________________
પ્રતિક્રમણ હેતુગર્ભિત સ્વાધ્યાય/ગાથા-૧થી ૪ જિનવચન પ્રત્યે રુચિનો હેતુ છે જે યોગ્ય જીવોના મનને રીઝવવા માટે સઝાયકાર અહીં બતાવે છે. અર્થાત્ આ છ આવશ્યકનું વર્ણન સાંભળીને યોગ્ય જીવોનું ચિત્ત આ છ આવશ્યક પ્રત્યે આકર્ષણવાળું બને છે અને આ છે આવશ્યકમય પ્રતિક્રમણ પ્રવચનનો કેતુ છે અર્થાત્ પ્રવચનનો સાર છે. તેના સ્વરૂપનું વર્ણન સાંભળીને જેનું મન તે છે આવશ્યક પ્રત્યે રુચિવાળું થાય તે જીવોના હિતનો ઉલ્લાસ થાય છે અને તેવા જીવોને આ છ આવશ્યક રુચિનો હેતુ છે મોક્ષમાર્ગના ઉપાયભૂત એવા છે આવશ્યક રુચિનો હેતુ છે અને જેઓ છ આવશ્યકમય પ્રતિક્રમણનાં સૂત્રોના અર્થને સાંભળીને પણ રીઝે નહિ, બૂઝે નહિ તેવા જીવો માટે આ પ્રતિક્રમણ કલ્યાણનો હેતુ હોવા છતાં કલ્યાણમાં અહેતુ છે.
વળી, સક્ઝાયકાર કહે છે કે અન્ય સર્વ પ્રવૃત્તિઓ છોડીને હેતુ અને યુક્તિથી આ છ આવશ્યકમય પ્રતિક્રમણ સમજાવવું જોઈએ તે જ હિત છે તેમ તમે જાણજો. એટલું જ નહિ શુદ્ધાશયપૂર્વક યોગ્ય જીવોને આ પ્રતિક્રમણના હેતુઓ સમજાવવા એ અપવર્ગ સાથેના સંબંધરૂપ છે અર્થાત્ મોક્ષપ્રાપ્તિનું પ્રબળ કારણ છે. ૧. સામાયિક :
અહીં વિશેષ એ છે કે ભગવાનના શાસનમાં છ આવશ્યકમય પ્રતિક્રમણની ક્રિયા છે તેમાં પ્રથમ “સામાયિક આવશ્યક છે. સાધુ કે સામાયિક કરનાર શ્રાવક સામાયિક કાળ દરમિયાન વિકલ્પથી સમભાવને ઉત્પન્ન કરે છે. જેમ સંસારમાં બાહ્ય પદાર્થોને જોઈને વિચાર આવે કે “આ સુંદર છે” તો તે પદાર્થ ઉપર રાગ ઉત્પન્ન થાય છે તેમ સાધુ કે શ્રાવક વિકલ્પ કરે છે કે જીવ માટે સમભાવનો પરિણામ હિતકારી છે તેથી તેને સમભાવ પ્રત્યે રાગ થાય છે અને તે રાગને કારણે જ સમભાવમાં દૃઢ યત્ન થાય તો સમભાવનો પરિણામ પ્રગટ થાય છે. અને તે સમભાવનો પરિણામ એટલે સુખ-દુઃખ, જીવન-મૃત્યુ, શત્રુમિત્ર ઇત્યાદિ સર્વ ભાવો પ્રત્યે તુલ્ય ભાવ. આ પ્રકારનો સમભાવ મારે કરવો છે અને તે સમભાવની નિષ્પત્તિ થાય કે તેની વૃદ્ધિ થાય તેવી જ પ્રવૃત્તિ મારે સામાયિકાળ દરમિયાન કરવી છે તે પ્રકારના માનસ વ્યાપારપૂર્વક સ્વાધ્યાયાદિ
