________________
૬૩૦
શિા, શિષ્યતે વિગેરે પ્રયોગો થશે. अव्यञ्जन इति किम् ? शासति તેઓ શાસન કરે છે. શાસ્+ત્તિ શિવિત્ ૪-૩-૨૦
- તિવ્... ૩-૩-૬ થી અન્તિ પ્રત્યય,
शासन्ति
અન્તો... ૪-૨-૯૪ થી અન્તિ
થી અન્તિ ને કિત્વભાવ, જ્ઞાતિ નાં સ્ નો લોપ. અહીં અન્તિ પ્રત્યય હિત્ છે પણ સ્વરાદિ છે વ્યંજનાદિ નથી તેથી આ સૂત્રથી શાસ્ નાં આસ્ નો સ્ આદેશ થયો નથી. क्ङितीत्येव शास्ता = શાસન કરશે. શ્વસ્તનીનો તા પ્રત્યય વ્યંજનાદિ છે પણ કિત્ કે હિત્ નથી તેમજ શાસ્તિ તે શાસન કરે છે. અહીં વર્તમાનાનો તિવ્ પ્રત્યય વ્યંજનાદિ શિત છે તે હિત્ નથી તેથી આ સૂત્રથી શાસ્ નાં સ્ નો સ્ થયો નથી. ૌ । ૪-૪-૨૨૧
=
-
=
=
-
અર્થ:- પ્િ પ્રત્યય પર છતાં શાસ્ ધાંતુનાં ઞસ્ નો રૂમ્ આદેશ થાય છે. વિવેચન - મિત્રશી: મિત્રને સમજાવનાર. મિત્રશાસ્+ર્િ - ૫-૧-૧૪૮ થી વ્િ પ્રત્યય, મિત્રશિક્+0 આ સૂત્રથી શાસ્ નાં આસ્ નો સ, મિત્રશિય્ - નામ્યન્ત... ૨-૩-૧૫ થી સ્ નો પ્, મિશિ+સિ-ચૌ... ૧-૧-૧૮ થી સિ પ્રત્યય, મિત્રશિય્ - વીર્ય... ૧-૪-૪૫ થી સિ નો લોપ, મિત્રશીખ્ પવાને ૨-૧-૬૪ થી’ સ્નો રૂ દીર્ઘ, સોહ, ર:પાત્તે... થી મિત્રશી: થશે. એજ પ્રમાણે - આર્યશી: થશે. પ્િએ વ્યંજનાદિ પ્રત્યય હોવાથી સાસ.... ૪-૪-૧૧૮ થી શાસ્ ધાતુનાં આસ્ નો રૂમ્ સિદ્ધ જ હતો છતાં આ સૂત્ર જુદું બનાવ્યું તે ‘‘િિત્ત વ્યજ્ઞનાર્યમનિત્યમ્” એ ન્યાય અનિત્ય છે એ જણાવવા માટે. તેથી અવ્યયં આપણે કૃતિ અવ્યયિ ધાતુને ર્િ પ્રત્યય લાગે ત્યારે ત્રન્ત્ય... ૭-૪-૪૩ થી ૬ નો લોપ થયેલો છે. અને અવ્યયંતિ કૃતિ પ્િ અહીં ર્િ પ્રત્યય લાગે ત્યારે પેનિટિ ૪-૩-૮૩ થી પ્િ નો લોપ થવાથી અવ્યયૂ+ર્િ. હવે અહીં સ્ત્રો.... ૪-૪-૧૨૧ થી સ્ નાં લોપની પ્રાપ્તિ આવે પણ યકાર વિધિ કરવામાં નન્ધિ... ૭-૪-૧૧૧ થી સ્થાનિવદ્ભાવનો નિષેધ કરેલો હોવાથી વિ.નો લોપ થયેલો છે તેને સ્થાનિવદ્ભાવ ન થાય એટલે વચ્ચે પ્તિ છે જ નહીં તેથી ધ્ નો લોપ થવાની પ્રાપ્તિ આવે પણ આ ન્યાયથી પ્િ પ્રત્યય પર છતાં
