________________
મહામુનિ શ્રી મહાવીર
૧૩૧
કર્મ – લખાણમાં વારંવાર આવતા કર્મ શબ્દનું મહાગ્ય જેન-. દર્શન તેમજ આલમનાં અન્યદર્શનેએ નિજનિજની શ્રેષ્ઠતા મુજબ સ્વીકાર્ય લેખ્યું છે. કર્મ શબ્દનું ઊંડાણ અગાધ છે, તેને સ્પર્શવા બનતો પ્રયાસ થાય છે.
જીવ” કે “આત્મા'એ જ્ઞાનમય અરૂપી પદાર્થ છે. તેને વળગી રહેલ સૂક્ષ્મ મલાવરણ તેને કર્મ કહેવામાં આવે છે. કર્મ એ જડ પદાર્થ છે–પૌલિક છે. કમનાં પરમાણુઓને કર્મનાં દળ કે દળિયાં કહેવામાં આવે છે. આત્મા ઉપર રહેલી રાગ-દ્વેષરૂપી ચીકાશના કારણે આ કર્મને પરમાણુઓ આત્માને વળગે છે. આ મળાવરણ–કર્મ જીવને અનાદિ કાળથી વળગેલ છે. તેમાંથી કોઈ છૂટાં પડે છે, કેઈ નવાં વળગે છે એમ ક્રિયા થયા કરે છે. આવી રીતે લાગતાં કર્મોના જૈન શાસ્ત્રકારોએ મુખ્ય બે ભેદ બતાવ્યા છે.
(૧) વાતિકર્મ અને (૨) અઘાતિકર્મ જે કર્મો આત્માના મુખ્ય સ્વાભાવિક ગુણોને નાશ કરે તે ઘાતકર્મ છે અને કમનાં પરમાણુઓ આત્માના મુખ્ય ગુણેને નુકસાન પહોંચાડતા નથી તે અઘાતિકર્મો છે. આ ઘાતિ અને અઘાતિ બન્નેને ચાર-ચાર ભેદો છે.
(૧) જ્ઞાનાવરણીય–જેને આંખ ઉપર બાંધેલા પાટાની ઉપમા આપવામાં આવી છે. અર્થાત આંખે પાટા બાંધેલે માણસ જેમ કોઈ પદાર્થ જોઈ શકતા નથી, તેવી રીતે જેને “જ્ઞાનાવરણીય' કર્મરૂપી પડદે આત્માની ઉપર આચ્છાદિત થયેલ છે, તેનું જ્ઞાન ઢંકાયેલું રહે છે.
(૨) દશનાવરણીય–એટલે દર્શનશક્તિને આવરનારૂં. આને દરવાનની ઉપમા આપવામાં આવી છે. રાજાની મુલાકાત કરાવવામાં જેમ દરવાન વિધભૂત થાય છે, તેમ આ કર્મ વસ્તુત્વને જોવામાં બાધક થાય છે.
