Book Title: Kaling Chakravarti Maharaja Kharwel
Author(s): Kashiprasad Jaiswal
Publisher: ZZZ Unknown
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034531/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itihAsa 10,803 {' \ 1/4 ? ni veda na Asika mahAmedhavAhana rAjA khAravela i. sa. pUrve kAmAM thai gayela che, temanA vakhatamAM kaliMga keTaluM hatuM ane tenA punarUddhAra mATe emane keTalA zrama levA tuM pRthakkaraNa pUrvaka A graMthamAM vidvAna lekhaka badhu rA. aitihAsika graMthAnA abhyAsanA phaLarUpe batAlakhI atihAsika sAhityamAM emaNe sArA vadhAre sudhI A rAjA khAravela bauddha dharmanA upAsaka hatA, ema keTalAko mAnatA hatA; paraMtu zeAdhakhALakhAtAnA adhikArIoe zilAlekhA uparathI tapAsa karI khAravela jaina rAjA hatA tema siddha karyu che. vizeSa tenA purAvA tarIke A sabhA taraphathI prAcIna jaina lekha sagraha bhAga 1 aaa hi'dImAM pragaTa thayela che, jenA lekhaka itihAsavettA pa`Ditavaya zrI jinavijayajI che. A graMthamAM bhAi suzIle jANavA jevI keTalIka vizeSa hakIkate! ApelI che, tethI ja A ladhu graMtha hAvA chatAM aitihAsika sAhityamAM atiupayeAgI gaNAze, evI umeda che. mahArAjA khAravela jaina hAvA uparAMta kevA sayegAmAM emane divijaya karavA bahAra AvavuM paDayuM, tenA aitihAsika pramANA ApI lekhaka mahAzaye jaina itihAsa upara evuM ajavALuM pADayuM che ke hiM daneA iMtihAsa lakhanArane eka prAmANika-prAcIna sAdhana amuka aMze AthI upalabdha thayuM che. rA. suzIlabhAinI vidvattA mATe e mata che ja nahi. uparanAM kAraNeAthI amArA mAnavaMtA grAhakene bheTa tarIke A graMtha ApavAne ni ya karyAM che. amArA grAhakone mananapUrvaka vAMcavA bhalAmaNa karIe chIe. -prakAzaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi ja ya darzana S 34 viSaya bhUmikA zilAlekhanuM vivaraNa: mULa-prAkRta zilAlekha >> saMskRta chAyA >> gujarAtI anuvAda: Amukha biMbisAre magadha-sAmrAjyanuM bI ropyuM. kaliMgane bhAgelika paricaya mahAbhAratanA yugamAM naMdayuga *** caMdragupta maurya ... kaliMgayuddhathI amaMgaLa AraMbhAyuM.. kaliMga: kAco pAro .... azekanuM pUrvajIvana .. rAjAzrayanuM pariNAma ... kAM bhikhu, kAM rAjakuMvara, kAM pAgala samrATa saMprati ... jIrNodhAra nahiM joIe .... tAmasikatAnuM chedana yuvIra dhamavIra bhikharAja paTarANI dhusI . *** dvAdazAMgIrakSaka .. dezanI svAdhInatA e ja jIvanavrata.. karakaMDU kaligeSu kaliMganI rAjanaitika sthiti dezasthiti .. dharma ane saMskRti 39 44 49 55 75 91 102 112 123 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA purAtattva ane prAcIna itihAsanA paMDita ne abhyAsIo sivAya, kaliMga-cakravatI mahAmeghavAhana mahArAjA khAravelanuM nAma paNa bahu ochA jaNe sAMbhaLyuM haze. bhikhurAja khAravela, jainadharmanA mahAna AzrayadAtA ane prabhAvaka hatA. paNa jaina samAjamAM e samrATa saMprati ke gurjaranareza kumArapALa jeTalI, mahArAjA khAravelanI prasiddhi nathI. prAcIna sAhityamAM ke zAstramaMthamAM emane nAmollekha paNa nathI. mAtra hAthIguphAvALA zilAlekhane acAnaka ja, lagabhaga be hajAra karatAM paNa vadhAre varSane aMte vAcA phuTI ane magadhanA zithilajulmI sAmrAjyane aMta ANanAra, bAhubaLe kaliMga-sAmrAjaya khaDuM karanAra kaliMga-cakravartI khAravelanI kIrtinA be cAra svara saMbhaLAyA. hAthIguphAvALo zIlAlekha prathama kayAre maLI Avyo ane ene artha bekAravAmAM vidvAnone keTalI muzIbate paDI tema ItihAsanA pradezamAM keTale na prakAza paDe e badhuM zrI kAziprasAda jaya vAlanA A cheDe ApelA eka lekha uparathI kaIka samajAze. itihAsa ke purAtattvanA pradezamAM kaMi navI zedha karavAne meM dA nathI karyo. kharuM jotAM te purAtattvavettAoe je cIlo mahAmahenate taiyAra karyo che te rasteja huM cAlyo chuM. prAcIna itihAsanA paTa upara kaliMga ane kaliMgAdhipatinAM citro yathAmati daravAja meM mAtra prayatna karyo che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maurya samrATa azoke kaliMgamAM gujArelA sItamanI vAta ItihAsanA abhyAsIo jANe che. azoke pite ja kaliMganA sarvanAzanI vigate ApI che. yuddho te yugeyugamAM ghaNuM laDAyAM che. paNa kaliMgayuddha je rAjakAraNI yugakrAMtinI havA vahAvI tene lIdhe itihAsamAM eka sImAcinha tarike oLakhAvAnuM saubhAgya te meLavI zakayuM che. maurya sAmrAjya, kaliMgavijayanA pApathI nabaLuM banyuM. sthiratA ane saMkucitatAnI dIvAlomAM jeTaluM sukhazIla teTaluM ja e zithila thai gayuM. kaliMga je ke pAyamAla thayuM, paNa e pAyamAlI te uparachalI hatI. parAjayanI rAkha nIce kaliMganA aMtaramAM asmitA ane svAtaMtryapremanA aMgAra dhIkhatA hatA. emAMthI ja kaliMga-sAmrAjyanI, jate divase, bhAratavyApI javALA prakaTI. zahIdonI samarpaNatA e sarvanAza nathIH kaliMgayuddha e arthagaMbhIra saMdeza pra . lAkha kaliMgavAsIo azokanA sainya sAthe jhUjhatA ghavAyA-bharAyA ane cheka AzrayahIna banelAM kuTuMbonA karUNaArtanAda sAMbhaLI azaka jevA vijetAnuM garvathI dhabakatuM kalejuM paNa kaMpI uThayuM. A dArUNa yuddhanI hadayavidAraka asara kaliMganA moTA mahelathI mAMDI jhuMpaDIo sudhImAM vyApI gaI. bahAranI e viSAdachAyAne bAda karIne Aje joIe chIe te kaliMganA e parAbhavamAM Atma samaparNatAne pracchanna vijaya samAelo dekhAya che. kaliMganI khapI javAnI sAmI chAtInI zahIdIe kaliganA AtmAne jaDatAnI UMghamAM paDate bacAvI lIdho. aze ke je evI gaNatarI karI rAkhI hatI ke AvI meTI katala pachI kaliMga koi divasa pAchuM ubhuM ja nahi thAya te dhAraNuM beTI paDI. kaliMga pitAnI khuvArI joine hatAza ke nirvIrya na banyu. bhikhurAja khAravelanA samayamAM e punaH khaDuM thayuM. rASTranI khAtara marI khUTa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 5 : nArAonA AtmabalimAMthI kevI chupI tAkAtane pravAha dhase che te je ke azaka pite te jovA na rahyo paNa enA vaMzajoe maurya sAmrAjyanA bhAge ene para meLavyA. kaliMgarAja khAravela mAtra dhArmika ke yuddhavIra ja nahatA-e jeTalo rasa ane utsavane upAsaka hati teTale ja rASTrIyatAne paNa ananya ArAdhaka hatA. jemaNe navAM sAmrAjya sthApyAM, sabaLa dharmasaMpradAyone Azraya ApyA ane vizeSamAM uttarApatha ane dvIpAMtaramAM digavijaya pharakAvyA te badhA samrATe karatAM A bhikhurAja khAravelanuM jIvana aneka aMze juduM tarI AvatuM jaNAya che. pahelI vAta to e che ke ene pitAnA kacarAyelA-chuMdAyelA ughAna jevA niprANa banelA prAMtane uddhAra karavAnuM hatuM. sAdhanahIne vRddha pitAnA e putra pAse aMtaranI dhagaza sivAya bIjI koI skUla saMpatti nahatI. azokanA kaliMgavijaya pachI kaliMgane pharI jAgRta karavAnuM kAma mRtadehamAM navI saMchavinI pUravA jevuM kaThina hatuM. kaLathI ane baLathI kaliMgarAje kAma lIdhuM. kaliMganA zikhare upara sAmrAjyasattAne vAvaTo pharakAvavAnuM vrata eNe jIvanA jokhame paNa pALyuM ane ujavyuM ! khAravelanuM bIjuM nAma bhikhurAja che. aMtarathI te e bhikhu arthAta tyAgI ane saMyamI hato enA tyAga ane ane saMyamanI sapATI nIce rasollAsa laherAta, tyAga ane ullAsanI tAkAte kaliMganI prajAne navajIvana ayuM. eka rASTravIra tarIke, pAyamAla banelA prAMtanA punaruddhAraka tarIke ane rasa tathA saMyamane pramANasara samanvaya karI jANanAra eka rAjAdhirAja tarIke paNa khAravela saMsmaraNIya ane vaMdanIya bane che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI A naryo ItihAsa ke nathI navuM jIvanacaritra. mULa hakIkatane, eTale ke prAyaH nirvivAda manAyelI aitihAsika vigatane vaphAdAra rahIne caritra ane itihAsanuM madhyavartI A saMkalana karyuM che. paNa vastuta: a saMkalana paNa nathI rahyuM. vacce-vacce kalpanAvihArane paNa Azraya lIdho che. eTale ene zuM kahevuM evI koI bhAMjagaDamAM paDavA karatAM vADmayanA pravAhamAM A phUla-pAMkhaDI vahetI mUkI devI e ja ThIka che. zrI hemacaMdra rAyacaudharInA "pelITIkala hisTarI opha InDIA" nA pustakavAMcanamAMthI A viSayanI prathama preraNA maLI ane te pachI maurya sAmrAjyane ItihAsa (zrI satyaketu vidyAlaMkAra), prAcIna jaina lekha saMgraha (muni jinavijaya), vIra saMvata nirNaya ane jaina kAlagaNanA (muni kalyANuvijaya), ane zrI kAzIprasAdanA kaliMga cakavartI khAravela tathA paMDita gaMgAdhara sAmata zarmA-kavibALanA prAcIna kaliMga-yA khAravela vigere graMthanA AdhAra lIdhA che. eTale ke e graMtha-lekhaka mahAzayane paNa huM jANuM chuM. suzIla R // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaliMga-cakravatI mahArAjA khAravela (zilAlekhanuM vivaraNa) [le sva vidyAmahodadhizrIkAzaprasAda jAyasvAla ema.e.] hiMda-ItihAsane punarUddhAra eka Azcaryajanaka vastu che. gupta rAjAonI vigate koNa jANatuM hatuM ? rAMdragupta mauryanI kIri vizAkhAdattanA samaya sudhI ane zuM bhAratezvarenI kahANI kAlidAsanA samaya sudhI jIvaMta rahI zakI, paNa e pachInA graMtho dvArA ApaNe Aje emane oLakhatA thayA chIe. paraMtu samudragupta, karNa kalacUrI ane khAla-ke je caMdragupta maurya tathA nepolIyana karatAM jarA ya e che ke utarato na hato, eTaluM ja nahi balake emanA karatAM kaI kaI aMze caDIyAtuM hatuM, tenuM nAma-nizAna paNa ApaNA graMthabhaMDAramAM nathI. eno ItihAsa, enA vakhatamAM lakhAyelA samasAmayika lekha, patthara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yA te tAmrapatra upara aMkAyelI prazastio athavA te caritra uparathI ja tAravI zakAya che. zilAlekha ane dAnapatra uparathI ItihAsanA aMze ekaThA karavA e purAtattvasaMzodhakenI purANI paraMparA che. rAjataraMgiNikAra kalhaNe kAzmIrano ItihAsa racavAmAM Aja sAdhanane upayoga karyo hate. kahaNa pite e vAta kabUla kare che. jUnA hiMdu rAjAo ane jUnA paMDita e paraMparAnA pUrA jANakAra hovA joIe. ema na hoya te bhUmidAna, kuMbhadAna jevA bahu sAmAnya avasare teo lAMbA lAMbA caritre tathA rAjavahIvaTanI vigata zA sArU varNave ? maMdiranA zikhare nIce athavA asthionI sAthe stUpanA taLIye lekhane bhaMDArI devAnuM emane kema sUjhe? ItihAsane lAMbI jiMdagI ApavAnI e eka karAmata hatI. azeka te spaSTa zabdamAM kabUla kare che ke "dIrdhAyuSI banAvavA" " cirasthitine sArU " lekhene patthara upara ketarAvyA che. zilAlekha vigeremAM, teo vRtAMta tathA caritrone lagabhaga ItihAsa-daSTie AlekhatA. jenI tema navI vAtane TuMkAmAM, kAvyarUpe nahIM, tasvarUpe, kahI nAkhatA. 3. phalITa, ApaNA zilAlekha-tAmralekha vigerenuM A va. lekana karIne abhiprAya Ape che ke jUnA jamAnAnA hiMduomAM paNa ItihAsa lakhavAnI kuzaLatA hatI ema AthI puravAra thAya che. paurANika vAte tathA kAvyavarNane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 3 : karatAM AvA lekhanI zailI kaMIka ane khI che. e lekhonI rUDhI ane paddhatti dastAvejI hoya che. emAM teo purUM nAma, ThekANuM te Ape che ja paNa pUrvajonI vaMzAvaLI, miti, vAra, saMvata ane sAthe sAthe nAnAM-moTAM kAraNenI kephIyata paNa rajU kare che. AvA jeTalA jeTalA lekho Aja sudhImAM ahIM maLyA che temAM kaliMganA cakravartI rAjA khAravelane lekha, je hAthIguMphA-lekhanA nAmathI prasiddha che, te agragaNya sthAna dharAve che. monA nAnA nAnA lekhane eka bAju rAkhI mUkIe te mAtra mahArAjA azakano "dharmalipi " zilAlekha enA karatAM jUne che, chatAM aitihAsika ghaTanAe ane jIvanacaritrane pattharanA kalevara upara kerI kADhanAre, bhAratavarSano A sauthI jUne-pahelavahelo zilAlekha che. erIsA( utkala)nA bhuvanezvara tIrtha najIka khaMDagiri, udayagiri parvata uparanI eka pahoLI guphAne mathALe te lekha kotarAve che. pahADane cIrIne osarIvALA keTalAka makAne, jaina maMdira tathA jaina sAdhuone mATe maTha jevA guphA-gRhe ahIM prAcIna kALamAM banelA che. pahADamAMthI kerI kADhelo e ja eka mahela paNa che. e makAne pikInA keTalAka upara vikrama saMvatanA AraMbha pahelAM 200 varSe lakhAelA lekhe cheH e lekho saMskRta akSara-jene brAhmI lipi kahevAmAM Ave che temAM prAkRta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : bhASAnI aMdara kArelA che. e sone 'zukA 'arthAt zukkA ja kahevAmAM Ave che. AvI eka, be mALavALI guphA, ( kharUM jotAM te makAna ) khAravelanI paTarANIe anAvarAvI che. ane e lAkA " prAsAda "nA nAmathI ALakhatA. mahArANIe e guphA " saramaNuAM "-( zramaNA ne mATe banAvarAvI hatI. emAM rANInA mApanuM nAma che tema pati khAravelanu nAma paNa che. khAravelane e lekhamAM " kaliMga cakravartI ' kahyo che. hAthIgu'kAvALA lekhamAM je itihAsa AvyeA che te jotAM teA mahArAjA khAravela kharekhara cakravartI ja hatA ema siddha thAya che. ethI ja te me aMgrejImAM ene Emperor kahyo che. purAvidDA. vinseTa smithe paNa e vAta majura rAkhI che. hAthIzukA nAma te Adhunika che. e zukA kArIgarIvALI hAvA chatAM kaDhaMgI lAge che. ghaNuM karIne khAravela pahelAM e haze, ane kAi paNa kAraNe leAkeAmAM khyAti temaja pratiSThA meLavI cUkI haze, tethI khAravele enI upara A lAMkhe!-pahALeA lekha kheAdAvyA haze. e lekha ghaNuM ThekANe ghasAi gayeA che. keTalIka paktionA ArabhanA khAra akSara, pattharanI peApaDI sAthe ukhaDI gayA che. satata pANInA mArAne lIdhe keTaleka ThekANe akSarA UDI javA pAmyA che. kAikA akSaranA ghATa, ghasArAne aMge evA badalAI gayA che ke vAcakane bhrama thayA vinA nA rahe. TAMkaNAthI kAtarelA bhAga keTalA che ane pANI tathA khIjA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNe ghasAyelo bhAga keTaluM che te kaLI zakAtuM nathI. kALa pattharane paNa khAI gayuM che ane ene lIdhe moTI bhramajALa UbhI thavA pAmI che. avatArI purUSonI kItti paNa jANe ke kALathI sAMkhI zakAtI nathI ! khAravelanA ItihAsanI paNa evI ja avadazA thaI che. Azcarya ane AnaMdanI vAta to eTalI ja che ke babbe hajAra varSa pachI paNa game tema karIne e zilA TakI rahI che ane sarasvatInA upAsakenI tanatoDa mahenatane pratApe e pattharanA muMgAM veNu paNa kaMIka samajAyAM che- sadA mauna rahevAnA svabhAvavALa kALa-brahma paNa be zabda bolI nAkhe che. itihAsa saMzodhakane ochAmAMochAM 100 varSa thayAM A lekhanI khabara hatI. paNa I. sa. 1917 pahelAM e lekha pUro vAMcI zakAte nahIM. pAdarI alIMge sana 1825 mAM enI carcA cheDI. prisepa, jeNe pahelavahelA brAhmI akSaro eka sikkAnI sahAyathI, (je sIkkAnI upara grIka athavA cUnAnI ane brAhmI akSaramAM chapAyelAM nAma hatAM ) vAMcyA hatA teNe A lekha agaDaMbagaDe Uke ane e ja artha paNa besAryo. te pachI DAkaTara rAjA rAjedralAle 1880 mAM bIjI vAra pATha tathA tene artha chapAvyA, atyAra sudhI rAjAnuM nAma paNa purUM UkelI zakAyuM nahotuM. janarala kaniMgahAme khUba mahenata karIne, sana 1877 mAM, eka pATha taiyAra karyo. paNa emAM ene saphaLatA na lAdhI. sana 1885 mAM DAkaTara paMDita bhagavAnalAla iMdrajIe pahelavahelI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAra eka e pATha prakAzita karyo ke jethI lokone e lekhanuM mahatva DuMghaNuM samajAyuM. atyAralagI e lekhanI eke pratikRti hatI bahAra paDI. mAtra AMkhathI joIjoIne enI nakala utArelI. e vakhate ema manAtuM ke kAgaLa dabAvavAthI e lekhanI chApa barAbara na uThe. lekhane ghaNo bhAga vAMcI zakAtuM nahatuM ane je vAMcI zakAtuM hatuM temAM paNa bhUle rahetI. 1913mAM, meM mArA sAhityasakhA zrIyuta rAkhAladAsa benarajI pAse enI eka paMkti vaMcAvI joI. e saMbaMdhI carcA paNa meM mArA eka rAjyakALa nirNaya saMbaMdhI lekhamAM karI. A carcA vAMcI prasiddha itihAsazAstrI vimeMTa mithe mane pUrepUro lekha vAMcI javA tathA chApavA bhalAmaNa karI. benarajI sAhebane paNa emaNe e matalabane bIje eka patra lakhe paTaNA AvyA pachI, ane paTaNAmAM eka anusaMdhAna samiti nImAyA pachI meM bihAranA lATa sAheba sara eDavarDa geTane kahyuM ke " hAthIguphAvALA lekhanI chApa, game tema karIne paNa meLavavI joIe. " sara eDavarDanA lakhavAthI purAtattvavibhAganA paMDita rAkhAladAsa benarajI khaMDagiri gayA. emaNe pote, mArA eka ziSya ci. DaoN. kAlidAsa nAganI madadathI be chApa ghaNuM mahenate taiyAra karI. bemAMthI eka mane mokalI ane bIjI DA. Tamsa( laMDana )ne ravAnA karI. keTalAya mahinAnA rAtadivasanA ekadhArA prayatna, ciMtana ane mananane aMte meM e lekhane pATha ane artha besADI, bihAra-erIsAnI rIsarca sosAITI taraphathI prakaTa thatI patrikAmAM 1917mAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : C: prakaTa karyAM. chApanA pleTa citra paNa prasiddha karyo.. e pahelAM enA chApacitra kAMI bahAra nhAtAM AvyAM. yureApanA aitihAsika paDitAe tathA preAphesara jainamena-amerikAvALAe ane rAya hIrAlAla bahAdure, zilAlekhanA pATha tathA vyAkhyA viSe khUba carcA karI mArA prayatna upara pratiSThAnI maheAra AMkI dIdhI. te daramiyAna, eka ja varSoMnI aMdara, me' pote kha'giri jaine, pahADI-guphA upara pAlakha AMdhIne, nIrAMte besIne lekhanA akSare akSara pharI vAra vAMccA ane bIjI vAra sudhArA-vadhArA sAthe, saMskRta-chApa sahita, sa Mzodhita karelA pATha, bihAra-erIsAnI patrikAmAMceAthA pustakamAM, prakAzita karyAM eTalu chatAM zakAe te rahI ja hatI. e zakAo dUra karavA, AkhA lekhanuM eka mISu' ( Cast ) vilAyatI mATI ( Plaster of Paris )mAM DhALavA me sarakArane araja karI. mIjI taiyAra thAya tA haiThe haiye pATha vAMcI zakAya. AvuM bIbuM taiyAra thAya te pahelAM, mane lAgyu ke, khInne koi lipinA jANakAra, pahADa upara caDIne, mArA navA pAThane eka vAra sarakhAvI jove tA bahu ThIka thAya. mArI chApamAM ghaNA akSaraza nahAtA AvI zakayA. mArI araja sarakAre sAMbhaLI. zrI rAkhAladAsa benarajI, jeo bhAratanA sarvazreSTha sarakArI lipijJa tarIke paMkAyelA hatA temane khaMDigira javAnA hukama thayA. sana 1919 mAM ame banne jaNA tyAM pahoMcyA. bannee maLIne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 8 : pATha pharI eka vAra tapAsI che. A vakhate mane khAralanA samakAlIna eka yunAnI rAjAne nAme lekha maLI Ave. A badhI dhamAla daramiyAna, meM je mATInuM bIbuM mAgyuM hatuM te paNa maLI gayuM. ane tenI sAthe kAgaLa upara AMkelI thI chApa suddhAM AvI gaI. 1924 mAM meM ane zrI rAkhAladAse sAthe maLIne, uparokta chApa sAthe amAro pATha sarakhAvI che. jyAM jyAM matabheda hatA tenuM paNa samAdhAna karI lIdhuM. A mahenatanuM pariNAma, bIjA keTalAMka kAmakAjane aMge, taratamAM prasiddha na thaI zakayuM. 1927 mAM e prakaTa karatAM pahelAM bIbAnI ane kAgajI chApanI pharI punarAvRtti karI I. 1967 nA vaseMbara mahinAmAM e pATha bihAranI patrikAmAM chapAvyuM. chApanuM citra paNa prakaTa karyuM. e rIte 10 varSa pachI e kAma mAMDamAMDa pUruM thaI zakayuM. paM. nAthurAma, muni jinavijayajI vigere jaina paMDitae evI sUcanA karI ke A lekha tathA tenI vyAkhyA mAre hiMdImAM chapAvavI joIe. koIke vizvavidyAlayamAM, A zilAlekhavALe mAro pATha, zilAlekha zIkhavavAnA pAThyakramamAM svIkArAyo hato, tethI jene paMDitanI AjJA mAthe caDAvIne, temaja vidyArthIone saraLatA maLe evA hetuthI kAzInI nAgarIpracAriNuM sabhAnI patrikA mATe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka lekha taiyAra karyo. jena tathA bIjA vidvAne mArI bhUla sudhAraze ane mane sUcanA Apaze evI meM umeda rAkhI. zilAlekhane Ukela bahu kaThina vastu che. patthara ghasAI javAthI, kALanA prahArone bhega banavAthI kaThaNAI pAravagaranI vadhI paDI che. keI paNa prakAre mULa hakIkata upara prakAza paDa joIe. e ja mArI eka mAtra AkAMkSA che. zilAlekhanuM mahattva : emAMnI mukhya mukhya hakIkata A zilAlekha eTale badhe mahatvanuM che ke vinaseMTa mIthe, bhAratavarSane je ItihAsa lakhyuM hatuM temAM saMpAdakane lakhavuM paDyuM ke A lekha bahAra AvyA pachI e graMthanuM navuM saMskaraNa karavuM paDyuM. Aja paryata maLI AvelA zilAlekhamAM A lekha jaina dharmanA saMbaMdhamAM sauthI prAcIna che. A lekha uparathI ApaNe eTaluM jANI zakIe chIe ke pATalIputrane naMdanA samayamAM utkala athavA kaliMga dezamAM vajana dharmane pracAra hatuM ane jinanI mUttio pUjAtI hatI. kaliMga-jina nAmanI mUtti naMdarAjA orIsAmAMthI upADI gayA hatA. tyArabAda jyAre khAravele magadha upara caDAI karI tyAre-saikAo vItyA pachI, ene badale lIdhe-jinabhUtti pAchI kaliMgamAM AvI. aMga-magadhanI rAjasaddhi paNa teNe ghaNIkharI kaliMgabhegI karI vALI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMde te magadhamAM ghaNuM thayA che. eka nade pitAne saMvat calAvyuM hatuM. alaberUnIe I. sa. 1030nI AsapAsa e saMvat mathurAmAM cAlate sAMbhaLyo hato. eka zilAlekhamAM, cAlukaya vikramAditya chaThThAe I. sa. 1970 mAM naMdasaMvano ullekha karyo che. vikrama saMvatamAM 400 umeravAthI naMda saMvat nIkaLI Ave che. mahApadya-mahAnaMda vigere pahelAM je naMdavardhana nAmane pahele naMda thaye tene ja samaya ethI sUcavAya che. khAravelanA A lekhamAM paNa naMdasaMvata vyavaharAye che. naMda saMvanA 103jA varSamAM eka nahera khodAyAnuM emAM kahyuM che. A naherane vadhu AgaLa khedAvI khAravele kaliMganI rAjadhAnI sudhI pahoMcADI dIdhI hatI. jenA nAmane saMvata pravarte e naMdarAja, khAravelanA lekhane naMdarAja che e saheje samajI zakAya che. be ThekANe ene IzAre maLe che : eka te saMvatanA viSayamAM ane bIjI vAra kaliMga-jinanI mUrtine magadhamAM uThAvI gaye te aMge. naMdarAjA paNa jaina hoya ema lAge che. nahIMtara e jina-mUrti kema laI jAya ? I. sa. pUrve 458 varSa pahelAnA samayamAM-vikama saMvat 400 varSa pUrve rIsAmAM jaina dharmane eTale badhe pracAra hatuM ke bhagavAna mahAvIranA nirvANa pachI lagabhaga 75 varSa bAda tyAM jinamUrtine pracAra thaI gaye. jene sUtramAM lakhyuM che ke amArA bhagavAna mahAShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kacchaH vIrasvAmI erIsAmAM viharyA hatA. bhagavAna mahAvIranA pitAnA eka mitra tyAM rAjya karatA hovAnuM paNa kahyuM che. A zilAlekhamAM paNa kahyuM che ke kumArI pavataaMDagiri upara, jyAM A lekha che tyAM dharmavijayanuM caka pravaryuM hatuM. ene artha e che ke bhagavAna mahAvIre pate tyAM dharmane upadeza karyo hate, athavA te emanI pahelAM koI eka tIrthakare e pracAra karyo haze. e ja parvata upara eka kAyaniSIdI-arthAt jaina stUpa hataH je stUpanI aMdara keI eka ahaMtanAM asthi dATyAM hatAM. A parvata upara aneka guphAo ane maMdire cheH pArzvanAthanAM cinha ane emanI pAdukAo paNa che. brAhmI akSaromAM kotarelA keTalAka lekha, khAravela athavA te enA pahelAnA samayanA che. jaina sAdhuo tyAM rahetA e hakIkatane emAM spaSTa ullekha che. AthI ATaluM te barAbara siddha thAya che ke A sthAna eka jaina tIrtha che ane te paNa bahu purAtana che. marAThAonA rAjakALamAM paNa jainoe ahIM eka navuM maMdira baMdhAvyuM hatuM. yAtrikee nirmAvelA ghaNAkharA nAnA nAnA ratUpa yA te caitya ahIM eka ThekANe AvelAM che-jene leke devasabhA kahe che. khAravele magadha upara be vAra AkramaNa karyuM. eka vAra gerakhagirine pahAddha kIleM-je Aje "barAbarane pahADa kahevAya che te sara karyo ane rAjagRhane gherI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 22 : tAmAM paNa che ke paTaNA(3 lIdhuM. e ja vakhate yavana rAjA dimita paTaNuM athavA gayAnI tarapha mAra mAra karate dhasI AvatuM hatuM. khAra. velanI laDAyaka tAkAtanI vAta enA sAMbhaLavAmAM AvI ane tyAMthI te pAche pagale nATho. mathurA paNa bacI gayuM. bIjI vAra khAravele magadharAja bahaspatimitrane potAnA paga pAse namAvyuM. A vakhate te pATalIputranA sugAMgeya mahela sudhI, hAthIonI savArI sAthe pahoMcI gayo hate. yavanarAjanI caDhAI vALI vAta pataMjalIe paNa kahI che; " maLat yavana: sAta' ane gAga saMhitAmAM paNa lakhyuM che ke duSTa, bhayaMkara yavana mathurA-sAthetane sara karate thake paTaNA (kusumavuja ) tarapha jaze ane lokene thatharAvI mUkaze. A zilAlekha uparathI have ATaluM samajAya che ke e yavanarAja dimita ( Demitrios) ja hovo joIe. yunAnI ItihAsakAre kahe che tema te hiMdustAna cheDIne bakha (bekaTrIkA) tarapha pAcho cAlyA gayA hate. A banAva I. sa. pUrvenA 175 mA vaSane che. pataMjaline paNa e ja samaya che. e vakhate magadhano rAjA ane pataMjaline yajamAna puSyamitra hate-"puSyamitra yajJAma puSyamitra pachI ene putra agnimitra bhAratane samrATa thayA. ene paNa amarakeSanI eka TIkAmAM cakravatI tarIke oLakhAvyuM che. agnimitranA sikkA barAbara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com yAlekha u5 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahasatimitranA jevA ja rUpa ane evAja ghATanA maLe che. bahasatimitranA sikakA, agnimitranA sikkA pahelAnA gaNAya che. bahasatimitrane sagapaNu-saMbaMdha ahichatra rAjAo sAthe hato. A ahichatra brAhmaNa hatA ema kesama-pAsAne zilAlekha sAbita kare che. meM puSyamitra (je zuMgavaMzane brAhmaNa hata) ane bahasapatimitrane eka ja mAnyA che. puSya nakSatrane svAmI bRhaspati che. mArI A mAnInatA yurepanA keTalAka AgaLa paDatA aitihAsikone rUcI che. bahaspatimitra magadhane rAjA hate e te nakkI che. A nAma paMDita bhagavAnalAla IMdrajI vigeree bahapati sAsina vAMceluM. e paNa eka nAma che ema emane nhotuM samajAyuM. jaina graMthamAM lakhyuM che ke caMdragupta mauryanA samacamAM jaina sAdhuo ane paMDitanI eka pariSadu maLI hatI ane je jaina Agama (aMga) vicchinna thaI gayA hatA tene punarUddhAra karyo. A uddhAra ghaNAkharA jaina maMjura nathI rAkhatA. A zilAlekhamAM lakhyuM che ke mauryakAlamAM vicchinna thayelA aMga sikanA cothA bhAgane khAravele punarUddhAra karyo. jenonI tapazcaryA saMbaMdhI vAta paNa A lekhamAM che. jIva ane deha saMbaMdhI jaina vijJAnanI vAtane paNa emAM ullekha che Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAravela cedi vaMzane hato. kaliMgane prathama rAjavaMza nAza pAmI cUka hato. azoke kaliMga jItyA pachI tyAM potAne eka vAIsaroya ( uparAja, kumAra ) nImI dIdhuM hatuM. paNa bRhaspatimitranA samaya pahelAM thoDA vakhata upara eka nava rAjavaMza sthApita thaI gaye hatee ja rAjavaMzanI trIjI peDhIe naujuvAna ane bahAdura khAravela thayA. cedI vaMzane IzAre vedamAM che. te birAra (vidarbha)mAM rahetuM. tyAMthI chatrisagaDha thaIne-mahAkezala thaIne, kaliMga pahoMcI gayo haze. khAravelanA samayamAM pazcimamAM sAtakarNa mahArAjAno rAjaamala cAlate. zilAlekhamAM enA vaMzanuM nAma sAtavAhana lakhyuM che. prAkRta ane saMskRta graMtho ene zAlavAhana kahe che. sAtavAhanane prathama zilAlekha I. sa. pUrve 200 varSanA akSaromAM aMkAyelA nAnAghATa(nAsika pradezomAMthI maLe che. khAravela eka varasa digavijaya mATe nIkaLatA te bIje varSe mahele vigere banAvarAvatA, dAna detA ane prajAhitanAM bIjA kAmamAM tallIna rahetA. bIjI caDhAImAM emane saphaLatA maLI eTale rAjasUya karyo, varSabharanA karaverA mApha karyA ane bIjA paNa navA hakaka prajAne ApyA. emanI AkarmANa karavAnI zilI ghaNuM tejIlI hatI. samasta bhAratavarSamAM, uttarApathathI laI pAMDatha deza sudhImAM enI vijayajayaMti pharakI rahI. emanI strIe, khAravelane eka cakravartI tarIke je paricaya karAvyuM che Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te yathArtha che. kaliMga prAMtanI asmitA e vakhate enI chellI sImAe pahoMcI cUkI hatI. khAravelanI rANIe "kaliMganA sAdhuo" mATe eka prAsAda ketarAvI kADho hate. pitAnA patine vakhatevakhata e "kaliMgacakavartI" ja kahe che. potAnI jinamUttine paNa e "kaliMga-jina" kahe che. AzcaryanI vAta che ke jaina graMthamAM cedIrAja khAravelanA nAmane IzAre sarakhe paNa nathI. purANomAM kezalanA je "megha" upAdhidhArIonI vAta Ave che te kadAca A "mahAmeghavAhana " upAdhivALA khAravelanA vaMzanI hoya te nA nahi. hiMdu rAjAonA samayamAM AjanA karatAM paNa ghaNI sArI vasatI-gaNatarI thaI zakatI. pazu, godhana, pedAza vigerenA AMkaDA paNa taiyAra ja rahetA ema koTilIya arthazAstranA AdhAre samajAya che. megAsthanIse paNa prajAnA janma-maraNanA AMkaDA, maunA samayamAM taiyAra rahetA hovAnuM jaNAvyuM che. paMDita bhagavAnalAla iMdrajI e hakIkata hetA jANatA; tethI khAravelanA prathama rAjyavarSanA ahevAlamAM je vasatIgaNatarI ApI che tene artha UkelI zakyA nahIM. AjanA rIsA karatAM, kaliMga ghaNuM moTu hatuM? AMdhra deza-tela nadI sudhI enA sImADA pahoMcatA hatA. kaliMganI vasatI, khAravelanA pahelA varSamAM 35 lAkhanI hatI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :: e gaNatarI keTalI cAkkasa hatI te jANavAnu` eka sAdhana ApaNI pAse che. lagabhaga 75, yA 100 varSa pahelAM azeAke jyAre kaliMgamAM kALA kera vatAMye tyAre eka lAkha dIvAna anyA ane ddaDha lAkha ghAyala thayAmarAyA evI matalabanA azAke peAte ja eka zilAlekhamAM urdugAra kahAmyA che. teA pachI kaliMganI kula vasatI keTalI hAvI oie ? jamana yuddhazAstrIoe hisAbI dRSTie evA niya karyo che ke kula vasatImAMthI seMkaDe paMdara jaNa peAtAnA dezanI svataMtratA mATe laDavA bahAra paDe che. A hisAbe azeAkanA vakhatamAM kaligamAM 38 lAkhanI vasatI hAvI joie. A rIte khAravelanA samayamAM 35 lAkha manuSyAnI vasatI haze. zilAlekhanuM pramANa zilAlekha 15 phuTathI saheja vadhu lAge ane pAMca phuTathI saheja vadhu paheALA che. ghaNA kArIgarAnA TAMkaNA enI upara pharI gayA haze; kAraNa ke akSarA kaI eka ja jAtanA nathI. lekha bhASA bhASA pAlIne bahu maLatI Ave che. enA pratyeAgA paNa jAtaka tathA bauddhapiTakAne maLatA che. zabdanI chaTA ema batAve che ke lekhanA raciyatA kAvyakuzaLa hAvA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 27: H joie. zabdo zuTelA che zailI sakSisa che, sUtrenI sAthe paNa spardhA kare evI. vaidika vidhinA nirdeza khAravelanA mahArAjayAbhiSeka vidhipuraHsara thayA hate. e eka vaidika vidhi hatA. bRhaspatisUtramAM lakhyu che ke 24 varSanI vaya pachI rAjyAbhiSeka thavA joie. A zilAlekhathI e vidhinA nirdeza maLe che. khAravela pAte jaina hAvAthI azvamedha nathI karyo, pazu rAjasUya yajJa karIne teNe pAtAnuM sArvabhauma padma jagatane jAhera karyuM" che. e ja lekhamAM peAtAnA cedi vaMzane rASi-kula viniHsRta kahyo che. agniku'DathI sajjita makAnA brAhmaNAne dAnamAM ApyAnA nirdeza paNa che. seAnAnA jhADa banAvIne e vakhate rAjAe brAhmaNeAne ApatAM, e mahAdAna gaNAtu. khAravele Avu eka kalpavRkSa banAvIne dAnamAM dIdhuM hatuM. e dAnanuM anusaMdhAna hemAdrinA catuvagaciMtAmaNI( dAnakhaMDa )mAM che. rAjA vena ane zrI vamAna khAravelane rAjA vena sAthe sarakhAvyeA che. A sarakhAmaNI, khAravelanA vijayane AbhArI che. vena rAjAe AkhI pRthvI jItI lIdhI hAvAnu` manAya che. vena rAjAnA zAsanakALamAM kAyadA-kAnUna ghaNuA sArA hatA. manusmRti paNa e vAtane anumAdana Ape che. vena rAjAe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :22: nAtajAtanAM ane teADI nAkhyAM, e niyamana brAhmaNeAne na rUcyu.. eTalA ja sArU brAhmaNeAe enA virAdha karyo hatA. padmapurANamAM venane eka jaina rAjA tarike oLakhAvyA che. jainomAM vena rAjAno bhAre pratiSThA hAvI joIe ema lAge che. bhagavAna mahAvIranuM, bALapaNanuM--pitA mAtAe ApeluM, nAma vardhamAna hatuM. emanA janma sAthe ja, kuTuMbanI Rddhi-samRddhi khUba ubharAvA lAgI tethI emanu nAma vadhu mAna paDI gayuM. khAravelanI prazastimAM " vardhamAnasesayo vainAmiviyo ' ema je kahevAyuM che temAM vamAna zleSAtmaka hoya ema lAge che. " nAnapaNamAM je vadhamAna hatA ( athavA che ) ane vijayamAM je vena hatA ( athavA che. ) " zrI mahAvIra svAmInuM nAma sama-sAmayika hAvAnuM AthI siddha thAya che. ahIM eTalu kahI devu joIe ke A zilAlekha jeTaaA purANA che teTale kAi jaina graMtha purANA maLI zakayA nathI. . - aMgrejImAM te me' A zilAlekha saMbaMdhI ghaNI vAra vivaraNa lakhyAM che. leAkabhASAmAM, TUMkAmAM Aje ahIM ATaluM digdarzana mAtra karAvyuM che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI khAravela prazasti zrI kAzIprasAda yaravAla vigere vidvAnoe varSonI mahenatane pariNAme hAthI guphavALa udde mULa prAkRta pATha, saMskRta chAyA ane gujarAtI anuvAda. [saMketa mULa lekhamAM mukhya zabdanI pahelAM thoDI jagyA mUkI dIdhI che. evA zabdo ahIM meTA-kALA akSaramAM utAryA che. pUrNavirAma mATe paNa veDI jagyA mukI dIdhI che. e saMketa ahIM [i] e rIte batAvyo che. ghasAI gaelA akSarone cokaThAmAM mukyA che. ane UDI gaelA akSaro..........e rIte sUcavyA che.] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta mULapATha paMkti 1 lI. ___namo arAhatAnaM [1] namo savasidhAnaM [1] airena mahArAjena mAhAmeghavAhanena cetirAjavasavadhanena pasathasumalakhanena caturaMtaluThitagunopahitena kaliMgAdhipatinA siri khAravelena 5 27: ___paMdarasavasAni siri-kaDAra sarIravatA kIDitA kumArakIDikA [I] tato lekharupagaNanA-vavahAra vidhivisAradena savavijAvadAtena navavasAni yovarajaM pasAsitaM [1] saMpuNacatu-cIsati-vaso tadAni vadhamAna-sesayo venAbhivijayo tatiye ___ kaliMgarAjavaMsa-purisayuge mAhArajAmisecanaM pApunAvi [1] abhisitamato ca padhame vase vAta vihata-gopura-pAkAranivesanaM paTisaMravArayati [1] kaliMganagarina] khabIraisi-tAla-taDAga-pADiyo ca baMdhApayati [1] savuyAnapaTisaMThapanaM ca Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta chAyA namo'rhadabhyaH [1] namaH sarvasiddhebhyaH [1] ailena mahArAjena mahAmeghavAhanena cedirAjavaMzavardhanena prazastazubhalakSaNena caturantaluThitaguNopahitena kaliGgAdhipatinA zrIkSAravelena / paJcadazavarSANi zrIkaDArazarIravatA krIDitAH kumArakrIDAH [1] tato lekhyarUpagaNanAvyavahAravidhivizAradena sarvavidyAvadAtena navavarSANi yauvarAjyaM prazAsitam [1] sampUrNa caturvizativarSastadAnIM vardhamAnazaizavo venAbhivijayastRtIye kaliMgarAjavaMza-puruSa-yuge mahArAjyAbhiSecanaM prApnoti [I] abhiSiktamAtrazca prathame varSe vAtavihataM gopuraprAkAra-nivezanaM pratisaMskArayati [1] kaliGganagaryAm khibIrarSi' tala taDAga pAlIzca bandhayati [1] sarvodyAna pratisaMsthApanaJca 1. RSi-kSicIrasya talla-taDAgasya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :22 : paMkita 4 thI kArayati [1] panatIsAhi satasa hasehi pakatiyo ca raMjayati [1] dutiye ca base acitayitA sAtakaNi pachimadisaM haya gaja nara radha bahulaM daMDaM paThApayati [1] kahivenAM gatAya ca senAya vitAsitaM musikanagaraM [1] tatiye puna vase 5 bhI gaMdhava vedabudho daMpa nata gIta vAdita saMdasanAhi usavasamAja-kArApanAhi ca kIDApayati nagariM [1] tathA cavuthe vase vijAdharAdhivAsaM ahatapurva kAliMgapuvarAjanivesitaM...... vitadha makuTasabilamaDhite ca nikhita chava paMkti chaThI: -bhiMgAre hita-ratana-sApatethe savaraThika bhojake pAde vaMdApayati [1] paMcame ca dAnI vase naMdarAja-ti-vasa-sata oghATitaM tanasuliya-vATA panADi nagaraM pavesa [ya] ti [1] so.......bhisito ca rAjasuya [ ] saMdasa-yaMto sava-kara-varNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 23 : kArayati [I] paJcatriMzadbhiH zatasahasraiH prakRtIzvara raJcayati [] dvitIye ca varSe acintayitvA sAtakarNi pazcimadezaM haya gaja nara ratha bahulaM daMNDaM prasthApayati [] kRSNaveNAM gatayA ca senayA vitrAsitaM mUSikanagaram [1] tRtIye punarvarSe 1. paJcatriMzacchatasahasraiH prakRtIH paricchidya parigaNayya ityetadarthe tRtIyA. 2. dik zabdaH pAlIprAkRte videzArtho'pi gAndharvavedabudho dampa-nRtta-gItavAditra-sandarzanairutsavasamAnakAraNaizca krIDayati nagarIm [1] tathA caturthe varSe vidyAdharAdhivAsam ahatapUrvaM kaliGga-pUrvarAjanivezitaM......vitatha-makuTAn sArdhitabilamAMzca nikSipta-chatra 1. Dapha iti bhASAyAM ? bhaGgArAn hRta-ratna-svApateyAn sarvarASTrika bhojakAn pAdAvabhivAdayate [1] paJcame cedAnIM varSe nandarAjasya trizata varSe avaghaTTitAM tanasuliyavATAt praNAlI nagaraM pravezayati [1] so ('pi ca varSe SaSThe )'bhiSiktazca rAjasUyaM sandarzayan sarva-kara-paNam Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :24: 5jita 7 bhI: ___ anugaha anekAni satasahasAni visajati poraM jAnapadaM [0] satamaM ca vasaM pasAsato vijiragharava [] ti-ghusita-gharinIsa [-matukapada] puMnA (ti ? kumAra)......] aThame ca vase mahatA senA.......goradhagiri paMkti 8 mI: ghAtApayitA rAjagahaM upapIDApayati [0] etinaM ca kamApadAna-saMnAdena saMvita-sena-vAhanovipamuMcitu madhuraM apayAto yavanarAja Dimita..........mo] ? yacha ...palava.. paMkti 9 mI. kaparukhe haya-gaja-radha-saha-yaMte savagharAvAsa-parivasane sa-agiNa ThiyA [0] sava-gahanaM ca kArayituM bamhaNAnaM jAti parihAraM dadAti [0] arahato.............na....giya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 25 : anugrahAnanekAn zatasahasraM visRjati paurAya jAnapadAya [1] saptamaM ca varSaM prazAsato vajjagRhavatI ghuSitA gRhiNI ( san mAtRka [1] ....... padaM prApnoti ? ) [ kumAraM ].... aSTame ca varSe 'mahatA senA....... goratha giriM 1. mahatA = mahAtmA ? senAgramaH ntapadasya vizeSaNaM vA. ghAtayitvA rAjagRhamupapIDayati [1] eteSAM ca karmAvadAnasaMnAdena saMvItasainya- vAhano vipramokaM mathurAmapayAto yavanarAjaH Dimita. . [ mo ? ] 2 yacchati (vi)...... ......................... ....... 2. navame varSe ityetasya mUlapATho naSTontArdatAkSareSu. kalpavRkSAn hayagajarathAn sayantRn sarvagRhAvAsa - parivasanAni - sAgniSThikAni [1] sarvagrahaNaM ca kArayituM brAhmaNAnAM jAtiM parihAraM dadAti (1) arhata: .va. .na........ giyA ( ? ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com ........ ...... Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pati 10 sI: . [ka]. [. mAna [ti ] rA[ja]- saMnivAsaM mahAvijayaM pAsAdaM kArayati aThatisAya satasahasehi [] dasame ca vase daMDa saMdhI - sAma - mayo bharadha-vasa - paThAnaM mahi - jayanaM ....... ti kArApayati.......[ niritaya ] uyAtAnaM ca mani-ratanA [ ni ] upalabhate [ / ] 1. 'mAnava' vaMyAya. : 26 .... pati 11 sI: ......maMDa ca avarAjanivesitaM pIthuDa gadabha - naMgalena kAsayati [f] janasa bhAvanaM ca terasavasa-satika [] tu bhidati tamaradehasaMghAtaM [] bArasame ca vase... hasa... ke. ja. savasehivitAsayati utarApatha - rAjAno ... 4 pati 12 mI : ....... magadhAnaM ca vipulaM bhayaM janeto hathI sugaMgIya [] pAyayati [ ] mAgadhaM ca rAjAnaM vahasatimitaM pAde vaMdApayati [ ] naMdarAja - nItaM ca kAliMga - jinaM saMnivesaM .... ...gaha -ratanAna paDihAre hi aMgamAgadha - vasuM ca neyAti [1] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 27 : ...[ka] ... mAnati (2) rAjasannivAsa mahAvijayaM prAsAdaM kArayati aSTAtriMzatA zatasahasraiH [1] dazame ca varSe daNDasandhi-- sAmamayoM bhAratavarSa prasthAnaM mahI- jayanaM .... ti kArayati ... .........( nirityA ? ) udyAtAnAM ca maNiratnAni upalabhate [1] 'maNDaM--ca aparAjanivezitaM pRthula --gardabha -- lAGgalena karSayati jinasya dambhApanaM trayodaza varSa - zatikaM tu bhinatti tAmara - dehasaMghAtam [] dvAdaze ca varSebhiH vitrAsayati uttarA - 'patharAjAn 1. ekAdaze varSe ityetasya mUlapATho naSTo galitazilAyAm ...... . magadhAnAzca vipulambhayaM janayan hastinaH sugAGgeyaM prAyati [ / ] mAgadhaJca rAjAnaM bRhaspatimitraM pAdAvabhivAdayate [1] nandarAjanItaJca kAliGgajinasannivezaM .. gRharatnAnAM prati ...... hArairAGga - mAgadha - vasUni ca nAyayati Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 28 : pati 13 bhI : .......tu ["] jaTharalikhila - barAni siharAni nIvesayati satavesikanaM parihArena [] abhutamachariyaM ca hathi - nAvana parIpuraM sava-dena haya - hathI - ratanA - [ mA ]nikaM paMDarAjA vedAni anekAni mutamaNiratanAni aharApayati idha sato * pati 14 sI: ...... . sino vasIkaroti [] terasame ca vase supavata - vijaya- caka- kumArI pavate arahite [ ya1] pa - khINa - saMsitehi kAyani sIdIyAya yApa - Avakehi rAjabhitini cinavatAni vasAsitAni [] pUjAya rata - uvAsa - khAravela - sirinA jIvadeha sirikA parikhitA [1] 1 paMkitanI nIce bya'" jevA akSara jaNAya che. pati 15 mI: [su] kati sa maNasuvihitAnaM [ nuM ? ] ca sata disAnaM (nuM ?) JaninaM tapasi - isinaM saMghiyanaM [?] [3] arahata nisIdiyA samIpe pabhAre varAkara-sa muthapitAhi aneka yojanA hitAhi pa. si. o... silAhi siMhapatha - rAnisi [] ghuDAya nisayAni Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :29 : ........tuM jaTharollikhitAni varANi zikharANi nivezayati zatavaizikAnAM parihAreNa [1] abhUtamAzcaryaJca hastinAvAM pAripUram sarvadeyaM haya-hasti--ratna-mANikyaM pANDyarAjAt cedAnImanekAni muktAmaNiratnAni AhArayati iha zaktaH [1] ...sino vazIkaroti [1] trayodaze ca varSe supravRtta--vinayacakre kumArI-parvate'hite prakSINa- saMsRtibhyaH kAyikaniSIdyAM yApajJApakebhyaH rAja-bhRtIzcIrNavratAH [ eva!] zAsitAH [1] pUjAyAM ratopAsena kSAravelena zrImatA jIva-deha-zrIkatA parIkSitA [1] 1 yara-kSINa iti vA. ....sukRti-zramaNAnAM suvihitAnAM zatadizAnAM tapasviRSINAM saddhinAM [1] arhanniSIdyAH samIpe prAgabhAre varAkarasamutthApitAbhiranekayojanAhRtAbhiH........zilAbhiH siMhaprasthIyAyai rAjyai. sindhuDAyai ni:zrayANi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :30: paMDita 16 mo: ......ghaMTAlakto' catare ca veDUriyagabhe thaMbhe patiThApayati []pAna-tariyA sata-sahasehi [] muriyakAla vochinaM ca coyaThi aMga-satikaM turiyaM upAdayati [0] khemarAjA sa vaDharAjA sa bhikhurAjA dhamarAjA pasaMto sunaMto anubhavaMto kalANAni 1 athavA ghaMTAlIha pati 17 bhI: .......guNa-visesa-kusalo sava-pAsaMDa-pUjako savadevAyatana saMkArakArako [a] patihata-caki vAhinibalo cakadhuro gutacako pavata-cako rAjasi-basa-kula vinizrito mahAvijayo rAjA khAravela siri - - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 31 : ..ghaNTAlata: [?], caturazca ca vaidUryagarbhAn stambhAn pratiSThApayati [, ] paJcasaptazatasahasraiH [1] mauryakAlavyavacchinnaJca catuHSaSTikAGgasaptikaM turIyamutpAdayati [1] kSemarAjaH sa varddharAjaH pazyan zrRNvannanubhavan kalyANAni ...guNa-vizeSa-kuzalaH sarvapASaNDapUjakaH sarva devAyatana -saMskArakAraka: (a) pratihatacakri-bAhinI--bala: cakradhuroguptacakraH pravRtta-cakro rAjarSivaMzakulaviniHsRto mahAvijayo rAjA kSAravelazrIH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI anuvAda (1) arihaMtone namaskAra, siddhone namaskAra, aira (ela ) mahArAja, mahAmedhavAhana (mahedra) cedirAja-vaMzavadhana, prazasta lakSaNavALA, cAre dizAomAM phelAyelA guNavALA, kaliMgAdhipati zrI khAravele (2) paMdara varSa, gauravarNavALA zarIrathI bALakriDAmAM vItAvyAM. te pachI lekhya (sarakArI AzApatrikA) rU5 (TekazALa ) gaNanA (sarakArI mahesulanI Avaka tathA kharca) kAyadAkAnUna (vahevAra) ane dharma( vidhi, zAstromAM vizArada banI, sarva vidyAdAta (sarva vidyAmAM pAraMgatatA prApta karI) yuvarAjapane viSe nava varSa lagI zAsana karyuM. pachI jyAre vIsa varSa pUrAM thayAM tyAre, nAnapaNathI ja je vardhamAna che, abhivijyamAM venarAjA samAna che temane trIjA (3) purUSayugamAM (trIjI peDhIe) kaliMganA rAjavaMzamAM mahArAjyAbhiSeka thaye. abhiSeka pachI prathama (rAjya) varSamAM, jhaMjhAvAtathI paDI gaelA (rAjadhAnInA) kIllA, daravAjA vigere samarAvyA. kaliMganagarI(rAjadhAnI)mAM RSi khivIranA taLAva-navANanA pALA baMdhAvyA. badhA bagIcAnA punarUddhAra karyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 23 : ( 4 ) 45 lAkha jeTalI raiyatane rAjI karI. khIjA varSamAM sAtatiNa ( rAjA ) nI lezamAtra paravA karyAM vinA pazcima dizAmAM, gheADA, hAthI, pAyadala tathA rathavALI eka meATI senA caDhAi karavA sArU ravAnA karI. kendvamenA ( kRSNaveNA ) nadIne Are AvelI A senAe mUSika-nagarane thatharAvI dIdhuM. pachI trIjA varSamAM ( 5 ) emaNe, gaMdha vedanA paDatA pAse Daka, nRtya, gIta, vAtranA saMdarzone ( jalasA ) karAvyA ane utsava, nATaka, mallakustInA khele khelAvI nagarIne hulAvI-bahulAvI. ceAthA varSa mAM, vidyAdharAvAsa ke je kaliMganA prathamanA rAjAe baMdhAvyu` hatu"je pahelAM kASTa divasa naheAtu paDayu ......( ahI" akSarA UDI gayA che) jenA mukuTa nakAmA banI gayA che, jenA khakhataranA banne IMDA tUTI paDyA che, jenA chatra vIMdhAine bhAMgI paDyA che, ( 6 ) ane jenA bhRMgAra eTale ke seAnA-rUpAnAM rAjacihno jhuTavI levAyAM che, jenAM rahna tathA dhana paDAvI lIdhAM che evA badhA rASTrika bheAjA pAse caraNavadanA karAvI. have pAMcamA varSe, nada rAjanA 103 varSe ( saMvatamAM ) nahera khAdAvI, tanasulIya saDakane mAge thaIne rAjadhAnInI aMdara lai AvyA. ( chaThThA varSoMmAM) abhizeka pachI, rAjasUya jAhera karIne karanA badhAM nANAM ( 7 ) mAk karyAM'. dhaNA navA hakka ( anugraha ) lAkhA zaherIAne aThyA. sAtamA varSamAM rAjazAsana karatA ( khAravele ) peAtAnI gRhiNI vadharavALA kuLagaLA ) SitA ( e nAmavALA yA tA" prasiddha " ) mAtRtvanI padavIne pAmI ( ! ) [ A pATha ane enA atha` paNa sa`di dha che.] AThamA varSoMmAM mahA...senA...gAragiri [ e Aje barAbara pahADanA nAmathI oLakhAya che--jUnA vakha tanA e pahADI kakSAnI kIllebaMdhI Aje paNa maujuda che. ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 24 : (8) (gorakhagirine bhedI, rAjagRha upara thApe mAryo. enI A zaurya-kahANuM sAMbhaLI yunAnI rajA Dimita, senA ane khAdhAkhorAkI mAMDamAMDa bhegI karIne, mathurA choDIne pAche pagale nAsI gayo. navamA varSe eNe (khAravele) dAna karyuM patro [pAnavALA ] (9) kalpavRkSanuM [ senAnuM kalpavRkSa banAvavAmAM Ave che. ene mahAdAnanI keTImAM gaNavAmAM AvyuM che. ] ane te sAthe joDA, hAthI, sArathIo sAthe ratha ane agnikuMDavALI zALAo tathA makAnanAM paNa dAna dIdhAM. e dAna jemaNe svIkAryA temane-brAhmaNone jAgIre paNa ApI. ahaMtanI ( 10 ) bhavya imArata ( rAjasaMnivAsa)-mahAvijaya (nAma) prAsAda emaNe aDatAlIsa lAkha (paNa rUpIyA) kharcAne baMdhAvyo. dasame varSe daMDasaMdhi-sAma (nIti) nA jANakAra [evA khAravele] pRthvItaLa upara vijaya vartAvavA bhAratavarSamAM prasthAna karyuM.............jenA upara AkramaNa karI, enAM maNiratna laI lIdhAM. ( 11 ) [ ahIMthI laIne bAkInI badhI paMktionA, bAra jeTalA Adi akSara, pattharanA pipaDA sAthe ukhaDI gayA che. ] ( agIyAramA varSe) duSTa rAjAoe baMdhAvelA maMDapa tathA bajAra, moTA gadheDAone haLamAM jeDI, kheDAvI nAkhyAM. jina (bhagavAna)ne kheTa DoLa dAkhavatI, ekasatera varSa jUnI sIsAnI mUrtio toDI nAkhI. bAramA varSamAM uttarApathanA rAjAo pAse tabAha kirAvI. (12) magadhavALAone gabharAvI detA teNe potAnA hAthIo sugAMgeya mahela ( mULa caMdraguptano mahela) pAse khaDA karI dIdhA. cagadhanA rAjA bRhaspatimitrane pitAnA pagamAM namAvyo. tathA naMdaShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA, je kaliMganI jinamUrti laI gayo hato te temaja gRharano vagere pratihAra pAsethI paDAvI, aMga, magadhanuM dhana harI lIdhuM. (13) aMdarathI upasAvelA ( athavA baMdhAvelA ) meTA, suMdara zikhara nimavyAM. te sAthe se kArIgarone jAgIre ApI. adabhUtaAzcaryakAraka, hAthIo lAvavA-lai javAnA jahAjamAM ghaNA hAthI-ghoDA, ratna, mANikya jevAM najarANuM pAMca rAjA taraphathI AvyAM (pachIne bhAga barAbara samajAto nathI.) (14)......sIene vaza karyA. teramA varSamAM, pUjya kumAriparvata upara [ jyAM A lekha che te aMDagiri- udayagiri ! jyAM [ jaina dharmanuM ] vijayacakra supravRtta che, prakSINa saMskRti-jenA janma-mRtyunI ghaTamALa nAza pAmI che, kAyaniSIdI [stUpa ] upara rahenArAo, pApa-jJApake- pApa batAvanArAo ne mATe vrata pUrA thayA pachI rAjabhUti kAyama karavAmAM AvI-arthAta AjJA apAI. pUjAmAM upavAsa karIne khAralazrIe jIva ane dehanI parIkSA karI. [ jIva-ajIvane baMdha prApta karyo. ] (15) sukRti zramaNa suvihita, seMkaDe dizAonA jJAnI, tapasvI, RSI, saMghI lokonA......ahaMtanI niSIdI pAse, pahADa upara, sarasa khANamAMthI kADhelA, aneka cIjane uparathI maMgAvelA ....patyathI siMhaprasthavALI rANuM siMdhulAne sArU nizraya...... (16)......ghaTayukta [ ] ane vaiduryathI zaNagArelA cAra staMbhavALuM sthApana karyuM, 75 lAkhanA kharce. mauryayugamAM vichinna cosaTha adhyAyavALA aMga saptikanA cothA bhAgane uddhAra karyo, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ H 36 H A kSemarAjanA, vRddhirAjanA bhikSurAja-dharmarAje kalyANAne jotA, sAMbhaLatA ane anubhava karatA dharmarAje. ( 17 ).........che. guNavizeSa kuzaLa, sarva saMpradAya viSe sadbhAva dharAvanAra, sarva devamaMdirezane samarAvanAra, kAIthI jenA raca tathA sainyane rAdha karI zakAyeA nathI, cakranA radhara, (rAjyanA netA ) gupta ( rakSita ) cakravALAM, pravRtta cakravALA, rASi vaMza-kulaniHsarva, mahAvijaya, rAjA khAravelazrI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha bhAratIya sAhityanAM vividha svarUpanuM yathArtha darzana karatAM "jaNAze ke ItihAsa ane purAtatva e alpaphuNu kSetra bhAratavarSanI anya kalaMkakathAomAM vizeSa svarUpe umere kare che. AryAvartanI saMskRtine kaDIbaMdha ItihAsa tapAsavAmAM Ave te lAgaze ke hiMdamAM prAcIna samayamAM aitihAsika daSTinAM darzana ja thatAM nathI. anya yurepIya dezamAM e daSTino udaya bahu vahele thayuM hatuM jyAre ApaNe tyAM te aitihAsika daSTinI AchI rekhAe briTiza yuganI zarUAta pachI ja daSTigocara thAya che. ApaNA paurANika sAhitya, mauryayugathI zarU thaelI vaMzAvaLInI prathA, prabaMdhAtmaka kathAo vageremAM aitihAsika sAmagrIne saMbhAra maLI Ave che, paraMtu aitihAsika daSTine badale kIrtinI lAlasA ane janaraMjana e pradhAna hetu evI sAmagrImAM rAkhavAmAM AvyuM. hoya ema lAge che. itihAsanuM zAstrIya svarUpa te briTIzanA saMparkathI ja ApaNane maLyuM ema svIkAravAmAM nAnapa nathI. paMDita bhagavAnalAla IdrajI ApaNuM purAvimAM sauthI mokhare Ave che. gujarAtI sAhityamAM mAnavaMtu sthAna dharAvanAra zrI ba. ka. ThAkora gujarAtI sAhitya pariSadanI 1920 mAM maLelI beThakamAM ItihAsa vibhAganA adhyakSasthAnethI sAcuM ja kahe che ke - itihAsanI imArata caNuM zakAya te mATe jamIna sApha karavAnI, pAyo pUravAnI, ITa pADavAnI ane bIjA sAhitya khapamAM laI zakAya. evA rUpamAM taiyAra karavAnI AvI ane Ane maLatI sikkAzAstra, mUrtizAstra, ImAratazAstra, upaskarazAstra Adi aneka vidyAo che. temAMnI ghaNIkharI, hiMdanA prAcInakALane lagatuM jeTaluM kArya, jeTalI zAstrIyatA ane sargazaktithI bhagavAnalAle karI ApyuM che ane jeTalA mahatvanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirNo emaNe sthApI ApIne sarvamAnya banAvyA che, teTalA emanA samayanA ke emanA pachInA A vidyAone lagatA koIpaNa vidvAne karelA nathI." paMDita bhagavAnalAla IdrajIe pitAnA jIvanane amUlya bhAga aitihAsika saMzodhana pAchaLaja gALyo ane sAthe sAthe e dizAmAM pragati cAlu rahe evo vArase mUkI gayA; jene pariNAme De. bulDara, ane jemsa kempabela, . karna ane De. rAmakRSNa gopAla bhAThArakara,Do.barjesa ane De. kakiMcana jevA emanA ziSyoe e pravRtti cAlu rAkhI. - bhAratavarSanuM saubhAgya che ke 5. jyacaMdra vidyAlaMkAra, che. satyaketu vedAlaMkAra, sva. kAzIprasAda jAyasvAla, sunItikumAra ceTarjI, kAzInAtha pAThaka, rAjendralAla mitra, jadunAtha sarakAra, esa. kRSNasvAmI AyaMgara vagere gahana abhyAsIo hiMdanA zAstrIya itihAsa pAchaLa jhahemata uThAvI rahyA che. paraMtu itihAsa eTale bhUtakALamAM banelA banAvanI kramabaddha sAlavAra noMdha ane prasaMgenuM zreSTha varNana mAtra nathI. prasaMge ane banAvo te itihAsanuM hADapiMjara che. ItihAsanA e bAhya dehamAM jIvana arpatuM prANa tattva te itihAsakAranI vizALa kalAbhAvanA ane sauMdaryadaSTi che. ItihAsamAM anargaLa, navuM satya ja hoya, bIjuM kaMI nahi, e vicArasaraNa sAme te keIthI virodha karI zakAya nahi. paraMtu atihAsika satyane jarApaNa AMca AvavA dIdhA vinA kAvyatva nIMgaLatI rasapracura zailI je ItihAsakArane susAdhya na hoya te sAkSAta IzvaranA racelA evA zuSka itihAsanI sAme koI daSTi paNa pheke nahi. atihAsika : sAhitya anya sAhityasvarUpe karatAM e sarjAya che tenuM kAraNa paNa tenA AlekhAmAM rahelI A maryAdAmAM ja mukhyatve rahyuM che. etihAsika sarjananAM Avazyaka to vize vicAra karatAM - rIka rIsane cAra lakSaNa para bhAra mUkela che. prathama te prApta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 22 : sAmagrImAM avizrAMta saMzodhana Avazyaka che. bIjuM mAnavajAtinI utkrAnti ane vikAsanuM yathAtatha jJAna joIe. trIjuM pratyeka kALanI vibhUti ane pradhAna prasaMge tathA e yuganAM vividha baLe jANI levA jeTalI vicakSaNa buddhi joIe. ane aMtamAM A sarva sAmagrI ekatra karyA pachI baheza citrakAranI peThe tenuM vyavasthita Alekhana joIe. hiMdanuM atihAsika maMDaLa A uMcA Adarzane dRSTi samakSa rAkhIne tapAsIe to bahu nirAzA thAya che. maurya samayanA bhAratavarSanI jAhejalAlInAM adbhuta citre itihAsamAM raju karanAra vyaktio ApaNe tyAM gaNIgAMThI che. e yuga vize je ajJAna pravarte che e kharekhara zokajanaka paristhiti che. "remana sAmrAjyanA patana" no Alekhaka, gibana jevo itihAsakAra bhAratamAtAne maLyo hota to lagabhaga eka hajAra varSa daramiAna penathI turkastAna ane skoTaleMDathI saharA sudhInA etihAsika prasaMge pitAnA vizALa mAnasapaTa para kendrita karIne, sAthe sAthe remanA sAmrAjyanI adhogati ane vinAzanuM Abehuba darzana karAvanAra e pratibhAzIla itihAsanaveza magadha sAmrAjyanAM bIja repanAra biMbisArathI zarUAta karIne te sAmrAjyane sarvAga saMpUrNa banAvanAra azoka sudhI ane te pachI paNa e sAmrAjyanA aMtakALa sudhImAM bhAratavarSanAM rAjakiya, dhArmika ane sAmAjika jIvanamAM je bharatIoTa Avela, tenI noMdha letAM, e samabhAvI ItihAsakAra adbhuta romAMca anubhavata. sAmrAjyavAdanI je lisA Aje hiTalara ke musolInI athavA jApAnanA rAjyadhUraMdharanI mAnavatA khUMcavI rahI che tenuM saMskArI, saMyamI ane sughaDa svarUpa prAcIna hiMdanA rAjavIonI cakravartI thavAnI bhAvanAmAM dRSTigocara thAya che. ApaNuM paurANika sAhityamAM ja mAtra caTha-vartI rAjAone ullekha nathI. maurya sAmrAjyanI pahelAM ane pachI paNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 40 : e bhAvanAne mUrtimaMta karavAnA kADa sevanArAonI lAMbI hAramALA che. paraMtu A pRthvIpatinI cakravartI thavAnI bhAvanA saMyamazIla hatI. eriyananA kathana mujaba bhAratavarSanA cakravartIe sindhunadIne pele pAra sAmrAjyavistAranI lAlaca na rAkhatA. " A sense of justice, they say, prevented any Indian king from attempting conquest beyond the limits of India. ' Arrian, in "Cambridge History of India bhAratavarSanI kIrti kathA vizvamAM phelAvanArAM AvAM sAmrAjya mAMthI maurya sAmrAjyanA suvarNayuganA sRSTA samrATa azokanuM sthAna vizvanA itihAsavideAnI dRSTie aneAkhu che. * The Outline of History' nAmaka zakavartI graMthanA sarjaka eca. jI. velse vizvanA cha mahAna purUSAmAM aAkanI gaNanA karI che. sRSTinA vizALa paTa para potAnI ANa vartAvanAra mahAna vijetAe sIjhara, sikandara, nepAlianane badale izu, buddha, erisToTala, ekana, liMkana e pAMca mahApurUSonI sAthe velse azAkane sthAna ApyuM te purNa vicAra pUrvaka ApyuM che. - The Outline of History ' nAM ujjvaLa pRSTomAM azAkanI amaragAthA varNavatI pa`ktio nIce mujaba cheH 99. " aThThAvIsa aThThAvIsa varSAMsudhI mAnava jAtanI mULabhUta jarUrIAta purI pADavA azArka maMthana kayu`. itihAsanAM pRSTha para taravaratA lAkhA rAjavIe nAmadAra, khudAviMda, sarakAra, samrATa, zahenazAha vagere padavIdhArI che paraMtu azeka e savathI judA paDI AvatA jhaLahaLatA tArale che. veAlgAnA vizALa paTathI jApAnanI sImA pata haju paNa azaka mAnanIya gaNAya che. cIna, TImeTa ane tenA siddhAMtA jeNe lagabhaga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ H kara : tajI dIdhA che evA bhAratavarSamAM paNa azAkanI mahattA sacavAi rahI che. vaLI kAnsTenTAina athavA zAmenanu nAma paNa jemaNe nahi sAMbhaLyu hAya te Aje paNa azokanI smRti TakAvavAmAM gaurava le che." mauya sAmrAjyanI aMtima rekhAnuM citraNa karanAra azAkanA jIvanamAM ajam palaTA karanArA mahAna prasaMga te kaliMganuM yuddha. ebisinIyAnA nirdoSa, sAdhanahIna habasIe para paDelA museAlinInA leAkhaDI paMjo asaMkhya mAnavIenI jIvanalIlAne saMkelI gayA tema zramaNo, brAhmaNA ane sAduM jIvana gALatA anya mAnavIonA dezamAMthI kilaJanA yuddhamAM eka lAkha navaaAhIA yuvAnee dharatImAtAne khALe potAnAM zIza dharI azAkanI sAmrAjya pipAsAne zAMta karI. paraMtu kaliMganI sAdhanA, kaliMganuM tapa ane kaliMgamAM thayela khUnAmarakI para khUba macana anubhavyA pachI azAkanI jIvana dRSTi adalAI gaI ane teNe bauddha dharmanA svIkAra karI, tenA deza videza pracAra karavAmAM peAtAnuM bAkInu jIvana pUrNa karyuM` evI itihAsakAro noMdha le che. kali'ganA e bhiSaNa saMhAra pachI hiMsAthI trAsele azekanA AtmA prAyazcitanI punita saraNIthI ahiMsA tarapha vaLyA ema ghaNAkharA tavArIkhanavezA mAne che. zrI suzIla A graMthamAM azAkanA jIvana palaTAnuM jAdu ja rahasya Ape che. magadhanA pAyata para azAkanA moTA bhAi susImane hakka hatA. paraMtu tenu leAhI reDI reDIne cAra cAra varSa sudhI aneka athaDAmaNamAM samaya pasAra karIne magadhanuM siMhAsana azoke vidhipUrvaka prApta karyuM".--azAkanI rAjyapipAsAnuM e prathama pagaraNa hatuM. prasidhdha cinI musAphara hyuenasaMge varNavelA azAkasthApita narakAgAramAM azAka te aneka jIvaMta vyaktinA dehanI sAthe krUra ramata karatA--e azAkanA ghAtakI svabhAvanu yogya pratha+-raNa Ape che. tenA bheAjanAlayamAM asa khya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 42 : pazu pakSIone vinA saMkoce saMhAra karavAmAM Avato. Ama azokanA pUrva jIvananI AvI aMdhakAramaya rekhAo ApIne zrI suzIla ema sthApita kare che ke kaliMganA yuddha pachI azokano jIvana palaTo te mAtra pazcAttApathI nahi paraMtu kaliMgavijaya pachI azokanI chatrachAyA nIce dakSiNanA cheDA pradeza sivAya sAthe bhAratavarSa hevAthI, e vizALa sAmrAjyane TakAvI rAkhavA dharmavijaya anivArya (Inevitable ) hato. samAna kAnuna, samAna rAjavahIvaTa ane eka rASTrIthatA jamAvavA mATe samrATa azoka pAse dharma sivAya bIjo koI ilAja na hote. zrI suzIle pitAnI A nUtana daSTi raju karatAM kahyuM che ke - "kharekhara to A hadayapalaTe ja nahato. kaliMganuM yuddha sAmrAjya lisAnuM eka smAraka che ane kaliMganA saMhAra mATene samrATano pazcAttApa sajaprakaraNa musaddIgIrI che. dharmavijayanI bhAvanArI, dharmI janone mUriSThata banAvanArI vAta ja e vakhate sAmrAjyane TakAvI rAkhanArI mukhya tAkAta hatI. tethI ja te samrATa azoke kaliMgavijaya pachI dharmavijaya sivAya bIjo koi maMtra nathI uccAryo." itihAsanA abhyAsIo samakSa raju thatI zrI suzIlanI A navI daSTi mAtra tenI navInatAne aMge ja mahattvanuM sthAna dharAvatI nathI. paraMtu azokakAlIna sAmrAjyasthiratA mATe, rAjanItinuM utkRSTa svarUpa, sAmrAjyane dIrdhAyuH arpavAmAM keTale aMze saphaLa thAya che tenuM prathama vakhata ja ahIM darzana karAvavAmAM Ave che. judA judA itihAsakAroe azokanA dharmavijayanuM rahasya mAtra be Akasmika prasaMgonAM sAjanathI ja zodhI kADhela; paraMtu prastuta graMthamAM zrI suzIla na ja ukela Ape che ane te kharekhara vicAraNIya che. rAjanItine arvAcIna yugamAM addabhuta AkarSaNa dharAvatI kaLAomAM sauthI vadhu zAstrIya svarUpe khIlAvavA mATe pazcimanA rAjadhuraM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 82: athAga parizrama lai rahyA che. A yugamAM tA sAhitya, kaLA, keLavaNI, dharma, arthazAstra uparAMta jIvananA anekavidha kSetrAmAM saja kAraNanA raMgA bahu uMDANamAM pesI gayA che. mAnavasaMskRtinuM pAraNuM kAi vakhate dharmabhAvanAne hIMcALe che, te krAi vakhata kaLAnA sarvocca sarjanane jhulAve phulAve che. A yuganI mAnavasaMskRtine sadeza te rAjaprakaraNI musaddIgIrI. Aje vizvanA judA judA rASTronA rAjanItimA prajAkIya rAjya, sAmyavAda, phesIjhama, nAjhIjhama vagere vidhavidha prayAgA karIne sAmrAjyavistAranI spRhAne saMtAkhavA avanavA mArgo akhatyAra kare che. peAtAnuM sAmrAjya vyavasthita rahe, temAM zAMti jaLavAya te mATe dareka sAmrAjyavAdI prajA Aje pAtAnA Azrita pradezAmAM zAma, dAma, daMDa ane bhedanI caturvidha nIti akhatyAra karavA pAchaLa athAga jhahemata uThAve che. chatAM Aje tA sAmrAjyavAda sAme dareka dezanA peTALamAM jvALAmukhInA dhIkatA rasa ukaLI rahyo che. kAraNake atyAre e sAmrAjyavAdanA saMcAlaka vaijJAnika zeAdhAnA Azraye peAtAnuM sAmrAjya TakAvI rAkhavAmAM ane sAthe sAthe vizvazAMtinI vAta karavAmAM ja peAtAnI sANAyamuddhi parAkASTAe pahoMcI jatI mAne che. peAtAnI Azrita prajAne jaMgalI gaNI, peAtAnI saMskRtinI bhUrakIthI mugdha karI, e prajAne sa`skArI banAvavAnAM eThAM nIce sAmrAjyapipAsAne satAnavAnA aneka akhatarAM Aje thai rahyA che. paraMtu iTAlI ane ja nInI caDatI paDatIne kaDIbadha itihAsa tapAsatAM jaNAze ke vartamAna yugamAM sAmrAjyavAdInI imArata krAi ciraMjIva tattva para khadhAela nathI. paraMtu saikA sudhI magadha sAmrAjyanI jhaLahaLatI jyeAta bhArata vamAM TakAvI rAkhIne vizvanA itihAsakArone AMjI nAkhanAra sauya sAmrAjyanA suvarNa yuganA sarjaka azAka mAtra hiMdanA rAjanItineAmAM -nahi paNa samasta vizvanA rAjadhura dharAmAM sauthI mekhare Ave che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 4 : samrATa azoka magadhanA rAjasiMhAsane Avyo tyAre mAtra kaliMga, sivAya dakSiNanA thaDA pradezo bAda karatAM sArAye AryAvartamAM maurya sAmrAjya sthapAI cUkayuM hatuM. magadhanI bAjune ja eka vizALa pradeza samRddhimAM ane sAdhanAmAM kadAca maurya sAmrAjyanI kIrtine jhAMkhaya lagADe ane te divase maurya sAmrAjyanA AMkaDAne DhIlA kare evI dahezatathI, keIpaNa sabaLa kAraNa vinA azake kaliMgane hatyAkAMDa Adaryo. zramaNa ane jaina sthavirenI e punita bhUmi azoke lohIthI kharaDIne pitAnA sAmrAjyanI jaMjIrathI jakaDI lIdhI. A bhISaNa saMhAramAM kaliMganA eka lAkha mAnavIono saMhAra ca. e hatyA karavA pAchaLa azeke potAnI keTalI zakti vAparI tenuM kaMIpaNa mApa ItihAsakAre noMdhI zakyA nathI. paraMtu eTaluM te spaSTa jaNAya che ke kaliMga jItavAmAM azokane bhaya paNa bhAre thaI paDI haze. mahAmahenate vijaya maLatAM pitAnI AbarU TakI rahI che parathI pitAnI zaktinuM mApa kADhIne azokanI dUradarzI buddhie joI lIdhuM ke meLavelo pradeza suvyavasthitapaNe jALavI rAkhavAmAM, mAtra magadha sAmrAjyanuM pazubaLa upayogI nahi thAya. kaliMgavijya pachI cAra varSa sudhI azeke bIjI kaMIpaNa pravRtti hAtha na dharI. paraMtu e samaya daramiAna maurya sAmrAjyanI ImAratanA saMrakSaNa mATe vajathI paNa abhedya e durga racavAne kimi teNe zodhI kADhyo ane te azakano "dharmavijaya'. - azokane dharmavijaya" e mAtra akabarazAhanA "dine-ilAhI' jevI retInA kaNa para bAMdhelI imArata nahotI. sarva dharmanAM sArAM ta "dine-IlAhI'mAM saMgrahanAra samrATa akabaranI dhArmika sahi-- SNutAmAM rAjanItine adhUro abhyAsa hate. hindu saMskRti ane - sabhyatAne svIkAra karyA sivAya potAnuM sAmrAjya nabhI zake ema nathI e tenI kuzAgra buddhie joI lIdhuM. paraMtu azakanA jeTalI dUradezI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 41 : ke vyApaka daIna svabhAvataH ja tenAmAM na heAvAthI tenA jIvanakALamAM ja e "dine--ilAhI " ne daphanAvavAnu kALadharmane yeAgya lAgyuM. "" azekane ' dha vijaya' e rAjazetraja para vyavasthita calAvavAmAM Avela pyAduM hatuM. Thera Thera zilAlekhA kAtarAvIne, 'devAnA priya ' jevuM maneAhara nAma dhAraNa karI, mAnavatA mATe purNa hamadadI batAvanArA azokanA DhaMDherA cANAkaya nItine adbhuta vijaya sUcavatAM hatA. potAnI sAmrAjyalipsAne. kaliMganA hatyAkAMDa pachI, prAyazcittanA acaLA nIce DhAMkI dai, dhArmika sahiSNutAnA Azraye lakhalUTa kharca karIne maurya sAmrAjyane evaDA tAMtaNe bAMdhavAnA kADa hatA. bIjI taraphathI, kaliMganA yuddhamAM athAga parizrama pachI vijaya meLavIne, thAkelA azAkane ArAmanI paNa jarUra hatI. meM > kaliMganA saMhAra pachI azAkanu` maneAmaMthana raju karatA zrI 'anAmI nidrA mATe taraphaDatA azAkanA meAMmAM nIcenI bhAvapUrNa paMktie mUke cheH " meM dezanI dolata veDachIne; haNyA yuvAne navarASTra sarjA, racI azAMti, pragatiya rAdhI; zI yuddha ante varasiddhi sAdhI ? 'kaliMga" jItyA paNa jItatAM teA, jItyA nahi Atmaripu mahAbalA; A kavikalpita e bhAvanA ja azeAkanA ' dharmavijaya ' nA pAyAmAM hAya te| to saMhAra pachI tu ja azokanA jIvananuM dRSTibiMdu badalAi javuM joie. paraMtu peAtAnA sAmrAjyanA pratyeka aADA lehacuMbakanI zaktithI jarApaNa aLagA na thAya ane peAtAnA thAkelA dehane paNa vizrAMti maLe evA nuskhA zAdhI kADhavA mATe aze ke kaliMgavijaya pachI cAra varSa AvI ceAjanA racavA pAchaLa gALyAM. cAra cAra varSa sudhI bIjI kazI pravRtti zarU karyA vinA ja, rAjanaitika dUraMdezI vAparIne puN vicArane aMte azoke ' dharmavijaya ' ne * Urmi, okaTobara 1938 " sahArane ate '- anAmI ' prANa-zI mAnavatA vadherI; sthUla jIte vasI sUkSma hAra" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ? www.umaragyanbhandar.com Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : i : abhUta akhatare ajamAvyo. kaliMga vijaya pachI azakane A mArga sivAya bIjo rasto ja nahoto. tenI rAjanIti ane vicakSaNa buddhinI AkarI kasoTInA A saMgomAM "dharmavijaya' anivArya hato. sthaLe sthaLe zilAlekho dvArA pitAnI ucca vRtti dekhADI ane dharmapracAra mATe dezavideza bauddha bhikSuone mokalavAmAM paNa A ja dhvani aMtargata hato. pitAne samasta prANu nicovI ane zeSa AyuSya paryata sAmrAjyane TakAvI rAkhavA mATe azoke potAnA purvajIvananI hiMsaka vRttine tyAga karyo ane saMyamI banyo. ahiMsAnA siddhAMta para racAela "dharmavijaya ' e yugamAM paNa gAMdhIjInA ahiMsAnA zastra eTale ja sacoTa ane vijayI nIvaDe ane vizvanI anya prajAe azoka para maMtramugdha bane e svAbhAvika che. A rIte zrI suzIlanI nUtana daSTi mujaba, potAnA sAmrAjyanA saMrakSaNa mATe azakanI utkRSTa kakSAnI cANakyabuddhie ja vizvanA itihAsamAM advitIya evI cejanA "dharmavijaya" dvArA ghaDI kADhI. pRthvInA paTa para bhUtakALamAM phelAelAM ane vartamAnakALamAM daSTigocara thatAM sAmrAjyanA rAjanItijJone ahiMsA ane dharmanA anya siddhAMtamAM eTalI acaLa zraddhA na hovAthI azokanA jevuM dhIragaMbhIra sAhasa karavA karatAM dhamakI, kAvAdAvA, jAsUsI, vaijJAnika zodhakhoLa, kelakarAra TharAvo, vATAghATa vageremAM ja potAnI badhI zakti khacI, pitAnuM sAmrAjya sthira rAkhavA prayAsa kare che. AzekanA "dharmavijaya" pAchaLa je vicArazIla rAjanIti ane ciraMtana to chUpAyAM che tene sUkSma abhyAsa karavAne badale kaliMgayuddha ane azokane "dharmavijaya' e be akasmAtane joDI daIne itihAsakAroe evI kalpanA ghaDI kADhI ke kaliMganA saMhAra pachI azokano jIvanapalaTe thayo. vastutaH zrI suzIlanI vicArasaraNI mujaba temAM azokanI sAmrAjyalisAnA - satiSa mATe anivArya vicakSaNa cANakyanIti ja hatI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 7 : " kaliMga-cava mahArAjA khAravela" ne zilAlekha je hAthI guphAlekhanA nAmathI prasiddha che te vizenA sva. zrI kAzIprasAda jAya-- svAlanA vistRta nibaMdha parathI zrI suzIlane A graMtha lakhavAnI preraNA maLI hoya ema lAge che. graMthakAre e nibaMdhane paNa A pustakamAM mUkela che e yogya ja che. orIsAnA bhuvanezvara tIrtha najIka khaMDagiri, udayagiri parvata uparanI eka pahoLI guphAne mathALe hAthIguphA lekha kotarAvela che. A zilAlekhamAM prathama ahaMnta tathA siddhone namaskAra karyo pachI samrATa khAravelanA janmathI tenA mRtyu sudhImAM banelA 38 varSanA banAvonuM varNana Apela che. 15 varSa bAlyakALamAM gALyAM pachI 9 varSa vidyAbhyAsa ane jUdI jUdI kaLAonAM adhyayana pAchaLa khAravele pasAra karela ane pachI 24 varSanI uMmare te kaliMganI gAdI para beThe. pachInAM 13 varSamAM teNe karelAM kepayogI kAma vize vistArathI A zilAlekhamAM varNana karela che. gAdI para beThA pachI bAramA varSe khAravele magadhapara caDAI karI paraMtu magadharAja nAsI javAthI, prajAne herAna karyA vinA ja pAcho pharyo. pharIthI be caDAI khAravele magadha para karIne potAnI sattA tyAM sthApI. vaLI sakAo pUrve kaliMga-jina nAmanI mUrti naMdarAjA rIsAmAMthI upADI gayo hato teja mUrti magadhanI caDAI vakhate khAravela kaliMgamAM pAchI lAvya. e paNa A zilAlekha parathI maLI AvatuM hovAthI jaina dharmane ullekha karato sauthI prAcIna A zilAlekha agatyane gaNAyo che. hAthIguphAnA A zilAlekha ane tenI najIkamAM ja paDelA bIjA traNa TUMkA lekho vize vistRta mAhitI Apate eka graMtha AjathI be dAyakA pahelAM "prAcIna jaina lekha saMgraha" ne prathama khaMDa. suprasiddha purAtatvavida muni jinavijayajIe saMpAdita karela, tenuM vyavasthita ane saMkSipta svarUpa te A graMthamAM ja prathama dekhA de che.. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 8 : magadhanA sAtrAjyanuM bIja prathama biMbisAre aMgadezane pitAnA dezamAM meLavIne repyuM, tyAMthI zrI suzIle A graMthanA pahelA prakaraNanI zarUAta karI ane tyArapachI caMdragupta ane biMdusAranA samayamAM mAtra kaliMga sivAya sArAye bhAratavarSamAM magadhano ke bajavA lAgyo te vize vistArathI jaNAvatI vakhate lekhake bhArapUrvaka jaNAvyuM che ke zramaNa ane brAhmaNanA ramaNIya udyAna-tapAvana sarakhA kaliMgane svataMtra rAkhavAmAM azokanA pUrvajo gaurava letA ane temAM temanI rAjanItinuM sUkSma darzana hatuM. sAmrAjyanI lAlasAmAM taNAIne vinAkAraNe azoke kaliMgane hatyAkAMDa chane maurya sAmrAjyanuM patana najIka AyuM. kaliMgane bhaugolika paricaya, mahAbhAratanA yugamAM tenuM sthAna, caMdragupta mauryanA samayamAM magadhanI jAhojalAlIne madhyAnha, kaliMga yuddhathI AraMbhAela amaMgaLa, kaliMgane kAca pAra na jIravI zakanAra azakanI dazA, azokanuM pUrvajIvana vagerenuM vistRta darzana karAvanArAM prakaraNamAM lekhakane uMDo abhyAsa ane tenI rajuAtamAM lekhakanI rasadaSTinuM darzana thAya che. kAM bhIkhu, kAM rAjakuMvara ane kAM pAgalazirSaka prakaraNa aindior' History is more poetic than poetry sUtrane caritArtha thatuM ApaNe joIe chIe. azokanA mRtyu pachI amuka varSo bAda azakta vArasadAronA hAthamAM magadhanuM sAmrAjya AvatAM sarvatra azAMti, avyavasthA ane aMdhAdhuMdhI vyApatAM, magadhanuM rAjasiMhAsana DelatuM hatuM, te vakhate kaliMganA rAjanagara teSAlImAM yauvananI prabhAthI devakumAranI smRti karAvatA rAjakumAra bhikhurAja kumAra parvatanI guphAmAM zrama ane jana nigraMthanA saMgamAM pitAnA AMtaradehane sAtvika banAvatA, chatAM toSAlInAM khaMDeranAM darzanathI viSAda anubhavI, kaliMganA ujavaLa bhUtakALanuM punarUtthAna karavAnA keDa sevato e yuvAna keInI daSTie bhikhu lAgatA to koIne rAjakuMvaranI pratibhA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tenA bhAlapradezamAM dekhAtI ane anyanI daSTie te pAgalarUpe paNa bhArata. TUMkamAM A prakaraNamAM kaliMga samrATe khAravelanA sattvazIla ejasanuM prathama darzanaja maMtramugdha banAvI de che. '' pachInAM prakaraNamAM samrATa saMprati tathA anya maurya samrATa nI nirbaLa kArakIrdinI kalaMkakathA ane utsavo vagerethI kaliMganI prajAmAM ullAsa, zraddhA ane AzA upanna karanAra mahArAjA khAravela kevA saMyegamAM magadhapara ane uttara hiMdamAM pitAnuM sAmrAjya phelAve che te vize vistArathI kahevAmAM AvyuM che. yuddha daramiAna bhaTakatAM bhaTakatAM vijira rAjakanyA ghusI sAthe samrATa khAravela praNayabaMdhamAM kevI rIte sapaDAya che tenuM paNa manahara varNana lekhake karela che. graMthanA aMtima prakaraNamAM cakravartI banelA khAravelanAM bAra bAra varSanA satata pravAsa ane yuddha pachI rahela zeSa AyuSya daramiAna enI khyAtinA vistAranuM varNana ane enA vaMzajonI AchI kArakIrdi jaNuMvyA pachI kaliMganI rAjanaitika sthiti ane chevaTe naMdarAjAonA zAsanakALathI kezarI rAjAonA zAsana sudhInA lagabhaga eka hajAra varSomAM kaliMganI prajAnI sAmAjika ane dhArmika paristhiti uparAMta kaLA bhAvanAne vikAsa ke thayo hato te vize spaSTatAthI ane surekhatAthI lekhake jaNAvela che. A graMthanuM sUkSma prathakkaraNa karatAM eka bIjuM tatva e tarI Ave che ke magadha sAmrAjyane dIrdhakALa daramiAna magadhanA rAjavIo para baudhdha ane jaina dharmane khUba prabhAva hato. biMbisAra, caMdragupta, biMdusAra, azoka vagerenA rAjya daramiAna uparokta baMne dharmomAMthI koI vakhata jainadharma rAjadharma banate te koI vakhata bauddhadharma banato ane kavacita baMne dharmo tarapha samatA rAkhavAmAM AvatI. maurya sAmrAjyanI parAkASTA eTale kaliMganuM patana ane kaliMganA sAmrAjyane udaya eTale maurya sAmrAjyanI adhogati-mAtra eTaluM ja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 20 : A graMthamAMthI nathI maLatuM. ahIM to lekhaka ema paNa itihAsa dvArA pUravAra karatA hoya evuM lAge che ke tyAgapradhAna zramaNa saMskRtine rAjyAzraya maLatAM dharmane temaja rAjyano vinAza parasparanI zithilatAne aMge thaye; jyAre bIjI taraphathI kaliMgane yuvarAja yugadraSTA jaina sthaviranI preraNAbaLe sAco rAjavI bane. jainadharmIo gaurava laI zake evI eka kathanI samrATa khAravelanI magadha paranI pahelI caDhAinuM varNana karatI vakhate zrI suzIle mane raMjaka Dhabe mUkI che. magadhane bhIrU rAjavI khAravelanA AgamananA samAcAra sAMbhaLIne nAsI jAya che te vakhate jainadharmI samrATa khAravelanI saMskAritA ane saMyamI sughaDatA anya rAjAonI peThe aDhaLaka dhana ane bhAlamilkata magadhamAMthI laI javAne badale rakSaNahIna prajAne pitAne koIpaNa sainika no satAve te mATe khUba sAvaceta bane che ane samrATa khAravela gaMgAnA punita pravAhamAM pitAnA hAthIone mAtra snAna karAvIne cAlyo jAya che. samrATa khAravelanI A udAtta rAjanIti pratyeka jainadharmIne temaja anya saMskRti premIone romAMca anubhavAve evI che. zrI suzIlanI satata adhyayanazIlatA varSothI gujarAtane baMgALI sAhityane rasAsvAda arpaNa karatI AvI che. evA ja ciTvaTabharyA uMDA abhyAsane pariNAme emaNe A graMthadvArA bhAratavarSanI tavArIkhanuM bhUMsAI jatuM eka ujajavaLa prakaraNa pitAnI ja Dhabe, rocaka zailImAM gujarAtI janatA samakSa mUkIne ApaNuM alpaSNuNa itihAsa kSetramAM eka prANavAna kRtine umero karyo che. tAH 28-2-38 ratilAla ukAbhAI paTela Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaliMganuM yuddha ' yAne mahAme vAhana mahArAjA khAravela. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1 ) biMbisAre magadha sAmrAjyanuM khI rAkhyuM magadhanA mahArAjA khaMbisAra athavA zreNika bahu bhalA mANasa hatA. rAjavaibhava ane rAjaprapa`camAM rahevA chatAM bhagavAna mahAvIra ane gautama buddhatA, atI zake eTaleA gADha samAgama sAdhavAmAM emaNe kadI ALasa nathI karI. e pratispardhI jevA gaNAtA saMpradAyAmAM banne saMpradAyAnA cAha meLavavA, zAsananA mULa puruSAnI ati AkarI zistamAMthI aNuizuddha pAra utaravu e khAMDAnI dhAra upara cAlavA jevu' duSkar gaNAya che. bhi bisAra bhagavAna mahAvIranA parama bhakata hatA ane Akhara sudhI ananya upAsaka rahI zakayA, khIjI tarapha gautama buddhanA paNa e snehapAtra rahyA. bauddha sAhityamAM jema 'ikhisAranA asaMkhya guNagAna maLe che tema jaina sAhitye paNa magadhanA A mahArAjA zreNikanI puSkaLa prazasti lalakArI che. dharma sAhitya racanArAe teA dharmanA AzrayadAtAnA yaza gAya, paNa atyukti ane vadhAre paDatA ThaThArAne dhasI-bhUsIne sA karatA naryAM itihAsa-sa`zodhakeAe paNa mahArAjA zreNikanu saujanya eka avAje majUra rAkhyuM che. alabatta, emanA yuganI keTalIka ati svAbhAvika nabaLAiethI e para nahIM jai zakayA hAya, ane kAI paNa itihAsa-aMkita mahApuruSane yathArthabhAve eLakhavA hoya te te te samayanA yugabaLa, saMskArapravAha samajavA ja paDe. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 8 ]. kaliMganuM yuddha yAne mahAmeghavAhana mahArAja khAravela. magadhanA rAjavI zreNika, e draSTie, eTale ke emanA samayanA aMdhakAra-paTa upara paNa bahu tejasvI puruSa dekhAya che. zreNike ja magadhane mahAna banAvyuM. zreNikanA pratApe magadhane Aryatva maLyuM. rajhaLatI ToLIonA AzrayasthAna jevuM gaNAtuM magadha yAtrAdhAma banyuM. bhagavAna mahAvIra ane maitama buddha paNa zreNikanI dharmaparAyaNatA ane saMskAra tarapha AkarSAine vakhatevakhata magadhanI bhUmi tarapha vaLatA. bIjA rAjAo jyAre yuddha ane saMdhIthI bhAgye ja navarA thatA tyAre zreNika moTe bhAge dharmapurUSonA svAgata ane upadezazravaNamAM tallIna rahetA. paNa e uparathI magadharAjamAM yuddhakauzalya ke rAjyanI sImA vadhAravAnI vRtti ja nahatI ema na kahI zakAya. zreNika mahArAjAne eka vAra licchavIonI sAthe jhUjhavuM paDyuM hatuM. licchavI saradAre koIthI gAMjyA jAya nahi evA pANIdAra hatA. zreNika mahArAjAe e khaDatala sainikone saMpUrNa saphaLatApUrvaka sAmano karyo. banatAM lagI, vagara kAraNe sAme jaIne AkramaNa karavAnI nIti emaNe nahotI svIkArI. pADozI rAjyo sAthe haLImaLIne rahevuM, nAnA gaNataMtrane paNa na dubhavavA ema teo mAnatA. koNa jANe kema, paNa eka divase zreNike e nItinuM paheluM ja sUtra bhUMsI nAkhyuM. magadhanI sImAne aDIne rahelA aMga-deza upara AkramaNa karyuM. biMbisAra jevA bhakika rAjavIne e kema gamyuM haze te nathI samajAtuM. pADozI-rAjyone premathI cAhanAro A puruSa, vagara kAraNe, sAme cAlIne AkramaNa karavAne kema prerAyo ene khulAso hajI sudhI maLI zakI nathI. saMbhava che ke aMgadeza, ghaNe durbaLa banI gayo hoya, ene eka samartha svAmInI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ biMbisAre magadha sAmrAjyanuM bI repyuM. jarUra hoya ane zreNike samaya joine magadha bheguM aMga meLavI dIdhuM hoya. rAjamukuTa kalagIthI zobhe tema sAmrAjya paNa navAM navAM saMsthAnethI zobhe. paMkhIonAM pIMchA umeravAthI mukuTa je suzabhita banatuM hoya to ekAda manohara paMkhI joyA pachI enuM raMgaberaMgI pIMcha meLavavAnI kayA mukuTadhArIne vRtti na thAya ? mahArAja biMbisAranA saMbaMdhamAM paNa kadAca ema ja banyuM haze. aMga jevuM eka zAMta-sthira paMkhI vIMdhI, emaNe pitAnA magadhanA rAjamukuTamAM eka navuM pIMchuM umeryuM. magadha-sAmrAjyanuM avidhipUrvakanuM ghaDatara e rIte AraMbhAyuM. aMga" nA AkramaNa ane parAbhavanI sAthe ja magadha-sAmrAjyanuM bI vavAyuM. aMkura jevuM magadha-rAjya dhIme dhIme ghaTAdAra vaTavRkSanI jema vistaratuM cAlyuM. mahArAjA biMbisAre pAyAmAM pUrelA eka nAnA patthara upara magadha-sAmrAjyanI gaganabhedI ImArata khaDI thaI gaI. aMga upara adhikAra meLavavAthI, magadha mahAna sAmrAjyanA rUpamAM pariNamaze evI te mahArAjA biMbisAre kalpanA paNa kadAca nahIM karI hoya. mahArAjA biMbisArathI AraMbhAyelA A sAmrAjyavistArarUpI maMdirane mAthe, samrATa azoke, kaliMgayuddhane kahera vartAvI chelle IMDuM caDAvyuM. kaliMgayuddha sAmrAjyavistAranI chellI sAkSI ane magadha-sAmrAjyanI paDatInA prastAvarUpa banI rahyuM. zreNikane, aMganI svAdhInatA jhUMTavI levAnuM jema koI khAsa kAraNa hatuM, tema azokane paNa kaliMgamAM kALo kahera vartAvavAnI muddala jarUra nhotI. aMge, magadhane kaMI ja gunha hota karyo. zreNika jevA dharmaparAyaNa pADozInI huMphamAM e nIrAMte-nizcitapaNe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] kaliMganuM yuddha yAne mahAmeghavAhana mahArAja khAravela. paDayuM hatuM. acAnaka zreNikanA hAtha saLavaLyA. jeTalI sIphatathI, cAkaDe caDelo mATIne pIMDe kuMbhAra-kArIgara utArI le teTalI ja saphatathI zreNike aMgane utArI lIdhuM to kharuM, paNa zarU thaelI sAmrAjyavAdanA cakranI gatine rodha e karI zakyo nahi. sAmrAjya-cakra jesara cAlI rahyuM. zizunAga gayA, naMdo gayA, maurye AvyA. vacce ghaNuM ghaNuM AsamAnI-sulatAnIo thaI gaI. paNa sAmrAjyavAdanuM cakra to na na vega meLavI vIMjhAtuM ja rahyuM. caMdragupta mauryanA samayamAM, magadha-sAmrAjyanI chelI sImAo aMkAI cUkI hatI. samrATa azoka, eka suvyavasthita sAmrAjyane vArasadAra banIne ja janmyo hato. caMdragupta pachI biMdusAra ane biMdusAra pachI azoka magadha sAmrAjyane bhAgyavidhAtA banyo. caMdragupta bAhubaLathI meLaveluM sAmrAjya hajI to thALe paDatuM hatuM. biMdusAranA samayamAM chUTAchavAyA keTalAka baLavAo thayelA. takSazIlAnA eka tophAnamAM biMdusAranI haiyAtI vakhate, kumAra azokane TheTha uttara hiMdanA sImADA sudhI javuM paDayuM hatuM. yuvAna azakane takSazIlAne vidroha zamAvavAmAM kaMI vadhu zrama karavAnI jarUra hatI paDI. rAjadaMDa hAthamAM lIdhA pachI azoke kaliMga-yuddhanuM raNazIMgu $yuM. kaliMgamAM, kaliMganI prajAe kaMI vidroha jagAvyo hato ? kaliMga kadikane magadha upara caDI Avaze evI azakane bIka rahetI hatI? kaliMge evo te zuM aparAdha karyo hato ? uttaramAM vaitaraNuM, dakSiNamAM mahedragiri, pazcimamAM amarakaMTaka vIMdhIne jatA sAmrAjyanA sImADAo azokane nAnA lAgatA hatA? ane kaliMga te pramANe, brAhmaNa, tapasvIo ane asaMkhya tapovanothI ubharAto pradeza hato ! azokane evI te kevI sudhA lAgI, evI te kevI tRSNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khikhisAre magadha sAmrAjyanuM bI rAkhyuM. [ s ] jAgI ke nirupadrava evA kaliMganA leAhIthI AvA dezane paNa priya- azAkane peAtAnA hAtha TraMgavA paDyA ? caMdragupta pAte kaMi ochA yuddhakUzaLa nhAtA magadha-sAmrAjyane sAcA prabhAvaka ane puraskartA e ja hatA. paNu caMdragupte kaliMganI AbarU upara hAtha na nAkhyA. azAkanA pitA biMdusAra paNa peAtAnA pitAnI nItine anusaryAM. kaliMga tA eka tapAvana hatu zramaNA ane brAhmaNeAnuM ramaNIya udyAna hatuM. kaliMga svataMtra rahe, sAmrAjyathI alipta rahe emAM ja sAmrAjyanI ane kaliMganI zeAbhA che ema kadAca azAkanA e pUrva puruSAe mAnyu haze. eTale te emaNe kaliMgane na cha McheDayuM. emanA kAMDAmAM, kaliMgane jItavAnI purI tAkAta hovA chatAM, kaliMganI svataMtratAmAM ja emaNe peAtAnA sAmrAjyanu gaurava joyuM. aroAka yuvAna hatA. takSazIlAmAM eka vAra aNudhAryAM vijaya meLavIne AbyA hatA. peAtAnA sagA bhAie sAthe laDIne, emane jera karI cUkyA hatA. rAjataMtramAM siddhAMta ke bhAvanAvAda na cAle ema paNa, sabhava che ke, eNe mAnI lIdhuM hAya. game tema hoya, paNa khikhisAre, zarUAtamAM vagara kAraNe aMga upara AkramaNu karI, magadha-sAmrAjyane pAye| rAkhe| tema azArka paNa kaliMga sAme yuddhanA merace| mAMDI, magadha-sAmrAjyane eTaluM badhu bhArekhama anAvI dIdhuM ke magadhasAmrAjya pote ja peAtAnA bhAra upADI zake evI sthitimAM na rahyuM. rAjyA vacce yuddha thAya, parasparamAM AkramaNa thAya e badhuM te kALane mATe bahu Azcarya janaka nhotu. paNu samrATa azAka jyAre peAtAnA zilAlekhA vigeremAM peAtAne parama dharma parAyaNa rAjavI tarike oLakhAve che, peAtAnA adhikArIone dharma ane nItinA upadeza Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 8 ]. kaliMganuM yuddha cAne mahAmedhavAhana mahArAja khAravela. Ape che tathA sAmrAjyamAM vasatA prajAjanone zAMti tathA ahiM. sAnA sUtro jaNAve che tyAre azake AdareluM kaliMga yuddha kharekhara ApaNane AzcaryamAM garakAva karI de che. AvA dharmI--nItiparAyaNa, saMta-sAdhue-zramaNe ane tapasvIone zraddhALu anurAgI azoka, mahAbhAratanA yuddhanuM smaraNa karAve evuM nirdaya vartana kaliMgamAM kema calAvI zakyo haze ? kaliMganA yuddha pachI tarata ja azakano hadaya-palaTo thAya che. zilAlekhomAM A hadayapalaTAne ghaNuM mahattvanuM sthAna ApavAmAM AvyuM che. kaliMganA karuNasaMhAranI vigate azake pote ja A zilAlekhamAM rajU karI che. A varNana vAMcatAM ema lAge ke samrATa azokanI vatI samrATanA koI khAsa pratinidhie ja jANe ajANatAM A kara katala calAvI hoya ane enI jANa thatAM ja samrATa aze ke, zilAlekhe ke tarAvI, sAmrAjyanI prajAne sadAne mATe gaIgujarI bhUlI javAne Agraha karyo hoya. kaliMganA khUnakhAra yuddha pachI azokanA aMtaramAMthI pazcAttApanA uNa niHzvAsa nIkaLI paDyA ema kahevA karatAM, pazcAttApa jevI koI bhUmikAnI zodhamAM bhamatA samrATane kaliMganA yuddhanuM ekAda karuNa, vAstavika nATaka bhajavI batAvavAnI abhilASA jAgI haze ema kahevuM vadhu saMgata lAge che. kharekhara te e hRdaya-palaTa ja nahotA. kaliMganuM yuddha samrAjyalisAnuM eka smAraka che ane kaliMganA saMhAra mATeno samrATano pazcAttApa rAjaprakaraNa musaddIgIrI che. dharmavijayanI bhAvanArI, dharmI janane mUcchita banAvanArI vAta ja e vakhate sAmrAjyane TakAvI rAkhanArI eka mukhya tAkAta hatI. tethI ja to samrATa azoke kaliMgavijaya pachI dharmavijaya sivAya bIjo koI maMtra nathI uccAryo. tAmIla rASTra, A samrATanI pakaDamAM na Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ biMbisAre magadha sAmrAjyanuM bI ropyuM. [ 9 ] AvI zakayA, kAraNa ke magadhamAM rahIne, dakSiNamAM dU--dUra sudhI dhAka besADavI e sAmAnya vAta hetI. kaliMga pachI dakSiNanA rASTra tarapha A sAmrAjyavAdInI daSTi ja nahIM gaI hoya ema mAnI levAnuM nathI. paNa e rASTro levA jatAM enI je kImata bharavI paDe teno vicAra karatAM samrATa azekane thoDI gabharAmaNa nahIM thaI hoya. keTalAka kahe che ke kaliMgavijaya pachI azakanA mAthe dharmanuM bhUta caDI beThuM. paNa e vAta galata che. samAna kAnUna, samAna rAjavahIvaTa ane ekarASTrIyatA jamAvavA mATe samrATa azoka pAse dharma sivAya bIjo koI IlAja ja nahoto. dharma ane bhUtadayAnI vAtamAM eka prakAranI mohinI rahelI che ema azoke barAbara jANe lIdheluM hovuM joIe. pracalita dharmonA samartha pracArakone sAre Azraya ApavAthI sAmrAjyanI sthiti AbAda jaLavAI raheze e sUtra, eNe game tenI pAse paNa barAbara gekhI rAkhyuM haze. AhArane pacAvavA mATe zramanI jeTalI jarUra che teTalI ja ArAmanI paNa jarUra rahe che. dharmavijaya e azokane ArAma hatuM. je thavAnuM hatuM te thaI gayuM, banavA kALa banI gayuM, have bhUtakALanI vAta saMbhArIne nakAmuM lehI bALavAnI zI jarUra che ema prajA mAnatI thAya ane Akhare samrATa azoka je eka devapama rAjA pitAne mAthe che evA AzvAsanamAM prajA rAcatI thAya te pachI sAmrAjyanA pAyAmAM koI divase paNa lUNe na lAge. kaliMgavijaya pachInA azokanA vyavahAramAM AvI ja koI rAjaprakaraNa kuneha rahelI che. paNa e kuneha, kaMI kAma na AvI. pacAsa-sATha varSanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 10 ] kaliMganu yuddha cAne mahAmedhavAhana mahArAja khAravela. aMdara kaliMgavijayanA pratyAdhAta pAchA kaliMgamAMthI ja zarU thayeA. magadhasAmrAjyanA peTamAM kaliMga patthara jevuM banI rahyuM. sAmrAjyanI peTapIDA asahya banI. parAbhava pAmelA rASTranA kAjaLadherA zyAma vAdaLamAM, vIjaLIne prakAza, krANu jANe kayAMthI paNa acAnaka UtarI Ave che. kaliMgavAsIo, kaliMganI chAtI upara paDelA prahArAne bhUlI zakayA nahIM. kaliMge eka evA puruSa pedA karyo ke jeNe babbe vAra magadhane rAjyuM: magadhane sAmrAjyamada gALI nAkhyA. e puruSanuM nAma mahAmedhavAhana mahArAjA khAravela. parAbhava pAmelA kaliMga dezane A punaruddhAraka eka jaina rAjavI hatA. itihAsa paNa kevA akasmAta kare che ? magadha sAmrAjyanA pAyA rApanAra bi'bisAra-zreNika, bauddha tema ja jaina zAsana ubhayanA lADIlA puruSa hatA; magadhasAmrAjyane chellI sImAe pahoMcADanAra caMdragupta mA, digaMbara jaina samAjanI mAnInatA pramANe custa jaina hatA. kaliMgavijaya karanAra azoka, aud saMdhanA AgevAna hatA, jyAre kaliMgamAMthI AraMbha thayelA pratyAdhAtanA puraskartA-kaliMganA uddAraka rageragamAM raMgAyeaA eka pAkA jaina puruSa hatA. paNa A kaliMga kayAM AvyuM ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) bhAgelika paricaya ghaNuM jUnA kALamAM vaibhava ane vIratAne varelA A kaliMga dezanA ullekha maLe che. e vakhate kaliMga sAmAnya rIte traNa vibhAgamAM vahecAyeluM haze. dakSiNa kaliMga, uttara kaliMga, mukhya kaliMga athavA madhya kaliMga evA enA bheda paDyA che. uttara kaliMga eTale utkala deza. radhuvaMzamAMnI A paMkitao - sa tIvA kapizAM sainyaiddhadvirada setubhiH utkalA darzitapathaH kaliMgAbhimukho yayau uparathI kaliMga ane utkalane judA judA deze tarike paNa keTalAke oLakhAve che. uDa athavA AjakAla jene orIsA kahevAmAM Ave che te enAthI judo have joIe. divijaya prakAzamAM - aur3adezAduttare va kaliMgo vizruto bhuvi tadrAjyaM bhaumakezasya sarvalokeSu vizrutam uDDathI uttaramAM kaliMgane judo pADIne batAvyuM che. linIe paNa pitAnA ahevAlamAM traNa kaliMgane ullekha karyo che. eNe orIsAnA pazcima taraphanA bhAgane kaliMga mAnI lIdhuM che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 12 ] kaliMganuM yuddha cAne mahAme vAhana mahArAna khAravela. Aje jene orIsA athavA utkala kahevAmAM Ave che teTalA pUrata ja uttara kaliMga, jUnA kALamAM nahotuM. AjanA karatAM ghaNe vistRta hatA. rAjaprakaraNa dRSTie kaliMganA traNa bhaugolika bhedo paDI gayA hatA. jemake, vaMzadhArA nadInA kinArAthI mAMDI, dakSiNamAM vahetI godAvarI nadI sudhIne pradeza dakSiNa kaliMga yA mukhya kaliMga tarike oLakhAto. kaliMgapattana athavA kaliMga pATaNapurI e enI rAjadhAnI hatI. RSikulyA nadIthI, vaMzadhArA sudhIno pradeza adhyakaliMga gaNAte ane enuM mukhya zahera samApapurI-jene Aje jaugaDha kahevAmAM Ave che te hatuM. keTalAka AjanA samapaeNDhAne enI jUnI rAjadhAnInuM zahera mAne che. RSimulyA nadIthI mAMDI, uttaramAM gaMgA nadI sudhIne pradeza uttara koliMga athavA utkala deza gaNate. gaMgAnA kinArAmAM vartamAna siMhabhUmi, medinIpura ane bAMkarA jIllAne paNa samAveza thaI ja. vartamAna bhuvanezvaranI pAse AvelA khaMDagiri ane dhaulInI vacce AvelA "eka pastara" yA tisAlI" enuM mukhya dhAma hatuM. - rAjaprakaraNa daSTie kaliMganA AvA traNa vibhAgo paDyA chatAM e vibhAge hamezAM ekabIjAthI alaga rahetA ema mAnavAnuM nathI. koI koI vAra e judA paDI jatA ane pAchA ekatra paNa thaI jatA. itihAsamAM A traNe bhAgene kaliMga athavA trikaliMganuM ja nAma maLyuM che. pirANika kathA te evI che ke sudyumna rAjAne traNa putra hatA. gayA, utkala ane vinitAzvaH e traNe putro yathAkrame bihAra, utkala ane pazcimanA khaMDamAM rAjya karatA. A uparathI gayA ane utkala bahu najIka-eka ja sImADe hovA joIe ema lAge che. gayAsura nAmanA eka upAkhyAnamAM evI hakIkata maLe che ke gayAsura nAmane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhegelika paricaya. [ 13 ] eka rAkSasa hato. enuM mAthuM gayAmAM ane rAjapuramAM enuM peTa athavA nAbhi rahetA. A rUpaka uparathI paNa gayAthI mAMDI godAvarI sudhIne pradeza utkala nAme oLakhAtuM hoya, jApura ene madhya bhAga hoya, ane utkaladeza kaI kaI vAra kaliMgathI chUTo paDI jato hoya ema jaNAya che. vakhata jatAM kaliMganA rAjAo baLavAna banatA cAlyA. emaNe potAnA bAhubaLathI kaliMgekala jevuM eka virATa rAjya khaDuM karI dIdhuM hoya e saMbhava che. pachI vakhata jatAM utsala rAjAonA vadhatA jatA pratApa pAse kaliMga nAma thoDA vakhatane mATe bhUMsAI gayuM hoya-bhUlAI gayuM hoya ane A deza utkalanA nAmathI oLakhAtuM hoya ema bane. utkalanA rAjAo potAne "trikaliMgAdhipati " mAnatA ane e upAdhimAM pitAnuM gaurava gaNatA. A utkala athavA kaliMga rAjyanI sImA uttaramAM gaMgA, tathA gayAthI mAMDI dakSiNamAM godAvarI sudhI pahoMcatI; pUrvamAM baMgALane sAgara ane pazcimamAM mahArASTrIothI vasele asmaka deza hato. mekhalanI DuMgaramALA, amarakaMTakanI parvatazreNu, gAMDavAnA rAjya ane mekhala pradeza, jenI aMdara madhya pradezamAM AvelA siMragujA, cazapura, udayapura vigere samAI jatA, eTale ke madhya pradezasthita chattIsagaDhanI aMdarathI vahetI mahA nadInuM udgamasthAna sihAvA. siMhapura ane enI nikaTanA zrIpura (rAjima) ane zivarInArAyaNa Adi pradeza tathA siMhabhUmi, bAMkaDA ane medanIpura jIllo, prAcIna tAmralipta rAjyanI sAthe kaliMga athavA utkalamAM samAI jatA. ItihAsane e prAraMbhakALa hato. prAthamika jAtio, saMskRtinA AghAta-pratyAghAta pAmatI hajI te ghaDAI rahI hatI. e vakhate, eTale ke prathamAvasthAmAM uDU athavA erIsA jevo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 14 ] kaliMganuM yuddha cAne mahAme vAhana mahArAja khAravela. koI eka deza heta-mAtra uDU nAmanI eka jAti hatI, kaliMganA pazcima bhAgamAM e rahetI. e pahelI Arya ToLI hatI. paNa pachI, kaliMganA Adi nivAsIonI aMdara teo bhaLI gayA. dakSiNa drAviDIo paNa emanI aMdara seLabheLa thaI gayA. bIjA AryonI sarakhAmaNImAM A TeLIo utaratI gaNAI gaI, kAraNa ke emaNe Adi nivAsIonI sAthe lohIno saMbaMdha bAMdhI lIdho hato. eTalA sArU ja manu mahArAjAe A udra jAtine patita kSatriya jAti mAnI lIdhI haze. AryonA navA samUho AvatA gayA tema tema A jUnA uone khasI javAnI-navI jAtine jagyA karI ApavAnI pharaja paDI. e leke khasatAM hasatAM pahADI pradezonI aMdara bharAI gayA. pachI bahu kALAMtare A Akho ye pradeza uDradezanA nAmathI oLakhAvA lAgyo. patita gaNavA chatAM A uDU loko rUrUMve kSAtratejavALA hatA. yuddhavidyA emane gaLathuthImAM ja utaratI. Aje paNa keTalAka dezI rajavADAomAM A leke ja sIpAIgIrIne dhadho kare che. Aryo karatAM anAryomAM sAmrAjya UbhuM karavAnI kaMIka vadhu yogyatA tema ja utkaMThA dekhAI AvI che. magadha-sAmrAjya e bhAratavarSanuM Adi- jUnAmAM jUnuM sAmrAjya hatuM. ahIM paNa anAryonI ja vizeSatA hatI. jarAsaMdha ane kRSNa vaccene virodha mahAbhAratamAM spaSTapaNe varNavyo che. jarAsaMdha, A anArya jAtione ja agraNuM hato. eNe ghaNA rAjAone kArAgAramAM pUrI dIdhA hatA ane prajAnI icchAthI cAlatA saMghata upara paNa pitAne paMje vistAryo hate. vRSNiyonuM rAjataMtra, e vakhate sauthI adhika zaktizALI gaNatuM. zrI kRSNa e vRSNuinA saMcAlaka hatA. jarAsaMdhe emane eAchA nathI pajavyA. anArya kahIne Aryoe jemanI mazkarI karI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhegelika paricaya. [ 15 ] che, avagaNanA karI che temaNe ja AryonA badhA prakAranA mada bhAMgI nAkhyA che. jarAsaMdhanA chellA humalAthI chinnabhinna banelA AryovRSNuione dvArakA bheguM thaI javuM paDayuM hatuM. u paNa bhale aDadhA anArya gaNuyA heya. paNa bIjI koI jAti karatAM svamAna ke zaktimAM e utaratA nahetA. pitAnA rAjAone viSe anArya jAti kaMIka vadhu vaphAdAra hoya che. uDonI vaphAdArI Aje paNa emanA nAca gAna utsava vigeremAM prakaTa thAya che. gaMgavaMzIya rAjAonA vakhatamAM uDu ke moTe bhAge senAmAM dAkhala thatA. traNa-traNa varSa sudhI mAthA paTakavA chatAM musalamAne A u sainike sAme phAvI zakyA na hatA. ane musalamAnee ja A u lekone lIdhe erIsA nAma pADyuM hoya ema lAge che. utkalanA itihAsamAM dakSiNa kezala nAmanuM eka rAjya dekhAya che. kozala rAjya, kaliMga jeTaluM purAtana nathI ema keTalAke kahe che. kauzala rAjyane bauddha yugamAM khUba prasiddhi maLI gaI. kaliMga e vakhatanA meTAM rAjyanA nAma ADe chUpAI gayuM. paNa kezala ane kaliMganA rAjyone parasparamAM ghaNuM jUnA samayathI nikaTano saMbaMdha rahyo hoya ema kahevAya che. dakSiNa kezala, utkala kezalanA nAmathI koI vAra eALakhAyuM che. kezala ane utkalane pahelethI ja mITho saMbaMdha rahyo che. kezala rAjayanI rAjadhAnI, pahelAM vadhu nadIne kinAre cAMdA jIllAmAM hovI joIe. kezala badalAtuM badalAtuM Akhare AjanA chattIsagaDhamAM pariNamyuM hoya ema lAge che. I. sa. nI pAMcamI zatAbdimAM kezala rAjAe utkalanA siMhAsana upara ArUDha thayA ane kezalanuM svataMtra astitva mAtra ItihAsanA pAne ja rahI gayuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 16 ] kaliMganuM yuddha cAne mahAme vAhana mahArAja khAravela utkala deza upara thaIne yugabaLanA aneka vAvaTALa pasAra thaI gayA che. ghasAtuM-bhUMsAtuM, kAyA palaTatuM erIsA Aje je nakazA upara dekhAya che tenI uttare suvarNarekhA nadI, medinIpura ane dhavalabhUmi AvI rahelAM che. pazcimamAM siMhabhUmi, ane madhya pradeza, dakSiNamAM gaMjAma challo ane pUrvamAM baMgALAne sAgara che. enuM kSetraphaLa 41782 varga mAIla che ane vasatInI saMkhyA 8776045 jeTalI che. utkala-deza vana-jaMgala, pahADe, nadIothI bharacaka che. parva tamAMthI vahetI nadIo je kAMpa Thalave che tene lIdhe samatala bhUmi uparanA khetare phaladrapa bane che. dariyA pAsene pradeza moTe bhAge retIthI chavAyelo che. kudaratI sauMdaryanuM te A eka lIlAkSetra che ema kahIe te cAle. jene saMsAra uparanA suMdaramAM suMdara do kahevAmAM Ave che temAMnA ghaNAkharA do A bhUmimAM vadhatA-ochA pramANamAM maLI zake che. lAMbI ane UMcI parvatazreNuo, lAMbI ane pahelI jaLabharapUra nadIo, gADha araNya, vizALa medAne, ahoniza guMjatAM jaLapravAho ane hariyALA khetarothI AMkhane ArAma ApatA pradezenI ahIM khoTa nathI. svaccha sarevarenI sAthe unA pANunA karAo paNa ukala dezamAM che. prakRtinuM bahu lADakvAyuM saMtAna hoya tema utkalane kudarate aneka rIte navAyuM che. UcAdurbhedya pahADo, dustara nadI-nALAo ane ane lIdhe videzI humalAkhoro, utkalathI Aghe ne Aghe ja rahyA che. jeTalI sahelAithI bIjA dezone raMjADyA che teTalI sahelAIthI temaNe utkalanI bhUmi upara atyAcAra nathI karyA. bhAratavarSamAM videzI enA AkramaNa utaravA lAgyA tyAre paNa utkala enI kudaratI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAgAlika paricaya. [ 17 ] UMcI dIvAlAne lIdhe dhaNA lAMbA vakhata sudhI sahIsalAmata rahI zakayuM hatuM. AvA zAMta, surakSita pradezamAM kaLA, zilpa, sAhityane sArUM krIDAMgaNu maLI jAya e svAbhAvika che. utkalanA prAcIna madirA ane sAhitya graMthAmAM utkalanI purANI jAheAjalAlInAM aneka avazeSa paDyAM che. hIrA, patthara, kAlasA, senA tathA leDhAnI khANA paNa utkalamAM ghaNI maLI AvI che. utkala svataHsa'pUrNa che. bhAratavarSanA khIjA badhA agA karatAM A bhAga upara prakRtine kaMIka vadhu pakSapAta hAya evI kalpanA sphuryAM vinA na rahe. ukalane jANe ke, khIjA rAjyAnA vadhatA khaLa-parAkramanI kaMi ja paravA nathI. ene kAine lUTI levAnI, DyUTI levAnI kai ja jarUra nathI. utkalane AMgaNe kalpavRkSa khIle che. mhAranA jo ene upadrava na kare te sathA Atmasa'tuSTa rahI zake evI enI sthiti che. Ave| sukhI, zAMta, prakRtie karIne ramaNIya ane sa`skAre karIne bhadrika deza paNa jo chaMcheDAyA hAya to magadha-sAmrAjyanI zaktine paNa mahAta karI zake--vinA kAraNe lAkhA manuSyonA raktanuM khappara bharI denAra samrATanI sattAne ukheDI nAMkhI pAtAnI prAMtiya asmitA puravAra karI zakeH e badhuM ApaNe have pachI jozuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) mahAbhAratanA yugamAM gavedamAM kaliMga nAmanA dezane ullekha che. rAmAyaNamAM uDa, kaliMga ane utkala e traNene nirdeza karavAmAM Avyo che. e uparathI rAmAyaNanA samaya pUrve ujha ke kaliMgamAM AvIne rahyA haze ema jaNAya che. urU ke mULa Arya hevA chatAM, Adi nivAsIo sAthenA ghaNA lAMbA samayanA vasavATane lIdhe emanAmAM dharma tathA sabhyatAnuM ghaNuM vicitra saMmizraNa thayuM haze. manue emane saMskArapatita mAnyA hoya te emAM kaMI Azcarya jevuM nathI. mahAbhAratamAM u rAjAe, pAMDavone hAthIdAMta bheTamAM mokalyA hoya evuM sUcana che. yajJa ane hiMsAtmaka balidAnanI prathAo jyAre pracalita hatI tyAre A uDo, bALakanAM balidAna detAM ane e rivAja aMgrejI salatanatanI sthApanA thaI tyAM sudhI zeDe-ghaNe aze pracalita hatuM ema keTalAka kahe che kaura ane pAMDa vacce je moTuM yuddha thayeluM temAM kaliMganI senA kauravanA pakSe rahelI sthiti evI hatI ke samasta bhAratavarSanA rAjavIone A yuddhamAM eka yA bIjA pakSamAM joDAvuM ja joIe. kaliMge kaurane sahakAra Apyo, e vakhate kaliMganA rAjA zretAyu athavA kRtAyudhe pitAnA bahAdUra putra, bhAnumAna, ketumAna tathA zukadevane sAthe laI bhImanI sAthe bhAre tumula yuddha karyuM hatuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAbhAratanA yugamAM. [19] kaliMge A laDAImAM sATha hajAra ratha tathA parvatanI sAthe spardhA kare evA dasa hajAra hAthIo utAryA hatA. senAnAyaka bhImanI AgaLa rahIne je subhaToe raNa khelyA che temAM kaliMganA rAjaputra mukhya hatA. dhRSTadyumnanuM, droNanA bhArAmAMthI rakSaNa karavA bhIme, ema kahevAya che ke, ekI sAthe sAta bANa choDyA hatA. droNane zire jIvanuM jokhama che ema joIne kaliMga rAjaputro, tatkALa bhImanI tarapha deDyA. e pachI kaliMganA rAjA ane bhImanI vacce ghara saMgrAma jAme. e saMgrAmane jagata kSayakara " jevuM vizeSaNa lagADavAmAM AvyuM che. bhImane cedi sainyanI sArI sahAya hatI. emanI sAme kaliMganA subhaTa vIre khaDA hatA. kaliMganA subhaTa rAjakumAra ketubhAne pitAnA sainya sAthe, parvata uparathI pANIno pravAha chUTe tema yAhema karIne dhasAre karyo. cedi sainya potAnA AgevAnane rakhaDAvI, medAnamAMthI nAsI chUTayuM. sainikamAM bhaMgANa paDatAM bhIma ekale hAthe laDI rahyo. ketumAnanI madade, theDI vAre mRtAyu ane zukadeva paNa AvI pahoMcyA. muzaLadhAra vRSTi varase tema emaNe bhIma upara uparAchAparI tIrane varasAda varasAvyo. zukadevanA bANathI bhImanA rathanA ghoDA ghavAyA-jamIna upara DhaLI paDyA. bhIme rathamAMthI utarI gadAyuddha AraMbhya. gadAprahAramAM bhImanI sAme TakI rahevuM muzkela hatuM. zukadeva ane ene sArathI, bhImanI gadAthI mRtyu pAmyA. zrutAyu pitAnA putrano ghAta nIhALI, vAghanI jema chaMcheDAye. eNe bhIma upara tIranI varSA karI, cAre kerathI gherI lIdhuM. bhImanI gabharAmaNane pAra na rahyo. gadA atyAre nakAmI hatI. eNe hAthamAM talavAra lIdhI. rAjA zretAyunA tIrane talavArathI chedato bhIma kyAM sudhI vyAkuLabhAve laDyo. zretAyune sahAya karavA, bhAnumAna paNa AvI pahoMcyo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 20 ] kaliMganuM yuddha yAne mahAmeghavAhana mahArAja khAravela. bhAnumAna tIravidyAmAM khUba kUzaLa hatA. bhImanI AMkha AgaLa aMdhakAra vyApI rahyo. A kaliMga rAjakumAranA dAvapecamAMthI chaTakavAnuM bhImane azakya lAgyuM. Akhare bIjo koI upAya na sUjhavAthI bhIma, sAhasapUrvaka bhAnumAnanA hAthI tarapha deDyo. bhImanA AghAtathI ghavAyele hAthI tathA bhAnumAna paNa mUcchita banI dharatI upara DhaLI paDayA. pharI e UbhA thaI zakyA nahIM. atyAsudhImAM, banne pakSemAM eTalA sainike haNAI cUkyA hatA ke muDadAenA moTA gaMja khaDakAI gayA hatA. zretAyue pitAnA be putrone raNamAM chellI pathArI karatA pratyakSa joyA ane teNe maravA ke mAravAno chello bhiSaNa nizcaya karI vALyo. krodhathI dhuMvAkuMvA banelA A mahArathIo ekI sAthe nava dhAradAra tIra bhIma tarapha choDyA. bhIma bANathI vIMdhAIne pRthvI upara pachaDAya. sArA bhAgye azoka nAmanA sArathIe A dekhAva je. te ekadama pitAnA rathane deDAvate, bhIma pAse pahoMcI gayo. mahAmuzkelIe bhIma, dharatI uparathI UThI, rathamAM beThe. pharI ghamasANa AraMbhAyuM. zrutAyue to A pAra ke pele pAra javAno nirNaya kayArAe karI vALyo hato. Akhare kaurava-pakSane nAza te nirmAyelo ja hato. kaliMganA rAjA zretAyu, ane ene kumAra ketumAna vIragatine pAmyA. ketumAnanA be aMgarakSako paNa emanI sAthe ja yuddhazayAmAM sUtA. pitAnA rAjA ane kumArane pratyakSa bharatAM joIne paNa kaliMganI senA nirAza na banI. jANe verane badalo vALavA mAgatI hoya tema e senA, pitAnA svAmInA mRtyu pachI paNa hathelImAM mAthuM rAkhI jhajhUmI. kaliMga-sainyane mAra bhImane asahya thaI paDyo. pharI eka vAra ene pitAnA rathamAMthI nIce utaravuM paDyuM. akaShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAbhAratanA yugamAM. [ 21 ] LAelA bhIme, Akhare uparAuparI gadAnA prahAra karI 2700 jeTalA kaliMga-sainikane aceta banAvI dIdhA. mahAbhArata eTale ja saMhAranI chellI sImA. kaliMganA paNa ghaNA hAthI, ghoDA tathA subhaTanA samUha A yuddhamAM nAza pAmyA. dhaSTadyumna ane sAtyaki nI sahAya AvI pahoMcatA bhImano bacAva thayo. sAtmakI jevA mahArathIo paNa kaliMga senAnI vIratA ane aDagatAnI stuti karI che. rAmAyaNanA kathana pramANe rAma paNa vanavAsa vakhate ahIMthI pasAra thayA hatA. kaliMganA ghaNuM kSetre zrI rAmanA pAdarethI tathA snAnathI pavitra thayelA manAya che. daMDakAraNyanA nAmathI prasiddha pAmeluM tapavana ahIM ja hatuM. mahArAjA raghu paNa divijayane arthe utkala athavA kaliMgamAM thaIne gayA hatA. vANijyanA viSayamAM paNa kaliMga, bIjA koI dezanI apekSAe utaratuM nahotuM. mahAbhAratanA sabhAparvamAM uDa rAjAoe pAMDane hAthIdAMtanI bheTa mekalyAno prasaMga che. kaliMgamAM hAthIonI saMkhyA kudaratI rIte ja ghaNuM maTI hatI. hAthIo moTA pramANamAM heya te deza, duzmananI sAme saphaLa5Ne sAmane karI zake. kaliMgamAM hAthI ane hAthIdAMtane ghaNuM moTA pramANamAM vepAra cAlato hato. kaliMganA be vepArI-putre, 500 jeTalA gADA hAthIdAMtanA bharIne vecavA mATe dezAvara jatA hatA tyAM temane gautamabuddhanA darzana thayA ane emane upadeza sAMbhaLI bhikSusaMghamAM bhaLI gayA evI eka kathA che. kaliMga deza A uparathI vANijyakuzaLa hoya ema lAge che. nadIo mAraphata hiMdanA vyApAra e yugamAM cAlatA. kaliMgamAM nAnI-moTI ghaNI nadIo che-vyApAranA A badhA mArgothI kaliMgamAM lakSmI ThalavAtI. moTA samudro paNa kaliMganA vepArIo oLaMgatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 22 ] kaliMganuM yuddha cAne mahAmedhavAhana mahArAja khArave zramayugamAM kaliMganA dhaNA sAhasika vepArI samudramArge dUradUranA TApuomAM jatA. kaliMganI bhaugAlika temaja sAMskArika sthiti ghaNI unnata hatI. khIjA pADeAzI rAjyeAnI jema kali Mge, sAmrAjyavAdanA mAha nathI rAkhyA. lazkarI baLa dharAvavA chatAM eNe prathamathI ja peAtAnI zAMti ane svAdhInatAne ja priya gaNI che. je kALamAM matsyanyAya pracalita hatA--baLavAna khIjAne gaLI jAya e sAmAnya jIvanasUtra banI rahyuM hatu te vakhate paNa kaliMga e leAbhathI nipa rahI zakayuM hatuM. saMskArathI zAbhita, vyApAravANijyathI ma`Dita ane taparavIAthI vibhUSita kaliMgane mATe e ja cita hatu. prakRtie peAte ja ene badhI rIte paripUrNa banAvyu hatu. pratispardhI ane madeAnmatta pADAthI rAjyeAnI paNa kaliMganI saMyamI sthiti jo AMkha TharatI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) nayuga kuliMgarAja khAravelanA eka zilAlekhamAM, kaliMge magadha upara meLavelA vijayanu* A pramANe varNana karavAmAM Avyu cheH " vArasama 6 se....saihi visAyaMti uttarApatharAjaano... magadhAnaM ca vipulaM bhayaM janato hathisu gaMgAya pAyayati ( 1 ) mAgadhaM ca rAjAnaM vahasatimitaM pAde caMdrAti (1) jJAnanIta 2 jAhi--nina--saMniveza gaharatanAna paDihArehi aMgamAgAdhavasuM ca neyAti ( / ) " bArame varase kaliMgarAja mahAmedhavAhana khAravele uttaradezanA rAjAone bhayabhIta banAvI mUkayA. magadhanA nivAsIe upara dhAka esAravA eNe peAtAnA hAthIone gaMgAnadInuM jaLapAna karAvyuM. magadharAja bRhaspatimitrane eNe paga pAse jhUkAvyeA. ane naMrAjA liMganI je jinamUrtti upADI gaye| hatA te tema ja khIjA, gRharatnAnI sAthe aMga-magadhanuM ghaNuMkharuM dhana pratihAre| mAraphata kaliMga bhegu karI vALyuM. eka naMdarAjA-mahApadmanaH athavA navane liMga upara AkramaNa karI, kaliMgamAMthI eka jina-mUrtti magadhamAM ANI hatI ane mahArAjA khAravele bRhaspatimitrane harAvI eja mUrti punaH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 24 ] kaliMganuM yuddha cAne mahAmedhavAhana mahArAnna khAravela, kali'gamAM sthApI hatI e vAta nirvivAdapaNe sau koie svIkArI che. A nA~da rAjAe kANu hatA ? bi bisAra zizunAgavaMzanA hatA. e vaMzanA hAthamAMthI magadhanI rAjasattA saratI saratI dAnA hAthamAM gaI. navaza viSe brAhmaNasattA jarA vakradaSTie jotI hoya ema keTalAka purANAnAM ullekha uparathI jaNAya che. A purANu raciyatAe navA rAjAe tA nhAtA upajAvI zakatA, paNu rAjAone pratiSThA apAvavI ke emane halakA pADavA e banne kAmeA vagarasa kAce karI zakatA. naMdarAjAe parAkramI hatA, sArA dhanasaMcaya paNa dharAvatA, paraMtu purANakArAnA kahevA pramANe e bahu halakA vazanA hatA. rAjavaMza kSatrIonA ja hAvA joie, ema pahelA manAtuM. A naMdavaMze kSAtrava`zane nAza karyAM. zUdra bhUpAlAne mATe rastA sApha karI ApyA. purANAnA abhiprAya pramANe naMdavaMzanA AraMbha sAthe haDahaDatI kaLikALa beThe. nada rAjavaMzane utArI pADavAnuM eka ja mukhya kAraNa lAge che. sabaLa gaNAtI brAhmaNasattA naMdarAjyamAM khUba ja kSINu banatI jatI hatI. zizunAgavaMzanA samayathI e sattA upara prahAro tA thayA ja karatA, paNu vacce vacce thADA Azraya paNa maLI jato. naMdanA samayamAM eTale Azraya maLatA paNu baMdha thayA ane jene brAhmaNusattA mATe mudla pakSapAta na hoya te kulIna ke pratiSThita vaMzanA krama hAi zake ? naMdavaMza, eTalA mATe ja " zuddhAgaudbhava ' gaNAi gayA. brAhmaNa-purANene naMdavaMzanuM nAma nathI gamatuM, bauddha sAhityamAM naMdavaMza viSe dhaNA gADhALA karI devAmAM AvyA che. baud lekhakAne navaMzanA sIdhA paricaya nathI rahyo. sAMbhaLelI UDatI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na yuga. [ 25 ] vAtA upara ja emaNe AdhAra rAkhyA che. jaina sAhityamAM naMdavaMza vize gheADI, paNa kaseATImAM TakI rahe evI hakIkatA maLe che. naMda- rAjAoe nirmAvelA stUpanA ane stUpAnI aMdara bhaMDArelI suvarNa rAzinI vAta " dIpamALAkalpa "mAM Ave che. puSpamitra je bauddho ane jainAnA pAke duzmana hatA teNe A stUpe| suvarNanI lAlace kheAdAvI nAkhyA hatA. naMdarAjAe jaina hatA--zraddhALu zrAvaka jevA nahi hoya tA paNa jainatva viSe sadbhAva tA jarUra dharAvatA haze. AvA eka naMda rAjAe zA mATe kaliMga upara caDhAi karI ? khIjuM kaiM nahi, jaina mUrtti lai javAnuM ene zuM kAraNa haze ? kASTha jainane e zAbhe ? yuddhane e yuganI eka sAmAnya mahAmArI lekhIe te cAle. yuddhane aMte lUTakATa paNa eTalI ja svAbhAvika gaNAtI haze ema mAnIe. paNa eka jaina rAjA, bIjA rAjyamAMthI jinamUrti upADI jAya e vAtanA meLa nathI besatA. kaliMgamAM magadhanA A AkramaN vakhate jainazAsanane sArA prabhAva haze, maMdiza ane mUrttiothI samRddha haze e te| dekhItI vAta che. vItabhayanagaranA rAjA udAyana ane avaMtInA rAjA 'pradyota vacce paNa jinamUrttine aMge eka vAra bhAre saMgrAma thayele. jinamUrtionu " camatkArIpaNuM " mATe bhAge AmAM javAbadAra haze. mUrtti mAtra pUjAne arthe ke niLa bhAvazuddhine arthe ja hAi zake e mAnyatA yathArtha svarUpamAM nahi samajAi hoya ema paNa bane. mUrtinA prabhAve, zAsanadevA e dezanu sa'rakSaNa karavA baMdhAyelA rahe che evI janasamudAyanI pAkI zraddhA baMdhAi gai haze. mUrtinuM apaharaNa dezanuM meTAmAM meTuM durbhAgya manAtuM. kaliMgane zire, naMdarAjAnA samayamAM e kalaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 26 ] kaliMganuM yuddha yAne mahAmeghavAhana mahArAja khAravela. coMTayuM. e kalaMkanI vedanA, saikAo vItavA chatAM kaliMga nahetuM bhUlI zakayuM. nadayuganA A prathama AkramaNe kaliMgane mAthe eka apamAna lAdavA sivAya bIjuM kaMI khAsa nukazAna karyuM hoya ema nathI. lAgatuM. e vakhate magadha sAmrAjyavistAra cAlu hato. paNa eka rAjyane parAbhava karyA pachI, taLIyAjhATaka rAjapalaTo thavo ja joIe ema nahetuM manAtuM. kaliMga, magadhanI mAtra nAmanI tAbedArI svIkArI lIdhI haze. naMda rAjAonA samayamAM kaliMga nabaLuM banyuM hatuM. mUrtinuM apaharaNa, kaliMganI e vakhatanI sAmAnya nabaLAI sUcave che. rASTradhvajanuM apamAna jema keI svataMtra rASTra sahana karI zakatuM nathI-eno badale le che tyAre ja jaMpe che tema mUrtinuM apaharaNa kaliMganI prajAnA dilamAM zalyanI jema khUMcatuM hovuM joIe. varSo vItavA chatAM e vedanA visAre na paDI. khAravelanA prathama AkramaNanI sAthe e apamAnane kaliMga-rASTra badalo lIdhe. mahApadmanaMde kaliMgathI AgaLa vadhI dakSiNamAM pitAnI sattA jamAvI hatI. eTale kaliMga te mAtra mArgamAM ja AvatuM hatuM. magadha sAmrAjyane naMdayugamAM khUba vistAra maLI gaye. naMdanA sainike, ghoDesvAre, hAthIo ane rathanAM, paradezI musApharoe je varNane ApyAM che te jotAM prathama naMdarAjA ghaNe zaktizAlI he joIe. magadha sAmrAjya e mAtra svapnanI vastu nathI, paNa vAstavikatA che ema mahApadmanaMda barAbara joI zakyo hato. sainyavRddhi, samAna mApa-la ane dravyasaMgrahanI daSTie A naMdavaMzane mULa puruSa AjanA yuganA keAI sara-mukhatyAra jevo jaNAya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na yuga. [ 27 ] na yuganI samApti sAthe maurya yuga AraMbhAya che. paradezIonA AkramaNu, cAmAsAnA vAdaLanI jema uparAuparI gherAya che, varasIne pAchA vIMkhAi jAya che. magadha-sAmrAjyanA vistAramAM kaSTa avanavA raMgA pUrAya che, dariyA ane DuMgarAthI vIMTaLAyelA dezamAM, dUradUranA prakAza ane pravAha ecIMtA ThalavAya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) cadragupta mAya na yugane magadha-sAmrAjyanA udhyayuga kahI zakAya. mauryayugamAM magadha-sAmrAjyanA sUrya madhyAnha AvyeA. kaiAzala, avanti, vatsa, kAzI ane aMga te magadhanA adhikAramAM hatA ja, caMdragupta- maurye pazcimanA ghaNAkharA pradezeA sAmrAjyamAM meLavI, magadha-sAmrA jyane atula vyaktitva ApyuM. e samaya saMkrAMtinA hatA. uttaramAMthI dhanale lupI-rAjyale|bhI paradezIonAM TALAM bhAratanI dharatIne khuMdavA upaDI cUkayA hatA. rAjA mAtra rAjyane bhAgavI ja jANatA. rAjye| hatAM paNa zAsanane nAme te| zUnyatA ja vartatI. zAsana jevI kASTha vastu na heAya tyAM suzAsananI AzA kANu rAkhe ? sattAmAM AvatA ane adRzya banatA rAjyavazeAnI eka meTI ceApATa khelAi rahI hatI. aMdara-aMdaranA vigrahe ane uparathI UtarI AvatA humalAkhArAnA atyAcArAthI prajA trAya trAya pokArI rahI hatI. caMdragupta maurya ane enA vicakSaNa maMtrI cANakaye e paristhiti joi lIdhI. magadhanuM siMhAsana haratagata karavAmAM, nAnA UMDe UMDe utarI gaelAM mULa ukheDavAmAM caMdraguptamauyane ane cANAkayane paNa kaMi echI mahenata nhotI karavI paDI. rAja rAja navA kAvAdAvA khelAtA. navI sAgaThIe maMDAtI. cANakayane ane cadraguptane bhAgyadevIe ja sahAya karI. banne buddhizAlI ane khaLa zAlI hatA. na davaMzanA rAjakuvA ane emanA amAtyavarga paNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caMdragupta maurya [ 29 ]. emanAthI ocho utare e hete. mauryaputranA pAsA savaLA paDyA-naMdaputranA chellA chellA pAsA avaLA paDyA. mahAvaMzamAM A rAjyakrAMtine ullekha cheH "sImA- prAMtamAMthI cANakya ane caMdragupta sasanya kUca AdarI. nagare ane gAmane tAbe karatA teo AgaLa vadhyA. lAga joIne emaNe pATalIputra (magadhanI rAjadhAnI) upara hUmalo karyo. dhananaMda marAyo. caMdragupta magadhana mAleka banyo." mudrArAkSasa paNa e ja vAtanI sAkSI pUre cheH "rAkSasa-sakhe, caMdragupta pATalIputramAM pravezI zuM karyuM ? mane pahelethI mAMDIne vAta kara. meM je mArA mokalyA hatA, caMdraguptanuM kAsaLa kADhavA, emaNe zuM karyuM ?" virAdhagupta-pahelethI ja kahuM. cANakaye potAnI buddhizaktithI zaka, yavana, kirAta, kaMbaja, pArasIka, bAhika vigerenI eka jabarajarata senA ekaThI karI rAkhI hatI. samudramAMthI pralayakALanuM tophAna UThe tema e senAe pATalIputrane gherI lIdhuM." caMdragupta mauryane adhyavasAya ane udyama jotAM sAmrAjyane e eka svapnadraSTA hoya ema lAge che. bhAratane e prathama-sarvasammata samrATa banyuM. amAtya rAkSasa jevA naMdapakSanA hitaiSIone paNa e pitAnA banAvI zako. nAnA-meTA rASTra magadhamAM bheLavavA uparAMta gaNarAjya ane svataMtra pradezane paNa eNe sAmrAjyanA udaramAM samAvI dIdhA. smitha jevA prasiddha itihAsazAstrIne paNa kabUla karavuM paDayuM che ke be hajAra karatAM paNa vadhAre varSo pahelAM mauryasamrATa caMdragupta magadha-sAmrAjyane enI svAbhAvika-vaijJAnika sImAe pahoMcADI dIdhuM. sALamI--sattaramI sadInA megala samrATa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 30 ] kaliMganuM yuddha cAne mahAmedhavAhana mahArAja khAravela. je nahatA karI zakyA ane vIsamI sadInI aMgrejI saltanata paNa je vaijJAnika sImAo bAMdhavA vyartha-niSphaLa prayAso karI nirAza banI che te, samrATa caMdragupta potAnI kuneha ane lazkarIbaLathI siddha karI batAvyuM. samrATanI potAnI zakita karatAM paNa ghaNI prabaLa evI eka bIjI zakti, prajAzakti rahelI che ane jene pratirodha sabaLa ane virATa senA paNa na karI zake te zakti, prajAzakitaH e sUtra paNa caMdragupta mauryanA samayamAM pahelavaheluM svIkArAyuM. pratijo: sarva doreH rIyana prajAne prakopa, bIjA badhA prakepa karatAM caDI jAya. kauTilyanA pratApe caMdragupta e maMtra zIkhe. eNe to eTale sudhI saMbhaLAvyuM ke "rAjA na hoya tethI zuM thaI gayuM ? prajAnI sthiti sArI hoya te rAjA vinA paNa calAvI levAya-manAyaramaNi prakRtisampadaM rAjyaM nIyate / rAja ke samrATane viSe ja jyAre rASTra ke sAmrAjyanI sattA keMdrita thaI jatI hoya te vakhate rAjA ke samrATane "dAnamAtra" kahevo e paNa kauTilya jevA rAjanItivizAradathI ja banI zake. rAjA mAtra rAjyanI zobhA vadhAranAra che, e zaktisvarUpa nathI. rAjAnI zakti enI raiyata ane maMtrIonI zuddhabuddhinI salAha ja che. rAjA e prajAnI saMpatti che. ene svataMtra IcchA ke enI svataMtra sthiti nathI hotI. kauTilya ja caMdraguptane zIkhavyuM: " ziSya jema gunI AjJA mAne, putra pitAnI salAha sAMbhaLe, nekara zeThanI AjJA pALe tema rAjAe paNa maMtrInI AjJA pALavI joIe." caMdragupta mauryanA zAsanavidhAnamAM e sUtre mUrtimaMta banatA dekhAya che. caMdragupta mauryanA samayamAM rAjazAsananuM vidhipUrvaka ghaDatara thayuM. maMtrIonI samiti anivArya banIH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caMdragupta maurya. 31 ] prajAsukhe sukhaM rAjyaH prajAnAM ca hite hitam / nAtmapriyaM hitaM rAjJaH prajAnAM tu priyaM hitam / / prajAnA sukhamAM ja rAjyanuM sukha samAyeluM che. rAjAne gamI jAya eTale e vastu hitakAraka ja hoya ema nathI mAnI levAnuM. prajAne priya thAya e ja hitakAraka hoI zake. rAjazAsananuM e ceya caMdragupta maurye maMjUra rAkhyuM ane maMtrI, senApati, daMDanAyaka, durgapALa vigerenI vyavasthitajanA karI. e yojanA eTalI vistRta che ke ahIM tenuM digadarzana karAvavA jatAM ghaNuM laMbANa karavuM paDe. TUMkAmAM, caMdragupta mauryanuM zAsanavidhAna suzAsana ane svarAjyanuM madhyavartI hatuM ema kahIe to cAle. bAra varSanA uparAuparI dukALanI je kathA ApaNAmAM bAradukALInA nAme pracalita che te ghaTanA paNa caMdragupta mauryanA samayamAM ja banelI hovI joIe. AvA dukALa vadhatA-ochA pramANamAM paDatA hovAthI caMdragupta ThekaThekANe moTI nadIonA pravAha ADe baMdha bAMdhI taLAva sarevare nirmANa karavAnI yojanA karI hatI. zAsanavyavasthAmAM eka siMcanavibhAgane paNa sthAna hatuM. giranAranuM sudarzana taLAva e ja vAtanI sAkSI pUre che. e vakhate caMgudrAnA pratinidhi tarike puSpagupta nAmane zAsaka saurASTramAM rahete. caMdraguptanA Adeza pramANe eNe A taLAva nimeMluM. azokanA samayamAM, emAMthI keTalIka nahere kADhavAmAM AvI hatI. rAjazAsanamAM lokahitane keTaluM agragaNya sthAna maLatuM tenuM e eka udAharaNa che. zrIyuta vi. e. smitha kahe che ke pahelAM caMdragupta maurya janahoya ema huM heta mAnI zakato, paNa have mane lAge che ke emAM satyAMza che. caMdragupta chelle chelle rAjyano tyAga karI munipaNanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 32 ] kaliMganuM yuddha cAne mahAmeghavAhana mahArAja khAravela. dIkSA aMgIkAra karI hatI. digaMbara jaina sAhityamAM e viSe khUba carcA thaI gaI che. azokanA pautranuM nAma paNa caMdragupta hatuM. AvA eka ja nAmane lIdhe ItihAsamAM ghaNI samasyAo UbhI thavA pAmI che. paNa ApaNe ahIM e vivAdamAM nahIM utarIe caMdraguptanI pachI biMdusAra magadhanI gAdIe Avyo. purANamAM enA aneka nAme chekoIe ene bhadrasAra kahyo che to keIe ene amitraghAta kahyo che. pariziSTa parvamAM lakhyuM che ke cANakyane ema lAgyuM ke mahArAjA caMdragupta roja roja thoDuM jhera pacAvavAne abhyAsa pADavo joIe, tethI teNe AhAramAM jhera meLavIne caMdraguptane khavarAvavA mAMDyuM. eka divase paTarANu pitA mahArAjA sAthe jojana karavA beThI. ene jherane mahAvaro heta tethI tenI upara jheranI kAtIla asara thaI. e maravA paDI. paTarANI bejavI hatI. cANakaye zastrakriyAnI sahAyathI bharatI mAtAnA udaramAMthI putrane bacAvI lIdho. jheranuM eka TIpuM, bALakanA mastaka upara ceTayuM hatuM tethI cANakaye tenuM nAma biMdusAra rAkhyuM. biMdusAranA samayamAM kaI prasiddha ghaTanA banavA pAmI heya ema nathI lAgatuM. zAsanavyavasthAne, caMdragupta cIle pADele ratha svAbhAvika gatie cAlyo jato hato. tArAnAtha nAmanA TIbeTI lekhaka kahe che ke biMdusAre cANakyanI madadathI soLa rAjya jItyA hatA. ane e rAjyanA rAjavI tathA maMtrIone mArI eNe magadhanI sImAo TheTha dariyA sudhI pahoMcADI hatI. paraMtu A vijayane kaI aitihAsika AdhAra nathI. uttara hiMda to magadha-sAmrAjyamAM kayAranuM ye samAI gayuM hatuM. dakSiNane pradeza ghaNekhara bAkI hato. biMdusAre dakSiNa bhArata tarapha mITa mAMDI. ema kahevAya che ke biMdusAra dakSiNanA diggavijayamAM vijayazrI meLavI zako. A vijayamAM kayAMI paNa kaliMganuM nAma nathI AvatuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na yuga. [ 33 ] biMdusAranA samayamAM liMgamAM ane takSazilAmAM vidroha UThayAnuM kahevAya che. takSazilAmAM tAMdusAre peAtAnA putraazAkakumArane mekalI vidroha zAMta pADyo hatA. paNa kaliMgamAM zuM banyuM te viSayamAM aitihAsika sAkSIe saMpUrNa mauna seve che. ene a eTale ja ke ca'dragupta ane biMdusAra jevA magadha- samrATanA samayamAM kaliMga pAtAnI AMtarika svAdhInatA jALavI rahyuM hatuM. nadayugamAM ja mAtra eka vAra zrI RSabhadeva bhagavAnanI mUrti liMgamAMthI upaDI gai hatI. e pachI paheluM yA chelluM bhiSaNa AkramaNa kaliMga upara azoke karyuM. 3 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) scial y en 247*3149 2417'Suly Political History of Ancient IndiamAM zrI hemacaMdra rAyacaudharI kahe che - An account of the Kalinga war and its effects is given in Rock Edict XIII. We have already seen that Kaling formed a part of the Magadhan dominions in the time of the Nandas. Why was it necessary for Ashoka to reconquer it.? The question admits of only one answer, viz., that Kalinga severed its connection with Magadh after the fall of Nandas. If the story of a general revolt in the time of Bindusara be correct then it is not unlikely that Kalinga, like Taxila, threw off the allegiance of Magadha during the reign of Bindusara. It appears, however, from Pliny who probably based his account on the Indica of Megasthenes, that Kalinga was already an independent Kingdom in the time of Chandragupta. In that case there can be no question of a revolt in the time of Bindusara. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaliMga yuddhathI amaMgaLa AraMbhAyuM [ 35 ] -kaliMgayuddhanI vigata ane enuM pariNAma, azokanI teramI zilAlipimAM maLe che. naMdayugamAM kaliMga, magadha-sAmrAjyanuM eka aMga hatuM ema ApaNe joI gayA. azokane e pharI vAra jItavAnI zI jarUra paDI? ene eka ja javAba saMbhave che, ane te e ke naMdavaMzanI samApti sAthe ja eNe magadha-sAmrAjya sAthe pitAne saMbaMdha toDI nAkhyo haze. biMdusAranA samayamAM kalige baLavo karyo haze e vAta je mAnIe te biMdusAranA zAsanakALamAM, takSazilAnI jema kalige paNa magadha sAmrAjyanuM ghaMsAruM phagAvI dIdhuM hoya e saMbhavita che. chatAM lInI, jeNe ghaNuM karIne megasthanIsanA ahevAla upara AdhAra rAkhyo che te kahe che ke caMdraguptanA vakhatamAM ja kaliMga saMpUrNa svAtaMtrya bhogavatuM hatuM. e vAta kharI hoya te biMdusAranA samayamAM kaliMge baLavo karyo hate e savAla ja upasthita nathI thato. naMdavaMzanA rAjAe kaliMga upara humalo karyo hato, paNa e uparathI kaliMga magadhanA sAmrAjyamAM bhaLI gayuM hatuM ema na kahI zakAya. naMdayuganA rAjAo bahu bahu te theDI-ghaNuM lUMTaphATa karI jAya, bhAre khaMDaNa laI jAya athavA kaliMganA viSayamAM banyuM tema ekAda mUrti ke rAjyanA gauravacihasvarUpa gaNAtI cIjavastuo laI jAya, paNa kAyamane mATe kaliMgane pitAnI eDI nIce dabAvI rAkhe e emane mATe azakya hatuM. naMdayugamAM ema ja banyuM hatuM. kaliMga lUMTAyuM hatuM paNa eNe pitAnI svAdhInatA nhotI gumAvI. kaliMge parAjaya pAmavA chatAM gulAmIkhata tuM lakhI ApyuM. magadhane naMdavaMza dUranA rAjyone jALavI zake evI enI sthiti ja hatI. biMdusAranA samayamAM paNa takSazilAmAM baLavo thaye hato Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 36 ] kaliMganuM yuddha yAne mahAmeghavAhana mahArAja khAravela. ane yuvarAja azokanA pagalAM thatAM ja e ubhare zamI gaye hato. kaliMgamAM evI koI ghaTanA banavA ja nathI pAmI. caMdragupta maurya jevo vijetA ane vyavasthApaka paNa kaliMganI svAdhInatA upara trApa mArI zako nathI. eka mAtra azokane ja, keNa jANe kema, paNa evI mati sUjhI. azake kaliMga jItyuM te kharuM, paNa maurya sAmrAjyanuM amaMgaLa te ja ghaDIthI zarU thayuM. kaliMganA vijaya sAthe ja bhagadha-sAmrAjyanA mULamAM saDe peThe. chelluM taraNuM uMTanI keDa bhAMgI nAMkhe che e kahevata pramANe magadha sAmrAjyanI keDa kaliMganA bhArathI bhAMgI gaI. kaliMga, prAcIna sAmrAjyanI caDatI-paDatInuM eka sImAcinaha banI rahyuM. aMga-deza, ehI karyA pachI magadhanI zaktine je juvALa caDhato dekhAya che te kaliMgadezanA vijaya pachI pAcho vaLe che. aMgavijaya ane kaliMgavijaya vaccenA kALamAM zAMti tathA pragatinA aMkuro phaLatA-phAlatA dekhAya che. paNa azoke vartAvelA kaliMganA kALA kera pachI magadha-sAmrAjya jANe vRddha banI jAya che. enI badhI zakti ane umaMga haNAI jAya che. zrIyuta rAyacaudharI kahe che: magadhane, kaliMgavijaya pachI kaMI karavApaNuM ja nathI rahetuM. divijayane yuga pUre thAya che. dharmavijayane jamAne, te divasathI zarU thAya che. kaliMgayuddha, bhAratIya itihAsamAM eka sImAstaMbha che. eka te kaliMgane pradeza pahADe-nadI-nALAo ane jaMgalothI bharapUra che. hAthIo paNa bIjA karatAM ahIM vadhu pramANamAM hoya che. khaDatala kaliMgavAsIo TADhataDake veThavAmAM paNa keIthI gAMjyA jatA nathI. magadhanI pADozamAM AvuM eka baLavAna rAjya hoya to magadhane enI huMpha rahe. evI huMphanI khAtara ja azokanI pahelAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaliMga yuddhathI amaMgaLa AraMbhAyuM. [ 37 ] maurya samrAToe kaliMga sAthene pADozI saMbaMdha barAbara sAcavI rAkhyA haze. azekane e vAta na rUcI. sAmrAjyanI lagAma hAthamAM AvatAM ja azake AMdhaLukiyAM karyo ane kaliMga upara AkramaNa karyuM evuM kaMI ja nathI. pahelethI ja deze jItavAnI pravRttimAM e paDyo hato. kaliMgane vAre chello Avyo. paNa kaliMgavijayane pariNAme azakane bhAre kImata bharavI paDI. zrIrAyacaudharI kahe che temaH Magadh learnt to her cost what a powerful Kalinga meant, in the time of Kharvela. kaliMganI katala joyA pachI azokanuM dila ekadama dravI nIkaLyuM, laDavAnuM mUkI dIdhuM ane pAke dharmAtmA banI gaye ema keTalAka kahe che. paNa e vAta mAnavA jevI nathI. kaliMga pachI bIje kyo deza jIta e azokathI nathI samajAtuM-deza jItIne navI upAdhi ubhI karavAthI, kadAcane meLavelI mUDI paNa khoI besIzuM evI ene dahezata lAgI haze. game tema banyuM hoya, paraMtu kaliMganA yuddha pachI ghaNuM lAMbA samaya sudhI enA aMtaHpradezamAM moTuM mane maMthana cAle che. zrI satyaketu vidyAlaMkAra kahe cheH " magadhane mukuTa mAthe mUkyA pachI AThame varSe azoke kaliMga deza jItyo hato. A saMgrAmamAM je hiMsA thaI tethI karIne ene bahu bhAre pazcAttApa thayo ema e pote ja kahe che. e uparathI ghaNuMkharA vidvAnoe evI kalpanA karI che ke kaliMgavijaya pachI tarata ja-kaliMgayuddhanI hiMsAne pariNAme eNe bauddhadharmane svIkAra karyo, eTale ke enAmAM dharmanA aMkura phuTayA, e aMkura vakhata jatAM mahAna vRkSarUpe pariNamyA. paNa A abhiprAya barAbara nathI lAgata. kaliMga upara vijaya meLavyA pachI ghaNA lAMbA samaya sudhI azoke dharmapracArane aMge kaMI ja nathI karyuM. cAra varasa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 38 ] kaliMganu yuddha cAne mahAmedhavAhana mahArAja khAravela. tA enA mana upara evI koI asara nathI dekhAtI. kali'gavijaya pachInA cAra varasa daramiyAna eNe dharma tarapha kaMi khAsa lakSa nathI ApyuM. kali'ga-yuddhanA pazcAttApa dAkhavatA lekha paNa eNe kaliMga yuddha pachI tarataja nathI lakhAvyeA. 99 kaliM'ga yuddha e kAraNa hatuM ane dharmapracAra kArya hatuM e prakAranA kArya kAraNa saMbaMdha ahIM niSphaLa bane che. kaliMganu yuddha azAkanA jIvananu AkharI yuddha hatuM. kaliMgano vijaya, magadha sAmrAjyanA chellA vijaya hatA. eTale ja azAkane have dhama sUjhayo atizaya krUratA pachI e dayALu banyA ema tA nahi paNa sAmrAjyane akabaMdha rAkhavA eNe dhavijayane Azraya lIdhe. sAmrAjyanI bhUkha sAdhyA pachI, zAMti ane dharmanI japamALa eNe pheravavA mAMDI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) kaliMgaH kAco mAre azokane vArasAmAM je sAmrAjya maLyuM te uttaramAM himAlayanI gaganabhedI parvatazreNIthI mAMDI dakSiNamAM ghaNe dUra sudhI phelAyeluM hatuM. pUrvamAM baMgALanI khADIthI pazcimamAM hiMdukuza sudhI vistareluM hatuM. eTaluM chatAM samrATa azokane ethI saMtoSa na thayo. rAjyAbhiSeka pachInA AThame varSe eNe kaliMganI bahAra, svataMtra ane bhadrika prakRttivALA prajA sAme vagara kAraNe yuddhane paDakAra karyo. kaliMganI prajA evA yuddha mATe taiyAra nahatI. laDavAnI vRtti ke sAmagrI nahatI ema nahi, paNa magadhanA samrATane AvI avaLI buddhi sUjhaze ema e prajAe nahetuM dhAryuM. chatAM potAnI svAdhInatA. jALavavA kaliMgavAsIo taiyAra thayA. azoke pote potAnA mukhathI kaliMganAM saMhAranuM je varNana karyuM che te ja ema batAve che ke kaliMganI prajAe bharavA-mAravAne AkharI nirNaya karI lIdhuM hatuM. magadha-sAmrajyanuM khappara kaliMganA raktathI ubharAvI dIdhuM. laDI zake evA eke eka puruSe A yuddhamAM potAnA prANunuM balidAna daI dIdhuM. kaliMga pete baheLuM sainya dharAvatuM evA keTalAka ullekha prApta thAya che. sAgarakinAre vasatI A prajA sAhasikatAmAM paNa kaI aMze utaratI haitI, chatAM samrATa azokanI lejanA ane saMnyasaMkhyA pAse kaliMga hArDa: kaliMganA vIrapuSe marI khUTayA, gulAme tarike pakaDAyA-vecAyA. zahero ane gAmaDAomAM hAhAkAra vatI gaye. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 40 ] kaliMganuM yuddha cAne mahAmeghavAhana mahArAja khAravela. samrATa azokanA pitAnA ja zabdomAM kaliMgayuddhanI pAyamAlInuM varNana vAMcIe: rAjyAbhiSekanA AThamA varSa pachI devatAone priya evA priyadarzI rAjAe kaliMga deza che. A saMgrAmamAM daDha lAkha manuSya pakaDAyA, eka lAkha manuSya marAyA ane ethI paNa "ghaNuM vadhAre mANaso (roga tathA mahAmArI vigerene lIdhe) mRtyunA meMmAM paDayA. kaliMga jItyA pachI priyadarzIne ghaNe "pazcAttApa thayo. je deza pahelAM koI vAra na chatA hoya tene "jItatAM puSkaLa manuSyanI hiMsA karavI paDe che-puSkaLa manuSyone "pakaDavA paDe che. priyadarzIne AthI ghaNuM duHkha tathA kheda thaye che. "vadhAre dukha te eTalA mATe thayuM che ke emAM ghaNuM zramaNo "tathA brAhmaNa haze, bIjA samudAyanA paNa ghaNuM anuyAyIo "haze. mAtApitAnI sevA karanArA, brAhmaNanI bhakti karanArA, "gurunI upAsanA karanArA tathA pitAnA mitro, oLakhItA- pArakhItAone madada karanArA, nekaranI sAthe sAre saMbaMdha rAkhanArAo paNa ghaNuM haze. AvA daDha ane bhaktibhAvavALA "ghaNuM sajajano A yuddhamAM bharI khUTyA haze athavA te vikhUTA "paDI gayA haze. yuddhanA saMhAramAMthI bacI gayelA evA keTalAyane "potAnA mitro, paricito, sahAyaka tathA saMbaMdhIonAM duHkha "jeI, snehane lIdhe bahu lAgI AvatuM haze. darekane koI koI "prakAre AvA yuddhamAM sahana karavuM paDe che tethI priyadarzIne bahu " duHkha thayuM che. evo koI deza nathI ke jyAM zramaNa tathA "brAhmaNe ane bIjA aneka saMpradAyo na hoya. kaliMgamAM eka zatAza ke sahastrAMza bhAga jeTalo nAza have priyadarzIne bhAre "duHkhanA hetu rUpa banaze." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaliMga: kAca pAre. [ 41 ] kaliMgane saMhAra viSene samrATa azokane ja A ekarAra che. je samayamAM vastIpatraka hetAM tema aMdAja sivAya mRtadehanI saMkhyA mukarara karavAnuM koI sAruM sAdhana na hatuM te kALanI A vAta che. eTale azokanA pitAnA aMdAja karatAM paNa kaliMgane saMhAra ghaNe vadhu bhayaMkara hoI zake. yuddhanA kedI tarike pakaDAyelA mANasanI saMkhyA paNa e ja pramANe ghaNuM vadhAre saMbhave che. bAdhAbhAre kahIe te kaliMganA A akAraNu yuddhamAM kaliMganA puSkaLa saMtAne ane kuTuMba nAza pAmyA. kaliMgane zire e aNadhArI Aphata hatI. sabaLa zramaNa-brAhmaNa uparAMta vRddho, azakata, bALako ane abaLAoe paNa A yuddhane saMbhArI ahoniza asaMkhya uSNa nI:zvAsa nAkhyA haze. kaliMgavAsIonAM saMtapta hadaya DAM zAMta ane sthira bane e mATe samrATa azoke kaliMgamAM samrATanA pratinidhi tarike pitAnA eka kumAranI nImaNuka karI. yuddha pachI paNa azoka kaliMgane bhUlI zakyo nathI. kaliMganI khuvArInA karuNa citro enI AMkha AgaLa aheniza taravarI rahetA hoya ema jaNAya che. UMDe UMDe enA manamAM evo bhaya athavA evI AzaMkA paNa jarUra rahetI haze ke kaliMga eka divase A pApanuM prAyazcita karAvyA vinA nahiM jaMpe. rakhene pitAne koI adhikArI kaliMganI bhUmi upara na atyAcAra kare--kaliMganA jakhama upara khAra bhUse, evI satata ciMtA samrATane rahe che. eTale ja e kaliMgane banI zake teTaluM vyavasthita, surakSita ane zAMta rAkhavA mAge che. eka bIjA zilAlekhamAM e kahe cheH " tuSAlI nagarI(kaliMganI rAjadhAnI)nA nAnA-meTA sUbAone-amaladArane huM kahevA mAMgu chuM ke je hajAra mANaso upara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 42 ] kaliMganuM yuddha yAne mahAmedhavAhana mahArAja khArave adhikAra calAvavA meM tamane nImyA che temanAmAM huM snehapAtra rahuM evuM vartana rAkhajo. badhA prajAjane mArA putrA che. saunuM hita cAya ane saune sukha upaje, saunu aihika tathA pAralaukika kalyANa thAya evI ja mArI icchA che. nagaranA zAsakane huM kahu chu ke koI paNa mANusane nakAmA daMDa na thAya--kAine nakAmuM baMdhAvuM na paDe, e vAtanuM khAsa lakSa rAkhajo. mArI IcchA pramANe badhuM cAle che ke nahiM tenI tapAsa karavA huM dara pAMca pAMca varase eka namra, krodha rahita ane dayALu mANasane mAkalIza." paNa azAkane enA adhikArIe barAbara oLakhatA haze. teo kahetA ke A kaliMgane jema piMjaranuM paMkhI banAvyuM tema kali ganI AsapAsa khIjI ghaNI ravataMtra jAtio vase che temane ApaNA sAmrAjyanA udaramAM hAmI daie te zuM khATu che? azAka ene javAba ApatAH " e badhu hamaNAM bhUlI jajoH navA yuddha viSe zabda sarakhA paNu koi uccAraze| mA ! kaliMganA ja eka khIjA zilAlekhamAM evA arthanI gheADI hakIkata maLe che. 99 " najIkanI hadamAM vasatI jAtione jItI levA viSe mAre zuM abhiprAya che te tame jANavA mAgatA hai| tA huM kahu chuM ke e jAtio mArAthI bhayabhIta na rahe, mArAmAM vizvAsa mUkatI thAya, huM emane sukhI banAvIza-duHkha nahiM ApuM evI bhAvanA emanAmAM pedA karajo. emane eTalI khAtrI karAvI dejo ke rAjA tA emanI sAthe haMmeza khanI zakaze tyAM sudhI kSamAbhAvathI ja vaze. rAjA pitAnA sthAne che. evI emanI zraddhA thavI joie. 77 samrATa azokanI A adhyAtmabharI vANI upara dhaNAM vidvAnAe teAtrA racyA che--azAkanAM yazagAna gAtAM thAkatA ja na heAya evA paNu dhaNA rAjaprakaraNI puruSA che. paraMtu vagara kAraNe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaliMga: kAco pAro. [43] jeNe kaliMganA lAkha mANasenA raktamAM potAnA hAtha raMgyA- kaliMganI puNyabhUmi jevA tapavanane jeNe eka virATa smazAna banAvyuM te kaliMgavAsInuM hRdaya je belI zakatuM hoya che temAMthI agAra ja jhare. kaliMgavijaya, magadhasamrATane mATe kAca pAre hate. e vijaya kyAre kuTI nIkaLaze enI ciMtAmAM ne ciMtAmAM ja azaka ATaluM pacce pALI rahyo hato. dharma, dayA, kSamA e badhI AdhyAtmika sAmagrIne, azoka te mAtra aMga uparanA lepa je ja upayoga karI rahyo hato. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) azakanuM pUrvajIvana kaliMganuM e yuddha ane samrATa azokanI e rakta-1SA mAtra akasmAta nahiM hoya? kaliMgavijaya pahelAnA samrATa azokanA jIvanamAMthI ja ene javAba meLavIe. mahAvaMzauddha graMtha kahe che "rAjA biMdusArane soLa rANIo hatIH se jeTalA putra hatA. sumana sauthI meTa ane tiSya sauthI nAno hato. aze ke pitAnA vimAtAnA putrane mArI magadhanI gAdI paDAvI lIdhI." dIpavaMza" ane "mahAza e banne graMthanuM samanvaya karatA zrI. smitha kahe che ke "tiSya ane azoka sahedara hatA. biMdusAre azokane zAsanaprabaMdhane arthe dUranA eka prAMtamAM meka hate. eTalAmAM biMdusAra mRtyuzadhyA bhogave che evI azakane bAtamI maLI. tarata ja pATalIputra tarapha eNe prayANa karyuM. rAjadhAnImAM AvIne, biMdusAranA sauthI moTA kuMvara-sumanane ghAta karyo. mAtra nAnA bhAI tiSyane rahevA dIdhe." "divyAvadAnamAM azokanA janma ane aMtaHpuramAM cAlatA kAvAdAvA viSe ghaNI vigate saMgrahI che. divyAvadAna pramANe- azakanI mAtA eka brAhmaNa kanyA hatI. e ghaNuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azAkanuM pUrvajIvana. [ 45 ] darzanIyA', "prAsAdikA' ane 'janapadakalyANuM' hatI, tethI ene pitAe biMdusAranA aMtaHpuramAM mekalI. bIjI rANuo A kanyAnuM rUpa-lAvaNya joI levAI gaI. emane ema thayuM ke je rAjA A brAhmaNa--kanyAne eka vAra joI jaze te pachI bIjI rANIonAM mAna ghaTI jaze. rAjAnI najare na caDe eTalA mATe ene evuM kAma soMpyuM ke rAjA sUtA hoya tyAre mAtra mAthA pAse besI, rAjAnA vALa eLe. acAnaka eka divase rAjAjI jAgyA ane A darzanIyA, prAsAdikA ane janapadakalyANa yuvatIne joI meha pAmyA. paNa e haMmezAM vALa oLatI hovAthI, rakhene hajAmanI putrI hoya evI rAjAne zaMkA thaI. brAhmaNa putrIe pote ja e zaMkAnuM samAdhAna karyuM." enAthI biMdusArane je putra thaye tenuM nAma azaka. azoka upara enA pitAne bahu prema hato. e "dusparzagAtra hati. sAmrAjyamAM kyAMI baLavo thAya te biMdusAra banatAM sudhI azokane ja dhakelato. susIma nAmanA sauthI moTA putra viSe rAjAne pakSapAta hata-magadhane mukuTa susImane sAthe ja mUkAvAne hate. azoka e ramata samajI gayo. teNe yuktiprayukti karIne susImane kATe ukheDIne pheMkI dIdhe. azokane 98-99 jeTalA bhAIo hatA e vAtamAM alabatta atizayokita hoI zake. paNa ene bIjA bhAIo hatA ane bhAIonA preta upara paga mAMDIne ja magadhanA siMhAsana sudhI pahoMcyo hato e viSe zaMkAne sthAna nathI. rAjanI lagAma hAthamAM levA chatAM azAkane vidhipUrvaka rAjyAbhiSeka thaI zaka nathIrAjyAbhiSeka thatAM cAra varasa nIkaLI jAya che. e ja batAve che Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 41 ] kaliMganuM yuddha yAne mahAmedhavAhana mahArAja khAravela. ke azokane rAjasattA meLavatAM ghaNuM UMDI khaTapaTamAMthI pasAra thavuM paDayuM hatuM-pitAnA bhAIonA bhege eNe sAmrAjyane mukuTa meLavyo hato. prasiddha cInI musAphara hyunaseMge, azeke nimelA eka narakAgAranuM varNana ApyuM che. mANasane pIDA ApavAnI- rIbAvI rIbAvIne mAravAnI badhI tarakIba ahIM zeAdhAtI ane tene amala paNa thatuM. cIbhaDA ne tarabUcanI jema ja mAnava deha ahIM zekAtA -taLAtA ane rahesAtA. dhAtuonA dhagadhagatA rasa ahIM haMmeza taiyAra rahetA. bhUlecUke paNa je kaI A narakAgAramAM AvI caDe te jIvatA dejakhanI A yaMtraNamAMthI e kaI kALe paNa bacI zake nahIM. pahelAM te azoka pite jIvatA manuSyonA dehanI sAthe kara ramata karatA paNa pachI jyAre ene kahevAmAM AvyuM ke rAjAe pate UThIne AvA halakA dhaMdhA nahI karavA joIe tyAre teNe caMDagirika nAmanA eka kasAInI A narakAgAranA adhyakSa tarIke nImaNUka karI. A caMDagirika pazu- prANuone ane mANasone rIbAtA-taraphaDatA joI khUba ja anubhavate. bIjAnA trAsa e ja ene khare AnaMda hato. eNe pitAnA mAtApitAne vadha karatAM paNa pAchuM vALIne nahotuM joyuM. azokanI eka AjJA na mAnI tethI 500 jeTalA maMtrIone eka ja vakhate-eka ja sthAne taravAranA jhATakAthI uDADI mukyA evI matalabanI eka vAta divyAvadAnamAM che. tema ja eka paricArikAe azaka-vRkSanA thaDAM pAna teDyAM tethI jIvatI bALI mUkI. kAraNa eTaluM ja ke potAnuM nAma paNa azoka ane vRkSanuM nAma paNa azakaH azoka sAme koIthI paNa AMgaLI UMcI kema karAya? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azokanuM pUrvajIvana. [ 47 ] pAzcAtya itihAsa-lekhakoe paNa eTaluM to svIkAryuM che ke pahelAM azoka ghaNe ghAtakI hata-svachaMdI ane uddhata paNa hato. paraMtu bauddha graMthamAM varNavelI ghaNIkharI hakIkatane teo raMga-rogAna jevI gaNI, amAnyanI koTImAM mUke che. kaliMga-yuddha samrATa azokanI manovRtti badalI nAkhI haze -hadayapalaTa upajAvyo haze e vAtanI sAme bhale ApaNe vadhe na laIe, paNa emAM enuM rAjanaitika DahApaNuM nahIM hoya ema kema kahevAya? saharAnA raNamAM bhUlA paDIne rajhaLatA-pAzupANuM jhaMkhatA musApharane koI pANInI ane TADhA chAyAnI vAta kare to te harSathI praphullita thayA vinA na rahe. zAMti, kSamA, dharmanI vAtamAM paNa evIja mohinI bharI che. roje rojanI rAjakrAMtie, khunAmarakIo ane julamanI jhaDIothI thAkIne nirAza banI gaelI prajAne jyAre koI evI vAte UMce sAde-parvatanA zikhare Ubho rahIne saMbhaLAve tyAre prajA paNa meghadarzana joI nAcI uThatA mayuranI jema kekArava karI mUke e asaMbhavita nathI. azokanI zilAlipimAM AlekhAyelAM abhaya vacane, yuddha-vigrahanI azAMtimAM phaphaDatA jIne e vakhate eTalA ja AzirvAdarU5 lAgyAM haze. AvAM abhayavacanamAM, sarvasattAdhIza samrATanI koI cAlabAjI hoya ema kadAca kaI kahe te paNa e vakhate na manAya. prajAne zAMti joItI hatI, suzAsana joituM hatuM, saMrakSaNa ane svAtaMtrya joItuM hatuM te badhuM azake muktakaMThe-udAra hAthe ApyuM. maurya sAmrAjyanA samrATa-azokamAM prajAe koI devAMzI avatAranI kalpanA karI. janahitanA chUTAchavAyA chatAM paddhaShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 48 ] kaliMganu' yuddha cAne mahAmedhavAhana mahArAja khAravela, tisaranA prayatnAe azokanA pUrvajIvana upara vismRtinA paDadA pADI nAkhyA. prajAnI prIti, bhakti ane zraddA sivAya sAmrAjya sthira na thai zake ema samajanAra samrATa azoke dharma ane dharmapracAranI upayogitA ane asarakArakatA paNa kharAkhara joi lIdhI. dharma - saMpradAyanA agraNIoe azeAkanA nAme asakhya staMtranIavatAraNA karI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) rAjAzayanuM pariNAma be mahatI senAonI madhyamAM potAne AvI bharAyelo joine arjunanAM gAtra kaMpyAM hatAM-memamAMthI pasIne chUTa hato. eNe ene vairAgyane raMga te ghaNaya lagAvyo, paNa zrI kRSNa vairAgyanI vANImAM chupAI raheluM arjunanuM hadayadaurbalya joI lIdhuM. kaliMgavijayamAMthI pAchA pharelA samrATa azokane je kaMI zrI kRSNa bheTayA hatA te ene A dharmavijayanI vANI pracArane joine kaheta ke "he azoka ! kaliMganA udyAnamAM muDadAonA Dhaga khaDakyA pachI tuM dharma, zAMti, kSamAnA je sUtra ane siddhAte uccarI rahyo che temAM sAmrAjyavAdanA samarthana sivAya bIjuM zuM banyuM che? tAre tAruM maurya sAmrAjya TakAvI rAkhavuM che eTale ja tane zAMti ane virAganuM avalaMbana game che. cora-lUMTArA ane zikArIo paNa bIjAnuM sarvasva paDAvI lIdhA pachI zAMti ane kSamA ja che che. tArA aMtaratama manabhAvanuM pRthakkaraNa karI leze te tene paNa ema ja lAgaze." samrATa azokane evI sIdhI ane sAcI vAta saMbhaLAvanA keI na maLyuM. enI AsapAsa je zamaNe-saMsAratyAgIe ane dharmapracAraka hatA teo paNa ghaNA vakhatathI AvA ja dharmanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pa ]. kaliMganuM yuddha yAne mahAmeghavAhana mahArAva khAravela thAMbhalAnI zodhamAM hatA. dharmane sudaDha rAjyAzraya maLe to pachI saMpradAyanA pAyAmAM sIsAne rasa reDAya ane sAmrAjyane dharmane sahakAra maLI jAya to sAmrAjya pharatI sarasa killebaMdI banI jAya. AvI khullI saratathI nahIM, paNa aNalakhyA karArethI AvuM eka saMdhIpatra taiyAra thayuM. azake dharmapracAranuM cakra pharIthI gatimAM mUkayuMH dharmAcAryoe ene potAthI banI zake teTalo vega Apyo. rAjaprakaraNa kunehane A vArIpravAha dharmavijayanA kyArAmAM ThalAvAvA lAgyo. dharma khIlyo, paNa bIjI tarapha magadha sAmrAjyarUpI vaTavRkSanAM mULa sUkAvAM lAgyAM. maurya sAmrAjya je lokakalyANa sAdhatuM hoya ane bhikSuo je ene uttejana ApatA hoya te emAM khoTuM zuM che? pahelI vAta te e ja che ke sAmrAjyavAda ane lokakalyANa parasparavirodhI che. sAmrAjya eTale ke eka vyaktine keMdramAM rAkhI, lokasamUhanI buddhine pAMgaLI karI mUkanA taMtra, khAbocIyA jevuM ja baMdhiyAra banI jAya che. ene uttejana ApanArAo paNa eka yA bIje prakAre pitAnuM varcasva gumAvI bese che. zAMta ane sthira sAmrAjya game teTaluM mahAna hoya te paNa carabIthI phulI gayelA dehanI jema enI apaMgatA anivArya che. ane evI koI kharAbI nathI ke jene rAjAzraya pALI-poSIne na uchere. kaliMgayuddha pachI dharmavijayanI laganImAM zeke bauddhadharmane rAjyAzrita banAvyuM. e pahelAM rAjyane, kaI dharmane Azraya ja hete ema kahevAne ahIM Azaya nathI. rAjAone Azraya theDA samayane mATe, thoDe ghaNe aMze pahelAM maLI jato. azoke e sthiti badalAvI nAkhI. bauddhadharmanA pracAra arthe hajAro bhikhuo sukha-ArAmathI harIpharI zake tathA rahI zake eTalA mATe ThekaThekANe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjazrayanuM pariNAma. [51 ] dezabharamAM meTI saMkhyAmAM vihAre khaDA thaI gayA. jemane tyAga, virAga ke lokakalyANanI bahu paravA na hatI evAo paNa sArA rAjyAzrayathI lobhAI bhikhuonI saMkhyAmAM vRddhi karI rahyA. azokanA anukaraNamAM bIjAM nAnAM-meTAM rAjAoe paNa AvA vihArane uttejana ApyuM. purANuM ullekho te eTale sudhI kahe che ke 80 thI 90 hajAra jeTalA vihAre, azokanA samayamAM ubharAI nIkaLyA. tyAgapradhAna saMskRtinI prathamanI preraNuM to kayAranI ya maMda paDI gaI hatI. zrI gautama buddhanA nirvANa pachI emanA bhimmuemAM thoDI vadhu chUTachATa levAnI zithilatA pravezI cUkI hatI. keTalAke te chaDecoka kahetA ke gautama buddhanI haiyAtImAM ApaNe kaSTa sahevAmAM bAkI nathI rAkhI. have zA mATe evAM nakAmAM duHkha veThavAM? vakIla kAyadAnI bArIkIo zodhe tema A bhikhuoe paNa sakhta niyama ane zistapAlananA durbhedya durgamAM bArIo temaja bAraNuo zodhIne ughADI nAkhyAM. azokanA Azraya-pratApe bhimmuonI sattA ane svacchaMdane apUrva anukULatA maLI gaI asaMkhya vihAra astitvamAM AvyA, tema bhikhkhaomAM AgevAnI meLavavAnI lAlasA paNa janmI. eka jaNa bIjAthI bahu mahAna ane prabhAvazALI che, camatkArika che evI chApa pADavAnA keDa vRddhi pAmyA. AthI hariphAI vadhI paDe e svAbhAvika che. pAchaLathI bhikhuonI e spardhA emanA anuyAyIomAM paNa AvI haze. bhikhuo moTA jAgIradAra jevA banyA. game tema karIne rAjAonI khuzAmata karavI ane potAnAM vaibhava-ArAma-prabhAva jALavI rAkhavA e prakAranI, tyAgI tapasvI ane lokasevakane na chAje evI dUSita manovRti bhikSusaMghamAM mahAmArInI jema ja prasarI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 52 ] kaliMganuM yuddha yAne mahAmeghavAhana mahArAja khAravela. gaI. sAmrAjya ane rAjAzrita dharma banne, eka bIjAnI pAchaLa adhogati tarapha taNAyA. rAjAzraye, janasevaka jevA A bhikhuone julamagAra paNa banAvyA. eka tarapha sAmrAjyanuM dhoMsaruM ane bIjI tarapha A bhikhuonuM desa ema be dhuMsarAM prajAnA gaLe bharAI gayAM. bhikhuonI viruddha nAnA moTA baMDa UThelA hovAnI hakIkata paNa maLe che. A baMDanI sAme TakI rahevA bhikhuone rAjyanI madada mAMgavI paDI hatI. vaidika eTale ke brAhmaNe vigere, je pitAnA vadhArepaDatA kriyAkAMDanA bhArane lIdhe apriya banyA hatA tenI jema ja A bhikhuo paNa azakanA samayamAM khUba parigrahI, svacchedI, vilAsI banavAthI prajAmAM akArA thaI paDyA. azekane je vakhate ahIM amala cAlato hato te ja vakhate cInamAM paNa enA jevI ja AkAMkSAo dharAvatA eka samrATanA vicitra vahevAranI keTalIka hakIkata maLe che. paMDita javAharalAla neharunA zabdamAM ja e sAbhaLIe: "cau nAmanA prAcIna ane zaktihIna rAjavaMzane haTAvI eka saradAre rAjasattA jhuMTavI lIdhI tyArathI cina nAmanA rAjavaMzane AraMbha thayeda-cina rAjavaMza uparathI ja cIna dezanuM nAma paDayuM. A rAjavaMza azokane samakAlIna che. prathamanA cina rAjavaMzanA traNa rAjAo bahu na TakyA. paNa emanI pachI je cotho rAjA Avyo te eka vilakSaNa puruSa hato. enuM nAma te hatuM vAMga cAMga: paNa eNe pitAnuM jUnuM nAma badalIne navuM nAma rAkhyuM. navA nAmano artha e thAya che ke "cInane pahele samrATa." ene pitAnA yuganuM bhAre abhimAna hatuM. jUnavANamAM ene mula Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjazrayanuM pariNAma. [ 53 ] zraddhA ke prIti na hatI. e hadayathI ema Icchato ke lake jUnavANIne je bhUlI jAya ane huM ja khare zahenazAha chuM-itihAsano AraMbha ja mArA samayathI thAya che ema A badhA mANase mAnavA lAge te pachI kyAMya koI prakAranI kaThaNAI na rahe. babe hajAra varSa thayAM rAjAonI moTI jamAta utarI AvI che e vAta tene sAMbhaLavI ja nahotI gamatI. e jUnA rAjAonAM nAma suddhAM paNa koI na saMbhAre, mAtra prathama samrATa tarike pitAnuM nAma ja ahoniza guMjatuM rahe evI enI eka mAtra abhilASA hatI. rAjAo ane samrATenI sAthe bIjA koI meTA puruSo thayA hoya te emanAM nAma ane cinha paNa bhUMsI nAkhavAnI eNe keDa bAMdhI. teNe pharamAna cheDayuM ke je je graMthamAM prAcIna kAlanI hakIkata hoya te badhAM pustaka khAsa karIne ItihAsanA pustake bALIne bhasma karI nAkhavAM." e AjJAnA anusaMdhAnamAM ja eNe eka bIjo evo Adeza cho ke "jUnA vakhatanI vAte je kaI rasabharI vANImAM lalakArIne varNavaze te tene zULInI sajA veThavI paDaze." kahevAya che ke ghaNu paMDita, jUnavANuM rItarivAjanI vAta karatA pakaDAyA ane A prathama samrATe temanAM ziraccheda paNa karyA. jUnAM graMthe jemaNe jemaNe chupAvavAnA prayatno karyA ane prathama samrATanA guptacarethI pakaDAyA temane eNe jIvatA daphanAvI dIdhA. ItihAsamAM mAtra pitAnuM ekalAnuM ja nAma jhaLakI uThe evI durAzA sevanAra A nRpatie prajA upara ghaNA atyAcAra karyA. enuM pariNAma e AvyuM ke pacAsa varasanI aMdara ja e rAjavaMzanuM nikaMdana nIkaLI gayuM. cInanA samrATemAM ochAmAM ochA samaya je koIe rAjaamala karyo hoya to te A vaze. je rAjavaMza cirasthAyI sahisalAmata ane zAzvata banavA mAMgato hato tenA ja phALe A moTAmAM moTuM durdeva AvyuM ! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 54 ] kaliMganuM yuddha cAne mahAmedhavAhana mahArAja khAravela. bhAratanA A mau`samrATa ane cInanA uparAta prathama samrATa, jANe peAtAnA kALanA meTA pratinidhie hAya ema lAge che. bannenI kArya paddhatti bhinna bhinna hatI, paNa dhyeya teA eka ja hatu. azArka peAtAnuM nAma pheravI, devAne priya evA priyadarzI rAkhyuM hatuM. cInI samrATe paNa cInanA prathama samrATanu nAma peAtAne mATe pasaMda karyu hatu. eke dharmanI madadathI peAtAnA sAmrAjyanI sthiratA vAMchI te| bIjAe prAcIna hakIkatanA ucchedamAtrathI sAmrAjyanI sahisalAmatI kalpI. mausamrATe moTAM maMdire ane stUpe UbhAM karI eka prakAranI meAhinI AMjI te| cInanA A prathama samrATe jagatanI eka adbhUtatA jevI jaMgI dIvAla caNAvI, prajAne maMtramugdha banAvI dIdhI. anne ekahathvI sattAnA upAsaka hatA. banne zaktizAlI hatA. eka ja vakhate, cIna ane bhAratavarSa jevA e meTA rASTrAmAM keMdrita sAmrAjyasattAnA jUdI jUdI paddhattinA akhatarA cAlatA hatA. azAkanA akhatarA paNa niSphaLa gayA. pudgaLane svabhAva che ke saDavu-paDavuM ne vikherAi javuM, tema A magadha sAmrAjya rUpI virATa pudgala paNa saDI jaine kharI jaine vIkharAvA lAgyuM. dhavijayanI AkhI ceAjanA avyavahAru haze, rAjaprakaraNI kunehanI satata calAyamAna dharatI upara enA pAyA paDyA haze ke kaliMgasahAranAM pApa, magadhane jate divase ADe AvyAM haze, te nizcayapUrvaka kahevu' muzkela che. samrATa azoknA avasAna pachI tarata ja mau sAmrAjya mAMduM paDayuM. dUra-dUranA prAMtA sAmrAjyanI dhuMsarImAMthI chUTI svataMtra banyA. 50-60 varasanI aMdara ja, parAdhIna anelA kaliMge punaH peAtAnA svAtaMtrya nirdhAnA dhvaja krUkAvyA! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) kAM bhImmu, kAM rAjakuMvara ane kAM pAgala ! je divaseAmAM magadhanI rAjadhAnImAM ThekaThekANe aMdhAdhuMdhI vyApI rahI hatI-magadhanuM rAjasa`hAsana dharatIka`panA jevA aNadhAryAM AMcakA anubhavatu hatuM te divaseAmAM kaliMganA mukhya zahera teASAlImAM, teASAlIvAsIe khare madhyAnha eka devakumAra jevA kAMtimAna tapasvI yuvAnane dharI dharIne nihALavA chatAM jANe tRpti ja na pAmatA hoya tema tenI sAme katyAMI sudhI joi rahetA. savAramAM sUryanA udaya thAya te pahelAM, leAkeAnI najara cUkavI A yuvAna, sauMdaryanA AvAsasthAna jevA kumArapaCta-khaMDigiranI guphrAmAM pahoMcI jatA, khapeAre jyAre e tyAMthI pAche! vaLatA tyAre khanatAM lagI e ja mAge thaine jatA. enA paganI maMda gati jotAM kumAra-parvatanI guphrA ene jANe khe'cI rAkhatI heAya ane e khecANane teADI, A yuvAna dhIme pagale peAtAnA nivAsa bhaNI na chUTake ja jatA hoya ema lAge, enA svaccha--bahumUlya uttarIya uparathI, enAvinyAsa ane sukhakAMti uparathI e kAI rAjakumAra hovA joie. paNa rAjakumAra ATalA dIna--natra-saraLa hoi zake ? kAM kASTha bhikhkhu, kAM kASTha tyajAyelA rAjaputra ane nahitara kASTha pAgala ja e hAvA joIe ! cAlatAM cAlatAM enI najara rastA uparanA eka khaMDiyera upara paDe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [56 ] kaliMganuM yuddha cAne mahAmeghavAhana mahArAja khAravela. che. yuvAna ghaDIbhara thaMbhI jAya che. khaMDiyera jotAM enI AMkhamAM ukaLATa ubharAya che. chUTAchavAyA verAyelA khaMDiyeranA malina patthara joI tyAM eka kALe mATe mahela hevAnI tene kalpanA Ave che. vartamAna bhUlI jaI, bhUtakALanA bhoMyarAmAM te daSTipAta kare che. tyAM bhayaMkara bhUtAvaLa nAcatI e joI rahe che ane eka dIrgha niHzvAsa nAkhI AgaLa vadhe che. rAhadArIo, yuvakanI A sthiti joI Azcarya pAme che. ajANyA pravAsIo jANavA mAge cheH "A keNu che? ene cittabhrama to nahi hoya ?" UgatI avasthAmAM A yuvAna Avo pAgala kAM dekhAya che ? teSAlInA bhAMgyA-tUTyA kIllAmAM jovA jevuM zuM haze? A pAgala jevo mAnavI, ISTadevane nayana bharIne nirakhato hoya tema paga pAse paDelA paththarAnuM dhyAna dharata zA mATe Ubho raheto haze? ene ghaNekhare samaya kumAra-parvatamAM vasatA nigraMtha munirAje, bauddha bhikhkhao ane AjIvika saMpradAyanA sAdhuonA samAgamamAM vyatIta thAya che. nigraMtha-jaina munio tarapha e kaMIka vadhu AkarSaNa dharAve che. sAdhuo ane rAjavaMzIo vacce vasate A yuvAna, AsapAsanI duniyA karatAM judI ja sRSTimAM viharato hoya evo vilakSaNa kema dekhAya che? A ja teSAlInI zerIomAM, vAgha, varU ane dipaDAnA ToLA jevA azokanA ardhajaMgalI sIpAIo jyAre UtarI paDyA haze tyAre bhayabhIta banelA ane mRtyunI vedanA veThatA keTalA kalIgavAsIo A-raudra svare kakaLI uThyA haze? Aje paNa A yuvAna A zerIomAMthI evAM chupAM AkraMda nIkaLatAM sAMbhaLe che. hajAro-lAkho zaherIone pazunI jema ja bAMdhIne laI jatA e nIhALe che. kaliMganA upavanamAM, nirdoSa paMkhIonI jema vasatA A niraparAdha mAnaShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAM bhikhkhu, kAM rAjakuMvara ane kAM pAgala ! [ 57 ] vIe paradezanA bajArAmAM gulAmeAnI jema vecAyA hazeH khIjA krAI deza upara nahi, kaliMga upara ja AvA atyAcAra gujAravAnu aze!kane zuM kAraNa maLyuM ? kali gavAsIo nirupadrava, kriyAparAyaNu ane vRddho tathA zramaNa-brAhmaNeAnA upAsaka hatA eTalA ja sAru azekane peAtAnA sipAionuM pAzavabaLa ahIM ajamAvI levAnu sUjhayuM haze ? AvA AvA aneka vicArAnA taraMga upara taNAtA-dhaDIka UbhA rahI jatA A tejasvI yuvAna, peAtAnA dharanA eka eraDAmAM karatA heAya tema teASAlInA rAjamArga upara thaIne cAlyeA jAya che. yuvAnanA pitA vRddha thayA che. enAmAM pUruM' cAlavAnI paNa have tAkAta nathI rahI. peAtAnA putranI AvI vicitra rItabhAta joI te ghaNI vAra muMjhAya che. kAi kAi vAra kumArapa`tamAM nidha muni pAse jai aMtaranA ubharA ThelavI peAtAnA putranuM bhaviSyamAM zuM thaze te jANavA mAge che. nimra muni khIjuM te zuM kahe ? paNa A yuvAnanAM lakSaNu tathA saMskAra viSe nirdeza karI kAMe mATA cakravartI ane kAM e meTe| AcAya thavA joie evA peAtAneA niNya saMbhaLAve che. cakravartItva ane AcAryaMtvanI vimAsaNamAM paDelA e vRddha pitA puruSane thADA vadhu prakAza ApavA e ema paNa kahe cheH e banne eka ja DhAlanI e bAjue che. banne tapasvIe che--ane leka hitanA sAdhaka che; prakAra ane taratamatAnA bheda bhale rahyA. peAtAnA putranA sabdhamAM AvI AzAbharI bhaviSyavANI sAMbhaLI vRdda pitA praphullita bane che. teSAlInA A yuvAnane Ave! khaDatala, sahRdaya banAvavAmAM kumAra--guphAvAsI nitra thatA paNa kaI eche! hissA nathI. kaliMga e mAtra parva ane araNyAthI AcchAdita evA bhUmibhAga ja nathI. enI sAthe pratyeka kaliMgavAsIne prANanA jIvaMta saMbaMdha che, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 58 ] kaliMganuM yuddha yAne mahAmedhavAhana mahArAja khAravela, kaliMganI svataMtratA ane kaliMgane vaibhava, kaliMganI asmitA ane kaliMganI pratiSThAmAM ja kaliMganI kharI dharmasAdhanA, puruSArtha tathA pratApa cheH nitha muninA mukhathI nijharatI e vANI A yuvAna rAja rAja pIe che; rAja rAja pIvA chatAM paNa atRpta ja rahe che. dharmagurunA sahavAsamAM divasanA ghaNAkharA samaya vyatIta karanAra A yuvAna vAraMvAra jUnA khaDiyerA, paDI gayelA chIllA ane sukAi gayelI naheranA kAMThA upara zA sAru bhamatA haze, te kaliMgavAsIomAMthI bhAgye ja kAika samaje che. kharekhara jo e vItarAgatAnI sAdhanA karatA hAya tA pachI AvI sthUla-dunyavI vastuo pratyenA enA meA cheka UDI javA joie. ane A mRta deha jevA purANAM avazeSAmAM evu' te zuM che ke je ene maMtramugdha banAvI de che? e yuvAnanuM nAma bhikhkhurAja che. vRddha, azakta pitAne A putra, vamAnane vIsarI mAtra bhUtakALa ane bhaviSyakALanI sRSTimAM viharatA A yuvAna sarva rIte bhikhkhu ja banavAne nirmAyA hatA. sArA gurUnA enI upara snehAbhiSeka na thayeA hAta tA kadAca bhikhkhunA saMdhamAM bhaLI jate kacAranA ce bhUlAi gaye! hAta. je pariSahA veThavA taiyAra che, du:kha ke yaMtraNAmAtrane, sAme jaine paDakAra karavA jeTaleA ullAsa anubhave che, mahele| ane udyAneA karatAM paNu parvatanI gue ane nirjana araNyAmAM jenA sAcA AnaMda samAyeA che te, bhikhkhuMsadhamAM pravezI yathArtha bhikhkhurAja na bane te bIjuM zuM kare? paNa enA gurUe ja ene e mArge jatA vAryAM. emane lAgyuM ke kaliMgane A yuvAna. eka divase mAtRbhUmi-kaliMgane uddAra karaze. rAjamukuTa paheravA chatAM A yuvAna aMtarathI khare Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAM bhikhkhu, kAM rAjakuMvara ane kAM pAgala ! [ pa ] tapasvI ane le|hitaiSI banI zakaze. kaliMga maiyAnA aMtarataLamAM jugajUnA je laiMDA jakhamA paDyA che, kaliMga maiyAnA vastraAbhUSaNa jevA killA-nahera vigerenI je durdazA thai che, tene kharA pratikAra ane punarUddhAra A bhikhkhuMrAja ja karI zakaze. gurUe enA lalATalekha vAMcyA. emane khAtrI thai, ke A yuvAna asa`khya zvetIyA mANasAnI jema mAtra janmIne marI javA mATe ja nathI avataryAM. leAkeAttara purUSAnA kAphalAmAMthI bhUlA paDI, kaliMganI bhUmi upara AvI caDanAra A saMskArI yuvAna, koI eka mahAna dhyeyanI siddhi arthe ja jIvavAnA che. gurUe ene kaheluM: "vatsa, niHsakAcapaNuM rAjA banaje, paNa aMtarathI tA bhikhkhuMrAja ja raheje ! kaliMgane svataMtra ane sukhI karavA mATe ja tArUM nirmANu che." e bhikhkhuMrAja-ucharatI vayamAM pAgala jevA dekhAtA yuvAna, vakhata jatAM trikaliMgAdhipati-mahAmedhavAhana khAravela " nA nAmathI prasiddha thaze.. 66 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) samrATa saMmati kaliMga je vakhate magadhanI beDIo teDIne pheMkI devA talapApaDa thaI rahyuM hatuM te vakhate magadhane mAthe mAThI dazAnA graha besI cUkyA hatA. magadha sAmrAjyanI zaktine pratyAghAta zarU thaI gayo hate. mauryasattAnI naukA madhadarIe jholA khAtI hatI. te vakhate mahArAjA saMpratie enuM sukAna hAthamAM lIdhuM. jina sAhitye A saMprati rAjAne ghaNuM ucca sthAna ApyuM che. mUrtio ane maMdiranA e yugapravartaka hatA ema kahIe te cAle. mahArAjA saMpratie ghaNI jinamUrtio ane ghaNAM jinamaMdira nimyAM che. stUpe ane zilAlekhene sthAne bhavya prAsAde ane manahara mUrtione pracAra mahArAjA saMpratinA yugamAM vadhu saraLa ane zakya banyuM. prAcIna jaina sAhityamAM maurya-mahArAjA saMpratinI A dharmaprabhAvanA ati ujavala akSare AlekhAI che. rAjakAraNI kuzaLatA e ujavaLa akSaro pAse sAva jhAMkhI paDI javA pAmI che. azokanA saMtAnonI saMkhyA nizcita nathI. paNa kuNAla ane maheka e be putronAM nAma che itihAsamAM ApaNe ghaNI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa saMprati. [ 61 ] vAra sAMbhaLIe chIe. maheke bauddhadharmanA pracAra arthe rAjavaibhavano tyAga karyo hato ane kuNAla enI eka vimAtAnA prapaMcano bhoga banavAthI yuvAvasthAmAM ja cakSu:Idriya kheAI beThe hato. kuNAlane eka putra hato ane te ja A jaina sAhityamAM yazasvI banI gayelA mahArAjA saMprati. samrATa azokane saMprati meTA avalaMbanarUpa hatA. kuNulathI to kaMi kAma thaI zake ema hatuM ja nahIM, tethI azake, pautra saMpratimAM rAjaprakaraNa dakSatAnA saMskAra sIMcyA. divyAvadAna kahe che tema samrATa azokanI haiyAtImAM ja sAmrAjyano sukAnI vastutaH saMprati ja hato. azokane jyAre ema lAgyuM ke pote have bahu divasa jIvI zake ema nathI tyAre teNe rAjabhaMDAra lagabhaga lUMTAvI devAne nizcaya karyo. karoDo rUpIyA eNe saMdhArAma pAchaLa kharacavA mAMDyA. saMpratine, rAjabhaMDAranAM khAlI taLIyAM ja rahI jaze, evI bIka lAgI ane pUratA dhanasaMgraha na hoya to ATaluM moTuM sAmrAjya kAcI ghaDImAM bhAMgIne bhUko thaI jAya ema paNa te joI zake. teNe pitAmaha-azokanI A uDAugIrI sAme spaSTa zabdomAM virodha karyo. saMpratie ja rAjabhaMDArane veDaphI jato bacAvI lIdhe. AthI azakane bhAre AghAta lAgelo. pitAnI lAcAra dazA joI azake azupAta paNa karelo, ema kahevAya che. e pachI jyAre azokanA Asane kula beThe tyAre paNa rAjadhurAne bhAra te saMpratinI ja kAMdhe hato. yugabaLa maurya sAmrAjyanI virUddha hatuM-keMdriya sattAnA divaso bharAI cUkyA hatA. AMdhra ane kAzmIra, eTale ke magadhathI bahu dUra paDI gayelA prAMta kuNAlanA samayamAM ja magadhathI chUTA paDI gayA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 62 ] kaliMganuM yuddha cAne mahAmedhavAhana mahArAja khAravela. kuNAla pachI magadhasAmrAjyanA mukuTa sa`pratine mAthe sukAvA joitA hatA, paNa sa`pratine bale dazarathane zire kaLaza DhoLAyA. dazaratha bandhupAlitanA nAmathI mekraTe bhAge eLakhAya che. khaMdhu eTale saMprati H saMpratinA AdhAra ane sa MpratinA avalaMbane e lagabhaga ATha varasa sudhI nAmane samrATa rahI zakayA. zarathanA samayamAM pratyAdhAtanA meATAM meAjA e uchaLavA lAgyAM. saMprati jevA sukAnInA hAtha paNa A vakhate zramita banatA jAya che. mATA vidroha ke Akasmika jha MjhAvAta jevuM kapta nathI dekhAtuM, paNa sagrAsa karavA, kinArAnA badhana ane maryAdAne ALagavA mathatA meAjA, jUnI rekhAone bhU'sI AgaLa jatA jaNAya che. zarathanA mRtyu pachI AMtara ane bAhya anne vyavasthAne bhAra saMprati-mahArAjAne mAthe AvI paDe che. magadha-sAmrAjyanI sattAne duLa banAve evI krAi vizeSa ghaTanA saOpratinA samayamAM anavA pAmI nathI. bAkI asateSa ane azAMtinAM je chUpA pravAha| cheka nIcenA thAmAM vahI rahyA hatA tenA vATa saMbhaLAya che. saMprati mahArAjA rI eka vAra zAkanA dharmarAjyanI punarAvRtti zarU kare che. azAke je bauddha dharmanA pracAra arthe karyuM. tenuM ja anukaraNa saMpratie jaina dharmanA viSayamAM karyuM. anAya gaNAtA dezamAM saMpratie upadezake mekalyA. senAmAMthI saMskArI sainikAne tAravI jaina dharmanA pracAra arthe judI judI dizAmAM ravAnA karyAM, garImA ane atithie mATe eNe bhejanAlayeA paNa khAtAM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa saMprati [ 63 ] kSaya-rAgathI pIDAtA dardI jevA mauya sAmrAjyane A upacArAe prAraMbhamAM thoDA lAbha karI ApyA. kadAca enI vadhu sthAyI asara paNa thai zakI hAta, paraMtu daivavazAt saMpratinA samayamAM khAra varSanA bhayaMkara duSkALe dekhAva dIdhA. sapATInI nIce je asvasthatAne agni dhuMdhavAi rahyo hatA te have ekadama saLagI uThe evI pirithita AvI paheAMcI. mahArAjA saMpratinA jaina prabhAvanAnA maneratha, dIpakanI chellI zIkhAnI jema jhabakIne atahita thai gayA. saMprati jevA kuzaLa ane zraddhALunA sAmrAjyarakSAnA badhA prayatnA upara, enA ja satAneAe aMdara aMdara laDI dhULa vALI dIdhI. zAlIka ane enA meATA bhAi vacce kalaha thayA. zAlIka meTA bhAine mArI magadhanA siMhAsana upara kheThA. A gRhakalezanI mau sAmrAjya upara bahu kharAba asara thai. grIka leAkeAnA humalA paNu zAlIkanA samayamAM ja zarU thayA. zAlIkanI pachI devavarmA ane zatadhanuSa, nATakanA pAtranI jema AvIne pATalIputranI ra'gabhUmi uparathI adRzya thai jAya che. chellA maurya nRpati brahadrathane, enA peAtAne ja senApati puSyamitra, pagamAM khUMcatAM kAMTAnI jema ukhADIne pheMkI de che. maurya-sAmrAjya upara ahIM chellA paDado paDe che. pATalIputranI ke magadhanI prajAne jANe ke A rAjapalaTA sAthe kaMI nIsbata ja na hoya ema dekhAya che. sAmrAjya jevI meATI naukA jyAre taLIye garakAva thatI haze-- sAmrAjyanA eka senApati peAte jyAre ene jaLasamAdhi ApatA haze, tyAre pATalIputranI prajA cheka nizciMta banIne besI nahi rahI hAya. parantu mATe bhAge te| raiyata eka ' svAmI ' ja vAMchatI hatI.eka svAmI jatAM bIje sAre| svAmI maLI jaze e prakAranI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 64 ] kaliMganuM yuddha yAne mahAmeghavAhana mahArAja khAravela. kaMIka UMDI AzA paNa rAkhatI haze. mAnavInA AyuSanI jema sAmrAjyanA AyuSa viSe paNa magadhanI prajAe e vakhate tattvajJAnanI kaMi navI yukti-paraMparAo upajAvI kADhI haze. puSyamitre AvatAMnI sAthe ja upADo lIdho. hiMsAtmaka yajJayAgane punaruddhAra karavA eNe moTA pAyA upara rAjasUya yajJa AraMbhe. rAjyAzrita zramaNanA UMDA mULa ukheDIne pheMkI devA eNe uparAuparI AghAta karavA mAMDyA. puSyamitre ghaNuM bauddha tathA jaina dharmArAme jamInasta karI nAkhyA. e uparAMta bauddha zramaNa tathA jaina sAdhunuM mastaka kApIne je kaI hAjara kare tene teNe eka suvarNamudrA ApavAnuM jAhera karyuM. vaidika dharmapracAra arthe zramaNe ane sAdhuonI viDaMbanA karavAmAM eNe koI prakAranI kacAza rAkhI hoya ema nathI jaNAtuM. puSyamitranA AvA jhanUnane lIdhe, samrATa azaka ane mahArAjA saMpratinA samayamAM phAlelAkulelA bauddha tathA jaina dharmArAme tathA dharmanAyakone keTalI bhayaMkara yAtanAomAMthI pasAra thavuM paDyuM haze tenI kalpanA thaI zakaze. A puSyamitranA julame ja jaina saMdhane magadha choDIne AsapAsanA bIjA pradezamAM javAnI pharaja pADI. acaLa aDaga lAgate rAjAzraya keTalo kSaNika hoI zake che tenuM bhAna zramaNa saMghane puSyamitranA zAsane karAvyuM. eka vyaktinI kRpAnA AdhAre jIvatI dharma saMsthAo, puSyamitra jevA jhanUnIne eka ja jhapATe lAgatA hacamacI UThI. zramaNe pAsethI e rAjAe senA-rUpAnI mudrAmAM "kara' yA te daMDa vasula karyAnI vAta paNa Ave che. e ema sUcave che ke bauddha tathA jaina nRpationA samayamAM jemaNe jemaNe prakaTa yA te aprakaTapaNe parigrahane saMcaya karyo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa saMprati. [ 65 ] haze temanI pAsethI puSyamitre vyAja zIkhe mULa rakama vasula karavAne nizcaya karelo hovo joIe. stUpanA pAyAmAM paNa jyAM jyAM suvarNa dravya hevAne saMbhava dekhAya tyAM tyAM puSyamitre e stUpanA pAyA khodAvI nAkhyAnI hakIkata maLe che. magadhanA A julamanI nAnAmAM nAnI vigata paNa pAsenA kaliMgamAM pahoMcatI. koI koI vAra atizayoktinA rUpa-raMga paNa dharatI haze. bauddha tathA jana zramaNanI viDaMbanAnI aneka vAte sAMbhaLyA pachI, kaliMganA yuvarAja bhikhurAjanA manamAM kevI vyathA thatI haze ? bhikhurAja zramaNa ane sAdhuone bhakta hatA-emanI pAsethI ja e ghaNuM ghaNuM vidyAo tathA kalAo zIkhyo hate. zramaNo ane sAdhuo pAse ja jIvananA amUlya divase eNe gALyA hatA. magadhamAM bhAre aMdhAdhuMdhI vyApI che, puSyamitre jaina tathA bauddha sAdhuone pajavavA mAMDyA che ane te uparAMta aMdara-aMdaranA kaleza-kaMkAsane lIdhe magadhanI sattA zithila banI che e badhuM dhyAnapUrvaka te sAMbhaLato. mAtra kutuhaLanI khAtara nahi, yojanAnI dRSTieeka hisAbIne chAje evI ekasAI sAthe te A badhuM sAMbhaLatokevaLa sAMbhaLI ja raheto. magadhanA julamane badalo levAnI hajI enAmAM pUrI AtmazraddhA hatI jAgI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10 ) chA~dvAra nahi joie ! varSARtunI eka sAMjhe, yuvarAja bhikhkhurAja, khaDagirinI eka cukAmAM, zramaNagurUnI samipe beThA hatA. bhikhkhurAjane hAthInA khUba zokha hatA. e ja enu' mukhya vAhana hatuM. hAthIne keLavavAmAM ane khelAvavAmAM ene bahu meAja paDatI. madhyAhne e jyAre kha'giri pAse Avele tyAre paNa medha samA zyAma ane havAmAM khUlatA vAdaLa jevI gativALA hAthInI aMbADImAM ja beThA hatA. parvatanI taLeTImAM hAthI, parvatanA eka khIjA joDIdAranI jema, bhikhkhurAjanI rAha jotA ubhA hatA. bhikhkhurAja, teASAlImAM pAchA pharavAnI taiyArI karatA hatA eTalAmAM ja AkAzamAM aNadhArI AMdhI caDI AvI. sAmasAmI dizAmAMthI dhasI AvatA ane parasparane mhAta karavA mathatA parvananA vege bhayaMkara vaTALa pedA karyAM. ghaDI-e ghaDI pahelAM jyAM ukaLATa vyApyA hatA tyAM vRkSo ane zikharAne kapAvatA cakrAkAra vAyuvege peAtAnu sAmrAjya sthApI dIdhuM. sAgara-tIre vasatA kali'gavAsIone AvA tAkAna athavA jhaMjhAvAta sAva ajANyAM naheAtAM. paNa AjanI A AMdhI tA judA ja prakAranI hatI. pralayanAM badhAM lakSaNA sAthe kaliMga upara eNe AkramaNa kayu` hatuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIrNoddhAra nahi joIe [ 17 ] bhikhurAja ane zramaNa ghaDIka vAra guphAnA dvAramAM jaIne UbhA rahyA. paNa uparAuparI lAgatA pavananA AMcakAne lIdhe tyAM teo vadhu vakhata UbhA rahI zakyA nahIM. khaMDagiri A kadAca mULamAMthI halI uThaze evI emane AzaMkA upajI. yuvarAja bhikhurAjanA sukumAra vadana upara A AMdhIe viSAdanI plAna rekhAo AMkI. paNa uDatI dhULe je AvaraNa racyuM hatuM tene lIdhe zamaNugurU, bhikhurAjanI gamagInI joI zakyA nahIM. eTalAmAM vIMjhAtA vAyunA eka prabaLa AMcakA sAthe, parvata uparanuM ekAda zikhara nIce gabaDI paDatuM hoya evuM bhAre garjana saMbhaLAyuM. bhikhurAjanA dilamAMthI vedanAno eka UDe niHzvAsa ajANatAM ja nIkaLI paDayo. pavananA susavATAmAM paNa zramaNadevathI e niHzvAsa ane niHzvAsamAMthI nItaratI vedanA chUpI na rahI zakI. bhikhurAjane krodha ke viSAdamAM DUbelA bhAgye ja koIe joyA ke sAMbhaLyA haze. prakRtine A lADIle ane prakRtinI vicitratAmAM anahada rasAsvAda lete A yuvarAja sAmAnya zekaduHkhanA prasaMgamAM prAyaH nirlepa jevo ja rahe. duHkha ane kaSTa eNe ghaNuM veThayAM hatAM, eTale te anAyAse maLatAM sukhane sanmAnapUrvaka e pAchA vALI zakato. saMgIta, citra, zilpa ane sAhityane A bhakatA, aNadhArI AMdhIne lIdhe ekAeka udvigna bane e azakaya hatuM. kAnane lIdhe vakhatasara mahelamAM javAnuM nahi banI zake eTalA mATe e dilagIra ba haze? ema paNa hetuM. mahelamAM to e na chUTake ja jata ane na-chUTake ja raheto. vRddha pitAnA nehadurbaLa haiyAne rIjhavavA e rAjavaibhavanA raMgamAM thoDAM AMgaLAM kavacita baLato. bAkI to manathI e virAgI sAme ja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 18 ] kaliMganuM yuddha cAne mahAmeghavAhana mahArAja khAravela hato. AMdhIne lIdhe moDuM thaze e prakAranI vihaLatA bhimmurAjane aMge asaMbhavita hatI. zramaNagurU enI vihaLatA samajI gayA. AsamAnane pRthvI upara tUTatuM je yuvAna joI zake tenA dilamAMthI eka sAmAnya paththaranA pachaDATe ATalI dardabharI Aha kema prakaTAvI te eka mAtra zramaNagurU ja kahI zake. bhikhurAje ane zramaNa-banee e garava sAMbhaLyo hate. mRtyunI zAMtimAM prANazakti bharatA hoya tema zramaNe kahyuM : teSAlInA jIrNa durganI chellI dIvAla paNa paDI bhAMgI ! " paDavuM, bhUkakA thavuM ane nAza pAmavuM e badhuM jANe ke rajanI ramata heya evI sAmAnya Dhabe zramaNe A zabdo uccAryA. mane paNa ema ja lAgyuM."-bhikhurAje anumAnamAM sammati ApI. utpatti, sthiti ane nAza e to saMsArane sanAtana krama che. ane purANa kIllAnAM keTalAMne have upayoga paNa zuM hatuM?" dhaMdhavAtA chANamAM jALavIne phUMka mAratA hoya tema zramaNe e zabda uccAryA. Aje bhale ene kaMI upayoga na hoya, paNa e nakAmA hatA ane nAza pAmavAne gya hatA ema kema kahI zakAya?"bhimmurAjanA caherA upara saMtapta lehInuM teja chavAyuM. kaliMga Aje svataMtra nathI, magadhanuM svAmItva ene mAthe che eTale kaliMganA pATanagarane kIllo hoya ke na heva e badhuM sarakhuM ja che e e kathanane artha bhikhurAje avadhAryo. kaliMgane aMge Avo haLavo uccAra bhikhurAjane na game. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIrNoddhAra nahi joie ! [ 69 ] tethI ja te| enA sadA smitabharyAM mukha upara ukaLATa ubharAyA hatA. " kIllAnAM jarjarita bhIMtaDAM upayAgI hatAM ane pavananuM A tAkAna nirupayeAgI che ? jo jAnA bhIMtaDAM upayAganAM hAta tA AMdhI ene hAtha paNa na aDAData, kATane vadhu majabUtI ApIne A taphAna vidAya thaI jAta. prakRtinI bhiSaNa lIlAmAM paNa kaIMka De! a hAya che." zramaNa AcAryanA e gaMbhIra zabdoe bhikhkhurAjane vicAramAM nAkhI dIdhe|. kaliMganA kIllA nakAmA hatA tethI te chaThThuM anyA ane prakRtie peAte ja pavananA AMcakA mArI pADI nAkhyA e vAta bhikhkhurAja mAnavA taiyAra na hatA. zramaNa-AcAryanA khulAsAthI paNa mULa guMca na UkelA. " kIllAnA punaruddhAranI ja huM rAha jotA hatA. punaruddhAranI yeAjanA hAtha dharU te pahelAM te| enAM rahyAMsahyAM avazeSa paNu A AMdhIe uDADI dIdhAM. " yuvarAje UMDA kheda sAthe mananI vyathA vavI. " kaliMga ke kaliMganA killA mAtra jIrNoddhAra ke punarUdvAra nathI mAgatA. prakRtine paNa e ISTa nathI. kaliMgamAM je divase svamAna jAgaze-enA puNyaprakApa prajaLaze te divase kaliMganA kIlle e svataMtra sAmrAjyane kille| hazeH magadhanI sAthe spardhA khelatA, peAtAnA ja baLa ane sAmarthya upara e mustAka haze. kaliMga jo navesarathI peAtAnA kATa-kallA na bAMdhI zake, ane mAtra thIgaDA ja i zake te! kaliMga hajI ardhajAgRta che ema ja lekhAya. yuvarAja ! jUnA-jINuM durgomAM tamArA keTalA meAha hatA e huM jANu hyu. e meAha UDADavA ane kaliMganA killA koi khaDiyA rAjAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 70 ]. kaliMganuM yuddha cAne mahAme vAhana mahArAja khAravela. kIllo nathI, paNa eka navA bAhubaLa dharAvatA samartha samrATane durga che evI pratiSThA ene maLe eTalA sAru ja A AMdhIne udbhava che. hajI paNa tamAro meha jUnA kIllA, jUnI nahero ane jUnA khaMDiyere uparathI nathI utaryo. kaliMga Aja navasarjana mAge che. bhayaMkara vAvaMToLa ane tophAnamAM mAtra vinAza nathI heta-vinAzane pagale pagale sarjana je na AvI pahoMce te enA jevI dInatA ane durbhAgya A jagatamAM bIjuM kAI na hoI zake." prakArAMtare zramaNe yuvarAja bhikhune AvatI kAlanA svAdhIna kalIMganuM svarUpa samajAvyuM. kaliMge adhakacarA IlAjone tIlAMjalI ApI navesarathI-mULamAMthI ja navaracanA AraMbhavI joie. jINuM avazeSo upara azrupAta mAtra karyA karavAthI ke laLI laLIne ene page lAgavAthI kaMI ja vaLavAnuM nathI, ema enA mana upara ThasAvyuM. AMdhInuM tephAna theDI vAre zamI gayuM. bhikhurAjanA aMtaramAM paNa e divase no prakAza paDe. toSAlInA durgane, vidhipUrvakanA rAjyAbhiSeka sAthe ja eNe navesarathI uddhAra karyo. kaliMganA AtmarakSaNa arthe jyAM jyAM navAM bAMdhakAma karavAnAM hatAM tyAM tyAM teNe adhikArIo makalI, lazkarI daSTie badhI vyavasthA karI vALI. pUrAI gaelI khAIo ane naherene paNa eka be varSanI aMdara eNe sajIva karI dIdhI. karamAyelA vRkSane navA aMkura AvatAM hoya tema bhikhurAje, rAjyAbhiSeka pachI kaliMganI rage rage navajIvana sIMcuM dIdhuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) tAmasikatAnu chedana lakSmI ane vaibhava kASTanAM paNa kAMI ekadhArAM kaiM cirasthAyI nathI rahyAM. rAjAonA rAjavaibhava ane lakSmIvAnA vilAsa haMmezA pRthvInA geALAdhanI jema krUratA ja rahe che. rAjAthI mAMDI raMka sudhInA ane pa'DitathI mAMDI pAgala sudhInA sau e satya samaje che. chatAM aizvaryazAlIonI dhanasa'patti jyAre adazya ane che peTa bharavAnAM paNa sAMsAM paDe che tyAre paNa emane aizvaya ne ceADe-dhaNA 'bha karyAM vinA nathI cAlatuM. garALAnI kapAI gaelI pUchaDInI jema emane dhaNI vAra taDaphaDIyAM mAravAM paDe che. zrIma'tAI ane dInatA vaccenI A adhakacarI avasthA ahu duHkhada hAya che. garALAnI kapAyelI pUchaDI nathI. jema cetananI sAthe sabaMdha rAkhI zakatI tema nathI jaDa jagatane viSaya tatkALa banI zakatI. kapAyA pachI ghaNI vAra sudhI enI cetanA taraphaDIyA mArI Akhare zAMta thai jAya che. lakSmIva'ta ane vaibhavasvAmInI ja mAtra AvI durdazA thAya che ema kaI ja nathI. tyAga, virAga, sayama ane tapazcaryAnA AdarzamAM mAnanArA sa`skArasvAmIonI paNa koi kamanasIba Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 74 ] kaliMganuM yuddha yAne mahAmeghavAhana mahArAja khAravela. paLAmAM evI ja durdazA thAya che. kaliMga, samrATa azokanI chellI katala pachI evI ja avasthAne bhoga thaI paDyuM hatuM. dhana vaibhava ane janmabhUminI svataMtratAmAMthI svataH janmatA tyAga virAgane sthAne, chellA pacAsa-sATha varasanA gALAmAM dAMbhikatA ane kRtrima udAsInatA coranI jema chupe pagale AvIne kaliMgavAsIonA haiyAmAM besI gaI hatI. sAmarthya ane ullAsa haNAI gayA hatA, ane kAyaratA tathA nirAzAne ujaLA nAmathI oLakhavAnI prathA paDI gaI hatI. vaibhavanI svAbhAvika mukhakAMti jevo tyAga-virAga paravArI beTho hatoH beTa-dekhAvapUrato-zAstrIya vANInA paTamAM vIMTaLAyelo daMbha vadhu ne vadhu damULa banato jato hato. A prakArano daMbha koI paNa prajAnA jIvanamAM chupA jIvaleNa jhera jevo ja vidhAtaka thaI paDe che. kaliMgAdhipatine e vAta vakhatasara samajAI bALavayamAM bhikhurAje saMgItanI tAlIma lIdhI hatI. tAla, laya ane rasollAsanI zakti e rAjakuMvarathI ajANa hatI. prajAjIvanamAM e prakAranI tAkAta prakaTAvavA, bhikhurAje kaliMganA udyAnamAM vAra-tahevAre meTA utsavo ujavavA mAMDayA. kaliMga pitAnI svAdhInatA ane pratiSThA punaH prApta karavA mAgatuM hatuM. daMbha ke vIratAnI kevaLa vAtothI e siddha thaI zake ema nahatuM. viratA prakaTAvavA mATe, sau pahelAM ullAsa ane pramodabhAva keLavAvA joIe. sAmudAyika utsavanA upakrama sivAya e lagabhaga asaMbhavita hatuM. khAsa karIne pUrNimAnA divase, kaliMganA mukhya zaheranI najIka evA kaumudI utsava ujavAtA. strI, purUSa, prauDha ane bALakonAM ToLAM A udyAnemAM jAmatAM. bhikhurAja jeva, trikaliMgAShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAmasiktAnuM chedana [ 73 ] dhipatinA nAmathI oLakhAte, prajAnA pitA je lekhAte pati pite paNa A utsava samAraMbhamAM saunI sAthe eka mAmulI mANasanI jema bhaLI jate. samAna zIlavALI maMDaLIonA uchaLatA AnaMda-kallola joI e khUba rAcato. rAjavI bhikhurAja pote pitAnA sAthIonI vacce besI, mAthA uparanA mukuTane bhAra aLage karI, vividha taMtuvAdyanI sAthe suramAM sura mIlAvI rAga rAgiNI AlApate tyAre kaliMgavAsIo saMsAranI vAstavikatA bhUlI jaI, jANe koI kInnare ke gAMdharvonA nagara udyAnamAM AvI caDyA hoya evo AnaMdAtireka anubhavatA. rAjA ane raiyata vaccenA bheda e paLe bhuMsAI jatA. kaliMganuM udyAna, sAkSAta naMdanavananI spardhA karatuM. saMgItanI sAthe citra ane bIjI kaLA-kArIgarInA sarasa namUnAo ahIM jovA maLatA. yuvaka ane yuvatIo pitAnA citro, gAna ane nRtyanAM svachaMda chatAM nirmaLa rasajharaNu muktabhAve ahIM vahAvatAM. bhikhurAja pite kavacita chadmaveSa laI, utsavanI mAdaktA mANavA prajAjanI aMdara bhaLI emanI AkAMkSAo ane abhilASAo kAnokAna sAMbhaLatA. virAga ane tyAganI vAtAe je daMbha, nirAzA ane udAsInatAno parivAra pedA karyo hato tene badale AvA utsavane lIdhe rasanI mastI ane prANane dhasamasato vega Avato eNe je. aradhI sadInA tAmasikatAnA thara, satata AnaMdetsavanA tApamAM pIgaLIne pANI pANI thaI gayA. utsanA rasa pI-pIne kaliMganI asmitA paNa vadhu vyApaka ane tejasvI banI. dezanA utsavamAM cakacUra bananArI prajA ja eka divase kaliMganI AbarUne khAtara pitAnAM lIlAM mastaka dharI daI zakaze evI bhikhurAjane have pUrI zraddhA baMdhAI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 74 ] kaliMganuM yuddha yAne mahAmeghavAhana mahArAja khAravela mauryayuga ane naMdayugamAM paNa utsava hatA. paNa e utsa moTe bhAge te sAmrAjyavAdanA tAMDavanRtyanuM ja anukaraNa karatA. samrATa eka yA bIje bahAne lakSmInI rela vahAvI prajAnI AMkhamAM ghenanuM AMjaNa AMjI zakatA. magadha-sAmrAjyanA utsavamAM kaliMga jevA parAjita dezanI prajAne rasa paNa zuM hoya? garIbanuM sarvasva paDAvI lai, dIvALI ujavanAra tAlevaMtanA jevA ja e utsava hatA. azokanI pachI e utsavonA prANa paravArI cUkyA hatA. bhikhurAje, kaliMgane purANI mucchamAMthI jagADavA, AtmazraddhA ADe AvI gaelAM AvaraNo pheDavAM utsavone punaruddhAra karyo. bhikhurAja pite je A samAraMbhamAM sAcA dilathI bhAga na laI zakato hota to kadAca kaliMgane hajI bIje arthe sike kharca paData. bhikhurAjane zire, kaliMgane mAtra jAgRta karavAnI ja pharaja nahotI AvI paDI, kaliMganA lohImAM je dAMbhiktA ane tAmasikatAnI azuddhi bharI hatI te paNa vividha paccepacAravaDe nivAravAnI hatI. pUrvanA bIjA koI samrATa karatAM, bhikhurAja A utsavane bahu mUlyamAna gaNe che. bIjI ghaNuM ghaNI vAto zilAlekhamAM kahenAra azekane, nAca gAna nRtya viSe kaMI khAsa kahevA jevuM nathI. bhikhurAja khAravela te rAjavahIvaTano athavA te kaliMganA punaruddhArane e eka ati Avazyaka viSaya hoya tema e utsavasamAraMbhane saMbhAre che. "te gaMdharva vidyAmAM ghaNe nipuNa hate. nRtya-gIta tathA vAjIMtranA saMdarzane tamAsAevaDe utsava-sabhAraMbha karAvI nagarIne khUba prasanna karI." khAravele kotarAvelA zilAlekhomAM evI hakIkata spaSTa AkAramAM maLe che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) yuvIra, dharmavIra bhikhurAja dakSiNa kozalanI pazcime-kaliMganA sImADe, uttara-pazcima dizAmAM mUSika nAmane eka deza hate. mUSike kaliMgavAsIone trAMsI najarathI jotA-kaliMganA vepArIo vigerenI vakhatovakhata avagaNanA karatA. eka divasa e hatuM ke kaliMgane mAthe kaI dhaNI dharI hatuM. paNa khAravelanA rAjyAbhiSeka pachI e sthiti cheka palaTAI gaI hatI. kaliMganA eka vepArInuM apamAna, kaliMgapati pate kaliMga samastanuM apamAna samajatA. khAravelane jyAre ema kahevAmAM AvyuM ke mUSikamAMthI jatA-AvatA kaliMganA vepArIo pAsethI mUSike bhAremAM bhAre dANa mAge che ane jo saheja paNa AnAkAnI karavAmAM Ave che te mUSike julama gujAravAmAM pAchuM vALane nathI jotA, tyAre e pADozIne pajavanArA mUSikene pahelI take sIdhA dera karavA ja joie ema khAravelane lAgyuM. maurya sAmrAjyanA pATanagara upara AkramaNa karavAnAM-maurya sattAne enA pApanuM prAyazcita karAvavAnAM svapna e nIhALI rahyo hata te ja vakhate bhikhurAja-khAvelane A mUSika jevA eka sAmAnya zatru upara humale laI javAnI pharaja paDI. kaliMga, A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ GF ] kaliMganuM yuddha cAne mahAmedhavAhana mahArAja khAravela. vakhate kAi paNa prakAranA saMgrAma mATe kaTibadda hatuM. kaliMganI tala pachI je jaDatA-udAsInatA eka mahAmArInI jema badhe aDDo jamAvIne beThI hatI te katyAranIye vidAyagIrI lai cUkI hatI. thoDA ja vakhatamAM mahArAjA khAravele kaliMgamAM navacetananeA pravAha vahAvI dIdhA hatA. sainikonI have kaliMgane kheATa nhotI. tema sagrAmamAM Avazyaka evA hAthI gheADA paNa puSkaLa pramANamAM hatA. mUSikAne pAMsarA karavA e khAravelane mATe muzkela nhotu. paNu kANu jANe kema, mUSikanA sIdhA rastA mUkIne eNe AMdhramAMthI peAtAnI phAja laI javAne nizcaya karyAM. AMdhraneA rAjA sAtakarNI eka zaktizAlI rAjA hatA. kaliMganI bharatImAM kadAca peAte paNa taNAI jaze evI ene khIka lAgI. eNe aNudhArI rIte khAravelanA virodha karyo-peAtAnI hadamAMthI sIdhI rIte nahiM javA devAnI makkamatA batAvI. pachI tA mUSikAnI sAthe sa'grAma thAya te pahelAM ja khAravelane, AMdhranA rAjA sAtakarNI sAthe jhUjhavu paDayuM. e yuddhamAM sAtakInA ga gaLI gayA. vijayanA madathI unmatta banelI kaliMganI senAe mUSikAne sarahadamAMthI hAMkI kADhyA. mUSikAne pradeza kaliMgamAM bhaLI gaye'; mUSikA paNa mAtra itihAsanA pAne ja jIvI rahyA. rASTika ane bhAjaka rAjAenI sAthe paNa khAravelane athaDAmaNumAM AvavuM paDayuM hatuM. A banne dezo AMdhranI pAse pazcima tathA uttara-pazcimamAM hatA. AjanuM mahArASTra e vakhate rASTrika tarIke oLakhAtu hAya ane AjanuM bihAra bheAjaka-rAjya hAya evuM anumAna karavAmAM AvyuM che. khAravela jyAre sAtakI sAthe laDatA hatA tyAre e ane dezae AMdhranA sAtakarNIne sIdhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuddhavIra, dhamavIra bhikhurAja [77] yA te ADakatarI caDI madada pahoMcADI hatI. pitAnI sAthe mitrabhAve nahiM vartanAra rASTrike ane bhojakone, khAravele jItyA te kharA, paNa e banne dezane kaliMgamAM bheLavI devAne badale alaga ja rahevA dIdhA-mAtra emanI pAse kaliMganuM sArvabhaumatva svIkArAvyuM. pAMca dezanA vijayanI ane pAMca-rAjavI sAthe maitrI saMbaMdha yojyAnI vAta paNa khAravelanA ItihAsamAM maLe che. e pachI eNe vyApArIonA saMdhanI sAthe jAvA-bAlI Adi TApuomAM paNa pitAno vijayadhvaja pharakAvyo hoya evAM pramANe lAdhe che. kaliMganI pazcima tathA dakSiNa taraphanAM ghaNAkharA nAnAM meTAM rAjyane potAnI tAkAtano paricaya ApI, khAravele magadha upara AkramaNa karavAnI taiyArI karI, magadha Aje pitAnI pUrva-pratiSThA upara ja jIvatuM hatuM. prathamathI ja magadhanI dhAka eTalI badhI hatI ke enI sAme sainya laIne laDavA javAnI Aja sudhImAM keinI himmata hotI cAlI. saune manamAM eTalI khAtrI hatI ke sAdhAraNa sAdhanasaMpanna ke baLavAnathI magadhane jItI zakAya nahIM. magadhanI sattAnA mULa ghaNuM UMDA utarI gayAM hatAM. sAmrAjyanA vRkSanA thaDAM pAna khare athavA te vRkSa thoDuM halI UThe, tethI karIne magadha-sAmrAjyanuM AkhuM vRkSa mULamAMthI DhIluM paDe-jamIna upara DhaLI paDe evI durAzA te koI ja hetuM rAkhatuM. puSyamitre azvamedha yajJa karI, uttara-dakSiNa hiMdamAM potAnuM cakravartItva sthApita karyuM hatuM. sAmrAjyanA bhItaramAM game teTalo asaMtoSa hoya, paNa eno bahArano damAma te koI paNa zatrune AMjI nAkhe evo hato. magadhane puSyamitra pite paNa senApatimAMthI narapati banyo hate. yuddha ke baLavAne kema pahoMcI vaLavuM e vidyA te ene Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 74 ] kaliMganuM yuddha yAne mahAmedhavAhana mahArAja khAravela. mAtAnA dUdhanI sAthe ja maLI hatI. grIka samrATa DimeTTIasa tathA meleMDara jevAne sasainya parAsta karanAra puSyamitranI kIrtikahANuM lokajIbhe digadigaMtamAM prasarI cUkI hatI. AvA magadhasamrATa upara AkramaNa laI javAnuM svapna, mAtra khAravela jevo svapnadarza ja evI zake. pATalIputranI pAse koI zatru acAnaka AvI pahoMce nahiM eTalA mATe vacce gorakhagirine eka moTe kalyo bAMdhavAmAM Avyo hate. khAravele pATalIputranA rAjamahela upara trApa mAravA utAvaLa te bahu karI, paNa geragiri pAse ene thoDA samaya sudhI rekAI rahevuM paDyuM. cheTAnAgapuranA raste ja khAravelanI savArI magadha tarapha vaLI hatI. gorakhagiri oLaMgatA ene thoDI vAra lAgI. eTalAmAM puSyamitra, khAravelanA sasainya dhasArAnI vAta sAMbhaLI, pATalIputra choDIne nAsI javAno nizcaya karyo. khAravela jyAre durbhedya jevA manAtA gerakhagirinA kIllAne sara karI pATalIputra pAse AvyA tyAre puSyamitra, pATalIputrane, arakSita rahevA daI-duzmananI dayA upara choDI tyAMthI nAsIne mathurAmAM bharAI beThe hate. khAravelane A vakhatane dAva niSphaLa gayo. hota te khAravela, jUnA vairano badalo vALI leta. jugajUnI Rddhi samRddhivaMtI pATalIputra-nagarI e lUMTAvata. azake kaliMgamAM je kera vartAvyo hato tenI punarAvRtti paNa e karI zakata, paraMtu khAravela anAtha jevI banelI A nagarImAM paga mUkavAnI nirdaya himmata karI zakatA nathI. puSyamitranI pAchaLa mathurA sudhI doDavAmAM paNa ene nAnapa lAge che. pATalIputranA daravAjA sudhI pahoMcelA sainyane e pote pAchuM vALe che ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuddhavIra, dhamavIra bhikhurAja [ 79 ] pitAnA AtmIya jevA vahAlA hAthIone, pATalIputranI pAse thaIne vahetI gaMgA nadImAM khUba jaLakriDA karAvI, kaliMgamAM pratyAgamana kare che. khAravela khAlI hAthe pAcho vaLe che. paNa enAM baLa-vIrya ane sAtvika vRttinI kIrtikahANuM dezabharamAM vyApI jAya che. enA hAthIonI moTI saMkhyA joine magadhavAsIo gabharAya che. kaliMgane A dhIra-udAra narapati kaI eka divase magadhanI pAse hAra kabUlAvaze evI sau koInA dilamAM bIka vyApe che. pATalIputra luMTavuM jotuM te pachI khAravele ATalo nakAmo zrama kAM lIdhe haze ? jItavuM ane lUMTavuM e banne zabdo ekaja arthamAM vaparAtA. lUTaphATa vagaranI chata nakAmI gaNAtI. kaliMga samrATa khAravela pATalIputranA udhADA daravAjA AgaLathI pAcho vaLyo, bhaya-trAsathI dhrujatA pATalIputranAM asaMkhya nara-nArIone abhayadAna ApI, mAtra gaMgAnA pravAhamAM potAnA hAthIone dhamArI pAcho vaLyo, tethI pATalIputramAM ane AsapAsa sarvatra bhAre Azcarya vyApyuM. kaliMgavAsIo to pitAnA samrATanI sAvika vRttithI paricita hatA. kaliMganI senAne koi sainika, jItanA nizAna caDyA pachI paNa parAjita prajAne na satAve evI khAravele sAvacetI rAkhI hatI. duzmanane daMDa devo paDe to devo, paNa nirdoSanI satAmaNuM e sAMkhI zakato nahIM. kaliMgamAM azake eka divase calAvelI katala Ave vakhate enI AMkha AgaLa khaDI thatI. uparAuparI zabanA khaDakAyelA DhagalA ane rAtrInA aMdhakAramAM tyAM nAcatI bhUtAvaLanAM draSya enA aMtaramAM anukaMpA upajAvatAM. saMbhava che ke magadhanI rAjadhAnIShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 80 ] kaliMganu yuddha cAne mahAmedhavAhana mahArAja khAravela pATalIputra uparanA A vijaya prasa Mge, ene peAtAnA purANA kaeNli ganAM duHkha-darda yAda AvyAM hoya ane pATalIputranA pAdarethI ja pAchA vaLavAnI ene svayaMsphuraNA jAgI hAya. pachI e varasa jeTalA vakhatamAM khAravele, AkhAye uttarApathanI dharatIne dhrujAvI devAnI taiyArI karI vALA. magadha upara kali'gane vijayadhvaja pharakAvavAmAM ene kaMI vadhu purUSArtha karaveza paDe ema nhAtu. eTale magadhanA vArA A vakhate eNe chellA rAkhyA. kila`gamAMthI ja uttara tarapha--paMjAba Adi dezeA jItavA eNe maMgaLa mukte kUca AdarI. cheTAnAgapurane mArga A vakhate khAravele pasaMda na karyAM. ene badale mahAnadIne kInAre kInAre uttara-pazcima tarapha prayANu karyuM". uttara-pazcimanA sImAnta rAjye upara eNe aNudhAryAM hUmalA karyAM. AzcaryanI vAta e che ke khAravela sAme laDI levA jeTalI himmata uttarApathanA kAI rAjavIe batAvI heAya evA keAi ullekha nathI maLatA. vijaya upara vijaya meLavatA khAravela, eka cakravartIne chAje evA gaurava sAthe samarata utarApatha upara ghumI vaLyA. pata uparathI josabaMdha dhasI AvatA puranI jema khAravela Akhare magadha upara AkramaNa kare che. puSyamitra A vakhate sapaDAi jAya che. nAsavAnI anukuLatA ene maLI zakatI nathI. khAravelanAM hitadaLe pATalIputrane ceAtataraphathI gherI lIdhuM hatuM. prAcIna bhAratIya itihAsamAM magadha-sAmrAjyanI e pahelI hAra hatI. ajeya gaNAtuM magadha-sAmrAjaya Aje pahelIvAra rIta saranA parAbhava pAmyuM. ekavAra kaliMga-samrATe peAtAnA hAthIone Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cuvIra, dharmavIra bhikhkhurAja [a] pATalIputranI pAse gaMgA nadImAM DaeNceAka snAna karAvyuM hatuM te pachI khIjI vAra kAi kAraNasara khAravele magadha upara khIjuM AkramaNa karyAnI hakIkata kAi kAi sa`zeAdhake kahI che, paNa enu kaMi khAsa pariNAma AvyuM hAya ema nathI jaNAtuM. bIjI vAra AkramaNa karyuM hoya te A trIjI vAranA AkramaNamAM khAravele puSyamitrane jiMdagIbhara na bhUlAya evI zIkata ApI. A chellA yuddhamAM puSyamitra kaliMga-senAnA hAthamAM adivAna anele| hAvA joie. 'maLadhaM ca rAganuM vahu TilAsittA pAye vAvayatti' -magadhanA rAjAne sakhta zIkSA karIne khAravele potAnA paga pAse namAvye. zilAlipimAM ja evA spaSTa ahevAla maLe che. A chellI savArImAM magadhanI prajAne bhAre trAsa thayA haze. dhaNuM karIne e trAsa zArIrika ke Arthika hovAne badale mAnasika ja hAvA joIe. khAravelanA sainikAe jo pATalIputrane lUTayuM hata tA e hakIkatanA ullekha, hAthIgukAvALA zilAlekhamAM jarUra maLata. magadhanI raiyata bhayabhIta banI hatI e vAta emAM chupAvavAmAM nathI AvI. paNu magadhanI rAjadhAnIne A pahelavahele parAjaya hatA e hakIkata taraph lakSa ApatAM e trAsa paNa samajI zakAya che. saMbhava che ke puSyamitranA rAjabhaDAra lUTAyA hAya ane emAMthI khAravelane yuddhanA kharcanA ghaNAkharA banne maLI gayA hoya. kaliMganA jUnA vairane saMbhArI khAravele magadhanA nirdoSa zaherIe upara jAlama karyAM hota teA, azeAkanI jema khAravele paNa peAtAnI zIlAlipimAM ene parAkramanuM rUpa ApI tenuM chaTAdAra vaNaeNna karyuM hota. magadha-vijayanA eka cirasmaraNIya smAraka tarike kaliMgasamrATe pATalIputramAMthI eka jinamUtti upADI javAnuM pasaMda karyuM. } Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 82 ] kaliMganuM yuddha yAne mahAmeghavAhana mahArAja khAravela naMdavaMzane chello rAjavI A mUrti, kaliMgamAMthI ja, kaliMganI icchA virUddha ahIM magadhamAM laI Avyo hato. e mUrti zrI AdinAtha prabhunI hatI. samrATa khAravele pharI kaliMgamAM enI pratiSThA karI. eka bhavya jinamaMdira banAvavAnI ane khUba samAroha sAthe pratiSThA-utsava karyAnI vAta paNa e zilAlekhamAM che. azokanA mArathI mUchita baneluM kaliMga mahAme vAhana samrATa bhikhurAjanI sAravArane lIdhe pharI eka vAra UbhuM thayuM. sAmrAjyanA eka khaMDiyA rAjya tarike oLakhAtA kaliMge, samasta uttarApatha ane dakSiNa pradeza upara pitAnI hakumatanI virATa pAMkha chAI dIdhI. glAni ane audAsinya deI nAkhIne samrATa khAravele kaliMgane eka samRddha udyAnanA rUpamAM pariNamAvyuM. lagabhaga bAra varSa jeTalo lAMbo vakhata digvijayamAM ane kaliMganI punardhaTanAmAM ja khAravele gALe che. zrI kezava ha. dhruva A samrATa khAravelanA viSayamAM kahe cheH " e yuvIra hato tema dAnavIra ane dharmavIra paNa hato. teNe abhuta apUrva hastidAnathI rAjagRhamAM "rASabhadeva bhagavAnanI pratiSThAne utsava ujavyo hato. "gAdIe AvyAne bIje varase teNe vidarbha ane mahArASTramAM "jaina dharma pracAravA prayatna karyA hatA. terame varase sarva dizAnA jJAnavRddha ane vRddha nigraMtha zramaNane kumArikA"parvata notaryA hatA. (arthAta eka nigraMtha-pariSada bharI "hatI.) te trividha samyaphavathI bhikhurAjanuM, svadharmanA "rakSaNathI gutacakanuM ane sarvasiddhithI mahAvijayanuM birUda "dharAvato hato. kuzaLa zilpIone hAthe teNe aneka jinAlayo "baMdhAvyAM hatAM. paMDe custa jena hovA chatAM tenA pachI "thayelA sthANIzvaranA cakravartI harSanI peThe te anya dharmane paNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuddhavIra, dharmavIra bhikhkharAja [ 87 ] "prapUjaka hatuM. teNe brAhmaNane puSkaLa ahithI saMtaLyA hatA. "hemAdrinA dAnakhaMDamAM pAMcamA adhyAyamAM sonAnA kalpavRkSanuM "je dAna karyuM che te paNa teNe ApyuM hatuM. kaliMga-nagarIne pANI "pUruM pADavA teNe nahera khodAvI hatI. puravAsInI sagavaDa sArU "zItalasara nAme taLAva hatuM tenI cAre kera teNe pALa baMdhAvI "hatI ane prajAnA sukhane mATe jAhera bAga paNa karAvyo hate. "naMdarAjAnA baMdhAvelA, traNa varasa pANI pahoMce, evA naMdasaranI pALamAM jhAMpAvALA garanALAM mUkI teNe tene khetInA kAmamAM "vaparAtuM karyuM hatuM. tenI udAratA ane hitabuddhine lAbha ekalA "rAjanagarane ja nahIM, sArA kaliMga dezane teNe aneka rIte Apyo "ha. tenA rakSaNa nIce vasatI prajA svacakra ane paracakanA "bhayathI rahita hatI." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13) paTarANI ghusI bAra-bAra varSa lagI digvijayanI dhUnamAM rahelA mahArAjA khAravelane vivAhane vicAra karavA jeTaluM paNa avakAza nahe. uttarApathanA dezane chatate, Aje jene bhAratavarSanI sarahada kahevAmAM Ave che te pahADI pradezamAM e pahoMcI gayo hato. ahIMnI DuMgarALa bhUmimAM eka divase te mArga bhUlyo. chAvaNInI zodhamAM bhamate samrATa acAnaka siMdhunA kinAre jaI caDyo. e vakhate viji-rAjakanyA dhusI, petAnI keTalIka sakhIo sAthe tyAM beThI hatI. dhusIe, yoddhAnA vezamAM AvatA A paradezI yuvAnane joyo. prathama daSTie ja eNe nehAvega anubhavyA. aparicita kanyAone ahIM ekAMtamAM beThelI joi, khAravela tarata ja tyAMthI pAcho vaLe. rAte pUchavAnuM paNa khAravelane ThIka na lAgyuM, dhusI ane bIjI kanyAo Azcaryamugdha banI A paradezI musApharanI pITha tarapha jyAM lagI joI rahI. dhasI vijilanI rAjakanyA hatI. sikaMdaranA eka senApatie vijiranA rAjAne yuddhamAM dagAthI harAvyo hate. vijiranI rAjakanyA pitAnA pitAnA eka mitra-kRSaka dezanA rAjA grAmINane Azraye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTarANuM dhusI [ 85 che. AvIne rahI hatI. grAmINa paNa have vRddha banyo hato. ghusIne yogya pAtra nahIM maLI zakavAthI te meTI umara thavA chatAM kuMvArI ja rahI hatI. mAtApitAnI goda gumAvI beThelI dhusIe UMcI giriguphAo ane gADha araNyanA khoLA khUMdavA mAMDyA. kRSakane eka putra nahote. ghusIne eNe putravat ucheravA mAMDI. dhusI paNa pite eka rAjakanyA che ane aMtaHpuramAM ja rahevAne sajAelI che e vAta bhUlI gaI. durgama vana-jaMgalanA vikaTa rAha ane hiMsaka pazu-prANuo enA rejanA saMgAthI banyAM. hAthamAM tIra-kAmaThuM laI e Akho divasa araNyamAM pharyA karatI. kanyAne ucita evA sukumAra sauMdaryathI e rIte jo ke e vaMcita banI, paNa enA vikasita aMgepAMga ane enI nirbhayatA nIrakhanArane kanyAnA bAhyaveSamAM kharekhara te eka yuvAnane ja AtmA baMdIvAna banyo che ema lAgyA vinA na rahe. purUSanAM vastra paheryA hoya to dhusI rAjakuMvaranI bhrAMti karAve. chAvaNane mArga bhUlelo khAravela meDe moDe mukAme pahee. rAjA kRSakane eka dUta khAravelanI rAha joto tyAM Ubho hate. teNe mahArAjAne jotAM ja pAse AvIne abhivAdanapUrvaka kahyuM: A pAtAla nagarIne kRSakarAja kahevarAve che ke teo potAnI senA ApanI madadamAM mokalavAne taiyAra che. bAkI to teo pote eTalA badhA vRddha che ke jAte AvIne ApanI sAthe samarAMgaNamAM UbhA rahI zake ema nathI." paNa ekAda sAre senApati to kRSakarAje me kalo ja joIe." kRSaka-rAjanI senAmAM emane pitAne eka senApati heya te e sainyanuM yAcita saMcAlana kare evA hetuthI khAravele rAjAne sthAne rAjAnA vizvAsapAtra senApatinI mAgaNuM karI . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 86 ] kaliMganuM yuddha cAne mahAmedhavAhana mahArAja khAravela. dUte kRSakarAjane e hakIkata jaNAvI. kRSakarAja pete paNa e ja muMjhavaNamAM hatA. khAravelanI divijayayAtrAne emaNe kharA hRdayathI abhinaMdI hatI. sIkaMdaranA je paradezI senApatie A dezanI bhUmine kabajo karIne besI gayA hatA temane pahelI take nasADavA ja joie ema te mAnatA. A paradezIe zAsana ke rAjavyavasthA mULabhUta siddhAMtAthI paNa ajJAna hatA. pazukhalamAMthI ja rAjavyavasthAnA janmavI joie ema te mAnatA. raiyatane game te prakAre lUTavI, ane je kaMi-dhana-dhAnya ke dAsa-dAsIe maLe te paradezamAM dhakelI devAM e sivAya emane bIjo kAI hetu na hatA. A julamane jaladI aMta AvatA hAya ane khAravela jevA vIra puruSane yaza maLatA hAya te| tee peAtAthI banatI sarva prakAranI sahAya karavAne kRSakarAja taiyAra hatA. sInA pitA vijira-rAja paNa e paradezI TALAnA ja atyAcAranA bhAga banyA hatA. siMhapatha e vijiranuM rAjadhAnInu zahera hatu. siMhapathanA rAjamahelamAM sIe bAlyAvasthAnA ghaNA sukhI dIvase| vItAvyA hatA. acAnaka eka divase paradezIenA 5jo e zahera upara paDyo. rAjA-rANIne nirUpAye nAsI javAnI krUja paDI. ghusIne kRSakarAjane Azraya levA paDyo. kRSakarAjane bahu ja citAmagna sthitimAM joi dhusI sheja Azcaya pAmI. sInA AgrahathI kRSakarAje khulAsA karyAM: kaliMgapati mAravela digvijaya vartAvatA Aje e divasathI ApaNI bhUmimAM chAvaNI nAkhIne paDyo che. paradezIone nasADavA ane bhAratavarSanA rAjavIone ekachatra nIce ANuvA e enA uddeza che. ApaNu sainya tA enI sahAyamAM meAkalIzuM', paNa sArA senApati tarika keAnI nImaNuka karavI e eka moTA prazna che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTarANuM dhusI [ 87 ] | siMdhunA kinAre ekalavAye rajhaLate savAra dhusIne yAda AvyuM. e ddhAnA veSamAM khAravela pite ja hevo joIe evuM anumAna kyuM'. khAravelane jotAM ja prathama darzane e meha pAmI hatI. ghusIne niSkapa aMtaratalamAM e mane maMthana pahelavaheluM ja hatuM. mAtra praNae je dhusInA dilamAM sarvopari sattA jamAvI hata te kRSakarAja pAse UbhelI A yuvatI kanyA lajajAnI anivArya guMgalAmaNa atyAre anubhavataH khAravelanI senAmAM, kRSakarAjanA eka senApati tarike javAnI pitAnI utsuktA khullI na paDI jAya evI sAvacetI paNa kadAca rAkhavI paData. paNa khAravela atyAre potAnA pitAnA duzmanane A dezamAMthI nasADavA jato hato. siMhapathane mAthe je mAThI grahadazA beThI hatI temAMthI siMhapathane bacAvavA e jato hato. yusI je Ave vakhate potAnA pitAnA sahAyakane paDakhe UbhI na rahe to pachI enI vidyA, kaLA, kUzaLatA kaye divase kAme AvavAnI hatI ? jarAya saMkeca rAkhyA vinA dhusIe kahI dIdhuM: "senAnAyaka tarike huM ja kRSakasenA sAthe jaIza." kRSakarAje ghusInA prastAva sAme vAMdhe na lIdho. e ghusInA saMskAra, zikSaNa tathA kauzalyathI paricita hato. pitAnuM vaira prakArAMtare paNa je putrI laI zakatI hoya, vadhu kaMI nahIM, thoDe ghaNo sahakAra ApI zaktI hoya, te paNa dhusI jevI kAbela kanyAne mATe e ucita ja che ema ene lAgyuM. khAravelanI sAthe ja kUca karatI ghusI vijiranI rAjadhAnIsiMhapatha pAse AvI pahoMcI. siMhapathane rAjavI dIttama (DemeTrIasa) khAravelanI savArInA samAcAra jANI cUkayo hato. pagale Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 88 ] kaliMganuM yuddha cAne mahAmedhavAhana mahArAja khAravela. pagale vijayanAda gajavatA khAravela sAthe yuddhamAM utaravA e taiyAra naheAtA. dIttame yuddhane banne sadhInI viSTa calAvI. khAravelane paNa eTaluM ja joitu` hatu`. dvIttama peAte khAravelanuM svAgata karavA sAme AvyuM. bhAre sanmAna sAthe khAravelane e peAtAnA mahelamAM lai gayeA. dIttama dagAkhAra che. e vAtane jeTaleA ghusIne anubhava hatA teTale khAravelanA sainyamAM, khIjA koine na hatA. siMhapathanA mahelamAM dvIttama ja sInA pitA-mAtA sAthe ge! khelyeA hateA, e e hakIkatane ghaNA varSo thayA chatAM, dhusI bhUlI zakI na hatI. Aje e ja TvIttama khAravelanI sAthe evI mUDI ramata nahIM rame enI zI khAtrI ? siMhapathanA rAjamahelamAM paga mUkatAM ja sIe khAravelanA eka aMgarakSaka tirakenI badhI javAbadArI kAi na jANe tema peAtAne mAthe lai lIdhI. peAtAnI sAthe sainyanA je mANasA hatAM temAMnA keTalAka khAsa vizvAsuene paNa eNe sAvaceta banAvI dIdhA. divasa AkhA zAMti ane AnaMdamAM pasAra thaye. kaliMganA ane khIjA mitra!nA sainikA paNa nizcitapaNe ArAma tathA AnaMda bhAgavatA hatA. eka mAtra sI, mahArAjA khAravelane lagIre zA na Ave evI rIte enI ceka karatI udvigna jevI karatI hatI. madhya rAtrie jyAre AkhA ce samudAya nidrAnA dhenamAM paDyo hateA te vakhate sIe, keTalAka mANaseAne chupe pagale khAravelanA nidrAbhavana tarapha AvatA joyA. dIttamanA ja meAkalelA e mANase hAvA joie e viSesIne kai saMdeha na rahyo. khAravelane jagADavA ke ekale paDe A mArAenI sAthe laDI levuM evI dvidhAmAM sapaDAyelI dhusIe mahelanI khIjI dizAmAMthI AganA bhaDakA UThatA nIhALyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTarANI ghusI [ 89 ] dhusIe tatkALa deDI jaI, mahArAjA khAravelane jAgRta karyA. eka ghaDIne paNa je vilaMba thAya te kAM kaliMgapati AganA bhaDakAmAM lapeTAI jAya ane nAsavA jAya te mArAonA hAthamAM sapaDAI jAya. eka tarapha bhArAonI sAthe jhUjhavA utsukatA dharAvatI dhusIe bIjI tarapha mahArAjA khAravelane mahelamAMthI ekadama nAsI chUTavAnI sUcanA daI dIdhI. saMdhInI vaSTi calAvanAra dIramanuM A eka bhayaMkara kAvatarU hatuM, ema khAravela pote paNa tarata ja samajI gayA. eTalAmAM to dhusInA bIjA sebatIo tyAM AvI caDyA. dIramanI AkhI kapaTajALa khullI paDI gaI. ghusInI jAgRti ane sAvadhatAe khAravelane bacAvI lIdhe. paNa dIramanA chupAI rahelA mANasoe, uMghamAMthI ekadama jhabakI uThelA nizastra jevA A khAla upara je prahAra karyA tene lIdhe khAravelane A ajANyA pradezamAM theDe vadhu vakhata rekAI rahevuM paDayuM. ghavAyelA khAravelanI sevA-suzraSAne badhe bhAra eka mAtra dhasIe ja upADI lIdhA hatA. dhusInI sevAnA pratApe khAravela pharI pitAnuM Arogya meLavI zako. dIramane padabhraSTa karI teNe ghusInA bhAIne e pradeza se . A eka ja ghaTanAe khAravelane ghusIne saMpUrNa paricaya karAvI dIdhuM. pUrvabhavanAM puNya jANe ghusInI AkRti dharIne AvyAM hoya ema ene thayuM. e pachI khAravele dhusInI sAthe gAMdharvavidhithI lagna karyA. ghusI kaliMgapati khAravelanI paTarANuM banI. vaikuMTha guphAnI eka bhIMtamAM, mAtra aDhI lIMTIone eka lekha maLI Avyo che temAM A paTarANu yusIe pitAne thaDe paricaya karAvyo cheH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 90 ] kaliMganuM yuddha cAne mahAmeghavAhana mahArAja khAravela. (1) arahaMta pasAdAnaM kaliMgAnaM samanAnaM lenaM kAritaM rAjino lAlakasa (2) hathisAhAnaM papotasa dhutunA kaligaca ( kavaTisiri khA) velesa (3) sAmaNinA krAtiM- AhaMta dharmanA, kaliMga dezanA sAdhuone mATe eka layana (eTale ke sAdhuone rahevA mATenI guphA) karavAmAM AvyuM. hastisAhanA prapautra lAlakanI putrI, cakravartI kaliMganA rAjA khAravelanI paTarANIe te karAvyuM. == Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) dvAdazAMgIrakSaka samasta bhAratavarSamAM, ane bhAratavarSathI paNa dUra dUra rahelA jAvA-sumAtrA ane bAlI jevA dvIpamAM kaliMganI yazagAthA judA judA svarUpe pracAra pAmI. kaliMganI hatAza ane zraddhAnya banelI prajAnA aMtaramAM ullAsa, rasikatA ane AtmavizvAsanI ti jagAvanAra mahArAjA khAravelanI khyAti hajAro strI-purUSa ane bALakanI jIbha upara ramI rahI. saMgaThita kaliMga, dharmaparAyaNa kaliMga, brAhmaNa ane zramaNonI lIlAbhUmi kaliMga, utsava ullAsanI mUrti samuM kaliMga, zauryavIryamAM samevaDIyA sAthe ahoniza spardhA karatuM kaliMga ane e kaliMganA uddhAraka mahArAjA khAravela jANe ke prAtaHsmaraNIya tIrtha anetAraka jevA vadha banI gayA. cakravartItvanA pratIkasvarUpe rAjasUyayajJanI paNa khAravele paravA na karI. hiMsAtmaka yajJa-yAgamAM ene muddala zraddhA na hatI. prathAnI khAtara paNa emaNe yajJavidhine aMgIkAra nathI karyo. paNa kaliMganI ANa vartAvIne pAchA pharelA mahArAjA khAravela kamanasIbe vadhu lAMbu AyuSa bhogavI zakyA nahIM. eka te bAra bAra varasanA pravAse-satata yuddha ane saMdhInI ciMtAe emanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 92 ] kaliMganuM yuddha yAne mahAmeghavAhana mahArAja khAravela. zarIranuM satva cusI lIdhuM hatuM. bIjuM, siMhapathanA kAvatrAe dehanI chellI zakti ghaNekhare aMze bharakhI lIdhI hatI. kaliMgamAM AvyA pachI paNa mahArAjA khAravele pUrepUre ArAma lIdhe hoya ema nathI lAgatuM. jaina zramaNanI eka moTI pariSada A mahArAjA khAravelanA samayamAM kumArI parvata upara maLI hatI. e pariSada, kharI rIte khAravele ja meLavI hatI. apratibaddhabhAve viharatA ane Thera Thera upadezano prakAza pAtharatA zramaNane AmaMtravA-AmaMtraNanA saMdeza pahoMcADavA e, te samayamAM bahu durghaTa kArya gaNAtuM. uparAuparI dukALo ane rAjakrAMtione lIdhe zramanA parasparanA saMbaMdha paNa saMbhavita che, ke bahu kSINa thaI gayA hoya. avakAza meLavIne khAravele, zramaNa saMghanA dhuraMdharane namrabhAve kaliMganI bhUmimAM satkAryA. A pariSad mAtra zramaNanAM darzana arthe mahArAjAe belAvI heta to te ATalI yAdagAra na rahI jAta. pariSada belAvavAmAM eno khAsa hetu hato. azake paNa enA samayamAM AvI bauddhazramaNanI eka sabhA bharI hatI. zramaNe ja elAtA jatA jJAna-dIpakane mahAmahenate jALavI rahyA hatA. sthavire, zramaNe pote ja vidyApIThe hatA. judI judI paristhitimAM mukAyelA A zramaNanA mULa sUtrapATha ane AcAra tathA arthamAM paNa bheda paDe evo bhaya raheto hato. khAravele AgevAna, bahuzrata zramanuM saMmelana bolAvI emane saMzodhana karavAnI tathA bhUlAyelA-bhUlAtA sutronI khUTatI kaDIe besADavAnI virala taka ApI. A saMmelanamAM, ema kahevAya che ke AryamahAgirinI paraMparAnA Arya balisaha, bedhiliMga, devAcArya, dharmasenAcArya, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazAMgarakSaka [ 93 ] nakSatrAcArya, jevA base jeTalA zrama ane Arya susthita, supratibaddha tathA umAsvAtI ane zyAmAcArya vagere traNa sthavara kalpI sAdhuo padhAryA hatA. Aryo paNa Adi traNa sAdhvIe ane sAta se zrAvaka tathA sAtaso zrAvikAone samudAya paNa A saMmelanamAM hAjara rahyo hovAnuM manAya che. kaliMgAdhipati mahArAjA khAravele AmaMtrelA A saMmelane zrutaparaMparAthI utarI AvatA AgamanuM mAtra saMzodhana karyuM ke Agamone bhejapatra upara lipibadhdha karyA ene saMpUrNa khulAso maLI zakato nathI. zramaNa-saMmelana nirvivAdapaNe maLyuM hatuM ane te paNa bAra varasanA bhayaMkara dukALa pachI kaliMgAdhipatinA sahakArathI maLyuM hatuM eTalI vAta te svIkAravAmAM AvI che. paNa A saMmelanamAM Agamo lakhAyA hoya evo koI vizvAsapAtra purAvo maLI zakyo nathI. pATalIputranI prathama vAcanA ane mArI vAcanA vacce A saMmelanane samaya hovo joIe. A saMmelane khAravelane " dvAdazAMgarakSaka"nuM birUda apAvyuM. mauryakALa pachI 164 mA varSanI AsapAsanI A ghaTanA che. saMmelananuM kArya patI gayA pachI khAravele vidvAna tathA taparavI sAdhu-sAdhvIone kaliMganI AsapAsanA pradezamAM viharavAnI ane kAne dharmane upadeza ApavAnI prArthanA karI. sAdhusAdhvIoe te prArthanA vadhAvI lIdhI. magadha, mathurA ane baMga dezamAM sanmAnita sAdhu tathA sAdhvIone sAre jevo saMdha zrI vardhamAna tIrthakaranA siddhAMtane pracAra karavA maMDI gaye. khAravele prArthanA na karI hatI te paNa sAdhu-sAdhvIo dharmapracAra karyA vinA na raheta; kAraNa ke e ja emanA jIvananuM dhyeya hoya che. paraMtu kaliMgapati khAravelanI A spaSTa prArthanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 94 ] kaliMganuM yuddha cAne mahAmedhavAhana mahArAja khAravela uparathI ema lAge che ke e samaye magadha, mathurA ane baMgALamAM nimra, zramaNa saMdhane AhAra-vihAranI athavA to saMyamanirvAhanI jevI joie tevI anukULatAe nahi maLI zakatI hoya. khAravele e agavaDA ane aMtarAye| dUra karyAM. zramaNA pratyenI prArthanAmAM e ema kahevA mAge cheH " Apa niHzaMkapaNe dezedezamAM vicare. ApanA rAhu niSkaMTaka ane ane ApanA saMyamadhanuM sa`rakSaNa thAya e javAbadArI mArA mAthe che." khAra-bAra varSanA lAMbA ane trAsadAyaka dukALA pachI jaina sAdhu temaja khIjA upadezakeAe A sthAnanA tyAga karyAM hovA joie. ane kharU kahIe te jyAM leAkeAne peAtAne peTa pUratu khAvAnuM na maLatuM hoya tyAM sAdhuenA satkAra sabhave ja zI rIte? magadha ane enI AsapAsanA pradezAmAM AvA duSkALeA vakhate vakhata paDatA heAvA joie. kaliMgAdhipati bhikhkhurAjanA samayamAM jaina zramaNAne kaliMga tathA magadhamAM karI sArA Azraya maLyo, jaina sAdhue vigerenA nivAsanI anukULatA arthe khAravele kumAra-kumArI parvatamAM keTalIka zukrAe paNa anAvarAvI che. ni^tha zramaNA ane AjIvika jevA saMpradAyanA sAdhuo mATe teNe khAsa A guphAo banAvI. zramaNA pete paNa e vAta jANatA. sAmAnyataH zramaNa peAtAne mATe nimelA makAnamAM rahI zake nahIM, chatAM khAravele banAvelI guphAomAM jaina sAdhuee rahevAnuM kema pasaMda karyu haze ? ene eka ja uttara saMbhave che. thADe! apavAda veThI levA sivAya zramaNusaMdhane sArU bIjo koi mA nahIM rahyo hoya. kAM te| sAva bhUMsAI javuM, ane nahIMtara najIvA ceDA apavAdanI madhyamAM thaIne game tema karIne khacI rahevuM. kaliMgarAjanA pratApe, guphAomAM vasatA sanmAnanIya zramaNAe, e rIte bhAre kaTAkaTInA samayamAMthI jaina dharmane bacAvI lIdheA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazAMgI rakSaka ( 5 ] pote custa jaina hovA chatAM khAravele brAhmaNe ane te vakhatanA bIjA dharmonA anuyAyIone paNa joItI sahAya ApavAmAM kadI saMkoca nathI karyo. suvarNanuM eka moTuM kalpavRkSa banAvarAvI eNe brAhmaNane dAnamAM ApI dIdhuM hovAnI vAta, kaliMgamAM pracalita banI che. te uparAMta hAthI, gheDA, ratha paNa mukata haste eNe brAhmaNane Apela che. dezabharamAM vijaya vartAvIne pAchI vaLelA khAravele pitAnA bhaMDAre garIba, nirAzrito ane sAdhu-saMnyAsIone mATe khullA ja mukI dIdhA hatA ema kahIe to cAle. yuddhavijayane aMte meLavelA dravyAdikane paNa eNe kIllAo, nahere ane maMdiremAM ja meTe bhAge upayoga karyo hate. jIvananA chellA divasomAM bhikhurAje pitAnA nAmanI sArthatA karI hoya ema jAya che. rAjavaibhava ane rAjasukhane tyAga karI eNe bhikSanA--sAdhunA vrata aMgIkAra karyA hatA. bhikhunuM jIvana aMgIkAra karyA pachI paNa khAravele kaliMgamAM ja sthiratA karI hovI joIe. bhikhurAjanI pachI eno putra vakrarAya kaliMganI gAdIe beTha. eNe paNa "kaliMgAdhipati mahAmevavAhana"nI upAdhi, pitAnI jema ja cAlu rAkhI hoya ema eka zilAlekha uparathI jaNAya cheH A paMkita nIce pramANe che: "verasa mahArAjasa kaliMgAdhipatino mahAmeghavAhana vAva sirino --" vakarAya pachI viduharAya vigerenAM nAme maLe che, paNa bhIkSuShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 96 ] kaliDeMganu yuddha cAne mahAmedhavAhana mahArAja khAravela. rAjarUpI sUryanA asta thatAM, enA vArasadAro tArAnA teja jevA phIkko prakAza pAtharatA hoya ema dekhAya che. bhakhkhurAjanI pAchaLa enA vaMzajoe jainadhamane sAre| Azraya ApyA hatA. bhikhkhurAjanI pachI kaliMga-sAmrAjyanA paraspara sAMkaLatA aMkoDA chUTA paDavA mAMDayA. AMdhravAsIo, kaliMgane saheja nabaLuM paDelu' jovAne TAMpI rahyA hatA. caitrava'zanA chellA rAjA suracanA hAthamAMthI sarI gaelI sAmrAjya sattA AMdhradezanA Age vAna sAtavAhane jhaDapI lIdhI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (15) dezanI svAdhInatA-e jIvanavrata ! mahArAjA khAravele 38 varSa karatAM adhika AyuSa nathI bhAgaLyu. 15 varSa bALakrIDAmAM ane 9 varSe rItasaranA abhyAsamAM gALyA pachI mukhyatve emaNe kali ganI svAdhInatAnI ja aheniza ArAdhanA karI hoya ema jaNAya che. bhikhkhurAja khAravela, kharI rIte rAjya karavA-rAjyane vaibhava mANavA nhAtA janmyA. khedAnamedAna anelA kaliMgamAM je chupuM vyaktittva raheluM hatuM tene vikasAvavuM e ja jANe ke emanuM jIvanavrata hatuM. emanA yuganA khIjA samrATA ane mahArAjAe karatAM bhimmurAjatuM jIvana aneka rIte juduM paDI jAya che. rItie, rasame, ane vaMzapara MparAthI utarI AvelI rUDhIonA kinArA prathamathI ja emane pasaM nhAtA. vRddha pitAnA e ekalA ane lADakavAye putra hateA. svacchaMda vilAsanuM aheALuM kSetra enI AgaLa khullu paDayuM hatuM. paNa emaNe e svAbhAvika mA` pasaMda na karyAM. bhikhkhurAje jaina tapasvIene Azraya lIdheA. jaina, bauddha ane Avika zramaNeA uparAMta khIjA brAhmaNa tapasvIene! e vakhate 9 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 98 ] kaliMganu yuddha yAne mahAmedhavAhana mahArAja khAravela kaliMgamAM khUba prabhAva hatA. vidyA, kaLA ane ce!ga-adhyAtmamAM paNa e pUrA pAraMgata hatA. bhi'rAjanI nima`La pragnullA mane-- bhUmimAM zramasaMskRtinAM bIja paDayAM. zikSaNu ane saMskArane mATe khAravelane nava karatAM adhika va maLI zakatA nathI. eNe zramaNeA pAsethI je vidyA ane kaLA meLavI che, jene ullekha zilAlipimAM eNe pAte ja karyo che te jotAM teA khAravela kaLAkArane! AtmA laIne ja janmyA hatA. saMgIta, citra, lekhana evI lalitakaLAe viSenA enA bhaktibhAva emAM uchALA mAratA dekhAya che. yuvidyA, khIjI sukumAra kaLA pAse nisteja jevI anI gai che. patita rASTrane pAchuM pagabhara karavu e sahaja vAta nathI. kaliMganI asmitA ane savItA azeAkanI chellI laDAi pachI, kacarAi gai hatI. sUkAyelA vRkSane kAi paNa rIte pallavita karavAnI sAdhanA atyaMta dhaiya ane zraddhAnI apekSA rAkhe che. tAtkAlika kULa meLavavAnI svAbhAvika jaMkhanAne Ave prasaMge Dagale ne pagale rAdha karavA paDe che. bhiSNurAja enA nityanA vyavahAramAM sAdhaka ane cAnu bahuraMgI chatAM ekadhArU jIvana jIvatA jaNAya che. eka taraph e zraddhA ane zAMtithI udAsIna-azraddhALu kaliMganA AtmAmAM navacetana bharatA to bIjI tarak kaliMgane uparAuparI vijyeAnI kalagIthI zaNagAratA rahyo che. khAravelane bAra-bAra varSoMne digvijaya, enI zAMta-nIrava sAdhanAnI sarakhAmaNImAM bahu adbhuta nathI lAgatA. vijaya tA eka prakAranA mada che ane madathI prerAyelA sainikAne eka pachI eka ema aneka yuddhamAM utAravA e badhuM te kALane mATe bahu svAbhAvika haze; paraMtu bhikhkhurAjanI kadI na jhaMkhavAya evI pratiSThA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezanI svAdhInatA-e jIvanavata [ 9 ] pI levA nathI bhayaMkara che " te enI lAMbI-lokacakSuthI agecara evI sAdhanAmAM ja rahelI che. puNyanI khAtara, e dAna nathI karatA. kraya-vikrayAmAM nimittarUpa gaNAtI suvarNa ke rUpA jevI dhAtuvaDe e paralokanAM sukha kharIdI levA nathI vAMchata : aDhaLaka dravyanAM dAna karI vastutaH e kaMgALa banI gaelI-bhayaMkara saMhAra pachI sarvasva gumAvI beThelI prajAnI dinatA ja dUra karavA mAge che ane khAravele zarU karelA dezavyApI utsava-AmedamAM paNa kSaNika tRptinI kaI mAyAmarIcikA nathI dekhAtI. dInatA ane audAsinya vigere jANe ke pasAra thatI vAdaLInI svAbhAvika chAyA hoya evI te pitAnI prajAnA dilamAM pratIti janmAvavA mAge che ane mahArAjA khAravelanA samayane kaliMgane itihAsa tapAsatAM, bhikhurAjanI e sAdhanA phaLibhUta banatI dekhAya che. mahArAjA khAravela sudhInI samrATonI AkhI paraMparAmAM khArela jevI naiSTika sAdhanA bhAgye ja kyAMya dekhAya che. khAravela pachI paNa emanA jevI sthitimAM koIe pitAnA rASTranI AvI sarvAgI svAtaMtryasAdhanA karI hoya evo koI prasaMga nathI lAdhate. alabatta, bIjA samrATanI jema, e samayanI prathA pramANe mahArAjA khAravela divijaya kare che, kaliMganI sArAye bhAratavarSa mAM ANa pravartAve che, paraMtu nAmamAtranA rAjavIne koI kuMvare pitAnI sAdhanA ane prazAMta puruSArthanA baLe, prajAmAM svamAna ane svAvalaMbanane A camatkAra karI dekhADyo hoya te A prAyaH prathama ja che. dakSiNanA rASTrakUTa ane caulukyo, kaliMganA pADozI rAjavaza hatA avAranavAra emanA hiMsaka paMjA kaliMgaupara paDatA. khAravelabhikhurAjanI trIjI, peDhI upara thaI gaela khemarAja ane ene Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 100 ] kaliMganuM yuddha ne mahAme vAhana mahArAja khAravela, saMtAna budharAjanA samayanI sthiti jotAM kaliMga, pADozI rAjyone mana nadhaNuyAtuM khetara thaI paDayuM hatuM. bhikhurAjane je vAraso maLe hato te paNa koI yuvarAjane ISa upajAve evo nahato. kaliMganA darda,bhikhurAja jevA eka sahadaya, janmathI ja kaLApremI yuvAnanA aMtaramAM tophAna jagAvyuM. kamanasIbe eNe pitAne varSanA anukramavAra je sAdhanAne itihAsa Apyo che te keTaleka aMze kSINa thaI gaelo hovAthI barAbara samajAto nathI; topaNa ene jIvanakrama ane vega samajavAmAM e bahu sahAya kare che. dhyAnapUrvaka vAMcanAra koI paNa abhyAsI emAMthI ATaluM te avazya samajI zake ke samrATa khAravela, samrATe ane mahArAjAenI paraMparAmAM mahAna kalArasika hato. lalitakaLAonI sahAyathI eNe prajAne pitAnI zaktinuM bhAna karAvyuM H zithila banI gaelA prajAnA gAtrAmAM ullAsa ane uttejanAnI svAbhAvika uSNutA vahAvI. kaliMganI jIrNa ImArato-killAo, nahere vigerene samarAvato, prajAnA AnaMda-utsavomAM sAmAnya prajAjananI jema bhamate ane meTA sainyane dvIpAMtaramAM utArate A yuvAna bhikhkharAja, jANe ke nAmazeSa banelA vaizAlInA baLavAna ane rasika licchavI kumAranI jamAtane ja koI saMdezavAhaka heya evuM citra ApaNI AMkha AgaLa ramI rahe che. bha0 mahAvIra ane gautamabuddhanA samayanI vaizAlI tathA tyAMnA prajAsattAka jevA rAjyamAM saMpUrNa svAtaMtrya tathA samRddhine bhogapabhoga karanArA licchavIo, prAcIna itihAsanA pAThakathI aparicita nathI. gautamabuddhe ja eka vAra A kadAvara, kasaratI ane bhaktinamra licchavI yuvAnone joIne kaheluM ke " AnaMda, devalokanA devabALa na joyA hoya to A licchavI yuvAnane joI le! " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezanI svAdhInatA-e jIvanavrata [ 101 ] sa'gIta, sAhitya, vyAyAma ane himmatamAM A svarAjya bhAgavatA vaizAlIvAsIo! khUba nAmanA mUkI gayA che. kaliMganA AchA aMdhArA yugamAM, prajA vacce ghUmate A bhikhkhurAja, vaizAlInA jIvaMta avazeSa jevA ja lAge che. vaizAlInA, prAcIna samayanA gaNataMtranA eka AgevAna kSatriya ceTaka sAthe mahArAjA khAravelane raktasabaMdha hAvAnI itihAsa-gaveSakAe kalpanA karI che. khAravela caitravazatA hatA. ceTakanA ja e apabhraMza kema na hoya ? " aira " bhaDAmedhavAhananI upAdhithI paNa khAravela alaMkRta che. " era " sUrya vaMzanA aMmAM vyavaharAya che. Aya ane anAya vaccenI bhinnatA darzAvavA AyanA atha mAM " era ''ne praye!ga thaye! hAvAnI keTalAka abhyAsIoe yuktie rajU karI che. 91 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) karakaMDU kaliMgeSu uttarAdhyayanamAM, je cAra pratyekabuddhanA caritrA ApavAmAM AvyA che temAM karakaMDU prAgU--aitihAsika yugamAM kaliMganA nRpati hAya evI matalabane nirdeza karavAmAM AvyA cheH karakaMDU kaliMgeSu, paMcAlelu yadummaho namIrAyA videheSu gaMdhAresuya niggai kaliMgamAM karakaDU, pAMcAlamAM-kAMpipa nAmanA nagaramAM dvimukha, videhamAM namI rAjA, ane gadhAramAM-pAMDuvanamAM nagati ema cAra rAjavIo pratyekabuda thai gayA. paNa kaliMganA nareza karakaTU mULathI ja liMgavAsI na hatA. je vakhate magadhanI jema aMga paNa eka svataMtra rASTra hatuM. tyAre aMganI rAjadhAnI 'pAnagarImAM duSivAhana rAjAnuM zAsana cAlatu vaizAlInA gaNanAyaka-kSatriya ceTake peAtAnI putrI-padmAvatIneAlagnasaMbaMdha hRdhivAhana sAthe yeAjyeA hateA. padmAvatI garbhavatI banI tyAre rAjA dadhivAhana ane rANI padmAvatI hAthI upara besI gAmabahAra ArAmamAM javA nIkaLyAM. saMtapta anelI dharatI upara, varSoMnA gheADAM chATA paDatAM, je eka prakAranI gaMdha nIkaLe che te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karakaM kaliMgeSa [ 103 ] gaMdha hAthIeAne madonmatta banAvI mUke che. ahIM paNa evuM ja banyuM. varSARtune prAraMbha thaI cUke hevAthI pRthvInA aMtaramAMthI chUTatI mAdaka havAe, paTTahastInuM mAnavaMtu birUda dharAvatA rAjAnA A mAnItA hAthIne gAMDAtUra banAvI dIdho. dadhivAhane to, jhADanI eka DALI pakaDI pitAne jIva bacAvI lIdhe. paNa aMtaHpuramAM ja vasanArI rANI padmAvatIne, pITha uparanA ekAda phulanI jema uchALo e hAthI dUra-ati dUra araNyamAM nIkaLI gayo. tapAsa karAvavA chatAM rANIne kaMI patto na lAgyo. dadhivAhana ane padmAvatI chuTA paDI gayA. eka sarovara pAse unmatta hAthI saheja narama paDe. padmAvatI paNa hAthInI pITha uparathI nIce utarI. AsapAsa najara karI to araNya sivAya janamAnava jevuM kaMI ja na jaNAyuM. paga laI jAya tyAM javuM ema dhArI e himmatathI AgaLa cAlI. eTalAmAM eka Azrama Avyo. ahIM eka tapasvI rahe hato. rANIe pitAne vRttAMta saMbhaLAvyA. tapasvI koI eka vakhate ceTakane mitra hato. bhUkhI-tarasI-thAkelI padmAvatIno sAro satkAra karI, eNe pAsenA vasatI-sthAnane rasto batAvyo. thoDe dUra sudhI e rANInI sAthe paNa cAle. araNyanI bahAra AvI tapasvIe kahyuM : " putrI, haLathI kheDelI bhUmi upara cAlavAne amAro AcAradharma nathI, tethI have huM ATalethI ja pAcho vaLuM chuM. tuM nirbhayapaNe A daMtapura nAmanA dezanA mArge cAlI jA ! tyAM kaI sAre Azraya tane maLI jaze." padmAvatI daMtapuramAM pahoMcI to kharI, paNa ahIM bharI vasatamAM kene tyAM jaIne UbhuM rahevuM ? pharatI pharatI e eka upAShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 ] kaliMganuM yuddha yAne maDAmavAhana mahArAja khAravela. zrayamAM AvI pahoMcI. bIjI sAdhvIo sAthe te paNa tyAM ja rahevA lAgI. paraMtu padmAvatI te garbhavatI hatI. sAdhvIone paNa eNe e vAta na kahI. pUrA divaso thatAM eNe eka putrane janma Apyo. pachI e bALakane eka vastramAM lapeTI, pitAnI nAmamudrA bAMdhI, zaheranA eka smazAnamAM mUkI AvI. pote A bALakanI zI sthiti thAya che te nihALavA, pAsenI jhADImAM chUpAI gaI thoDI vAre smazAnane svAmI caMDALa tyAM Avyo. teNe A taratanA janmelA bALane joyo, ane potAne ghera laI gayo. padmAvatI paNa, e pachI, pitAnA sthAne pAchI AvI gaI. padmAvatI eka sAdhvInuM jIvana jIve che-sAvInA vrataniyama eNe aMgIkAra karyA che, chatAM enAthI, vakhate vakhata potAnA putranI pAse gayA vinA rahevAtuM nathI. bhikSAmAM kaMI sArI khAdya vastu prApta thAya te pahelAM potAnA putrane khavarAvavA caMDALAnA vAsamAM jAya che. koIne A vAtanuM bhItarI rahasya nathI samajAtuM. nAnapaNamAMthI ja A bALakane zarIre bahu caLa AvatI. ethI karIne enuM nAma paNa karakaMDu paDI gayuM. eka vAMsanI lAkaDIne aMge, eka vAra karakaMDu ane bIjA brAhmaNanA chokarA vacce vAdavivAda thayo. karasaMDu kaheH "mAre e vAMsa joIe." brAhmaNane putra kaheH "mane e joIe!" vAta vadhI paDI. putrane, brAhmaNe bhegA thaIne pajave nahIM eTalA sArU pelo caMDALa, e gAmane tyAga karI, kAMcanapura nagaranI bahAra AvIne rahyo. ahIM, bhAgyayoge karakaMDUnA mastake rAjalakSmIne kaLaza DhoLAyo. ema kahevAya che ke pelI vAMsanI lAkaDImAM ja e kaMIka camaShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karakaM kaliMgeSa [ 105] tkArika prabhAva hato. karakaMDU rAjA thaye. brAhmaNoe AnI sAme virodha te karyo, paNa emanuM kaMI baLa na cAlyuM. karakaMDUe, rAjasattA prApta karyA pachI caMDALAne paNa brAhmaNa banAvyAnI vAta e kathAmAM Ave che. karake ane caMpAnA svAmI dadhivAhana vacce prasaMgopAta yuddhanI nobata vAgI. karasaMDu ane dadhivAhana rAjAnAM sainya laDavA mATe sAmasAmAM AvI UbhAM rahyAM. akasmAta, sAdhvIonA saMdhamAM zAMtithI divase vitAvatI padmAvatIne e vAtanI jANa thaI. eNe AvIne A yuddha aTakAvyuM: karakaMDu ane dadhivAhana vacce pitA - putrane saMbaMdha che e vAta paNa samajAvI. karakaMDune eka vAcharaDo bahu priya hatuM. vAcharaDAne gAyanuM badhuM ja dUdha pAI devAne ane moTe thAya tyAre bIjI gAyane daI enuM paNa dUdha pAvAne eNe govALane hukama kale. ATaATalI kALajI rAkhavA chatAM e vAcharaDo, vRddhAvasthAnA yoge bahu ja durbaLa banI gaelo karakaMDunA jovAmAM Avyo. karasaMDunA aMtarakSobhamAM A ghaTanA eka nimittarUpa banI. padArtha mAtranuM anityatva ane kSaNabhaMgurapaNuM ene samajAyuM. e pachI, eNe paNa koInA upadeza ke Agraha vinA vairAgya ane saMsAratyAgane rAha svIkAryo. eka rASTranA saMskAra akasmAtanA Azraye bIjA rASTramAM kevI rIte pahoMcI vaLe che te A kathA sUcave che. pataMga jevA uDatA prANIo parAga ane raMganA paramANuo jema digadigaMtamAM pracAre che ane e rIte puSpa tathA phaLasRSTine reja roja adhika samRddha banAve che tema akasmAte ane durghaTanAo raktasaMskAra ane sabhyatAnA aNuparamANuone dUra-dUranA dezamAM laI jAya che. pitRkUla ane mAtRvaMzanA dhaNu svAbhAvika saMskAronAM bIja, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 106 ]. kaliMganuM yuddha yAne mahAme vAhana mahArAja khAravela, aMga ane vaizAlInI sImAonI bahAra, kaliMga sudhI prasaryA hoya ane e bIja phAlatA-kUlatA samrATa khAravelanA rUpamAM enI saMpUrNatAe pahoMcyA hoya te asaMbhavita nathI. varSanI kAlagaNanAnI dRSTie ja ItihAsanuM avalokana paryApta nathI. bhAva athavA aMta:pravAhanAM baLa paNa rASTranA ghaDatara, vikAsa vigeremAM ghaNuM mahatvane bhAga bhajave che. kALanA hisAbe, peDhInA AMtarAnI dRSTie eka bIjA vaMza vacce game teTaluM aMtara hoya to paNa bhAvaSTi, ghaNI vAra be pRthaka-bhinna vastuone pAse pAse lAvI mUke che. karavuM ane khAravela-bhikhurAja vacce kALanuM bhale meTuM AMtara rahyuM, paNa khAravelamAM gaNataMtrane je vArase Utaryo che te tenI anekavidha pravRttiomAM barAbara jhaLakI rahe che. vaizAlInA mAtRvaMzanA sUkSma saMskArone e sAkSAtkAra na hoya ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) kaliMganI rAjanaitika sthiti samrATa khAravela citra vaMzanA hatA. caitra vaMzanA avasAna pachI kesarI vaMzanA rAjaamala sudhInI ghaNIkharI rAjaprakaraNI ghaTanA aMdhakAramAM rahI gai che. kaliMgane itihAsa, samasta bhAratavarSanA ItihAsanI eka nAnI-zI pratikRti athavA AvRtti jevo ja che. je kALane bhAratavarSane itihAsa aMdhakAra-AchAdita che, te samayane kaliMgane itihAsa paNa maLI zakatuM nathI. samrATa khAravelanA zAsanakALa, jANe ke kaliMganA AkAzamAM vijaLInI camaka prakaTAvIne adRzya thaI jAya che. khAravela pachI enA vaMzajo, pUrva puruSanAM puNyabaLe potAnAM astitva jALavI rahyAM heya ema jaNAya che. citravaMza pachI kaliMgamAM AdhavaMzanuM prAbalya jAmyuM. prasiddha bauddha bhikhu nAgArjuna, AMdhranA samayamAM ahIM Avyo haze. eNe ahIM bauddha dharmanA pracAra mATe prayatna karyo hate. rAjAne paNa bauddha dharmane pakSapAtI banAvyo hate. kaliMganuM jagannAtha maMdira Aje bahu prasiddha che. tyAM eka "mAdalApaMjikA" mAM lakhyuM che ke "e samayamAM raktabAhu nAmane yavana dariyAmArge kaliMgamAM dAkhala thayo. teNe jagannAtha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 108 ]. kaliMganuM yuddha yAne mahAmeghavAhana mahArAja khAravela. ine paNa bahu pIDA ApI. e yavananA vaMzajenI sattA lagabhaga 144 varSa sudhI cAlI." jene yavana gaNavAmAM Avyo che te AMdhra dezanA rAjAno koI senApati hovo joIe. AMdhramAM kAvIDio rahetA ane emanAmAM ghaNuM bauddha dharmAvalaMbI hatA tethI kaliMgavAsIoe-brAhmaNoe ene yavana mAnI lIdhe haze. daMtapurano ullekha, A pahelAnA prakaraNamAM thaI gayA che. kaliMganI eka vakhatanI e rAjadhAnI hovI joIe. daMtakathA evI che ke buddhadevanA dAMtanI pUjA thatI hovAthI e zaheranuM nAma daMtapura paDI gayuM. brahmadattanA vaMzamAM chelle chelle eka guhaziva nAmanA rAjAne nAmollekha che. paNa A guhaziva tathA brahmadatta koNa hatA ane buddhadevanA dAMtanI pUjAvALI vAta keTale aMze yathArtha che tenuM kaI pramANa maLI zakatuM nathI. kALA-kALA vAdaLamAM tArakamALa camakI jAya tema koI kaI vAra utkalanA rAjAono vijaya prakAzanI pAtaLI rekhAo pAtharato dekhAya che. i. sa. nA trIjA saikAmAM jalIrUha nAmanA caMdravaMzI rAjAe bhUzacaMdrane harAvI ene keTalAka mulaka pitAnA tAbAmAM karyo hoya ema kahevAya che. e pachI nAgeza nAmanA eka utkalakaliMganA rAjAe baMgALanA karmacaMdra nAmaka rAjavIne parAsta karI baMgALane potAnA kabajAmAM rAkhyuM hoya ema lAge che. AvA keTalAka tAralAo UgatAM ja AthamI jatA jaNAya che. e kayA vaMzanA hatA ane keTalo vakhata rahyA ene kaMI pato lAdha nathI. AdhasAmrAjyanA patana pachI ane gupta sAmrAjyanI jambara bharatI caDI AvI te pahelAM kaliMge thoDI vAra svAdhInatAnuM sukha mANI lIdhuM haze. gupta sAmrAjyakALamAM samrATa samudraguptanuM nAma sauthI vadhu cirasmaraNIya banyuM che. dakSiNamAM e diggavijaya karavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaliMganI rAjanaitika sthiti [ 18 ] nIkaLyo tyAre magadhamAM thaIne, chaTAnAgapuranA mArge eNe kezala upara chApe mAryo hato. te bAda dakSiNamAM saheja AgaLa jaI kaliMgamAM potAnuM baLa batAvyuM. AMdhone paNa samrATa samudragupta pitAne paMjo batAvyo. A badhA deze gupta sAmrAjyanA peTamAM samAvA chatAM kaliMge ane bIjA thaDA rAjyoe pitAnuM vyaktitva gumAvI dIdhuM hoya ema nathI lAgatuM. nAmamAtranI AdhInatA svIkArI, khaMDaNa bharavAnuM kabUlI, potAnuM pUrvasvarUpa te saue jALavI rAkhyuM hatuM. utkalanI pazcime kezala nAmanuM eka rAjya hovAnI vAta, upara kahevAI gaI che. kaliMgamAM jyAre maunuM Adhipatya jANyuM tyAre kaliMganA rAjavaMzane na chUTake kozalamAM Azraya levAnI pharaja paDI hatI. kezala rAjavaMzI, mahAmeghavAhana nAmanI upAdhine ghaNI vAra vahevAra karatA. caitravaMzIya rAjAo ahIM AvIne rahelA hevAthI emaNe paNa mahAmeghavAhananuM vizeSaNa pasaMda kareluM hovuM joIe ema keTalAka mAne che. kezalanA paNa be bheda cheH vartamAna saMbalapura, kALADaMDI, bastara tathA rAyapura vigerethI baneluM dakSiNa kozala ane kAzI, ayodhyA AdithI baneluM uttara kozala, ema banne rIte kozala oLakhAya che. pahelAM kozalanI rAjadhAnI vAchA (vadhuM) nadInA kinAre hatI, paNa madhyaprAMtanA vAkAtaka jAtinA lokoe, kozalanA rAjavaMzanI evI pajavaNuM karavA mAMDI ke emane tyAMthI pitAnI rAjadhAnI badalI, mahAnadInA kinAre zrIpura(rAjIma)mAM laI javI paDI. e pachI kozala chattIsagaDhanA nAme oLakhAvA lAgyuM. A kezalamAM somavaMzI guptavaMza nAmane eka rAjavaMza rAjya karato. utkalanA kezarI vaMzane e pUrvapurUSa hato. kezarI vaMzanI sthApanA thayA pahelAM bAra guptarAjAoe kozala dezamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 110 ] kaliMganu yuddha cAne mahAmedhavAhana mahArAja khAravela. 99 rAjya kayuM ane udAyana A guptavaMzanA sasthApaka hatA. A vazanA bAramA rAjA zivaguptanA putra janamejaya mahAbhava gupte utkala upara vijaya meLavyeA ane eNe " trikali'gAdhipati " tarikenuM biruda dhAraNa karyuM. hatu. kAzalanA seAmavaMzI guptarAjAonI pachI kalacurI rAjAnA pratApa jAmyA. A kalacurI rAjAoe jabalapura pAse tripurImAM peAtAnI rAjadhAnI sthApI. haihaya nAmanI e ja vaMzanI eka zAkhAe vilAsapuramAM AvelA ratnapuramAM peAtAnI sattA jamAvI hoya ema jAya che. A badhI gaDamathala daramiyAna kAzala ane kaliMga alagaalaga paDI jatA dekhAya che. ghaNI vAra A rIte kozala chUTuM paDI gayu che, paNa ekadare utkalanuM ja e aMgabhUta gaNAyu` che. caitravaMzanA asta sAthe kaliMga ghaNA nAnA nAnA bhAge mAM vaheMcAi gayuM hatuM. upara je kozalanuM vana kayuM. tenI jema kaugada paNa kaliMganA eka vibhAga tarIke alaga thaI gayuM hatuM. pahelethI ja kaliMga traNa bhAgamAM vaheMcAyelu hovAthI trikaliMganA nAmathI prakhyAta thayuM che. kaliMganA uttara bhAgane utkala, dakSiNa bhAgane dakSiNa kaliMga yA gaMgagauDI-kaliMga ane madhyabhAgane madhya kaliMga kahevAnI rUDhI che. mauya ane caitra rAjyanA zAsanakALamAM A trikaliMga kaiAzala rAjya sAthe eka abhinna deza gaNAtA paNa e pachInA samayamAM, DUbatA vahANanA pATiyA chUTA paDI jAya tema A trikaliMga astavyavasta banI gayuM. madhyakaliMga, e rIte koMgada rAjyamAM pariNamyu AjanA bANupura, khallikeTa, AThagaDha, raNapura, navagaDha, dhumasara vigere dhrAMgada rAjyanI sImAmAM sAmela hatA. enI rAjadhAnI paNa sAliyA nadInA kinArA upara hatI. evuM anumAna karavAmAM Ave che ke AjanuM khANupura ja ghaNuM karIne jUnA vakha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaliMganI rAjanaitika sthiti [ 111 ] tanI rAjadhAnI haze, kAraNa ke sAliyA nadI bANapuranI vacce thaIne vahetI vahetI, cikAnI khADImAM maLI jAya che. koMgadanivAsI bahu sAhasI tathA parAkramI tarIke oLakhAI gayA che. sAtamI zatAbdi sudhImAM zilabhava vaMzanA rAjAo koMgadamAM rAjya karatA. A ja vaMzamAM mAdhavavamAM nAmano eka bahu tAkAtavAna nareza thaI gayAnuM kahevAya che. eNe eka rAjasUya yajJa paNa karyo hato. e vaMzanA aMta pachI karavaMzIya rAjAnuM rAjya sthapAyuM haze. koMgadanI svAdhInatA viSe koI khAsa ullekha nathI maLato. sAtamI ke AThamI sadI pachI koMgada pharIvAra kaliMgamAM samAI gayuM haze. Ajano medinIpura jIllo, tAmralipta-rAjyanA nAmathI itihAsanA pAnAmAM aMkita thayo che. bahu prAcIna kALathI laIne- azokanA samayathI mAMDIne, mayaragaMjanA mayuradhvajavaMzI batrIsa rAjAenI sAthe A tAmraliptane saMbaMdha rahyo che. tAmralipta paNa utkala athavA kaliMgane ja eka bhAga gaNAya che. samrATa azoke, tAgraliptaupara adhikAra sthApyA pachI ahIM 200 phuTa jeTalo UMcA staMbha ropI lokone dharmane bedha Ape hatA. prAcIna samayamAM tAmralita yA tumaluka vyApArane mATe bahu prasiddha nagarI hatI. deza-videzanA ghaNuM vepArIo ahIM AvI vividha prakAranAM vastra, ratna tathA anna Adine vepAra calAvatA. sAtamA saikAnI AsapAsa, ahIM kaivarta-vaMzanA rAjAone rAjaamala cAlato. mayuradhvajanI pachI kaivarta vaMzanA rAjavIoe e adhikAra paDAvI lIdhe lAge che. tAmralipta pote svataMtra hatuM ke khaMDiyA rAjya tarike pitAnI sattA jALavI rahyuM hatuM te viSe je joIe te prakAza hajI maLI zakyo nathI. bAkI, utkala athavA kaliMganA eka aMgarUpa hatuM, te saMbadhe matabheda nathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) deza sthiti. rAjA je vakhate kALane ghaDato heya-rAjAnAM zaurya, vIrya ke audArya upara dezanI sthitine meTe bhAge AdhAra rahetuM hoya te vakhate rAjAonAM utthAna, patana ane jya-parAjayane itihAsamAM kALA meTA akSare ullekha thAya ane e ja itihAsane AtmA manAya emAM kAMI Azcarya nathI. rAjAne bAda karIne prajAnI sthitine yathArtha AMka kADha e te vakhatanA saMjoge jatAM bahu durdhaTe kArya gaNAyuM che. rAjA meTAM sainya bhegAM kare, sainyane jaya ke parAjaya apAve, te uparAMta rAjA ja meTA killAo, maMdira, mahela baMdhAve, yajJa-yAga ke dAna Adi dhArmika vidhio dvArA pitAnI kIrti phelAveH e badhAmAM prajAnI pratiSThA paNa samAI javI joIe ema manAtuM. naMda rAjAonA zAsanakALathI kezarI rAjAonA zAsana sudhInA lagabhaga eka hajAra jeTalA varSomAM kaliMganI prajAsthiti kevI hatI temAM keTalAMka pramANe lAdhe che. zilAlekhomAM, zilpakaLAmAM, prAcIna graMthomAM ane videzI lekhakonA varNane tathA lokakathAomAM paNa thoDe-vadhate aMze dezasthitinAM citra AlekhAyAM che. zilpa, vANijya ane bIjI lalitakaLAomAM kaliMganI prajA pAraMgata hoya ema jaNAya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezasthiti [ 113 ] . sa. pUrve pAMcamA saikAmAM kaliMga zilpakaLAmAM khUba pragati karI cUkayuM hatuM. bhuvanezvaranI pAse khaMDagiri, udayagiri, nIlagiri nAmanA abhyAdhika uMcA pahADe che. A pahADomAM jUnA samayamAM kotarAvelI ghaNI guphAo che. sAmAnya rIte udayagirimAM 48, khaMDagirimAM 19 tathA nIlagirimAM 3 guphAo che. e sthAna ghaNA nirjana pradezamAM AveluM hovAthI tyAMnI zAMti paNa aheniza eka sarakhI ja rahe che. pahADonI zobhA ane AjubAjunA manarama araNyanI asara koI paNa mAnava-hRdaya upara thayA vinA na rahe. toSAlI nagarInI pAse ja A guphAo AvelI hovAthI pUrvakALamAM rAjya taraphathI rakSA pAmelA ghaNuM sAdhu munio A guphAomAM vasatA hovA joIe. emanI khAtara ja A guphAo ke tarAvI kADhI hoya e paNa banavAjoga che. ema kahevAya che ke mahArAjA khAravele, jIvananA chellA divase dharmadhyAnamAM vItAvavA A guphAne ja Azraya lIdho hato. e pahelAM khAravela vakhatovakhata zramaNanAM darzana tema ja upadezazravaNa mATe A guphAomAM Avato. rANuM haMsapuranI guphA bahu moTI tathA ghaNuM kaLAyukta gaNAya che. khAravelanI kaLAbhaktinI emAM khullI asara dekhAya che. e sivAya gaNeza guphA, alakApurI guphA, svargapurI guphA, pAtAlapurI guphA, maMcapurI guphA, vyAghaguphA, sarpaguphA, jayavijaya guphA, hAthIguphA vigere paNa prasiddha che. khaMDagirinI guphAomAM, tatva guphA, navamuni guphA, baDabhuja guphA, lalATendu guphA mukhya che. kaliMgamAM je vakhate jainazAsanane prabhAva hato te vakhate uparokta paikInI ghaNIkharI guphAo khodAI haze. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 114 ]. kaliMganuM yuddha cAne mahAmeghavAhana mahArAja khAravela. mahArAjA khAravelanA samayamAM hAthI guphA, svargapurI guphA, maMcapurI guphA, sarpa guphA, vyAdhra guphA, jaLezvara guphA, ane haridAsa guphAnuM nirmANakArya cAleluM hovuM joIe. khAravelanI pahelAM paNuM ghaNuM guphAo hatI. naMda-rAjAonA samaya pahelAM ahIM keTalIka guphAo hovAnA purAvA maLe che. naMda samaya pahelAnI eka jaina guphAmAM keTalAka munio rahetA. sAmAnya rIte evuM anumAna kADhavAmAM AvyuM che ke I. sa. pUrve trIjA-cothA sikAmAM khaMDagiri tathA udayagirinI guphAothI AraMbha thayo haze. i. sa. pUrvenA pahelA-bIjA saikAmAM AvI zarUAta thaI hoya ema paNa keTalAke mAne che. pAchaLanA kesarI rAjAoe theDI guphAo chedAvI che, paNa bhuvanezvara ane keSArkanA jevI sukSma kaLA emAM UtarI zakI nathI. eTaluM chatAM A badhI guphAonuM avalokana karavAthI, kaliMgane gaLathuthImAMthI ja zilpakauzalya maLyuM hoya evI pratIti janma che. kUzaLa kArIgaree sarjelI AkRtio, mAnava hRdayanA suMdara sUkSma bhAva prakaTa kare che. AzA, nirAzA, Avega, utsAha ane dhyAnaparAyaNatA jevA daivI bhAvone paNa A kArIgaroe sthAyI AkAra ApavAmAM ajaba saphaLatA batAvI ApI che. pazusRSTi tema ja vanaspatinI lIlAne paNa emaNe avagaNuM nathI. AtmAne svAbhAvika ullAsa ane jIvamAtra pratyenI sahAnubhUti ahIM AkRtiomAM taravare che. bahu prAcIna samayanA jIvananAM pratibiMba paNa A guphAonA zipamAM mUrtimAna banyAM che. AjanA vastra-paridhAnamAM ane jUnA kALanA vastravinyAsamAM bahu lAMbo pharaka nathI jaNAtuM. e vakhate paNa purUSo ghuMTaNa sudhInI chetI ane strIo pAtaLI sADIo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezasthiti [ 115] paheratI. alaMkAranA viSayamAM keTaluM moTuM parivartana thayuM che tenI tulanA karavAmAM keTalIka mUrtio madada kare che. dharmajIvananA temaja rejanA vyavahArajIvananAM ghaNuM dazya ahIM aMkAyelAM che. bhaktajananA nRtya-kIrtana tathA dhyAna-samAdhi sAthe moTA varaghoDAenA dekhA paNa ahIM rekhAonI aMdara UtaryA che. udayagirinI rANI haMsapuravALI guphAmAM bIjA tIrthakaronI jIvanadhaTanAo sAthe bhagavAna pArzvanAthanA keTalAka jIvanaprasaMgo AlekhAyA che. gaNezaguphA paNa moTe bhAge jaina ghaTanAothI bharapUra che. bAbu manamehana gAMgulI nAmanA eka vidvAne A badhA ! prAcIna avazeSa-guphAo vigerenA saMbaMdhamAM eka sarasa pustaka lakhyuM che. emaNe guphAnA AkAra varNavavA uparAMta kaI kaI guphAmAM keTalI UMcI mUrtio AvelI che ane te kenI konI havA gya che te vigatavAra samajAvyuM che. munizrI jinavijayajIe pitAnA prAcIna jaina lekha saMgrahanA prathama bhAgamAM enuM avataraNa ApeluM hovAthI e viSe ahIM punarUkti karavAnuM yogya nathI dhAryuM. udayagirinuM mULa nAma kumAraparvata hoya ane khaMDagirinuM nAma kumArI parvata hoya ema paNa eka vidvAne puravAra karyuM che. 1bhA-11mA saikA sudhI A bane parvate kumAra-kumArI parvatanA nAme ja oLakhAtA. khAravele zramaNanI je pariSad bharyAnuM kahevAya che te A khaMDagiri ja ho joIe. bhuvanezvaranI dakSiNe, dayA nadIne kinArA upara dhaulI giri Avela che. kaliMganI prAcIna rAjadhAnI teSAlIne apabhraMza dhaulIrUpamAM pariNata thayo hoya evuM keTalAka vidvAnoe anumAna upajAvyuM che. teSAlI ItihAsaprasiddha che. toSAlIputranA nAmathI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 116 ] kaliMganuM yuddha yAne mahAmeghavAhana mahArAja khAravela. eALakhAtA eka jaina tapasvIne vRttAMta paNa jaina sAhityamAM prApta thAya che. A dhaulI parvatamAM nAnI nAnI ghaNI guphAo che. ene traNa zikhare hovAthI taraziMgaDe paNa kahI zakAya. enA azvatthAmA zikhara upara samrATa azokano eka zilAthaMbha che. emAM eNe dhamInuzAsana saMbaMdhI vigata ApI che. kaliMganA nivAsIone uddezIne samrATa azokane je kaMI kahevAnuM hatuM te teNe A sthaMbhamAM kahI nAkhyuM che. bIjA paNa aneka prAcIna asAvazeSo ahIM prApta thAya che. vANijya-vepAra, e sabhyatAnuM anivArya lakSaNa che. dhIme dhIme vANijya paNa eka kaLA-udyoga bane che. kaliMga, vyApArakaLAmAM bahu jUnA vakhatathI vikhyAta che. kaliMganA vepArIo, sthaLamArge dUra dUra dezamAM pahoMcI jatA eTaluM ja nahIM paNa, samudramArge vyApAra kheDavAmAM teo bIjI badhI prAMtaprajAo karatAM AgaLa hatA. ema kahevAya che ke sau pahelAM bhAratavarSamAM kaliMge ja samudramArganuM sAhasa kheDyuM hatuM. eka to vepAra karavo, ane te paNa ati dUranA ajANyA TApuomAM-dariyAnA jokhame kheDIne vepArI sAkha meLavavI e pUrI buddhimattA, namratA ane savIyatA sivAya banI zake nahIM. kaliMganA kinAre haMmezA sAgaranA mejA athaDAya che. kaliMgavAsIoe A sAgarane tIre AvI, dUra dUra daSTi karI, digaMtamAM vasatA paradezI mAnavabaMdhuonA saMbaMdhamAM keNa jANe kevI ya kalpanAo karI haze ! sAgaranA ghUghavatA taraMgoe emanA aMtaramAM keTalI ya AzAo ane AkAMkSAo saMcArI haze ! Akhare be mAnavasaMdhane vikhUTA pADatA sAgarajaLanA aMtarAya kaliMge sAMdhI dIdhA. jAvAsumAtrA ane laMkAnA TApuo sAthe emaNe saMbaMdha bAMdhyA. kaliMganA sAhasI vepArIone sAra sAgara, paNa eka mitra banI rahyo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezasthiti ( 117] naMda rAjAonA yugamAM temaja kesarI vaMzanA samayamAM kaliMga pitAnA sAmudrika vANijya mATe paMkAyeluM che. I. sa. nA AraMbha pahelAnI bIjI-trIjI sadInA keTalAMka anuzAsana uparathI, kaliMganA rAjakuMvarene mATe samudrayAtrA ane vANijya vigere zikSaNanA khAsa aMge hoya ema lAge che. matalaba ke sAgaranA sAmA kinAre pahoMcavuM, vahANavaTu keLavavuM e rAjAthI raMka sudhInA dareka kaliMgavAsIne mATe atyAvazyaka gaNatuM. megasthanIe, potAnA bhAratIya vRttAMtamAM eka sthaLe kahyuM che ke tAmrapaNuM-Tale ke laMkA ane kaliMga vacce hAthIono khUba vepAra cAlate. kaliMgamAM paNa hAthIe te puSkaLa hatA, paNa laMkAnA hAthIo jeTalA e baLazALI mahetA gaNAtA. kaliMganA rAjAo, laMkAne hAthIo potAnA lazkaramAM rAkhatA ane ene yuddhanI tAlIma paNa ApatA. AvA moTA prANIone laMkA jevA duranA TApumAMthI, dariyAmAguM-vahANamAM pitAnA vatanamAM utAravA arthe kaliMgavAsIoe, AjathI be-aDhI hajAra varSa pahelAM kevAM jabara vahANe banAvyAM haze? AvAM meTAM vahANene e loko hAthI-jahAja kahetA. jarUra paDe to emAM bIjI vepAranI vastuo paNa teo lAvatA-laI jatA. mahArAjA khAravele, eka pAMDya rAjA pAsethI ghaNuM hAthIjahAja laDAImAM paDAvI lIdhA hatA. A hAthI-jahAja ghaNuM ja adbhUta hevAnuM kahevAya che. I. sa. pUrvenI cothI sadImAM je AvA jaMgI jahAja banI zakatAM hoya te e pahelAM nAnAM-nAnAM vahANanI sahAyathI e kaliMgavAsIo paradeza pahoMcI jatA hoya evuM anumAna saheje nIkaLI zake. eTale ke I. sa. nA prAraMbha pahelAM sAtama-AThamI sadImAM kaliMge dariyo kheDavAno AraMbha karelo hovo joIe. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 118 ]. kaliMganuM yuddha yAne mahAmeghavAhana mahArAja khAravela. je prajA dariye kheDe tenI pAse vANijyanI vastuo paNa bheDAghaNuM pramANamAM jarUra hoya. dezanI jarUriyAtone pahoMcI vaLavA uparAMta je varatuo vadhe tene ja nIkAza paradezamAM thAya evuM prathama ApaNe tyAM dhoraNa hatuM. vaLI, halakI vastuo hoya te bahAranA bajAramAM ene sAre bhAva na nIpaje. e uparathI kaliMgamAM puSkaLa vepAranI vastuo ghaNA sArA svarUpamAM pedA thatI hovI joIe. A vastuonA prakAra hajI sudhI nizcita thaI zakayA nathI. sAmAnyataH kaliMgamAM vastro moTA pramANamAM ane suMdara banatAM hovAM joIe. hIrA, suvarNa, loDhuM Adi khanija padArtho paNa kaliMgamAM maLI AvatAM haze. rezamI vastrane saMskRtamAM "cInAMzuka kahevAmAM Ave che, kAraNa ke prathama rezama cInamAMthI ja AveluM. e pramANe AMdhramAM vastra "kaliMga" nA nAmathI oLakhAtuM. kaliMgano bIjo artha AMdhramAM vastra thatA. AMdhranuM hAthakaMtAmaNa tathA vaNATa bahu sUkSma gaNAya che. e vidyA mULa to kaliMgamAMthI ja AMdhramAM gaI haze. kaliMganA rAjAe potAnA dezamAM banelAM vara, bIjA mitra-rAjAone upahAra badala mokalatA. eka kaliMgarAje, aAdhyAnA rAjadarabAramAM AvuM eka vastra mekaleluM. kaliMganA sUkSma vastra viSe eka evI lokakathA cAle che ke eka purohita, bahu ja pAtaLuM vastra paherIne rAjasabhAmAM Avyo. rAjAe e vastrane sabhyatAviruddha gaNuM purohitane sabhAmAMthI pAchA ghera mokalyo. e pachI jyAre jADuM vastra paherIne Avyo tyAre ene egya sthAna maLyuM. kaliMgamAM bahu jUnA samayamAM rU kAMtavAnI tathA vaNavAnI vidyA-kaLA keTalI parAkASThAe pahoMcI haze? kaliMganA vepArI mahAjanoe dUranA TApuomAM pitAnAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezasthiti [ 119 ] sarathAne paNa jamAvyAM hatAM, je jAvAne mATe pahelAM ema kahevAtuM ke jAvA gayelA nara peDhI-dara peDhI khAya chatAM na khUTe evuM dhana meLavI AvatA te dezamAM saMsthAna vasAvavAnu pahelavahelu mAna kaliMgane khAte jAya che. i. sa. pUrve lagabhaga 75 varSe, jAvAmAM AvuM A saMsthAna vasyuM hatuM ane ghaNA saikAo sudhI kali'gIoe sukha tathA sahisalAmatI sAthe hi Mdane vepArI saMbaMdha cAlu rAkhyA hatA. A sasthAnA ane pAzcAtya sasthAnA vacce eka meTA bheda rahelA che. Aryoe koi divase mULa-Adi nivAsI prajAne kacaDI nAkhI nathI-pAzcAtya prajAnI jema enuM astitva bhuMsI nAkhyuM nathI. AryAM peAtAnA saMsthAnAmAM mULa prajA sAthe haLImaLAne rahyA che. dhIme dhIme AryAMnI sabhyatA ane saMskAritAnI evI sarasa chApa paDatI ke TApuvAsIe Aryane devadUta jevA mAnavA prerAtA. jAvAmAM kali gavAsIoe mULa prajAnAM mana jItI lIdhAM. AryAMnA saMsthAnanI smRti jALavI rAkhavA jAvAmAM eka navA ja saMvata cAlu karyAMnI hakIkata maLe che. A deva-devIonAM diza Aje paNa jAvAmAM haiyAta che. emanI bhASAmAM paNa Aya bhASAnA saMskArA evI rIte vaNAi gayA che ke emane chUTA pADavAtu lagabhaga azakaya banyu che. Aje paNa jAvAmAM, dhArmika kriyAkAMDanI bhASAmAM saskRte mahattvanuM sthAna lIdhuM che. kaliMgane pagale gujarAtanA vepArIe jAvAmAM dAkhala thayA ane temaNe paNa tyAM potAnAM saMsthAna UbhA karI dIdhA. e pachI bIjI prAMta prajAe jAvAmAM AvI. hiMdIone ALakhavA mATe e vakhate " kaliMga e eka ja zabda chUTathI vaparAtA. e uparathI kaliMganA sarakAre keTalA UMDA mULa nAkhyA haze tenI kalpanA thai zakaze. 99 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 120 ] kaliMganuM yuddha yAne mahAmeghavAhana mahArAja khAravela. cInI musAphara phAhiyAna i. sa. nA cothA saikAmAM kaliMganA mukhya baMdara tAmraliptathI nIkaLI dariyAI raste laMkA gayo hato. laMkAthI te jovA ane jAvAthI bAlIne TApuomAM thaI te pAcho cIna pahoMcyuM hatuM. e lakhe che ke dariyAI musApharImAM kaliMganA jahAje ja mukhyatve kAma Ave che. badhA jahAjomAM brAhmaNa-sukAnIo hoya che. jAvAne paNa eNe te hiMduonuM vastIsthAna lepyuM che. jAvAnI jema bAlInA TApuomAM kaliMgavAsIoe potAnAM thANAM thApI dIdhAM hatAM. bAlImAMthI keTalAMka saMskRta pustake maLI AvyAM che. lo. TILakane, tyAMthI eka bhagavadgItA maLI AvI hatI ane te viSe emaNe eka AlocanA paNa lakhI hatI. bAlImAM cAturvaNyanI vyavasthApaddhati hajI paNa pracalita che. Aryo sAthenA gADha nivAsa ane saMparkanI e acUka sAbitIo purI pADe che. ahIM paNa hiMdIo kaliMgInA nAmathI oLakhAya che. jAvA ane bAlInI jema sumAtrA, siMgApura, mAlakasa, pigu tathA kaMDIyA vigeremAM kaliMgavAsIoe AryasaMsthAne vasAvyAM hatAM. barmAmAM paNa azakanA zAsanakALa pahelAM kaliMganA mahAjane praveza karI cUkayA hatA. vepArIoe je cIlo pADyo hato te ja cIle samrATa azoke bauddha dharmanA pracArako barmAmAM mokalyA hatA. barmAmAM, prema najIkanA thArAkSetramAM, kaliMganuM eka jabbara saMsthAna hatuM. pahelAM vepAra ane pachI vAvaTo evI matalabanI aMgrejImAM eka kahevata che. arthAta koIpaNa dezamAM rAjasattA jamAvavI hoya te pahelAM vepArIone mekalavA-emane pagale pagale dharmopadezakone javA devA ane vepAra tathA dharmanA rakSaNa mATe sainyanI sthApanA karI, rAjasattAno vAvaTo pharakAvI devo. kaliMgaShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezasthiti [ 121 ] vAsIe jANye-ajANye e ja sUtrane anusaryAM heAya ema bA~nA itihAsanuM eka prakaraNa uccAre che. thArAkSetramAM-kaliMgavAsIenA saMsthAnamAM emanI vepArI lAgavaga eTalI badhI jAmI gai ke preAmanuM rAjasiMhAsana paNa kaliMgavAsIoe hastagata karI lIdhuM-kaliMgane vAvaTA armImAM, leAhInu TIpu pADyA vinA pharakatA karI dIdhA. dhaNA lAMbA vakhata sudhI A rAjasattA kaliMganA hAthamAM rahI zakI hatI. meTana kiMvA sahama nagaramAM paNa kaliMganI dharma saMskRtinI bahu UMDI chApa paDI hatI. vepAranI sAthe sabhyatA ane rAjaprakaraNI kuzalatAnAM khIja paNa kali gavAsIoe ati dUranA dezAmAM vAvyAM hatAM ema A badhI ghaTanA uparathI kUlita thAya che. peDumAMthI maLI AvatA prAcIna sIkkAe A saMskRtinA vikAsa ane vistAranI sAkSI pUre che. cIna ane jApAnanI bhUmi paNa A kaliMgavAsIethI ajANI nhAtI rahI. e tA thai pUrva pradezAnI vAta. pazcima-sAgaranAM pANI paNa kaliMganA jahAjoe khaLabhaLAvyAM hatAM. sva. bhaMDArakara eka ThekANe kahe che ke ArakhI samudra mAnA vepArI aMdara kaliMge hAtha karyAM hatAM. kakiMgavAsIe ArabI samudra vIMdhI AphrikA ane bhADAgAskara jevA vikaTa TApuesamAM paNa pahAMcI gayA hatA, je prajAATalI krUttehamaMdIthI Ave samRdh vepAra calAvI zakatI haiAya te keTalI sAhasika ane baLavAna hAvI joie tema ja vepAranI keTalI adhI sAmagrIe dharAvatI hAvI joie te samajAvavAnI jarUra nathI. liganA vepArane sarakSavA tathA uttejavA liganA rAja vIe hu'mezA utsuka rahyA che. kaliMganA kAi vepArIne paradezamAM pajavaNI thAya ke tarata ja kaliganA rAjavItuM rakta ukaLI AvatuM. mahArAjA khAravelanA jIvanamAM, eka-be vAra, vepAra ane vepArInI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 122] kaliMganuM yuddha yAne mahAmedhavAhana mahArAja khAravela khAtara laDavAnA prasaMge AvelA. kaliMganA vepArIne kyAMI paNa, koI prakAranI nakAmI kanagaData na thavI joIe, ema kaliMganareza mAnatA. kaliMganA, e vakhatanA, kyA kyA baMdare vepArI jahAjonA mathake hatAM te viSe pUrI hakIkata maLI zakatI nathI. sAmAnyataH machalIpaTana, ane kaNakanagara e be mukhya baMdaree khUba nAmanA meLavelI haze. grIka lekhaka TelemIe je bhaugolika vigata ApI che temAMthI vidvAnoe e prakAranuM anumAna kADhayu che. bamanA vepArIoe hiMdanA baMdara tarike ghaNIvAra eDajiTAnuM nAma vAparyuM che, paNa enuM asala sthAna nizcita thaI zakayuM nathI. e sivAya, kaliMga pattana, cilkApurI, citrAtpalA-caritra baMdara, harIzapura, suvarNarekhA, hijilI, tAmralipta vigere kaliMganA baMdare te jagajAhera ja che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 19) dharma ane saMskRti dharmAMnA kaleza-kaMkAsa, saMskRtinAM dhaNA bhAratavarSanA itihAsamAM te| bahu pAchaLanI pedAza che. paraparivaradhI jevA lAgatA khe dharmAMnI maitrI, Aya temaja zramaNa sa'skRtinA sanAtana ane pradhAna sUra che. dharma ane saskRti prakAzapuMjo cheH prakAzanI rekhAemAM athaDAmaNa ke virodha kASTa divasa saMbhave ? kaliMgamAM-kaliMganA prAcIna itihAsamAM eka sAthe aneka dharmo udbhavatA ane pAMgaratA dekhAya che. eka tarapha vaidikA, khIjI tarapha bauddho, trIjI taraph nainA to cothI taraph AchivA peAtAnI mAnInatAnA AlApo jANe ke cheDI rahyA che ! pAse-pAse vasavA chatAM kayAM kaleza-kakAsa ke kaDavAsa nathI. bhinnatA che paNa bhedanI gaganasparzI dIvAle tyAM nathI. virodha che . paNa samanvayanA sAgaramAM e bhaLI jatA dekhAya che. e dharmAM paDakhe paDakhe pAMgare eTale viplava ke baLavA thayA vinA na rahe ema je mAnatA hAya temane prAcIna kaliMganA dharma tathA saMskRti saMbadhI itihAsa navu' AMjaNa AMje che, rAjyAzrita dharmonI vividhatA chatAM dharmAM cA ke dharmonuyAyIo vacce kAMi dhamAla thaI hoya evu eke cinha prAcIna kaliMganA itihAsamAMthI nathI maLatuM. sakhaLa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 124 ] kaliMganuM yuddha yAne mahAme vAhana mahArAja khAravela. dharmasaMpradAye durbaLa saMpradAya upara jema AkramaNa nathI karyuM tema vilupta thatA koI saMpradAye bIjA saMpradAyane zApa paNa nathI ApyA. keTalAya mate utpanna thaI pitAnuM kArya samApta thaye pAchA vidAya thaI gayA che. utpanna thatA, TakatA ane vidAya letA vividha saMpradAyo kALanI pITha upara nAcatA jatA nAvaDA jevA ramaNIya ane bodhaka lAge che. kaliMgamAM Aryo AvyA ane saMsthAno sthApyAM tyAre pADethI prAMta prajAoe-khAsa karIne brAhmaNae A nivAsIone asabhya mAnavAnI Ahaleka pakArI. paNa kalige jevuM pitAnuM pANI batAvyuM ke tarata ja kaliMga-utkalane e ja brAhmaNoe sabhyatAnI paMktimAM mUkI dIdhuM. eka vakhatanI anArya ke asabhya prajA haMmezA anArya thA asabhya ja rahevI joIe evuM e vakhate dheraNa nahotuM. kaliMganI eka vakhate asabhya-asaMskArI gaNAtI prajAe potAnAM baLaparAkramavaDe viziSTa sthAna prApta karyuM. Arya pradezanI sImA brAhmaNadhuraMdharane vistAravI paDI. vakhata jatAM kaliMgamAM aneka maMdire ane tIrtho UgI nIkaLyAM. vidyA-kaLAnI carcAnuM e eka mahAdhAma banyuM. kaliMganI gaNatarI, pachI te, puNyapradezamAM thavA lAgI. naMda rAjAonA zAsanakALamAM-i. sa. pUrvenA pAMcamA - chaThThA saMkAmAM brAhmaNadharma ane jaina dharmanA be mahAna pravAha kaliMganI bhUmine taraboLa karatA vahI nIkaLyA. naMda rAjAe pote bane dharmone sAre jevo Azraya ApatA. eka naMda rAjA kaliMgamAMthI jinadevanI mUrti upADI gaelA e vAta pUrve kahevAI che. naMda pahelAM kaliMgamAM jene saMskRtinA vaTavRkSanI aneka zAkhAo pallavita banI cUkI hatI. A jaina dharmanuM mULa svarUpa kevuM hatuM ? paMDita gaMgAdhara sAmaMtazamAM "prAcIna kaliMga" mAM lakhe che ke "kaliMgamAM bhagavAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ane saMskRti [ 125 ] mahAvIranuM nahI, paNa pArzvanAtha prabhunuM dharmazAsana pravartatuM hatuM." bhavadevasUrina pArzvanAtha caritra uparathI emaNe evuM anumAna kADhyuM che ke "pArzvanAtha jyAre yuvAvasthAmAM hatA ane kannojanA rAjAnI kuMvarI-padmAvatInuM pANigrahaNa karavA gayA tyAre kaliMganA e samayanA eka rAjAe kaneja upara AkramaNa kareluM. ene hetu padmAvatInuM haraNa karI javAne hato. paNa pArzvanAthe yuddhamAM kaliMganA narezane harAvyuM, prabhAvatIne pote paraNyA. tyArabAda emaNe jyAre dharmacakra pravartAvyuM tyAre kaliMgamAM emano khUba prabhAva paDyo hato. udayagirimA-rANa haMsapura guphAmAM pArzvanAthanA jIvanacaritranI saMpUrNa ghaTanAonuM Alekhana che tema gaNezaguphAmAM paNa chUTaka chUTaka jIvanaghaTanAe aMkAI che te uparathI bhagavAna pArzvanAthanA zAsananA munioe kaliMgamAM jaina dharmapracAranuM puSkaLa kArya kareluM hovuM joIe. e munioe rAjadhAnI pAse khaMDagirimAM eka pITha sthApI hatI. Aje paNa e pITha haiyAta che. khaMDagirimAM pArzvanAthanI pratimA Aje paNa pUjAya che. dara varSe mAdha mahinAnI sAtame khaMDagirimAM eka moTe meLo bharAya che. ghaNA mANaso utsAhapUrvaka A meLAmAM bhAga le che." kaliMganA dharma tema ja saMskAra upara zrI pArzva prabhunA upadeza tathA pracAranI surekha chApa dekhAya che. munisaMdhanI be zAkhAo-tAgralisikA ane poMDa varSanIyAnI sAthe zrI pArzvanAthanA ziSyonA pracArakAryane viziSTa saMbaMdha hoya ema paNa teo mAne che. azokanA hAthamAM kaliMganI rAjasattA AvI tenI sAthe kaliMgamAM boddha dharmanA bIja vavAyAM. e pahelAM kaliMgamAM bauddha dharmanuM kayAM nAmanizAna sarakhuM paNa nathI jaNAyuM. ghaNuM karIne bauddha dharma, azaka pahelAM, buddhadevanA janmasthAna kapilavastu ane tenI AsapAsanA pradezamAM sImAbaha banIne rahyo ho. kaliMganA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 126 ]. kaliMganuM yuddha yAne mahAmedhavAhana mahArAja khAravela. yuddha pachI kaliMgamAM bauddha dharmane khUba vega maLI gayA. khaMDagiri tathA udayagirinI jaina guphAonA anukaraNamAM azoke kaTaka jillAnA AsiyA pahADa tathA bAlezvara jIllAnA kumArI parvatamAM boddha bhikSuonA Azraya mATe ghaNIkharI guphAo banAvarAvI. kaliMganI rAjadhAnI levAlI pAse dhaulIgiri tathA dakSiNa kaliMganI rAjadhAnI baigaDhamAM azake agIAra AjJAo zilAlipinA AkAramAM kotarAvI che. bauddha dharmane jyAre rAjAzraya hatA ane ene pratApa caDatA sUryanI jema tapI rahyo hato tyAre paNa bauddha dharma ane zramaNa saMskRtine keInI sAthe athaDAmaNa thaI heya evI eka ghaTanA nathI banI. mahArAjA azokanA samayamAM bauddha dharmane juvALa hiMdanI daze dizAomAM pharI vaLyuM hatuM, paraMtu pratispadhI dharma saMpradAyone eNe kaMI hAni karI hoya ema nathI lAgatuM. saMskRtio je zAMti, audArya ane janakalyANanI bhAvanAmAMthI potAnuM poSaNa meLave che tene ja e badhuM AbhArI che ema kahIe to cAle. samrATa azokanA avasAna sAthe bauddha dharmanuM teja paNa jhAMkhu paDatuM jaNAya che. jANe ke mULa prakAza maLatA baMdha paDato heya ane parAvalaMbI nakSatro nisteja banatA hoya evuM dazya khaDuM thAya che. azokanA avasAna pachI kaliMgamAM jaina dharmane eka mahAna jyotirdhara khAravelanA rUpamAM prakaTe che. lAMbA ane bhayaMkara dukALanI asarathI durbaLa banelA jaina dharmane ethI navuM baLa maLe che. kaliMga jaina zramaNanuM eka punita ArAmadhAna bane che. khAravela pite jIvananA chellA divasomAM udayagirinA jaina zramaNe pAse rahevA eka guphAmAM Azraya le che. khAravelanA avasAna sAthe citra vaMzane ane jaina zAsanane jhaLahaLato sUrya astAcaLe utare che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhama ane saMskRti [ 127 ] caitra vaMzane chellA rAjA-suratha, jaina zramaNAnA anurAgI rahyo heya ema nathI lAgatuM. vaidika sa`skRtinA karamAyelA vRkSamAM navacetana sa'caratuM dekhAya che. suratha ghaNuM karIne zAkta hatA. caitra vazanI pachI AMdhrAnA adhikAra jAmyA. paNa AMdhrAnA samayamAM boddo tathA jainene kaMi herAnagatI bhAgavavI paDI nathI . e ane dharmInI jIvanazaktinI kasATI thai rahI hatI. rAjAzrayathI ja jIvatA rahevAnI emanAmAM ceAgyatA hota te! bIjA dharmAMnI sAthe jaina ane bauddho paNu kayAranA yu nAmazeSa banI gayA Ata. AMdhrAnA kALamAM rAjAzraya na maLyA chatAM jaina ane bauddo peAtAnI prANazaktinA baLe astitva TakAvI zakayA. auddha dharma AThamA saikA sudhI kaliMgamAM rahI zakayo hoya ema utkala dezanA eka rAjAe, cIna-samrATane meAkalelA eka bauddha graMtha uparathI jaNAya che. TakI rahevA chatAM enA pagalAM te mRtyunI dizA bhaNI ja vaLatAM hatAM. jaina dharmanI paNa evI ja kSINu avasthA hatI. caitra vazanA avasAna pachI ene koi sthAyI rAjAzraya ke bIjo kAI AdhAra maLI zakayo heAya ema nathI lAgatuM, eTalu chatAM i.sa. 12001300 sudhI jaina dharmI, kaliMganA eka pracalita dharma tarIke peAtAnI nAmanA jALavI zakayo hatA evAM pramANeA maLe che. rAjAzraya vinA ATaleA lAMkhe| vakhata e dhama nabhI rahyo te ghaNekhare aze kaliMganI svAbhAvika vicAra-svataMtratAne ane udAratAne AbhArI che. sa`bhava che ke khIjA deza ke prAMtamAM e ATalI zAMti ane svata MtratAthI kadAca na jIvI zakayo hAta. jaina temaja bauddha dharma upara chellA prahAra gupta-samrATA tara - kuthI paDyA. dIvela jenu' khUTI gayuM che-vATa jenI khatama thayuM gaI che Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 128 ] kaliMganuM yuddha cAne mahAmeghavAhana mahArAjA khAravela evA dIpakane pavananI eka-be jhApaTo olavI nAkhe che. bauddha temaja jaina dharmamAM vacce vacce samartha prabhAva ane tapasvIo navuM tela puratA rahyA, paraMtu enuM mULa jema te ke' divasanuM kSINa banyuM hatuM. brAhmaNa dharmanA prabaLa majAmAM kaliMganA bauddho tathA no ghasaDAI gayAH athavA te vaidika saMskRtimAM zramaNa saMskRtinI svataMtra dhArAo paNa samAI gaI. purInuM jagannAtha maMdira, kaliMganI traNe prAcIna saMskRtionA samuccayanuM-samanvayanuM smAraka banI gayuM che. vaidika saMskRtinA ahIM bhedabhAva nAza pAmyA che. keI kAI kahe che ke jagannAthanI pratimArUpe vastutaH bauddha athavA jaina mUrtio ja tyAM pUjaI rahI che. eno ItihAsa paNa Aje upalabdha nathI. mALavAnA Indradhumna nAmanA rAjAe A jagannAthanI pratiSThA karI devAnuM kahevAya che. paNa e indradyumna keNu ane ahIM zA mATe Avyo tenuM sUcana sarakhuM paNa kyAMya maLI zakatuM nathI. bAkI jagannAthapurInA maMdiramAM vaidika tathA zramaNa saMskRtinA prakaTa-aprakaTa aneka cinho hevAnuM aneka anveSakoe jAhera karyuM che. kaliMganA AjanA abhAgyamAM jagannAthanI eka mAtra saubhAgyarekhA camake che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI AtmAnaMda prakAza' mAsike A 6 inata varSa nAma varSa nAra 1-2 zrI navatattvane suMdara bAdha 19 zrI subodha 3 zrI jIvavicAra vRtti. 20 zrI sumukha tRpakA 4 zrI jenalama" viSayaka praznottara prabhAvakAnI kathA zrI daMDaka vicAra vRtti 21-22 zrI Adarza jaina strIratnA zrI nayamArgadarzaka 23-24 zrI dharma ratna prakaraNa 7 zrI mokSapada sopAna 25-26 zrI jaina nararatna bhAmAzA 8 zrI jena tavasAra (sacitra) - 9 zrI zrAvaka ka9patarU 27-28 zrI sUkatasAgara yAne mAMDava 10 zrI dhyAnavicAra gaDhanA mahAmaMtrIzvara, 11 zrI jabusvAmI caritra 29-30 zrI dharmaparIkSA 31-32 jaina dharma-vijJAna ane tane 12 zrI jenagraMtha gAIDa jJAnanI draSTie | 13 zrI caMpakamALA caritra 33-34 bahmacarya-cAritra pUjAditraya . 14 zrI anugadvAra sUtra 15. zrI gurUguNumALA ane samaya- zatruMjaya tIrthanA (vartamAna sAra prakaraNuM uddhAranuM varNana yAne karmAzA 16 zrI jJAnAmRta kAvyaku ja navasmaraNAdi stotrasando.. 17 zrI devabhaktimALA 35-36 mahAmedhavAhana jaina rAte 18 zrI upadeza saptatikA khAravela yAne kaliMganuM yu. | saMgraha, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com