________________
પ્રતિક્રમણ હેતુગર્ભિત સ્વાધ્યાયઢાળ-૧પ/ગાથા-૧થી ૫
૧૧૯ મરવું જોઈએ પરંતુ કુલવાન પુરુષે “આ યુદ્ધભૂમિમાં ગયો છતાં બાયલો છે” તેવા સજ્જનના ઉલ્લાપો સહન કરવા જોઈએ નહિ.
આ ગીત સાંભળીને સાધુ વિચારે છે કે હું પણ પ્રવજ્યા ગ્રહણ કરીને મોહને જીતવા નીકળ્યો છું છતાં પ્રમાદથી ભગ્ન પરિણામવાળો થયો છું. અને કોઈ પુત્રનું ગીત સાંભળીને યુદ્ધભૂમિમાં ચઢેલા સુભટો પાછા ફર્યા=શત્રુનો સામનો કરવા તત્પર થયા તેમ તે સાધુએ પણ તે ગીત સાંભળીને ચારિત્રનો સ્નેહ કર્યો અને લોકહાલનાથી નિવર્તન પામી ગુરુની પાસે જઈ રહે છે. અંતે ગુરુ પાસે શાસ્ત્રાભ્યાસ કરીને સુયશનો ભાગી થયો. આમ તે સાધુએ પાપથી નિવૃત્તિ કરી તે પ્રતિક્રમણનો નિવૃત્તિ' નામનો પાંચમો પર્યાય છે. પ્રતિક્રમણના ચોથા “વારણા” પર્યાય અને પાંચમા “નિવૃત્તિ” પર્યાય વચ્ચે ભેદ :
વારણામાં ભગવાને સંયમજીવનમાં જેનું વારણ કર્યું છે અર્થાત્ જે આહાર, વસતિ વગેરેનો નિષેધ કર્યો છે તેનો જે સાધુઓ ત્યાગ કરે છે તેઓનું રક્ષણ થાય છે અને જે સાધુઓ તેનો ત્યાગ કરતા નથી તેઓ વિનાશ પામે છે.
નિવૃત્તિમાં રાજપુત્રી જેમ ધૂર્ત સાથે જવા તૈયાર થઈ તેમ જે સાધુ પાસત્થાના સંસર્ગને કારણે શિથિલાચાર તરફ તત્પર થાય છે અને રાજકન્યા જેમ ગીત સાંભળીને નિવર્તન પામી તેમ તે સાધુ ગીતાર્થના ઉપદેશથી નિવૃત્ત થાય છે તે નિવૃત્તિ છે. અથવા ભગવાને જેનું વારણ કર્યું છે તેવા ભોગાદિને અભિમુખ થયેલા સાધુ પાતને અભિમુખ થયા છતાં ઉપદેશ સાંભળીને પાપથી નિવૃત્ત થયા તે નિવૃત્તિ છે.
નિવૃત્તિના પ્રથમ દૃષ્ટાંતમાં પાસત્થાના સંસર્ગને કારણે સુસાધુ પાતને અભિમુખ થાય છે અને બીજા દૃષ્ટાંતમાં સહજ પ્રમાદને વશ કર્મના ઉદયથી સુસાધુ પાતને અભિમુખ થાય છે અને પાતને અભિમુખ થયા પછી ઉપદેશને સાંભળીને પાપથી નિવૃત્ત થાય છે. I૧થી પાા
