________________
પ્રતિક્રમણ હેતુગર્ભિત સ્વાધ્યાયઢાળ-પગાથા-૬થી ૯
૪૫ દર્શનાચારના પાલનમાં કોઈ અતિચારો લાગ્યા હોય અને પ્રતિક્રમણથી શુદ્ધિ કરવા છતાં તેમાં કાંઈક અશુદ્ધિ રહી ગઈ હોય તો તેની શુદ્ધિ થાય છે. આ દર્શનાચારની શુદ્ધિ માટેનો કાયોત્સર્ગ પારીને જ્ઞાનાચારની શુદ્ધિ અર્થે શ્રુતજ્ઞાનના માહાભ્યને કહેનાર “પુખરવરદીવઢ” સૂત્ર બોલાય છે. જેથી ચિત્ત શ્રુતજ્ઞાન પ્રત્યે અત્યંત પક્ષપાતવાળું થાય છે. અને ત્યાર પછી “સુઅસ ભગવઓ સૂત્ર દ્વારા શ્રુત ભગવાનને વંદન-પૂજન-સત્કાર-સન્માન કરવા દ્વારા બહુમાનના ભાવની વૃદ્ધિ કરવા અર્થે પ્રણિધાનપૂર્વક એક લોગસ્સનો કાઉસ્સગ્ન કરાય છે. જેથી પ્રતિક્રમણ દ્વારા જ્ઞાનાચારની પૂર્ણ શુદ્ધિ ન થઈ હોય તો તે આ કાયોત્સર્ગથી થાય છે.
આ રીતે રત્નત્રયીની શુદ્ધિ અર્થે બે-એક-એક એમ ત્રણ કાઉસ્સગ્ન કર્યા પછી સર્વ આચારના પાલનનું ફળ સિદ્ધાવસ્થા છે. તેથી મહાત્માઓ “સિદ્ધાણં બુદ્ધાણં સૂત્ર” દ્વારા સિદ્ધ ભગવંતોની સ્તુતિ કરે છે. ત્યાર પછી વર્તમાન શાસનના તીર્થાધિપતિ શ્રી વીરપ્રભુ પ્રત્યે પોતાની ભક્તિ વૃદ્ધિ પામે તદર્થે “સિદ્ધાણં બુદ્ધાણં સૂત્ર”ની બીજી-ત્રીજી ગાથા દ્વારા વીરપ્રભુની સ્તુતિ કરાય છે. ઉત્તમ પુરુષોની સ્તુતિમાં ગુણગ્રાહી જીવોને સંતોષ હોતો નથી. તેથી વીરપ્રભુની સ્તુતિ કર્યા પછી ફરી ચોથી ગાથા દ્વારા રેવતમંડન શ્રી નેમિનાથ ભગવાનની સ્તુતિ કરે છે અને ત્યાર પછી તીર્થોમાં સાર એવા અષ્ટાપદતીર્થને નમસ્કાર કરીને ૨૪ તીર્થકર ભગવંતોની સ્તુતિ કરે છે.
ત્યારપછી શ્રુત પ્રત્યેની ભક્તિને કારણે શ્રુતપ્રાપ્તિમાં પ્રબળ કારણ એવા શ્રુતદેવતા પ્રત્યે આદર અભિવ્યક્ત કરવા અર્થે અને પોતાને સમ્યગૂ રીતે શ્રુત પરિણમન પામે તેમાં શ્રુતદેવતા નિમિત બને એવા અભિલાષથી સાધુ કે શ્રાવક એક નવકારથી શ્રુતદેવતાનો કાઉસ્સગ્ન કરે છે અને અવગ્રહની યાચનાના હેતુથી ક્ષેત્રદેવતાનો એક નવકારનો કાઉસ્સગ્ન કરે છે. અર્થાત્ આ રીતે ક્ષેત્રદેવતાની પાસે અવગ્રહની યાચના સાધુ કે શ્રાવક કરે તો તે સ્થાનમાં ધર્મની પ્રવૃત્તિ કરવામાં ક્ષેત્રદેવતા અંતરાયભૂત ન થાય તેથી ક્ષેત્રદેવતાનો કાઉસ્સગ્ગ કરે છે.
