________________
७३६
स्थान
=
समीपे वर्त्तितुं शीलमस्येति अभ्याशवती = भाचार्यादिसमीपे निवसनशीला, तरुप भावस्तस्वम् श्रुताद्यध्ययनार्थिना आचार्यादीनां समीपे स्थातव्यमिति भावः | १| परच्छन्दानुवर्तित्वम् आचार्याद्यमिमायानुकूलत्वम् |२| कार्यहेतुः - कार्यं श्रुताध्ययनादिकं तद् हेतुः कारणं यस्मिन् सः । अयं भावः - अनेनाहं श्रुतमन्याषितः, अनोमपाऽस्मिन् विशेषतो विनययुक्तेन भाव्यमिति मनसि संधाय श्रुताध्यापयितरि यो विनयः स कार्य हेतुरिति | ३| कृतप्रतिकृतिता कृते = भक्तादि प्रदानेन सुश्रूषणेकृते सति सुप्रसन्ना गुरवः श्रुतपदानादिना प्रतिकृर्ति = प्रत्युपकारें करिष्यन्तीति गुरुषु भक्तादिपदानंरूपो यो विनयः स कृतप्रतिकृतितेति । ४ । आत्न गवेषणता - आत्मना - परप्रेरणामन्तरेण स्वयमेत्र साधुसमुदाये सुस्यदुःस्थजिसका रहने का स्वभाव है ऐसा वह शिष्य अभ्यासवर्ती है - श्रुताध्ययन के अभिलाषी शिष्य को आचार्यादि के पास में रहना - यही अभ्यासवर्त्तित्व है | आचार्य आदि के अभिप्रायानुसार अपनी वृत्ति करना यह परच्छन्दानुवर्त्तित्व है, इसने मुझे अत का अध्ययन कराया है, इसलिये मुझे इनके समीप बहुत ही विनय के साथ रहना चाहिये ऐसा मन में विचार करके जो अत अध्येता के पास विनय पूर्वक रहता है वह कार्य हेतु लोकोपचारविनय है, भक्त आदि लाकर के देने से सेवा युक्त किये गये ये गुरुजन मेरे ऊपर सुप्रसन्न हो जायेंगे तो वे मुझे अनप्रदान कर मेरा प्रत्युपकार कर देंगे इस अभिप्राय से गुरुजनों के विषय में भक्तादि प्रदान रूप जो विनय है वह कृनप्रतिकृति रूप लोकोपचार विनय है । विना प्रेरणा किये अपने आप ही साधु समुदाय में सुख एवं दुःख की गवेषणा करना यह आत्मगवेषणता रूप लोकोपचार विनय है, अथवा " आप्तगवेषणता "
પ્રમાણે જ પેાતાની પ્રવૃત્તિ રાખવી તેનું નામ પરચ્છન્દાનુતિત્વ છે. “ તેમણે મને શ્રૃતનું અધ્યયન કરાવ્યુ છે, તેથી મારે તેમની પાસે ઘણા જ વિનયપૂર્વક રહેવું જોઇએ ” આ પ્રકારના મનમાં વિચાર કરીને જે શિષ્ય શ્રુતના અભ્યાસ કરાવનારની સાથે વિનયપૂર્ણાંક રહે છે, તે પ્રકારે રહેવા રૂપ કા હેતુ લેાકેાપચાર વિનય સમજવે. “ આહાર આદિ લાવી દેવા રૂપ સેવા કરવાથી ગુરુ મારા ઉપર સુપ્રસન્ન રહેશે અને મને શ્રુત પ્રદાન કરીને મારા ઉપર પ્રત્યુપકાર કરશે,” આ પ્રકારની ભાવનાથી ગુરુજનાને માટે આહારાદિ લાવી આપવા રૂપ જે વિનય છે તેને કૃતપ્રતિકૃતિતા રૂપ લેાકેાપચાર વિનય કહે છે.
કાઈના દ્વારા પ્રેરિત કરાયા વિના-માપ મેળે જ સાધુ સમુદાયમાં સુખ અને દુઃખની ગવેષણા કરવી તેનું નામ. આત્મગદ્વેષણુતા રૂપ લેાકેાપચાર
