________________
૫૪
વિશ્વોદ્ધારક શ્રી મહાવીર મનાતી હતી. વેદિક ધર્માચાર્યો પિતાની સત્તાના બળે અન્ય હલકી વર્ણોની સાથે મનગમતી રીતે વર્તતા હતા. આ વૈદિક ક્રિયાકાંડના યુગે જૈનધર્મની દિગંતવ્યાપી પ્રભાને ઢાંકી દીધી, ને તેના પરિણામસ્વરૂપ જૈનધર્મ અને પ્રજાની સ્થિતિ શોચનીય થઈ ગઈ હતી. જનધર્મનાં મૂળ તત્તવે ઉપર વૈદિક ધર્મક્રિયાઓની ઝડપી અસર થઈ રહી હતી. કયાંક કયાંક શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુના ઉગ્રવિહારી સાધુ મુનિરાજે પોતાના સદુપદેશથી જૈનધર્મની મૌલિકતાને ટકાવી રાખવાના પ્રયાસ કરતા જેવામાં આવતા હતા.
સમય ધર્મભાવનાને હતો. પરંતુ તે ભાવના પ્રવાહને જીવંત રાખનાર ધર્મનાયકની ખોટ હતી. પ્રજામાં શ્રદ્ધા, ધર્મ, સદનુષ્ઠાન વગેરે ધાર્મિક ભાવનાઓને સ્થાને વિશ્વાસ, હિંસા અને કુરઢીઓનાં મૂળ ઊંડાં ઊતરતાં જતાં હતાં. આત્માની અમર કળાને ખીલવવાને બદલે વૈદિક ધર્માચાર્યો પોતપોતાના મત અનુસાર ક્ષણિક વાસનાઓના પિષણ અર્થે મથી રહ્યા હતા. ભારતવર્ષમાંથી આત્માનું આત્મત્વ અમરત્વ નાબુદ થઈ જાય એ કપરો તે કાળ હતો.
પ્રજાને ધાર્મિક વિકાસ જે કે રૂંધાયો હતો, છતાં પણ તે સમયના રાજવીઓ પ્રજાની આબાદીને પોતાની આબાદીનું મૂળ કારણ માનતા હતા. તે સમયના અનેક ક્ષત્રિય રાજાઓ પ્રજાજનોની બુદ્ધિને વિકાસની તક આપી, પિતાના ઉપયોગમાં લેતા હતા. અંગ મગધવત્સ દશાર્ણ અવન્તી આદિ અનેક દેશને નૃપતિઓ પિતપતાના રાજ્યમાં પ્રજાની અને પછી રાજ્યની આબાદી વધારવામાં સંતોષ લેખવતા હતા, પ્રજાને મન રાજા એજ સર્વસ્વ હતું. દરેક દેશની પ્રજાઓ રાજાની આજ્ઞાને ઈશ્વરાજ્ઞા ટૂલ્ય સમજે અનુસરતી, રાજાઓ પણ પ્રજાની શક્તિને પારખી તેમને તે અનુસાર સત્તા આપતા હતા. પોતાના પ્રદેશને સુરક્ષિત બનાવવા માટે, પ્રવર્ગમાંથી ખાસ માણસોને પસંદ
