________________
પ્રતિક્રમણ હેતુગર્ભિત સ્વાધ્યાય/ઢાળ-૧૧/ગાથા-પ-૬
૯૧
ગાથા :
એક સહજ મન પવનરો, જૂઠ કહે ગ્રંથકાર હે મિત્ત ! મનરી દોર તે દૂર છે, જિહાં નહિ પવન પચાર હે મિત્ત ! કાંઈ ૫ મિત્ત કહે “મના ચલ સહી, તોપણ બાંધ્યો જાય હે મિત્ત ! અભ્યાસ વૈરાગે કરી, આદર શ્રદ્ધા બનાય હે મિત્ત !
હું જાણું ઇયું બની આવેલો. એ આંકણી. ૬ ગાથાર્થ :
કોઈ એક કહે છે કે મન અને પવનનો એક સહજમાર્ગ છે, અર્થાત્ જ્યાં પવન હોય ત્યાં મન હોય તે પ્રકારનો નિયમ છે. તેને સઝાયકાર કહે છે તે જૂઠ છે. કેમ જૂઠ છે તે કહે છે: મનની દોર તે દૂર છે જ્યાં પવનનો પ્રચાર નથી. મિત્ર કહે છે, મન ચલ છે, તોપણ બાંધ્યો જાય છે. કેવી રીતે બાંધ્યો જાય છે, તે કહે છેઃ આદર અને શ્રદ્ધાવાળા પુરુષથી અભ્યાસ અને વૈરાગ્ય દ્વારા મન બાંધ્યું જાય છે. ઈશ્ય એ પ્રમાણે, હું જાણું. પિ-૬II ભાવાર્થ -
પૂર્વમાં અનેક દૃષ્ટાંતોથી કહ્યું કે, ગમે એટલો યત્ન કરીએ. છતાં મન કોઈ રીતે અનુષ્ઠાનમાં બંધાતું નથી. પરંતુ વચન અને કાયા જ સદ્અનુષ્ઠાનમાં બંધાય છે. અને મન બંધાયા વિના ભગવાન મળે નહિ, માટે ક્રિયા નિષ્ફળ જાય છે. વળી, કોઈક કહે છે કે, જ્યાં પવન હોય ત્યાં મનનો સંચાર થાય છે, તેથી પ્રાણાયામ કરીને પવનને રોધ કરવામાં આવે તો મનનો રોધ થાય, માટે પવન અને મનનો એક સહજમાર્ગ છે. તેને સઝાયકાર કહે છે, તે જુદું છે; કેમ કે મનની દોર દૂર છે અર્થાત્ મન બાહ્ય પદાર્થોમાં ગમે ત્યાં જાય છે. જ્યાં પવનનો પણ પ્રચાર નથી; કેમ કે પવનનો પ્રચાર તો દેહના કોઈક સ્થાનમાં છે જ્યારે મન તો બાહ્ય કોઈ પણ પદાર્થમાં જાય છે.
