Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
ઉપદેશપદ-અનુવાદ રચ્યું છે. શું મુનિચંદ્રીય કૃતિ પાઈયમાં છે? ૨૦મી કૃતિમાં મોક્ષમાર્ગ માટેના સમ્યગ્દર્શન, સમ્યજ્ઞાન અને સમ્મચારિત્ર રૂપ ત્રણ રત્નોનું નિરૂપણ છે.
૨૧મી કૃતિ વનસ્પતિશાસ્ત્ર અંગેની છે અને એ પષ્ણવણાને આધારે રચાઈ છે. ૨૪મી કૃતિ સમ્યક્ત -પ્રાપ્તિનો ઉપાય સૂચવે છે.
- નવ વિવરણો પૈકી પ્રથમ જૈન દર્શનના પ્રાણરૂપ સ્યાદ્વાદને અંગેનું છે. દ્વિતીય વિવરણનો પરિચય આગળ ઉપર મેં આપેલો છે. ત્રીજું અને નવમું વિવરણ કર્મ સિદ્ધાંત સંબંધી છે. ચતુર્થ વિવરણ સ્વર્ગ એ નરક સાથે સંબંધ ધરાવે છે. પાંચમું વિવરણ મુખ્યત્વે ચરણ - કરણાનુયોગદને લગતું છે. એ ગૃહસ્થ - શ્રાવકોને પણ માર્ગદર્શક છે. છઠું વિવરણ અધ્યાત્મને લાગતું છે. સાતમું વિવરણ મુખ્યત્વે શક્રસ્તવને લગતી ટીકાના સ્પષ્ટીકરણ રૂપ છે. આઠમું વિવરણ જો ખરેખર રચાયું હોય તો તે વનસ્પતિશાસ્ત્ર વિષયક
પરિચય - ઉ. ૫. ઉપર “સુખસંબોધની નામની વિવૃત્તિ મુનિચંદ્રસૂરિએ વિ. સં. ૧૧૭૪માં ચૌદ હજાર શ્લોક-પ્રમાણ મુખ્યતયા સંસ્કૃતમાં રચેલ આ કવિવરણ વિવૃત્તિનું નામ છે. આ વિવરણ લખવાની શરૂઆત નાગપુરમાં અને પૂર્ણાહુતિ “અણહિલ્લ પાટક"-પાટણમાં કરાઈ હતી. એના પ્રારંભમાં મંગલ મંગલાચરણાદિ રૂપે ત્રણ પદ્યો છે, તો અંતમાં પ્રશસ્તિ તરીકે નવ પડ્યો છે. મૂળગત ગાથાઓનો ગદ્યમાં અપાયો છે. તે ઉપરાંત કેટલીકવાર એનો ભાવાર્થ પણ ગદ્યમાં રજૂ કરાયો છે. | મુલ્યાંકનનુ. . ટીકાનું મૂલ્યાંકન હવે પછીની જે મહત્વપૂર્ણ વિગતો રજૂ કરું છું, તેનાં શીર્ષકો જોવાથી અંશતઃ તો સમજાશે.
ઉદાહરણો - કથાઓ – ઉ. ૫. માં અનેક સ્થળે ઉપદેશને સચોટ બનાવવાના હેતુથી દ્રાખંન્તિકોનો ઉલ્લેખ કરાયો છે. એનું સ્પષ્ટીકરણ આ ટીકામાં સારી રીતે કરાયું છે. એથી એ ઉહાહરણનો - કથાઓનો ભંડાર બનેલ છે. બુદ્ધિના ચાર પ્રકારોને લગતાં ર૯+૧૯+૧૨+૨૩=૪૩ ઉદાહરણો સંબંધી પકથાઓથી સુ. સં.નો મોટો ભાગ રોકાયો છે. ઔત્પત્તિકી બુદ્ધિના આઠમાં દ્વાર પછી એક કોયડો છે.
કથાઓ પ્રસંગાનુસાર પાઈઅ અને સંસ્કૃત એમ બે ભાષા પૈકી ગમે તે એકમાં અને તે પણ ગદ્ય કે પદ્યરૂપે અપાઈ છે. મોટે ભાગે કથાઓ પદ્યમાં છે, એ સહુમાં પાઈયમાં રચેલી બ્રહ્મદત્તની કથા સૌથી મોટી છે. એમાં ૫૦૫ પદ્યો છે. પૃ. ૨૯૪-૨૯૯માં આગળ ઉપર એ જ બ્રહ્મદત્તની કથા સૌથી એના પૂર્વભવોને ઉદેશીને પણ અપાઈ છે. શંખ-કલાવતીનું નિદર્શન ૪૫૧ પાઈઅ પદ્યોમાં છે. તો શુકન ઉદાહરણને અંગે ૩૮૨ પઘો પાઈયમાં છે. રત્નશિખનું કથાનક પાઈય-ગદ્યમાં છે. એના અંતમાનાં થોડાંક પદ્યો જિનેશ્વરની સ્તુતિરૂપ છે.
સંસ્કૃત કથાઓ પાઈયના હિસાબે ઘણી થોડી છે.
બે પુત્રોની કથા, ગોવિન્દ વાચકોના વૃત્તાન્ત તેમજ વસુદેવનું ઉદાહરણ સંસ્કૃતમાં પદ્યરૂપે નિર્દેશાએલ છે.
દશ દ્રષ્ટાંત પૈકી પાંચમા “નષ્ટ' રત્નનું તેમ જ પરમાણુ - સ્તંભ અંગેનું દ્રષ્ટાંત આવયની યુણિમાં જુદી રીતે અપાયું છે. એ પણ અત્રે રજુ કરાયું છે. જુઓ અનુક્રમે પૃ. ૩૬ એ ૪૬. આમ કેટલીક વખત કોઈ કોઈ કથા અન્યત્ર ભિન્ન સ્વરૂપે જે આલેખાયેલી જણાઈ, તેને પણ આ વિવૃત્તિમાં સ્થાન આપ્યું છે. ક્ષુલ્લક-કથા વિચારણીય જણાય છે. પૃ. ૩૬૫માં કથામાં કથા અને ૩૮૨ આખ્યાન પર છે.
ઉ. ૫. ઉપક્રમણિકાની ટિપ્પણી ૧. આ કૃતિ અન્ય સાત કૃતિઓ સહિત 8 કે છે. સંસ્થા તરફથી. સ. ૧૯૨૮માં પ્રકાશિત કરાઈ
છે. વિશેષમાં ઉ. ૫ ની ગાથાઓનો અકારાદિ ક્રમ અન્ય નવ કૃતિઓને અંગેના એવા ક્રમ સહિત
આ જ સંસ્થા તરફથી ઈ. સ. ૧૯૨૯માં છપાવાયાં છે. ૨ જુઓ “ધર્મોપદેશમાલા - વિવરણનું પ્રાસ્તાવિક વક્તવ્ય' (પૃ. ૧૩-૧૪) અત્રે ઉ.મા. વિક્રમની
11
