________________
૩
૨૧
આ પ્રકારે સૂર્યે બીજી પૂર્ણિમા એ કયા નક્ષત્ર સાથે યોગ કરે છે. કાઢવા માટે અહીં પણ ધ્રુવ રાશિ છ + - + ર છે, જેને બે વડે ગુણવાથી ૧૩૨ + $ + ર મુહૂર્ત પ્રાપ્ત થાય છે. આ ગુણિતાંક રૂપ ગુણનફળમાંથી પુષ્ય નક્ષત્રનું શોધનક ૧૯ + + ર ઘટાડવામાં આવે છે.
નોંધ : - એ શોધનક કેવી રીતે પ્રાપ્ત કરવામાં આવે છે ? પૂર્વ યુગની સમાપ્તિના અવસર પર પુષ્ય નક્ષત્રનો ક ભાગ સમાપ્ત થઈને છે ભાગ બાકી રહી જાય છે એનું મુહૂર્ત બનાવવા માટે ૩૦ વડે ગુણવાથી 3 x ૩૦ = ૧૯ + 9 + 3 મુહૂર્ત પ્રાપ્ત થાય છે.
એટલે એમાંથી ૧૩૨ + 9 + ઘટાડવાથી ૧૧૨ + + મુહૂર્ત પ્રાપ્ત થાય છે. એમાંથી અતિક્રમિત ૩૦ મુહૂર્ત પુષ્યના ૧૫ મુહૂર્ત, આશ્લેષાના ૩૦ મુહૂર્ત, મઘાના તેમજ ૩૦ મુહૂર્ત, પૂર્વાફાલ્ગનીના બાદ કરી દેવાથી બાકીના મુહૂર્ત ઉત્તરાફાલ્ગની સાથેના યોગના રહે છે જે ૭ + + : મુહૂર્ત થાય છે.
આ પ્રકારે આગળ-આગળ પૂર્ણિમાઓની ગણત્રી થાય છે. સૂત્ર ૧૧૩૩, પૃ. ૧૮૭ - ૧૮૮ - અહીં પૂર્વોક્તિ વિધિ અનુસાર ધ્રુવરાશિ દ્વારા અમાસોમાં ચંદ્ર અને સૂર્યની સાથે નક્ષત્રોના યોગનું વિવરણ છે. સૂત્ર ૧૧૩૪, પૃ. ૧૮૯ - ૧૯૦ અહીં હેમંતઋતુ સંબંધી પાંચ આવૃત્તિમાં ચંદ્ર સૂર્યનો નક્ષત્ર યોગ પ્રતિપાદિત થયો છે.
જ્યારે હસ્ત નક્ષત્રનો પ + + ૨ મુહૂર્ત બાકી રહે છે ત્યારે ચંદ્ર વર્તમાન થઈને હેમન્ત ઋતુની પ્રથમ આવૃત્તિને પ્રવર્તિત કરે છે. ગણિતીય પ્રક્રિયા :
પૂર્વ ક્રમની અપેક્ષાથી હેમન્ત ઋતુની પ્રથમ આવૃત્તિ વાસ્તવમાં બીજી હોય છે. યુગસંબંધી દસ અયનોના પ્રવર્તન અવસરમાં પ્રથમની બન્ને બાજુએ ગણના થાય છે. એટલે એના સ્થાનમાં બે ધ્રુવાંક રાખવામાં આવે છે. પૂર્વ કથિત ગાથા અનુસાર ક્રમથી એમાંથી ૧ ઘટાડવાથી ૨-૧ = ૧ પ્રાપ્ત થાય છે. અહીં પૂર્વકથિત ધ્રુવરાશિ પ૭૩ + + રક થાય છે
નોંધ : - ઉપર્યુક્ત ધ્રુવરાશિને નીચે પ્રમાણે પ્રાપ્ત કરવામાં આવે છે.
૧ યુગમાં સૂર્યના ૧૦ અયન થાય છે. સૂર્યના ૧૦ અયનથી ચંદ્ર નક્ષત્રના ૭ પર્યાય ઉપલબ્ધ થાય છે. એટલે ૧ અયનથી ૪ = ૬ ૨ પર્યાય પ્રાપ્ત થશે. અહીં ૬ પૂર્ણાક હોવાથી એને છોડીને એટલી પર્યાયમાં મુહૂર્ત કાઢવા માટે બૈરાશિક કરવામાં આવે છે. અહીં ૧૦ ભાગોમાંથી ૨૭ : ભાગ લબ્ધ થાય છે. એટલે ૭ ભાગોથી કેટલા લબ્ધ થશે ?
૨૭ – ૭ + ૧૦ = (૧૮ + ) + ( * ) દિવસ પ્રાપ્ત થાય છે. (વાસ્તવમાં સંક્ષેપમાં ૨૭ 35 x ૭ + ૧૦ = ૧૨૮૧ + ૬૭ થાય છે.)
એના મુહૂર્ત કાઢવા માટે ૩૦ નો ગુણાકાર કરવાથી (૧૮ + ૬૦ x ૩૦ = ૫૪૦ + ૨૭ = પ૭ મુહૂર્ત પ્રાપ્ત થાય છે. આ પ્રમાણે 33 x x ૩૦ = = = ૬૬ bib }<i ><i>•i<• •••• 42 É ++dc છે+છે+છે
૩૬
૬
Jain Education International
For Private & Personal use only
www.janelulary.org
