________________
૫૧૮
(શા) અને રડ્યાંમ્ (વ્યા) આદેશ થાય છે.
વિવેચન - (૧) આવશાસ્ત્રતિ, આશાસ્યતે आख्यास्यति, आख्यास्यते તે બોલશે. ક્ષિપ્ત-વ્યાયાં વાષિ (૧૧૨૨) વક્ષ્ ધાતુને ૩-૩-૧૫ થી ભવિષ્યન્તીનો સ્થતિ, સ્થતે પ્રત્યય લાગતાં પહેલાં જ પશ્ નો વા અને જ્યા આદેશ થાય છે. ” ઇત્ હોવાથી પિતા: ૩-૩-૯૫ થી ફલવાન કર્તામાં આત્મનેપદ થાય અને શેષાદ્... ૩-૩-૧૦૦ થી અફલવાન કર્તા હોય ત્યારે પરમૈપદ થાય. અને અનુસ્વાર ઈત્ હોવાથી રૂર્ નો આગમ નહીં થાય.
✡
(૨) આવશેયમ્, આધ્યેયમ્ = કહેવા યોગ્ય. ય જ્વાત: ૫-૧-૨૮ થી ય પ્રત્યય લાગતાં પહેલાં જ ચક્ષુ નો વા અને હ્યા આદેશ થયો. અને ય પ્રત્યયનાં યોગમાં આ નો છુ થયો છે. વિષય સપ્તમી હોવાથી આ પ્રયોગો સિદ્ધ થયા. નહીં તો વક્ષ ધાતુને ય પ્રત્યય ન લાગી શકત. वाचीति किम् ? विचक्षणः = જાણકાર. વિ+વ્રુક્ષ અન નાવિ... ૫-૧-૫૨ થી અન પ્રત્યય, વિપક્ષળ - સ્વત્ ૨-૩-૮૫ થી ૬ નો [, સિ પ્રત્યય, સોહ:, :પવાને... થી વિશ્વક્ષળ: થશે. અહીં અશિત્ પ્રત્યય છે પણ બોલવું અર્થ વાળો પણ્ ધાતુ નથી જાણવું અર્થ છે. તેથી આ સૂત્રથી ચશ્ નાં વા અને હ્યા આદેશ થયા નથી. એજ પ્રમાણેसञ्चक्ष्याः, परिसञ्चक्ष्याः अवसंचक्ष्याः दुर्जनाः = ખરાબ પુરુષો. અહીં પણ વ્રુક્ષ્ ધાતુનો અર્થ બોલવું નથી તેથી આ સૂત્રથી વણા અને ક્યા આદેશ થયા નથી.
=
-
=
नृचक्षा राक्षसः રાક્ષસ. અહીં પણ વસ્ ધાતુનો અર્થ બોલવું નથી. હિંસા અર્થ છે તેથી આ સૂત્રથી વા અને રહ્યા આદેશ થયા નથી. અશિતીત્યેવ - આપણે = તે બોલે છે. અહીં તે પ્રત્યય શિત્ છે અશિત્ નથી તેથી આ સૂત્રથી ચશ્ નો વા અને વ્યા આદેશ થયો નથી.
*
नवा परोक्षायाम् । ४-४-५
અર્થ:- પરોક્ષાનાં વિષયમાં “બોલવું” અર્થવાળા વૃક્ષ ધાતુનો "વત્ અને રહ્યાંર્ આદેશ વિકલ્પે થાય છે.
