________________
પ્રતિક્રમણ હેતુગર્ભિત સ્વાધ્યાય(ઢાળ-૧/ગાથા-૩થી ૬
સામાયિક આવશ્યક પછી ચઉવિસત્થો નામના બીજા આવશ્યકમાં દર્શનાચારની શુદ્ધિ થાય છે; કેમ કે જિનગુણનાં કીર્તન દ્વારા જિનવચન અને ચારિત્ર પ્રત્યે તીવ્ર પક્ષપાત વર્તે છે. તેથી તત્ત્વને જોવામાં પ્રતિબંધક એવા દર્શનમોહનીય કર્મનો વિશેષ નાશ થાય છે. જેના કારણે પૂર્વ-પૂર્વ કરતાં પણ તત્ત્વ પ્રત્યેનો પક્ષપાત અતિશય-અતિશયતર થાય છે.
ત્રીજું આવશ્યક “વંદન આવશ્યક છે. સાધુમાં પ્રકર્ષવાળાં જ્ઞાન-દર્શનચારિત્ર ગુણ વર્તે છે અને તે ગુણોને સામે રાખીને સાધુ ભગવંત પ્રત્યેની ભક્તિથી જે વંદનની ક્રિયા કરાય છે તેનાથી જ્ઞાન આદિ ગુણોની શુદ્ધિ થાય છે, અર્થાત્ જ્ઞાન આદિ ગુણોનાં આવારક કર્મોનો નાશ થાય છે.
ચોથું આવશ્યક “પ્રતિક્રમણ આવશ્યક છે. જેમાં અતિચારોના આલોચનપૂર્વક અતિચારો પ્રત્યે જુગુપ્સા કરાય છે. તેથી અતિચારો પ્રત્યેના જુગુપ્સાના સંસ્કારો અતિશય-અતિશયતર આધાન થાય છે. અને પૂર્વમાં જે અતિચારો સેવાયા હોય તેના સંસ્કારો અને અતિચારોના સેવનથી બંધાયેલું કર્મ નાશ પામે છે. તેથી ચોથા આવશ્યકમાં વ્રતોમાં લાગેલા અતિચારની શુદ્ધિ થાય છે.
પાંચમું આવશ્યક “કાયોત્સર્ગ આવશ્યક” છે. વ્રતોમાં લાગેલા અતિચારોની શુદ્ધિ અર્થે પ્રતિક્રમણ કર્યા પછી પણ કોઈ સૂક્ષ્મ અતિચારની શુદ્ધિ ન થઈ હોય તો તેની શુદ્ધિ અર્થે કાયાને વોસિરાવીને શુભધ્યાનમાં યત્ન કરાય છે. જેથી એશેષ રહેલા અતિચારની શુદ્ધિ થાય છે.
આ રીતે શુદ્ધ થયા પછી છઠ્ઠું “પચ્ચખાણ આવશ્યક” છે. જેનાથી તપાચારની શુદ્ધિ થાય છે, કેમ કે પચ્ચકખાણ કરવાથી તપ પ્રત્યેનો પક્ષપાત અને તપસેવનનો અધ્યવસાય વૃદ્ધિ પામે છે. જે મહાત્મા અપ્રમાદભાવથી આ છ આવશ્યક કરે છે તેઓને છ આવશ્યકની ક્રિયાથી વીર્યાચારની શુદ્ધિ થાય છે; કેમ કે જીએ આવશ્યકના સેવન દ્વારા તે મહાત્મા સંસારના ઉચ્છેદને અનુકૂળ અને મોક્ષને અનુરૂપ સ્વવીર્યનો ઉત્કર્ષ કરે છે. -
આ પ્રમાણે “ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર”ના અધ્યયન-૨૯માં સર્વ વર્ણન છે. સામાન્યથી “છ”એ આવશ્યકથી સામાયિક જ વિશુદ્ધ વિશુદ્ધતર થાય છે છતાં અપેક્ષા ભેદથી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રમાં તે તે શુદ્ધિ બતાવેલ છે માટે પૂર્વના કથન સાથે ઉત્તરાધ્યયનના કથનનો વિરોધ નથી. II૩થી કા
