameM indra nahIM hotA hai| ye saba ahamindra (maiM svayaM hI indra hU~) hote haiN| ci anunta hote haiN| unamandra nahIM hai
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ : (thokar3A naM 41.). .. zrI bhagavatIjI sUtra ke pAMcaveM zataka ke sAtaveM uddeze meM 'kampamAna' kA thokar3A calatA hai so kahate . .'' ba .... 1 eyati veyati dvAra, 2 khaDgadhArA dvAra, 3 agnizikhA dAra, 4 puSkarAvarta megha dvAra, 5 saaDDe samajha saMpaese udAhu praNaDDa amajjhe apaese dvAra, 6 phusamANa dvAra, 7 sthiti dvAra kampamAna akampamAna kA sthiti dvAra, 4 varNa gandha rasa sparza kA sthiti dvAra, 10 sUkSma bAdaraM kA sthiti dvAra, 11 rAbdapane azabdapane pariNamane kA sthiti dvAra, 12 paramANu kA antara dvAra, 13 kampamAna akampamAna kA antara dvAra, 14 dika kA antara dvAra, 15 sUkSma bAdara kA antara dvAra, 16 zabdapane azabdapale pariNabhyA kA antara dvAra, 17 alpa bahutva daar| 1-aho bhagavAn ! kyA paramANupudgala kaMpe, vizeSa kaMpe, gAvat usa usa rUpa se pariName ? he gautama ! siya (kadAcit.:) kampe, vizeSa karape yAvat usa usa rUpa se pariName, siyaH nahIM kampe yAvat nahIM pariName / paramANu meM mAMgA pAve do-1 siyaM kampe, 2 siya nahIM krpe| do pradezI khaMdha meM mAMgA pAve tIna1. siya kaMpe, 2-siya nahIM kaMpe, 3. deza kaMpe deza nahIM kampe / tIna pradezI khaMdha meM bhAMgA pAve pAMca-1 siya kampe, 2. siyaM
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 nahIM kampe, 3 siya eka deza kampe, eka deza nahIM kampe, 4 siya eka deza kampe, bahuta deza nahIM kampe, 5 siya bahuta deza kampe eka deza nahIM kampe / cAra pradezI khaMdha meM bhAMgA pAve chaha - 1 siya kampe, 2 siya nahIM kampe, 3 siya eka deza kaMpe eka deza nahIM kampe, 4 siya eka deza kampe bahuta deza nahIM kampe, 5 siMya bahuta deza kampe eka deza nahIM kampe, 6 siya bahuta deza kampe bahuta deza nahIM kampe / cAra pradezI kI taraha pAMca pradezI yAvat dasa pradezI, saMkhyAta pradezI asaMkhyAta pradezI, sUkSma anantapradezI, bAdara ananta pradezI khaMdha taka chaha chaha bhAMgA kaha denA / saba bhAMgA * 76 hue / 2 - ho bhagavAn ! kyA paramANu pudgala talavAra kI dhAra, khura ( ustarA ) kI dhAra para baiThe ( Azraya leve ) 1 hA~ gautama ! baiThe / zraho bhagavAn ! kyA usa paramANu pudgala kA chedana bhedana hove ? he gautama ! go iNaTTe samar3e ( chedana bhedana nahIM hove ) / isI taraha sUkSma ananta pradezI khaMdha taka kaha denA | bAdara ananta pradezI khaMdha talavAra kI dhAra, khura kI dhAra para baiThe, siya chedana bhedana pAve, siya nahIM pAve / OM paramANu pudgala se 2 bhAMge, do pradezI khaMdha se 3. bhAMge, tIna.... pradezI saMgha se 5 bhAMge, cAra pradezI khaMdha se daza pradezI khaMdha taka 7 boloM meM 6-6 bhAMgoM ke hisAba se 42 bhAMge, saMkhyAta pradezI khaMdha se jAva bAda ananta pradezI khaMdha taka 4 boloM meM 6-6 bhAMgoM ke hisAba se 24 bhAMge saba milakara 2+3+5+ 42 + 24 = 76 bhA~ge hue | 3
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 3 - zraho bhagavAn ! kyA paramANu pudgala agni zikhA zrAdi meM se nikale ? hA~, gautama / nikale / zraho bhagavAn ! ani zikhA Adi meM se nikale to kyA vaha paramANu pudgala jale ? he gautama ! No isama (nahIM jale ) isI taraha do pradezI khaMdha se lekara sUkSma ananta pradezI khaMdha taka kaha denA | bAdara ananta pradezI saMgha agni zikhA Adi meM siya jale siya nahIM jale / 1 4- aho bhagavAn ! kyA paramANu pudgala puSkara saMvarta megha ke bIca meM se nikale ? hA~, gautama ! nikale / zraho bhagavAn ! puSkara saMvarta megha ke bIca se nikale to kyA bhIMje ? he gautama ! nahIM bhIMje | ho bhagavAn ! kyA paramANu pudgala gaMgA sindhu mahAnadiyoM ke pravAha meM se nikale ? hA~, gautama ! nikale / ho bhagavAn ! paramANu pugala gaMgA sindhu mahAnadiyoM ke pravAha:. meM se nikale to kyA skhalanA pAve ? he gautama ! nahIM pAve / . isI taraha do pradezI khaMdha se lekara sUkSma anantapradezI khaMdha taka kaha denA | cAdara ananta pradezI khaMdha puSkara saMvarta megha se siya bhIMje siya nahIM bhIMje / gaMgA sindhu mahA nadI ke pravAha meM siya skhalanA pAve, siya nahIM pAve / 7 5- aho bhagavAn ! kyA paramANu pudgala sa e samajhe * sADDe - AdhA bhAga sahita / sama-- madhya bhAga sahita / sapae se - pradeza sahita / agaDDU -AdhA bhAga rahita | 'amajme - madhya bhAga rahita / apaese - pradeza rahita See F
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35. sapaese hai athavA aDDe zrama apaese hai ? he gautama ! paramANu pudgala aNaDDa e ama apaese hai kintu saGga samajhe sapaese nahIM hai / do pradezI khaMdha saDDU amajhe sapae se hai: kintu aNDo samajhe apaese nahIM hai / tIna pradezI khaMdha DDa samajhe sapaese haiM kiMtu sa ma apae se nahIM hai / jisa taraha do pradezI khaMdha kahA usI taraha cAra pradezI, chaha: " pradezI, ATha pradezI, dasa pradezI khaMdha Adi : samasaMkhyA vAle khaMdha kaha denA / jisa taraha tIna pradezI khaMdha kahA usI taraha pAMca pradezI, sAta pradezI nava pradezI Adi viSama saMkhyA vAle khaMdha kaha denA / saMkhyAta pradezI khaMdha siya sADha amajhe sapaese, siya sapaese no apaese / isI taraha asaMkhyAta - asama pradezI khaMdha aura ananta pradezI saMgha kaha denA / 6 - aho bhagavAn ! paramANu pudgala paramANu pudgala ko sparza karatA hai to kyA 1 deseNaM desa phusai + 2 deseNaM dese - jisa saMkhyA meM do kA bhAga barAbara calA jAya, usako sama-: saMkhyA kahate haiN| jaise - 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, Adi / E * jisa saMkhyA meM do kA bhAga barAbara na jAve, kintu eka bAkI baca jAve, usako viSama saMkhyA kahate haiM / jaise- 35, 7, 6, 11, 13, 15 aadi| + 1 - eka deza se eka deza ko sparza karatA hai / " 2-- eka deza se bahuta dezoM ko sparza karatA hai| ---- 3 - eka deza se sabako sparza karatA hai
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 phusara, 3 deseNaM savvaM phusara, 4 desehiM desa phusai, 5 desehiM dese phusara, 6 desehiM savvaM kusara, 7 savveNaM dersa phusa, 8 soza dese phusaha, 6 savveNaM savvaM phusai 1 he gautama / 1 no deseNaM desaM phusaha, 2 no deseNaM dekhe phusara, 3 no deseNaM savvaM phusai, 4 no desehiM dasa kusa, 5 no desehiM dese phusaha, 6 no desehiM savvaM phusaha, 7 no savyeNaM desaM phusaha, = no savveNaM dese kusaha, 8 savveNaM savvaM saha / eka paramANu eka paramANu ko sparze to bhAMgo pAve 1 navamI / eka paramANu do pradezI gaMdha ko sparze to bhAMgA pAMve 2 - sAtavAM navamA / eka paramANu tIna pradezI gaMdha ko sparze to bhAMgA pAve 3 - sAtavAM AThavAM navamA | jisa taraha tIna pradezI khaMdha kahA, usI taraha cAra pradezI, pAMca pradezI yAvat dasa pradezI, saMkhyAta pradezI, asaMkhyAta pradezI, ananta pradezI taka 11 boloM se bhAMgA pAve 3-3- 33 aura paramANu kA 1 bhAMgA aura do pradezI se 2 bhAMge isa taraha paramANu pudgala ke saba bhAMge 36 hue | (1+2+33=36 ) 4- bahuta dezoM se eka deza ko sparza karatA hai / 5- bahuta dezoM se bahuta dezoM ko sparza karatA hai / 6 -- bahuta dezoM se sabako sparza karatA hai / 7 - sabase eka deza ko sparza karatA hai / 8- sabase bahuta dezoM ko sparza karatA hai / 6 - sabase sabako sparza karatA hai /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ .37 ... : do pradezI khaMdha paramANu pudgala ko sparze to bhAMgA pAve 2-tIsarA, navamA / do pradezI khaMdha do pradezI khaMdha ko sparza to bhAMgA pAye 4-pahalA, tIsarA, sAtavAM, nvmaa| do pradezI khaMdha tIna pradezI khaMdha ko sparza to bhAMgA pAve. 6-pahalA, dasarA, tIsarA, sAtavAM, AThavAM, navamA / isI taraha ananta pradezI khaMdha taka kaha denaa| do pradezI khaMdha ke saba bhAMge 72 hue| tIna pradezI khaMdha eka paramANu pudgala ko sparza to bhAMgA pAve 3-tIsarA; chaThA, nvmaa| tIna pradezI khaMdha do pradezI khaMdha ko sparza to bhAMgA pAve 6-pahalA, tIsarA, cauthA, chaThA, sAtavAM; navamA / tIna pradezI khaMdha tIna pradezI khAMdha ko sparza to bhAMgA pAye hai| isI taraha ananta pradezI khaMdha taka kaha denA . cAhie / tIna pradezI khaMdha ke saba mAMgA..108 hue| jisa taraha tIna pradezI khaMdha kahA usI taraha cAra pradezI khaMdha se lagA kara ananta pradezI khaMdha taka kaha denA cAhie / hareka bola meM 108-108 bhAMgA hote haiM 18 ..'7-sthiti dvAra - paramANu pudgala kI sthiti jaghanya eka samaya kI, utkRSTa asaMkhyAtA kAla kI hai| isI taraha do pradezI khaMdha se lagA kara ananta pradezI khaMdha taka sthiti kaha denI caahie| ... ... ........................ - OM paramANu ke 36, dvipradezI- ke 72, tIna pradezI se yAvat dasa pradezI taka tathA saMkhyAta pradezI, asaMkhyAta pradezI, ananta pradezI, ina gyAraha boloM ke 108-108 bhAMge hote haiM / ye kula milA kara 1266 . bhAMge hote haiN| .
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8kaMpamAna apamAna kA sthiti dvAra-eka AkAza pradeza oghAyA kaMpamAna kI sthiti jaghanya eka samaya kI, utkRSTa AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga kI hai / apamAna kI 'sthiti jaghanya eka samaya kI, utkRSTa asaMkhyAtA kAla kI hai| isI taraha do aAkAza pradeza aodhAyA se lagA kara asaMkhyAta AkAza pradeza oghAyA taka kI sthiti kaha denI caahie| : ha-varNa gandha rasa sparza kA sthiti dvAra--varNa gandha rasa sparza kI sthiti jaghanya eka samaya kI, utkRSTa asaMkhyAtA kAla kI hai| isI taraha eka guNa kAlA se lekara ananta guNa kAlA taka kI sthiti kaha denI cAhie / kAlA kahA usI taraha varNAdika 16 bola aura kaha dene caahie| ..... 10-sUkSama bAdara kA sthiti dvAra-sUkSma bAdara pudgaloM kI sthiti jaghanya eka samaya kI, utkRSTa asaMkhyAtA kAla kI hai| 11.-zabdapane azabdapane pariNamane kA sthiti dvArazabdapane pariNamyA kI sthiti jaghanya eka samaya kI, utkRSTa 'prAvalikA ke asaMkhyAtane bhAga kI hai| azabdapane pariNamyA kI sthiti jaghanya eka samaya kI, utkRSTa asaMkhyAtA kAlakI hai| 12-paramANu kA antara dvAra--paramANu pudgala kA antara jaghanya eka samaya kA, utkRSTa asaMkhyAtA kAla kA hai / do 'pradezI khaMdha se lagA kara ananta pradezI khaMdha taka kA antara jaghanya eka samaya kA, utkRSTa ananta kAla kA hai| ..... ..
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... ... ... . 13-kapamAna apamAna kA antara dvAra- eka AkAza pradeza oghAyA yAvat asaMkhyAta aAkAMza pradeza oghAyA taka kaMpamAna kA antara jaghanya eka samaya kA, utkRSTa asaMkhyAtA kAla kA hai| akampamAna kA antara jaghanya eka samaya kA, utkRSTa AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga kA hai| . ... 14-varNAdika kA antara dvAra-varNa gandha rasa sparza kA antara jaghanya eka samaya kA, utkRSTa asaMkhyAtA kAla kA hai / . . : 15--sUkSma bAdara kA antara dvAra-sUkSma bAdara kA antara jaghanya eka samaya kA, utkRSTa asaMkhyAtA kAla kA hai| . . 16-zabdapane azabdapane pariNamyA kA antara dvArazabdapane pariNamyA kA antara jaghanya eka samaya kA, utkRSTa asaMkhyAtA kAla kA hai| azabdapane pariNamyA kA antara jaghanya eka samaya kA, utkRSTa zrAvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga kA hai| - 17-alpabahutva dvAra- saba se thor3A khettaTThANAue (kSetra sthAna prAyu ), 2 usase ogAhaNaTThANAue ( avagAhanA ke kSetra sthAna Ayu arthAt kSetra kA kAla saba se thor3A hai, usase avagAhanA sthAna Ayu arthAt avagAhanA kA kAla asaMkhyAtaguNA hai| isakA kAraNa yaha hai ki kalpanA kIjiye ki eka sau pradezI skandha - eka pA~ca pradezI AkAza pradeza para pA~ca pradezI avagAhanA se baiThA hai.| .. vahAM se uTha kara vaha dUsare sthAna para baiTha gyaa| isa taraha vaha skandha usI avagAhanA se aneka jagaha baiThatA gayA to isa prakAra usakA kSetra to palaTatA (badalatA ) gayA hai kintu avagAhanA nahIM palaTI hai / - team T001
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 sthAna Ayu) asaMkhyAtaguNA, 3. usase davvadvANA upa ( dravya sthAna Ayu) asaMkhyAtaguNA, 4 usase bhAvadvANAue ( bhAva sthAna Ayu) asaMkhyAta guNA 1. sevaM bhaMte ! .. sevaM bhaMte !! ( thokar3A naM0 42 ) zrI bhagavatIjI sUtra ke pAMcaveM zataka ke AThaveM uddeze meM 'sapradezI apradezI' kA thokar3A calatA hai so kahate haiM / 1- zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke ziSyaM niyaMThiputra anagAra ne nAradaputra anavAra se pUchA ki he kArya ! ApakI dhAraNA pramANe kyA saba pudgala saaDDA samajhA sapaesA hai zrathavA zrakhaDDA zramajyA apaesA hai ? vahI avagAhanA lambe samaya taka jyoM kI tyoM rahI hai / isalie kSetra kI apekSA avagAhanA kA kAla asaMkhyAta guNA hai / .. vahI sau pradezI skandha pAMca pradezI avagAhanA ko chor3a kara kahIM cAra pradezI avagAhanA se aura kahIM kama jyAdA avagAhanA se baiThatA gayA to isase usakI avagAhanA kA palaTA to ho gayA kintu dravya kA palaTA nahIM huA / vahI dravya lambe kAla taka rahA / isaliye avagAhanA se dravya kA kAla asaMkhyAtaguNA hai / . vahI sau pradezI skandha varNa kI apekSA dasa guNa kAlA thaa| aba cAhe vaha pacAsa pradeza yA kama jyAdA dravya vAlA ho gayA kintu dasa guNa kAlA jyoM kA tyoM rahA to usake dravya kA to palTA ho gayA kintu dasa guNakAlA bhAva jyoM kA tyoM banA rahA / isalie dravya se bhAva kA kAla asaMkhyAtaguNA hai /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ nArada putra anagAra ne javAba diyA ki he Arya ! merI dhAraNA pramANe - saba pudgala saaDDA samajhA sapaesA hai, kintu aNaDDhA asajjhA apaesA nahIM hai|. ...... 2-niyaMThiputra anagAra ne pUchA ki he Arya ! ApakI dhAraNA pramANe kyA saba pudgala dravya kSetra kAla bhAva kI apekSA saaDDhA samajhA sapaesA hai ? ... nAradaputra ne javAba diyA ki he zrArtha ! satra pudgala dravya kSetra kAla bhAva kI apekSA sADDhA samajhA sapaesA haiN| . 3-niyaMThiputra anagAra ne pUchA ki he Arya ! yadi saba pudgala dravya kSetra kAla bhAvaM se saaDDhA samajhA sapaesA haiM to Apake matAnusAra eka paramANu pudgala, eka pradezAvagADha pudgala, eka samaya kI sthiti vAlA pudgala . eka guNa kAlA pudgala saaDDhA samajhA sapaesA hone cAhie, aNaDDhA amajjhA apaesA nahIM hone caahie| yadi ApakI dhAraNAnusAra isa taraha na hove to ApakA kahanA mithyA hogaa| . nAradaputra anagAra ne niyaMThiputra anagAra se kahA ki he devAnupriya ! maiM isa artha ko nahIM jAnatA hU~, nahIM dekhatA huuN| isa artha ko kahane meM yadi Apako glAni ( kaSTa ) na hotI ho to Apa phrmaaveN| isakA artha maiM Apake pAsa se sunanA cAhatA hai, dhAraNa karanA cAhatA hU~ / : ................ ... taba niyaMThiputra anagAra ne nAradaputra anagAra se kahA ki
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 .. he Arya! merI dhAraNA pramANe saba pudgala dravya kSetra kAla bhAva ? se siya sapradezI siya pradezI haiN| jo pudgala dravya se pradezI hai vaha kSetra se niyamA ( nizcita rUpa se) pradezI hotA hai, kAla se siya sapradezI siya pradezI hotA hai aura bhAva se siya sapradezI siya apradezI hotA hai / jo pudgala kSetra se apradezI hai vaha dravya se, kAla se aura bhAva se siya sapradezI siya apradezI hotA hai / jo pudgala kAla se apradezI hai vaha dravya se, kSetra se aura bhAva se siya sapradezI siya pradezI hotA hai| jo pudgala bhAva se pradezI' hotA hai vaha dravya se, kSetra se, kAla se siya pradezI siya pradezI hotA hai / jo pudgala dravya se sapradezI hai vaha pudgala kSetra se kAla se bhAva se siya sapradezI siya pradezI hotA hai| jo pudgala kSetra se sapradezI hotA hai vaha dravya se niyamA sapradezI hotA hai / kAla se aura bhAva se siya pradezI yi pradezI hotA hai| jo pudgala kAla se sapradezI hotA hai vaha pudgala dravya se, kSetra se aura bhAva se siya sapradezI siya pradezI hotA hai / jo pudgala bhAva se sapradezI hotA hai| vaha pudgala dravya se, kSetra se aura kAla se siya sapradezI siya pradezI hotA hai / * . phira nAradaputra anagAra ne pUchA ki he devAnupriya ! sapradezI pradezI meM dravya kSetra kAla bhAva kI apekSA kauna kisase thor3A, bahuta, sarIkhA aura vizeSAdhika hai ?
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 taba niyaMThiputra anagAra ne javAba diyA ki he nAradaputra ! 1 saba se thor3A bhAva se apradezI, 2 usase kAla se zrapradezI asaMkhyAta guNA, 3 usase dravya se pradezI asaMkhyAta guNA, 4 usase kSetra se pradezI asaMkhyAta guNA, 5 usase kSetra se pradezI asaMkhyAta guNA, 6 usase dravya se sapradezI visesA'hiyA ( vizeSAdhika ), 7 usase kAla se sapradezI visesAhiyA, 8 usase bhAva se sapradezI visesAhiyA / isa artha ko sunakara nAradaputra anagAra ne niyaMriputra dhana'gAra ko vandanA namaskAra kiyA aura apane nija ke dvArA kahe * saba se thor3e bhAva se apradezI- jaise eka guNa kAlA nIlA Adi / 2-usase kAla se pradezI asA guNA-jaise eka samaya kI sthiti vAle pudgala / 3-usase ucca se mavezI asaMkhyAta guNAjaise saba paramANu pudgala / usase kSetra se jaise eka eka AkAza pradeza avagAI pudgala pradezI zrasaMkhyAtaguNA | use kSetra se sapradezI asaMkhyAtaguNA-jaise do AkAza pradeza zravagAI hRpa, tIna zrAkAza pradeza 'avagAhe hue yAvat asaMkhyAta zrAkAza pradeza ghavagAhe hue pudgala / 6 usase dravya se sapradezI vizepAhiyA-jaise do pradezI skaMdha, tIna pradezI skandha, yAvat ananta pradezI rakatva / 7 usase kAla se samadezI vize * diyA, jaise-do samaya tIna samaya yAvat zrasaMkhyAta samaya kI 'vAle pudgala usase bhAva se saMpradezI vizepAhiyA jaise- do 'kAle, tIna guNa kAla yAvata ananta guNa kAle Adi ga :
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 hue artha ke lie vinayapUrvaka bArambAra kSamA maaNgii| phira tapa saMyama se apanI AtmA ko bhAvate hue vicarane lge| ... .. . sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !! ... ... (thokar3A naM0 43) __ zrI bhagavatIjI sUtra ke pAMcaveM zataka ke AThaveM uddeze meM 'barddhamAna hAyamAna avaDiyA' kA thokar3A calatA hai so kahate haiM-- jisa jagaha jIva Ate jAte vaDhate rahate haiM use vaDDhamANa (barddhamAna ) kahate haiM, jisa jagaha jIva Ate jAte ghaTate haiM use hAyamAna kahate haiM / jisa jagaha jIva Ate nahIM jAte nahIM athavA sarIkhe Ate aura sarIkhe jAte haiM use avaDiyA (avasthita ) kahate haiM / isa taraha vaDDhamANa, hAyamANa, avaTThiyA ye tIna bhAMge hote haiN| samuccaya jIva meM bhAMgo pAve ek-avtttthiyaa| 24 daNDaka meM bhAMgA pAve 3 / siddha bhagavAn meM bhAMgA pAve 2-pahalA, tiisraa| samuccaya jIva meM bhAMgo pAve eka--acaDiyA, jitane jIva haiM sadAkAla utane hI rahate haiM, ghaTate bar3hate nhiiN| 16 daNDaka ( pAMca sthAvara chor3akara ) meM bhAMgA pAve 3, jisameM hAyamAna vaDDhamANa kI sthiti jaghanya eka samaya kI, utkRSTa prAvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga kI hai / avaTThiyA kI sthiti jaghanya eka
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 samaya kI, utkRSTa apane apane viraha kAla se dugunI hai / pAMca sthAvara meM bhAMgA pAve 3, jisameM tInoM hI bhAMgoM kI sthiti jaghanya eka samaya kI, utkRSTa AvalikA ke zrasaMkhyAtaveM bhAga kI haiM / siddha bhagavAn meM bhAMgA pAve 2 - jisameM vaDDhamANa kI sthiti javanya eka samaya kI, utkRSTa va samaya kI, aDiyA kI sthiti javanya eka samaya kI, utkRSTa chaha mahInoM kI haiN| seva saMte ! sevaM bhaMte !! * avaTTiyA kI utkRSTa sthiti - samuccaya naraka kI 24 muhUrta kI . 1 pahalI naraka kI 48 muhUrtta kI, dUsarI naraka kI 14 dina rAta kI, tIsarI naraka kI 1 mAsa kI, cauthI naraka kI 2 mAsa kI, pAMcavIM naraka kI 4 mAsa kI, chaThI naraka kI mAsa kI, sAtavIM naraka kI 12 mAsa kI / samuccaya devatA, tiryaMca, manuSya kI 24-24 muhUrtta kI - bhavanapati, vANavyantara, jyotiSI, pahale dUsare devaloka kI ora sammUrchima manuSya kI 48 muhUrtta kI tIna vikalendriya kI aura asannI tiryaJca paJceMdriya kI 2 antarmuhUrtta kI, sannI tiryaJca paJceMdriya aura sannI manuSya kI 24 muhUrtta kI, tIsare devaloka kI 18 dina rAta 40 muhUrtta kI, cauthe devaloka kI 24 dina rAta 20 muhUrtta kI pAMcaveM devaloka kI 45 dina rAta kI, chaThe devaloka kI 60 dina rAta kI, sAtaveM devaloka kI 160 dina rAta kI, AThaveM devaloka kI 200 dina rAta kI, navameM dasaveM devaloka kI saMkhyAtA mAsa kI, gyArahaveM bArahaveM devaloka kI saMkhyAtA varSoM kI, nava *
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 (thokar3A naM0 44.)... zrI bhagavatIjI sUtra ke pAMcaveM zataka ke AThaveM uddeze meM 'sovacaya sAvacaya' kA thokar3A calatA hai so kahate haiM--. 1-aho bhagavAn ! kyA jIva sovacayA haiM ( sirpha upajate hI haiM, cavate nahIM)? yA sAvacayA haiM (sirpha cavate hI haiM, upajate nahIM)? yA sovacayA sAvacayA haiM ( upajate bhI haiM, praiveyaka ke nIce kI trika kI saMkhyAtA saiMkar3oM varSoM kI, vIcalI trika ... kI saMkhyAtA hajAroM varSoM kI, Upara kI trika kI saMkhyAtA lAkhoM varSoM kI, cAra anuttara vimAna kI pala ke asaMsthAtaveM bhAga kI, aura sarvArtha siddha kI pala ke saMkhyAtaveM bhAga kI hai| . . . . * 1 sovacaya-vRddhi sahita arthAt pahale jitane jIva haiM, utane bane / raheM,aura navIna jIvoM kI utpatti se saMkhyA bar3ha jAya, use sovacaya kahate haiN| 2 sAvacaya-hAnisahita arthAt pahale jitane jIva haiM, unameM se kitane hI jIvoM kI mRtyu hojAne se saMkhyA ghaTa jAya, use sAvacaya kahate haiN| ... .. .. . ..... ...... .... __3 sovacaya sAvacaya-vRddhi aura hAni sahita arthAt jIvoM ke janmane se aura marane se saMkhyA ghaTa jAya bar3ha jAya, yA barAbara avasthita.) rahe use sovacaya sAvacaya kahate haiN| :.:...:..::.:..:.. ___.4 niruvacaya niravacaya vRddhi aura hAni rahita arthAt jIvoM kI .. saMkhyA na baDhe aura na ghaTe; kintu avasthita rahe. usako nisvacaya niravacaya kahate haiN| : : ::: ::::
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47. cavate bhI haiM, sarIkhA bhI rahate haiM ) ? yA. niruvacayA niravacayA ( upajate bhI nahIM aura cavate bhI nahIM, avasthita rahate haiM.) 1, he gautama ! jIva sovacayA nahIM sAvacayA nahIM, sovacayA sAvacayA nahIM kintu niruvacayA niravacayA haiN| nArakI Adi 16 daNDaka meM bhAMgA pAve 4 / pAMca sthAvara meM bhAMgA pAve 1 (sovacayA sAvacayA ) / siddha bhagavAn meM bhAMgA.pAve.2-pahalA aura cauthaa| . 2-sthiti AsarI samaJcaya jIva aura: 5 sthAvara kI sthiti sabaddhA ( sarva kAla ) / 16 daNDaka meM bhAMgA pAve 4, prathamaH tIna mAMgoM kI sthiti jaghanya.. eka samaya kI, utkRSTa AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga kI hai / cauthe mAMge kI sthiti jaghanya eka samaya kI, utkRSTa apane apane virahakAla jitanI hai / siddha bhagavAn meM bhAMgA pAve do-pahalA, cauthA / pahale. bhAMge kI sthiti jaghanya eka samaya kI, utkRSTa 8 samaya kI... hai| cauthe bhAMge kI sthiti jaghanya eka samaya kI, utkRSTa 6.. mAsa kI hai....... ........ 3-caDDhamANa meM bhAMgA pAve 2-pahalA, tIsarA ( sovacayA, sovacayA saavcyaa)| hAyamAna meM bhAMgA pAve 2-dUsarAH aura tIsarA ( sAvacayA, sovacayA sAvacayA) | avaDiyA meM bhAMgA pAve 2-tIsarA aura cauthA ( sovacayA sAvacayA, niruH vacayA niravacayA) / . . .,
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 4-sovacayA meM bhAMgo pAve 1 vaDDhamANa / sAvacayA meM bhAMgo pAye 1-hAyamAna / sovacayA sAvacayA meM bhAMgA pAve 3-caDDhamANa, hAyamAna, avar3hiyA / nirupacaya niravacayA meM bhAMgo pAve 1-avaDDiyA) sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !! (thokar3A naM0 45) zrI bhagavatIjI sUtra ke pAMcaveM zataka ke navame uddeze meM 'rAjagRha nagara' Adi kA thokar3A calatA hai so kahate haiM kimiyaM rAyagihaM ti ya, ujjoe aMdhayAra samae ya / pAsaMti vAsi pucchA, rAiMdiya devalogA ya // 1 // 1-aho bhagavAn ! rAjagRha nagara kisako kahanA cAhie ? he gautama ! rAjagRha nagara meM pRthvI Adi sacita acitta mizra dravya haiM jIva ajIva trasa sthAvara jitanI vastueM haiM unako rAjagRha nagara kahanA cAhie / 2-aho bhagavAn ! kyA dina meM udayota ( prakAza ) aura rAtri meM andhakAra hotA hai ? hA~, gautama ! hotA hai| aho bhagavAna ! isakA kyA kAraNa hai ? he gautama ! dina ke zubha pudgala haiM. ve zubha pudgalapaNe pariNamate haiM, isalie dina meM udayota hotA hai| rAtri ke pudala azubha haiM, ve prazabha pradAlapaNe pariNamate haiN| isalie rAtri meM andhakAra hotA hai| ...
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 daNDaka ke jIvaj khAsarI - narakagati, 5 sthAvara, beindriya, teindriya ina 8 daush ke jIvoM ke azubha pudgala haiM, azubha pulapane pariNamate haiM, isalie andhakAra hai / devatA ke 13 daNDaka meM zubha pudgala haiM, ve zubha pudgalapane pariNamate haiM, isalie udaghota hai / coindriya tiryaJca paMcendriya aura manuSya ina tIna daNDakoM meM zubhAzubha pudgala haiM, ve zubhAzubha puMgalapane pariNamate haiM, isalie udayota aura andhakAra dono hI haiM / 3 - ho bhagavAn ! kyA jIva samaya, zrAvalikA yAvat utsarpiNI avasarpiNI ko jAnate haiM ? he gautama ! 23 daNDaka ( manuSya kA eka daNDaka chor3akara ) ke jIva apane apane sthAna para rahe hue samaya, zrAvalikA yAvat utsarpiNI avasarpiNI ko nahIM jAnate haiM kyoMki samaya Adi kA mAna pramANa manuSya loka meM hI hai| manuSya loka meM rahA huA manuSya samaya, AvalikA yAvat utsarpiNI avasarpiNI kAla ko jAnatA hai kyoMki kAla kA mAna, pramANa, sUrya kA udaya asta, dina rAta manuSyakSetra meM hI hai / 4 - teIsaveM tIrthaGkara bhagavAna pArzvanAtha svAmI ke ziSya sthavira muniyoM ne zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ke pAsa Akara isa prakAra pUchA ki ho bhagavAn ! kyA asaMkhyAtA loka meM anantA rAtri divasa utpanna hue ? utpanna hote haiM aura utpanna hoge ? naSTa hue, naSTa hote haiM aura naSTa hoveMge ? paritA (nizcita
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAmaka 50 " parimANa vAlA ) rAtri divasa utpanna hue, utpanna hote haiM aura utpanna hoveMge ? naSTa hue, naSTa hote haiM aura naSTa hoveMge ? bhagavAn ne uttara diyA ki - hA~, grAryo ! utpanna hue yAvat naSTa hoveMge / zraho bhagavAn ! isakA kyA kAraNa hai ? he Aryo ! puruSAdAnIya ( puruSoM meM mAnanIya ) pArzva nAtha arihanta ne loka ko zAzvata, anAdi, ananta kahA hai / yaha loka nIce caur3A, bIca meM saMkar3A aura Upara vizAla hai, asaMkhya yojana kA lambA caur3A hai, aloka se AvRtta ( ghirA huA ) hai / aise sarva loka meM anantA (sAdhAraNa) parittA ( pratyeka ) jIvoM ne janma maraNa kiye, karate haiM, kareMge / una jIvoM kI apekSA saMkhyAtA loka meM anantA parittA rAtridivasa utpanna hue yAvat vinaSTa hoveMge / jahA~ taka jIva pugaloM kI gati ( gamana ) hai vahA~ taka loka hai aura jahA~ taka loka hai vahIM taka jIva puloM kI gati ( gamana ) hotI hai / zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke ye vacana suna kara una sthavira muniyoM ne bhagavAn mahAvIra svAmI ko vandanA namaskAra karake cAra jAma ( cAra mahAvrata ) dharma se paMca jAma ( pAMca mahAvrata ) rUpa dharma samatikramaNa (pratikramaNa sahita ) aGgIkAra sapaDikkamaNo dhammo, purimarasa ya pacchimarasa ya jiraNassa / : majjhimANaM jiNANaM, kAraNajAe paDikkamaNaM || artha- prathama tIrthakara aura antima tIrthaGkara ke sAdhuoM ko pratidina subaha zAma donoM vakta aura pAkSika caumAsika sAMvatsarika prati
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiyA / tapa saMyama se AtmA ko bhAvate hue vicarane lge| una sthavira muniyoM meM se kitaneka mokSa gaye aura kitaneka devaloka meM gye| ..... 5. zrI gautama svAmI ne pUchA ki-aho bhagavAn ! devaloka kitane prakAra ke haiM ? he gautama ! devaloka cAra prakAra ke haiM--bhavanapati, vANavyantara, jyotiSI, vaimAnika / bhavanapati 10 prakAra ke haiM, vANavyantara 8 prakAra ke, jyotipI 5 prakAra ke aura vaimAnika 2 prakAra ke haiN| sevaM bhaMte! . seva bhaMte !! -. .. - zrI bhagavatIjI sUtra ke chaThe zataka ke pahale uddeze meM 'vedanA nirjA' kA thokar3A calatA hai so kahate haiM mahAvayaNe ya vatthe, kaddamakhaMjaNa kae ya ahigrnnii| .. ... taNahatthe ya kavalle, karaNa mahAyaNA jIvA // 1---aho bhagavAn ! kyA jo mahAdedanA vAlA hai vaha mahA nirjarA vAlA hai aura jo mahAnirjarA vAlA hai vaha mahAkramaNa karanA jarUrI (Avazyaka ) haiN| bIca ke 22 tIrthaGkaroM ke sAdhu doSa lagane para pratikramaNa karate haiN| unheM pratidina pratikramaNa karane kI AvazyakatA nahIM hai| lekina uThatI caumAsI aura saMvatsarI kA pratikramaNa karanA jarUrI hai| ke devoM sambandhI vistAra jambUdvIpapannati Adi sUtroM meM hai| - A .. .
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 vedanA vAlA hai ? hA~, gautama ! jo mahAvedanA vAlA hai vaha mahAnirjarA vAlA hai aura jo mahA nirjarA vAlA hai vaha mahAvedanA vAlA hai| - 2-aho bhagavAn ! kyA mahAvedanA vAle aura alpa vedanA vAle jIvoM meM jo jIva prazasta nirjarA vAlA hai vaha zreSTha hai ? hA~, gautama ! mahAvedanA vAle aura alpa vedanA vAle jIvoM meM jo jIva prazasta nirjarA vAlA hai vaha zreSTha hai| . 3-aho bhagavAn ! kyA chaThI naraka ke aura sAtavIM naraka ke nerIyA zramaNa ninthoM se mahAnirjarA vAle haiM ? he gautama ! No iNa samaTTha ( yaha bAta nahIM hai)| aho bhagavAn ! isakA kyA kAraNa hai ? he gautama ! jaise do vastra haiM, unameM se eka to kardama ( kIcar3a ) ke raMga se raMgA huA hai, mahA cikanAI ke kAraNa pakkA raMga lagA huA hai aura eka vastra khaMjana ( kAjala ) ke raMga meM raMgA huA hai, cikanAI nahIM lagI huI hai / he gautama ! ina donoM vastroM meM se kauna sA vastra kaThinatA se dhoyA jAtA hai, kaThinatA se dAga chur3Aye jAte haiM, kaThinatA se ujjvala (nirmala ) kiyA jAtA hai aura kauna sA vastra sukhapUrvaka dhoyA jAtA hai yAvat sukhapUrvaka nirmala kiyA jAtA hai ? aho bhagavAn ! kardama raMga se raMgA huA vastra kaThinatA se dhoyA jAtA hai yAvat kaThinatA se nirmala hotA hai aura khaMjana raMga se raMgA huA vastra sukhapUrvaka dhoyA jAtA hai yAvat
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 sukhapUrvaka nirmala hotA hai / he gautama! isI tara nerIyoM ke karma gAr3he, cikane rijaSTa khilIbhUta ( nikAcita ) kiye hue haiM jisase mahAvedanA vedate haiM to bhI zramaNa nirgranthoM kI apekSA mahAnirjarA nahIM kara sakate haiM / he gautama! jaise khaMjana se raMgA huA vastra sukhapUrvaka dhoyA jAtA hai, isI taraha bhramaNa nirgranthoM ke karma tapa saMyama dhyAnAdi se patale zithila nirvala sAra kiye hue haiM jisase alpa vedanA vedate haiM to bhI mahAnirjarA karate haiM / jaise sUkhe hue ghAsa meM agni DAlane se ghAsa turanta bhasma ho jAtA hai / tathA garma dhagadhagate loha ke gole para jala kI bUMda DAlane se vaha bUMda turanta bhasma ho jAtI hai isI taraha bhramaNa nirgrantha mahA nirjarA karate haiM / ho bhagavAn ! jIva mahAvedanA mahAnirjarA kisase karatA ! he gautama! karaNa se karatA hai / aho bhagavAn ! karaNa kitane prakAra kA hai ? he gautama ! karaNa cAra prakAra kA hai1 mana karaNa, 2 vacana karaNa, 3 kAyA karaNa, 4 karma karaNa / nArakI meM karaNa pAve 4 azubha, azubhakaraNa se asAtAvedanA vedate haiM, kadAcit sAtA vedanA bhI vedate haiM / devatA meM karaNa pAve 4 zubha, zubha karaNa se sAtA vedanA vedate haiM, kadAcit sAtA vedanA bhI vedate haiM / pA~ca sthAvara meM karaNa pAve 2 I * karma karaNa - karmoM ke bandhana saMkramaNa Adi meM nimitta bhUta . jIva kA vIrya karmakaraNa kahalAtA hai / "
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 ( kAyA karaNa, karma karaNa ) / tIna vikalendriya meM karaNa pAva 3 ( kAyA karaNa, vacana karaNa, karma karaNa ) / tiryazva paMcendriya meM aura manuSya meM karaNa pAve 4 / ina zradArika ke 10 daNr3aka seM zubhAzubha karaNa se vaimAyAe ( vimAtrA-vicitra prakAra se arthAt kabhI sAtA kamI asAvA ) vedanA vedate haiM / jIvoM sa vedanA aura nirjarA ke 4 bhAMge hote haiM1 mahAvedanA mahAnirjarA, 2 sahAvedanA alpanirjarA, 3 alpa vedanA mahAnirjarA, 4 alpa vedanA alpanirjarA / pahale bhAMge meM paDimAdhArI sAdhu haiM, dUsare bhAMge meM chaThI sAtavIM naraka ke nerIyA / tIsare mAMge meM zailezI pratipanna ( caudahaveM guNasthAna vAle ) anagAra haiN| cauthe bhAMge meM anuttara vimAna ke devatA haiM / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !! ( thokar3A naM0 - 47 ) zrI bhagavatIjI sUtra ke chaTe zataka ke tIsare uddeze meM 'karmabandha' kA thokar3A calatA hai so kahate haiM 1 - aho bhagavAn ! kyA mahAkarmI, mahA kriyAvanta mahA yAvI, mahAvedanAvaMta jIva ke saba dizAoM se karma pudgala Akara AtmA ke sAtha baMdhate haiM, caya upacaya hote haiM ? sadA nirantara baMdhate haiM, caya upacaya hote haiM. una karmoM ke maila se "
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55 s AtmA nirantara dUrUpapane duvarNAdi 17 bola malInapane bArambAra pariNamatA hai ? hA~, gautama ! baMdhatA hai yAvat pariNa matA hai| aho bhagavAn ! isakA kyA kAraNa ? he gautama! jaise naye kapar3e ko hamezA pahanane se, kAma meM lete rahane se vaha vastra mailA malIna ho jAtA hai| isI taraha ArambhAdi 18 pApoM se pravRtti meM karatA huA jIva karmoM ke maila se malIna hotA hai / 2- aho bhagavAn ! kyA kAlpakarmI, thapa kriyAvanta, alpa AvI, alpa vedanAvanta jIva ke karma sadA AtmA se alaga hote haiM ? chedAte bhedAte kSaya hote haiM ? hA~, gautama ! hote * 17 bola isa prakAra haiM dUrUvattAe, duvaNNattAe, dugaMdhattAe, dUrasattAe, duphAsattAe, aNirdvattAe, akaMta, appiya, asubha, amaraguraNa, amaNAmattAe, aNicchiyattAe, abhijbhigrattAe, attAeM, go uttAeM dukkhattAe, go suhatAeM, bhujjo bhujjo pariNamaMti. 1 artha - 1 dUrUpapane ( kharAba rUpapane), durvarNapane ( kharAba varNa pane), 3 durgandhapane, 4 durasapane, 5 duHsparzapane, 6 aniSTapane, 7 akAntapane (asundarapane ), 8 apriyapane, 6 azubhapate ( amaMgalapane ), 10 manojJapane ( jo mana ko sundara na lage ); 11 amanAmapane ( mana meM smaraNa karane mAtra se hI jisa para aruci paidA ho ), 12 anicchita pane (anabhIpsitapane- jisako prApta karane kI icchA hI na ho ), 13 bhiyitapane ( jisako prApta karane kA lobha bhI na ho ), 14 ahattAe ( jaghanyapane:bhArIpane ), 15 No uddhRttApa - Urdhvapane nahIM ( laghupane nahIM), 16 dukkhattApa-duHkhapane, 17 go suhattApa - sukhapane nahIM
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 ! haiM / aho bhagavAn ! isakA kyA kAraNa ? he mautama 1 jaise malIna vastra ko zuddha pAnI se dhone se maila kaTa kara vastra ujalA sapheda ho jAtA hai yAvat surUpa suvarNAdi 17 bola zubhapane pariNamate haiM / isI taraha jIva tapa saMyama dhyAnAdi se karmoM ko chedate bhedate kSaya karate haiM, yAvat surUpa suvarNAdi 17 cola zubhapane pariNamate haiM / 1 3 -- aho bhagavAn ? vastra ke pudgaloM kA jo upacaya hotA hai kyA vaha prayoga se ( puruSa ke prayatna se ) hotA hai yA svAbhAvika rIti se hotA hai ? he gautama ! prayoga se bhI hotA hai aura svAbhAvika rIti se bhI hotA hai / 4 - zraho bhagavAn ! jisa taraha vastra ke prayoga se aura svAbhAvika rIti se pudgaloM kA jo upacaya hotA hai yAnI maila lagatA hai, kyA usI taraha se jIvoM ke jo karmoM kA upacaya hotA hai vaha prayoga se aura svAbhAvika rIti se donoM taraha se hotA hai ? he gautama ! jIva ke karmoM kA upacaya prayoga se hotA hai kintu svAbhAvika rIti se nahIM hotA arthAt jIva ke karma prayoga se lagate haiM, svAbhAvika rUpa se nahIM lagate / aho bhagavAn ! isakA kyA kAraNa ? he gautama ! jIvoM ke tIna prakAra ke prayoga kahe gaye haiM--1 mana prayoga, 2 vacana prayoga, 3 kAya prayoga / ina prayogoM se jIva karmoM kA bandha karatA hai / ekendriya meM prayoga pAve eka ( kAyA prayoga ) / vikalendriya meM prayoga pAve
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 do ( kAyA prayoga, vacana prayoga ) / paMcendriya meM prayoga pAve tInoM hii| . .. 5-aho bhagavAn ! vastra ke maila aura karmoM kI sthiti kitanI hai ? he gautama ! sthiti AsarI 4 bhAMge haiM 1 sAdi sAnta ( Adi anta sahita ) / . 2 sAdi ananta (Adi sahita, anta rahita ) / 3 anAdi sAnta ( Adi rahita, anta sahita ) / 4 anAdi ananta (Adi anta rahita ) / vastra ke maila kI sthiti meM bhAMgA pAve 1 ( sAdi saant)| jIva ke karmoM kI sthiti meM bhAMgA pAve 3-pahalA, tIsarA, cauthaa| IryAvahI kriyA kI sthiti meM sAMgA pAve 1. ( sAdi saant.)| bhavI * jIva ke karmoM kI sthiti meM bhAMgA pAve 1 (anAdi saantH)| abhavI x jIva ke karmoM kI sthiti meM bhAMgA pAve 1-(anAdi ananta ) / kisI bhI jIva ke karmoM kI sthiti sAdi ananta nahIM hai| - vastra dravya sAdi sAnta hai / jIva dravya zrAsarI bhAMgA pAve cAroM hI-1 cAroM gati ke jIva gatAgata karate haiM, isaliye 1. .. * bhavI-jisa jIva meM mokSa jAne kI yogyatA hotI hai use bhavI (bhavya) kahate haiN| x abhavI-jisa jIva meM mokSa jAne kI yogyatA nahIM hotI, usako mabhavI (abhavya ) kahate haiN|
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 sAdi sAnta haiM, 2- siddhagati kI apekSA siddha jIva sAdi ananta haiM, 3 bhava siddhika labdhi kI apekSA anAdi sAnta haiM, 4 abhava siddhika jIva saMsAra kI apekSA anAdi ananta haiM / 6 - ho bhagavAn ! karma kitane haiM ? he gautama karma ATha 1 jJAnAvaraNIya, 2 darzanAvaraNIya, 3 vedanIya, 4 mohanIya, 5 AyuSya, 6 nAma, 7 gotra, 8 antarAya | SVENORES - 7- aho bhagavAn ! karmoM kI bandhasthiti kitanI kahI gaI hai ? he gautama! jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, antarAya ina tIna karmoM kI jaghanya sthiti zrantarmuhUrta kI, utkRSTa 30-30 koDAkoDI sAgara kI, vedanIya kI jaghanya sthiti do samaya kI, utkRSTa 30 koDAkoDI sAgara kI ina cAroM karmoM kA bAdhA kAla 2 - 3 hajAra varSa kA hai| sohanIya kI jaghanya sthiti antarmuhUrtta kI, utkRSTa 70 koDAkoDI sAgara kI hai abAdhA kAla 7 hajAra varSa kA hai| Ayukarma kI sthiti jaghanya antarmuhUrtta kI, utkRSTa 33 sAgara koDapUrva kA tIsarA bhAga adhika / nAmakarma aura gotrakarma kI sthiti jaghanya muhUrta kI, utkRSTa 20 koDAkoDI sAgara kI, abAdhAkAla 2 hajAra varSa kA hai / sevaM saMte !. sevaM bhaMte !! C ( thokaDA naM0 48 ) zrI bhagavatIjI sUtra ke chaThe zataka ke tIsare uddeze meM '50 boloM kI bandhI' kA thokar3A calatA hai so kahate haiM
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ veyaH saMjaya diDi, saeNI bhavi daMsaNa pajjate / .... - bhAsaga parittaNANa, joguvoga AhAra suhuma caramesu // . . 1. veda dvAra, 2 saMjana ( saMyata ) dvAra, 3 dRSTi dvAra, 4 saMjJI dvAra, 5 bhavI dvAra, 6 darzana dvAra, 7 paryApta dvAra, 8 bhASaka dvAra, 6 paritta ( par3ata) dvAra, 10 jJAna dvAra, 11. yoga dvAra, 12 upayoga dvAra, 13 AhAraka dvAra, 14 sUkSma dvAra, 15 carama dvaar| 1-veda dvAra ke 4 bheda -stroveda, puruSaveda, napuM- sakaveda, avedI / 2-saMjata dvAra ke 4 bheda-saMjati, 'asaMjati, saMjatAsaMjati, nosaMjati no asaMjati no saMjatAsaMjati / 3 dRSTidvAra ke 3 bheda-samyagdRSTi, mithyAdRSTi, sbhygmithyaadRsstti| 4 saMjJI ( sannI ) dvAra ke 3 bheda-saMjJI, asaMjJI, nosaMjJI noasaMjJI / 5 bhavIdvAra ke 2 seda-bhavasiddhika, abhavasiddhika, no bhavasiddhika no abhavasiddhika / 6 darzanadvAra ke 4 bheda - cakSudarzanaM, acanudarzana, avadhidarzana, kevaladarzana / 7 paryApta dvAra ke 3 bheda-paryAptA, aparyAptA, no paryAptA no aparyAptA / 8 bhASaka dvAra ke 2 bheda-bhASaka, abhApaka / 6 paritta dvAra ke 3 bheda-paritta (par3ata), aparitta (apar3ata), noparitta no aparitta (no par3ata no apdd't)|10 jJAnadvAra ke 8 bheda:--- matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaHparyayajJAna, kevalajJAna, mati ajJAna, zrutaMtrajJAna, vibhaMgajJAna / 11 yogadvAra ke 4 bheda---mana .. __ yoga, vacana yoga, kAyA yoga, ayogI / 12 upayoga dvAra ke....
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 bheda--sAgAravautA (sAkAropayoga-jJAna) aNAgAravautA (anAkAropayoga-darzana ) / 13 AhAraka dvAra ke do bhedaAhAraka, anAhAraka / 14 sUkSmadvAra ke 3 bheda----sUkSma, cAdara, no sUkSma no bAdara / 15 carama dvAra ke 2 bheda-carama, acarama / ye kula 50 bola hue| _inameM se jina jina jIvoM meM jitane jitane bola pAye jAte haiM so samuccaya ( dhar3A ) rUpa se kahe jAte haiM-pahalI nArakI meM bola pAve 34 / zeSa 6 nArakI meM bola pAve 33-33 / bhavanapati vANavyantara devoM meM bola pAve 35 / jyotiSI devoM meM tathA pahale dUsare devaloka meM bola pAve 34 / tIsare se vArahaveM devaloka taka bola pAve 33 / navagraiveyaka meM bola pAve 32 / pAMca anuttara vimAnoM meM bola pAve 26-26 / pAMca sthAvara meM bola pAve 23, veindriya, teindriya meM bola pAve 27 / cauhandriya meM aura asannI tiryaJca paJcendriya meM bola pAve 28-28 / sannI tiryaJca paJcendriya meM bola pAve 36 / asannI manuSya meM bola pAve 22 / sannI manuSya meM bola pAve 45 / siddha bhagavAn meM bola pAve 16 / samuccaya jIva meM bola pAve 50 / . . . ..::.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. nAma : bola | nAma ... bola.. nAma . bola pahalI nArakI meM 34. bArahaveM devaloka cauindriya, asannI dUsarI se sAtavIM..|taka 33 | tiyazca paMcendriyameM 28 ... nArakI taka 33 navagreveyaka meM navagreveyaka meM 32 32 sennI tiryaJca pati pAMca anuttara. paMcendriya meM / 36 vANavyantara meM 35 vimAna meM 26 asannI manuSya meM 22 jyotiSI pahalA pAMca sthAvara meM 23 / sannI manuSya meM 45 dUsarA devaloka meM 34 veindriya . samuccaya jIva meM 50 tIsare se teindriya meM 27/ / ... 50 boloM meM se kisa bola meM kitane karmoM kA bandha hotA hai so kahate haiM 1-veda dvAra-tIna vedoM meM 7 karmoM kI niyamA, Ayukarma kI bhajanA / avedI meM 7 karmoM kI bhajanA, Ayukarma kA avndh| . . .. . ..... ........ 2--saMjatadvAra-saMjati meM 8 karmoM kI bhjnaa| asaMjati, -saMjatAsaMjati meM 7 karmoM kI niyamA, Ayukarma kI bhajanA / no saMjati no asaMjati no saMjatAsaMjati meM 8 karmoM kA prabandha / 3-dRSTi dvAra-samadRSTi meM 8 karmoM kI bhjnaa| mithyAdRSTi meM.7 karmoM kI niyamA, Ayukarma kI bhjnaa| mizradRSTi meM 7 karmoM kI niyamA, Ayukarma kA abndh| .. ..
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ S 4-saMjJI ( sannI ) dvAra-saMjJI meM 7 karmoM kI bhajanA, vedanoya kI niymaa| asaMjJI meM 7 kamI kI niyamA, Ayuko kI sajanA / nosaMjJI no asaMjJI meM vedanIya kI bhajanA, 7 karmoM kA prabandha / . . . 5-bhavI dvAra-savI meM 8 karmoM kI bhajanA | aMbhavI meM 7 karmoM kI niyamA, Ayukarma kI bhajanA / no satrI no abhavI meM 8 karmoM kA prabandha / 6-darzanadvAra-tIna darzana ( cakSudarzana, avakSudarzana, avadhidarzana ) meM 7 karmoM kI bhajanA, vedanIya kI niyamA / kevala darzana meM vedalIya kI sajanA, 7 karmoM kA prabandha / . . 7-paryAptadvAra-paryAzA meM 8 karmoM kI bhjnaa| aparyAptA meM 7 karmoM kI niyamA, Ayukarma kI sajanA / no paryAptA no aparyAptA meM 8 karmoM kA prbndh| .... . -8-bhASakadvAra---bhASaka meM 7 karmoM kI bhajanA, vedanIya kI niymaa| abhASaka meM 8 karmoM kI bhjnaa| 8-paritta ( par3ata ) dvAra-paritta ( par3ata) meM 8 kamoM kI bhjnaa.| aparitta (apar3ata) meM 7koM kI niyamA, zrAyukarma kI bhajanA / noparitta noaMparitta (nopar3ata noapar3ata ) meM koM kA anandha ! ......... ... ... .. ... 10-jJAna dvAra-cAra jJAna meM 7 karmoM kI bhajanA, vedanIya kI niyamA / kevalajJAna meM vedanIya kI bhajanA, 7 karmoM kA
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 63 abandha / tIna ajJAna meM 7 karmoM kI niyamo Ayukarma kI bhajanA | 11 - yogadvAra - tIna yoga meM 7 karmoM kI bhajanA, vedanIya kI niyamA / ayogI (jogI) meM 8 karmoM kA abandha | 12 - upayoga dvAra - sAgarakhaMDattA maNAgArakhaMDattA (sAkAropayoga, anAkAropayoga ) se 8 karmoM kI bhajanA | 13 - AhAraka dvAra - AhAraka meM 7 karmoM kI bhajanA, vedaate kI niyamA / anAhAraka meM 7 karmoM kI bhajanA, Ayukarma kA bandha / 14- sUkSma dvAra - sUkSma meM 7 karmoM kI niyamA, Ayukarma kI bhajanA | bAdara meM 8 karmoM kI bhajanA / no sUkSma no bAdara + meM 8 karmoM kA abandha / 15- carama dvAra- carama aura acarama meM 7 karmoM kI bhajanA / sevaM bhaMte !! - ( thokar3A naM0 46 ) sevaM bhaMte ! zrI bhagavatIjI sUtra ke chaThe zataka ke cauthe uddeze meM 'kAlA' deza' kA thokar3A calatA hai so kahate haiM- sapaesA AhAra bhaviya saraNI, lessA diTTi saMjaya ksaae| gANe joguvoge, vede ya sarIra pajjatI // 1 // 1 sapradeza dvAra, 2 AhAraka dvAra, 3 bhavya dvAra, 4 saMjJau dvAra, 5 lezyA dvAra, 6 dRSTi dvAra, 7 saMyata dvAra, 8 kaSAya *
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAra, 6 jhAna dvAra, 10 yoga dvAra, 11 upayoga dvAra, 12 veda dvAra, 13 zarIra dvAra, 14 paryApti dvAra / 1-sapradeza dvAra-aho bhagavAn ! kyA jIva sapradezI hai yA +apradezo ( pahile samayarA utpanna huvA) hai ? he gautama ! sapradezI apradezI ke 6 bhAMge hote haiM - 1 siya sapradezI, 2 siya apradezI, 3 sapradezI eka apradezI eka, 4. sapradezI eka apradezI bahuta (ghaNA), 5 sapradezI bahuta (ghaNA) apradezI eka, 6 sapradezI bahuta (ghaNA) apradezI bahuta (ghnnaa)| samucaya jIva kAla AsarI--eka jIva aura bahuta jIva niyamA sapradezI / 24 daNDaka ke jIva, siddha bhagavAn kAla AsarI-eka jIva siya sapradezI siya aprdeshii| bahuta jIva prAsarI-ekendriya ko chor3a kara tIna bhAMge hote haiM-1 saba sapradezI ( savve vi tAva hujjA sapaesA ), 2 sapradezI bahuta apradezI eka, 3 sapradezI bahuta, apradezI bahuta / ekendriya meM bhAMgA pAve 1 tIsarA ( sapradezI bahuta apradezI bahuta ) / 2-AhAraka dvAra--aho bhagavAna ! kyA AhAraka sapradezI hai yA apradezI hai ? he gautama ! AhAraka samuccaya jIva, * jisako utpanna huve ko 2-3 yA jyAdA samaya hogayA hai use 'sapradezI kahate haiM / + jisako utpanna huve ko 1 samaya hI huvA hai use apradezI kahate haiN| zAzvate bola haiM unameM 3 bhAMge hote haiM aura prazAzvate meM 6 bhAMge - - -
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 24 daNDaka - eka jIva yasarI siya sapradezI siya apradezI / bahuta jIva AsarI - jIva ekendriya ko chor3a kara tIna bhAMge hote haiM / jIva ekendriya meM bhAMgA pAve eka-tIsarA ( sapradezI bahuta pradezI bahuta ) | anAhAraka- samuccaya jIva 24 daNDaka - eka jIva siya sapradezI siya pradezI / bahuta jIva AsarIjIva ekendriya ko chor3a kara chaha bhAMge hote haiM / jIva ekendriya meM bhAMgA pAve 1 tIsarA | siddha bhagavAn yasarI - eka jIva siya sapradezI siya pradezI, bahuta jIva AsarI tIna bhAMge hote haiM / (3 - bhavya (bhavI ) dvAra - zraho bhagavAn ! kyA bhavI jIva pradezI hai yA pradezI ? he gautama ! bhavI aura abhavI eka jIva aura bahuta jIva niyamA sapradezI haiM / 24 daNDaka ke jIva bhavI amavI - eka jIva yasarI siya sapradezI siya jIva AsarI ekendriya ko chor3a kara tIna bhAMge ekendriya meM bhAMgA pAMve 1 tIsarA / nobhavI * siddha - eka jIva AsarI siya sapradezI siya jIva AsarI tIna bhAMge pAye jAte haiM / : pradezI / bahuta pAye jAte haiM / nobhavI jIva pradezI, bahuta 4. I " 4- saMjJIdvAra - saMjJI samuccaya jIva, 16 daNDaka-eka jIva yasarI si pradezI siya apradezI, bahuta jIva AsarI - jIva aura 16 daNDaka meM tIna tIna bhAMge hote haiM / asaMjJI samuccaya jIva 22 daNDaka - eka jIva yasarI siya sapradezI siya zrapradezI / bahuta jIva AsarI - samuccaya jIva tIna vikalendriya aura tiryaca
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcendriya inameM bhAMgA pAve tIna tIna / ekendriya meM bhAMgA pAve 1 tIsarA / nArakI devatA manuSya meM bhAMge pAve chaha chaha / no saMjJI noasaMjJI jIva, manuSya, siddha eka jIva AsarI siya sapradezI siya pradezI / bahuta jIva AsarI jIva, anuSya, siddhoM meM tIna tIna mAMge hote haiN| .. 5-lezyA dvAra-aho bhagavAn ! kyA salezI sapradezI hai yA apradezI hai ? he gautama ! salezI samuccaya jIva meM-eka jIva bahuta jIva AsarI niyasA sprdeshii| 24 daNDaka ke jIva aura siddha bhagavAn meM-eka jIva bhAsarI siya sapradezI siya aprdeshii| bahuta jIva AsarI-ekendriya ko chor3a kara tIna tIna mAMge hote haiM, ekendriya meM eka-tIsarA mAMgA hotA hai / kRSNa nIla kApotalezI samuccaya jIva, 22 daNDaka meM eka jIva siya sapradezI siya aprdeshii| bahuta jIva. prAsarI-jIva ekendriya ko chor3a kara tIna tIna bhAge hote haiN| jIva ekendriya meM bhAMgA pAve 1 tIsarA | tejo lezI samuccaya jIva, 18 daNDaka meM-eka jIva AsarI siya sapradezI siya apradezI / bahuta jIva AsarI-samuccaya jIva aura 15 daNDaka meM tIna tIna mAMge hote haiM / pRthvI pAnI vanaspati meM chaha chaha mAMge hote haiN| padmalezI zurUlalezI samuccaya jIva, 3 daNDaka meM-eka jIva bAsarI siya sapradezI siya apradezI, bahuta jIva bAsarI tIna tIna mAMge hote haiM / alezI jIva, manuSya siddha meM-eka jIva AsarI siya
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapradezI siya aprdeshii| bahuta jIva AsarI--jIva aura. siddha meM tIna tIna mAMge hote haiM, manuSya meM chaha mAMge hote haiN|.. 6 dRSTidvAra-samadRSTi, samuccaya jIva 16 daNDaka siddha bhagavAn meM eka jIva AsarI siya sapradezI siya apradezI, bahuta jIva AsarI tIna mAMge hote haiM, navaraM tIna vikalendriya meM chaha mAMge hote haiN| mithyASTi, samuccaya jIva 24 daNDaka meM eka jIva bAsarI siva sapradezI siya apradezI / bahuta jIva AsarI-ekendriya ko chor3a kara samuccaya jIva, 16 daMDaka meM tIna tIna mAMge hote haiN| ekendriya meM 1 tIsarA mAMgA hotA hai| samyagamithyAdRSTi (mizradRSTi ), samuccaya jIva. 16 daNDaka bAsarI eka jIva siya sapradezo siya apradezI, bahuta jIva prAsarI chaha vaha bhAMge hote haiN| 7 saMyata dvAra-saMjati meM samuccaya jIva manuSya, saMjatAsaMjati meM samuccaya jIva manuSya, tiryazca eka jIva AsarI siya sapradezI siya apradezI, bahuta jIva AsarI tIna tIna bhAMge hote haiM / asaMjati, samuccaya jIva 24 daNDaka meM eka jIva AsarI siya sapradezI siya apradezI, bahuta jIva prAsarI-eke-ndriya ko chor3a kara samuccaya jIva, 19 daMDaka meM tIna-tIna bhAMge hote haiM, ekendriya meM 1 tIsarA mAMgA hotA hai| no saMjati noM - asaMjati no saMjatAsaMjati jIva siddha bhagavAn eka jIva AsarI siya saMpradezI siya apradezI, bahuta jIva AsarI tIna bhAMge hote haiN|
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 kaSAya dvAra-sakaSAyI samuccaya jIva 24 daNDaka meM jIva AsarI siya sapradezI siya apradezI, bahuta jIva sarI ekendriya ko chor3a kara samuccaya jIva 16 daNDaka tIna tIna bhAMge, ekendriya meM eka tIsarA mAMgA ! krodhakaSAyI caya jIva 24 daNDaka meM eka jIva AsarI siya sapradezI, gha apradezI, bahuta jIva AsarI jIva ekendriya ko chor3a kara na tIna bhAMge, jIva ekendriya meM tIsarA bhAMgA navaraM devatA baha bhAMge / mAnakaSAyI mAyAkapAyI samuccaya jIca, 24 daNDaka eka jIva AsarI siya saptadezI siya apradezI, bahuta jIvAsarI va ekendriya ko chor3a kara tIna tIna bhAMge, jIva ekendriya tIsarA mAMgA navaraM nArakI devatA meM chaha 2 mAMge / lobha kaSAyI OM zaMkA-samuccaya jIva meM sakaSAyI AsarI tIna bhAMge kahe aura va sAna mAyA lobha AsarI eka tIsarA bhAMgA hI kahA, isakA kyA - ormancedurwan raNa? samAdhAna-sakaSAyI meM akaSAyIpane se AyA huA eka jIva bhI pA jA sakatA hai / isa kAraNa se tIna bhAMge banate haiM / krodha mAna yA lobha meM ekendriya AsarI anantA hI jIva krodha kapa yI ke sAnagayI aura mAnakaSAyI ke mAyAkaSAyI ityAdi rUpa se adala badala rUpa hote rahate haiN| isa kAraNa se eka jIva krodhakaSAyI mAnakaSAyI yAkaSAyI lobhakaSAyI nahIM pAyA jAtA / isalie eka tIsarA bhAMgA hI tA hai| itanI jagaha samuccaya jIva meM ekendriya sAtha meM hote hue tIna tIna bhAMge haiM-1 asaMjJI meM, 2 mithyAdRSTi meM, 3 asaMyati 4 sakaSAyI meM, 5 samuccaya ajJAnI, mati ajJAnI, zruta ajJAno meM, savedI napuMsaka vedI meM, 7 kAya yogI meM /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ samuccaya jIva 24 daNDaka meM eka jIva AsarI siya sapradezI siya apradezI, bahuta jIva AsarI jIva ekendriya ko chor3a kara tIna tIna bhAMge, jIva ekendriya meM eka tIsarA bhAMgA navaraM nArakI meM chaha bhAMge / akaSAyI jIva manuSya siddha bhagavAna meM eka jIva prAsarI siya sapradezI siya apradezI, bahuta jIva AsarI tIna tIna mAMge hote haiN| .. 6 jJAna dvAra- sajJAna (samuccaya jJAna ) samuccaya jIva 16 dAhaka siddha bhagavAna meM eka jIva Asaro siya sapradezI siya apradezI, bahuta jIva bAsarI tIna tIna bhAMge navaraM vikalendriya meM chaha mAMge hote haiM / matijJAna, zrutajJAna samuccaya jIva 16 daNDaka meM, avadhijJAna samuccaya jIva 16 daNDaka meM, manaHparyaya jJAna; kevalajJAna samuccaya jIva manuSya meM eka jIva AsarI siya sapradezI siya apradezI, bahuta jIva AsarI tIna tIna mAMge navaraM matijJAna, zrutajJAna meM tIna vikalendriya meM chaha bhAMge hote haiN| samuccaya ajJAna, mati ajJAna, zrutaM ajJAna samucaya jIva 24 daNDA meM, vibhaMga jJAna samuccaya jIva 16 daNDaka meM eka jIva AsarI siya saMpradezI siya apradezI, bahuta jIva prAsarI ekendriya ko chor3a kara tIna tIna bhAMge, ekendriya meM eka tIsarA mAMgA hotA hai| - ... - 10 yoga dvAra-sayogI meM samuccaya eka jIva aAsarI bahuta jIva AsarI niyamA saMpradezI / 24 daNDaka meM eka jIva AsarI siya saMpradezI siya apradezI, bahuta jIva AsarI eke
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 00 ndriya ko chor3akara tIna tIna bhAMge, ekendriya meM eka tIsarA bhAMgA hotA hai / mana yogI samuccaya jIva 16 daNDaka meM, vacana yogI samuccaya jIva 16 daNDaka meM eka jIva zrAsarI siya sapradezI siya anadezI, bahuta jIva AsarI tIna tIna mAMge hote haiN| kAyayogI-samuccaya jIva 24 daNDaka eka jIva aAsarI siya sapradezI siya apradezI, bahuta jIva AsarI sammucaya jIva aura 16 daNDaka meM tIna tIna mAMge hote haiM aura ekendriya meM eka tIsarA mAMgA hotA hai| ayogI jIvaM manuSya siddha bhagavAn meM eka jIva AsarI siya sapradezI siya apradezIbahuta jIva AsarI jIva siddha bhagavAn meM tIna tIna bhAMge, manuSya meM chaha bhAMge hote haiN| 11 upayoga dvAra-sAgAravauttANAmAravauttA ( sAkAra upayoga, anAkAra upayoga), samuccaya jIva 24 daNDaka siddha bhagavAna meM eka jIva AsarI siya satradezI siya apradezI, bahuta jIva AsarI jIva ekendriya chor3akara bAkI 16 daNDaka meM tIna tIna bhAMge, jIva ekendriya meM eka tIsarA mAMgA hotA hai| 12 veda dvAra-savedI samuccaya jIva, 24 daNDaka meM eka : jIva AsarI siya sapradezI siya apradezI, bahuta jIva aAsarI ekendriya ko chor3a kara samuccaya jIva aura 16 daNDaka meM tIna tIna bhAMge, ekendriya meM eka tIsarI bhAMgA hotA hai / strIveda, - puruSaveda samuccaya jIva 15 daNDaka meM, napuMsaka vedaH samuccaya
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva 11 daNDaka meM eka jIva aAsarI siya sapradezI siya apradezI, bahuta jIva AsarI strIveda puruSaveda meM jIvAdi meM ( samuccaya jIva aura 15 daNDaka meM ) tIna tIna mAMge hote haiN| napuMsaka veda meM ekendriya ko chor3a kara samuccaya jIva aura 6 daNDaka meM tIna tIna bhAMge, ekendriya meM eka tIsarA bhAMgA hotA hai / avedI jIva manuSya siddha bhagavAn meM eka jIva bAsarI siya sapradezI siya atradezI, bahuta jIva prAsarI tIna, tIna bhAMge hote haiN|. ... .... 13 zarIra dvAra-sazarIrI aura taijasa kArmaNa zarIra meM samuccaya eka jIba bAsarI, bahuta jIva prAsarI niyamA sprdeshii| 24 daNDaka meM eka jIva prAsarI siya sapradezI siya apradezI- bahuta jIva prAsarI ekendriya ko chor3akara tIna tIna bhAMge, ekendriya meM eka tIsarA bhAMgA hotA hai| azarIrI samuccaya jIva, siddha bhagavAn meM eka jIva bAsarI siya sapradezI siya apradezI, bahuta jIva bAsarI tIna tIna bhAMge hote haiM / audArika zarIra samuccaya jIva, 10 daNDaka meM eka jIva AsarIH siya sapradezI siya apradezI, bahuta jIva AsarI jIva ekendriya ko chor3akara tIna tIna bhAMge, jIva ekendriya meM eka tIsarA bhAMgA hotA hai| vaikriya zarIra 17 daMDaka meM eka jIva AsarI siya sapradezI siya apradezI, bahuta jIva AsarI 16 daMDaka meM tIna tIna bhAMge samuccaya jIva vAyukAya meM eka tIsarA bhAMgA hotA hai / AhA
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ raka zarIra jIva manuSya meM eka jIva bAsarI siya sapradezI siya apradezI, bahuta jIva bhAsarI chaha bhAMge hote haiM / 14 paryApti dvAra-AhAra paryApti zarIraparyApti indriya paryApti zvAsocchvAsa paryApti meM samuccaya jIva, 24 daMDaka meM eka jIva AsarI siya sapradezI siya apradezI, bahuta jIva prAsarI samuccaya jIva ekendriya ko chor3a kara tIna tIna mAMge, samuccaya jIva ekendriya meM eka-tIsarA mAMgA hotA hai| bhApA paryApti meM samuccaya jIva 16 daMDaka meM, manaH paryApti meM samuccaya jIva 16 daMDaka meM eka jIva AsarI siya sapradezI siya anadezI, bahuta jIva AsarI tIna tIna mAMge hote haiN| AhAra aparyApti samuccaya jIva, 24 daMDaka meM eka jIva zrAsarI siya sapradezI siya apradezI, bahuta jIva AsarI jIva ekendriya ko chor3a kara chaha chaha bhAMge, jIva ekendriya meM eka tIsarA mAMgA hotA hai / zarIra aparyApti indriya aparyApti zvAsocchAsa aparyApti samu. ccaya jIva 24 daMDaka meM eka jIva AsarI siya sapradezI siya apradezI, bahuta jIva AsarI jIva ekendriya meM eka-tIsarA bhAMgA hotA hai, nArakI devatA manuSya meM chaha chaha bhAMge hote haiN| tIna vikalendriya aura tiryaJca paMcendriya meM tIna tIna bhAMge hote haiN| bhASA aparyApti meM samuccaya jIva, 16 daMDaka meM, manaH aparyApti meM samuccaya jIva 16 daMDaka meM eka jIva AsarI siya sapradezI siya apradezI, bahuta jIva AsarI tIna tIna. bhAMge navaraM nArakI devatA manuSya meM chaha chaha bhAMge hote haiN| . . . . seva bhata! . . . .saba bhate!! .. .. '
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73. ( thokar3A naM0.50 ) zrI bhagavatIjI sUtra ke chaThe zataka ke cauthe uddeze meM 'paccakkhANa' kA thokar3A calatA hai so kahate haiM paccakkhANaM jANa, kuvva tiSNeva uNivcattI / sapae susammi ya, emee daMDagA cauge // 1 - aho bhagavAn ! kyA jIva paccakkhANI hai, paccakkhANI hai yA paccakkhANApaccakkhANI hai ? he gautama ! samuccaya jIva paccakkhANI bhI hai, apaccakkhANI bhI hai, paccakkhANApacakkhANI bhI hai| nArakI, devatA, pAMca sthAvara, tIna vikalendriya ye 22 daMDaka paccakkhANI / tiryaMcapaMcendriya meM bhAMgA pAve 2 - paccakkhANI aura paccakkhANApaccakkhANI / manuSya meM bhAMgA pAMve tInoM hI, samuccaya jIva mAphaka kaha dekhA / 2 - zraho bhagavAn ! kyA jIva paccakkhANa ko jAnatA hai, paccakakhANa ko jAnatA hai, paccakkhANApaccakkhANa ko jAnatA hai ? he gautama ! 16 daNDaka ( nArakI, devatA, tiryaca paMcendriya, manuSya ) ke samadRSTi paMcendriya jIva tInoM hI bhAMgoM ko ( paccakkhANa ko, apaccakkhANa ko aura paccakkhANApaccakkhANa ko ) jAnate haiN| zeSa 8 daMDaka ( pAMca sthAvara, tIna vikalendriya) ke jIva tInoM hI bhAMgoM ko nahIM jAnate haiM / .. 3 - aho bhagavAn ! kyA jIva paMccakkhANa karatA hai, apaccakkhANa karatA hai, paccakkhANApaccakkhANa karatA hai ? he * * "
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 gautama ! samuccaya jIva, manuSya tInoM hI mAMgoM ko karate haiN| tithaMca paMcendriya 2 bhAMgoM ko ( apacakkhANa aura pacakkhANApaJcakkhANa ko) karatA hai / zeSa 22 daMDaka ke jIva sirpha eka bhAMgA (apacakvANa) karate haiN| 4-aho bhagavAn ! kyA jIva paJcarakhANa meM AyuSya bAMdhate haiM yA apaccakhANa meM AyuSya bAMdhate haiM ? yA paccakkhANApaccarakhANa meM AyuSya bAMdhate haiM ? he gautama ! samuccaya jIva aura vaimAnika devoM meM utpanna hone vAle jIva paccakkhANa Adi tInoM bhAgoM meM AyuSya bAMdhate hai / zeSa 23 daMDaka ke jIva apaccakkhANa meM AyuSya bAMdhate haiM / paccakkhANa kI gati vaimAnika hI hai| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !! (thokar3A naM. 51) zrI bhagavatIjI sUtra ke chaThe zataka ke pAMcaveM uddeze meM 'tamaskAya' kA thokar3A calatA hai so kahate haiM 1-aho bhagavAn ! tamaskAya kisa kI banI huI hai ? he gautama ! tamaskAya pAnI kI banI huI hai| 2---aho bhagavAn ! tamaskAya kahA~ se uThI hai (zurU huI hai ) aura isakA anta kahA~ huA hai ? he gautama ! isa jambUdvIpa ke bAhara asaMkhyAtA dvIpa samudroM ko ullaMghana kara Age jAne para aruNavara dvIpa AtA hai| usakI vedikA ke bAhara ke cara hcg
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 mAnta se 42 hajAra yojana aruNodaka samudra meM jAne para vahA~ jala ke uparibhAga se tamaskAyA uThI hai / eka pradezI zreNI 1721 yojana UMcI gaI hai| pIche tirachI vistRta hotI huI pahalA dUsarA tIsarA cauthA, ina cAra devalokoM ko Dhaka kara pAMcaveM brahmadevaloka ke tIsare riSTa vimAna pAthar3e taka calI gaI hai / yahA~ isakA anta hai / 2 -- zraho bhagavAn ! tamaskAya kA kyA saMThANa ( saMsthAna ) 1 he gautama ! nIceM to zarAvalA ( miTTI ke dIpaka ) ke AkAra hai, Upara kUkar3a pIMjarA ke AkAra hai / zarAvabunna * yahA~ 'eka pradezI zreNI' kA matalaba eka pradeza vAlI zreNI. aisA nahIM karanA cAhie, kintu yahA~ eka pradezI zreNI kA matalaba 'samabhitti' rUpa zreNI arthAt nIce se lekara Upara taka eka samAna bhIMta ( dIvAla ) rUpa zreNI hai| yahA~ 'eka pradeza vAlI zreNI' aisA artha karanA ThIka nahIM baiTha sakatA hai. kyoMki tamaskAya stibukAkAra jala jIva rUpa hai / una jIvoM ke rahane ke liye asaMkhyAta AkAzapradezoM kI AvazyakatA hai / eka pradeza vAlI zreNI kA vistAra bahuta thor3A hotA hai / usameM ve jala jIva kaise raha sakate haiM ? isalie yahA~ eka pradeza vAlI zreNI aisA artha ghaTita nahIM hotA hai kiMtu 'samabhitti rUpa zreNI' yaha artha ghaTita hotA hai|
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4--aho bhagavAn ! tamaskAya kI lambAI caur3AI aura paridhi kitanI kahI gaI hai ? he gautama ! tamaskAya do prakAra kI kahI gaI hai-eka to saMkhyAtA vistAra vAlI aura dUsarI asaMkhyAtA vistAra vAlI / saMkhyAtA vistAra vAlI tamaskAya kI lambAI caur3AI saMkhyAtA hajAra yojana kI hai aura paridhi asaMkhyAtA hajAra yojana kI hai| asaMkhyAtA vistAra vAlI tamaskAya kI lambAI caur3AI asaMkhyAtA hajAra yojana kI hai aura paridhi asaMkhyAtA hajAra yojana kI hai| 5--aho bhagavAn ! tamaskAya kitanI moTI hai ? he gautama ! koI maharddhika deva, jo tIna cuTakI bajAve utane samaya meM isa jambUdvIpa kI 21 bAra parikramA kare, aisI zIghra gati se chaha mAsa taka cale to saMkhyAtA vistAra vAlI tamaskAya kA pAra pAve kintu asaMkhyAtA vistAra vAlI tamaskAya kA pAra nahIM pAye, aisI moTI tamaskAya hai| 6- aho bhagavAn ! tamaskAya meM ghara, dUkAna, grAmAdi haiM ? he gautama ! nahIM haiN| 7-aho bhagavAn ! tamaskAya meM gAja, bIja, bAdala, barasAta hai ? he gautama ! hai| 8-aho bhagavAn ! tamaskAya meM gAja, bIja, bAdala, barasAta kauna karate haiM ? he gautama ! deva, asurakumAra, nAgakumAra karate haiN| 8-aho bhagavAn ! kyA tamaskAya meM bAdara pRthvIkAya aura bAdara agnikAya hai ? he gautama ! nahIM hai parantu vigrahagati hai
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 samApanna ( vigrahagati karate hue ) bAMdara pRthvIkAya aura bAdara nikAya ke jIva ho sakate haiM / sUrya graha, 10 - - - aho bhagavAn ! kyA tamaskAya meM candra, nakSatra, tArA haiM ? he gautama! candra, sUrya Adi nahIM haiM kintu tamaskAya ke pAsa meM candra-sUrya kI prabhA par3atI hai parantu vaha prabhA sarIkhI hai / --- 11 - - aho bhagavAn ! tamaskAya kA varNa kaisA hai ? he gautama ! tamaskAya kA varNa kAlA bhayaMkara, DarAvanA hai| kitaneka deva tamaskAya ko dekhate hI kSobha pAte haiM aura agara koI devatA tamaskAya meM praveza karatA hai to zarIra aura mana kI caMcalatA se jaldI usako pAra kara jAtA hai / 12 - aho bhagavAn ! tamaskAya ke kitane nAma haiM- ? he gautama ! tamaskAya ke 13 nAma haiM- 1 tama, 2 tamaskAya, * yahAM tamaskAya ke 13 nAma kahe gaye haiM / unakA artha isa prakAra hai - 1 andhakAra rUpa hone se isako 'tama' kahate haiM / 2 andhakAra kA DhigalA ( samUha ) rUpa hone se ise 'tamaskAya' kahate haiM / 3 tamo rUpa hone se ise andhakAra kahate haiM / 4 mahAtamo rUpa hone se ise 'mahAandhakAra' kahate haiM / 5-6 loka meM isa prakAra kA dUsarA andhakAra na hone se ise 'lokAndhakAra' aura 'lokatamisra' kahate haiM / 7-8 tamaskAya meM kisI prakAra kA udayota (prakAza) na hone se baha devoM ke lie bhI andhakAra rUpa hai, isalie isako devaandhakAra aura devatamitra kahate haiM / 6 balavAn devatA ke bhaya se bhAgate hue devatA ke lie yaha eka prakAra kA jaMgala rUpa hone se yaha zaraNabhUta hai, isalie isako 'deva araNya' kahate haiM / 10 jisa prakAra cakravyUha kA bhedana karanA kaThina hotA hai, usI
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 andhakAra, 4 mahAandhakAra, 5 loka andhakAra, 6 loka tamistra, 7 deva andhakAra, 8 deva tamistra, ha deva araNya, 10 deva vyUha, 11 deva parigha, 12 deva pratikSobha, 13 aruNodaka samudra / 13-aho bhagavAn ! tamaskAya kyA pRthvI kA pariNAma hai, pAnI kA pariNAma hai, jIva kA pariNAma hai athavA pugala kA pariNAma hai ? he gautama ! tamaskAya pRthvI kA pariNAma nahIM hai, kintu pAnI kA, jIva kA aura pudgala kA pariNAma hai| 14-aho agavAna ! kyA saba prANI ata jIva sattva tamaskAya meM pRthvIkAyapaNe yAvat trasakAyapaNe pahale utpanna hue haiM ? he gautama ! saba prANI bhUta jIva sattva aneka bAra athavA ananta vAra tamaskAya meM pRthvIkAyapaNe yAvat sakAyapaNe utpanna hue haiM parantu bAdara pRthvIkAyapaNe aura bAdara teukAyapaNe utpanna nahIM hue haiN| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !! - prakAra yaha tamaskAyA devatAoM ke liye durbhadha hai, usakA pAra karanA kaThina hai, isalie isako 'deva vyUha' kahate haiM / 11 tamaskAya ko dekhakara devatA bhatabhIta hote haiM, isalie vaha unake gamana meM bAdhaka hai ataH isako 'devaparigha' kahate haiM / 12 tamaskAya devatAoM ke lie kSosa kA kAraNa hai, isalie isako 'deva pratikSosa' kahate haiM / 13 tamaskAya aru__Nodaka samudra ke pAnI kA vikAra hai, isalie isako 'aruNodaka samudra
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 ( thokar3A naM0 52) zrI bhagavatIjI sUtra ke chaThe zataka ke pAMcaveM udeze meM '8 kRSNarAja aura lokAntika devoM' kA thokar3A calatA hai so kahate haiM-- : 1 - ho bhagavAn ! kRSNarAjiyA~ kitanI kahI gaI haiM ? he gautama! kRSNarAjiyA~ 8 kahI gaI haiM ! 2- aho bhagavAn ! ye kRSNarAjiyA~ kahA~ para haiM ? he gautama ! ye pAMcaveM devaloka ke tIsare riSTa par3atala meM haiM / pUrva meM do, pazcima meM do, uttara meM do aura dakSiNa meM do, isa taraha cAra dizAoM meM 8 kRSNarAjiyA~ sama caurasa akhAr3A ke AkAra haiN| pUrva dizA kI Abhyantara kRSNarAja ne dakSiNa dizA kI bA kRSNarAja ko sparzI hai / isI taraha cAroM dizA meM paraspara sparzI hai / pUrva aura pazcima kI bAhya kRSNarAja chaha - khuNI (chaha koNoM vAlI paTkoNa ) hai / dakSiNa aura uttara kI bAhya kRSNarAja tikhuNI ( trikoNa ) hai / bAkI Abhyantara kI cAroM hI kRSNarAjiyA~ cokhuNI ( catuSkoNa ) hai / 3 -- zraho bhagavAn ! kRSNarAjiyoM kI lambAI, caur3AI aura paridhi kitanI hai ? he gautama! saMkhyAtA yojana kI caur3I hai, saMkhyAtA yojana kI lambI hai aura asaMkhyAtA yojana kI paridhi hai / . gAthA isaprakAra hai punvA'varA chalaMsA, tasA purA dAhiNuttarA bajmA / abhiMtara cauraMsa, savvA vi ya karaharAIo //
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4-aho bhagavAn ? kRSNarAjiyA~ kitanI moTI haiM ? he gautama ! koI mahARddhi kA devatA jo tIna cuTakI bajAve utale meM isa jambUdvIpa kI 21 parikramA kare aisI tIvra gati se arddhasAsa (15 dina ) taka jAve to bhI koI kRSNarAjo kA pAra pAve aura koI kA pAra nahIM pAce, aisI kRSNarAjiyA~ moTI hai| ___5--aho bhagavAn ! kyA kRSNarAjiyoM meM ghara dukAna Adi haiM ? he gautama ! nahIM haiN| 6- aho bhagavAn ! kyA kRSNarAjiyoM meM grAmAdi haiM ? he gautama ! nahIM haiN| 7~aho bhagavAn ! kyA kRSNarAjiyoM meM gAja bIja Adi hai, barasAta barasatI hai ? hA~, gautama ! gAja bIja Adi hai, barasAta bhI barasatI hai| 8-aho bhagavAn ! yahaM gAja, bIja, barasAta kauna karatA hai ? he gautama ! yaha deva (vaimAnika deva ) karatA hai kintu = asurakumAra nAgakumAra nahI karate haiN| 8 -- aho bhagavAn ! kyA kRSNarAjiyoM meM bAdara apkAya, bAdara agnikAya, aura vAdara vanaspatikAya hai ? he gautama ! nahIM nai, yAne vigrahagati samApanna (vATe vahatA) jIva sivAya nahIM hai| 10 -- aho bhagavAn ! kyA kRSNarAjiyoM meM sUrya, candra, graha, nakSatra tArA haiM ? he gautama ! nahIM hai|
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 81 11 - aho bhagavAn ! kyA kRSNarAjiyoM meM sUrya candramA kI prabhA ( kAnti ) haiM ? he gautama ! nahIM hai / 12 - zraho bhagavAn ! kRSNarAjiyoM kA varNa kaisA hai ? he gautama! kRSNarAjiyoM ko dekha kara devatA bhI bhaya pAve, aisA unakA kAlA varNa hai| ". 13 - aho bhagavAn ! kRSNarAjiyoM ke kitane nAma haiM ? he gautama! kRSNarAjiyoM ke 8 nAma hai--1 kRSNarAji, 2 megharAji, 3 maghA, 4 mAghavatI, 5 vAtaparighA, 6 vAta parikhobhA, 7 devariyA, 8 devaparakhobhA / 14 - aho bhagavAn ! kyA kRSNarAjiyA~ pRthvI kA pari yahA~ para kRSNarAja ke 8 nAma kahe gaye haiM / unakA artha isa prakAra hai -1 kAle pudgaloM kI rekhA ko 'kRSNarAji' kahate haiM / 2 kAle segha kI rekhA ke tulya hone se isako 'megharAji' kahate haiM / 3 'maghA' chaThI nArakI kA nAma hai| chaThI nArakI ke samAna andhakAra vAlI hone se isako 'maghA' kahate haiM / 4 ' mAghavatI' sAtavIM naraka kA nAma hai / sAtavIM nArakI ke samAna andhakAra vAlI hone se isako 'mAghavatI' kahate haiM | 5 kRSNarAja vAyu ke samUha ke samAna gAr3ha andhakAra vAlI hai, parigha ( Agala ) ke samAna durlabhya ( muzkila se ullaMghana karane yogya ) hone se isako 'vAlaparighA' kahate haiM / 6 kRSNarAja vAyu ke. ke samUha samUha ke samAna gAr3ha andhakAra vAlI hone se parikSobha ( bhaya ) utpanna karane vAlI hai, isalie isako 'vAtaparikhobhA' kahate haiM / 7 durlakSya hone se kRSNarAji devatAoM ke lie 'parigha' Agala ke samAna haiM, isalie isako 'devaparighA' kahate hai| devatAoM ko bhI kSobha (bhaya) utpanna karane vAlI hone se kRSNarAji ko 'devaparikhobhA' kahate haiN| 6
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 NAma haiM ? pAnI kA pariNAma hai ? jIva kA pariNAma hai yA pudgala kA pariNAma hai ? he gautama ! kRSNarAjiyAM pAnI kA parigAma nahIM haiM parantu pRthvI kA, jIva kA aura pudgala kA pariNAma hai| 15 - zraho bhagavAn ! kyA kRSNarAjiyoM meM saba prANI bhUta jIva saca pahale utpanna hue haiM ? he gautama ! saba prANI bhUta jIva sattva aneka bAra athavA anantI nAra utpanna hue kintu bAdara kAyapane, vAdara te kAyapane aura cAdara vanaspatipane utpanna nahIM hue haiM / 16 - ho bhagavAn ! laukAntika devoM ke vimAna kahA~ haiM ? he gautama ! kRSNarAjiyoM ke 8 zrAntaroM meM laukAntika devoM ke 8 vimAna haiM--1 arcI, 2 acimAlI, 3 vairocana, 4 prabhaMkara, 5 candrAma, 6 sUryAbha, 7 zukrAbha, va supratiSTAbha aura bIca meM riSTAsa vimAna hai / ina vimAnoM meM anukrama se 1 sArasvata, zrAditya, 3 vahni, 4 varuNa, 5 gardatoya, 6 tuSita, 7 zravyAbAdha, 8 Aya, 6 riSTa / ye nau jAti ke deva parivAra sahita rahate haiM / 2 1 ina devoM kA parivAra - sArasvata aura Aditya deva ke 7 devasvAmI, 700 deva kA parivAra hai / vahni aura varuNadeva ke 14 deva svAmI aura 14000 deva kA parivAra hai / gardatoya * parivAra devoM kI gAthA . paDhamajugalammi sattaosayANi, bIyammi caudasa sahassA | taipa sattasahassA, eva ceva samANi sesesu //
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83 aura tupita deva ke 7 devasvAmI aura 7000 deva kA parivAra hai / vyAvA, aura riSTa deva ke 8 devasvAmI aura 900 deva kA parivAra hai / sava prANI bhUta jIva satva aneka bAra athavA anantIvAra laukAntika devapane utpanna hue haiM kintu laukAntika devIpane utpanna nahIM hue haiM / ho bhagavAn ! laukAntika vimAnoM meM kitanI sthiti kahI gaI hai ? he gautama ! laukAntika vimAnoM meM - sAgaropama kI sthiti kahI gaI hai / zraho bhagavAn ! laukAntika vimAnoM se lokAnta ( loka kA anta ) kitanA dUra hai ? he gautama ! laukAntika vimAnoM se asaMkhya hajAra yojana kI dUrI para lokAnta hai / 1 seva saMte ! sevaM saMte !! ( thokar3A naM0 53 ) zrI bhagavatIjI sUtra ke chaThe zataka ke chaThe uddeze meM mAraNAntika samudghAta karake marane upajane kA thokar3A calatA hai so kahate haiM-- 1 - aho bhagavAn ! pRthviyA~ kitanI kahI gaI haiM ? he gautama ! pRthviyA~ sAta kahI gaI haiM- ratnaprabhA yAvat tamatamApramAH / 2 --- aho bhagavAn ! ratnaprabhA meM kitane narakAvAsA kahe gaye haiM ? he gautama ! ratnaprabhA meM 30 lAkha narakAvAsA kahe gaye. laukAntika devoM kA vistRta varNana 'jIvAbhigama sUtra' ke devodezaka meM hai /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 haiM | isa taraha saba ke narakAvAsA kaha denA yAvat pAMca anuttara vimAna taka kaha denA cAhie / 3 - zraho bhagavAn ! jo jIva mAraNAntika samudghAta karake ratnaprabhA naraka meM nArakIpane utpanna hote haiM to kyA ve jIva vahA~ jAkara AhAra karate haiM ? AhAra ko parimAte haiM ? aura zarIra bAMdhate haiM ? he gautama! kitaneka jIva vahA~ jAkara AhAra lete haiM, pariNamAte haiM, zarIra bAMdhate haiM / aura kitaneka jIva+ vahA~ jAkara vApisa apane pahale ke zarIra meM thAjAte haiM aura phira dUsarI bAra mAraNAntika samudghAta karake mara kara vApisa ratnaprabhA naraka meM nairayikapane utpanna hokara bAhAra lete haiM, pariNanAte haiM aura zarIra bA~dhate haiM / isI taraha yAvat tamatamAprabhA taka kaha denA cAhie / jisa taraha ratnaprabhA kA kahA usI taraha. 18 daNDaka meM ( 13 daNDaka devatA ke, 3 daNDaka tIna vikalendriya ke, tiryaMca paMcendriya aura manuSya, ye 18 daNDaka meM ) kaha denA cAhie / CODEPOR * jo jIva yahAM se bhara kara jAte haiM ve vahAM jAkara AhAra karate haiM yAvat zarIra bAMdhate haiM / + jo jIva mAraNAntika samudghAta karake binA mare hI yAnI usa jIva ke kitane Atmapradeza ratnaprabhA naraka meM jAte haiM vahAM jAkara AhAra liye binA hI apane pahale ke zarIra meM vApisa Ate haiM phira dUsarI bAra mAraNAntika samudghAta karake mara kara vApisa ratnaprabhA naraka meM utpanna hokara AhAra lete haiM, pariNAmAte haiM yAvat zarIra bAMdhate haiN|
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 85 pA~ca sthAvara meru parvata se chaha dizAoM meM aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga se asaMkhyAta hajAra yojana lokAnta taka eka pradezI zreNI (vidizA ) ko chor3a kara cAhe jahA~ utpanna hote haiM / inameM bhI pUrvokta prakAra se do do alAvA ( AlApaka) kahanA | isa taraha pA~ca sthAvara ke chaha dizA zrAsarI 60 lAvA hue aura sa ke 16 daNDakoM ke 38 alAvA hue| ye saba milakara 68 alAvA hue ThikANA (sthAna) yasarI to alAvA hote haiM / ThikANA yasarI aneka lAvoM meM pahalA alAvA deza thakI samuddhAta ilikAgati kA hai aura dUsarA alAvA sarva thakI samudghAta DeDakA ( meDhaka ) gati kA hai / sevaM bhaMte !! sevaM bhaMte ! ( thokar3A naM0 54 ) zrI bhagavatIjI sUtra ke chaThe zataka ke sAtaveM uddeze meM 'kAla vizeSaNa' kA thokar3A calatA hai so kahate haiM- 1 aho bhagavAn ! koThA meM khAI Adi meM banda kiye hue chAMdaNa diye hue dhAna kI yoni (aMkura utpanna karane kI zakti ) kitane kAla taka rahatI hai ? he gautama ! jadhanya antarmuhUrtaH sacita rahatI hai, pIche acitta zravIja ho jAtI hai, utkRSTa zAli ( kalamI Adi aneka jAti ke cAvala ), vrIhi ( sAmAnya jAti * jaghanya sarva dhAna kI yoni antarmuhUrta taka sacitta rahatI hai /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke cAvala ), gehU~, java, javAra kI yoni 3 varSa taka sacitta rahatI hai kalAtha ( maTara ), masUra, tila, mUga, ur3ada, cavalA, kulatha, (colA ke AkAra vAlA capaTA dhAna-kalathI ) tUra, canA Adi kI yoni ( utkRSTa ) 5 varSa taka sacitta rahatI hai| alasI, kusumbha, kodrava, kAMgaNI, vasTI, rAla, saNa, sarasoM Adi kI yoni ( utkRSTa ) 7 varSa taka sacitta rahatI hai, pIche acitta ho jAtI hai| 2- aho bhagavAn ? eka muhUrta ke kitane zvAsocchvAsa hote haiM ? he gautama ! eka muhUrta meM 3773 zvAsocchvAsa hote haiM / eka samaya se lekara zIrSaprahelikA taka gaNita hai| isake bAda palyopama, sAgaropama yAvat kAlacakra taka upamA kAla haiM / 3-aho bhagavAn ! avasarpiNI kAla ke suSamAsuSama zrArA meM isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM kaisA bhAva thA ? he gautama ! bhUmi-bhAga bahuta samaM ramaNIya thA yAvat devakuru uttarakuru kSetra / ke jugaliyoM kI taraha yahA~ 6 prakAra ke utkRSTa sukha vAle manuSya basate the-1 padma samAna gandha vAle, 2 kastUrI samAna gandha vAle, 3 mamatva rahita, 4 tejasvI, rUpavanta, 5 sahanazIla, 6 utAvala rahita gambhIra gati se calane vAle manuSya basate the| - sevaM bhaMte ! ... sevaM bhaMte !! .....
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... (thokar3A naM055) . .. zrI bhagavatIjI sUtra ke chaThe zataka ke AThaveM uddeze meM 'pRthvI', Adi kA thokar3A calatA hai so tamukAe kappapaNae agaNI puDhavI ya agaNipuDhavIsu / ... AU teU vaNassai, kappuvarima kaNharAIsu // ..1-aho bhagavAn ! pRthviyA~ kitanI haiM ? he gautama ! pRthviyA~ 8 haiM ( 7 naraka, 1 ISat-prAgbhArA- siddhshilaa)| - 2-aho bhagavAn ! kyA 7 naraka, 12 devaloka; nava graiveyaka, pAMca anuttara vimAna, 1 siddhazilA ina 22 ThikAnoM ke nIce ghara, hATa, grAmAdi haiM ? he gautama ! nahIM haiN| 3-aho bhagavAn ! nArakI aura devalokoM ke nIce gAja, bIja, megha, bAdala, vRSTi kauna karate haiM ? he gautama ! pahalI dUsarI nArakI ke nIce gAja, vIja, megha, bAdala, vRSTi deva, asura kumAra aura nAgakumAra ye 3 karate haiN| tIsarI naraka, pahalA dUsarA devaloka ke nIce deva aura asurakumAra ye do karate haiN| zeSa 4 naraka, aura tIsare devaloka se bArahaveM devaloka taka, ina 14. ke nIce deva (vaimAnika deva) karate haiM ( asurakumAra, nAgakumAra nhiiN)| nava graiveyaka, pAMca anuttara vimAna aura siddhazilA ke nIce koI nahIM karatA / sAta narakoM ke nIce bAdara agni- . kAya nahIM hai parantu vigraha gati vAle jIva pAye jAte haiM / deva
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 88 lokoM se lekara siddhazilA taka 15 ThikAnoM ke nIce bAdara pRthvIkAya, bAdara agnikAya nahIM hai parantu. vigraha gati vAle jIva pAye jAte haiN| navame devaloka se lekara siddhazilA taka ina nau ThikAnoM ke nIce bAdara apkAya bhI nahIM hai parantu vigraha gati vAle jIva pAye jAte haiM / 22 hI ThikAnoM ke nIce candra sUrya Adi nahIM hai, candra sUrya Adi kI prabhA bhI nahIM hai| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !! (thokar3A naM056 ) zrI bhagavatIjI sUtra ke chaThe zataka ke AThaveM uddeze meM 'AyuSya bandha' kA thokar3A calatA hai so kahate haiN| 1-aho bhagavAn ! AyuSya bandha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? he gautama ! AyuSya vandha chaha prakAra kA kahA gayA hai-1 jAtinAma-nidhattAyu, 2 gati nAma nidhattAyu, 3 sthiti nAma nidhattAyu, 4 avagAhanA nAma nidhattAyu, 5 pradeza nAma nidhattAyu, 6 anubhAga nAma nidhattAyu / ye 6 nidhatta ( DhIlA) bandha AsarI haiM aura 6 nikAcita ( gAr3hA-majabUta ) bandha AsarI haiN| ye 12 eka jIva aAsarI aura 12 bahuta (ghaNA) jIva prAsarI, ye 24 alAvA hue / 24 samuccaya ke aura 24 nIca gotra ke sAtha baMdhane vAle tathA 24 ucca gotra ke sAtha baMdhane vAle, ye 72 alAvA hue / inako samuccaya jIva aura 24 daNDaka, ina 25 se guNA karane se 1800 alAvA hote haiN| 1. sevaM bhaMte !. . .. . sevaM bhaMte !!.....
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 .........: (thokar3A naM0 57) .. . ... . zrI bhagavatI jI sUtra ke chaThe zataka ke dasaveM / uddeze meM jIva ke 'sukha duHkhAdi' kA thokar3A calatA hai so kahate haiM' jIvANa ya suhaM dukkhaM, jIve jIvati taheva bhaviyA ya / egaMtadukkhaM veyaNa, attamAyAya kevalI // 1-aho bhagavAn ! anyatIrthI isa prakAra kahate haiM ki rAjagRha nagara meM jitane jIva haiM una jIvoM ke sukha duHkha bAhara nikAla kara hAtha meM lekara bora kI guThalI pramANa yAvat jUM lIkha pramANa bhI dikhAne meM koI samartha nahIM hai / aho bhagavAn ! kyA yaha ThIka hai ? he gautama ! anyatIrthiyoM kA yaha kahanA mithyA hai / maiM isa taraha se kahatA hU~ ki sampUrNa loka ke - jIvoM ke sukha daHkha ko bAhara nikAla kara hAtha meM lekara dikhAne .. meM koI samartha nahIM hai| aho bhagavAn ? kisa kAraNa se dikhAne - meM samartha nahIM hai ? he gautama ! jisa taraha tIna cuTakI bajAve utane meM isa jambUdvIpa kI 21 parikramA kare aisI zIghragati vAlA koI deva sampUrNa jambUdvIpa meM vyApta hove aisA gandha kA DibbA khola kara jambUdvIpa kI 21 parikramA kare utane meM gandha ur3a kara jIvoM ke nAka meM praveza kare usa gandha ko alaga nikAla kara batAne meM koI samartha nahIM hai, isI taraha jIvoM ke .... sukha duHkha ko bAhara nikAla kara batAne meM koI samartha nahIM
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2-aho bhagavAn ! kyA jIva hai so caitanya hai yA caitanya hai so jIva hai ? he gautama ! jIva hai so caitanya hai aura caitanya hai so jIva hai, jIva aura caitanya eka hI hai / nArakI kA nerIyA va niyamA jIva hai, aura jIva hai so nerIyA anerIyA donoM hI hai| isI taraha 24 hI daNDaka kaha denA caahie| 3-aho bhagavAn ! jIva hai so prANa dhAraNa karatA hai yA prANa dhAraNa karatA hai so jIva hai ? he gautama ! jo prANa dhAraNa karatA hai so niyamA jIva hai parantu jIva prANa dhAraNa karatA bhI hai aura nahIM bhI karatA hai, jaise siddha bhagavAn, dravyaprANa dhAraNa nahIM karate haiN| nArakI kA nerIyA niyamA prANadhArI hai aura prANadhArI hai so nerIyA anerIyA donoM hI hai| isI taraha 24 hI daNDaka kaha denA caahie| 4-aho bhagavAn ! bhavasiddhi ka ( bhavI ) nerIyA hotA hai yA nerIyA bhavasiddhika hotA hai ? he gautama ! bhavasiddhika nerIyA anerIyA donoM hI hotA hai| isI taraha nerIyA bhI bhavasiddhika aura abhavasiddhika donoM hotA hai / isa taraha 24 hI daNDaka kaha denA caahie| 5-aho bhagavAn ! anyatIrthI kahate haiM ki saba prANI bhUta jIva sattva ekAnta duHkharUpa vedanA vedate haiN| kyA yaha ThIka hai ? he gautama ! anyatIrthiyoM kA yaha kahanA mithyA hai / maiM isa ..... se kahatA hU~-nArakI kA nerIyA ekAnta duHkharUpa vedanA vedatA hai, kadAcit sukharUpa vedanA bhI vedatA hai / cAroM hI
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAti ke devatA ekAnta sukharUpa vedanA vedate haiM, kadAcit duHkha rUpa vedanA bhI vedate haiM / audArika ke. 10 daNDaka vividha prakAra kI ( vemAyA ) vedanA vedate haiM arthAt kadAcit sukha aura kadAcit duHkha vedate haiN| . 6-aho bhagavAn ! kyA nArakI kA nerIyA AtmazarIra kSetrAvagAr3ha (sva zarIra kSetra oghAyA ) pudgaloM ko grahaNa kara AhAra karatA hai yA anantara kSetrAMvagAr3ha (apane zarIra kSetra oghAyA kI apekSA dUsarA kSetra.) pudgaloM ko grahaNa kara AhAra karatA hai yA paraMparakSetrAvagADha (Atma kSetra se anantara kSetra usase para kSetra vaha paraMpara kSetra ) pudgaloM ko grahaNa kara AhAra karatA hai ? he gautama ! zrAtmazarIra kSetrAvagADha pudgaloM ko AtmA dvArA grahaNa kara aAhAra karatA hai| anantara kSetrAvagADha aura paraMparakSetrAvagADha pudgaloM ko AtmA dvArA grahaNa kara AhAra nahIM karatA hai / isI taraha 24 hI daNDaka kaha denA cAhie / ... 7-aho bhagavAn ! kyA kevalI mahArAja indriyoM se jAnate aura dekhate haiM ? he gautama ! kevalI mahArAja indriyoM se nahIM jAnate aura nahIM dekhate haiM / chahI dizAoM meM dravya kSetra kAla bhAva mita ( maryAdA sahita ) bhI jAnate dekhate haiM aura amita ( maryAdA rahita ) bhI jAnate dekhate haiM yAvat kevalI ..kA darzana nirAvaraNa (AvaraNa rahita.) hai| . ... sevaM bhaMte ! . . sevaM bhaMte //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 ( thokar3A naM0 58 ) zrI bhagavatIjI sUtra ke sAtaveM zataka ke pahale uddeze meM 'AhAra' kA thokar3A calatA hai so kahate haiM 1 - zraho bhagavAn ! jIva mara kara parabhava meM jAtA huA kitane samaya taka anAhAraka rahatA hai ? he gautama! parabhava meM jAtA huA jIva pahale, dUsare, tIsare samaya meM siya (kadAcit ) zrAhAraka, siya anAhAraka hotA hai| cauthe samaya meM niyamA ( avazya ) AhAraka hotA hai / samuccaya jIva aura ekendriya meM pahale, dUsare tIsare samaya taka AhAra kI bhajanA hai, cauthe samaya meM AhAra kI niyamA hai / trasa ke 16 daNDaka ke jIvoM meM pahale dUsare samaya AhAra kI bhajanA hai tIsare samaya AhAra kI niyamA hai / 2 -- aho bhagavAn ! jIva kisa samaya alpa zrAhArI hotA ? he gautama ! utpanna hote vakta prathama samaya meM aura marate vakta carama ( antima ) samaya meM jIva alpa - AhArI hotA hai / 3 - zraho bhagavAn ! loka kA kaisA saMThANa ( saMsthAna ) hai ? he gautama! loka kA saMThANa supratiSTha ( sarAvalA ) ke AkAra hai| nIce caur3A, bIca meM saMkar3A aura Upara patalA hai / aise zAzvata loka meM kevalajJAna kevala darzana ke dhAraka arihanta jina kevalI jIvoM ko jIvoM ko saba ko jAnate dekhate haiM / . ve siddha hote haiM yAvat saba duHkhoM kA anta karate haiM /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4--aho bhagavAn ! upAzraya meM raha kara sAmAyika karane vAle zrAvaka ko IryApathikI kriyA lagatI hai yA sAMparAyikI ? he gautama ! sakapAyI hone se usako sAMparAyikI kriyA lagatI hai| 5-aho bhagavAn ! kisI zrAvaka ke sajIvoM ko mArane kA tyAga kiyA huvA hai lekina pRthvIkAya ke vadha kA tyAga nahIM hai vaha pRthvI khode usa vakta koI usa jIva mara jAya to kyA usake vrata meM aticAra lagatA hai ? he gautama ! No iNa? smh| vaha zrAvaka trasa jIvoM ko mArane kI pravRtti nahIM karatA hai, isalie grahaNa kie hue usake vrata meM aticAra nahIM lagatA hai, vrata bhaMga nahIM hotA hai| isI taraha jisa zrAvaka ne vanaspati chedane kA tyAga kiyA hai, pIche pRthvI khodate hue jar3a mUla Adi chedana ho jAya to usake grahaNa kiye hue vrata meM aticAra ( doSa.) nahIM lagatA hai, vrata bhaMga nahIM hotA hai| .... ::6- aho bhagavAn ! tthArUpa ke ( uttama )zramaNa mAhaNa ko prAsuka eSaNIya AhAra pAnI baharAve ( deve ) to kyA lAbha hotA hai ? he gautama ! vaha jIva samAdhi prApta karatA hai, bodha..(r) sAmAnya rIti se dezavirati zrAvaka ko saMkalpa. pUrvaka trasa jIva .kI hiMsA kA tyAga hotA hai, isalie jaba taka jisakI hiMsA kA tyAga - kiyA ho, usakI saMkalpa pUrvaka hiMsA karane kI pravRtti na kare taba - taka usake grahaNa kiye hue vrata meM doSa nahIM lagatA hai|
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 bIja samAkita ko prApta karatA hai aura anukrama se mokSa meM jAtA hai / 7 - aho bhagavAn ! kyA karmarahita jIva kI gati ( gamana ) hotI hai ? hA~, gautama ! hotI hai / aho bhagavAn ! karmarahita jIva kI kaisI gati hotI hai ? he gautama! tumbI, phalI, dhUma, ( dhUMcA ), vANa ke dRSTAnta se karma rahita jIva kI gati Urdhva ( UMcI ) hotI hai / 8 - zraho bhagavAn ! dukhI jIva duHkha se vyApta hotA hai athavA dukhI ( duHkha rahita ) jIva duHkha se vyApta hotA hai ? he gautama! dukhI jIva duHkha se vyApta hotA hai paraMtu dukhI jIva duHkha se vyApta nahIM hotA hai / 1 dukhI jIva duHkha se vyApta hotA hai, 2 duHkha ko grahaNa karatA hai, 3 duHkha kI udIraNA karatA hai, 4 duHkha ko vedatA hai, 5 duHkha kI nirjarA karatA hai, ye pAMca bola samuccaya jIva aura 24 daNDaka ke sAtha kahane se 125 alAvA hue / 6- zraho bhagavAn ! binA upayoga gamana karate, khar3e rahate, baiThate, sote, vastra pAtrAdi lete rakhate hue sAdhu ko IryApathikI * jaise koI puruSa tumbI para miTTI ke ATha lepa karake pAnI meM DAle to bhArI hone se vaha tumbI nIce calI jAya parantu ve miTTI ke saba lepa gala kara utara jAne se tumbI pAnI ke Upara A jAtI hai| isI prakAra ATha karma rahita jIva kI bhI Urdhvagati ( UMcI gati ) hotI hai / jaise eraNDa kA phala sUkhane para usakA bIja uchala kara bAhara par3atA hai | dhUma ( dhUA ) svAbhAvika hI Upara jAtA hai| dhanuSa se chUTA huA vAraNa eka dama sIdhA jAtA hai / isI taraha ATha karmoM se chUTe hue ( rahita ) jIva kI gati Urdhva ( UMcI ) hotI hai, isalie vaha mokSa meM hai /
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA lagatI hai yA sAMparAyikI : kriyA lagatI hai ? he gautama ! use IryApathikI kriyA nahIM lagatI hai kintu sakaSAyI hone se usako sAMparAyikI kriyA lagatI hai| . 10-aho bhagavAna ! iMgAla dopa, dhUma doSa aura saMyojanA doSa kisako kahate haiM ! he gautama ! prAsuka epaNIya AhAra pAnI lAkara usameM mUchita, gRddha, Asakta hokara AhAra kare to iMgAla (aMgAra ) doSa lagatA hai / usI AhAra ko krodha se khinna hokara mAthA dhunatA dhunatA AhAra karatA hai, ( khAtA hai) to dhUma doSa lagatA hai| prAsuka eSaNIya nirdoSa AhAra pAnI lAkara usameM svAda utpanna karane ke liye eka dUsare ke sAtha saMyoga milA kara AhAra kare to saMyojanA doSa lagatA hai| ....... .. 11-aho bhagavAn ! khettAikkate (kSetrAtikrAnta ), kAlAikkaMte, (kAlAtikrAnta), maggAikrate (mArgAtikrAnta.), pamANAikkate (pramANAtikrAnta ) doSa kise kahate haiM ? he gautama ! koI sAdhu sAdhvI. sUrya udaya se pahale AhAra pAnI lAkara sUrya udaya se pIche bhogatA hai to use khettAikkate dopa lagatA hai| prathama pahara meM lAye hue AhAra pAnI ko antima pahara meM bhogatA hai to kAlAikkate doSa lagatA hai| do . koSa ( gAU) uparAnta le jAkara AhAra pAnI bhogatA hai to maggAikkate dopa lagatA hai| pramANa se adhika AhAra karatA hai to pamANAikkate doSa lagatA hai| . . .
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. 12-aho bhagavAn ! zastrAtIta zastrapariNata AhAra pAnI kise kahate haiM ? he gautama ! jo agni vagairaha zastra se acchI taraha pariNata hokara acitta ( jIva rahita ) ho gayA ho usa AhAra pAnI ko zastrAtIta zastrapariNata kahate haiN| . sAdhu ko cAhie ki AhAra pAnI ke saba doSa TAla kara saMyama nirvAha ke lie zuddha AhAra pAnI bhogave / sevaM bhate! sevaM bhaMte !! . . (thokar3A naM056) zrI lagavatIjI sUtra ke sAtaveM zataka ke dUsare uddeze meM supaccarakhANa huNyaccayANa (pacakkhANApaccakvANI) kA thokar3A calatA hai so kahate haiM-- 1--aho bhagavAn ! koI kahatA hai ki mujhe sarva prANa sarva bhUta sarva jIva sarva satva ko hanane kA (mArale kA) paccakkhANa hai to usake paccaskhANa ko supaccakkhANa kahanA cAhie yA dupaccakmANa kahanA cAhie ! he gautama !* usake paccakkhANa ko siya ( kadAcit ) supaccarakhANa kahanA cAhie aura siya dupaccarakhANa kahanA cAhie / aho bhagavAn ! isakA kyA kAraNa hai ? he gautama ! jisako aisA jANapaNA nahIM hai kiye jIva haiM, ye ajIva haiM,ye trasa haiM, ye sthAvara haiM, yadi vaha kahatA hai ki mujhe sarva prANa sarva bhUta sarva jIva sarva sattva ko hanane kA tyAga hai to (1) vaha mRpAvAdI hai, satyavAdI nahIM, 2 tIna karaNa tIna ___ ye donoM taraha ke pacakkhANa sAdhu AsarI (sAdhuke lie) kahe haiN| - - -
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ joga se asaMjati hai, 3 avirati hai, 4 pApa karma nahIM paccakkhe haiM, 5 vaha sakriya (Azrava sahita ) hai, 6 asaMvuDA ( saMvararahita.) hai;7 chaha kAyA kA daNDI ( daNDa dene vAlA-hiMsAkarane vAlA) hai, 8 ekAnta bAla-ajJAnI hai, usake paJcakkhANa dupaJcakkhANa hai, supaccakkhANa nhiiN| jisako aisA jANapaNA (jJAna) hai ki ye jIva haiM, ye ajIva haiM, ye trasa haiM, ye sthAvara haiM, yadi vaha kahatA hai ki mujhe sarva prANa sarva bhata sarva jIva sarva satva ko hanane ( mArane) kA .. tyAga hai. to 1 vaha satyavAdI hai, mRSAvAdI nahIM, 2 tIna karaNa tIna joga se saMjati hai, 3 virati hai, 4 pApa karma kA paJca khANa kiyA hai, 5 akriya (Azrava rahitaH) hai, 6 saMvuDA (saMvara sahita.) hai, 7 chaha kAyA kA rakSaka hai, 8 ekAnta paNDita .. jJAnI hai| usake paccakkhANa supacakkhANa haiM, dupacakkhANa nhiiN| 2 aho bhagavAn ! paJcakkhANa kitane prakAra ke haiM ? he gautana ! paJcakkhANa do prakAra ke haiM-mUlaguNa pacakkhANa aura uttara guNa paJcakkhANa / mUlaguNa paJcakkhANa ke do bheda-sarva mUla guNa paJcakkhANa aura deza mUla guNaH paJcakkhANa / sarva mUla guNa paJcakkhANa ke 5 bheda-sarvathA prakAra se hiMsA, jhUTha, corI, maithuna, parigraha kA tyAga karanA arthAt pA~ca mahAvratoM kA pAlana karanA / deza mUla guNa paJcakkhANa ke 5 bheda-sthUla prANAti... ye paJcakkhANa sAdhu ke lie haiN| . . . . . .. . . .
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAta yAvat sthUla parigraha kA tyAga karanA: arthAt pAMca aNuvratoM kA pAlana karanA / uttara guNaM paJcakkhANa ke do bheda-sarva uttaraguNa paJcakkhANa, deza uttaraMguNa pnyckkhaann| sarva uttaraguNa paJcakkhANa ke* 10. bheda-1 aNAgayaM (jo tapa AgAmI kAla meM karanA hai vaha pahale kara leveM), 2 aikkaMta-(jo tapa pahale karanA thA vaha kisI kAraNa se nahIM ho sakA to pIche kare ) 3 koDI sahiyaM-(jaisA tapa pahale dina-zrAdi meM kareM vaisA pichale dina (aMtameM) bhI kare, bIca meM nAnA prakAra kA tapa kare),4 niyaMTiyaM (niyamita dina meM vighna Ane para bhI dhArA huA-vicArA huA tapa avazya kare ), 5 sAgAraM (prAgAra sahita tapa kare ), 6 aNAgAraM (AgAra rahita tapa kare ), 7 parimANakaDaM (xdattidAta kavala-( grAsa), ghara, cIja Adi kA parimANa kare ), 8. niravasesaM (cAroM prakAra ke grAhAra kA tyAga kare. saMthArA kare ), 6 saMkeyaM-(muSTi Adi saMketa pUrvaka tapa kare ), 10 addhA: (kAla kA parimANa kara tapa kare ) / deza uttaraguNa pacca +gAthA-aNAgaya maikkata, koDIsahiyaM niyaMTiyaM cev| .. ... sAgAramaNAgAraM, parimANa kaDaM niravasesaM / / . saMkeyaM ceva addhAeM, paccakkhANaM bhave dasahA // "::eka sAtha ekabAra pAtra meM par3A huvA annAdi ko 1 dAta kahate haiM .:.:addhA tapa ke 10 bheda haiM-1 navakArasI; 2 porisI, 3 do porisI 4 ekAsana, 5 ekalaThANa, 6 Ayambala, 7 nIvi, upavAsa, abhigraha 10 divasa carima /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 : . khANa ke 7 bheda-tIna guNavrata ( dizAvrata, upabhogaparibhoga parimANa vrata, anarthadaNDaviramaNaH vrtH)| cAra zikSAvrata( sAmAyika, dezAvakAzika, pauSadhopavAsa, atithi saMvibhAga . vrata aura * sNlekhnaa)| .. -aho bhagavAn ! kyA jIva mUlaguNa paJcakkhANI hai yA uttaraguNa paJcakkhANI hai yA apaJcakhANI hai ? he gautama ! samuccaya jIva meM bhAMgA pAve tIna / manuSya aura tiyaJca paJcendriya meM bhAMgA pAve 3-3, bAkI 22 daNDaka apaJcakkhANI hai| alpabahutva samuccaya jIva meM saba se thor3e mUlaguNa paJcakkhANI, usase uttaraguNa pacakkhANI asaMkhyAtaguNA, usase apacakkhANI anantaguNA / tiryaJca paMcendriya meM sabase thor3e mUla .* saMlekhanA kA pUrA nAma hai-apazcima .. mAraNAntika saMlekhanA joSaNA ArAdhanA-saba se pIche maraNa ke samaya meM zarIra aura kaSAyoM ko kRza karane ke liye jo tapa vizeSa svIkAra kara ArAdhana kiyA jAya, use apazcima mAraNAntikaHsaMlekhanA joSaNA ArAdhanA kahate haiN| . dezauttaraguNapaJcakkhANa meM dizAMvrata Adi 3 guNatrata 4 zikSAbata ye sAta guNeM kI ginatI kI gaI hai kintu saMlekhanA kI ginatI nahIM kI gaI isakA kAraNa yaha hai ki dizAvata Adi sAta guNa avazya dezottara guNa rUpa haiM parantu isa saMlekhanA kA niyama nahIM hai kyoMki dezottara guNa vAle ko yaha dezottara guNa rUpa hai aura sarvottara guNa vAle ke lie yaha sarvottara guNa rUpa hai / dezottara guNa vAle ko bhI anta meM yaha saMlekhaMnA karane yogya hai| yaha bAta batalAne ke lie yahAM para AThavIM saMle- . khanA kahI gaI hai| . . .
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 guNa paccakkhANI, usase uttaraguNa paccakkhANI asaMkhyAta guNA, usase apaccakkhANI asaMkhyAta guNA / manuSya meM saba se thor3e mUlaguNa paccakkhANI, usase uttaraguNa paccakkhANI saMkhyAta guNA, usase apacakkhANI asaMkhyAta guNA / 4 - aho bhagavAn ! kyA jIva sarva mUlaguNa paccakkhANI hai yA deza mUlaguNa paccakkhANI hai yA apaccakkhANI hai ? he gautama ! samuccaya jIva meM bhAMgA pAve 3 / nArakI se vaimAnika taka manuSya aura tiryaMca paMcendriya varja kara 22 daNDaka meM bhAMgA pAve eka-paccakkhANI / tiryaJca paMcendriya meM bhAMgA pAve 2 ( dezamUlaguNa paccakkhANI, apaccakkhANI ) / manuSya meM bhAMgA - pAve 3 / alpabahutva -- samuccaya jIva meM sabase thor3e sarvamUlaguNapaccakkhANI, usase deza mUlaguNa paccakkhANI asaMkhyAta guNA, usase paccakkhANI anantaguNA / tiryaMca paMcendriya meM saba se thor3e dezamUlaguNa paccakkhANI, usase apaccakkhANI asaMkhyAta guNA / manuSya meM sabase thor3e sarva mUlaguNa paccakkhANI, usase deza mUlaguNa paccakkhANI saMkhyAta guNA, usase apaccakkhANI asaMkhyAtaguNA / 5 - aho bhagavAn ! kyA jIva sarvauttara guNa paccakkhANI. hai yA dezauttaraguNapaccakkhANI hai yA apaccakkhANI hai ? he gautama ! samuccaya jIva meM bhAMgA pAve 3 / manuSya aura tithaMca
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... paMcendriya meM bhAMgA pAve 3-3 / bAkI 22 daNDaka meM bhAMgA pAve eka (apaJcakkhANI) alpabahutva-samuccaya jIva meM sabase thor3e sarva uttaraguNa paccakkhANI, usase dezauttaraguNa paccakkhANI asaMkhyAtaguNA, usase apaJcakkhANI anantaguNA / tiryaMca paMcendriya meM saba se thor3e sarva uttaraguNapaJcakkhANI, usase dezauttaraguNapaJcakkhANI asaMkhyAtaguNA, usase apaccakkhANI asNkhyaatgunnaa| manuSya meM ... saba se thor3e sarva uttaraguNa paJcakkhANI, usase dezauttaraguNa paJcakkhANI saMkhyAtaguNA, usase apaJcavakhANI asaMkhyAtaguNA 4-aho bhagavAn ! kyA jIva saMjati ( saMyati ) hai yA asaMjati ( asaMyati ) hai yA saMjatAsaMjati (saMyatAsayati ). hai ? he gautama ! samuccaya jIva meM bhAMgA pAve 3. manuSya meM bhAMgA pAve 3 / tiryaMca paMcendriya meM bhAMgA pAve 2 ( asaMjati aura saMjatAsaMjati ) / bAkI 22 daMDaka meM bhAMgA pAve eka-asaMjati / - alpavahutva-samuccaya jIva meM saba se thor3e. saMjati, usase saMjatAsaMjati asaMkhyAtaguNA, usase asaMjati anantaguNA / tiryaMca paMcendriya meM saba se thor3e saMjatAsaMjati, usase asaMjati .. 1 .1 ' M ' . . . . asaMkhyAtaguNA / manuSya meM sabase thor3e saMjati, usase saMjatAsaMjati saMkhyAtaguNA, usase asaMjati asaMkhyAtaguNAH / 7- aho bhagavAn ! kyA jIva paJcakkhANI hai, yA paJcakkhANApaJcakakhANI hai yA apaJcakakhANI hai ? he. gautama / samu
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102. caya jIva meM bhAMgA pAve 3manuSya meM bhAMgA, pAve 3 / tiyaMca paMcendriya meM bhAMgA pAve 2 / vAkI 22 daNDaka meM bhAMgA pAve eka-apacakkhANI / .... ......... .. :: : alpavahutva-samuccaya jIva meM saba se thor3e paccakkhANI, usase paMcakkhANApacakyANI .. asaMkhyAtaguNA, usase apacakkhANI: anantaguNA / tiryaMca paMcendriya meM sabase thor3e paJcakkhANApaJcakkhANI; usase apaJcakkhANI asaMkhyAtaguNAH / manuSya meM sabase thor3e paJcakkhANI, usase. paJcakkhANApaJcakkhANI saMkhyAtaguNA, usase apacakkhANI asaMkhyAtaguNA / ...8 aho bhagavAn ! kyA jIva zAzvata hai yA azAzvata hai ? he gautama ! jIva dravya kI apekSA zAzvata hai aura paryAya kI apekSA azAzvata hai / isI taraha 24. hI daNDaka kaha denA cAhiye / .... sevaM bhaMte ! .......... sevaM bhaMte !! ..... ... .. (thokar3A naM 60) .. zrI bhagavatIjI sUtra ke sAtaveM zataka ke tIsare uddaze meM _ 'vanaspati ke AhAra Adi' kA thokar3A calatA hai so . kahate haiM 1-aho bhagavAn ! vanaspati kisa kAla meM alpAhArI hotI hai aura kisa kAla meM mahAAhArI hotI hai ? he gautama ! pAvasa Rtu (zrAvaNa bhAdavA ) aura varSA Rtu (Asoja, kArtika ) meM saba se adhika mahA aAhArI hotI hai| usake bAda mRtu (migasara, pauSa ), hemanta Rtu ( mAgha, phAlguna, )
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 basanta Rtu (caitra, vaizAkha ) meM anukrama se alpAhArI hotI hai yAvat grISma Rtu (jeTha, ASAr3ha ) meM sabase alpAhArI hotI hai| at zraho bhagavAn ! grISma Rtu meM vanaspati sabase alpAhArI hotI hai so bahuta sI vanaspati meM khUba pAna phUla phala hote haiM so kisa taraha se ? he gautama / grISma Rtu meM vanaspati meM uSNayoniyA, jIva bahuta utpanna hote haiM yAvat vRddhi pAte haiM, isa kAraNa se vanaspati meM pAna phUla, phala bahuta hote haiM / . aho bhagavAn ! vanaspati kA mUla, kanda yAvat bIja kisa jIva se vyApta hai ? he gautama / vanaspati kA mUla, mUla ke jIva se vyApta haiH yAvat bIja, bIja ke jIva se vyApta hai bAda 4-aho bhagavAn ! vanaspati ke jIva kisa taraha AhAre lete haiM aura kisa taraha pariNamAte haiM ? he gautama ! vanaspati kA mUla pRthvI se saMbaddha ( jur3A huA ) hai jisase vanaspati AhAra 'letI hai aura pariNamAtI hai / isa taraha, bIja taka 10 lAvo Barfits kaha denA cAhie / ila 5- aho bhagavAn ! AlU, mUlA Adi aneka vanaspatiyA~ kyA ananta jIva vAlI aura bhinna bhinna jIva vAlI haiM ? hA~, gautama ! bAlU, mUlA Adi aneka vanaspatiyA~ ananta jIva vAlI aura bhinna bhinna jIva vAlI S ka * 6-aho bhagavAn ! kyA kRSNalezI nairayika alpakarmI aura nIlalezI nairayika mahAkarmI ho sakatA hai ? hA~, gautama
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 sthiti prAsarI kRSNa lezI nairayika alpakarmI aura nIlalezI narayika mahAkarmI ho sakatA hai / isa taraha jyotipI+deva ko varja kara 23. daNDaka meM jisa meM jitanI lezyA pAve usameM utanI lezyA se alpakarmI aura mahAkarmI kaha denA caahie| . . 7-aho bhagavAn ! kyA vedanA aura nirjarA eka kahI jA sakatI haiM ? he gautama ! vedanA aura nirjarA eka nahIM kahIM jA sakatI hai| vedanA karma hai aura nirjarA. nokarma hai| isa taraha * kRSNa lezyA atyanta azubha.pariNAma rUpa hai usakI apekSA nIla lezyA kucha zubha pariNAma rUpa hai / isaliye sAmAnyataH kRSNalezyA vAlA mahAkarmI aura nIlalezyA.vAlA alpakarmI hotA hai / parantu kadAcit AyuSya kI sthiti kI apekSA kRSNa lezyA vAlA alpakarmI aura nIla lezyA vAlA mahAkarmI bhI ho sakatA hai| jaise ki kRSNa lezyA vAlA nairayika jisane apanI AyuSya kI bahuta sthiti kSaya kara dI hai usane bahuta karma bhI kSaya kara diye haiM, usakI apekSA koI nIla lezyA vAlA nairayika 10 sAropagama kI sthiti se pAMcavIM naraka meM abhI tatkAla utpanna huA hI hai usane AyuSya kI sthiti adhika kSaya nahIM kI hai, isaliye abhI E. usake bahuta karma bAkI haiN| isa kAraNa vaha usa kRSNa lezI nairayika kI apekSA mahAkarmI hai| . .:. + jyotiSI devoM meM sirpha eka tejolezyA pAI jAtI hai, dUsarI lezyA nahIM pAI jAtI / isa kAraNa se dUsarI lezyA kI apekSA alpakarmI aura mahAkarmI nahIM kahA jA sktaa|... ... ... ... ... . . x udaya meM Aye huye karma ko bhoganA vedanA kahalAtI hai aura karma bhoga kara kSaya kara diyA gayA hai vaha nirjarA kahalAtI hai / ya vedanA ko karma kahA gayA hai aura nirjarA ko noMkarma kahA gayA hai|
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 vedanA aura nirjarA meM tIna kAla AsarI kaha denA | vedanA aura nirjarA kA samaya eka nahIM hai / jisa samaya vedatA usa samaya nirjaratA nahIM hai / jisa samaya nirjaratA hai, usa samaya vedatA nahIM / vedanA aura nirjarA kA samaya laga alaga hai / isa taraha 24 hI daNDaka para 120 alAvA kaha denA / ho bhagavAn ! kyA samuccaya jIva zAzvata haiM yA azAzvata haiM ? he gautama ! dravya kI apekSA (dravyArthika naya kI apekSA ) jIva zAzvata haiM aura paryAya kI apekSA (paryAyArthika naya kI apekSA ) jIva azAzvata haiM / isa taraha 24 hI daNDaka kaha denA / - ' : 2. sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !! ( thokar3A naM0 61 ) * zrI bhagavatIjI sUtra ke sAtaveM zataka ke cauthe udadeze meM 'jIva' kA thokar3A, calatA hai so kahate haiM-jIvA 1, chavviha puDhavIra, jIvANa 3, ThiI bhavaTTiI 4, kAye5, / gillevaNa 6, aNagAre 7, kiriyAsammatta micchataM 8 / / 1- aho bhagavAn ! saMsArI jIva ke kitane bheda haiM ? gautama ! 6 bheda haiM- pRthvIkAya, akAya, teukAya, vAyukAya, vanaspatikAya, trasakAya TWO MIK * chahakAya jIvoM ke bhedAnubheda zrI pannavaNA sUtra pada pahale ke anusAra jAna lenA cAhiye /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 2-aho bhagavAn ! pRthvIkAya ke kitane bheda haiM ? he. gautama ! 6 bheda haiM---1sarAhA* pRthvI, 2 zuddha pRthvI, 3 bAlukA pRthvI, 4 maNosilA ( manaH zilA) pRthvI, 5. zarkarA pRthvI, 6 khara pRthvI / .. 3-aho bhagavAn ! ina chahoM pRthvI kI kitanI sthiti hai ? he gautama ! ina chahoM pRthvI kI jaghanya sthiti antamuhUrta kI hai, utkRSTa sthiti saNhA pRthvI kI 1000 eka hajAra varSa, zuddha pRthvI kI 12000 bAraha hajAra varSa, vAlukA pathvI kI 14000 caudaha hajAra varSa, maNosilA ( manaH zilA-menasila ) pRthvI kI 16000 solaha hajAra varSa, zarkarA pRthvI kI 18000 aThAraha hajAra varSa, khara pRthvI kI 22000 bAIsa hajAra varSa kI hai| 4-ho bhagavAn ! nArakI, devatA, tiryaJca manuSya kI kitanI sthiti hai ? he gautama ! nArakI devatA kI jaghanya sthiti dasa hajAra varSa kI, utkRSTa 33 sAgara kI, tiryaJca aura manuSya kI jaghanya antamuhUrta kI, utkRSTa tIna palyopama kI hai| isa taraha saba jIvoM kI bhavasthiti: sthiti pada ke anusAra kaha denI cAhiye / ... ... ... .... * sarahA ya suddhabAlU ya, mosilA sakkarA ya khrpuddh'vii| ' iga bAra codasa solaDhAra bAvIsasaMyasahassA // isa gAthA meM pRthvIkAya ke chaha bheda aura unakI sthiti batAI gaI hai| ...:zrI pannavaNA sUtra ke thokar3oM kA prathama bhAga patra 55 se 62 isI saMsthA dvArA chapA huvA mAphaka kaha denA caahiye| . . .
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 i. 5-aho bhagavAn ! jIva jIvapane kitane kAla taka rahatA hai ? he gautama ! jIva jIvapane sadaiva rahatA hai| .... 6-aho bhagavAn ! vartamAna samaya meM tatkAla ke utpanna hue pRthvIkAya ke jIvoM ko prati samaya eka eka apahare to kitane samaya meM nirlepa hove ( khAlI hove) ? he gautama ! jaghanya pada meM asaMkhyAtA avasarpiNI utsarpiNI kAla meM aura utkRSTa pada meM bhI asaMkhyAtA avasarpiNI utsarpiNI kAla meM nirlepa hove / jaghanya pada se utkRSTa pada.meM asaMkhyAtaguNA kAla jyAdA samajhanA cAhiye / isI taraha apkAya, teukAya, cAyukAya kA. bhI kaha denA caahiye| vanaspati anantAnanta hone se kabhI nirlepa nahIM hotI hai| trasakAya jaghanya pratyeka sau sAgara meM aura utkRSTa pratyeka sau sAgara meM nirlepa hotI hai| jaghanya pada se utkRSTa pada visesAhiyA (vizeSAdhika ) hai| 7-avadhijJAnI agagAra ke zuddhAzuddha lezyA AsarI 12 alAvA kahe jAte haiM: 1-avizuddhalezI aNagAra samudghAta rahita avizuddhalezI deva devI ko nahIM jAnatA nahIM dekhatA hai| 2-avizuddhalezI aNagAra samudghAtarahita vizuddhalaizI deva devI ko nahIM jAnatA, nahIM dekhatA hai| isItaraha samudghAta sahita ke 2 alAvA kaha denA / isI taraha samudghAta asamudghAta ke zAmila 2 alAvA kaha denA / avizuddha lezyA AsarI ina 6 alAvoM meM nahIM jAnatA nahIM dekhatA : hai| vizuddha lezyA AsarI 6 alAvoM meM jAnatA hai, dekhatA hai| ye 12 alAvA hue|
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8-anyatIrthika kI kriyA AsarI prazna calatA. hai so kahate haiM... 1-aho bhagavAn ! anyatIrthika kahate haiM ki eka jIva eka samaya meM samyaktva kI aura mithyAtva kI do kriyA karatA hai / kyA unakA yaha kahanA ThIka hai ? he gautama ! anyatIrthikoM kA yaha kahanA mithyA hai| eka jIva eka samaya meM eka hI kriyA kara sakatA hai, do kriyA nahIM kara sakatA. * / ..... . .... sevaM bhaMte ! . . . . sevaM bhaMte !! :..... ...... (thokar3A naM062.) : ......: zrI bhagavatIjI sUtra ke sAtaveM zataka ke pAMcaveM uddaze meM 'khecara tiryazca paMcendriya kI yoni saMgraha' kA thokar3A calatA hai so kahate haiN| joNI saMggaha lessA, diTThI NANe ya joga uvoge| __uvavAya ThiisamugdhAya, cavaNa jAI kula vihIro / / 1-aho bhagavAn ! khecara tiryaMca paMcendriya kI kitane prakAra kI yoni hai ? he gautama tIna prakAra kI hai-+aNDaja, potaja;sammU. * yaha sArA thokar3A jIvAbhigama sUtra ke tiryaMca ke dUsare uddeze meM hai ( Agamodaya samiti pRSTha. 138 se 142 tkH).| .. ... . . . . . . . : . + aNDaja-aNDe se utpanna hone vAle jIva aNDaja kahalAte. haiM jaise-kabUtara,mora Adi / .... .. potaja-jo jIva janma ke samaya carma se AvRtta hokara kothalI tiutpanna hote haiM ve potaja kahalAte haiM, jaise-hAthI cimagAdar3a Adi / . .. ..
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 cchima / aNDaja aura potajake 3-3 bheda haiM- strI, puruSa, napuMsaka | sammUcchima jIva saba napuMsaka hote haiN| inameM lezyA pAve 6, dRSTi pAve 3, tIna jJAna, tIna jJAna kI bhajanA | joga pAve 3, upayoga pAve 2 ( sAkAropayoga, anAkAropayoga ) / asaMkhyAtA varSa kI AyuSya vAle yugaliyA manuSya aura tiryaMcoM ko chor3a kara zeSa yAvat AThaveM devaloka taka ke jIva Akara khecara tiryaMca paMcendriya meM utpanna hote haiM / ina kI sthiti jaghanya antamuhUrta kI, utkRSTa palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kI hai| inameM samudghAta pAve 5 ( pahale kI ) / ye samohayA asamohayA donoM maraNa se marate haiM / pahalI se tIsarI naraka taka bhavanapati se lekara AThaveM devaloka taka aura manuSya tiryaMca meM saba ThikAne jAkara utpanna hote haiM / khecara kI 12 lAkha kula kor3I hai ! -- jisa taraha khecara kA adhikAra kahA usI taraha jalacara, sthalacara, urapura aura bhujapara kA adhikAra bhI kaha denA cAhiye / navaraM ( itanA vizeSa ) jalacara kI sthiti jaghanya antarmuhUrta, utkRSTa koDa pUrva kI kula kor3I 1250000 sAr3he bAraha lAkha hai / pahalI se sAtavIM naraka taka jAte haiM / sthalacara meM yauni pAve. 2 ( potaja aura sammUcchima ) sthiti jaghanya antarmuhUrta, utkRSTa 3 palyopama kI, kulakoDI dasa lAkha hai| cauthI naraka taka * * sammUcchima-- deva nArakI ke sivAya jo jIva mAtA pitA ke sa~yoga ke binA utpanna hote haiM ve sammUcchima kahalAte haiM, jaise--kIDI kuthu, pataMgA Adi /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 jAte haiM / urapara kI sthiti, jaghanya antamuhUrta, utkRSTa koDa pUrva kI, kulakoDI dasa lAkha hai, pAMcavIM naraka taka jAte haiM / bhujapara kI sthiti jaghanya antamuhUrta, utkRSTa koDa pUrva kI, kulakoDI nava lAkha hai| dUsarI naraka taka jAkara utpanna hote haiN| . 2-aho bhagavAn ! veindriya, teindriya, cauindriya kI kitanI kulakoDI hai ? he gautama ! veindriya kI kulakoDI sAta lAkha hai / teindriya kI kulakoDI ATha lAkha hai| cauindriya kI kulakoDI nava lAkha hai| 3- aho bhagavAn ! gandha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? he gautama ! gandha sAta prakAra kA tathA sAta sau prakAra kA kahA gayA hai| 4- aho bhagavAn ! puSpa ( phUla ) kI kitanI kulakoDI hai ? he gautama ! puSpa kI solaha lAkha kulakoDI hai| jala se ke sAmAnya rUpa se gandha ke 7 bheda haiM-1 mUla-soca vanaspati Adi / 2-tvacA-vRkSa kI chAla / 3 kASTha- candana aadi|4niryaas vRkSa kA rasa-kapUra Adi / 5 patra-jAtipatra, tamAlapatra Adi / 6 puSpa-phUla priyaGga-vRkSa ke phUla Adi / 7 phala-ilAyacI, lauMga aadi| ina sAta ko kAlA Adi pAMca varNa se guNA karane se 35 bheda ho jAte haiM / ye saba sugandhita padArtha haiM / isaliye eka 'sugandha' se guNA karane para phira 35 ke 35 hI rhe| ina 35 ko pAMca rasa se guNA karane para. 175 hue| nya pi sparza ATha haiM kintu uparokta sugandhita padArthoM meM vyavahAradaSTi se aura spaze ( komala, halkA, ThaNDA, garma) hI mAne gaye haiN| isa75 ko 4 se guNA karane para 700 bhedaM hote haiM / ( 74541X 700) /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 utpanna hone vAle sthala se utpanna hone vAle mahAvRkSake, mahAgulma ke ina cAra jAti ke phUloM kI pratyeka kI cAra cAra lAkha kula koDI hai / . 5 - aho bhagavAn ! ballI, latA, harita kAya ke kitane bheda haiM ? he gautama ! 4 ballI ke 400, 8 latA ke 800 aura 3 haritakA ke 300 bheda haiM / 6 - aho bhagavAn ! svastika Adi 11 vimAnoM kA kitanA vistAra hai ? he gautama ! koI devatA 3 AkAza A ntarA pramANa (2835806 yojana ) kA eka pAuMDA ( kadama ) bharatA huA jAve, aisI zIghragati se eka dina do dina yAvat chaha mAsa taka jAve to bhI svastika Adi 11 vimAnoM meM se kisI kA pAra pAve aura kisI kA pAra nahIM pAve / svastika Adi vimAnoM kA itanA vistAra hai / .. - 7 - aho bhagavAn ! arci Adi 11 vimAnoM kA kitanA vistAra hai ? he gautama ! koI devatA 5 zrAkAza zrAntarA pramANa ( 4726333 yojana ) kA eka kadama bharatA jAve, aisI zIghragati se eka dina do dina yAvat chaha mAsa taka jAve to bhI kisI vimAna kA pAra pAve aura kisI vimAna kA pAra nahIM pAve / arci Adi 11 vimAnoM kA itanA vistAra hai| 8 - graho bhagavAn ! kAma Adi 11 vimAnoM kA kitanA ::1 *jaise jambUdvIpa meM sarvotkRSTa dina meM 4726330 yojana dUra se sUrya dikhatA hai usakA dugunA ( 6452662 yojana pramANa ).. ko AkAza AntarA kahate haiM /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 vistAra hai ? he gautama ! koI devatA 7 AkAza zrantarA pramANa ( 66168664 yojana ) kA eka kadama bharatA huA chaha mahIne taka cale to bhI kisI vimAna kA pAra pAve aura kisI vimAna kA pAra nahIM pAve / kAma Adi 11 vimAnoM kA itanA vistAra hai / ha. 6 - zraho bhagavAn ! vijaya vaijayaMta jayaMta aparAjita ina cAra vimAnoM kA kitanA vistAra hai ? he gautama ! koI devatA 6 AkAza zrantarA pramANa ( 850740 yojana ) kA eka kadama bharatA huA chaha mahIne taka cale to kisI vimAna kA pAra pAve aura kisI vimAna kA pAra nahIM pAve | vijaya Adi cAra vimAnoM kA itanA vistAra hai / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !! . ( thokar3A naM0 63 ) zrI bhagavatIjI sUtra ke sAtaveM zataka ke chaThe udda eze meM 'AyuSya bandha Adi' kA thokar3A calatA hai so kahate haiM / * ho bhagavAn ! nAraMkI meM utpanna hone vAlA jIva nArakI kA AyuSya kyA isa bhava meM bAMdhatA hai, yA naraka meM utpanna hotI vakta bAMdhatA hai yA utpanna hone ke bAda bAMdhatA hai ? he gautama ! isa bhava meM bAMdhatA hai, naraka meM utpanna hotI vakta nahIM bAMdhatA hai, utpanna hone ke bAda bhI nahIM bAMdhatA hai / ( pahale bhAMge meM thokar3A zrI jIvAbhigama sUtra ke tiryaca ke prathama uddeze meM hai /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . 113 cAMdhatA hai, dUsare tIsare bhAMge meM nahIM ) / isI taraha 24 daNDaka meM kaha denaa| ...2-aho bhagavAn ! nArakI meM utpanna hone vAlA jIva naraka kA AyuSya kyA isa bhava meM vedatA hai ? yA naraka meM utpanna hotI vakta vedatA hai yA utpanna hone ke bAda vedatA hai ? - he gautama ! isa bhava meM nahIM vedatA kintu utpanna hotI vakta aura utpanna hone ke bAda vedatA hai / ( pahale bhAMge meM nahIM vedatA, dUsare tIsare bhAMge meM vedatA hai ) isI taraha 24 daNDaka .. meM kaha denaa|' ..- aho bhagavAn ! naraka meM utpanna hone vAlA jIva kyA isa bhava meM rahA huA mahAvedanA vAlA hotA hai ? yA naraka meM utpanna hote samaya mahAvedanA vAlA hotA hai ? yA naraka meM utpanna hone ke bAda mahAvedanA vAlA hotA hai ? he gautama ! isa bhava meM rahA huA.. kadAcit mahAvedanA vAlA hotA hai, .. kadAcit alpa vedanA vAlA hotA hai, naraka meM utpanna hote - samaya kadAcit mahAvedanA vAlA hotA hai kadAcit alpa vedanA vAlA hotA hai, naraka meM utpanna hone ke bAda ekAnta duHkha - vedanA vedatA hai, kadAcit kiMcit sukha vedanA vedatA hai| devatA meM pahale dUsare bhAMge meM kadAcit mahAvedanA vAlA. kadAcit alpa vedanA vAlA hotA hai parantu devatA meM utpanna hone ke bAda ekAnta sAtA vedanA vedatA hai kintu kiMcita ..."
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 asAtAvedanA bhI vedatA hai| dasa daNDaka zradArika ke jIva pahale dUsare bhAMge meM kadAcit mahA vedanA vedate haiM kadAcita alpa vedanA vedate haiM utpanna hone ke bAda bemAyA (vividha prakAra se ) vedanA vedate haiM / 3- - aho bhagavAn ! kyA jIva zrAbhoga ( jANapaNA ) se AyuSya bAdhA hai yA zranAbhoga (ajANapaNA ) se grAyuya bAMdhatA hai ? he gautama ! jIva anAbhoga se AyuSya bAMdhatA | isI taraha 24 hI daNDaka meM kaha denA cAhie / 4 - zraho bhagavAn ! kyA jIva karkaza vedanIya ( du:kha se vedane yogya ) karma bAMdhatA hai ? hA~, gautama ! bAMdhatA ho bhagavAna ! isakA kyA kAraNa ! he gautama ! 18 pApa karane se jIva karkaza vedanIya karma bAMdhatA hai| isI taraha 24 hI "dause meM kaha denA cAhie / * 5 - graho bhagavAn ! kyA jIva akarkaza vedanIya ( sukha pUrvaka vedane yogya) karma bAMdhatA hai ? hA~, gautama ! bAMdhatA hai. ho bhagavAna ! isakA kyA kAraNa ? he gautama / 18 pApa kA tyAga karane se jIva karkaza vedanIya karma bAMdhatA hai / isI taraha manuSya meM kaha denA / zeSa 23 daNDaka ke jIva akarkaza vedanIya karma nahIM haiN| 6 - graho bhagavAn ! kyA jIva sAtAvedanIya karma bAMdhata ? hA~, gautama ! bAMdhatA hai / aho bhagavAn ! jIva sAta 1
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. vedanIya karma kisa taraha se bAMdhatA hai ? he gautama ! jIva sAtA vedanIya karma* 10 prakAra se bAMdhatA hai| isI taraha 24 hI daNDaka meM kaha denA caahie| 7-aho bhagavAn ! kyA jIva. asAtA vedanIya karma bAMdhatA hai ? hA~, gautama ! bAMdhatA hai| aho bhagavAn ! jIva asAtA vedanIya karma kisa taraha se bAMdhatA hai ? he gautama ! jIva x 12 prakAra se asAtA vedanIya karma bAMdhatA hai| isI __ taraha 24 hI daNDaka meM kaha denA caahie| -aho bhagavAn ! isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM isa avasarpiNI kAla kA duHSamA-duHSama nAma kA chaThA pArA kaisA hogA ? he gautama ! yaha chaThA ArA manuSya pazu pakSiyoM ke duHkha janita hAhAkAra zabda se vyApta hogaa| isa Are ke prAraMbha *sAtA vedanIya karma bandha ke dasa kAraNaH- . 1-4-prANa, bhUta, jIva, sattvoM para anukampA karane se, 5-bahuta prANa bhUta jIva sattvoM ko duHkha nahIM dene se, 6-unheM zoka nahIM upajAne se; 7-kheda nahIM upajAne se, 8-vedanA nahIM upajAne se, ha-nahIM mArane se; 10-paritApa nahIM upajAne se jIva sAtA vedanIya karma bAMdhatA hai| x asAMtAvedanIya karma bAMdhane ke 12 kAraNa1-dUsare jIvoM ko duHkha dene se, 2-zoka upajAne se, 3-kheda upajAne se, 4-pIr3A pahuMcAne seM; 5-mArane se, 6-paritApa upajAne se, 7-12bahuta prANa, bhUta, jIva, sattvoM ko. duHkha dene se, zoka upajAne se, khedaH . . upajAne se, pIr3A pahuMcAne seM, mArane se, paritApa upajAne sa, jIva . asAtA vedanIya karma bAMdhatA hai| .
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 meM dhUli yukta bhayaMkara AMdhI calegI, phira saMvartaka havA calegI, dizAeM dhUla se bhara jAeMgI, prakAza rahita hoMgI, arasa virasa cAra khAMta agni vijalI vipa mizrita barasAta hogI / vanaspa tiyA~, XtrasaprANI parvata nagara saba naSTa ho jaaeNge| parvatoM meM eka vaitADhya parvata aura nadiyoM meM gaMgA sindhu nadI rahegI / sUrya khUba tapeMgA, candramA atyanta zItala hovegA / bhUmi aMgAra, bhobhara, rAkha tathA tape hue tave ke samAna hogI / gaMgA sindhu nadiyoM kA pATa ratha ke cIle jitanA caur3A rahegA / usameM ratha kI dhurI pramANa pAnI rahegA / usameM maccha kaccha Adi jalacara jIva bahuta hoNge| gaMgA siMdhu mahAnadiyoM ke pUrva pazcima taTa para 72 bila haiM / unameM manuSya raheMge / ve manuSya kharAba 1 1 x biloM aura gaMgA sindhu nadI ke sivA gAMva aura jaMgala meM calane vAle sa prANI | * : * vaitADhya parvata ke isa tarapha dakSiNa bharata meM bila pUrva ke taTa para haiM aura 6 bila pazcima ke taTa para haiN| isI taraha 15: bilaH vaitADhya parvata ke uttara kI tarapha uttara bharata meM haiM / ye 36 bila gaMgA nadI ke taTa para vaitADhya parvata ke pAsa haiM / aise hI 36- bila siMdhu nadI ke taTa para vaitADhya parvata ke pAsa haiM / ina 72 biloM meM se 63 biloM meM manuSya manuSyaraNI raheMge / 6 biloM meM caupada pazu raheMge aura bAkI 3 biloM meM pakSI raheMge / manuSya maccha kacchaMpa kA AhAra kareMge / pazu pakSI una maccha kacchaMpa Adi kI haDDiyAM Adi cATa kara rheNge| manuSyoM ke zarIra kI racanA isa prakAra hogI- ghar3e ke pIMdA ( nIce kA bhAga ) samAna zira hogA, jau ke zAlU ke samAna mAthe ke keza hoMge, kar3hAI ke 5 ke samAna lalATa hogA, cIr3I ke pAMkhoM ke samAna bhA~phara hoMge, * . *
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpa vAle, dIna hIna aniSTa amanojJa svara vAle, kAle kurUpa hoNge| unakI utkRSTa avagAhanA lagate Are ? hAtha kI utarate Are muNDa hAtha ( 1 hAtha se kucha kama :) pramANa, hogI aura Ayu lagate Are 20 varSa kI utarate Are 16 varSa kI hogii| ve adhika santAna vAle hoMge / unakA varNa, gaMdha, ramaH sparza. .saMhanana, saMsthAna saba azubha hoNge| ve vahuta rogI, krodhI mAnI mAyI lobhI hoNge| ve loga sUrya udaya aura asta ke samaya apane biloM meM se bAhara nikala kara gaMgA siMdhu nadiyoM meM se maccha kacchapa pakar3a kara reta meM gAr3a deNge| zAma ko gAr3eM hue macchAdi ko subaha nikAla kara khAveMge aura subaha gAr3e hue macchAdi ko zAma ko nikAla kara khaaveNge| vrata, niyama paJcakkhANa se rahita mAMsAhArI saMkliSTa pariNAmI - ( kharAba pariNAma vAle ) ve jIva mara kara prAyaH naraka tiryaMca gati meM - jAveMge / pazu pakSI bhI mara kara prAyaH naraka tiryaca gati meM jaaveNge| : :..: .... :: - yaha ArA ikkIsa hajAra varSa kA hogaa| : ..:. sevaM bhaMte ! .. sevaM bhaMte !! ... bakare kI nAka ke samAna nAka hogI UMTa kI naula ke samAna..hoTha hoMge sIpa saMkhoMliyA ke samAna nakha hoNge| uduI kI bambI ke samAna zarIra.. hogA nAka kAna Adi saba hI dvAra bahate rheNge| ve mAtA pitA kI lajjA se rahita hoNge| .... .....:.::. .
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 (thokar3A naM064) - zrI bhagavatIjI sUtra ke sAtaveM zataka ke sAtaveM uddaze meM 'kAma bhogAdi' kA thokar3A calatA hai so kahate haiM--- 1-aho bhagavAn ! upayoga sahita gamanAgamanAdi kriyA karate hue saMvuDA ( saMvara yukta ) aNagAra ko iriyAvahI ( aipithikI ) kriyA lagatI hai yA sAMparAyikI kriyA lagatI hai ? he gautama ! akapAyI saMvuDA aNagAra sUtra pramANe calatA hai, isalie use iriyAvahI kriyA lagatI hai, sAMparAyikI kriyA nahIM lagatI / kaSAyasahita, utsUtra calane vAle aNagAra ko sAMparAyikI kriyA lagatI hai| . . ... 2-aho bhagavAn ! kAma kitane prakAra ke haiM ? he gautama ! kAma do prakAra ke haiM-zabda aura rUpa / aho bhagabhagavAn ! kAma rUpI hai yA arUpI ? sacitta hai yA acitta ? jIva hai yA ajIva ? he gautama ! kAma rUpI hai, arUpI nhiiN| kAma sacitta bhI hai aura acitta bhI hai, kAma jIva bhI hai aura ajIva bhI hai / aho bhagavAn ! kAma jIvoM ke hote haiM yA ajIvoM ke hote haiM ? he gautama ! kAma jIvoM ke hote haiM, ajIvoM ke nahIM hote| 3-aho bhagavAn ! bhoga kitane prakAra ke haiM ? hai| gautama ! bhoga tIna prakAra ke haiM.-gaMdha, rasa, sparza / aho. bhagavAn ! bhoga rUpI haiM yA arUSI ? sacitta haiM yA acitta ? : 1 .
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 116 citta bhI haiM / bhoga jIva haiM yA jIva? he gautama ! bhoga rUpI haiM, rUpI nahIM / bhoga sacita bhI haiM aura jIva bhI haiM aura ajIva bhI haiM / aho bhagavAn ! bhoga jIvoM ke hote haiM yA - ajIvoM ke hote haiM ? he gautama! bhoga jIvoM ke hote haiM, " jIvoM ke nahIM hote / aho bhagavAn ! nArakI ke nerIye kAmI haiM yA bhogI haiM ? he gautama! kAmI bhI haiM aura bhogI bhI haiN| graho bhagavAn isakA kyA kAraNa ? he gautama / zrotrendriya cakSuindriya AsarI kAmI haiM aura vANendriya rasendriya sparzendriya AsarI bhogI haiN| 'isI taraha bhavanapati vANavyaMtara, jyotiSI, vaimAnika, tiryaca paMceMdriya aura manuSya ye 15 daNDaka kaha denA / cauindriya cakSuindriya yasarI kAmI haiM, ghANendriya rasendriya sparzendriya AsarI bhogI haiN| teindriya, beidriya aura ekendriya ( pAMca sthAvara ) bhogI haiM, kAmI nahIM / alpa bahutva - sabase thor3e kAmI bhogI, usase nokAmI no bhogI anaMtaguNA, usase bhogI anaMtaguNA sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !! (thokar3A naM0 -65) "zrI bhagavatIjI sUtra ke sAtaveM zataka ke sAtaveM udeze meM 'anagAra kriyA' kA thokar3A calatA hai so kahate haiM
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 --aho bhagavAn ! kisI bhI devaloka meM utpanna hone yogya kSINa bhogI ( durvala zarIra vAlA ) chadmastha manuSya kyA utthAna, karma, bala, vIrya, puruSakAra, parAkrama dvArA vipula bhoga (manojJa zabdAdi ) bhogane meM samartha nahIM hotaa| aho. bhagavAn ! kyA Apa isa artha ko aisA hI kahate haiM ? he gautama ! jo iNa8 sama? ( yaha artha ThIka nahIM hai)| aho. bhagavAn ! isakA kyA kAraNa hai ? he gautama ! vaha utthAna karma bala vIrya puruSakAra parAkrama se koI bhI vipula bhoga (manojJa zabdAdi ) bhogane meM samartha hai / isalie vaha bhogI puruSa bhogoM kA tyAga 'paccakkhANaM karane se mahA nirjarA vAlA aura mahA paryavasAna (mahAphalaM ) vAlA hotA hai| 2-jisa taraha chadmastha kA kahA usI taraha adho avadhijJAnI ( niyata kSetra kA avadhi jJAna vAlA ) kA bhI kaha denA caahie| ... 6-aho bhagavAn ! usI bhava meM siddha hone yogya yAvat sarva duHkhoM kA anta karane yogya kSINabhogI ( durbala zarIra vAlA ) parama avadhijJAnI manuSya kyA utthAna karma bala vIrya puruSakAra parAkrama se vipula bhoga bhogane meM samartha nahIM hai ? . * isa prazna kA Azaya yaha hai ki jo bhoga bhogane meM samartha nahIM hai, vaha abhogI hai kintu abhogI hone mAtra se hI tyAgI nahIM ho - sakatA / tyAga karane se tyAgI hotA hai aura tyAga karane se hI nirjarA hotI hai|
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai gautamaH ! No iNa sama-vaha utthAnAdi se sAdhu ke yogya vipula bhoga bhogane meM samartha hai| bhogoM kA tyAga paJcakahANa karane se vaha mahAnirjarA aura mahA paryavasAna (mahA phala) bAlA hotA hai| 4---jisa tarahaH paramAvadhijJAnI kA kahA usI taraha se kevalajJAnI ko kaha denA caahiye| .. aho bhagavAn ! kyA - asaMjJI ( mana rahina ) trasa aura pAMca sthAvara ajJAnI ajJAnake andhakAra meM DUbe hue ajJAna rUpI loha jAla meM phaMse hue akAma nikaraNa (anicchA pUrvaka ) vedanA vedate haiM ? hA~, gautama ! vedate haiN| ........ ... aho bhagavAn ! kyA saMjJI ( mana sahita ) jIva kAma nikaraNa vedanA vedate haiM. 1.hA~, gautama.! vedate haiN| aho bhagavAn ! ...: jo jIva asaMjJI (mana rahita) haiM unake mana nahIM hone se icchA zakti aura jJAna zakti ke abhAva meM kyA akAmaMnikaraNa (anicchApUrvaka) ajJAna paNe vedanA-sukha duHkhako anubhava karate haiM ? isa prazna kA yaha bhAvArtha haiN| isakA uttara-hA~ anubhava karate haiM isa taraha diyA hai| * aho bhagavAn ! jo jIva icchA zakti yukta aura saMjJI (manasahita samartha) hai kyA vaha bhI anicchApUrvaka ajJAna paNe se sukha duHkhaM kA anubhava karate haiM ? hA~ gautama ! karate haiN| aho bhagavAn ! isakA kyA kAraNa ? he gautama ! jaise koI puruSa dekhane kI zakti se yukta hai to bhI baha puraSa dIpaka ke vinA andhakAra se raheM hue padArthoM ko nahIM dekheM sakatA tathA upayoga binA UMce nIce aura pITha pIche ke padArthoM ko nahIM
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 isakA kyA kAraNa ? he gautama ! jaise-andhakAra meM dIpaka vi AMkhoM se dekhA nahIM jA sktaa| chahoM dizAoM meM dRSTi phai kara dekhe binA rUpa dekhA nahIM jA sktaa| isa kAraNa se akAma nikaraNa vedanA vedate haiN| 7-x aho bhagavAn ! kyA saMjJI ( mana sahita ) ja prakAma ( tIvra icchA pUrvaka ) vedanA vedate haiM ? hA~, gautama vedate haiM / aho bhagavAn ! isakA kyA kAraNa hai ? he gautama ve samudra pAra nahIM jA sakate, samudra pAra ke rUpoM ko nahIM de sakate, devaloka ke rUpoM ko nahIM dekha sakate, isa kAraNa se prakAma ( tIvra icchA pUrvaka ) vedanA vedate haiN| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !! ............... dekha sakatA hai| ve icchA zakti aura jJAnazakti yukta hote hue bhI upara binA sukha duHkha kA anubhava karate haiN| jisa prakAra asaMjhI jIva i. aura jJAna zakti rahita hone se anicchApaNe aura ajJAna dazA meM ra duHkha vedate haiM usI taraha se saMjJI jIva icchA aura jJAnazakti hote bhI zakti kI pravRtti ke abhAva meM tIvra abhilASA ke kAraNa ani pUrvaka sukha duHkha vedate haiN| __x aho bhagavAn ! kyA saMjJI (mana sahita) jIva prakAma nikara tIvra abhilASA pUrvaka sukha duHkha vedate haiM ? hA~, gautama ! vedate aho bhagavAn ! kisa taraha vedate haiM ? he gautama ! jo samudra ke / nahIM jA sakate, samudra ke pAra rahe hue rUpoM ko nahIM dekha sakate, ve abhilASA pUrvaka sukha duHkha vedate haiN| ve icchAzakti aura jJAnazakti
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 123 ___ (thokar3A naM0 66) ... zrI bhagavatIjI sUtra ke sAtaveM zataka ke AThaveM uddaze meM . __ 'chamastha avadhijJAnI' kA thokar3A calatA hai so kahate haiM--- .. 1-aho bhagavAn ! gata ananta kAla meM kyA chadmastha __ manuSya sirpha tapa saMyama, saMvara brahmacarya aura ATha pravacana mAtA ke pAlane se siddha buddha mukta huA hai ? he gautama ! No iNaTTha sama (aisA nahIM huaa)| aho bhagavAn ! isakA kyA kAraNa ? he gautama ! gataH ananta kAla meM jo siddha buddha mukta hue haiM ve saba utpanna jJAna darzana ke dhAraka arihaMta jina kevalI hokara siddha buddha mukta hue haiM, hote haiM aura hoveMge / jisa taraha chadmastha kA kahA usI taraha adhoavadhika aura parama adhoavadhika kA bhI kaha denA cAhie ! 2-aho bhagavAn ! gata ananta kAla meM kyA kevalI __ manuSya siddha yuddha mukta hue haiM ? hA~, gautama, ! hue haiM, vartamAna kAla meM hote haiM aura bhaviSya kAla meM hoveNge| lASA hai / isaliye ve sukha duHkha ko vedate haiM / asaMjJI jIva icchA aura jJAnazakti ke abhAva se anicchA aura ajJAna pUrvaka sukha duHkha veda hai / saMjJI jIva icchA aura jJAnazakti yukta hote hue bhI upayA abhAva se anicchA aura ajJAna pUrvaka sukha duHkha vedate haiM. taba jIva samartha aura icchA yukta hote hue bhI prApta karane kI zakti ke abhAva se sirpha tIvra abhilASA pUrvaka sukha dAva vega madata hai tathA karane kI zakti ko
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 3- bhagavAna ! gata ananta kAla meM, vartamAna kAla meM aura bhaviSyata kAla meM jitane siddha buddha mukta hue haiM, hote haiM, hoge kyA ve sabhI utpanna jJAna darzana ke dhAraka arihaMta jina kevalI hokara siddha buddha mukta hue haiM hote haiM aura hoveMge ? hA~, gautama ! ve saba utpanna jJAna darzana ke dhAraka arihaMta jina kevalI hokara siddha buddha mukta hue haiM, hote haiM, hoveNge| 4-aho agavAn : kyA una utpanna jJAna darzana ke dhAraka arihaMta jina kevalI ko 'alamatthu' ( alamastu-pUrNa ) kahanA cAhie ? hA~, gautama ! unheM alamatthu (alamastu )-pUrNa hanA caahie| .....aho bhagavAn ! kyA hAthI aura kuthuzrA kA jIva samAna haiM ? hA~, gautama ! * dIpaka ke dRSTAnta anusAra samAna hai, sirpha zarIra kA pharka hai| ... nArakI ke nerIye yAvat vaimAnika takaH 24 hI daNDaka ke jIva jo pApakarma karate haiM, kiye haiM aura kareMge ve saba duHkha rUpa jaise eka dIpaka kA prakAza kisI eka kamare meM phailA huA hai| yadi usako kisI bartana dvArA Dhaka diyA jAya to usakA prakAza bartana parimANa ho jAtA hai ! isI taraha java jIva hAthI kA zarIra dhAraNa karatA hai to utane bar3e zarIra meM vyApta rahatA hai aura java kuthuzrA kA zarIra . dhAraNa karatA hai to usa choTe zarIra meM vyApta rahatA hai / isa prakAra sirpha .. zarIra meM pharka rahatA hai| jIva meM kucha bhI pharka nahIM hai| saba jIva mAna haiN|
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ In'. 128 vaikriya kara sakatA hai ? he gautama ! nahIM kara sakatA, kiMtu bAhara ke pudgaloM ko grahaNa karake 1 eka varNa eka rUpa, 2 eka varNa aneka rUpa, 3 aneka varNa eka rUpa, 4 aneka varNa aneka rUpa vaikriya kara sakatA hai| .... 2--graho agazan ! kyA baiMkriya labdhivaMta akhaMbuDA aNagAra bAhara ke pudgaloM ko grahaNa kiye binA kAle ko nIlA rUpa aura nIle ko kAlA rUpa pariNamA sakatA hai ? he gautama ! nahIM pariNamA sakatA, kintu. bAhara ke pudgala grahaNa karake kAle ko nIlA aura nIle ko kAlA pariNamA sakatA hai| isa taraha varNa ke 10, gandha kA 1, rasa ke 10 aura sparza ke 4 ye 25 bhAMge hue / 4 bhAMge pahale ke milA kara tula 26 bhAMge hue|. . . . . .. ... .... .:. 3-aho bhagavAn ! cer3A koNika ke mahAzilA kaMTaka saMgrAma meM aura rathaMpUsala saMgrAma meM kitane anuSya mare aura meM kahA~ jAkara utpanna hue ? he gautama ! mahAzilA kaMTaka saMgrAma meM 84 lAkha manuSya mare, ve saba naraka tirya meM utpanna hue / ratha-mUsala saMgrAma meM ha6 lAkha manuSya mare, unameM se eka varuNa nAga natta A kA jIva saudharma devaloka ke aruNAbha vimAna meM mahaddhika devapane utpanna huaa| aura eka. (varuNa nAya natA ke " bAla mitra kA jIva *) uttama manupyakula meM utpanna huzA / dasa ... ** varuNa nAga nattuA kA jIva aura varuNa nAga nattae ke vAla bhitra __kA jIva phira mahAvideha kSetra meM janma lekara mokSa jaayeNge| . .
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 hajAra jIva eka machalI ke peTa meM utpanna hue / bAkI prAyaH saH jIva naraka tiryaMca meM -:... - sevaM bhaMte ! :-... sevaM bhate !!... .. ... (thokar3A naM068) : ..... zrI bhagavatIjI sUtra ke sAtaveM zataka ke dasane uddeze meM 'anyatIrthI' kA thokar3A calatA hai so kahate haiM rAjagRha nagara ke bAhara * bahuta anyatIrthI rahate haiM / unameM se kAlodAyI bhagavAn ke pAsa AyA aura bhagavAna se paJcAstikAyA ke viSaya meM prazna puuchaa| bhagavAna ne pharamAyA ki he kAlodAyI ! pAMca astikAya haiM-dharmAstikAya, adharmAsti kAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya, pudgalAstikAya / ina meM se jIvAstikAya jIva hai, bAkI 4 ajIva haiN| inameM se pudgalAstikAya rUpI hai, bAkI 4 arUpI haiM dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, ye ajIva arUpI hai ina para koI khar3A rahane meM, sone meM baiThane meM samartha nahIM hai / pudgalAstikAya ajIvarUpI hai isa para koI bhI khar3A raha sakatA hai, 1 . .. sA.sakatA hai, . " . .. . . .. sakatA hai| . .. .. 1-aho. bhagavAn ! kyA ajIvakAya (dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya ) ko pApa..: 1kAlodAyI; 2-zailodAyI, 3zaivAlodAyI, 4 udaya, 5.nAmA-.. daya, 6 narmodaya, 7.anyapAlaka, zailapAlaka, zaMkha pAlakA 10 stI, 11 gRhpti| 14 udaya, 5.nAmo
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 * karma lagatA hai ? he kAlodAyI ! ajIvakArya ko pApakarma nahIM lagatA hai kiMtu jIvAstikAya ko pApakarma lagatA hai / bhagavAn se praznottara karake kAlodAyI bodha ko prApta huA / khandaka jI kI taraha bhagavAn ke pAsa dIkSA aGgIkAra kI, gyAraha 'aGga par3heH / A kisI eka samaya kAlodAyI aNagAra ne bhagavAna se pUchA ki ho bhagavAn ! kyA jIvoM ko pApakarma azubhaphala vipAka sahita hote haiM ? hA~, kAlodAyI / jIvoM ko pApakarma azubhaphala vipAka sahita hote haiM - jaise viSamizrita bhojana karate samaya to mIThA lagatA hai kintu pIche pariNamate samaya duHkharUpa durvarNAdi rUpa hotA hai / isI taraha 18 pApakarma karate hue to jIva ko acchA lagatA hai kiMtu pApa ke kar3ave phala bhogate mamaya jIva dukhI hotA hai| .... ho bhagavAn ! kyA jIvoM ko zubhakarma zubhaphala vAle hote haiM ? hA~, kAlodAyI ! zubhakarma zubhaphala vAle hote haiM- jaise kar3avI auSadhi mizrita sthAlI pAka (miTTI ke bartana meM acchI taraha pakAyA huA bhojana ) khAte samaya to acchA nahIM lagatA kintu pIche pariNamate samaya zarIra meM sukhadAyI hotA hai / isI taraha 18 pApa tyAgate samaya to acchA nahIM lagatA parantu pIche jaba zubha kalyANakArI puNyaphala udaya meM AtA hai taba bahuta sukhadAyI hotA hai / " 1 12:
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 131 ho bhagavAn ! eka puruSa agni jalAtA hai aura eka puruSa agni bujhAtA hai, ina donoM meM kauna mahAkarmI, mahA kriyA vAlA mahA Asrava mahA vedanA vAlA hai aura kauna lpakarmI alpakriyA vAlA, alpa AsravI alpa vedanA vAlA hai ? he kAlodAyI ! jo puruSa agni jalAtA hai vaha mahAkarmI yAvat mahAvedanA vAlA hai kyoMki vaha pAMca kAyA ( pRthvIkAya, aSkAya, vAyukAya, vanaspatikAya, trasakAya) kA mahA ArambhI hai, eka te kAyA kA alpa ArambhI hai / jo puruSa agni bujhAtA hai vaha karmI yAvat alpa vedanA vAlA hai kyoMki vaha pAMca kAyA kA alpa ArambhI hai, eka teukAyA kA mahA ArambhI isalie karmI yA alpa vedanA vAlA hai / : aho bhagavAn ! kyA acita pudgala avabhAsa karate haiM, udyota karate haiM, tapate haiM, prakAza karate haiM ? hA~, kAlodAyI ! acita pudgala avabhAsa karate haiM yAvat prakAza karate haiN| kopAyamAna tejolezI labdhivaMta aNagAra kI tejolezyA nikala kara najadIka yA dUra jahA~ jAkara giratI hai vahA~ ve acitta pudgala avabhAsa karate haiM yAvat prakAza karate haiN| kAlodAyI aNagAra upavAsa belA telA Adi tapasyA karate hue kevalajJAna kevaladarzana upArjana kara siddha buddha yAvat mukta hue / sevaM bho ! sevaM bhaMte !! . " samApta
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
_