________________
૨૦.
પ્રતિક્રમણ હેતુગર્ભિત સ્વાધ્યાય/ઢાળ-ર/ગાથા-૧થી ૬ પરમાર્થથી દેવની સ્તુતિમાં જ વિશ્રાંત થાય છે. આ રીતે નામાદિ ચાર નિક્ષેપાથી તીર્થકરની, તીર્થંકરથી નિષ્પન્ન થયેલ શ્રુતની અને શ્રુતના સેવનથી પ્રગટ થયેલ સિદ્ધ અવસ્થાને નમસ્કાર કર્યા પછી વર્તમાનના તીર્થાધિપતિ વીર ભગવાનને વિશેષથી નમસ્કાર કરવા માટે “સિદ્ધાણં બુદ્ધાણ”ની ગાથા-૨, અને ૩ દ્વારા નવમા અધિકારમાં વરપ્રભુની સ્તુતિ છે. વળી “સિદ્ધાણં બુદ્ધાણ”ની ચોથી ગાથા સ્વરૂપ દશમાં અધિકારમાં ઉજ્જયંત શિખર પર જેમનાં દિક્ષા-કેવળજ્ઞાન અને મોક્ષ એમ ત્રણ કલ્યાણક થયાં છે તેવા નેમિનાથ ભગવાનની સ્તુતિ છે. વળી, સિદ્ધાણં બુદ્ધાણંની પાંચમી ગાથા દ્વારા ૧૧મા અધિકાર અષ્ટાપદ પર બિરાજમાન વર્તમાન ચોવીશીના ચોવીસ તીર્થંકર ભગવાનની સ્તુતિ છે. આ રીતે ચારે નિક્ષેપાએ તીર્થકરની, તેમનાથી ઉપદેશાયેલા શ્રુતની અને તે શ્રુતના ફલરૂપ સિદ્ધ ભગવંતની સ્તુતિ કર્યા પછી ૯, ૧૦, ૧૧ અધિકાર દ્વારા ફરી વિર ભગવાનની, નેમનાથ ભગવાનની અને ૨૪ તીર્થકર ભગવાનની સ્તુતિ કરી તે દોષરૂપ નથી; કેમ કે ગુણવાનની ભક્તિમાં પુનરુક્તિ દોષ નથી. આ રીતે અગિયાર અધિકાર દ્વારા તીર્થકરની સ્તુતિ કર્યા પછી ૧૨મા અધિકારમાં સમ્યગ્દષ્ટિ દેવોનું સ્મરણ છે. જેનાથી શ્રાવક કે સાધુ સુખપૂર્વક યોગમાર્ગમાં પ્રવૃત્તિ કરી શકે તેવી શક્તિનું આધાન થાય છે.
આ રીતે, પ્રતિક્રમણમાં દેવને વંદન કરતી વખતે આરાધક જીવોએ આ ૧૨ અધિકારનું ભાવન કરવું જોઈએ. જેથી ચાર નિક્ષેપાથી, સર્વ તીર્થકર, તેમનો બતાવેલ મોક્ષમાર્ગ અને તેમના બતાવેલાં મોક્ષમાર્ગના સેવનના ફળરૂપ સિદ્ધ ભગવંતોની ભક્તિ થાય અને તેમાં અતિશયતાના આધાનમાં સહાયકતા અર્થે સમ્યગ્દષ્ટિ દેવોનું સ્મરણ થાય છે.
આ રીતે, દેવવંદન કર્યા પછી પ્રતિક્રમણમાં “ભગવાનહ” આદિ ચાર ખમાસમણ દ્વારા ગુરુને વંદન કરાય છે. અને ગુરુને વંદન કર્યા પછી શ્રાવક પોતાના સર્વ સાધર્મિકો પ્રત્યે ભક્તિની અભિવ્યક્તિ કરવા અર્થે કહે છે કે, “ઇચ્છાપૂર્વક હું સર્વ શ્રાવકોને વંદું છું.” આ પ્રમાણે સાધર્મિકો પ્રત્યેની ભક્તિ અભિવ્યક્ત કરવાથી શુદ્ધ શ્રાવકાચાર પ્રત્યેનો પક્ષપાત વધે છે જેના દ્વારા શ્રાવક પોતાના ઉચિત આચાર પાળવા માટે શક્તિના સંચયવાળા બને છે. આ પ્રમાણે શ્રાવકને વંદન પણ કર્તવ્ય છે. I૧થી શા
