________________
પ્રતિક્રમણ હેતુગર્ભિત સ્વાધ્યાય/ઢાળ-૫/ગાથા-૨
૩૯
સ્કૂલનાઓ થવાનો સંભવ રહે છે અને તે સ્ખલનાઓને જો દૂર કરવામાં ન આવે તો તે સ્ખલનાઓની પ્રતિદિન વૃદ્ધિ થાય. અને તેમ થાય તો બાહ્યથી વ્રતો પાલન થતાં હોય તોપણ અંતરંગ પરિણામથી વ્રતો નાશ પામે છે. તેથી આરાધક સાધુએ અને શ્રાવકે પોતાનાં સ્વીકારાયેલાં વ્રતોને સુરક્ષિત રાખવાં અતિઆવશ્યક છે; કેમ કે સુરક્ષિત થયેલાં વ્રતો જ ઉત્તરોત્તર ગુણસ્થાનકની વૃદ્ધિ દ્વારા મોક્ષનું કારણ બને છે અને જો અતિચારોના સેવનથી સ્વીકારાયેલું વ્રત જીર્ણ-જીર્ણતર થઈને નાશ પામે તો તે વ્રતોની ક્રિયાથી કે તે વ્રતોના આચારથી પણ સાધુને કે શ્રાવકને કાંઈ ફળ મળે નહીં.
સ્વીકારેલાં વ્રતો નિષ્ફળ ન જાય તેના માટે સદ્ગુરુ એવા ગણધરોએ પ્રતિક્રમણની ક્રિયામાં શુદ્ધિ અર્થે ક્રમસર આલોચના, પ્રતિક્રમણ અને કાઉસ્સગ્ગ મૂક્યાં છે; કેમ કે વ્રતો મલિન ન થાય તેની ચિંતાવાળા સાધુએ કે શ્રાવકે પોતાના અનાદિકાળના પ્રમાદના કારણે કોઈ અતિચાર સેવેલો હોય તો તેની શુદ્ધિ અતિઆવશ્યક છે. અને તે શુદ્ધિ માત્ર ક્રિયાથી નહીં પણ સંવેગના પ્રકર્ષથી જ થાય છે. સંવેગનો પ્રકર્ષ અતિદુષ્કર છે. તેથી સદ્ગુરુ એવા ગણધરોએ સૌ પ્રથમ કાઉસ્સગ્ગમાં અતિચારોનું અવધારણ બતાવ્યું અને કાઉસ્સગ્ગમાં અતિચારોનું અવધારણ કર્યા પછી તેની શુદ્ધિ માટે પ્રથમ ભૂમિકાના ઉપાય તરીકે આલોચના બતાવી. શક્તિશાળી જીવો તે આલોચનાથી અવશ્ય શુદ્ધિને પ્રાપ્ત કરે છે. છતાં કોઈકનું વીર્ય તેવું પ્રકર્ષવાળું ન થાય અને વીર્યની કાંઈક મંદતાના કારણે પૂર્ણ શુદ્ધિ ન થઈ હોય તો તેની શુદ્ધિ અર્થે આલોચના કર્યા પછી ફરી પ્રતિક્રમણ બતાવ્યું. જેથી પ્રાયઃ કરીને સાધુના કે શ્રાવકના અતિચારની શુદ્ધિ અવશ્ય થાય છે. આમ છતાં, પ્રતિક્રમણકાળમાં પણ કાંઈક શુદ્ધિ અવશેષ બાકી રહી હોય તો તે અશુદ્ધિથી વ્રતો મલિન ન રહે તેના માટે કાયોત્સર્ગરૂપ શુદ્ધિનો ઉપાય બતાવ્યો. પરંતુ જેઓ આ ત્રણે શુદ્ધિમાંથી કાંઈ પણ શુદ્ધિમાં યત્ન કરી શકતા નથી તેઓ તો પરમાર્થથી પ્રતિક્રમણના અનધિકારી જ છે તે બતાવવા અર્થે કહે છે કે,
જો તમે પરીક્ષક હોવ તો અતિચારોની શુદ્ધિના હેતુને પરખજો અને આ પ્રકારના શુદ્ધિના ઉપાયોને જાણીને હૈયામાં હરખજો અર્થાત્ વિચારજો કે
