________________
૪૬૪
વિષય - દ્વૈતો... ૧-૨-૨૩ થી ૫ નો અય્. વિકલ્પપક્ષે આ સૂત્રથી વ્ પ્રત્યય ખિત્ થાય ત્યારે નામિનો... ૪-૩-૫૧ થી રૂ ની વૃદ્ધિ પે અને હું નો આય્ થવાથી વિદ્યાય પ્રયોગ થશે. એજ પ્રમાણે નિનય, નિનાય - ઝુલવ, તુલાવ - વિનય, વિવાય - નનાર, નનાર પ્રયોગ થશે.
(૨) ચુત, ચુ∞ોટ = મેં કુટિલતા કરી. સાધુનિકા ૪-૩-૧૭ માં જણાવેલ અન્તુળોટ પ્રમાણે થશે. જ્યારે વિકલ્પપક્ષે આ સૂત્રથી વ્ પ્રત્યય ત્િ ન થાય ત્યારે ટાવે... ૪-૩-૧૭ થી ન્ પ્રત્યય દ્વિદ્ થાય છે તેથી ગુણ ન થવાથી ચુટ પ્રયોગ થશે.
અન્ય કૃતિ વ્હિમ્ ? સ પપાત્ત = તેણે રાંધ્યું. સાધનિકા ૩-૪-૪૬ માં કરેલી છે. અહીં ત્રીજા પુરૂષ એ.વ. નો વ્ પ્રત્યય છે. અન્ય (પહેલાં પુરુષ એ.વ.નો) વ્ નથી તેથી આ સૂત્રથી વ્ પ્રત્યય નિત્ વિકલ્પ થયો નથી.
અહીં આ સૂત્રમાં પિત્ત આશ્રયીને વિકલ્પ હોવાથી વ્ આશ્રયીને જે કાર્ય થતું હોય તે નિત્ય થાય છે. જેમ કે અદ્ ભૌ. આ સૂત્રથી વ્ ત્િ વિકલ્પે થાય છે પણ આતો... ૪-૨-૧૨૦ થી.વ્ પ્રત્યયનો થાય છે તે વિકલ્પે ન થાય તે કાર્ય તો નિત્ય જ થાય. ળવ્ આશ્રયીને જે કાર્ય થાય તે નિત્ય થાય છે તો ના... ૪-૩-૫૨ સૂત્રથી નનાર પ્રયોગમાં નિત્ય વૃદ્ધિ થશે ? નાં,નિત્ય વૃદ્ધિ ન થાય કેમકે આ સૂત્રવડે વૃદ્ધિ નથી થતી. આ સૂત્ર તો માત્ર ગત્ પ્રત્યયને દ્િ વિકલ્પે કરે છે. અને ૪-૩-૫૨ સૂત્ર વૃદ્ધિ કરે છે. તેથી કંઈ વૃદ્ધિ વિકલ્પે થાય છે એમ ન કહેવાય. તેથી જ્યારે આ સૂત્રથી વ્ હિલ્ થશે ત્યારે ૪-૩-૫૨ થી વૃદ્ધિ થશે અને આ સૂત્રથી વ્ પ્રત્યય ખિત્ ન થાય ત્યારે ૪-૩-૫૨ થી વૃદ્ધિ ન થતાં ૪-૩-૧ થી ગુણ થશે. उत और्विति व्यञ्जनेऽद्धेः । ४-३-५९
અર્થ:- વ્યંજનાદિ નિત્ પ્રત્યય પર છતાં અદ્વિરુક્ત એવાં કારાન્ત ધાતુનાં અન્ય ૩ નો ઐ થાય છે.
વિવેચન - યૌતિ = તે મિશ્રણ કરે છે. यु+ति ૩-૩-૬ થી તિલ્ પ્રત્યય, यौति આ સૂત્રથી ૩ નો ઔ થયો. એજ પ્રમાણે યૌષિ, યૌમિ, ઐતિ, રીષિ, ચૈમિ, યૌતુ, રૌતુ, ગૌત, ગીત, ગયા, અ: પ્રયોગો થશે.
