________________
૮૪.
પ્રતિક્રમણ હેતુગર્ભિત સ્વાધ્યાય/ઢાળ-૧૦/ગાથા-પથી ૭ હે પાપિયા ! તમે અહીં કેમ પેઠા ? તેના જવાબરૂપે એક ગામડિયાએ કહ્યું “અહીં પેઠા એમાં મારો શું દોષ છે ?” તેથી રક્ષકોએ તેને બાણથી હણ્યો. જ્યારે બીજો ગામડિયો રક્ષકોને કહે છે : “અજ્ઞાનથી પેઠો છું માટે મને હણશો નહિ” તો રક્ષકો કહે છે કે પાછે પગલે જે રીતે અંદર ગયો છે તે રીતે પાછો ફરીશ તો અમે તને હણીશું નહીં. તેથી તે ગામડિયો પાછે પગલે બહાર નીકળે છે તેથી રક્ષકોએ તેને મૂક્યો છોડી દીધો. રક્ષકોથી મુકાયેલો તે ભોગનો આભોગી થયો અને જેને રક્ષકોએ હણ્યો તેને ભોગનો સંયોગ મળ્યો નહિ.
આનાથી એ ફલિત થાય છે કે રાજાએ જેમ તે દોરડાવાળા સ્થાનમાં જવાનો લોકોને નિષેધ કર્યો છે તેમ ભગવાને મોક્ષમાર્ગમાં પ્રસ્તુત એવા સાધુ, શ્રાવકને અસંયમસ્થાનમાં જવાનો નિષેધ કર્યો છે. તે ઉત્સર્ગથી પ્રતિક્રમણ છે અને અનાભોગથી કોઈ તેમાં પ્રવેશ કરી લે તો અસંયમના સ્થાનોથી તેનું મૃત્યુ થાય. પરંતુ અપવાદપદથી તે થયેલા અતિચારોથી પાછા ફરે તો તે રક્ષકોએ બીજા ગામડિયાના પ્રાણને રાખ્યા તેમ અતિચાર થયા પછી કોઈ સાધુ કે શ્રાવક તે અતિચારથી પાછા ફરે તો તેમના ભાવપ્રાણનું રક્ષણ થાય.
આ કથાનકનો ઉપનય આ પ્રમાણે છે : જેમ તે રાજાએ દોરડાવાળા સ્થાનમાં પ્રવેશ કરવાનો નિષેધ કરેલો તેમ ભગવાને સાધુ કે શ્રાવકને પોતાનાં વતોથી વિપરીત આચરણાઓ ન થાય તે પ્રકારે અત્યંત ઉપયોગપૂર્વક સંયમમાં યત્ન કરવાનું કહ્યું છે. જે વ્યક્તિ તે દોરડાના સ્થાનમાં પ્રવેશ કરતી નથી તેમ જે સાધુ કે શ્રાવક સંયમસ્થાનથી વિપરીત અસંયમસ્થાનમાં પ્રવેશ કરતા નથી તેઓ ઉત્સર્ગથી પ્રતિક્રમણ કરનારા છે. માટે તેઓ ભાવથી પ્રતિક્રમણ કરે છે.
વળી, રક્ષકોના વ્યાસંગ અવસ્થાને કારણે બે ગામડિયા ત્યાં પેઠા તેમ ભગવાનની આજ્ઞાપાલનમાં પરિણામરૂપ ક્ષયોપશમ ભાવના રાગદ્વેષ સ્વરૂપ રક્ષકોના સંયમયોગમાં વ્યાસંગ અનુપયોગ, અવસ્થાને કારણે જે સાધુ કે શ્રાવક અતિચાર કરે છે તેઓ રાજાની આજ્ઞાની જેમ ભગવાનની આજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન કરનારા છે. તેથી પેલા ગામડિયાને મારવા માટે જેમ રક્ષકો સજ્જ થાય છે તેમ ભગવાનની આજ્ઞાપાલનમાં પરિણામમાં અનુયોગરૂપ રાગ-દ્વેષરૂપી રક્ષકો અસંયમસ્થાનમાં પેઠેલા જીવોને મારવા સજ્જ થાય છે. વળી, જે રીતે એક
