________________
૧પ૦
પ્રતિક્રમણ હેતુગર્ભિત સ્વાધ્યાયઢાળ-૧૯|ગાથા-૧થી ૬ વળી, આ સક્ઝાયથી ભાવિત થયેલા સાધુઓને અને શ્રાવકોને ભગવાનના શાસનમાં પ્રવેશ કરવામાં અટકાયત કરનાર મોહરાજાના રાગાદિરૂપ દ્વારપાળોએ પૂર્વમાં દ્વારો પિધાન=બંધ કરેલો જેથી તે મહાત્માઓને સંયમની ક્રિયા કરવા છતાં ભગવાનના શાસનની પ્રાપ્તિ થતી નહોતી. હવે તે મહાત્માઓ સઝાયના ભાવોથી ભાવિત થયેલા હોવાથી “કર્મવિવર” નામના દ્વારપાલે તે દ્વારોને ખુલ્લાં કરી દીધાં. તેથી તે મહાત્માઓમાં શાસ્ત્રના પરમાર્થને જોવાની દૃષ્ટિ ખૂલી ગઈ તેથી તે મહાત્માઓ વિચારે છે કે હવે, તત્કાલ તત્ત્વને પામશું અને તેના માટે દોડાદોડી થઈ રહી છે. અર્થાત્ ભગવાનના શાસનમાં પ્રવેશ્યા પછી પરમાર્થને જાણવા માટે સતત ઉદ્યમ તે મહાત્માઓથી થઈ રહ્યો છે.
સુરતમાં ચોમાસું રહીને પૂ. મહામહોપાધ્યાય યશોવિજયજી મ. સા.એ યુગ યુગ મુનિ વિધુ વરસમાં પ્રસ્તુત “પ્રતિક્રમણ હેતુ-ગર્ભ સઝાય” જોડી છે જે સક્ઝાય યોગ્ય જીવોને ક્રોડ મંગલને આપજો તે પ્રકારે પૂ. યશોવિજયજી મહારાજ સાહેબ ભાવના કરે છે. ll૧-કપા. પ્રતિક્રમણના આઠ પર્યાયવાચી શબ્દોનો સારાંશ :
સાધુ ત્રણ ગુપ્તિના સામ્રાજ્યના સ્થાનમાં વર્તતા હોવા છતાં અને ગુપ્તિપૂર્વક વિતરાગભાવથી વાસિત થવા માટે ઉદ્યમ કરતા હોવા છતાં પ્રમાદને વશ ઉપયોગમાં સ્કૂલના પામતા હોય ત્યારે સંયમસ્થાનથી નીચે ઊતરે છે તે ફરી, યત્નપૂર્વક પોતાના સ્થાનમાં આવે તે પ્રતિક્રમણ કહેવાય. વળી, ઉત્સર્ગથી તો સાધુ સ્કૂલના વગર ત્રણ ગુપ્તિમાં યત્ન કરતા હોય તો તે પાપથી પાછા જ ફરેલા હોવાથી પ્રતિક્રમણ કરનાર છે. પરંતુ કોઈક રીતે સંયમસ્થાનમાં સ્કૂલના પામ્યા હોય ત્યારે તે સ્થાનમાં જવા માટે જે અંતરંગ ક્રિયા કરે તેનો હેતુ એવી ક્રિયા તે અપવાદથી પ્રતિક્રમણ છે. આ પ્રતિક્રમણનું ફલ શમરસની પ્રાપ્તિ છે.
પ્રતિક્રમણમાં “બે ગામડિયા”નું દૃષ્ટાંત આપેલ છે તે પ્રમાણે કોઈ સાધુએ જે પાપ સેવ્યું હોય તે પાપને જે રીતે સેવ્યું હોય તે રીતે સમ્યગુ આલોચન કરીને તેના વિરુદ્ધ ભાવો ઉલ્લસિત થાય તે રીતે પ્રતિક્રમણ કરે=પાછા પગલે ફરે, તે પ્રતિક્રમણ કહેવાય છે.
