________________
सुधा टीका स्था०७०१८ दण्डनीतिनिरूपणम्
1
• ६४९ तस्य करणं इकारः, अयं भावाथमद्वितीयकुलकरसमये कृतापराधस्य जनस्य दण्डो हकारमात्रमासीत् । तेनैवापराधको हृतसर्वस्वमित्र आत्मानं मन्यमानो नापरास्थाने पुनः वर्तते इति । १ । माकार:- माकरणं माकार:- ' माकुरु ' इति प्रतिषेधार्थकस्य वचनस्य उच्चारणम् । अयं दण्डस्तृतीयचतुर्थकुलकरकाले महत्य राधे वर्त्तते । सामान्यापरावे तु पूर्वोक्त एव दण्ड इति ॥ २ ॥ धिक्कार:धिगित्यधिक्षेपे, तस्य करण = कथनं धिक्कारः । पञ्चमषष्ठसप्तमकुलकरकाले महअधिक्षेप अर्थ में ह धातु है, इस हक्का करना सो हक्कार है, तात्पर्य यह है कि प्रथम द्वितीय कुलकरके समय जो मनुष्य अपराध करता था, उसके लिये हक्कार मात्र दण्ड था, इस दण्ड से ही वह अपने आपको सब कुछ हर लिया गया है, जिसका ऐसा मानता था और फिर वह अपराध नही करता था १ माकार २ " मा " ऐसा करना इसका नाम माकार है- मत करो इस प्रकार के प्रतिषेधक वचनका उच्चारण करना - सो माकार है, यह दण्ड चतुर्थ कुलकरके समय में बडे भारी अपराध के होने पर दिया जाता था सामान्य अपराध होने पर तो पूर्वोक्त हक्कार रूपही दण्ड दिया जाता था " धिम् " - यह शब्द अधिक्षेप अर्थमें आता है । धिक्कारका देना यह धिकार है, यह दण्ड पंचम और छठें तथा सातवें कुलकरके समय में बडे भारी अपराध हो जाने पर प्रचलितं (१) ३६४२ – " हक् ” ધાતુ અધિક્ષેપ અને વાચક છે આ હકૢ કરવા તેનું નામ હક્કાર છે. “ તમે આવું અનુચિત કાર્ય કર્યું !” આ પ્રકારે કહેવું તેનું નામ હક્ક રડે છે. પહેલ અને ખીજા કુલકરના સમયમાં અપ રાધીને હક્કાર દંડ જ દેવામાં આવતા હતા તે દંડને પાત્ર બનનાર વ્યક્તિને એવું લાગતું હતું કે જાણે તેનુ' સર્વસ્વ હરી લેવામાં આવ્યુ છે. આટલે જ દંડ સહન કરનાર વ્યક્તિ ફરી અપરાધ કરવાની હિ'મત કરતી નહી.
न रे "
(२) भाडा२–“भा ” मा यह निषेधाय छे. " या प्रारनुं दैत्य આ પ્રકારના પ્રતિષેધક વચનનું ઉચ્ચારણ કરવુ'તેનુ' નામ મકાર’ છે. ત્રીજા અને ચેાથા કુલકરના સમયમાં આ પ્રકારને દૃઢ પ્રચલિત હતા. ઘણા ભારે અપરાધ કરનારને જ આ દડને પાત્ર બનવું પડતું હતું. સામાન્ય અપરાધ કરનારને તે ત્યારે પણ હક્કર દંડ જ દેવામાં આવતા ના.
CC
(3) धिउ५२ – “ धिग्" सा धातु अधिक्षेपता अर्थभां वपराय छे. કાઇ અપરાધીને ધિકાર તને, આવુ* કામ કરતાં તને શરમ પણુ ન भावी १”, खा प्रभा] धिङ्गारवे। तेनु नाम धि४४२ ६ छे, पांथभां, छ स्था०-८२
