________________
( ૧૯) ધર્મ અને સંસ્કૃતિ
ધર્માંના કલેશ-કંકાસ, સંસ્કૃતિનાં ધણા ભારતવર્ષના ઇતિહાસમાં તે। બહુ પાછળની પેદાશ છે. પરપરિવરધી જેવા લાગતા ખે ધર્માંની મૈત્રી, આય તેમજ શ્રમણ સ'સ્કૃતિના સનાતન અને પ્રધાન સૂર છે. ધર્મ અને સસ્કૃતિ પ્રકાશપુંજો છેઃ પ્રકાશની રેખાએમાં અથડામણ કે વિરોધ કાષ્ટ દિવસ સંભવે ?
કલિંગમાં–કલિંગના પ્રાચીન ઇતિહાસમાં એક સાથે અનેક ધર્મો ઉદ્ભવતા અને પાંગરતા દેખાય છે. એક તરફ વૈદિકા, ખીજી તરફ બૌદ્ધો, ત્રીજી તરફ્ નૈના તો ચોથી તરફ્ આછિવા પેાતાની માનીનતાના આલાપો જાણે કે છેડી રહ્યા છે ! પાસે-પાસે વસવા છતાં કયાં કલેશ–કકાસ કે કડવાસ નથી. ભિન્નતા છે પણ ભેદની ગગનસ્પર્શી દીવાલે ત્યાં નથી. વિરોધ છે . પણ સમન્વયના સાગરમાં એ ભળી જતા દેખાય છે. એ ધર્માં પડખે પડખે પાંગરે એટલે વિપ્લવ કે બળવા થયા વિના ન રહે એમ જે માનતા હાય તેમને પ્રાચીન કલિંગના ધર્મ તથા સંસ્કૃતિ સંબધી ઇતિહાસ નવુ' આંજણ આંજે છે, રાજ્યાશ્રિત ધર્મોની વિવિધતા છતાં ધર્માં ચા કે ધર્મોનુયાયીઓ વચ્ચે કાંઇ ધમાલ થઈ હોય એવુ એકે ચિન્હ પ્રાચીન કલિંગના ઇતિહાસમાંથી નથી મળતું. સખળ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
