________________
રિ: જ્ઞ-યાઽશીર્યે । ૪-૩-૨૦
અર્થ:- જ્ઞ, જ્ય અને આશીર્વાદનો યકારાદિ પ્રત્યય ૫૨માં હોતે છતે કારાન્ત ધાતુનાં ૠ નો 、 થાય છે.
વિવેચન - (૧) વ્યાપ્રિયતે = વ્યાપાર કરે છે. ઘૃત્-વ્યાયામે (૧૪૬૫) તિર્... ૩-૩-૬ થી તે પ્રત્યય.
વ્યા+પૃ-તે
વ્યાપૃ+અ+તે - તુલાવે.... ૩-૪-૮૧ થી જ્ઞ પ્રત્યય. વ્યાપ્રિ+મ-તે આ સૂત્રથી વૃ ધાતુનાં ૠ નો ર व्याप्रियते ધાતો... ૨-૧-૫૦ થી રૂ નો પ્.
-
૫૧૧
(૨) યિતે = કરાય છે. સાધનિકા ૩-૪-૭૦ માં કરેલી છે.
(૩) દ્રિયાત્ = તે હરણ કરે. હૂઁચાત્ વાત્... ૩-૩-૧૩ થી ક્યાત્ પ્રત્યય, દ્રિયાત્ - આ સૂત્રથી હૈં ધાતુનાં ૠ નો TMિ આ સૂત્રમાં હ્રસ્વ રિ નું વિધાન કરેલું હોવાથી વીર્ય... ૪-૩-૧૦૮ થી દીર્ઘ આદેશ થતો નથી. જો હ્રસ્વનું દીર્ઘ કરવું હોત તો ધૈર્વ... ૪-૩-૧૦૮થી દીર્ઘ આદેશની પ્રાપ્તિ હતી જ.
આશીય કૃતિ વિમ્ ? ઋષીષ્ઠ, હૃષીષ્ટ - અહીં ૠકારાન્ત ધાતુથી પરમાં આશીર્વાદનો સૌષ્ટ પ્રત્યય’છે તે ચકારાદિ નથી તેથી આ સૂત્રથી ધાતુનાં ૠ નો ર્ આદેશ થયો નથી.
-
અહીં તુવરે.... થી જ્ઞ પ્રત્યય થાય છે તેમ ા: શવવા ૫-૩-૧૦૦ થી થતાં કૃદન્તનાં જ્ઞ પ્રત્યયનું પણ ગ્રહણ થશે. જેમકે - યિા.
ईश्च्वाववर्णस्याऽनव्ययस्य । ४-३-१११
અર્થઃ- ત્નિ પ્રત્યય પરમાં હોતે છતે અવ્યય નામોને વર્જીને અન્ય નામનાં અન્ત્ય મૈં વર્ણનો ર્ફે આદેશ થાય છે.
=
વિવેચન - (૧) શુન્નીસ્યાત્ શુક્લ નથી તે શુક્લ થાય છે. अशुक्लः જીવન્ત: સ્થાત્ આ અર્થમાં શુક્ત નામને સ્વસ્તિ... ૭-૨-૧૨૬ થી ક્વિ પ્રત્યય, પેાર્થે ૩-૨-૮ થી સિ નો લોપ, આ સૂત્રથી શુક્ત નામનાં ૐ નો થવાથી શુન્તીસ્યાત્ થશે. એજ પ્રમાણે शुक्लीकरोति, शुक्लीभवति.
(૨) માત્તીસ્યાત્ = જે માલા નથી તે માલા થાય છે. અમાત્તા માત્તા સ્વાત્
