________________
૪૧
પ્રતિક્રમણ હેતુગર્ભિત સ્વાધ્યાય,ઢાળ-પ/ગાથા-૩-૪ ભાવાર્થ :
સર્વ જીવોને દસમા ગુણસ્થાનક સુધી કષાયનો ઉદય અવશ્ય હોય છે. તોપણ જે જીવો મન-વચન-કાયાને ગુપ્ત કરીને વિદ્યમાન કષાયોને કષાયોના ઉચ્છેદમાં પ્રવર્તાવે છે અર્થાત્ મોક્ષના ઉપાયભૂત જિનવચનાનુસાર પ્રવૃત્તિમાં પોતાનો રાગ પ્રવર્તાવે છે અને સંયમમાં લાગતા અતિચારોમાં પોતાનો દ્વેષ પ્રવર્તાવે અને જગતના પદાર્થો પ્રત્યે રાગ-દ્વેષ ન થાય તે માટે ઉપેક્ષાવાળા થાય છે. તે સાધુમાં કષાયનો વિરહ હોવાથી ચારિત્ર શુદ્ધ વર્તે છે.
વળી, જે સાધુ આ ત્રણ ઉપયોગમાંથી કોઈ એક કાળે એક ઉપયોગમાં વર્તે પરંતુ આ ત્રણ ઉપયોગથી અન્ય ઉપયોગમાં ન વર્તે તો વિદ્યમાન કષાયોના ઉચ્છેદમાં અવશ્ય યત્ન થાય છે અને “નગમ નષ્ટ” એ વચન પ્રમાણે તે મહાત્માના કષાયો નાશ પામતા હોવાથી તે મહાત્મામાં કષાયોનો વિરહ છે તેમ કહેવાય છે. વળી શ્રાવક પણ સ્વભૂમિકા અનુસાર દેશવરતિના પાલનથી કષાયનો ઉચ્છેદ કરતો હોય તો તેનું દેશવિરતિચારિત્ર શુદ્ધ છે. જેઓના કષાય ઉદગ્ર છે તેઓ મન-વચન-કાયાની ગુપ્તિપૂર્વક કષાયને સ્વઉચ્છેદમાં પ્રવર્તાવતા નથી, પરંતુ બાહ્ય વિષયોમાં પ્રવર્તાવે છે. તેવા સાધુનું કે શ્રાવકનું સમગ્ર ચારિત્ર=તેવા સાધુની ચારિત્રાચારના પાલનની ક્રિયા, અથવા તેવા શ્રાવકની દેશવિરતિના પાલનની ક્રિયા ઉષ્ણુપુષ્પની જેમ કરમાયેલ પુષ્પની જેમ, નિષ્કલ છે. તેથી ચારિત્રની શુદ્ધિ કરવા અર્થે કષાયનો ઉપશમ આવશ્યક છે અને કષાયનો ઉપશમ અતિદુષ્કર છે.
પ્રતિક્રમણની ક્રિયા દ્વારા કષાયના ઉપશમ અર્થે મહાત્માઓ “આયરિય ઉવઝાય' ઇત્યાદિ ત્રણ ગાથા બોલે છે. આ ગાથા દ્વારા કોઈ પણ જીવની સાથે દ્વેષ થયેલો હોય તો તેની નિંદા કરીને ઉપશમભાવનો પરિણામ ઉલ્લસિત થાય છે. આ રીતે “આયરિય ઉવજઝાય” સૂત્ર બોલ્યા પછી સઝાયકાર કહે છે કે, અપ્રમાદી એવા સાધુ કે શ્રાવક ચારિત્રાચારની શુદ્ધિ અર્થે બે લોગસ્સનો કાઉસ્સગ્ગ કરો. જેથી જિનગણના કીર્તનના બળથી થયેલા શુભભાવને કારણે ચારિત્રની શુદ્ધિ થાય. ll૩-૪
