________________
પ્રતિક્રમણ હેતુગર્ભિત સ્વાધ્યાય/ઢાળ-૯|ગાથા-૧-૨, ૩
આશય એ છે કે ત્રણ ગુપ્તિવાળા મુનિ આત્મામાં ગુપ્તિના સંસ્કારોનું આધાન કરે છે અને અનાભોગ-સહસાત્કારથી અગુપ્તિમાં જાય ત્યારે આત્મા પર અગુપ્તિના સંસ્કારોનું આધાન થાય છે. પ્રતિક્રમણની ક્રિયા દ્વારા આત્મા પર અગુપ્તિના કારણે આધાન થયેલા સંસ્કારોની નિંદા કરીને સાધુ તે અગુપ્તિના સંસ્કારોનું ઉમૂલન કરે છે તેથી ગુપ્તિ પ્રત્યેનો પક્ષપાત આધાન કરે તેવા સંસ્કાર આત્મામાં પડે છે, જે પ્રતિક્રમણની ક્રિયાથી ફરી પોતાના સ્થાનમાં આવવાની ક્રિયા છે. આ રીતે પ્રતિક્રમણ શબ્દનો વ્યુત્પત્તિ અર્થ બતાવીને કેવી રીતે પ્રતિક્રમણ કરવાથી સાધુ ફરી પોતાના સ્થાનમાં પાછો આવે તે બતાવવા અર્થે કહે છે.
ખેદ, ઉદ્વેગ આદિ ક્રિયાના આઠ દોષોનો ત્યાગ કરીને આનંદ-મોજપૂર્વક પ્રતિક્રમણ કરજો. જેથી આત્મામાં ત્રણ ગુપ્તિના સામ્રાજ્યરૂપ અધ્યાત્મભાવ પ્રગટ થશે અને જેમ જેમ અધ્યાત્મભાવ જાગશે તેમ તેમ ગુણનું પોષણ થશે અર્થાત્ ગુપ્તિના પરિણામની વૃદ્ધિ થવાથી ક્રોધાદિ ચાર કષાયથી વિપરીત ક્ષમાદિ ગુણો વૃદ્ધિ પામશે માટે ખેદાદિ દોષના પરિહારપૂર્વક અંતરંગ આનંદ ઉત્પન્ન થાય તે રીતે પ્રતિક્રમણ કરવું જોઈએ. ll૧-ચા ગાથા - “પડિક્કમણું મૂલ પદે કહ્યું, અણકરવું પાપનું જેહ, મેરે૦
અપવાદે તેહનું હેતુ એ, અનુબંધ તે શમ-રસ-મેહ. મે. પડિ૦ ૩ ગાથાર્થ :
મૂલપદથી ઉત્સર્ગપદથી, પાપનું જે અણકરવું કરવું નહિ, તે પ્રતિક્રમણ કહેવાય છે અને અપવાદમાં તેનો હેતુ=પાપ નિવારણાનો હેતુ, એ પ્રતિક્રમણ કહેવાયું છે. અને અનુબંધથી ફલથી, તે ‘શમરસ'નો મેઘ છે. lali ભાવાર્થ –
હેતુ-સ્વરૂપ-અનુબંધથી પ્રતિક્રમણનો અર્થ બતાવે છે. ઉત્સર્ગથી પાપ જ ન કરવામાં આવે તે પ્રતિક્રમણ છે. જે સ્વરૂપથી પ્રતિક્રમણ છે. હવે, કોઈક રીતે
