________________
૧પ૨
પ્રતિક્રમણ હેતુગર્ભિત સ્વાધ્યાયઢિાળ-૧૯|ગાથા-૧થી ૬ પ્રતિક્રમણનો પાંચમો પર્યાય “નિવૃત્તિ છે. તેમાં “રાજન્યા”નું દૃષ્ટાંત છે. તે દૃષ્ટાંતમાં જેમ શાલાપતિની પુત્રી ધૂર્ત સાથે રત હતી અને તેની સાથે મિત્રતાને કારણે રાજકન્યા પણ તે શાલાપતિની પુત્રી સાથે જવા તૈયાર થઈ. તેમ જે કુલવાન સાધુ વિષયોમાં રત એવા ધૂર્ત પાસત્થા સાથે પ્રીતિવાળા થઈ ગીતાર્થને છોડીને સ્વતંત્ર વિચરવા તત્પર થયા હોય તેને કોઈ ગીતાર્થ સાધુ ઉપદેશ આપે અને તે ઉપદેશને સાંભળીને તે રાજકન્યાની જેમ તે સાધુ પાસત્યા સાથે જવાથી નિવર્તન પામે તો સુસાધુના સંગમાં રહીને તે મહાત્મા હિતની પ્રાપ્તિ કરે. તે સાધુને પ્રતિક્રમણના પાંચમા પર્યાયની પ્રાપ્તિ છે.
વળી “નિવૃત્તિમાં અન્ય દૃષ્ટાંત છે. કોઈ સાધુ સંયમ પાળતાં પાપકર્મના જોરથી ગચ્છ બહાર નીકળીને ભોગો ભોગવવાની ઇચ્છાથી સંસારમાં જવા તત્પર થાય છે તે વખતે સત્ત્વના વર્ધક એવા ગીતને સાંભળીને પાછા ફરવાના પરિણામવાળા થાય છે તે પ્રતિક્રમણનો “નિવૃત્તિ” નામનો પર્યાય છે.
પ્રતિક્રમણનો છઠ્ઠો પર્યાય “નિંદા” છે. જેમાં “ચિત્રકારની પુત્રી”નું દૃષ્ટાંત છે. જેમ તે ચિત્રકારની પુત્રી રાજરાણી થયા પછી પણ પોતાની પૂર્વાવસ્થાને યાદ કરીને માનથી ગર્વિષ્ઠ થતી નથી પરંતુ પોતે રૂપવાળી, રાજવંશી નથી ઇત્યાદિ વિચારીને પોતાની નિંદા કરે છે તેમ જે સાધુ શાસ્ત્રો ભણ્યા પછી કે ચારિત્રના ભાવને પામ્યા પછી પૂર્વના મહાચારિત્રવાળા સંયમી, બહુશ્રુત પુરુષોને યાદ કરીને પોતાના અલ્પભાવની નિંદા કરે છે તેઓને બહુશ્રુતનો કે પોતે ચારિત્ર પાળે છે તેનો મદ થતો નથી. તેઓ પ્રતિક્રમણના “નિંદા” પર્યાયને પામે છે.
પ્રતિક્રમણમાં સાતમો “ગોં” પર્યાય. જેમ પતિમારક સ્ત્રીએ લોકસમક્ષ ગોં કરી તેમ જે સાધુ સંયમજીવનમાં ક્યાંયે સ્કૂલના પામ્યા હોય તો તેની ગુણવાન ગુરુ આગળ “ગહ” કરીને ફરી સંયમમાં સ્થિર થાય છે તે પ્રતિક્રમણનો સાતમો “ગોં” પર્યાય છે.
પ્રતિક્રમણનો આઠમો પર્યાય “શોધિ” છે જેમ રાજાના વસ્ત્રોનું શોધન ધોબી કરે છે તેમ જે સાધુ થયેલી સ્કૂલનાનું પ્રાયશ્ચિત્તથી શોધન કરે છે તે પ્રતિક્રમણના “શુદ્ધિ”ના પર્યાયને પ્રાપ્ત કરે છે.
