________________
પ્રતિક્રમણ હેતુગર્ભિત સ્વાધ્યાય/ઢાળ-૧૧/ગાથા-૫-૬, ૭
ત્યાં કોઈ મિત્ર કહે છે કે, મન ચલ છે, તોપણ તેને સનુષ્ઠાનમાં બાંધી શકાય છે. કઈ રીતે મનને સદ્અનુષ્ઠાનમાં બાંધી શકાય છે ? તેથી કહે છે : આદર અને શ્રદ્ધાવાળા પુરુષથી અભ્યાસ અને વૈરાગ્ય દ્વારા મન બાંધી શકાય છે. હું જાણું છું આ રીતે બની આવેલ મારું મન મારા મોહનગાર એવા આત્મા સાથે સંગ કરનારું થાય છે.
૯૨
આશય એ છે કે અનાદિકાળથી બાહ્યસંગની વાસનાને કારણે મન બાહ્ય પદાર્થોમાં જાય તેવા સંસ્કારો જ આત્મામાં પડ્યા છે અને તે સંસ્કારોથી પ્રેરિત આત્માના યત્નથી જ પુદ્ગલાત્મક દ્રવ્યમન બાહ્ય પદાર્થોમાં જાય છે, પણ કોઈક રીતે વિવેકચક્ષુ પ્રગટ થાય તો જીવમાં માર્ગાનુસારી બુદ્ધિ પ્રગટે છે; જેથી તે મહાત્માને યોગમાર્ગ પ્રત્યે આદર થાય છે અને યોગમાર્ગમાં શ્રદ્ધા રાખીને યોગમાર્ગની પ્રવૃત્તિમાં મનને રમાડવાનો અભ્યાસ તે મહાત્મા કરે છે. વળી, તેને પુષ્ટ કરવા અર્થે જો તે મહાત્મા સંસારના સ્વરૂપનું પર્યાલોચન કરીને આત્માને સાંસારિક ભાવોથી વિરક્ત કરે તો અનાદિના સંસ્કારોથી વિરુદ્ધ એવા વૈરાગ્યના સંસ્કારોનું આધાન તેના આત્મામાં થાય છે; જેનાથી તે મહાત્માનું ચિત્ત “યોગમાર્ગ” જ મારું એકાંતે હિત ક૨ના૨ છે તેવી સ્થિર રુચિ કરીને યોગમાર્ગની સુંદર આચરણાઓથી સંવેગના ભાવોને સ્પર્શે તેવું બને છે.
વળી, જીવનો એ સ્વભાવ છે કે જ્યાંથી આનંદ પ્રાપ્ત થાય ત્યાં સહજ સ્થિરતા આવે. તેથી પૂર્વમાં જેમ વિષયોમાંથી આનંદ પ્રાપ્ત થતો હતો તેથી પોતાના ઇષ્ટ વિષયોમાં ચિત્ત સ્થિર થતું હતું. તેમ હવે તત્ત્વના ભાવનથી તે મહાત્માને સદ્અનુષ્ઠાનથી આનંદ પ્રાપ્ત થાય તો તે મહાત્માનું ચિત્ત સઅનુષ્ઠાનમાં સ્થિરતાને પામે છે. આ પ્રમાણે મેં જાણ્યું કે આ રીતે બની આવેલું મારું મન મારા મોહનગારા એવા આત્મા સાથે સંગવાળું બને છે. 114-911
ગાથા ઃ
કિણહિ ન બાંધ્યો જલનિધિ, રામે બાંધ્યો સેત હે મિત્ત ! વાનર તેહી ઉપરિ ચલ્યા, મેરુ-ગંભીરતા લેત હે મિત્ત !
હું જાણું૦ ૭
