Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 05

Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan

Page 386

૩૬૯
અર્થ ગમ્યમાન છે પણ ત્નીને ત્ત્ત: ૫-૩-૧૨૩ થી ભાવમાં હ્ર પ્રત્યય થયો છે. તેથી આ સૂત્રથી ત્ નો સ્ થયો નથી.
ૠ-ઠ્ઠી-પ્રા-ધ્રા-ત્રોન્દ્ર-નુ-વિન્તર્વા । ૪-૨-૭૬
અર્થ:
:- ૠ, થ્રી, પ્રા, ધ્રા,ત્રા, ઇન્દ્ર, નુર્ અને વિદ્ ધાતુઓથી પર રહેલ છૅ અને òવતુ નાં ત્ નો મૈં વિકલ્પે થાય છે.
વિવેચન - (૧) ૠળમ્ = ઋણ - કરજ, શ્રૃતમ્ = સત્ય. Ż-પ્રાપળે તૌ = (૨૬) છૅ... ૫-૧-૧૭૪ થી TM પ્રત્યય.
ऋ+त
ऋन આ સૂત્રથી ત્ નો ન્ વિકલ્પ.
ૠળ - -... ૨-૩-૬૩ થી ૬ નો દ્.
સિ નો અમ્, સમ્માના... ૧-૪-૪૬ થી અર્ નાં ઞ નો લોપ થવાથી ૠમ્ થશે. વિકલ્પપક્ષે આ સૂત્રથી ત્ નો ન્ ન થાય ત્યારે ऋतम् થશે. (૨) રીખ:, હ્રીતઃ = શરમાયેલો. હ્રીં-તખ્તાયામ્ (૧૧૩૩) સાધનિકા ૠળમ્, શ્રૃતમ્ પ્રમાણે થશે. અહીં ત્તિ પ્રત્યય, સોહ:, ર:પવાસ્તે... થી પ્રયોગ થશે.
!
(૩) દીવાન, હ્રીતવાન્ = શરમાયેલો. દીખવત્, દીતવત્ સુધી ઉપર પ્રમાણે થશે. બાકીની સાત્તિકા ૪-૨-૬૭ માં જણાવેલ હ્રદવાન્ પ્રમાણે થશે. (૪) પ્રાળ:, 'પ્રાત: = સૂંધેલો. પ્રાં-ધોપાવાને (૩) સાધનિકા ૠળમ્, શ્રૃતમ્ પ્રમાણે થશે.
(૫) ધ્રાળ:, પ્રાતઃ = તૃપ્ત થયેલો. હૂઁ-તૃસૌ (૩૫) સાધનિકા ૠમ્, શ્રૃતમ્ પ્રમાણે થશે. પણ આત્... ૪-૨-૧ થી ધૈ ધાતુનાં હૈ નો આ થવાથી "ધ્રા ધાતું બનશે.
(૬) ત્રાળ:, પ્રાત: = રક્ષણ કરાએલો. ત્રૈ-પાનને (૬૦૫) આત્... ૪-૨૧ થી ૐ નાં ૫ે નો આ થવાથી ત્રા ધાતુ બનશે. પછીની સાધનિકા ઋણમ, શ્રૃતમ્ પ્રમાણે થશે.
(૭) સમુત્ર:, સમુત્ત: = ભીંજાવેલો. ઇન્દ્રપ્-તેેને (૧૪૯૧)
सम्+उन्द्+त ... ૫-૧-૧૭૪ થી TM પ્રત્યય.
समुद्+त નો વ્યાન... ૪-૨-૪૫ થી ઉપાન્ય 7 નો લોપ.
—