________________
જરૂર
स्थामा दिक्षु लोकस्यानवयोधेन तस्य प्रतिबोधादिति प्रथमं विभङ्गज्ञानम् १। तथापञ्चदिशि पञ्चसु दिक्षु लोकाभिगमो भवति, कस्यांचिदेकस्यां लोकामिगमो न भवति । विभङ्गवा चात्रापि एकस्यां दिशि लोकावबोधप्रतिषेधनाद् बोध्या। इंति द्वितीयं विभङ्गज्ञानम् २। तथा-क्रियावरणः-क्रियेव आवरण ज्ञानादि स्वरूपाच्छादकं यस्य स तादृशो जीवो, न तु कर्मावरणो जीवः इत्यभ्युपगमपरं-विमङ्गज्ञानम् । एवंविधविभङ्गज्ञानवान् जीवैः क्रियमाणप्राणातिपातादिकं क्रियामात्रमेव पश्यति न तु तद्धेतुकर्म । कर्मणाम दर्शनेन अनभ्युपगमादत्र विभङ्गता इति तृतीयं विभङ्गज्ञानम् ३। पूर्वादि दिशासे लोकमा अभिगम घोध करता है, इसमें विभङ्गता शेष दिशाओंमें लोकके अनवघोबसे है, क्योंकि शेष दिशाओं में वह उसका प्रतिषेध करताहै, ऐसा यह प्रथम विभङ्ग ज्ञान है ? कोई एक विभङ्ग ज्ञान ऐसाहोताहै, कि जिससे पांच दिशाओं में लोकाभिगम(लोकका ज्ञान होता है, किसी एक दिशामें लोकाभिगम नहीं होता है, यहां पर भी विभअता एक दिशामें लोकके अववोधका प्रतिषेध होनेसे है, ऐसा यह द्वितीय विभङ्ग ज्ञान है २।।
क्रियावरण-क्रियारूप आवरणवालाही जीव है, अर्थात् ज्ञानादि निज स्वरूपकी आच्छादक क्रियाही है-कर्मरूप आवरणवाला जीव नहीं है-कर्म रूप आवरण जीवके ज्ञानादि निजस्वरूपका आच्छादक नहीं है ऐसी मान्यता जिल विभङ्ग ज्ञान को है, ऐसा वह तृतीय विभङ्ग છે. બાકીની દિશાઓમાં રહેલા પદાર્થને બોધ તે કરાવી શકતું નથી, તે કારણે જ તેમાં વિસંગતા સમજવી. કારણ કે લેકની બાકીની દિશાઓમાં રહેલા પદાર્થોને અભિગમ (બોધ) થવાને અહીં પ્રતિષેધ (નિષેધ) કહ્યો છે.
(૨) કોઈ એક વિર્ભાગજ્ઞાન એવું હોય છે કે જેના દ્વારા લેકની પાંચ દિશાઓમાં રહેલા પદાર્થોને બંધ થાય છે, પણ બાકીની એક દિશામાં રહેલા પદાર્થને અભિગમ (બે) તેના દ્વારા થતું નથી. અહીં પણ એક દિશામાં લિકના અવધના પ્રતિધને કારણે તે જ્ઞાનમાં વિભંગતા સમજવી જોઈએ.
(3) ठिया१२- ३५ भापरवाणे छ. मे है જ્ઞાનાદિ નિજ સ્વરૂપની આચ્છાદક ક્રિયા જ છે. કર્મરૂપ આવરણવાળે જીવ નથી એટલે કે કમરૂપ આવરણ છવના જ્ઞાનાદિ નિજસ્વરૂપનું આચ્છાદક નથી, ” આ પ્રકારની માન્યતાવાળું જે વિર્ભાગજ્ઞાન છે તેને વિભાજ્ઞાનના ત્રિીજા ભેદ રૂપ સમજવું. આ પ્રકારના વિબંગાનવાળે જીવ છો દ્વારા
