________________
૩૭
પ્રતિક્રમણ હેતુગર્ભિત સ્વાધ્યાયઢાળ-૫/ગાથા-૧-૨ આમ છતાં સંવેગ અને સંવેગના પ્રકર્ષનો પરિણામ અતિ દુષ્કર છે. તેથી આલોચના કાળમાં સંવેગનો પરિણામ થયો હોય પણ કોઈ સ્થાનમાં તે પ્રકર્ષવાળો ન થયો હોય તો અતિચારોની પૂર્ણ શુદ્ધિ થાય નહીં. તેની શુદ્ધિ અર્થે ગુરુ પાસે પ્રાયશ્ચિત્ત કરે છે. હવે, ગુરુએ આપેલ પ્રતિક્રમણ નામનું પ્રાયશ્ચિત્ત સાધુ કે શ્રાવક પ્રણિધાનપૂર્વક કરે તો આલોચનાથી અવશેષ રહેલાં પાપો અવશ્ય શુદ્ધ થાય છે. આમ છતાં પ્રતિક્રમણકાળમાં અતિચારોના કોઈક સ્થાનમાં તે પ્રકારના ઉપયોગના અભાવને કારણે અનાભોગથી કોઈક પાપોની શુદ્ધિ ન થઈ હોય તો તેની શુદ્ધિ અર્થે ચારિત્રાદિકના અતિચારોના શોધન માટે ત્રણ કાઉસ્સગ્ગ થાય છે.
ઉપરોક્ત કાઉસ્સગ્નમાં ચતુરનરને સંબોધીને સક્ઝાયકાર કહે છે કે, ચારિત્રની શુદ્ધિને કરનારો આ પહેલો કાઉસ્સગ્ગ છે. અહીં “ચતુરનર” તરીકેના સંબોધનથી એ ફલિત થાય કે, થયેલાં પાપની શુદ્ધિ કરવામાં જે ચતુર હોય તે જ પરમાર્થથી આ પ્રતિક્રમણ કરવાના અધિકારી છે અને તેવા ચતુરનરને યથાર્થ બોધ કરાવીને શુદ્ધિ માટે સન્મુખ ભાવ થાય તે અર્થે “ચતુરનરથી સંબોધન કરે છે. વળી, અતિચારની શુદ્ધિ અર્થે ત્રણ કાઉસ્સગ્ન છે. તેમાં પહેલો કાઉસ્સગ્ગ ચારિત્રની શુદ્ધિ કરનારો છે. ll૧TI અવતરણિકા -
પૂર્વ ગાથામાં કહ્યું કે, ચારિત્રાદિ ત્રણના અતિચારની શુદ્ધિ અર્થે કાઉસ્સગ્ન છે અને તેમાં પહેલો ચારિત્રની શુદ્ધિ કરનારો કાઉસ્સગ્ન છે. તેથી હવે ચતુરનરને માર્ગાનુસારી વીર્ષોલ્લાસ કરાવવા અર્થે કહે છે – ગાથા :
પરીક્ષક હો તો હેતુને પરખજો, હરખજો હિયડલા માંહિ; ચ૦
નિરખો રચના સગુરુ કેરડી, વરષો સુરસ ઉછાહિ. ચતુર૦ ૨ ગાથાર્થ :
પરીક્ષક હો તો શાસ્ત્રકારોએ જે પ્રતિક્રમણની વિધિ બતાવી છે તે કયા સંદર્ભથી બતાવી છે તેની પરીક્ષા કરીને તે વિધિ કરવામાં તત્પર
