________________
પ્રતિક્રમણ હેતુગર્ભિત સ્વાધ્યાય/ઢાળ-૧/ગાથા-૩થી ૬
ગાથા...
૯
શ્રુત૦ ૫
બીજે દર્શનના આચારની, જ્ઞાનાદિક તણી ત્રીજે રે; ચોથે અતિચાર અપનયનની, શેષ શુદ્ધિ પાંચમે લીજે રે. છઠે શુદ્ધિ તપ-આચારની, વીર્યાચારની સર્વે રે; અધ્યયને ઓગણત્રીશમે, ઉત્તરાધ્યયનને ગર્વે રે. શ્રુત૦ ૬
ગાથાર્થઃ
ચઉવિસત્થો નામના બીજા આવશ્યકથી દર્શનાચારની શુદ્ધિ થાય છે, ત્રીજા વંદન આવશ્યથી જ્ઞાનાદિની શુદ્ધિ થાય છે. પ્રતિક્રમણ નામના ચોથા આવશ્યથી અતિચારનું અપનયન થાય છે. કાયોત્સર્ગ નામના પાંચમા આવશ્યથી શેષ અતિચારની શુદ્ધિ થાય છે. પચ્ચક્ખાણ નામના છઠ્ઠા આવશ્યકથી તપાચારની શુદ્ધિ થાય છે. અને સમગ્ર છએ આવશ્યકથી વીર્યાચારની શુદ્ધિ થાય છે. આ પ્રમાણે “ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર”ના અધ્યયન-૨૯માં વર્ણન છે. IIN-II
ભાવાર્થ:
66
પ્રથમ ગાથામાં ચાર આવશ્યક બતાવ્યાં. હવે પાંચમું આવશ્યક “કાયોત્સર્ગ” છે અને છઠ્ઠું આવશ્યક “પચ્ચક્ખાણ” છે. આ પ્રકારે પ્રતિક્રમણની ક્રિયાનાં છ આવશ્યકો છે. આ રીતે ‘છ’ આવશ્યકો બતાવ્યા પછી સામાયિક આવશ્યક શું છે તે સ્પષ્ટ કરતાં કહે છે, “સાવધયોગથી વિરામ તે સામાયિક આવશ્યક છે.” આનાથી એ પ્રાપ્ત થાય છે કે જે સાધુ કે શ્રાવક શ્રુતનો સંકલ્પ કરે કે ગ્રહણ કરાયેલ સામાયિકની પ્રતિજ્ઞાકાળ સુધી હું જગતના તમામ પદાર્થો પ્રત્યે સમભાવને ધારણ કરીશ. જેથી મારા ચિત્તમાં સુખ-દુઃખ, જીવન-મૃત્યુ, શત્રુ-મિત્ર પ્રત્યે સમભાવનો પરિણામ વર્તે અને તે રીતે સંકલ્પ કરીને તેની વૃદ્ધિના ઉપાયરૂપ જે છ આવશ્યકમય ક્રિયા કરવાની છે તેમાં ઉપયુક્ત રહે તો તે ઉપયોગકાળમાં જગતના પદાર્થો પ્રત્યે કે શ૨ી૨ની શાતા-અશાતા પ્રત્યે પક્ષપાતજન્ય રાગ-દ્વેષ થાય નહીં. પણ શ્રુતના સંકલ્પ અનુસાર સમભાવની વૃદ્ધિને અનુકૂળ છ આવશ્યકનાં સૂત્રોના અર્થમાં ચિત્ત ગતિ કરે, જેથી શ્રુતના સંકલ્પથી થયેલો
