Book Title: Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 05
Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan
View full book text
________________
૩૫
વિવેચન : (૧) ઓવન મુદ્દે = તે ભાત ખાય છે.
સાધનિકા ૩-૩-૨૬ માં જણાવેલ ઘુ પ્રમાણે થશે. મુનન કૃતિ વ્હિમ્ ? ઔછી નિર્મુદ્ગતિ = બે હોઠ વાંકા કરે છે, મચકોડે છે. મુ+તિ - તિબ્ તપ્... ૩-૩-૬ થી તિલ્ પ્રત્યય.
મુન્+અ+તિ - તુવાલેઃશઃ ૩-૪-૮૧ થી જ્ઞ પ્રત્યય. મુતિ. અહીં મુગ્ ધાતુ રુધાવિ ગણનો નથી પણ મુખત્ ૌટિલ્યે (૧૩૫૧) તુતિ ગણનો છે તેથી આ સૂત્રથી આત્મનેપદ ન થતાં શેષાત્... ૩-૩-૧૦૦ થી પરખૈપદ થયું છે.
મંત્રાળ કૃતિ વિમ્ ? પૃથ્વી યુત્તિ = પૃથ્વીનું પાલન કરે છે. અહીં મુન્ ધાતુ રુધાવિ ગણનો છે પણ પાલન કરવું એવો અર્થ હોવાથી આ સૂત્રથી આત્મનેપદ ન થતાં શેષાત્... ૩-૩-૧૦૦ થી પરખૈપદ થયું છે.
हृगो गतताच्छील्ये । ३-३-३८
:
અર્થ:- ગતમ્ = સાદૃશ્યમ્ સમાનતા, પ્રકાર અને અનુકરણ એમ ત્રણ અર્થ છે. તાછીત્યમ્ = તત્વભાવતા એટલે કે ઉત્પત્તિથી (જન્મથી) માંડીને વિનાશ (મરણ) પર્યંત જે પ્રકારનું (સાદૃશ્યનું) હોવું તે. સાદશ્યાદિ તાઋત્ય અર્થમાં વર્તતાં હૈં ધાતુથી કર્તામાં આત્મનેપદ થાય છે. વિવેચન : (૧) પૈતૃમ્ અથા અનુદાત્તે, વિતુ: અનુદરતે ઘોડાઓ પિતાસંબંધી ગુણવિષયક અથવા ક્રિયાવિષયક સાદૃશ્યને અનુસરે છે. અનુ+ + અન્તુ - તિક્તસ્... ૩-૩-૬ થી અને પ્રત્યય. • अनु+हृ+ अ+ अन्ते ત્તર્ય... ૩-૪-૭૧ થી શત્ પ્રત્યય. અનુ+ગ+અત્તે - નામિનો... ૪-૩-૧ થી ૠ નો ગુણ અર્ અનુત્તે - સુાસ્યા... ૨-૧-૧૧૩ થી પૂર્વનાં ક્ષ નો લોપ. TM ધાતુનો તાચ્છીલ્ય અર્થમાં પ્રયોગ થતો નથી પરંતુ શબ્દશક્તિ સ્વભાવથી અનુ ઉપસર્ગ પૂર્વક હૈં ધાતુ ગતતાચ્છીલ્ય અર્થમાં વર્તે છે. ગત રૂતિ નિમ્ ? પિતુ:હતિ = પિતાનું (ધનાદિ) હરણ કરે છે (ચોરી કરે છે.) અહીં હૈં તાચ્છીલ્ય અર્થમાં વર્તે છે. પરંતુ ત સાદશ્યરૂપ તાચ્છીલ્ય અર્થમાં નથી તેથી આ સૂત્રથી આત્મનેપદ ન થતાં શેષાદ્...
=
=
-
