Book Title: Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 05
Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan
View full book text
________________
✡
૩૩૬
ટુ+રૂ - પ્રયોજ઼... ૩-૪-૨૦ થી નિદ્ પ્રત્યય.
दूषि
આ સૂત્રથી ૩ નો દીર્ઘ.
તિથ્ પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી દૂષતિ પ્રયોગ થશે.
-
બાવિત્તિ વિમ્ ? રોષો વર્તતે. અહીં જ્ઞ પ્રત્યય નથી તેથી અવ્ પ્રત્યય ૫૨ છતાં આ સૂત્રથી ૪ નો ન થતાં ધો... ૪-૩-૪ થી ગુણ થયો છે. રોષળ કૃતિ ર્િ - ટુ, ઢોષમ્ આવશે - દુષતિ. અહીં નિર્ પ્રત્યય થયો છે. તે સુધ્ ધાતુ સંબંધી નથી પણ નામસંબંધી છે તેથી આ સૂત્રથી ૪ નો થયો નથી.
ખિ પ્રત્યયની અનુવૃત્તિ ચાલતી હતી છતાં ફરીથી આ સૂત્રમાં પ્ન નું ગ્રહણ કર્યું હોવાથી ૩ પ્રત્યયની નિવૃત્તિ થઈ છે.
ચિત્તે વા । ૪-૨-૪૬
અર્થ:- નૅિ પ્રત્યય પર છતાં વુધ્ ધાતુનો કર્તા જો વિત્ત હોય તો દુધ્ ધાતુનાં ઉપાન્ય વર્ણનો (૩ નો) આદેશ વિકલ્પે થાય છે.
-
વિવેચન - મનો તૂષયતિ, રોષયતિ મૈત્ર: મૈત્ર મનને. દૂષિત કરે છે. મનો રુતિ = મન દૂષિત થાય છે અને તેને મૈત્ર પ્રેરણા કરે છે. તેથી મન એ ટુબ્ ધાતુનો મૂળ કર્તા હોવાથી આ સૂત્રથી TMિ પ્રત્યય પર છતાં ઉપાન્ય ૩ નો દીર્ઘ ઝ થયો છે. વિકલ્પપક્ષે ન થાય ત્યારે ધો... ૪-૩-૪ થી ૪ નો ગુણ ઓ થવાથી રોષયતિ પ્રયોગ થશે. વિત્ત ના ગ્રહણથી પ્રજ્ઞા નું પણ ગ્રહણ થશે. કારણ કે પ્રજ્ઞાને પણ ચિત્ત જ કહેવાય છે. જેમ કે - પ્રજ્ઞા તુતિ. મૂળ કર્તા પ્રજ્ઞા છે. તેને ખિ પ્રત્યય પર છતાં પ્રજ્ઞાં દૂષયતિ, રોષયતિ વા મૈત્રઃ પ્રયોગ આ સૂત્રથી થશે. એજ પ્રમાણે વિત્ત દૂષતિ, રોષયતિ વા મૈત્ર: પ્રયોગ થશે. શોદ: સ્વરે । ૪-૨-૪૨
અર્થઃ- સ્વરાદિ પ્રત્યય પર છતાં કરાયો છે ગુણ જેનો એવાં ખુદ્દ ધાતુનાં ઉપાન્ય વર્ણનો (ઓ નો) ૐ આદેશ થાય છે.
વિવેચન - નિભૂતિ = તે છૂપાવે છે. ગુહૌદ્-સંવળે (૯૩૫)
-
નિ+મુહ+તિ - તિતસ્... ૩-૩-૬ થી તિલ્ પ્રત્યય.
