________________
सुधाटीका स्था०५ उ०३ सू०२१ जीवस्य निर्याणमार्गनिरूपणम् २५९ टीका-पंचविहे ' इत्यादि
जीवस्य निर्माणमार्गः-निर्याण-मृत्युसमये शरीरिणः शरीरान्निस्सरणं, तस्य मार्गः पादादिरूपः पञ्चविधः कथितः । पञ्चविधत्वमेवाह-तद्यथा-पादाभ्याम् इत्यादि । जीवः शरीरात पादादिमिः पञ्चभिर्मान: परलोके गच्छतीति भावः । तत्र जीवो येन मार्गेण यत्र गच्छति तत् प्राह-पाएहिं ' इत्यादि । पादाभ्यांचरणरूपमार्गेण निर्यान्-शरीराद् निर्गच्छन् जीवो निरयगामी भवति १। एवम्अरुभ्यां-जङ्गाभ्यां कटेरधोजान्वोरुपरिभागरूपाभ्यां तियग्गामी २१ उरसावक्षसा मनुजगामी ३। शिरसा देवगामी च भवति । तथा-सर्वाङ्गः पादादिभिः अतः अब सूत्रकार उस मार्गका निरूपण करते हैं___"पंचविहे जीवस्स णिज्जाणसग्गे पण्णत्ते" इत्यादि सूत्र २१॥ टीकार्थ-जीवका निर्याण मार्ग पांच प्रकारका कहा गयाहै, जैसे-दो चरणोंसे १ दो जंघोंसे २ छोतीसे ३ शिरसे ४ और सर्वाङ्गसे ५ मृत्युके समय जीवका जो शरीरसे बाहर निकलना होता है, उसका नाम निर्याण है, इस नियोणका चरणादि रूप मागें पांच प्रकारका कहा गया है, अर्थात् जीव शरीरसे चरण आदि पांच मागों से होकर निकल कर परलोकमें जाताहै, यही बात यहां मूत्रकारने प्रकट कीहै, जोजीवशारीर से चरणरूपमार्गसे होकर निकलताहै, वह निरयगामी नरकगामी होता है १ जो जीव दो जनाओंसे होकर निकलता है, वह तिर्यग्गामी होता है। जो जीव छातीसे होकर निकलता है, वह मनुजगामी होता है, जो जीव शिरले होकर निकलता है, वह देवगामी होता है, और चरणादि જાય છે. હવે સૂત્રકાર છવના નિર્માણમાગની પાંચ વિધાતાનું નિરૂપણ કરે છે. ___ "प चविहे जीवरस णिज्जोणमग्गे पण्णत्ते" प्रत्याहिટીકાર્થ-જીવને નિર્માણમાર્ગ પાંચ પ્રકારને કહ્યો છે જે પાંચ પ્રકાર નીચે प्रभाए छ-(१) मे २२॥ द्वारा, (२) मे घा , (3) छाताभाथी, (४) भस्त भांथा मन (५) सागामाथी.
મૃત્યુ સમયે શરીરમાંથી જીવને જે બહાર નીકળવાનું થાય છે, તેનું નામ નિર્માણ છે. તે નિર્માણના ચરણાદિ રૂપ પાચ માર્ગ બતાવ્યા છે. સૂત્રકારે આ સૂત્ર દ્વારા એજ વાત પ્રકટ કરી છે કે ચરણાદિ પાંચ માર્ગોથી છવ શરીર માંથી નીકળી જાય છે. જે જીવ શરીરમાથી ચરણરૂપ માર્ગે થઈને નીકળી જાય છે તે નિરયગામી બને છે. બે જ ઘાઓ રૂપ માર્ગેથી નીકળતે જવ તિયામાં ઉત્પન્ન થાય છે, છાતી રૂપ માર્ગેથી નીકળતે જીવ મનુષ્ય ગતિમાં ઉત્પન્ન થાય છે. મસ્તકરૂપ માર્ગેથી નિકળતે જીવ દેવગતિમાં
