________________
++++
૫૦૮૦૨૦ x ૬૭ + (૬) = ૩૪૦૩૮૦૦ કુલ ભાગાપ ભાગ પ્રાપ્ત થાય છે. એને જ એક નક્ષત્ર માસની ધ્રુવરાશિ કહેવામાં આવે છે. આ પ્રથમ ધ્રુવરાશિ થઈ.
હવે ચંદ્રમાસની ધ્રુવરાશિ બનાવે છે. પાંચ સંવત્સરના ૧૮૩૦ દિવસ થાય છે અને એમાં ચંદ્રમાસ ૬૨ હોય
૦
છે. . ૬૨ વડે ભાગાકાર કરવામાં આવે તો = ૨૯ દિવસ તેમજ ૧૫ + ૐ મુહૂર્ત થાય છે. એનો કુલ ચૂર્ણિભાગ કરવા માટે પહેલા કુલ મુહૂર્ત બનાવવામાં આવે છે. અને એમાં ૧૫ મુહૂર્ત ઉમેરવામાં આવે છે ૩૦ + ૧૫ = ૮૮૫ મુહૂર્ત.
ફરીથી એનો બાસઠમો ભાગ બનાવવા માટે ૬૨ નો ગુણાકાર કરીને એમાં ૩૦ ઉમેરવામાં આવે છે.
× ૨ + ૩૦ = ૫૪૯૦૦ ભાગ.
યુગના પ્રારંભથી જ ચંદ્રમાની સાથે અભિજિત્ નક્ષત્રનો યોગ થાય છે.
૧૮૩૦ દર
ફરીથી એનો સડસઠઓ ચૂર્ણિ ભાગ બનાવવા માટે ૬૭ વડે ગુણાકાર કરીને ૫૪૯૦૦ x ૬૭ = ૩૬૭૮૩૦૦ ચૂર્ણિએ ભાગ પ્રાપ્ત થાય છે. આ ચંદ્ર ધ્રુવરાશિ થઈ એને બીજી ધ્રુવરાશિ કહીશું.
પ્રથમ પૂર્ણિમા - હવે જ્ઞાત ક૨વું છે કે ચંદ્ર કયા નક્ષત્રનો સાથ કરીને પ્રથમ માસ પૂર્ણ કરે છે. એ જાણવા માટે બીજી ધ્રુવરાશિને ૧થી ગુણીને પ્રથમ ધ્રુવ રાશિ દ્વારા ભાજિત કરે છે જેમકે:
(૩૬૭૮૩૦૦ × ૧) + ૩૪૦૩૮૦૦ એનાથી પૂર્ણ સંખ્યા તથા ૬૭ અને ફરીવાર ૬૨ વડે ભાગવાથી મુહૂદિ પ્રાપ્ત થાય છે – આ વિધિ ધ્રુવરાશિથી ઉલટી ચાલે છે.
એમાં એક માસ પૂર્ણ થવામાં ૧ નક્ષત્ર માસ + ૬૬ મુહૂર્ત +
૩૯ +
૨૪
સુધી રહે છે. એનાથી આગળનું નક્ષત્ર ૩૦ મુહૂર્ત સુધી રહે છે તેથી ૬૬ + +
Jain Education International
તે નક્ષત્ર ૯ મુહૂર્ત +
ર
૬૨ x ૬૭
૫
મુહૂર્ત + ૬૬ મુહૂર્ત પ્રાપ્ત થાય છે.
૭
૨૪
=
+
૨૯ ×
- ૮૮૫
+
+
૬૨ x ૬૭ મુહૂર્ત ઘટાડવાથી ૨૬ + ૪૨
આ
+
મુહૂર્ત બાકી રહે છે. ચંદ્ર ધનિષ્ઠા નક્ષત્રની સાથે યોગ કરે છે એને ધનિષ્ઠાના ૩૦ મુહૂતમાંથી ઘટાડયા પછી ૩ બાકી રહે છે. એટલો કાળ ધનિષ્ઠા નક્ષત્રનો પૂર્ણિમા સંપૂર્ણ થયા પછી બાકી રહે છે. આ પ્રકારે સૂર્યની સાથે નક્ષત્રનો યોગ (થી) પૂર્ણિમા સંપૂર્ણ થાય છે. જેની ગણત્રી કરવાની વિધિ નીચે પ્રમાણે છે પાંચ સંવત્સરોમાં ચંદ્રમાસ ૬૨ (હોય) છે અને સૂર્યની સાથે ૧-૧ નક્ષત્ર પાંચ વાર પરિભ્રમણ કરે છે. પાંચ
સંવત્સરના ૧૮૩૦ અહોરાત્ર છે તેથી = ૩૬૬ દિવસોમાં સૂર્ય સંપૂર્ણ ૨૮ નક્ષત્રો સાથે યોગ કરે છે. એમાં
૧૮૦ પ્
મુહૂર્તનો બાસઠમો ભાગ કરવા માટે ૩૬૬ × ૩૦ x ૬૨ = ૧૦૯૮૦ × ૨ = ૬૮૦૭૬૦ એ મુહૂર્ત બાસસિઠએ ભાગ આવે. એ ૧ નક્ષત્ર વર્ષ થાય છે. આ વિધિ માટે એ પ્રથમ ધ્રુવરાશિ થઈ. ચંદ્ર માસની ધ્રુવરાશિ માટે પાંચ સંવત્સરના
99
૬૨ x ૬૭ મુહૂર્ત
૬૨ ૧૩ મુહૂર્તમાંથી
+
બાકી રહેલા પ્રમાણથી
૧૯
૫
૨ ૬૨ ×૭ મુહૂર્ત
૧૮૩૦
જી
૧૮૩૦ દિવસ હોય છે, એને બાસઠથી ભાગવા પર ૨ = ૨૯ દિવસ ૧૫ + ૬૨ મુહૂર્ત થાય છે. એમાં ૨૯ × ૩૦ + ૧૫ = ૮૮૫ મુહૂર્ત થયા. એનો બાસઠઓ ભાગ કરવા માટે ૬૨ થી ગુણીને ૩૦ બાસઠમો ભાગ ઉમેરવામાં આવે છે. અસ્તુ ૮૮૫ × ૨ + (૩૦) = ૫૪૯૦૦ મુહૂર્તનો બાસઠમો ભાગ થાય છે. આ ચંદ્ર માસનો ભાગ થયો આને બીજી ધ્રુવરાશિ કહે છે.
હવે એ શોધી કાઢવો છે કે સૂર્ય કયા નક્ષત્રની સાથે યોગ કરતો એવો પ્રથમ ચંદ્રમાસ સમાપ્ત કરે છે. આ શોધી કાઢવા માટે બીજી ધ્રુવરાશિને ૧ વડે ગુણીને પ્રથમ ધ્રુવ રાશિથી ભાગવામાં આવે છે. આ વિધિ બાસઠમો ભાગ શોધી કાઢવાથી ઉલટી છે. ભાગ નાસ્તિશૂન્ય છે, ત્યારે મુહૂર્ત કરવા માટે ૬૨ વડે ભાગવામાં આવે છે. જેનાથી ૮૮૫ મુહૂર્ત તથા ૐ ભાગ થાય છે. હવે પ્રથમ યુગ બેસવાનાં સમયે સૂર્યની સાથે પુષ્ય નક્ષત્ર ૧૩૮ મુહૂર્તમાં પૂર્ણ થઈને ૧૩૯માં
{}¢}¢}¢v, ao •••••••••
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
