________________
પ૬
પ્રતિક્રમણ હેતુગર્ભિત સ્વાધ્યાય/ઢાળ-૬/ગાથા-૮-૯ સ્પર્શે તે પ્રકારે કરાયેલી ક્રિયા પ્રતિક્રમણ છે. પ્રતિક્રમણના કર્તા તે સાધુ આદિ સુદષ્ટિ, સુઉપયુક્ત, યતમાન લહીએ અને પ્રતિક્રમ્ય તે ક્રોધાદિ કર્મ જાણો. ટલે તેહ પ્રતિક્રમણની ક્રિયાથી તે ક્રોધાદિ કર્મ ટલે તો, સર્વ લેખે પ્રમાણો સર્વ પ્રમાણ જાણવું અર્થાત્ પ્રતિક્રમણની ક્રિયા લેખે લાગી એમ માનવું. મળે જો સુજનસંગ પ્રતિક્રમણ કરનાર જીવોને સુજનનો સંગ મળે તો, પ્રાણી દઢરંગવાળો થાય અને તો સકલ કાર્ય
લે એ “સુયશ”ની વાણી છે=પૂજ્ય યશોવિજયજી મ. સા.નું વચન છે. II૮-૯II. ભાવાર્થ :
પ્રતિક્રમણ એ ક્રિયાવાચક પદ છે. તેથી પ્રતિક્રમણ શબ્દ દ્વારા અર્થથી ત્રણ વસ્તુની પ્રાપ્તિ થાય છે. પ્રતિક્રમણની ક્રિયા, પ્રતિક્રમણ કરનાર કોણ છે અને પ્રતિક્રમણનું કર્મ શું છે અર્થાત્ શેનું પ્રતિક્રમણ કરે છે ? તેથી પ્રતિક્રમણ પદથી પ્રતિક્રમણની ક્રિયા, પ્રતિક્રમણની ક્રિયાનો કર્તા કરનાર અને પ્રતિક્રમણની ક્રિયાનું કર્મ એ ત્રણે શું છે તે જાણવાની જિજ્ઞાસા થાય. તેને સ્પષ્ટ કરે છે.
મર્મવાળી એવી જે ક્રિયા તે પ્રતિક્રમણ છે અર્થાત્ પોતાનું ઇષ્ટ કાર્ય કરે તેવી મર્મસ્પર્શી ક્રિયા તે પ્રતિક્રમણ છે. માત્ર સૂત્રોચ્ચારણ રૂપ પ્રતિક્રમણ નથી. પ્રતિક્રમણના કર્તા સાધુ આદિ છે. અહીં સઝાયકાર પ્રતિક્રમણના કર્તાનાં ત્રણ વિશેષણ બતાવતાં કહે છે કે “સુદૃષ્ટિ – સુઉપયુક્ત - યતમાન” એવા સાધુસાધ્વી વગેરે પ્રતિક્રમણના કર્તા છે. તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે પાપ એ જીવનું અહિત કરનાર છે. માટે “મારે મારાં પાપોનો નાશ કરવો છે અને સંપૂર્ણ નિરવદ્ય જીવન જીવવું છે” એવી સુંદર દૃષ્ટિ જેમને છે એવા સુદૃષ્ટિ સાધુ આદિ પ્રતિક્રમણના કર્તા છે. વળી, સુઉપયુક્ત સાધુ આદિ એટલે પ્રતિક્રમણકાળમાં સૂત્ર અને અર્થમાં અત્યંત ઉપયુક્ત થઈને પ્રતિક્રમણ કરે છે તથા યતમાન એટલે પ્રતિક્રમણથી નિષ્પાદ્ય એવા ઉત્તમભાવોની નિષ્પત્તિ માટે અંતરંગ યયુક્ત બહિરંગ સર્વ ઉચિત વિધિમાં યતમાન હોય એવા સાધુ વગેરે પ્રતિક્રમણની ક્રિયા કરે છે. તે પ્રતિક્રમણની ક્રિયાના કર્તા છે. અન્ય નામ માત્રથી પ્રતિક્રમણના કર્તા છે. વાસ્તવિક કર્તા નથી.
