________________
કર્મની ગતિ પરિસ્થિતિ આપણે ત્યાં અવશ્ય ખડી થાય. કર્મનાં ફળ તુરત જ ચાખવા મળે એવું કાંઈ નથી. તેને આધાર કર્મના પ્રકાર ઉપર રહે છે. જેટલું તીવ્ર આપણું કર્મ, તેટલો વહેલો તેને ઉદય એટલે કે તેનાં માં-બૂ ફળ આપણને તરત જ ચાખવા મળે.
કર્મ કોઈ દિવસ બાતલ ન જ થાય. મન, વચન કે કાયા વડે આપણે જે અશુભ કે શુભ ચિંતવીએ, બોલીએ કે કરીએ તેની સૂક્ષ્મ છબિ અવકાશના અણુમાં પડે. તે છબિ આપણું કર્મનું પ્રતીક બની આપણને જે રીતનું આપણું માનસ હોય તે રીતનું દર્શન આપે. કર્મનો સિદ્ધાન્ત સમજનાર માનવી આ દુનિયામાં ભોગવવાં પડતાં સુખદુઃખમાં પણ નીતિ અને ધેય ન જ ગૂમાવે. આ દુનિયામાં આજે પાપી ગણાતા મોજ માણે છે, પુણ્યાત્માઓ દુ:ખના તાવડે તવાય છે; અને આવાં પરસ્પર વિરોધી દો નજરે પડતાં જ કેટલાક ડગમગ થતા જ ધર્મના રસ્તા પરથી ઊતરી જઈને દુઃખના માર્ગે પગલાં પાડવા તૈયાર છે. કોઇ પણ વસ્તુના તત્કાલિન સ્વરૂપને અભ્યાસ કરતાં પહેલાં, તે સ્વરૂપને ઘડવામાં ઉપયોગી નીવડેલા આસપાસના સંયોગો અને કાળને અભ્યાસ જરૂરી છે.
શ્રી મહાવીર રાજકુમાર હતા પછી તેમણે સંસાર ત્યાગની દીક્ષા લીધી. જંગલમાં ફરતા થયા. તેઓ કેઈનું લેશ પણ અશુભ ન ચિંતવતા. મુખથી ન કેઈને અપશબ્દ કહેતા, કાયાથી ન કેઇને માર મારતા, છતાં તેમને અપાર યાતનાઓ વેઠવી પડી. તે યાતનાએનું મૂળ કારણ પૂર્વના અનેક જન્મમાં તેમણે કરેલાં શુભાશુભ કર્મો જ ગણાય, કર્મનો સિદ્ધાન્ત લેણદેણના સિદ્ધાન્ત જેવો છે. ધારો કે આપણે એક વેપારીને ૧૦૦૦ રૂપિયા આપ્યા, ચોપડામાં તેને નામે ૧૦૦) ઉધાય. તેણે આપણે નામે તેટલી જ રકમ જમા કરી. હવે જ્યાં સુધી તે રકમને હિસાબ ચૂકતે ન થાય ત્યાં સુધી બન્નેય જણ લેણદેણથી બંધાયેલા ગણાય કે નહિ? તેજ રીત કર્મની પણ
