________________
૧૧૪
વિશ્વોદ્ધારક શ્રી મહાવીર ભદ્દીયામાં થયું તે પહેલાં પ્રભુ ગુજરાત, કાઠિયાવાડમાં પધાર્યા હતા એમ માનવું તે કેટલું અસંગત થઈ પડે.” (શ્રી વીરવિવાહ મીમાંસા.)
શ્વેતામ્બી કેશલ દેશમાં સાવથી પાસે હતી એમ ચીની યાત્રિક હ્યુએન્સાંગ સાવથીનું વર્ણન કરતાં કહ્યું છે. હવેતામ્બી સાવત્થીની પાસે હતી એમ આવશ્યક ચૂણિ–રાયપણી સૂત્ર આદિ ઉપરથી
સ્પષ્ટ જણાય છે. બૌદ્ધો પણ શ્વેતાબી, સાવથી અને કપિલવસ્તુની વચ્ચે આવેલી હતી એમ માને છે.*
રાજગૃહ આ નગર જૈન અને બૌદ્ધોનું પૂજનીય તીર્થ છે. ત્યાં શ્રી મહાવીરે અને બુધે અનેક ચાતુર્માસો કરેલાં. જરાસંધના સમયમાં રાજગૃહ મગધની રાજધાની હતી એ જાતની નેંધ મહાભારતના સભાપર્વમાં મળે છે. ત્યાં પાંચ પહાડ છે એમ જેનગ્રન્થકારે તેમજ મહાભારતકારે જણાવેલું છે. પણ તેમનાં નામોમાં નીચે પ્રમાણે ભેદ છે.
જેન : વૈભાર, વિપુલ, ઉદય, સુવર્ણ, રત્નગિરિ. મહાભારત : વહાર (વૈભાર) વારાહ, વૃષભ, ષિગિરિ, ચક. વાયુપુરાણ વહાર, વિપુલ, રત્નકૂટ, ગિરિત્રજ, રત્નાચલ.
રાજગૃહનું વર્તમાન નામ રાજગિર છે તે બિહારથી લગભગ ૧૩-૧૪ માઇલે દક્ષિણે આવેલું છે. આજ રાજગૃહની બહાર ઉત્તરપૂર્વમાં જૈન સૂત્રમાં નાલંદા નામનું સ્થળ હોવાનું જણાવ્યું છે. પ્રસિદ્ધ નાલંદા વિદ્યાપીઠ ત્યાં હતું.
આવશ્યક નિર્યુકિતની અવચૂર્ણમાં લખેલું છે કે પહેલાં ત્યાં ક્ષિતિપ્રતિષ્ઠિત નામે નગર હતું. તેને ક્ષીણવાસ્તુક થયેલું જાણીને જિતશત્રુ રાજાએ તે ઠેકાણે ચનકપુર સ્થાપ્યું. કાળે કરીને તે ક્ષીણ થતાં ત્યાં ઋષભપુર સ્થપાયુ. ત્યારબાદ કુશાગ્રપુર થયું, તે આખું બળી ગયા પછી શ્રેણિકના પિતા પ્રસેનજિત રાજાએ ત્યાં રાજગુહ વસાવ્યું.
* જુઓ બુદ્ધચર્યા પૂ. ૬૧૧.
