Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAdhyAya zrI mAnavijayajI ma. sA. kRta svopajJa TIkA tathA upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjA kRta TippaNa samanvita dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-3 vivecakaH paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 zabdazaH vivecana mULa graMthakAra tathA svopajJa TIkAkartA , upAdhyAya zrI mAnavijayajI mahArAjA TippaNakartA upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja * AzIrvAdadAtA , vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka sva. pa. pU. AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA SadarzanavettA, mAvacanikapratibhAdhAraka sva.pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA tathA vartamAna zrutamarmajJAtA vidvAna pa. pU. AcArya bhagavaMta zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA : +vivecanakAra+ paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA # saMkalanakArikA * paramapUjya AcArya bhagavaMta zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnAM sAmrAjyavartI, gacchAdhipati AcAryabhagavaMta zrI puNyapAlasUri mahArAjAnAM AjJAvartinI pa. pU. viduSI sA. zrI caMdrAnanAzrIjI ma. sA.nAM ziSyaratnA pa. pU. sA. zrI cArunaMditAzrIjI ma. sA.nAM ziSyA sAdhvIjI zrI cidgaditAzrIjI * prakAzaka * mAtA "zrutadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 zabdazaH vivecana vivecanakAra - paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA vIra saM. 2538 vi. saM. 2068 28 AvRtti : prathama mUlya : rU. 305-00 OM Arthika sahayoga eka sagRhastha taraphathI amadAvAda. nakala H 250 : mukhya prAptisthAna : tAthI kaho 142 'zrutadevatA bhuvana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Email : gitarthganga@yahoo.co.in, gitarthganga@gmail.com * mudraka sarvodaya ophaseTa 13, gajAnaMda esTeTa, idagAha polIsa cokI pAse, prema daravAjA, amadAvAda-19. phona : 22174519 sarva hakka gItArtha gaMgA TrasTane AdhIna che.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ * amadAvAda : gItArtha gaMgA 'zrutadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. 1 (079) 26604911, 32457410 Email : gitarthganga@yahoo.co.in gitarthganga@gmail.com muMbaI : zrI lalitabhAI dharamazI 302, caMdanabALA epArTamenTa, sarvodaya pArzvanAthanagara, jaina derAsaranI pAchaLa, javAharalAla naherU roDa, muluMDa (vesTa), muMbaI-400080. (022) 25780614, 25686030 (mo.) 9322231116 Email : lalitent@vsnl.com surataH DaoN. praphulabhAI je. zeTha DI-1, arpaNa epArTamenTa, bAbunivAsanI galI, TImalIyAvADa, surata-395001. - (0261) 3228723 * BANGALORE : Shri Vimalchandji C/o. J. Nemkumar & Co. Kundan Market, D. S. Lane, Chickpet Cross, Bangalore-560053. (080) (0) 22875262 (R) 22259925 (Mo.) 9448359925 Email : amitvgadiya@gmail.com prAptisthAna * vaDodarA : zrI saurInabhAI dinezacaMdra zAha 'darzana', IM-69, lIsApArka sosAyaTI, vibhAga-2, rAmezvara sarkala, subhAnapurA, hAITenzana roDa, vaDodarA-390023. 11 (0265) 2391796 (mo.) 9825212997 Email : saurin108@yahoo.in zrI himAMzubhAI ena. zeTha e-2/41, azoka samrATa, trIje mALe, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA jvelarsanI upara, malADa (I.) muMbaI-400097. * (022) 32438434 (mo.) 9322274851 Email : divyaratna_108@yahoo.co.in na jAmanagaraH zrI udayabhAI zAha C/o. mahAvIra agarabattI varksa, C-9, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara-361001, na (0288) 2678513 (mo.) 9727993990 Email : karan.u.shah@hotmail.com - rAjakoTa : zrI kamalezabhAI dAmANI "jinAjJA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. - (0281) 2233120 (mo.) 9427168613 Email : shreeveer @hotmail.com
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya sujJa vAcako ! praNAma... aMdhakAramAM TaoNrca vagara athaDAtI vyakti dayApAtra che, to tenAthI paNa TaoNrca kaI rIte vAparavI te na jANanAra vyakti vadhu dayApAtra che. kAraNa ? te vyakti pAse sAdhana hovA chatAM paNa tenI jarUrI jANakArInA abhAve teno upayoga nahIM karI zake. tevI ja rIte... aMdhakArabharyA saMsAramAM jinazAsananI prApti vagara bhaTakto jIva cokkasa dayApAtra che, paraMtu jinazAsananI prApti bAda paNa jo jIva tenAM rahasyajJAna vagarano ja rahyo, to te vadhAre dayApAtra che; kema ke duHkhamaya ane pApamaya saMsAramAMthI chUTavA mAtra jinazAsana prApti paryApta nathI, paraMtu tenI prApti bAda zAsananAM UMDANabharyAM rahasyonA jJAna dvArA zAsana pratye atUTa bahumAna ane sAdhanAmArgano dRDha saMkalpa jarUrI che. anyathA bhAgye dIdhela jinazAsanano lAbha te vyakti pUrNatayA uThAvI nahIM zake. amane gaurava che ke, jinazAsananAM A ja rahasyone gItArthagaMgA saMsthA dvArA 108 mukhya ane avAMtara 10,008 viSayonA mAdhyame ujAgara karAvavA ame bhAgyazALI thayA chIe. ahIM dareka viSaya saMbaMdhI bhinna-bhinna zAstromAM verAyelAM rahasyamaya zAstravacanonuM ekatrIkaraNa thAya che. tyArabAda temAM dekhAtA virodhAbhAsonA nirAkaraNa sAthe paraspara saMdarbha joDavA dvArA temAM chupAyelAM rahasyono AviSkAra karavAmAM Ave che. jo ke, A rahasyo asAmAnya zaktizALI sivAyanA lokone sIdhAM pacatAM nathI; kema ke te durgama jinazAsananA nicoDarUpa hovAthI ati durgama che. tethI amArI saMsthAnA mArgadarzaka pa.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.e prastuta rahasyone vyAkhyAno svarUpe sugama zailImAM, zAstrIya ane Adhunika dareka pariprekSyamAM pIrasyAM che ane pIrasaze. jemAMthI eka dharmatIrtha viSayaka pravacanono arthAMza pragaTa thayela che. alabatta, A zailInI sugamatAjanya laMbANane kAraNe amuka viSaya sudhI vivecananI maryAdA baMdhAI jAya che, mATe zrIsaMghane pUrNa lAbha maLe te hetuthI tyArabAdanA viSayo saMbaMdhI akhUTa rahasyagarbhita zAstravacanono paraspara anusaMdhAna sAthe saMgraha pragaTa karavAmAM Avaze, jene AjanI bhASA Encyclopedia (vizvakoSa) kahe che.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ temAM te te viSaya saMbaMdhI dUrano saMbaMdha dharAvatAM zAstravacano paNa te viSayaka rahasyajJAnamAM upayogI hovAne kAraNe saMgRhIta thaze ane A saMgraharUpa bIja dvArA bhaviSyamAM samagra zrI saMghane zAsananAM rahasyajJAnanI prAptimAM taiyAra sAmagrI pUrI paDaze. "viddAneva vinAnA ivijjanapazrima' e ukti anusAra vidvAno dvArA thatuM A vidrogya ane azrutapUrva kArya ghaNA puruSArtha uparAMta puSkaLa sAmragI ane samaya paNa mAMge che. bIjI bAju, zrI saMgha taraphathI sva. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI ma. sA., pa.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.nAM pravacano ane paMDitavarya zrI pravINabhAI motA kRta zAstranAM vivecano zAsananAM rahasyo sudhI pahoMcavAnI kaDI svarUpa hovAthI prasiddha karavAnI mAMgaNIo paNa vAraMvAra Ave che. jo ke, A pravRtti saMsthAnA mULa lakSyathI saheja phaMTAya che, chatAM vacagALAnA samayamAM, mULa kAryane jarA paNa aTakAvyA vagara prastuta kAryane saMlagna pravRtti tarIke svIkArIe chIe. tenA anvaye prastuta pustaka prakAzita karatAM AnaMda anubhavAya che. uparokta dareka kAryone zrIsaMgha khobe-khobe saharSa vadhAvaze, anumodaze ane sahAyaka thaze tevI abhilASA saha... zrutadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. gItArtha gaMgAnuM TrasTIgaNa ane zrutabhakto
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItArtha gaMgAnAM prakAzano 5. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA (moTA paMDita ma. sA.)nA pravacananAM pustako 1. Azrava ane anubaMdha 2. pudgala vosirAvavAnI kriyA 3. cAritrAcAra 5. pU. A. bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA (paMDita ma. sA.) kRta, saMpAdita ane pravacananAM pustako 1. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo 2. yogadRSTisamuccaya 3. karmavAda kaNikA 4. sadgati tamArA hAthamAM ! 5. darzanAcAra 6. zAsana sthApanA 7. anekAMtavAda 8. praznottarI 9. cittavRtti 10. cAlo, mokSanuM sAcuM svarUpa samajIe 11. manovijaya ane Atmazuddhi 12. bhAgavatI pravrajyA paricaya 13. bhAvadharma bhAga-1 (praNidhAna) 14. bhAvadharma bhAga-2 (pravRtti, vighnajaya, siddhi, viniyoga) 15. nainazAsana sthApanA 16. cittavRtti 17. zrAvaka ke bAraha vrata evaM vikalpa 18. lokottara dAnadharma " anukaMpA" 19. praznottarI
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20. kudaratI AphatamAM jainanuM kartavya 21. dharmarakSA pravacana zreNI bhAga-1 22. jainazAsana svataMtra dharma ke saMpradAya ? 23. ninazAsana taMtra gharma yA saMpvAya ? 28. Is Jaina Order Independent Religion or Denomination ? 24. Status of religion in modern Nation State theory 26. gRhajinAlaya mahAmaMgalakArI 27. zrI upadhAna mArgopadezikA che saMpavi :- . pU. paMnyAsa zrI gariraMtasAranI maDhAra jha sadara ___1. pAkSika aticAra gItArtha gaMgA dvArA prakAzita anya pustakonI yAdI 1. zrI sametazikharajInI saMvedanA 2. zrI navapada ArAdhanA vidhi 3. svataMtra bhAratamAM dharma parataMtra !!!!! (gujarAtI) 4. svataMtra bhArata meM thaI parataMtra pApA (hindI) 5. Right to Freedom of Religion ul (aMgrejI) 9. "rakSAdharma' abhiyAna (gujarAtI) 9. 'Rakshadharma' Abhiyaan (vity) 8. sevo pAsa saMkhesaro (guja.) 9. sevo pAsa saMvesara (hindI) saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartAH dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Zi gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vivecananAM graMtho vivecanakAra :- paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA 1. yogaviMzikA zabdazaH vivecana 2. adhyAtmaupaniSat prakaraNa zabdazaH vivecana 3. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 4. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 5. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-3 6. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArdha 7. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana uttarArdha 8. ArAdhaka-virAdhaka caturthaMgI zabdazaH vivecana 9. samyaktva SasthAna caupaI zabdaza: vivecana 10. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 11, pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-1 12. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-2 13. kUpadRSTAMta vizadIkaraNa zabdazaH vivecana 14. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 (sUtra 1-2) 15. sUtranA pariNAmadarzaka yatnaleza bhAga-1 16. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 (sUtra 3-4-5) 17. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 18. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 19. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-3 20. dAnadvAtriMzikA-1 zabdazaH vivecana 21. mitrAdvAtriMzikA-21 zabdazaH vivecana 22. yogazataka zabdazaH vivecana 23. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 24. yogabhedadvAtriMzikA-18 zabdazaH vivecana 25. yogavivekadvAtriMzikA-19 zabdazaH vivecana 26. sAdhusAmagjhadvAtriMzikA-6 zabdazaH vivecana 27. bhikSudvAtriMzikA-27 zabdazaH vivecana 28. dIkSAdvAtriMzikA-28 zabdazaH vivecana 29. yogadRSTinI sajjhAya zabdazaH vivecana 30. kevalibhuktivyavasthApanadvAtriMzikA-30 zabdazaH vivecana 31. pAtaMjalayogalakSaNavicAradvAtriMzikA-11 zabdazaH vivecana 32. jJAnasAra zabdazaH vivecana 33. saMthArA porisI sUtrano bhAvAnuvAda ane hiMsASTaka zabdazaH vivecana Zi
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34. jinamahattvadvAciMzikA-4 zabdazaH vivecana 35. samyagdaSTidvAaizikA-15 zabdazaH vivecana 36. yogalakSaNa dvAbiMzikA-10 zabdazaH vivecana 37. muktiadveSaprAdhAnyadvAaizikA-13 zabdazaH vivecana 38. apunabaMdhakadvAciMzikA-14 zabdazaH vivecana 39. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-1 40. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-2 41. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-3 42. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-2 43. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-3 44. yatilakSaNasamuccaya prakaraNa zabdazaH vivecana 45. daivapuraSakAradvAbiMzikA-17 zabdazaH vivecana 46. tArAditrayadvAbhiMzikA-22 zabdazaH vivecana 47. kutarkagrahanivRtti dvAtrizikA-23 zabdazaH vivecana 48. saddaSTidvAciMzikA-24 zabdazaH vivecana 49. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 50. mArgadvAciMzikA-3 zabdazaH vivecana 51. dezanAdvAaizikA-2 zabdazaH vivecana pa2. jinabhaktidvAciMzikA-5 zabdazaH vivecana 53. cogAvatAradvAciMzikA-20 zabadazaH vivecana 54. yogamAhAbhyadvAciMzikA-26 zabdazaH vivecana papa, sajjanastutihAviMzikA-32 zabdazaH vivecana 56. pUrvasevAdvAciMzikA-12 zabdazaH vivecana 57. IzAnugrahavicAradvAciMzikA-16 zabdazaH vivecana 58. klezatAnopAyahAviMzikA-25 zabdazaH vivecana 59vinayadvAbiMzikA-29 zabdazaH vivecana 60. zrI sImaMdharasvAmIne vinaMtIrUpa 125 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana 61. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-4 62. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 63. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-4 64. gurutatvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-1 65. gurutattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-2 66. muktidvAciMzikA-31 zabdazaH vivecana 67. yogasAra prakaraNa zabdazaH vivecanA 68. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-1 69. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-2 70. tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 71. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 72, pratikramaNa hetugarbhita svAdhyAya zabdazaH vivecana
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73. kathAdvAciMzikA-9 zabdazaH vivecana 74. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-4 75. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-5 76. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-6 77. navatattva prakaraNa zabdazaH vivecana 78. 150 gAthAnuM hUMDInuM stavana zabdazaH vivecanA 79. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-5 80. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 81. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 82. amRtavelanI moTI sakjhAya ane nizcaya-vyavahAra garbhita zrI zAMtijina stavana tathA zrI sImaMdharasvAmI stavana zabdazaH vivecana 83. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-7 84. AnaMdaghana covIzI zabdazaH vivecana 85. pakhIsUtra (pAkSikasUtra) zabdazaH vivecana 86. dharmaparIkSA prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 87. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-1-~88. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-2 89. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-3 90. pAtaMjala yogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 91. pAtaMjalayogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 92. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 93. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 94. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 5. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-1 96. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-2 97. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-3 98. dravyagaNaparyAyano rAsa zabdazaH vivecana bhAga-1 99. vAdadvAaizikA-8 zabdazaH vivecana 100. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-1 101. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-2 102, dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-3 che ; gItArtha gaMgA aMtargata gaMgotrI graMthamALA dvArA prakAzita graMtho 1. dharmatIrtha bhAga-1 - 2. dharmatIrtha bhAga-2
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-3nA saMkalananI veLAe prAstAvika anAdi anaMtakALathI bhavATavImAM bhramaNa karatA jIva mAtranI jhaMkhanA sukha che, paraMtu jIvanI karuNa sthiti e che ke sAcuM sukha maLe kyAM tenI khabara nathI mATe ja paribhramaNa cAlu che. puNyasaMyoge Aryadeza-AryakuLamAM janma pAmatA dharmathI sukha maLe che. dharma jIvanamAM karavA jevo che vagere zabdo kAne athaDAtA. paraMtu kharekhara dharma eTale zuM ? dharma kone kahevAya ? What is the religion jIvanI jijJAsAne kA2Ne thoDI thoDI samaja AvatI gaI. dharmanuM kSetra ghaNuM vizALa che. traNa lokamAM pratiSThita dharma che. dhR' dhAraNa karavuM. dhAtu parathI banela dharma zabdano vyutpatti artha zAstramAM dhAraNa kare te dharma arthAt durgatimAM patita evA AtmAne dhAraNa karI sadgatimAM sthApana karanAra dharma' karela che. bhavodadhitA2ka tIrthaMkare sthApela dharma. be prakArano :- 1. sAdhudharma, 2. zrAvakadharma. paraMtu vyaktibhede, bhUmikA bhede, saMyogabhede - dharmanA aneka prakAro thAya che. - nigodathI nirvANa avyavahAra rAzithI vyavahArarAzimAM AvI, cauda guNasthAnakanA kramAroha svarUpe cetana evA AtmAnI AtmakathAnA nirUpaNa dvArA sAMgopAMga mokSamArganuM kathana je jainadarzanamAM che tevuM anya darzanamAM kyAMya nathI. tIrthaMkare arthanI dezanA ApI ane gaNadhare jinavacanane sUtrAtmaka rIte dvAdazAMgInI racanA karI AtmAnA sAcA sukhane batAvanAra anupama zrutajJAnanI bheTa dharI. A amUlya anupama zrutavA2sone prAcIna maharSio, viziSTa zrutadhara - pUrvadharo - ApaNA pUrvajoe ApaNA sudhI pahoMcADI vartamAna peDhI para ananya upakAra karyo che. pUjya jagadguru hIrasUri ma.sA.nI pAMcamI pATane zobhAvanAra zrI mAnavijayajI kRta prastuta graMtha dharmasaMgraha... "maitryAdi bhAvothI saMmizra aviruddha evA vacanathI yathodita evuM je anuSThAna te dharma che." graMthakArazrIe vyavahAranayathI dharmanuM lakSaNa karI ca2mAvarta yathApravRttikaraNa pAmela bhavyajIve mokSanI maMjhila-mokSamArga dvArA kaI rIte prApta karavI arthAt kramasa2 kaI bhUmikA prApta karI siddhi hAMsala karavI tenA nirUpaNa mATe graMthakArazrIe ca2mAvarta dharmayauvanakAla, AdidhArmika, apunarbaMdhaka, maitryAdi dRSTi, samyaktva, dezavirati, sarvavirati, pramatta guNasthAnaka, apramattaguNasthAnaka sudhInA kramArohane AvarI lIdhela che. sAmAnya dharma ane vizeSa dharmanA vibhAgIkaraNathI zrAvakadharma dvArA ane sApekSa yatidharma - nirapekSa yatidharma dvArA sAdhudharmanuM nirUpaNa prastuta graMthamAM karela che. mULa gAthA-159 ane uddharaNa sahita 14,702 zloka pramANa hovAthI graMthakArazrIe kRtinuM nAma 'dharmasaMgraha' rAkhela che. jinavacanamAM aDaga zraddhA dharAvanAra sAdhudharmanuM paribhAvana ka2nA2 niHspRhI bAravratadhArI suzrAvaka paMDitavarya zrI pravINabhAI motAe potAnI AgavI suMdara zailIthI te te bhUmikAnA bhAvone kholIne dharmano marma samajAvavAno suMdara prayAsa karyo che.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | prAstAvika kaSa-cheda-tApazuddha dharmanuM svarUpa, AdidhArmika AdinI bhUmikA, samyaktanuM dravyathI-bhAvathI svarUpa tathA dasa prakAranA samyaktane khUba dhyAnathI vAMcI manana karavA yogya che. vaLI, zrAvakadharmanA bAravratanA avAMtara bhAMgA che ane bhagavAne batAvela zrAvakadharma mokSanuM kAraNa kaI rIte bane che. zrAvakadharmanA anuSThAnanA yogya bhAvonI sUkSmatA vivecanakAra suzrAvakazrI pravINabhAIe saraLa bhASAmAM suMdara rIte batAvI che, jene vAMcatA-manana karatA zrAvakadharmanuM rahasya samajAtuM jAya ? sAthe sAthe sarvajJa evA tIrthaMkara pratye bahumAnabhAvanI vRddhi thAya ke kevo sarasa dharma prabhue cAritradharma batAvyo che. - traNa svIkAra :yogabIja prAptinA tera kAraNamAMthI eka kAraNa evA graMthalekhana karavAno anupama avasara mane prApta thayo. gADha mithyAtvanA prabaLa kAraNa moha sAmrAjyathI gherAyela saMsArathI zAMta prazAMta upazAMta saumya dharmasAmrAjyano yatkiMcit mujajIvanamAM anubhava karAvanAra jaDa-cetana evA upakArIono yatkiMcit RNa svIkAra; kema ke sAco RNa svIkAra mokSamArgamAM AgaLa vadhI samakitanA sahAre bhAvacAritranA yathArtha pAlana dvArA sAmarthya yogathI kevalajJAna pAmI yoganirodha karI nirvANane hAMsala karI siddhipadane varaza tyAre thaze. paraMtu te pAmI zakAya tenA mATe preraNA-sAmagrI Adi arpaNa karanAra jagatamAM jeno joTo na jaDe tevA sudeva-suguru-sudharmane pradAna karanAra paramAtmAnI asIma kRpA muja para Utare te ja abhyarthanA. tubhyaM namastri bhuvanArtiharAya nAtha ! tubhyaM namastrijagataH paramezvarAya / tubhyaM namaH kSititalA'malabhUSaNAya, tubhyaM namo jinabhavodadhi zoSaNAya / / anaMtA arihaMta ane anaMtA siddhono upakAra samagra jIvasRSTi upara che paraMtu vartamAna bhavamAM jenA darzana-vaMdana-arcana-pratimA dvArA ananya upakAra thayo che tevA railokyalalAyabhUta, tribhuvanArtihara, kSititalAmalabhUSaNa, bhavodadhi zoSaNa karanAra jagaguru zatruMjaya zaNagAra zrI AdinAtha pragaTa prabhAvI zaMkhezvara maMDana zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya, zAMtidAyaka zrI zAMtinAtha, Asanna upakArI carama tIrthapati zrI mahAvIrasvAmI vasu dvArA arpita vAsupUjyasvAmI ane zreyakArI evA zreyAMsanAtha evA prabhu arihaMtane paMcAMgabhAve huM namuM. mArA prabhu arihaMtane paMcAMgabhAve huM namuM. ajJAnatimirAndhAnAm jJAnAJjanazalAkayA / netramunmilItaM yena tasmai zrI gurave namaH / / "suhaguru jogo - tavaNasevaNA AtmavamakhaMDA" muja saMyamajIvananI sArthavAha, rakSaNahAra, tAraNahAra mArgadarzaka sadguruvaryano yoga-yogAvaMcaka banI phalAvaMcakayogamAM pariNamana pAme tevI mahecchA. vadhu to zuM kahevuM ! paramopadhyAya zrI yazovijayajI ma.sA.nA zabdo yAda Ave che.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | prAstAvika "samakitadAyaka guru taNo pacyavacAra na thAya, bhava koDAkoDI karI karatA sarva upAya." moha ane ajJAnane kAraNe kAlapuTa viSa jevA viSama viSayakaSAyanA tophAnI vamaLamAM gherAyela bhavya jIvane zuddha dharmanuM pradAna karI dharmazravaNa naukA dvArA hemakhema kinAre pahoMcADanAra, 84 lAkha jalanidhi taraNa pravahaNa, bhavodadhitrAtA, bhavyajIva pratibodhaka, sUkSmatattvavivecaka, adhyAtmasaMpanna bhAvAcAryanA lakSyane smRtimAM rAkhI pravrajyA paryAyane paropakAramAM pravartAvatA dharmatIrtharakSaka, zrutarakSaka, samyajJAna dAtA ananyopakArI anupameya guruvarya AcAryadeveza zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjAnA pAda paMkaje muja pApAtmAnA nata mastake anaMtAnaMta koTizaH vaMdana hojo... mokSanA eka mAtra kAraNa evA cAritrane vezathI arpaNa karI svanI nizrAmAM sAraNAdi dvArA dharmano kharo marma samajAvI saMyamarathane mokSapatha para AgaLa dhapAvavA mATe kaTibaddha evA hitaciMtakacAritrasaMpanna vidUSI sAdhvIranA paramapUjya guruvarya cArunaMditAzrIjI ma.sA.nI kRpA muja para sadA varasatI rahI, evI aMtaranI abhilASA. svAthyanI pratikULatAmAM AtmAnI svasthatA dvArA samAdhi ApanAra, bIjAnA doSone khamI khAvAno anupama guNa dharAvanAra, sva nAmane sArthaka karavAmAM tatpara evA zatAdhika zramaNI gaccha pravartaka hitakAMkSI pravartanI vidUSI sAdhvIranA paramopakArI paramapUjya caMdrAnanAzrIjI ma.sA. - dAdIgurunA AzIrvAdathI mAruM saMyamajIvana naMdanavana samu banI rahe tevI abhyarthanA. agRhItA saMketAne paNa prAjJa kahevaDAve evI maMdabuddhivALI mane - eka paththarane dhIratA - vairyaguNathI sAttvika vAlyanA TAMkaNAthI ghaDanAra, sAdhujIvananA hArdane samajAvanAra ane prastuta graMthanI saMkalanA mATe yogya banAvanAra zilpI evA suzrAvaka zrI pravINabhAI paMDitanI muja para vaDIla tarIkenI chatrachAyA dazavidhayatidharmanA pAlanarUpa saMyamajIvanamAM sadA rahe. sahAya kare te sAdhune sArthaka karatA ratnatrayInI ArAdhanAmAM sahAya karanAra - khAsa samyakajJAnanI prApti mATe anukULatA karI ApanAra gurubhaginI ane laghubhaginInI huM sadA upakRta chuM. "jA saMyamapaMthe dIkSArthI tAro paMtha sadA ujamALa rahe..." aMtaranA AzIrvAdanI dIkSAnI rajA ApI eka ja bhavamAM navo janma ApanAra bhautika upakArI mAtuzrI caMdrAbahena ane pitAzrI sUryakAntabhAI tathA parivArajanano upakAra - kRtajJatA guNathI kahI visarAya tema nathI. rAjanagaranI dhanya dharA jeNe sanmArgadAtA-mokSamArga prarUpaka vyAkhyAna vAcaspati AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacandrasUrIzvarajI ma.sA.nI pAlakhInA darzana karAvyA ane aneka mahAtmAono meLApa karAvI nAmathI dharmanA kSetramAM praveza karAvyo.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | prAstAvika dIkSAdAtA-paramapUjya hitarucivijayajI ma.sA. vaDI dIkSAdAtA-AcAryadeveza zrImadvijaya mitrAnaMdasUrIzvarajI ma.sA. gharanI mamatA choDAvanAra AcAryadeveza zrImadvijaya kIrtiyazasUrIzvarajI ma.sA., hitaciMtA karanAra AcAryadeveza zrImadvijaya harSavardhanasUrIzvarajI ma.sA. tathA saMyamajIvanamAM sahAyaka thanAra aneka mahAtmAonI huM RNI chuM. A yatkiMcit RNa svIkAra dvArA sAco RNa svIkAra karI zake tevI paramapitA paramezvarane prArthanA. prAdurbhAva pAmela muktinI jhaMkhanAnuM kiraNa ujjavala banI zIdhra mukti Ape tevA puruSArthane icchatI bhavya jIva evA vAcakajIvamAM muktinI jhaMkhanA jAge tevI jhaMkhanA muktinI zubhAbhilASA. Aso suda-10, vi. saM. 2017, tA. 6-10-2011, guruvAra. gItArthagaMgA, zrutadevatA bhavana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA, pAlaDI, amadAvAda-380 007. vyAkhyAnavAcaspati paramapUjya AcArya bhagavaMta zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA sAmrAjyavartI, gacchAdhipati AcAryabhagavaMta zrI puNyapAlasUri mahArAjAnAM AjJAvartinI pa. pU. sA. caMdrAnanAzrIjI ma. sA.nAM ziSyaratnA pa. pU. sA. cArunaMditAzrIjI ma. sA.nA ziSyA sAdhvIjI cihnaditAzrIjI
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | saMkalanA www. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-3nA saMkalanA saMsArathI virakta thayelA jIvo samyaktva pAmyA pachI dezavirati svIkAre che ane te devati bAra vrato svarUpa che temAMthI potAnI yogyatA anusAra je vratonI zakti je zrAvakamAM hoya te zrAvaka te vrato svIkAre che tenA svarUpano bodha karAvavA arthe bIjA bhAgamAM pAMca aNuvratonuM svarUpa batAvyuM. tyA25chI trIjA bhAgamAM traNa guNavrato ane cAra zikSAvratonuM vistArathI svarUpa graMthakArazrIe batAvela che. vaLI, taratamatAthI zrAvakadharma aneka bhUmikAvALo che tethI yogya jIve zrAvakanA bAra vratonuM yathArtha svarUpa jANIne manathI-vacanathI-kAyAthI-karaNathI ane karAvaNathI e vrato kaI rIte pAlana thaI zake che temAMthI pote kayuM vrata mana-vacana-kAyAthI grahaNa karI zakaze. karaNa-karAvaNathI grahaNa karI zakaze athavA mana-vacana-kAyAmAMthI koI eka vikalpathI ke be vikalpathI grahaNa karI zakaze athavA ka2Na-karAvaNamAMthI paNa koI eka vikalpathI ke be vikalpathI grahaNa karI zakaze tenuM samyak samAlocana karIne potAnI zakti anusAra vratagrahaNa karavA joIe. ane svIkArAyeluM dezaviratinuM vrata sarvavirati sAthe kAraNarUpe kaI rIte saMkaLAyeluM che teno yathArthabodha ka2vo joIe ane te pramANe ja pratidina sarvavirati sAthe potAno dezivatino pariNAma kaI rIte kAraNa bane tenuM ucita bhAvana karavuM joIe. jethI svIkArAyelI dezavirati uttarottara atizaya atizaya thaIne sarvaviratinuM kAraNa bane teno bodha karavA mATe bIjo vibhAga atyaMta upakAraka che. vaLI, prastuta vibhAganA varNanathI zrAvakanA 12 vrato, tenA aticAro vagereno sUkSmabodha thAya che. vaLI, vrato svIkAryA pachI te vratonuM saMrakSaNa, vratonI vRddhi kaI rIte karavI joIe ? teno mArgAnusA2I bodha prastuta vibhAgamAM karAyela che. A rIte jeo potAnA kSayopazama anusAra vizeSa gRhasthadharmane jANavA yatna karaze. jANyA pachI vAraMvAra tenuM bhAvana karavA yatna karaze tenAthI dezaviratinI zakti potAnAmAM pragaTa na thaI . hoya topaNa jeTalA aMzamAM te vratono rAga vAMcanakALamAM ke bhAvanakALamAM thaze teTalA aMzamAM vratanA pAlananA pratibaMdhaka karmo zithIla-zithIlata2 thaze. mATe potAnI bodhazakti, AcaraNAzaktino samyak vicA2 ka2Ine prastuta graMthanuM punaH punaH adhyayana karavuM joIe. A rIte bhAvana karavAthI saMsAranA paribhramaNanA aMtanuM eka kAraNa evo sarvavarita dharma che ane tenI prAptinuM kAraNa dezavirati dharma che tevI buddhi sthira thAya che ane tenI prApti mATe
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | saMkalanA svabhUmikAnusAra yatna karavAthI ane svIkArelA vratanA samyapha pAlanathI uttara-uttaranA guNonI prApti dvArA te prakArano karAyelo yatna avazya mokSanuM kAraNa banaze. mATe vivekIe prastuta graMthanA hArdane jANavA avazya yatna karavo joIe. - dharmasaMgraha bhAga-3 zabdazaH vivecanamAM graMthakArazrInA Azaya viruddha ke pUjya upAdhyAya mahArAjanA Azaya viruddha kAMI paNa kSati thaI hoya te badala micchA mi dukkaDe mAMguM chuM. - pravINacaMdra khImajI motA Aso suda-10, vi. saM. 2017, tA. 6-10-2011, guruvAra 302, vimalavihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7. phona : 079-32447014
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | anukramaNikA zloka naM. 30. 31. 32-34 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. dharmasaMgraha bhAga-3nI anukramaNikA 49. 50. 51-53. 54. 55. vigata prathama guNavrata dikparimANa vratanuM svarUpa. dvitIya guNavrata bhogopabhoga parimANa vratanuM svarUpa. 22 abhakSya, 32 anaMtakAya ane sacitta-acitta AdinuM svarUpa. tRtIya guNavrata anarthadaMDa viramaNavratanuM svarUpa. anarthadaMDanA bhedo. prathama aNuvratanA aticAronuM svarUpa. dvitIya aNuvratanA aticAronuM svarUpa. tRtIya aNuvratanA aticAronuM svarUpa. caturtha aNuvratanA aticAronuM svarUpa. 47-48. paMcama aNuvratanA aticAronuM svarUpa. prathama guNavratanA aticAronuM svarUpa. dvitIya guNavratanA aticAronuM svarUpa. 15 karmAdAnanuM svarUpa. prathama zikSAvrata sAmAyikavratanuM svarUpa. dvitIya zikSAvrata dezAvagAsikavratanuM svarUpa. tRtIya zikSAvrata pauSadhopavAsavratanuM svarUpa. caturtha zikSAvrata atithi-saMvibhAgavratanuM svarUpa. samyaktva ane dezaviratimAM prApta thatA aticAronuM sAmAnya svarUpa. samyaktvanA aticAronuM svarU5, 363 pAMkhaDIonA bheda. tRtIya guNavratanA aticAronuM svarUpa. prathama zikSAvratanA aticAranuM svarUpa. pAnA naM. 1-6 6-13 13-58 58-0 60-74 74-91 91-96 96-134 134-146 147-156 156-177 177-185 185-193 193-198 198-208 208-216 216-221 222-228 228-244 245-250 250-261
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | anukramaNikA , bloka naM. vigata pAnA naM. 56. 261-266 27-271 dvitIya zikSAvratanA aticAranuM svarUpa. tRtIya zikSAvratanA aticAranuM svarUpa. caturtha zikSAvratanA aticAranuM svarUpa. vizeSathI gRhastha dharmanA pAlananuM svarUpa. 271-282 282-312 59. .
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM hIM aha~ namaH / OM hrI~ zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / huM namaH | pU. upAdhyAya zrI mAnavijayajI kRta svopajJa TIkA samanvita tathA laghuharibhadra mahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAjA kRta TippaNI yukta dharmasaMgraha bhAga-3 zabdazaH vivecana 14% prathama khaMDa ( dvitIya adhikAra che avataraNikA : ityuktAnyaNuvratAni, sAmpratameteSAmevANuvratAnAM paripAlanAya bhAvanAbhUtAni guNavratAnyabhidhIyante tAni punastrINi bhavanti, tadyathA-digviramaNavratam 1, upabhogaparibhogaparimANavratam 2, anarthadaNDaviramaNavrataM 3 ceti, tatrAdyaguNavratasvarUpAbhidhitsayA''ha - avataraNikArca - A pramANe aNuvrato kahevAyAM-pUrvamAM varNana karyuM e rIte pAMca aNuvrato kahevAyAM. have pAMca aNuvratonA paripAlana mATe bhAvanAbhUta guNavrato kahevAya che. te vaLI traNa che. te A pramANe - 1. diviramaNa vrata 2. upabhoga paribhoga parimANa vrata 3. anarthadaMDaviramaNa vrata. tyAMetraNa guNavatamAM, Agha guNavratanA svarUpane kahevAnI IcchAthI kahe che - bhAvArtha pUrvamAM aNuvrato batAvyAM ane te aNuvratonuM pAlana karavA mATe AtmAne tattvathI bhAvita karavo Avazyaka che. guNavrato tattvanA bhAvanarUpa che; kema ke aNuvrato grahaNa karIne zrAvakane mahAvratonI zaktino
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharbhasaMgraha bhAga-3/dvitIya madhira/RCTs-30 saMcaya karavo che. jo te aNuvratonuM pAlana mahAvrata sAthe kAraNarUpe joDAyeluM na hoya to te aNuvrato paramArthathI aNuvrata thatAM nathI. zrAvakane mahAvratanI utkaTa icchA che tenA upAyarUpe aNuvrato grahaNa kare che ane te aNuvratone guNavrata dvArA atizayita kare che jethI aNuvratonuM pAlana zIdhra sarvaviratinuM kAraNa bane. mATe guNavratone aNuvratonA paripAlana mATe bhAvanAbhUta kahela che ane te traNa guNavratomAMthI prathama guNavrata kahevAnI icchAthI graMthakArazrI kahe che - Cos: UrdhvAdhastiryagAzAsu, niyamo gamanasya yaH / AdyaM guNavrataM prAhustaddigviramaNAbhidham / / 30 / / anvayArtha : UrdhvAdhastiryagAzAsu-1, adhaH sanetiya zAmai, gamanasya manano, yaH=The, niyamoniyama, tat-te, digviramaNAbhidham=[[virama nAmaj, Aya-prathama, guNavrataM= guta, prAhuH=pAyuM che. // 30 // . doDArtha :Urdhva, adha, tiryam dizAmAM gamanano je niyama te digraviramaNa nAmanuM prathama guNavata hevAyuM che. 1300 TIkA:___ UrdhvA dig brAhmI, adhodig nAgI, tiryagAzAstiryagdizastAzca pUrvA 1, AgneyI 2, yAmyA 3, naitI 4, vAruNI 5, vAyavyA 6, kauberI 7, aizAnI 8 cetyaSTau, tatra sUryodayopalakSitA pUrvA, zeSAzcAgneyyAdyAstadanukrameNa sRSTyA draSTavyAH tAsu dikSu viSaye tAsAM saMbandhino vA 'gamanasya' gateryo 'niyamo' niyamanam, etAvatsu purvAdivibhAgeSu mayA gamanAdyanuSTheyaM na parata ityevaMsvarUpaH, tatrordhvadizi niyamaH-etAvatI digUrdhvaM parvatAdyArohaNAdavagAhanIyA na parata ityevaMbhUtaH, evamadhodizi niyamaH, etAvatI digadha indrakUpAdyavatAraNAdavagAhanIyA na parata ityevaMbhUta iti tathA tiryagdikSu niyamaH etAvatI dik pUrveNAvagAhanIyA etAvatI dakSiNenetyAdi na parata ityevaMbhUta iti bhAvArthaH / tat 'AdyaM' prathamam, guNAyopakArAyANuvratAnAM vrataM, guNavratapratipattimantareNANuvratAnAM tathAvidhazuddhyabhAvAt guNavrataM 'prAhu' UcurjinA iti zeSaH, tatkiMnAmetyAha-'digviramaNAbhidhaM' digviramaNamityabhidhAnaM yasya taditi zabdArthaH, etadvatasvIkAre'vagRhItakSetrAd bahiH sthAvarajaGgamajIvAbhayadAnalobhAmbhodhiniyantraNAdirmahAlAbho bhavati / yataH
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya madhijAra | PRTs-30 "phAraphulliMgabhAsuraayagolayasanniho imo niccaM / . avirayapAvo jIvo, dahai samaMtA samattajie / / 1 / / jaivi a na jAi savvattha, koi deheNa mANavo etthaM / aviraipaccayabaMdho, tahAvi nicco bhave tassa / / 2 / / " anyatrApi - "tattAyagolakappo, pamattajIvo'NivAriappasaro / savvattha kiM na kujjA, pAvaM takkAraNANugao? / / 3 / / " [zrAvakaprajJapti 281] gRhastho hyArambhaparigrahaparatvAdyatra yatra yAti, bhuGkte, zete, vyApAraM vA kurute, tatra tatra taptAyogolaka iva jIvopamaIM karotIti teSAmeva hiMsAdipApasthAnanivarttakametat, natu sAdhUnAm, teSAM tu samitiguptipradhAnavratazAlinAM nAyaM doSa iti na teSAM digvirativratamityavaseyam, yato yogazAstravRttigatAntarazlokAH"tadetadyAvajjIvaM vA, savrataM gRhamedhinAm / caturmAsAdiniyamAdathavA svalpakAlikam / / 1 / / sadA sAmAyikasthAnAM, yatInAM tu yatAtmanAm / na dizi kvacana syAtAM, viratyaviratI ime / / 2 / / cAraNAnAM hi gamanaM, yadUrdhvaM merumUrddhani / tiryagrecakazaile ca, naiSAM digviratistataH / / 3 / / " [3/3] / / 30 / / ToDArtha : UrdhvA ..... digviratistataH / / EEL brAkSI cha. azA nAgI cha. ti mAzati hizA, cha bhane te zAma 1. pUrva 2. mAneyI=AFE 3. yAbhyA=ElagL 4. netItya 5. vANI-pazyima 9. vAyavyA-vAyavya 7. au Gttara 8. azAnIzAna se prabhAga 16 che. tyAM=ATha tirthya dizAmAM, sUryodayathI upalakSita pUrva che. zeSa AgneyAdi tyArapachI kramathI sarjAyelI jANavI. te dizAonA viSayamAM athavA teonA saMbaMdhI gamatanokagatino, je niyama=niyamana, arthAt ATalA pUrvAdi vibhAgomAM mArA vaDe gamatAdi anuSThaya che, parathI nahi, evA prakAranA svarUpavALo niyama, tyAM digviramaNa vratamAM Urdhva dizAmAM niyama =ATalI dizAmAM Urdhva parvatAdi ArohaNathI avagAhanIya che, parathI nahi, e prakArano niyama, e pramANe adhodizAmAM niyama ATalI digathI nIce IjakpAdi avatAraNathI avagAhanIya che parathI nahi, e prakArano niyama tathA tiryam dizAmAM niyama =ATalI digU pUrvathI avagAhanIya che. ATalI dim dakSiNathI ItyAdi, parathI nahi, evA prakArano niyama e prakArano bhAvArtha che e prakArano dim niyamano tAtparyArtha che.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-30 tyAM Agha=prathama guNavrata=aNuvratonA guNane mATe arthAt upakAra mATe vrata te guNavrata ane te guNavratanI pratipatti vagara aNuvratonI tevA prakAranI zuddhino abhAva hovAthI guNavrata kahe che. jino kahe che te batAvavA mATe "ninA ti ' e pramANe kahela che. te=prathama guNavrata, kayA nAmavALuM che? ethI kahe che - diviramaNa' nAmanuM cheHdiviramaNa e prakAranuM nAma che jene te Adya guNavrata che e prakArano zabdArtha che. A vratanA svIkAramAM avagRhIta kSetrathI bahAra=vratanI svIkArAyelI kSetramaryAdAthI bahAranA sthAvara ane jaMgama jIvone abhayadAna, lobharUpI samudranA niyaMtraNAdi ghaNA lAbha thAya che. je kAraNathI kahyuM che - "skAra sphalliMgathI bhAsura ayagolaka jevo-lAlacoLa tapAvelA lokhaMDanA goLA jevo nitya A avirata pApavALo jIva cArebAjuthI samasta jIvone bALe che. [1] ane joke koI manuSya dehathI sarvatra jato nathI topaNa ahIM=jIvamAM, avirata pratyayabaMdha tene nitya thAya che." In2II anyatra paNa kahevAyuM che - tapta ayagolaka jevo pramatta jIva avivArita prasaravALo tat kAraNathI anugata-pApanA kAraNathI yukta, sarvatra kayuM pApa na kare ? arthAt sarva pApa kare" man (zrAvakaprajJapti-281) AraMbha parigrahapaNuM hovAne kAraNe gRhastha jyAM jyAM jAya che, bhogave che, sUe che athavA vyApAra kare che tyAM tyAM tapta ayogolakanI jema jIva upamardana kare che ethI teonA ja=gRhasthonA ja, hiMsAdi pApasthAnakanuM vivartaka A che Adya guNavrata che. paraMtu sAdhuonuM nathI=sAdhuonuM A guNavrata nathI. kema sAdhuonuM A guNavrata nathI ? ethI kahe che - samiti-guptipradhAna vratazAlI evA teone sAdhuone, A doSa nathI=hiMsAdi pApaDAtakarUpa doSa nathI, ethI teone dizAnI viratirUpa vrata nathI e pramANe jANavuM. je kAraNathI 'yogazAstra vRttigata' AMtarazloko che. "te A=diviramaNa vrata, jAvajIva sudhI gRhasthanuM vrata che athavA caturmAsAdinA niyamathI svalpakAlika che. II15 vaLI sadA sAmAyikamAM rahelA yatanAparAyaNa yatione koIpaNa dizAmAM A virati-avirati hoya nahi. jIrA je kAraNathI cAraNamunionuM UrdhvamAM je gamana merunA mastaka upara che ane tiryaphamAM rucakaparvata upara che. tethI sAmAyikastha che tethI, teone=cAraNamunione, divirati nathI." lia (yogazAstra vRtti 3/3) i30I
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | bloka-30 bhAvArtha - zrAvako pAMca aNuvrato svIkAre che ane te aNuvratone atizayita karavArthe diguviramaNa nAmanuM prathama guNavrata svIkAre che je vratamAM Urdhvadizi, adhodizi ane tirjI 8 dizAmAM tenuM niyamana karavAmAM Ave che. tethI je zrAvaka jAvajIva sudhI athavA yatkiMcita kALa mATe jeTalI dizAnuM niyamana kareluM hoya tenAthI adhika jAya nahIM tevo teno saMkalpa hoya che. tenA kAraNe zrAvakanAM 5 aNuvratothI karAyelA AraMbhasamAraMbhanA niyaMtraNamAM je avazeSa AraMbha-samAraMbhano tyAga nathI te AraMbha-samAraMbha kSetranI maryAdAthI niyaMtrita thAya che. arthAt aNuvrato svIkAravAthI je avazeSa avirati aMza che te avirati 14 rAjalokanA sarvakSetramAM vyApaka hatI tene diguviramaNa vrata dvArA zrAvaka niyaMtrita kare che. tethI upayogapUrvaka ane bhAvathI jenuM citta virAma pAmeluM che tevo zrAvaka je kSetranI maryAdA kare che tenAthI adhika kSetranA AraMbhasamAraMbhathI tenuM citta nivartana pAme che tethI pAMca aNuvratono guNa karanAra evuM A Adya guNavrata che ane A vrata svIkAravAthI svIkArAyelI kSetranI maryAdAthI bahAranA kSetramAM rahelA sthAvara ane trasa jIvonA upamardanano zrAvaka dvArA je saMbhava hato teone abhayadAna maLe che ane adhika kSetramAM jaIne dhanAdi arjana karavAno je lobhano pariNAma hato tenuM niyaMtraNa thAya che. tethI zrAvakane A Adya guNavratathI mahAna lAbha thAya che je kAraNathI zAstramAM kahevAyuM che ke dezaviratigata zrAvaka paNa tapAvelA lokhaMDanA goLA jevo che tethI tenA aviratinA pariNAmathI sarvatra jIvonuM upamardana thAya che. ane diguviramaNavrata svIkAravAthI kSetranI maryAdA thavAnA kAraNe eTalA aMzamAM tene aviratikRta pApabaMdhanI prApti thatI nathI. zrAvaka AraMbha-parigrahamAM tatpara hovAne kAraNe jyAM jyAM jAya che, khAya che, sUe che, vyApAra kare che tyAM tyAM tapAvelA goLAnI jema jIvanuM upamardana kare che tethI zrAvaka koI pravRtti na karato hoya topaNa kSetramaryAdA na karelI hoya to tenAthI te te kSetra viSayaka hiMsA pariNAmathI thAya che; kema ke te-te kSetramAM javAnA pariNAmanuM niyaMtraNa nathI, tethI tenA pariNAma anusAra sarvakSetramAM te pApa karI zake tevI tenI pariNati che. tethI zrAvakanA hiMsAdi pApasthAnakonuM nivartana karanAra A guNavrata che; kema ke dikparimANa guNavrata svIkAravAthI cittamAM te kSetrathI bahAra javAno saMkalpa nivartana pAme che. ahIM prazna thAya ke jema zrAvakane diparimANa vrata dvArA pApanI nivRtti thAya che tema sAdhune paNa pApanivRtti arthe diparimANavrata kema nathI ? tethI kahe che - sAdhu samiti-guptinA pariNAmavALA hoya che tethI sarva kSetrathI sarva prakAranAM pApono tyAga karIne mAtra asaMgabhAvamAM javA mATe sadA udyama karanArA hoya che tethI asaMgabhAvanI vRddhinuM je kAraNa hoya tevI ja AcaraNa kare che. je AcaraNAthI AraMbha-parigrahanI leza paNa prApti nathI. tethI sAdhu je kSetramAM che te kSetramAM paNa AraMbhathI nivRtta che ane anya kSetramAM paNa AraMbhathI nivRtta che paraMtu saMyamanI vRddhinuM prayojana jaNAya to saMyamavRddhi arthe anya kSetramAM jAya che. mATe teone hiMsAdi pApasthAnaka nahIM hovAthI hiMsAdinA pApasthAnakanA nivartana arthe dikparimANavrata nathI te pramANe jANavuM.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-30-31 A kathanane spaSTa karavA mATe kalikAlasarvajJa pa. pU.A. bha. hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAe 'yogazAstramAM kahyuM che - zrAvakane yAvatujIva sudhI athavA cAra mAsAdi mATe dipirimANavrata hoya che ane sAdhu sAmAyikanA parimANavALA hovAthI sadA chakAyanA pAlanamAM yatanAvALA hoya che. tethI teone koI dizAmAM A virati-avirati prApta thatI nathI. AthI ja samiti-guptivALA cAraNamunio UrdhvamAM meruparvatanA zikhara sudhI jAya che, ticchamAM cakaparvata sudhI jAya che to paNa temane koI pApanI prApti nathI, tethI samiti-guptivALA evA cAraNamunione "diguvirati' nathI. IslI avataraNikA : iti pratipAditaM prathamaM guNavratam, atha dvitIyaM tadAha - avataraNikArya : A pramANe=pUrva gAthAmAM kahyuM e pramANe, prathama guNavrata pratipAdana karAyuM. have bIjA evA tene guNavratane, kahe che - zloka : bhogopabhogayoH saGkhyAvidhAnaM yatsvazaktitaH / bhogopabhogamAnAkhyaM, tadvitIyaM guNavratam / / 31 / / anvayArtha: svatiH mojemojAyo =svazaktithI bhoga-upabhoganuM, e saLavighAnaM=je saMkhyAnuM vidhAna tad mokomo mAnAthaM te bhogapabhogaparimANa nAmanuM, dvitIyaM zudrita=bIjuM guNavrata che. a31AA zlokArca - svazaktithI bhoga-upabhoganuM je saMkhyAnuM vidhAna te bhogopabhogaparimANa nAmanuM bIjuM guNavrata che. ll31II TIkA : sakRdbhujyata iti bhogaH, annamAlyatAmbUlavilepanodvarttanAsnAnapAnAdi, muhUrmuhUrbhujyata iti upabhogaH vanitAvastrA'laGkAragRhazayanA''sanavAhanAdi / yataH"sai bhujjaitti bhogo, so puNa AhArapuSphamAIa / uvabhogo u puNo puNa, uvabhujjai bhavaNavaNiAi / / 1 / / " tti / ma :
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3/dvitIya madhira/Gos-31 bhogazcopabhogazca bhogopabhogau tayo gopabhogayoryat 'saGkhyAvidhAnaM' parimANakaraNaM bhavati, kutaH? 'svazaktitaH' nijazaktyanusAreNa tad bhogopabhogamAnAkhyaM' bhogopabhogaparimANanAmakaM 'dvitIyaM' 'guNavataM' jJeyam, Avazyake tvetavratasyopabhogaparibhogavratamitinAmocyate tathA ca sUtram "uvabhogaparibhogavae duvihe paNNatte, taMjahA-bhoaNato kammao a" [pratyAkhyAnAvazyake sU0 7 hAribhadrIvRttiH pa. 828] tti / etadvRttiryathA-"upabhujyata ityupabhogaH, upazabdaH sakRdarthe varttate, sakRd bhoga upabhogaH, azanapAnAdeH, athavA'ntarbhoga upabhogaH AhArAdeH, upazabdo'trAntarvacanaH, paribhujyate iti paribhogaH, parizabdo'sakRdvRttau varttate, punaH punarbhogaH paribhogo vastrAdeH, bahirbhogo vA paribhogo vasanAlaGkArAdeH, atra parizabdo bahirvAcaka iti / etadviSayaM vratam upabhogaparibhogavratam / " [tulA-AvazyakahAribhadrIvRtti pa. 828-e] tathA ca prakRte nipAtAnAmanekArthatvAt upabhogazabdaH paribhogArthastatsamabhivyAhAreNa ca bhogazabdasyopabhoge nirUDhalakSaNeti na kazcidvirodha iti dhyeyam, idaM ca dvividham, bhojanataH karmatazca upabhogaparibhogayorAsevAviSayayorvastuvizeSayostadupArjanopAyabhUtakarmaNAM copacArAdupabhogAdizabdavAcyAnAM vratamupabhogaparibhogavratamiti vyutpatteH, tatra bhojanata utsargeNa niravadyAhArabhojinA bhavitavyam, karmato'pi prAyo niravadyakarmAnuSThAnayukteneti / atreyaM bhAvanA-zrAvakeNa hi tAvadutsargataH prAsukaiSaNIyAhArabhojinA bhAvyam, tasminnasati sacittaparihAraH kAryaH, tasyApyazaktau bahusAvadyAnmadyA''miSA'nantakAyAdIn varjayatA pratyekamizrasacittAdInAM pramANaM kAryam / bhaNitaM ca - "niravajjAhAreNaM 1, nijjIveNaM 2 parittamIseNaM 3 / attANusaMdhaNaparA, susAvagA erisA huMti / / 1 / / " [sambodhapra. zrA. 70] evamutsavAdivizeSaM vinA'tyantacetogRddhyunmAdajanApavAdAdijanakamatyudbhaTaveSavAhanAlaGkArAdikamapi zrAvavako varjayet, yataH"airoso aitoso, aihAso dujjaNehiM saMvAso / aiubbhaDo a veso, paJcavi guruaMpi lahuaMti / / 1 / / " atimalinAtisthUlahasvasacchidravastrAdisAmAnyaveSaparidhAne'pi kucelatvakArpaNyAdijanApavAdopahasanIyatAdi syAd, ataH svavittavayo'vasthAnivAsasthAnakulAdyanurUpaM veSaM kuryAt, ucitaveSAdAvapi pramANanaiyatvaM kAryam, evaM dantakASThA'bhyaGgatailodvarttanamajjanavastravilepanA''bharaNapuSpaphaladhUpA
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | RIS-39 ''sanazayanabhavanAdeH, tathaudanasUpasnehazAkapeyAkhaNDakhAdyAdyazanapAnakhAdimasvAdimAdestyaktumazakyasya vyaktyA pramANaM kAryam, zeSaM ca tyAjyam, AnandAdisuzrAvakavat / karmato'pi zrAvakeNa mukhyato niravadyakarmapravRttimatA bhavitavyam, tadazaktAvapyatyantasAvadhavivekijananindyakrayavikrayAdi karma varjanIyam, zeSakarmaNAmapi pramANaM karaNIyam, yataH - "raMdhaNakhaMDaNapIsaNadalaNaM payaNaM ca evamAINaM / niccaparimANakaraNaM, aviraibaMdho jao garuo / / 1 / / " [sambodhapra. zrA. 71] __ AvazyakacUrNAvapyuktam - "iha ceyaM sAmAcArI - bhoaNao sAvago ussaggeNa phAsugaM AhAraM AhArejjA, tassAsati aphAsugamapi sacittavajjaM, tassa asati aNaMtakAyabahubIyagANi parihariavvANi, imaM ca aNNaM bhoaNao parihara-asaNe aNaMtakAyaM allagamUlagAi maMsaM ca, pANe maMsarasagamajjAi, khAdime uduMbarakAuMbaravaDapippalapiluMkhumAdi, sAdime madhumAdi, acittaM ca AhAreavvaM, jadA kira Na hojja acitto to ussaggeNa bhattaM paccakkhAi, Na tarai tAhe apavAeNa saccittaM aNaMtakAyabahubIagavajjaM / kammaovi akammA Na tarai jIviuM tAhe accaMtasAvajjANi pariharijaMti" (pratyAkhyAnAvazyaka cUrNI pa.295) tti / / itthaM cedaM bhogopabhogavrataM bhoktuM yogyeSu parimANakaraNena bhavati itareSu tu varjaneneti paryavasitamiti ca / / 31 / / TIvArtha: sakRdbhujyata ..... paryavasitamiti ca / / me ta bhogavAya the loga. sa, mANA, tAMbUla, vilepana, vartana, snAna, pAna loga cha. vAraMvAra mogavAya se mo. strI, vastra, sara, gRha, zayana, sAsana, pAna morA . he rathI vAyu cha - "eka vakhata bhogavAya che e bhoga te vaLI AhAra puSpAdi che. upabhoga vaLI pharI-pharI upabhoga karAya che. bhavana, strI mA cha." ||1|| bhoga-upabhoganuM svarUpa batAvyA pachI bhoga-upabhogano samAsa spaSTa kare che - bhoga ane upabhoga te bhogapabhoga che. tenuM=bhoga-upabhoganuM, je saMkhyAnuM vidhAna=saMkhyAnuM parimANIkaraNa che. kaI rIte saMkhyAnuM parimANIkaraNa che ethI kahe che. svazaktithI potAnI zakti anusArathI te bhogapabhogamAna nAmanuM-bhoga-upabhoga parimANa nAmanuM, bIjuM guNavrata jANavuM. vaLI 'AvazyakamAM A vratanuM upabhoga-paribhogavrata e pramANe nAma kahevAyuM che ane te pramANe pUrvamAM kahyuM ke upabhoga-paribhoga vrata e pramANe nAma kahevAyuM che te pramANe, sUtra che - upabhoga-paribhoga vrata be prakAranuM kahevAyuM che te A pramANe che. bhojanathI ane karmathI." (pratyAkhyAna Avazya sU. 7, miTrIti 5. 828)
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3dvitIya adhikAra | zloka-31 tenI vRtti=AvazyakasUtranI vRtti A pramANe che - "upabhoga karAya e upabhoga. 'upa' zabda eka vakhatanA arthamAM varte che. saphalmoga=eka vakhatano bhoga upabhoga che. azana-pAnAdino upabhoga che. athavA AhArAdino antarbhoga upabhoga che. 'upa' zabda ahIM bIjA arthamAM, aMtarvacana che. paribhoga karAya che e paribhoga che. vAraMvAra vRttimAM=vAraMvAra pravRttimAM, 'pari' zabda vaparAya che. vastrAdino pharI pharI bhoga paribhoga che. athavA bahirbhoga paribhoga che. vasana=gRha, alaMkArAdino paribhoga che. ahIM=bIjA arthamAM pari' zabda bahirvAcaka che. ethI AnA viSayavALuM upabhoga-paribhoganA viSayavALuM vrata, upabhoga-paribhoga vrata che." (tulA-Avazyaka hAribhadrIvRtti. 5. 828-e). ane te pramANe=AvazyakanI vRtti pramANe, prakRtimAM nipAtonuM aneka arthapaNuM hovAthI upabhoga zabda paribhoga arthavALo che ane tenA samabhivyAhArathI=pari' zabdanA saMbaMdhathI "bhoga' zabdanI upabhogamAM nirUDha lakSaNA che=anAdi kALathI rUDha thayelI lakSaNA che ethI koI virodha nathI=graMthakArazrIe bhogopabhoga karyuM tenA badale AvazyakamAM upabhoga-paribhoga zabdano prayoga karyo temAM koI virodha nathI, e pramANe jANavuM. ane Aaupabhoga-paribhoga vrata, be prakAranuM che. bhojanathI ane karmathI. AsevananA viSaya evA vastuvizeSarUpa upabhoga-paribhogano ane tenA upArjananA upAyabhUta karmanoupabhoga-paribhoganA upArjananA upAyabhUta kRtyano, upacAra hovAne kAraNe upabhogAdi zabda vAcyonuM vrata upabhoga-paribhoga vrata che. e pramANe vyutpatti che. tyAM=upabhoga paribhoganA be bhedamAM, bhojanane AzrayIne utsargathI nirava AhArabhojana karanAra zrAvake thavuM joIe. karmathI paNa prAyaH niravakarmAnuSThAnayukta zrAvake thavuM joIe. ahIM upabhoga-paribhoganA be bhedamAM, A= AgaLa batAve che e, bhAvanA che-e tAtparya che- zrAvaka utsargathI prAsaka eSaNIya AhArabhojI thavuM joIe=sarvathA nirdoSa potAnA mATe karAyelA AhArathI bhojana karavuM joIe. te nahIM hote chate sacittano parihAra karavo joIe. tenI paNa azakti hote chata=sacitta AhArAdinA tyAganI azakti hote chate, madha, mAMsa anaMtakAyAdi bahusAvane varjata karatA evA zrAvake pratyeka, mizra, sacittAdinuM pramANa karavuM joIe. ane kahevAyuM che - niravadya AhArathI, nirjIvathI, parita mizrathI AtmAnA anusaMdhAna para AtmAnA hitanI ciMtA karanArA, suzrAvako AvA prakAranA thAya che." III (saMbodhaprakaraNa zrAddhaadhikAra 70) A rIte=pUrvamAM jema AhAranA viSayamAM kahyuM e rIte, utsava Adi vizeSa vagara atyaMta cittanI vRddhi, unmAda, janaapavAda Adi janaka ati ubhaTaveza vAhana alaMkArAdi paNa zrAvaka varjana kare. je kAraNathI kahevAyuM che - "atiroSa, atitoSa, atihAsya, durjano sAthe saMvAsa ane atiubhaTaveza pAMce paNa gurune paNa=moTA mANasane paNa, laghu kare che." 1
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-31 atimalina, atisthala, hasta, sacchidra vastrAdi sAmAnya veza-parivartanamAM paNa kucelatva, kRpaNatAdi, janaapavAda, upahAsanIyatAdi thAya. AthI potAnAM dhana, vaya, avasthA, nivAsa, sthAna, kulAdine anurUpa veza dhAraNa karavo joIe. ucita vezAdimAM paNa pramANanuM niyatapaNuM karavuM joIe. e rIte daMtakASTha=dAtaNa, abhaMga, tailaudvartana, majjana=snAna, vastra, vilepana, AbharaNa, puSpa, phala, dhUpa, Asana, zayana, bhavata AdinA pramANanuM niyatapaNuM karavuM joIe. tyAga karavA azakya evA odana=bhAta, sUpa-dALa, sneha snigdha padArtha, zAka, payA=pANI, khaMDa, khAdyAdi azana, pAna, khAdima, svAdima AdinuM vyaktithI=saMkhyAthI, pramANa karavuM joIe. ane zeSa tyAjya che. AnaMda Adi zrAvakanI jema zrAvake A karavuM joIe ema avaya che. karmathI paNa vyApArAdi pravRttithI paNa zrAvake mukhyathI viravadha karmapravRttivALA thavuM joIe. tenI azaktimAM paNa=niravadha karma karavAnI azaktimAM paNa, atyaMta sAvadha, vivekI jatathI nitya evAM krayavikrayAdi karmo varjavAM joIe. zeSa karmonuM paNa pramANa karavuM joIe. je kAraNathI kahevAyuM che - rAMdhavuM, khAMDavuM, pIsavuM, daLavuM, pakAvavuM e vagerenuM nitya parimANa karavuM joIe. je kAraNathI aviratino baMdha guru che." (saMbodha prakaraNa, zrA. 71). AvazyakacUNimAM paNa kahevAyuM che - "ane ahIM A sAmAcArI che. bhojana AzrayIne zrAvaka utsargathI prAsuka=potAnA mATe na karAyelo hoya tevo nirdoSa AhAra vApare. tenI azakti hote chate aprAsuka paNa=potAnA mATe karAyelo AhAra paNa sacittane choDIne vApare. tenI azakti hote chate anaMtakAya bahubIja Adi parihAra karavA joIe. ane A avya che - bhojanane AzrayIne azanamAM anaMtakAya Adu, mUlAdi ane mAMsa parihare-tyAga kare. pAnamAM maMsarasaga=mAMsanA rasano ane majjAdikamavAdino tyAga kare. khAdimamAM uduMbara, kAuMbara, vaDa, pippala, pilu, khumAdino tyAga kare. svAdimamAM madhu Adino tyAga kare. ane acitta AhAra karavo joIe. jo kharekhara acitta na hoya to utsargathI bhakta AhAranuM, paccakhANa karavuM joIe. rahI na zake to apavAdathI anaMtakAya, bahubIjane choDIne sacitta vApare. karmathI paNa akarmavALA thavuM joIeAraMbha-samAraMbhanI nivRttivALA thavuM joIe. tenAthI akarmapaNAthI, jIvI na zake to atyaMta sAvadhakarmono parihAra karavo joIe." (pratyAkhyAna Avazyaka cUNi, 5. 295) ane A rIte-pUrvamAM varNana karyuM e rIte, A bhogapabhoga vrata bhogavavA mATe yogya evA viSayomAM parimANa karavAthI vaLI, ItaramAM varjanathI zrAvakane tahIM bhogavavA yogya padArthonA tyAgathI, thAya che, e pramANe paryavasita che=e pramANe phalita che. 31 bhAvArtha zrAvake potAnI cittavRttinuM samAlocana karIne je prakArano tyAga pote karI zake, jenAthI te prakAranI bhoganI icchA upara niyaMtraNa rahe e prakAre annAdi bhogya-padArthonI ane vastrAdi upabhogya padArthonI saMkhyAno niyama karavo joIe. jethI adhika bhoga-upabhogamAMthI citta nivartana pAme je bIjuM guNavrata che. vaLI, "Avazyaka sUtra'mAM "bhoga-upabhoga" zabdanA badale 'upabhoga-paribhoga' zabda kahela che. tethI
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-31 Avazyaka sUtranA vacanAnusAra eka vakhata jeno upabhoga thAya tene upabhoga kahevAya athavA je AhArAdino dehamAM upabhoga thAya che. te aMtaru upabhoga kahevAya. tyAM "upa' zabda "aMta" arthamAM che ane vAraMvAra upabhoga thAya tene paribhoga kahevAya athavA bahArathI jeno upabhoga thAya te paribhoga kahevAya. tethI graMthakArazrIe je "bhogano artha karyo che te artha "upabhoga' zabdathI "AvazyakasUtra' anusAra grahaNa thAya che ane graMthakArazrIe je upabhoga'no artha karyo che te artha "paribhoga' zabdathI "AvazyakasUtra anusAra grahaNa thAya che. phakta AvazyakasUtra anusAra "aMtar' arthamAM "upa" zabda grahaNa karIe tyAre anna, tAMbUlAdi upabhoga zabdathI grahaNa thAya paraMtu mAlyAdino bahArathI upabhoga thAya che. tethI paribhoga' zabdathI grahaNa thAya. ahIM prazna thAya ke upabhogano artha graMthakArazrIe karyo tenA karatAM anya artha upabhoga zabdathI "Avazyaka sUtramAM kema karAya che ? tethI graMthakArazrI kahe che - vyAkaraNamAM niyama pramANe zabdonA aneka artho thAya che. tethI prakRtamAM bhoga arthamAM upabhoga zabda che ane "upa" zabdanA saMbaMdhathI bhoga zabdano paribhoga arthamAM nirUDha lakSaNo che. ethI graMthakArazrIe je upabhoga kahyo che teno artha "paribhoga thAya che. mATe "Avazyaka sUtra sAthe koI virodha nathI. upabhoga-paribhoga vrata" bhojanane AzrayIne ane karmane AzrayIne be prakAranuM che. kema upabhoga-paribhoga vrata bhojana ane karmane AzrayIne be prakAranuM che ? temAM yukti batAve che - AsevananA viSayane yogya evI vastunA viSayamAM upabhoga-paribhogano vyavahAra karavAmAM Ave tyAre bhojanane AzrayIne kahevAya ane upabhoga-paribhogane mATe dhanAdi upArjana karavAmAM Ave ane tenA upAyabhUta kRtyamAM bhogapabhogano upacAra karavAmAM Ave tyAre karmane AzrayIne upabhogaparibhoga vrata kahevAya. AthI ja upabhoga-paribhogavata grahaNa karanAra zrAvaka jema upabhoga paribhoganI vastunuM niyaMtraNa kare che tema tenA mATe arthaupArjananI pravRtti kare che temAM paNa sAvadya pravRttinA parihArapUrvaka yatna thAya tenA mATe karmAdAnanI pravRttino parihAra kare che. vaLI, bhojanane AzrayIne zrAvake utsargathI sacittano parihAra karavo joIe ane potAnA mATe koI AraMbha-samAraMbha na thayo hoya tevA prakArano ja AhAra vAparavo joIe. jema vIraprabhu naMdivardhana bhAInA AgrahathI be varSa gRhasthAvasthAmAM rahyA tyAre kaheluM ke mArA nimitte koI AhArAdino AraMbha karazo nahi. tethI prAsuka ane eSaNIya AhAranA bhojanathI teo gRhasthAvasthAmAM be varSa rahyA tema zrAvake paNa utsargathI prayatna karavo joIe. te rIte jIvana jIvavA mATe saMyoga na hoya to zrAvake sacittano parihAra karavo joIe arthAt koI sacitta vastu bhojanamAM vAparavI joIe nahi. te prakAranI vrata grahaNa karavAnI zakti na hoya arthAt hajI te prakAranA tyAganuM sattva pragaTyuM na hoya to bahusAvadya evAM madya, mAMsa, anaMtakAyAdino parihAra karavo joIe. te sivAyanI je vastu AhAramAM grahaNa karavAnI che temAM pratyeka vastu keTalA pramANamAM grahaNa karIza tenuM parimANa karavuM joIe. mizra vastu
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra / bloka-31 keTalA pramANamAM grahaNa karIza tenuM parimANa karavuM joIe arthAt be vastunA mizraNathI thayela keTalI vastu grahaNa karIza tenuM parimANa karavuM joIe. sacitta keTalI vastu grahaNa karIza tenuM pramANa karavuM joIe. tethI bhojananI vastumAM saMkhyAnA parimANathI paNa bhojanane AzrayIne upabhoga-paribhogamAM saMvarabhAvanI prApti thAya che. temAM sAkSIpATha Ape che teno artha A pramANe che - zrAvaka AtmAnA anusaMdhAnapara hoya che arthAt AtmAnA zuddha guNone pragaTa karavA mATe tatpara hoya che. tevA suzrAvake niravadya AhArathI jIvana jIvavuM joIe, je utsargamArga che. kadAca saMpUrNa niravadya AhArathI jIvana jIvI zake tevA saMyogI na hoya to nirjIva vastuthI jIvana jIvavuM joIe arthAt sacittanA parihArathI jIvana jIvavuM joIe. sacittanA tyAga mATe paNa sAmarthya na hoya to paritta mizrathI jIvana jIvavuM joIe=anaMtakAyAdinA tyAgapUrvaka parimita saMkhyAthI yukta evA AhArathI jIvana jIvavuM joIe. AvA prakAranA zrAvako suzrAvaka kahevAya che arthAt sarvavirati anukULa zaktino saMyama karanArA kahevAya che. vaLI, jema zrAvake AraMbhanA viSayamAM niyamana karavuM joIe e rIte utsava Adi vizeSano prasaMga na hoya to atyaMta cittanI vRddhinA kAraNe unmAdajanaka ane lokamAM niMdAdinA kAraNa evA udbhaTavezano tyAga karavo joIe. vAhanano tyAga karavo joIe. alaMkArAdino tyAga karavo joIe. AthI ja ati saMvara tarapha yatna karanArA zrAvako vikAra utpanna kare tevA vezane paheratA nathI, vAhanano paNa prAyaH upayoga karatA nathI ane alaMkArAdine dhAraNa karIne rAganI vRddhi karatA nathI. temAM sAkSI Ape che - ati roSa, ati toSa, ati hAsya, durjananI sAthe saMvAsa ane udbhaTaveza, temaja upalakSaNathI vAhanAdino upayoga ane alaMkArAdinuM dhAraNa karavuM te pAMca vastu moTA mANasane paNa halakA kare che. tethI e phalita thAya ke zrAvaka sarvaviratine anukULa zakti saMcita karanAra hovAthI mahAna che topaNa vastrAlaMkAra atizaya vApare ke vAhanomAM pharatA rahe to teono avirati aMza atiadhika thAya che. mATe zrAvake jema ati roSa, ati toSa, ati hAsya, durjanano sahavAsa tyAga karavo joIe tema vezabhUSA paNa vikArone kare tevI karavI joIe nahi. vaLI, koI zrAvaka ati malina vastra dhAraNa kare, ati skUla vastra dhAraNa kare athavA ati TUMkAM vastra dhAraNa kare athavA sacchidra vastra dhAraNa kare, A prakAre daridra jevA vezane dhAraNa kare to durvastra dhAraNa karavAne kAraNe A kRpaNa che, te prakAre lokamAM niMdA thAya ane hAsyAspada bane. AthI zrAvake potAnAM dhana, vaya, avasthA, potAnuM nivAsasthAna ane kulAdine anurUpa veza dhAraNa karavo joIe. vaLI zrAvaka potAnI bhUmikA pramANe je ucita veza dhAraNa kare temAM paNa saMkhyAnA pramANanuM niyatapaNuM karavuM joIe jethI vastronA upabhogamAM paNa saMvarabhAva prApta thAya. vaLI anya paNa bhogopabhoga vastunA
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-31, 32-33-34 viSayamAM pramANa karavuM joIe ane te vastu daMtakASThAdi che. dAtaNa, dehanuM abhaMgana=dehanuM uttama dravyothI mardana karavuM tenuM udvartana pachI majjana=snAnanI kriyA, vastranI saMkhyA, vilepananI saMkhyA, AbharaNanI saMkhyA, puSpa-phalAdinI saMkhyA, vividha azana zayanAdinI saMkhyA ke bhavanAdinI saMkhyAnuM niyamana karavuM joIe. jethI adhika AraMbha-samAraMbhathI citta nivartana pAme. vaLI, khAdya vastumAM paNa odana=bhAta, sUpa-dALa, Adi je vastu pote tyAga karI zake tema nathI tenuM saMkhyAmAM niyamana karavuM joIe ane tenAthI adhikano tyAga karavo joIe. jema AnaMdAdi zrAvako karatA hatA. jenAthI alpa AraMbha-samAraMbha karavAmRta saMvarabhAvanI prApti thAya che. vaLI karmane AzrayIne paNa zrAvake mukhya rIte niravadyakarmavALI pravRtti karavI joIe arthAt sarva prakAranA vyApArAdino parihAra karIne dharmaparAyaNa rahevuM joIe. te rIte jIvavAnI zakti na hoya to dhanAdi arjana karavuM paDe tevuM hoya to atyaMta sAvadya kRtyonuM varjana karavuM joIe ane vivekI puruSothI ninda evA kraya-vikramAdi kRtyano tyAga karavo joIe. je kRtyo dhanaarjana mATe kare che temAM paNa pramANa karavuM joIe. arthAt ATalA parimita vastu viSayaka vyApAra karIza, adhika viSayaka nahIM. je kAraNathI zAstramAM kahevAyuM che. rAMdhavAnI pravRttithI, khAMDavAnI pravRttithI, pIsavAnI pravRttithI, daLavAnI pravRttithI, pakAvavAnI pravRttithI zrAvaka nitya parimANa kare; kema ke te sarva AraMbhanI pravRttimAM aviratikRta moTo karmabaMdha che. karmabaMdhanA nivAraNa mATe zrAvaka parimANa dvArA AraMbhano saMkoca kare che. vaLI, AvazyakacUrNimAM paNa kahevAyuM che - zrAvakanA AcAra viSayaka A sAmAcArI che. bhojanane AzrayIne zrAvaka utsargathI prAsuka AhAra grahaNa kare arthAtu potAnA mATe koI AhAra na thayo hoya tevo nirdoSa AhAra grahaNa kare. tevI koI vyavasthA na hoya to zrAvaka aprAsuka paNa sacittanA varjanapUrvaka AhAra kare arthAt sacitta vastu vApare nahIM ane tema karI zake tema na hoya to zrAvake anaMtakAya ane bahubIjAdino parihAra karavo joIe. te anaMtakAya bahubIja vagereno kayA prakArano parihAra karavo joIe ? jo kharekhara acitta vastu na prApta thAya to utsargathI bhojanano tyAga karavo joIe ane acittanI prApti na hoya ane bhojanano tyAga karI zake tema na hoya tyAre apavAdathI anaMtakAya bahubIjAdinA varjanavALo sacitta AhAra grahaNa kare ane karmane AzrayIne zrAvaka saMpUrNa vyApArAdinI nivRtti kare ane tema karavAthI AjIvikA thAya tema na hoya to atyaMta sAvadya AraMbha-samAraMbhano parihAra kare. A prakAranuM bhogopabhoga guNavrata zrAvakane AzrayIne che. I31II avataraNikA : zlokatrayeNa vajanIyAnAha - avataraNitArtha - traNa zlokathI vajanIya=zrAvakane varjakIya, vastu kaI che? tene kahe che -
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 dharbhasaMgraha bhAga-3 / dvitIya madhijAra | Co5-32-33-34 zloka: caturvikRtayo nindyA, udumbarakapaJcakam / himaM viSaM ca karakA, mRjjAtI rAtribhojanam / / 32 / / bahubIjA'jJAtaphale, sandhAnAnantakAyike / vRntAkaM calitarasaM, tucchaM puSpaphalAdi ca / / 33 / / AmagorasasaMpRktadvidalaM ceti varjayet / dvAviMzatimabhakSyANi, jainadharmAdhivAsitaH / / 34 / / tribhirvizeSakam / / manvayArtha : nindyA caturvikRtayo-nindha mevI yAra viImo, udumbarakapaJcakam=G65253, himaM viSaM ca karakA, mujjAtI rAtribhojanam [, viSa, bhane , bhRtI , nimona, bahubIja'jJAtaphale pI04 sane sAta, sandhAnAnantakAyikesaMdhAna sane satAya, vRntAkaM gae, calitarasaM-yatitarasa, tucchaM puSpaphalAdi-tu27 puSpalA, casane, AmagorasasaMpRktadvidalaM mAmagArasasaMyuta CERTAL dUdha-lIthI yuta me CEO, itithe dvAviMzatimabhakSyANi=bhAvIza samakSyanI, jainadharmAdhivAsitaHhaina dharma AdivAsita zrApa, varjayet=pana 42. 132-33-34 // dohArtha : nindha mevI yAra virAmo, humrapaMyas, hima, viSa, 5A, bhRrnch, simozana, jaNI, ajJAta phala sandhAna ane anaMtakAya, rIMgaNa, calitarasa, tuccha puSpaphalAdi ane kAcA dUdhadahIMthI yukta evuM dvidaLa e prakAranAM bAvIza abhakSyano jainadharma adhivAsita zrAvaka varjana re. |32-33-34 / / ttii| : jainadharmeNArhaddharmeNA'dhivAsito=bhAvitAtmA pumAn 'dvAviMzatiM' dvAviMzatisaGkhyAkAni 'abhakSyANi' bhoktumanarhANi 'varjayet' tyajediti tRtIyazlokAntena sambandhaH, tAnevAha-'caturvikRtaya' iti caturavayavA vikRtayazcaturvikRtayaH, zAkapArthivAditvAtsamAsaH, kIdRzyastAH? nindyAH' sakalaziSTajananindAviSayA madyamAMsamadhunavanItalakSaNA ityarthaH, tadvarNAnekajIvamUrcchanAt, tathA cAhuH"majje mahuMmi maMsaMmI, navanIe cautthae / uppajjaMti cayaMti a, tavvaNNA tattha jaMtuNo / / 1 / / " [sambodhapra. zrA. 76]
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | -32-33-34 pare'pi - "madye mAMse madhuni ca, navanIte caturthake / utpadyante vIlIyante, susUkSmA janturAzayaH / / 1 / / " iti / tatra madyaM madirA, tacca dvidhA-kASThaniSpannaM piSTaniSpannaM ceti / etacca bahudoSAzrayAnmahAnarthahetutvAcca tyAjyam / yadAha - "gurumohakalahaniddAparibhavauvahAsarosamayaheU / majjaM duggaimUlaM, hirisirimaidhammanAsakaraM / / 1 / / " [sambodhapra. zrA. 73] tathA - "rasodbhavAzca bhUyAMso, bhavanti kila jantavaH / tasmAnmadyaM na pAtavyaM, hiMsApAtakabhIruNA / / 2 / / dattaM na dattamAttaM ca, nAttaM kRtaM ca no kRtam / mRSodyarAjyAdiva hA, svairaM vadati madyapaH / / 3 / / gRhe bahirvA mArge vA paradravyANi mUDhadhIH / vadhabandhAdinirbhIko, gRhNAtyAcchidya madyapaH / / 4 / / bAlikAM yuvatiM vRddhAM, brAhmaNI zvapacImapi / bhuGkte parastriyaM sadyo, madyonmAdakadarthitaH / / 5 / / " [yogazAstravRttiH 3/17] vivekaH saMyamo jJAnaM, satyaM zaucaM dayA kSamA / madyAtpralIyate sarvaM, tRNyA vahnikaNAdiva / / 6 / / zrUyate kila zAmbena, madyAdandhambhaviSNunA / hataM vRSNikulaM sarvaM, ploSitA ca purI pituH / / 7 / / " 1 / mAMsaM tredhA-jalacarasthalacarakhecarajantUdbhavabhedAccarmarudhiramAMsabhedAdvA, tadbhakSaNamapi mahApApamUlatvAdvarNyam / yadAhuH "paMcidiavahabhUaM, maMsaM duggaMdhamasuibIbhacchaM / rakkhaparituliabhakkhagamAmayajaNayaM kugaimUlaM / / 1 / / AmAsu a pakkAsu a, vipaccamANAsu maMsapesIsuM / sayayaM cia uvavAo, bhaNio a nigoajIvANaM / / 2 / / " [sambodhapra. zrA. 74-5]
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 yogazAstre'pi - "sadyaHsaMmUrchitAnantajantusantAnadUSitam / narAdhvani pAtheya, koDarnIyAtvizitaM sudhI ? bhAra !" [2/33]. "sa" na--virAsana vi saMkUcchitA" utpanna "manantA" nigodarUpa ve nantavarteSAM "saMtAnaH punaH punarnavane tene dUSitam" kRti tattiH [5. 446] mAMsabhakSakasya ca ghAtakatvameva / yataH - "hantA palasya vikretA, saMskartA bhakSakastathA / tADanumantA vAta va, vAtA pava yanmanuM II" [ogazAstra rU/20] tathA bhakSakasyaivAnyaparihAreNa vadhakatvam, yathA - "ye bhakSayantyanyapalaM, svakIyapalapuSTaye / ta va vAta yajJa, vadhaze bakSa vinA III" yojAzAtre rU/23] ti 2 | TIkArya : nainadharkhAI .... ti 2 | jaina dharmathI=arihaMtanA dharmathI adhivAsita=bhAvita AtmA puruSa 'bAvIza'=bAvIza saMkhyAvALA, abhakSyane=bhogavavA mATe ayogya vastune varjana kare e pramANe trIjA zlokanA aMta sAthe saMbaMdha che. tene ja=22 abhakSyane ja, kahe che - cAra vikRtio eTale cAra avayavo vikRtivALA che te cAra vikRtio che; kema ke zAkapArthivAdipaNAthI samAsa che. kevI cAra vikRtio ? ethI kahe che - vinda=sakala ziSTajatathI niMdAnA viSayavALI ma=madirA, mAMsa, madhu=madha, navanIta-mAkhaNa rUpa cAra vikRtio che. kema cAra vikRtio sakalaziSTajanathI ninda che ? temAM hetu kahe che - tadvarNavALA aneka jIvanuM mUcchana che=mAdi varNavALA aneka jIvonI temAM utpatti che ane te pramANetramAdimAM jIvonI utpatti che te pramANe kahe che - mA, madha, mAMsa, mAkhaNarUpa cAramAM taddavarNavALA jaMtuo tyAM=maghAdi cAramAM, utpanna thAya che ane nAza pAme che." (saMbodha prakaraNa, zrA. 76). bIjAo paNa kahe che - madha, mAMsa, madha ane mAkhaNarUpa cAra vastumAM atisUkSma jaMturAzio utpanna thAya che ane vilaya pAme che=nAza pAme che." ().
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3/ dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 tyAM=cAra vigaIomAM, madha=madirA che ane te be prakAranA che. 1. kASThaniSpanna ane 2. piSTaniSpanna. ane A=be prakAranI madirA, bahudoSano Azraya hovAthI ane mahA atarthano hetu hovAthI tyAjya che. jene kahe che=bahudoSo ane mahAanarthanA hetune kahe che - "guramoha-atyaMta moha, kalaha, nidrA, paribhava, upahAsa, roSa-bhayano hetu, durgatinuM mULa evuM magha, hiri=lajjA, siri=saMpatti, maI=mati ane dharmanA nAza karanAra che." III (saMbodha prakaraNa, zrA. 73) ane je kAraNathI rasauddabhava ghaNAM jaMtuo thAya che te kAraNathI hiMsAnA pApanA bhIrue magha pIvuM joIe nahIM. III khedanI vAta che. apAyeluM nathI apAyeluM, khAdheluM nathI khAdheluM, kareluM nathI kareluM, mRSAnA ugharAjyathI jema madyapAna karanAra svecchAthI bole che. 3 madyapAna karanAro mUDhabuddhivALo vadha, baMdhAdithI nirbhIka, gharamAM athavA bahAra athavA mArgamAM paradravyone kheMcIne grahaNa kare che. jo bAlikAne, yuvatIne, vRddhAne, brAhmaNIne, caMDAlI evI parastrIne maghanA unmAdathI kadardhita evo jIva sadya tarata, bhogave che." fpA (yogazAstravRtti-3/17). "jema agvinA kaNathI ghAsanI gaMjIo nAza pAme che tema viveka, saMyama, jJAna, satya, zauca, dayA, kSamA, sarva mAMthI nAza pAme che. pAkA saMbhaLAya che kharekhara mAMthI aMdha thayelA zAmba vaDe sarva vRSNikula yAdavakuLa, haNAyuM. ane pitAnI nagarI nAza karAI." liaa . jalacara, sthalacara, khecara jaMtunA udbhavatA bhedathI athavA carma, rudhira, mAMsanA bhedathI mAMsa traNa prakAranuM che. tenuM bhakSaNa paNa mahApApanuM mUlapaNuM hovAthI vajarya che. jene kahe che - "paMceMdriyanA vadhathI thayeluM durgadhavALuM, azuci, bIbhatsa rAkSasathI paritulita bhakSakane karanAruM, Amayajanaka=rogajanaka, durgatinuM mULa mAMsa che. II1 kAcI ane pAkI vipazyamAna=raMdhAtI, mAMsapezIomAM satata ja nigodanA jIvono upapAta kahevAyo che." li2aaaaN (saMbodha prakaraNa, zrA. 74-5). 'yogazAstra' graMthamAM paNa kahyuM che - "sagha, saMmUcchita anaMta jaMtunA saMtAnathI dUSita, narakamArgamAM pAtheya=bhAtArUpa, pizitane mAMsane, koNa buddhimAna khAya ?" i3 (yogazAstra-3/33)
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 "sagha=jaMtunA nAzanA kALamAM ja. 'saMmUcchita'sutpanna, anaMtA nigodarUpa je jIva=teonuM saMtAna pharI pharI thavA rUpa pravAha tenAthI dUSita che" e pramANe tenI vRtti che= yogazAstra graMtha'nA uddharaNanI TIkA che. (patra. 445) ane mAMsabhakSakanuM ghAtakapaNuM ja che. je kAraNathI kahevAyuM che - "haNanAro, mAMsano vecanAro, mAMsane saMskAra karanAro, ane mAMsano bhakSaka, mAMsano kharIdanAro, mAMsanI anumodanA karanArA ane mAMsane ApanAra ghAtaka ja che. je kAraNathI manue kahyuM che." jA (yegazAstra-3/20) ane anyanA parihArathI bhakSakanuM ja vadhakapaNuM che. je A pramANe - "jeo potAnA mAMsanI puSTi mATe anyanuM mAMsa khAya che teo ja ghAtaka che. je kAraNathI bhakSaka vagara vadhaka nathI=mAMsa khAnAra na hoya to vadha karanAra na hoya." III (yogazAstra-3/23). bhAvArtha : zrAvaka bhogopabhoga vratanuM parimANa kare tyAre varjanIya evA bAvIza abhakSya che tenuM svarUpa batAve che. temAM sakala ziSyalokone ninda evI cAra mahAvigaIo batAve che - je madya, mAMsa, madhu ane mAkhaNarUpa che ane te cAre vigaImAM tavarNavALA aneka jIvo utpanna thAya che mATe varjya che. tethI e prApta thAya ke madhamAM, mAMsamAM, madyamAM ane mAkhaNamAM teonA varNavALA jIvo satata utpanna thAya che ane mare che. mATe zrAvake madyAdi cAra mahAvigaIono avazya tyAga karavo joIe. madya zuM che ? te spaSTa kare che - madya kASThathI niSpanna ane piSTathI niSpanna che. tethI keTaloka dArU amuka prakAranA kASThathI utpanna thAya ane keTalAka dArU amuka prakAranA dravyanA mizraNathI utpanna thAya che. vaLI dArU zrAvakane zA mATe tyAjya che temAM heta kahe che. dArU ghaNA doSonuM AzrayasthAna che ane mahAanarthano hetu che. mATe zrAvake madya=madirA-dArUno tyAga karavo joIe. kyA kayA bahu doSo thAya che ? te batAve che - dArU ghaNA mohano hetu che. jIvamAM je sAmAnyathI mohano pariNAma varte che te dArU pIvAthI atizayita thAya che. vaLI, dArU ghaNA kalahano hetu che. sAmAnya rIte saMsAramAM kalaha thavAno prasaMga prApta thato hoya che paraMtu dArU pInArA jIvo potAnA uparano kAbU khoI nAkhe che tyAre ghaNo kalaha kare che mATe dArU tyAjya che. . vaLI, dArU ghaNI nidrAno hetu che. sAmAn rIte saMsArI jIvone nidrA doSa che. paraMtu dArU pInArane ghaNI nidrA Ave che. ghaNI nidrArUpa doSano hetu dArU che mATe dArU tyAjya che. vaLI dArU mahAparibhavano hetu che. sAmAnya rIte jIvo potAnA svArthathI bIjAno paribhava karatA hoya
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 che paraMtu dArU pInArA jIvo anyane jema tema bolIne bIjAno paribhava kare che. mATe dArU mahAparibhavano hetu che. mATe dArU tyAjya che. vaLI dArU moTA upahAsano hetu che. sAmAnya rIte koI anucita pravRtti kare to te lokamAM upahAsano viSaya bane che paraMtu dArUnA nazAmAM jIvo aneka jAtanA asamaMjasa. asaMbaddha pralApo kare che tethI lokamAM dArU pInAra mahAupahAsano hetu bane che. mATe dArU tyAjya che. vaLI, dArU mahArASano hetu che. sAmAnyathI jIvone koInA pratye te-te nimitte roSa=krodha, thAya che paraMtu dArU pIdho hoya tyAre potAnA upara potAno kAbU nahIM hovAthI dArU pInArA jIvo game tyAre game te prakArano roSa kare che tethI dArU mahAna roSano hetu che mATe dArU tyAjya che. vaLI, dArU guru bhayano hetu che. sAmAnya rIte jIvone te-te nimittothI bhaya utpanna thAya che. paraMtu jeoe khUba dArU pIdho hoya tyAre tenA mAthAmAM tenI bhayasaMjJA ati jAgrata thAya che. tyAre teo sarvathI atyaMta bhaya pAmatA hoya che. tethI dArU gurubhayano hetu che mATe dArU tyAjya che. A rIte, ghaNA doSanA hetu dArU che te batAvyA pachI ghaNA anarthono hetu dArU che te uddharaNanA zlokanA uttarArdhathI batAve che - dArU durgatinuM mULa che; kema ke dArUnA nazAmAM jIvo aneka pApo kare che. dArU aneka jIvothI saMsakta che, tethI aneka jIvonI hiMsAnuM kAraNa che. mATe dArU durgatinuM mULa che. vaLI, dArU pIvAthI lajjAno nAza thAya che, lakSmIno nAza thAya che, matino nAza thAya che nazAnA vazamAM mati asaMbaddha pravRtti karanArI bane che ane dharmano nAza karanAra cheHdArU pInAre pUrvamAM koI sArAM kRtyo karyA hoya tenA saMskAro dArUnA nazAmAM asaMbaddha pravRtti karavAthI nAza pAme che tethI madyapAna mahAanarthano hetu che. vaLI, "yogazAstra' graMthamAM paNa dArUnA anartho batAvatA kahyuM che - dArUnA rasamAM ghaNAM jIvo utpanna thAya che mATe hiMsAnA pApathI bhIru evA zrAvake madyapAna karavuM joIe nahi. vaLI, madyapAna karanAra puruSa mati uparanA kAbUne rAkhI zakato nathI tethI pote koIne ApeluM hoya tema chatAM "meM ApyuM nathI tema mRSA bole che. pote khAdheluM hoya tema chatAM "meM khAdhuM nathI tema mRSA bole che. pote koI kRtya karyuM hoya tema chatAM te kRtya karyuM nathI' tema mRSA bole che. konI jema mRSA bole che ? te dRSTAMtathI spaSTa kare che - keTalAka jIvomAM mRSA bolavAnuM atyaMta sAmrAjya varte che. teo dareka kathanamAM mRSA bolatA hoya che. tenI jema mRSA. nahIM bolanAra evo jIva madyapAnAdinA kAraNe game te prakAranuM mRSA bole che. mATe zrAvake madyapAnano tyAga karavo joIe. vaLI, madyane vaza jIva huM koInuM dravya grahaNa karIza to mAro vadha thaze, mane baMdhanAdi thaze te prakAranA bhayathI rahita bane che. madyapAnathI mUDha thayelI buddhivALo te game te sthAnamAM bIjAnuM jhUMTavIne grahaNa kare che.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 vaLI, madyapAnane vaza jIva kAmanA unmAdane vaza thAya to bAlikA, yuvatI, vRddhA ke game te strI hoya tenI sAthe bhoga kare che. A rIte madyapAna karavAthI hiMsA, asatya, corI ane maithunanI prApti hovAthI zrAvakanAM sarva vratono lopa thavAno prasaMga Ave. tethI zrAvake madyapAnano tyAga karavo joIe. vaLI, madyapAna karavAthI AtmAmAM pragaTa thayelo viveka, saMyama, jJAna, satya, zauca, dayA, kSamA sarvanAza pAme che mATe zrAvake madyapAna karavuM joIe nahi. madyapAna anarthakArI che te batAvavA mATe sAkSIpATha batAve che - zAstramAM saMbhaLAya che ke kRSNanA putra zAmba te ja bhavamAM mokSamAM janAra che. chatAM paNa madyapAnane vaza tenAthI yAdavakuLano nAza thayo ane pitAnI nagarI dvArikAno nAza thayo. mATe madyapAna atyaMta anarthakArI che tethI zrAvake tenuM varjana karavuM joIe. A rIte madyapAnanI anarthakAritA batAvyA pachI mAMsa kema tyAjya che ? te batAvavA arthe kahe che - koI jIvane mAravAmAM Ave ke tarata ja te jIvanA mAMsamAM aneka nigodanA jIvo utpanna thAya che tethI mAMsa khAvAnI pravRtti narakano mArga che. mATe zrAvake tenuM varjana karavuM joIe. vaLI, "manusmRti'nA vacanAnusAra jIvane haNanAra ghAtaka che, mAMsane vecanAra paNa ghAtaka che, mAMsane rAMdhanAra paNa ghAtaka che, mAMsanuM bhakSaNa karanAra paNa ghAtaka che, mAMsane kharIdanAra paNa ghAtaka che, mAMsanI anumodanA karanAra paNa ghAtaka che ane mAMsane ApanArA paNa ghAtaka che. tethI mAMsa viSayaka sarva prakAranI pravRtti zrAvakane mATe varjya che. vaLI, apekSAe bhakSaka' ja hiMsA karanAra che, anya nahi. te batAvavA mATe kahe che - jeo potAnA dehanI puSTi mATe anyanuM mAMsa khAya che teo ja ghAtaka che, anya nahi; kema ke mAMsanuM bhakSaNa karanAra na hoya to mAMsanA vecanArA hiMsA kare nahIM mATe mAMsa khAnAra mukhya ghAtaka che. tethI zrAvake mAMsanuM bhakSaNa avazya varjavuM joIe. TIkA - madhu ca mAkSikaM 1 kauttikaM 2 bhrAmaraM 3 ceti tridhA / idamapi bahuprANivinAzasamudbhavamiti deya, yata - "anekajantusaGghAtanighAtanasamudbhavam / jugupsanIyaM lAlAvat kaH svAdayati mAkSikam ? / / 1 / / " [yogazAstre 3/36] iti 3 / navanItamapi gomahiSyajA'visambandhena caturdA, tadapi sUkSmajanturAzikhAnitvAttyAjyameva / yataH
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 dharmasaMgraha bhAga-3 /ditIya adhikAra | RIS-32-33-34 "antarmuhUrtAtparataH, susUkSmA janturAzayaH / yatra mUrchanti tannA'dyaM, navanItaM vivekibhiH / / 1 / / " [yogazAstre 3/34] iti 4 / tathA udumbarakenopalakSitaM paJcakaM vaTa 1 pippalo 2 dumbara 3 plakSa 4 kAkodumbarI 5 phalalakSaNaM udumbarakapaJcakam, mazakAkArasUkSmabahujIvanicitatvAdvarjanIyam / yato yogazAstre"udumbaravaTaplakSakAkodumbarazAkhinAm / pippalasya ca nAznIyAtphalaM kRmikulAkulam / / 1 / / " [3/42] loke'pi - "ko'pi kvApi kuto'pi kasyacidaho cetasyakasmAjjanaH, kenApi pravizatyudumbaraphalaprANikrameNa kSaNAt / yenAsminnapi pATite vighaTite visphoTite troTite, niSpiSTe parigAlite vidalite niryAtyasau vA navA / / 1 / / " 9 / tathA 'himaM' tuhinaM tadapyasaGkhyeyApkAyarUpatvAt tyAjyam 10 / 'viSam' ahiphenAdi mantropahatavIryamapyudarAntarvatigaNDolakAdijIvaghAtahetutvAnmaraNasamaye mahAmohotpAdakatvAcca heyam 11 / _ 'karakA' dravIbhUtA ApaH asaGkhyApkAyikatvAt vAH / nanvevamasaGkhyApkAyamatvenAbhakSyatve jalasyApyabhakSyatvApattiH, iti cetsatyam, asaGkhyajIvamayatve'pi jalamantarA nirvAhAbhAvAna tasya tathoktiH 12 / tathA 'mRjjAtiH' sarvApi mRttikA dardurAdipaJcendriyaprANyutpattinimittatvAdinA maraNAdyanarthakAritvAt tyAjyA, jAtigrahaNaM khaTikAdisUcakam, tadbhakSaNasyA''mAzrayAdidoSajanakatvAt, mRdgrahaNaM copalakSaNam, tena sudhAdyapi varjanIyam, tadbhakSakasyAntrazATAdyanarthasambhavAt, mRdbhakSaNe cAsaGkhyeyapRthivIkAyavirAdhanAdyapi, lavaNamapyasaGkhyapRthivIkAyAtmakamiti sacittaM tyAjyam, prAsukaM grAhyam, prAsukatvaM cAgnyAdiprabalazastrayogenaiva, nAnyathA, tatra pRthivIkAyajIvAnAmasaGkhyeyatvenAtyantasUkSmatvAt, tathA ca paJcamAGge 19 zatakatRtIyoddezake nirdiSTo'yamartha:- . ___ "vajramayyAM zilAyAM svalpapRthivIkAyasya vajraloSTakenaikaviMzativArAn peSaNe santyeke kecana jIvA ye spRSTA api neti" 13 / tathA rAtrau naktaM bhojanaM bhuktiH rAtribhojanam, tadapi heyam, bahuvidhajIvasampAtasambhavenaihika
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 dharbhasaMgraha bhAga-31dvitIya madhijAra | Gos-32-33-34 pAralaukikAnekadoSaduSTatvAt / yadabhihitam - "mehaM pivIliAu, haNaMti vamaNaM ca macchiA kuNai / jUA jalodarattaM, koliao koTTharogaM ca / / 1 / / vAlo sarassa bhaMgaM, kaMTo laggai galaMmi dAruM ca / tAluMmi viMdhai alI, vaMjaNamajhaMmi bhujjaMto / / 2 / / " [sambodhapra. zrA. 80-1] vyajjanamiha vArtAkazAkarUpamabhipretaM, tadvantaM ca vRzcikAkArameva syAditi vRzcikasyAsUkSmasyApi tanmadhyapatitasyAlakSyatvAd bhojyatA saMbhavatItivizeSaH / nizIthacUrNAvapi - "gihakoilaavayavasammisseNa bhutteNa poTTe kila gihakoilA saMmucchaMti" / evaM sadilAlAmalamUtrAdipAtAdyapi / tathA - "mAliMti mahialaM jAmiNisu rayaNIarA ya [sa]maMteNaM / tevi cchalaMti hu phuDaM, rayaNIe bhuMjamANaM tu / / 1 / / " [sambodhapra. zrA. 82] api ca-nizAbhojane kriyamANe avazyaM pAkaH sambhavI, tatra SaDjIvanikAyavadho'vazyaMbhAvI, bhAjanathAvanAdau ca jalagatajantunAzaH, jalojjhanena bhUmigatakunthupipIlikAdijantughAtazca bhavati tatprANirakSaNakAGkSayApi nizAbhojanaM na karttavyam / yadAhuH - "jIvANa kuMthumAINa, ghAyaNaM bhANadhoaNAIsuM / emAi rayaNibhoyaNadose ko sAhilaM tarai? / / 1 / / " [sambodhapra. zrA. 83] yadyapi ca siddhamodakAdikharjUradrAkSAdibhakSaNe nAstyannapAko, na ca bhAjanadhAvanAdisambhavaH, tathApi kunthupanakAdighAtasambhavAttasyApi tyAga eva yuktaH / yaduktaM nizIthabhASye - "jaivihu phAsugadavvaM, kuMthUpaNagAdi tahAvi duppassA / paccakkhaNANiNo'vihu, rAIbhattaM pariharati / / 1 / / jaivihu pivIligAI, dIsaMti paIvamAIujjoe / tahavi khalu aNAinnaM, mUlavayavirAhaNA jeNaM / / 2 / / " [gA. 3411-2] etatphalaM ca"ulUkakAkamArjAragRdhrazambarazUkarAH / ahivRzcikagodhAzca, jAyante rAtribhojanAt / / 1 / / " pare'pi paThanti
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya madhibhAra | Rels-32-33-34 "mRte svajanamAtre'pi, sUtakaM jAyate kila / astaM gate divAnAthe, bhojanaM kriyate katham ? / / 1 / / raktIbhavanti toyAni, annAni pizitAni ca / rAtrau bhojanasaktasya, grAse tanmAMsabhakSaNam / / 2 / / " . skandapurANe rudrapraNItakapAlamocanastotre sUryastutirUpe'pi"ekabhaktAzanAnityamagnihotraphalaM labhet / anastabhojano nityaM, tIrthayAtrAphalaM bhajet / / 1 / / " tathA"naivAhutirna ca snAnaM, na zrAddhaM devatArcanam / dAnaM vA vihitaM rAtrau, bhojanaM tu vizeSataH / / 2 / / " [yogazAstre 3/56] Ayurvede'pi"hannAbhipadmasaGkocazcaNDarocirapAyataH / ato naktaM na bhoktavyaM, sUkSmajIvAdanAdapi / / 3 / / " [yogazAstre 3/60] tasmAdvivekinA rAtrau caturvidho'pyAhAraH parihAryaH, tadazaktau tvazanaM khAdimaM ca tyAjyameva, svAdimaM pUgIphalAdyapi divA samyak zodhanAdiyatanayaiva gRhNAtyanyathA trasahiMsAdayo'pi doSAH mukhyavRttyA ca prAtaH sAyaM ca rAtripratyAsannatvAd dve dve ghaTike bhojanaM tyajed, yato yogazAstre "ahno mukhe'vasAne ca, yo dve dve ghaTike tyajan / / nizAbhojanadoSajJo'znAtyasau puNyabhAjanam / / 1 / / " [yogazAstre 3/63] . ata evAgame sarvajaghanyaM pratyAkhyAnaM muhUrttapramANaM namaskArasahitamucyate, jAtu tattatkAryavyagratvAdinA tathA na zaknoti tadApi sUryodayAstanirNayamapekSata evA''tapadarzanAdinA, anyathA rAtribhojanadoSaH andhakArabhavane'pi vIDayA pradIpAkaraNAdinA trasAdihiMsAniyamabhaGgamAyAmRSAvAdAdayo'dhikadoSA api / yataH - "na karemitti bhaNittA, taM ceva nisevae puNo pAvaM / paccakkhamusAvAI, mAyAniyaDIpasaMgo a / / 1 / / pAvaM kAUNa sayaM, appANaM suddhameva vaahri| . duguNaM karei pAvaM, bIaM bAlassa maMdattaM / / 2 / / " () 14 /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | Pels-32-33-34 tathA 'bahubIjeti' bahubIjaM ca ajJAtaphalaM ceti dvandvaH, tatra bahUni bIjAni vartante yasmin tat bahubIjaM, pampoTakAdikamabhyantare puTAdirahitakevalabIjamayaM, tacca pratibIjaM jIvopamaIsambhavAdvarjanIyaM, yaccAbhyantarapuTAdisahitabIjamayaM dADimaTiNDurAdi tannAbhakSa(kSya)tayA vyavaharanti 15 / ajJAtaM ca tatphalaM ceti karmadhArayaH, ajJAtaphalaM svayaM pareNa vA yad na jJAtaM phalamupalakSaNatvAtpatraM tadabhakSyaM, niSiddhaphale viSaphale vA ajJAnAtpravRttisambhavAt, ajJAnato hi pratiSiddhe phale pravartamAnasya vratabhaGgaH, viSamayaphale tu jIvitavinAzaH 16 / tathA sandhAnaM cAnantakAyikaM ceti dvandvaH, atra sandhAnaM nimbukabilvakAdInAm anekasaMsaktinimittatvAdvaya~, sandhAnasya ca vyavahAravRttyA dinatrayAt parato'bhakSyatvamAcakSate, yogazAstravRttAvapi- "sandhAnamAmraphalAdInAM yadi saMsaktaM bhavettadA jinadharmaparAyaNaH kRpAlutvAttyajediti" [3/72, pa. 467] 17 / anantAH kAyikA jIvA yatra tat anantakAyikam anantajantusantAnanipAtananimittatvAt varNyam, yataH "nRbhyo nairayikAH surAzca nikhilAH paJcAkSatiryaggaNo, dvayakSAdyA jvalano yathottaramamI saGkhyAtigA bhASitAH / tebhyo bhUjalavAyavaH samadhikAH proktA yathAnukrama, sarvebhyaH zivagA anantaguNitAstebhyo'pyanantAMzagAH / / 1 / / " tAni AryadezaprasiddhAni dvAtriMzattadAhuH"savvA ya kaMdajAI 1 sUraNakaMdo a vajjakaMdo 2 a / allahaliddA ya 3 tahA, allaM 4 taha allakaccUro 5 / / 1 / / sattAvarI 6 virAlI 7, ku~Ari 8 taha thoharI 9 galoI a 10 / lasuNaM 11 vaMsakarillA 12, gajjara 13 lUNo a 14 taha loDhA 15 / / 2 / / girikaNNi 16 kisalipattA 17, khariMsuA 18 thega 19 allamutthA ya 20 / taha lUNarukkhachallI 21, khillahaDo 22 amayavallI a 23 / / 3 / / / mUlA 24 taha bhUmiruhA 25, viruA 26 taha Dhakkavatthulo paDhamo 27 / sUaravallo a 28 tahA, pallaMko 29 komalaMbiliA 30 / / 4 / / AlU 31 taha piMDAlU 32, havaMti ee aNaMtanAmeNaM / annamaNaMtaM neaM, lakkhaNajuttIi samayAo / / 5 / / " [sambodhapra. zrA. 90-4, pravacanasAroddhAre 23640]
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 dharbhasaMgraha bhAga-3 /dvitIya adhikAra | RES-32-33-34 ___ vyAkhyA-sarvaiva kandajAtiranantakAyikA iti sambandhaH, kando nAma bhUmadhyago vRkSAvayavaH, te cAtra kandA azuSkA eva grAhyAH, zuSkANAM tu nirjIvatvAdanantakAyikatvaM na sambhavati, zrIhemasUrirapyevameva-"ArdraH kandaH samagro'pi- [yogazAstre 3/44] Ao'zuSkaH kandaH, zuSkasya tu nirjIvatvAdanantakAyatvaM na sambhavatIti yogazAstrasUtravRttyorAha" [3/44] atha tAneva kAMzcitkandAn vyApriyamANatvAnAmata Aha - sUraNakandaH arzoghnaH kandavizeSaH 1 / vajrakando'pi kandavizeSa eva 2 / ArdrA'zuSkA haridrA pratItaiva 3 / ArdrakaM zRGgaberam 4 / ArdrakaccUrastiktadravyavizeSaH pratIta eva 5 / zatAvarI 6 / virAlike vallIbhadau 7 / kumArI mAMsalapraNAlAkArapatrA pratItaiva 8 / thoharI snuhItaruH 9 / gaDUcI vallIvizeSaH pratIta eva 10 / lazunaH kandavizeSaH 11 / vaMzakara(ri)llAni komalAbhinavavaMzAvayavavizeSAH prasiddhA eva 12 / garjarakANi sarvajanaviditAnyeva 13 / lavaNako vanaspativizeSo, yena dagdhena sajjikA niSpadyate 14 / loDhakaH padminIkandaH 15 / girikarNikA vallIvizeSaH 16 / kisalayarUpANi patrANi prauDhapatrAdarvAk bIjasyocchUnAvasthAlakSaNAni sarvANyapyanantakAyikAni, na tu kAnicideva 17 / khariMzukAH kandabhedAH 18 / thego'pi kandavizeSa eva 19 / ArdrA mustA pratItA 20 / lavaNAparaparyAyasya bhramaranAmno vRkSasya chavistvak natvanye'vayavAH 21 / khillahaDo lokaprasiddhaH kandaH 22 / amRtavallI vallIvizeSaH 23 / mUlako lokapratItaH 24 / bhUmiruhANi chatrakANi varSAkAlabhAvIni bhUmisphoTakAnItiprasiddhAni 25 / virUDhAnyaGkuritAni dvidaladhAnyAni 26 / DhaGkavAstulaH zAkavizeSaH, sa ca prathamodgata evAnantakAyiko na tu chinaprarUDhaH 27 / zUkarasaMjJako vallaH, sa evAnantakAyiko na tu dhAnyavallaH 28 / palyaGka zAkabhedaH 29 / komalAmlikA abaddhAsthikA ciJciNikA 30 / Aluka 31 piNDAluko 32 kandabhedau / ete pUrvoktAH padArthAH dvAtriMzatsaGkhyA anantakAyanAmabhirbhavantItyarthaH, na caitAvantyevAnantakAyikAni, kiMtvanye'pi / tathAhi-'anyadapi' pUrvoktAtiriktamanantakAyikaM 'lakSaNayuktyA' vakSyamANalakSaNavicAraNayA 'samayAt' siddhAntataH, tAnyevAnantakAyAni yathA - "ghosADakarIraMkuru, tiMDuaaikomalaMbagAINi / / varuNavaDaniMbayAINa, aMkurAiM aNaMtAI / / 1 / / " [pravacanasAroddhAre gA. 241] ghoSAtakIkarIrayoraGkurAstathA'tikomalAnyabaddhAsthikAni tindukAmraphalAdIni tathA varuNavaTanimbAdInAmaGkurA anantakAyikAH / anantakAyalakSaNaM cedam -
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 dharbhasaMgraha bhAga-31dvitIya madhira| CIS-32-33-34 "gUDhasirasaMdhipavvaM, samabhaMgamahIra(ru)gaM ca chinnaruhaM / sAhAraNaM sarIraM, tavvivarIaM ca patteaM / / 1 / / " [jIvAbhigama sU. jIvavicAra pra. gA. 12] evaMlakSaNayuktA anye'pi anantakAyAH syuste heyAH / yataH - "catvAro narakadvArAH, prathamaM rAtribhojanam / parastrIsaGgamazcaiva, sandhAnAnantakAyike / / 1 / / " anantakAyikamanyadapyabhakSyaM cAcittIbhUtamapi parihAryam, niHzUkatAlaulyavRddhyAdidoSasaMbhavAt, paramparayA sacittatadgrahaNaprasaGgAcca / yathoktam - "ikkeNa kayamakajjaM, karei tappaccayA puNo anno / sAyAbahulaparaMpara vuccheo saMjamatavANaM / / 1 / / " [paJcavastuka 591] "ata evotkAlitasellaraka-rAddhArdrakasUraNavRntAkAdi prAsukamapi sarvaM varmyam, mUlakastu paJcAGgo'pi tyAjyaH, suNThyAdi tu nAmasvAdabhedAdinA kalpate" / iti zrAddhavidhivRttau [pa. 42e] 18 / tathA 'vRntAkaM' nidrAbAhulyamadanoddIpanAdidoSapoSakatvAt tyAjyam, paThanti ca pare'pi"yastu vRntAkakAliGgamUlakAnAM ca bhakSakaH / antakAle sa mUDhAtmA, na smariSyati mAM priye! / / 1 / / " [zivapurANa] iti 19 / tathA calito-vinaSTo rasaH svAda upalakSaNatvAdvarNAdiryasya taccalitarasam, kuthitAnnaparyuSitadvidala- ' pUpikAdikevalajalarAddhakUrAdyanekajantusaMsaktatvAt, puSpitaudanapakvAnnAdi dinadvayAtItadadhyAdyapi ca, tatra-pakvAnnAdyAzritya caivamuktam - "vAsAsu panaradivasaM, siuNhakAlesu mAsa diNavIsaM / uggAhimaM jaINaM, kappaI Arabbha paDhamadiNA / / 1 / / " kecittvasyA gAthAyA alabhyamAnasthAnatvaM vadanto yAvad gandharasAdinA na vinazyati tAvadavagAhimaM zudhyatItyAhuH / dinadvayAtIte dadhyapi jIvasaMsaktiryathA - "jai muggamAsamAI, vidalaM kaccaMmi gorase paDai / tA tasajIvuppatti, bhaNaMti dahievi dudiNuvariM / / 1 / / " hAribhadradazavaikAlikavRttAvapi-"rasajAstakrAranAladadhitImanAdiSu pAyukRmyAkRtayo'tisUkSmA bhavanti [4/ 1/pa. 141] iti / "dadhyahatiyAtItam" [yogazAstre 3/7] iti haimamapi vacaH 20 / . tathA tuccham-asAraM, puSpaM ca phalaM ca te AdI yasya tatpuSpa-phalAdi, 'caH' samuccaye, AdizabdAnmUla
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | Gls-32-33-34 patrAdiparigrahaH, tatra tucchaM puSpam araNikarIrazigrUmadhUkAdisambandhi, tucchaM phalaM madhUkajambUTimbarUpIlUpakvakaramadeGgudIphalapiJcUmakuravAluulibRhadbadarakaccakuThimbhaDakhasakhasAdi, prAvRSi tandulIyakAdezca patraM bahujIvasammizrattvAt tyAjyam, anyadapyetAdRzaM mUlAdi / yadvA'rddhaniSpannakomalacavalakamudgasi(zi)mbAdikam, tadbhakSaNe hi na tathAvidha(dhA)tRptirvirAdhanA ca bhUyasI 21 / tathA Ameti, AmaM ca tat gorasaM ca AmagorasaM tatra sampRktam AmagorasasampRktam, kaccadugdhadadhitakrasaMmilitaM dvidalam kevaligamyasUkSmajIvasaMsaktisambhavAt heyam, uktaMca saMsaktaniryuktyAdau"savvesuvi desesu, savvesu vi ceva tahaya kAlesuM / kusiNesu Amagorasajuttesu nigoapaMciMdI / / 1 / / " [sambodhapra. zrA. 84] dvidalalakSaNaM tvevamAhuH"jaMmi u pIlijjate, neho nahu hoi biMti taM vidalaM / vidalevihu uppannaM, nehajuaM hoi no vidalaM / / 1 / / " [sambodhapra. zrA. 85] iha hIyaM sthitiH-kecidbhAvA hetugamyAH, kecittvAgamagamyAH, tatra ye yathA hetugamyAste tathaiva pravacanadharaiH pratipAdanIyAH, AgamagamyeSu hetUn hetUgamyeSu tvAgamamAtraM pratipAdayannAjJAvirAdhakaH syAt / yataH"jo hauvAyapakkhaMmi, heuo Agame a aagmio| - so sasamayapannavao, siddhaMtavirAhao anno / / 1 / / " [paJcavastuka 993] ityAmagorasasampRktadvidale puSpitaudane'hatiyAtIte dani kuthitAnne ca na hetUgamyo jIvasadbhAvaH, kintvAgamagamya eva, tena teSu ye jantavaste kevalibhirdRSTA iti 22 / abhakSyANi dvAviMzati, varjayet iti pUrvaM yojitameveti zlokatrayArthaH / ToDArtha : madhu ca ..... zlokatrayArthaH / madha, 1. mAkSi 2. joti: 3. prAmara 3 ra cha. mA ema paNa, ghaNAM prANInA vinAzathI utpanna thanAruM che, ethI heya che. he sarathI dhuMcha - "aneka jaMtunA samUhanA nAzathI samuddabhUta, jugupsanIya, lALothI baneluM mAkhInI lALothI banelA evA bhAkSinebhAjInA bhane yo (r)4 mAsvAdana 43 ? arthAt 7 vihI puruSa pAya nA." (yogazAstra 3/39) mAkhaNa paNa gAya, bheMsa, bakarI ane adhi-gheTI, nA saMbaMdhathI cAra prakAranuM che. te paNa mAkhaNa paNa, sUkSmajaMturAzinI khANa hovAthI tyAjya ja che.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra / bloka-3233-34 je kAraNathI kahevAyuM che - "aMtarmuhUrtathI pachI susUkSma ati sUkSma, jaMtuonA samUha jemAM utpanna thAya che te mAkhaNa vivekI puruSo vaDe khAvuM joIe nahi." (yogazAstra 3/34) ane udumbarathI upalakSita paMcakakavaDa, pippala, udumbara, plekSa, kAkodumbarI phalalakSaNa udumbarapaMcaka, mazaka AkAravALuM sUkSma bahujIvono samUha hovAthI varjanIya che. je kAraNathI yogazAstramAM kahevAyuM "udumbara, vaDa, plekSa, kAkodumbara vRkSonA ane pippalanA kRminA samUhathI yukta evA phaLane khAvuM joIe nahi." (yogazAstra 83/42) lokamAM paNa kahevAyuM che - "aho ! Azcarya che ke koIpaNa jana koInA cittamAM akasmAta kayAM paNa, kyAMkathI paNa, koIkanA vaDe paNa udumbara phalanA prANInA krama vaDe kSaNathI praveza kare che. jenA vaDe=je puruSa vaDe, A paNa pATita karAye chate paNa= udumbara phala pATita karAye chate paNa, vighaTita karAye chate, visphoTita karAya cha0, troTita karAye chate, niSpiSTa karAye chate, parigAlita karAye chate, vidalita karAye chate, A=koIkanA cittamAM, praveza karela puruSa nIkaLe-tenA cittamAMthI bahAra nIkaLe athavA nIkaLato nathI. 10. ane hima=barapha, te paNa asaMkhya apakAyanA jIvorU5paNuM hovAne kAraNe tyAjya che. 11. viSa=sApanuM phINa Adi maMtra upahata vIryavAnuM paNa udara aMtati gaMDolakAdi jIvaghAtanuM hetupaNuM hovAthI ane maraNa samayamAM mahAmoha utpAdakapaNuM hovAthI heya che. 12. kAkAkarA. asaMkhya apakAyikapaNuM hovAthI karA-dravIbhUta pANI varSa che. nathI zaMkA kare che - A rIte, asaMkhya akAyapaNAthI abhakSyapaNuM hote chate pANInA paNa abhakSyapaNAnI Apatti che. e pramANe pUrvapakSa kahe to graMthakArazrI kahe che. tArI vAta sAcI che. asaMkhya jIvamayapaNAmAM paNa pANI vagara nirvAhano abhAva hovAthI tenI pANInI, te prakAranI ukti nathI=abhakSapaNArUpe kathana nathI. 13. ane mRdajAti - sarva paNa mATI dardarAdi deDakAdi, paMcendriya prANInI utpattinA nimittapaNA AdithI maraNAdinuM anarthakArIpaNuM hovAne kAraNe tyAjya che. jAtigrahaNa mRjAtimAM rahela jAtinuM grahaNa, khaTikAdi sUcaka che; kema ke tenA bhakSaNanuM=khaTikAdinA bhakSaNanuM, AmanuM AmavAta roganA, AzrayAdi doSanuM janakapaNuM che ane mATInuM grahaNa upalakSaNa che tethI sudhA Adi paNa varjanIya che; kema ke tenA bhakSakane paNa AMtaraDAnA tAza Adi anarthano saMbhava che. ane mATInA bhakSaNamAM asaMkhya pRthvIkAya AdinI virAdhanA paNa che. mIThuM paNa asaMkhya pRthvIkAyAtmaka che. ethI sacitta tyAya che. prAsuka=acitta mIThuM grAhya che. prAsakapaNuM=acittapaNuM, agni Adi prabala zastranA yogathI ja che. anyathA nathI; kema ke tyAM-mIThAmAM, pRthvIkAya jIvonuM asaMkhya paNuM hovAne kAraNe
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 atyaMta sUkSmapaNuM che. ane te pramANe=mIThAmAM asaMkhya atyaMta sUkSmajIvo che te pramANe, pAMcamA aMgamAM 19mA zatakanA trIjA uddezAmAM A artha batAvAyo che - "vajayI zilAmAM svalpa pRthvIkAyanuM vajaloSTaka vaDe 21 vakhata pIsAvA chatAM paNa eka prakAranA keTalAka jIvo jeo spaSTa paNa nathI=pasAvAdi kriyAthI teo spaSTa paNa nathI." tethI phalita thAya che ke (pRthvIkAyamAM asaMkhya atyaMta sUkSmajIvo che.) 14. rAtribhojana:- ane rAtrimAM bhojana=bhakti te rAtribhojana che te paNa heya che; kema ke ghaNA jIvonA saMpAtano saMbhava hovAne kAraNe A lokanA paralokanA aneka doSathI duSTapaNuM che je kAraNathI kahevAyuM che - "khAnArane zAkanI madhyamAM pipIlikA=kIDI, buddhine haNe che mAkhI vamanane kare che, jU jalodarane kare che, karoLiyo koDharogane kare che. vALa svarano bhaMga kare che. kAMTo ane lAkaDuM gaLAmAM bharAI jAya che. alI-vIMchI, tAlune vIMdhe che." (saMbodha prakaraNa, zrA. 80-81) ahIM zlokamAM, vyaMjana vArtAkazAkarUpa abhipreta che ane tenuM vRtta vArtAkazAkanuM vRtta vRzcika AkAra ja che. ethI tenI madhyamAM paDelA=zAkanI madhyamAM paDelA, asUkSma paNa vIMchInuM alakSyapaNuM hovAthI khAvAno saMbhava che. e prakAre ativizeSa che atibheda che. "nizithacUNimAM paNa kahevAyuM "garoLInA avayavathI mizra evA bhojanathI peTamAM garoLIo utpanna thAya che." A rIte (rAtrinA vize AhArAdimAM) sapadinI lALonA ane sAdinA maLa-mUtrAdinA pAtAdi paNa thAya. ane "yaNIarA=rAtrimAM pharanArA jAmiNisu-rAtrinA vize samaMteNa samajo sarva rIte, mahiala-pRthvIne mAliti mANe che-phare che. teo paNa rAtrimAM khAnArA jIvane spaSTa chale che-upadrava kare che." (saMbodha prakaraNa zrA. 82). vaLI, rAtribhojana karAyuM chate avazya pAkano saMbhava che-rAtrinA vize rasoIno saMbhava che. temAM=rAtre, rasoI karavAmAM javanikAyano vadha avayaMbhAvI che. ane vAsaNa dhovA AdimAM pANImAM rahelA jIvono nAza che. pANIne kADhavAthI bhUmi para rahelA kaMthavA kIDI Adi jaMtuno ghAta thAya che. te prANInA rakSaNanI icchAvALA paNa zrAvake rAtribhojana karavuM joIe nahi. jene kahe che - "vAsaNa dhovA AdimAM kaMthavA Adi jIvono ghAta che. e vagere rAtribhojananA doSonuM koNa vAraNa karavA samartha che?" (saMbodha prakaraNa zrA. 83) ane joke siddhamodaka Adi-pUrvamAM banAvelA lADu Adi, khajUra, drAkSa AdinA bhakSaNamAM annano pAka nathI ane vAsaNa dhovA Adino saMbhava nathI topaNa kaMthavA-panakAdi jIvonA ghAtano saMbhava hovAthI teno paNa siddhamodakAdino paNa, tyAga ja yukta che.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 je kAraNathI "nizitha bhASyamAM kahevAyuM che - "jo ke prAsuka dravya che odanAdi acitta dravya che. topaNa kuMthupaNagAdiAgaMtuka evA kaMthavAdi ane pagAdi, durdazya che-rAtrimAM durdazya che. pratyakSa jJAnI paNa avadhijJAna AdivALA athavA kevalI, vizuddha bhaktapAna joI zake che topaNa rAtribhojanano parihAra kare che." jo ke dIvA AdinA prakAzamAM kIDI Adi dekhAya che. topaNa anAcIrNa che=tIrthaMkara-gaNadhara Adi vaDe anAcIrNa che. je kAraNathI mUlavratanI virAdhanA che-chaTTA mUlaguNavratanI virAdhanA che-rAtribhojana karavAmAM mUlaguNavratanI virAdhanA che." (nizItha bhASya gA. 3411, 3412) ane AnA phaLane kahe che-rAtribhojananA phaLane kahe che - "ghuvaDa, kAgaDo, bilADA, gIdha, zambara, bhUMDa, sApa, vIMchI, gho rAtribhojanathI (bIjA bhavamAM) thAya che." bIjA paNa kahe che - "svajana mAtra paNa mare chate sUtaka thAya che. sUrya gaye chate kevI rIte bhojana karAya ? nA. pANI lohI thAya che ane anna mAMsa thAya che te kAraNathI rAtrimAM bhojana Asaktane grAsamAM=khAvAmAM, mAMsa bhakSaNa che." rAA skandapurANamAM rudrapraNIta "kapAlamocana stotra'mAM sUryastuti svarUpa sUtramAM paNa kahevAyuM che - "nitya eka vakhata khAvAthI agnihotranuM phaLa thAya che ane nitya anasta bhojanavALAne sUryAsta pahelAM bhojana karanArane tIrthayAtrAnuM phaLa thAya che." III ane "rAtrimAM Ahuti nathI, snAna nathI, zrAddha nathI, devatAnuM arcana nathI, dAna vihita nathI vaLI vizeSathI bhojana vihita nathI." rAA (yogazAstra-3/56) AyurvedamAM paNa kahyuM che - "caMDarocinA=sUryanA, apAyathI=astathI, hadayakamaLano ane nAbhikamaLano saMkoca thAya che. AthI rAtrimAM khAvuM na joIe. sUkSmajIvonA AhArathI paNa rAtrimAM khAvuM joIe nahi." 1aaaa (yogazAstra-3/56) te kAraNathI=pUrvamAM rAtribhojananA doSo batAvyA te kAraNathI, vivekIe rAtrimAM cAra prakAranA AhArano parihAra karavo joIe. tenI azakti hote chate=cAre prakAranA AhAranA tyAganI azakti hote chate, azana ane khAdimano tyAga karavo joIe. ane svAdima evuM sopArI Adi paNa divase samyam zodhana Adi yatanAthI ja grahaNa karavuM joIe anyathA trasa hiMsAdi doSo che ane mukhyavRttithI savAramAM ane sAMjanA rAtrinuM pratyAsanapaNuM hovAthI=rAtri najIka hovAthI bebe ghaDI bhojana tyAga karavo joIe. je kAraNathI yogazAstra' graMthamAM kahyuM che - "nizAbhojananA doSane jANanAro divasanA mukhamAM=savAramAM, ane divasanA avasAnamAM saMdhyAmAM, be be ghaDIno tyAga karato AhArano tyAga karato, je puruSa khaya che. e puruSa puNyanuM bhAjana che." (yogazAstra-3/ 63)
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 AthI ja rAtrinI be ghaDI pUrve ane savAramAM be ghaDI pachI AhAra karavo joIe AthI ja, AgamamAM sarva jaghanya paccakhANa namaskAra sahita muhUrta pramANa kahevAyuM che. joke te-te kAryamAM vyagrapaNAdinA kAraNe te pramANe samartha thato nathI=sUryodaya pachI be ghaDI ane sUryAsta pahelAM be ghaDI AhAratyAga karavA mATe zrAvaka samartha thato nathI. topaNa Atapadarzana Adi dvArA sUryanAM kiraNonA darzana Adi dvArA sUryanA udayanA nirNayanI ane sUryanA astanA nirNayanI apekSA ja rAkhe che=rAtribhojananA tyAgano arthI jIva apekSA ja rAkhe che. anyathA=sUryanA udaya ane astanI apekSA na rAkhe to rAtribhojanano doSa che. aMdhakAravALA bhavanamAM paNa lajjAthI pradIpanA akaraNAdinA kAraNe trasAdi hiMsAnA niyamano bhaMga mAyAmRSAvAda Adi adhika doSo paNa thAya che. je kAraNathI kahevAyuM che - "nahi karuM e pramANe bolIne te ja pApane pharI seve che. pratyakSa mRSAvAda ane mAyAvikRtino prasaMga che=mAyAmRSAvAdano prasaMga che." III. svayaM pApa karIne AtmAne zuddha ja kahe che te begaNuM pApa kare che-te jIva be gaNuM pApa kare che. bAlanI bIjI maMdatA che." rA 15. bahubIja :- ane 'bahubIja bahubIja ane ajJAtaphala e pramANe hRddha che. tyAM=bahubIja ane ajJAtaphalamAM, ghaNAM bIjo varte che - jemAM te bahubIja pampoTakAdi che. atyaMtaramAM pampoTakAdinI aMdaramAM, puTAdi rahita kevala bIja hoya che. ane pratibIjane AzrayIne jIva upamardanano saMbhava hovAthI te bahubIja, vajanIya che. ane je atyaMtara puTAdi sahita bIjamaya evA dADama sirAdi che. teno abhakSyapaNAthI vyavahAra thato nathI. 16. ajJAtaphaLa - ane ajJAta evuM phala e pramANe karmadhAraya samAsa che. ajJAtaphaLa sva ane bIjA vaDe je jJAta nathI tevuM phaLa, upalakSaNapaNAthI patra, te ajJAtaphaLa ane ajJAtapatra, bhastha tathI; kema ke niSiddha phaLamAM ke viSaphalamAM ajJAnathI pravRttino saMbhava che. je kAraNathI ajJAna hovAne kAraNe pratiSiddha phaLamAM zAstra jene grahaNa karavAmAM niSedha karyo che tevA phalamAM, pravartamAnane vratabhaMga che. vaLI, viSamaya phaLamAM jIvitano vinAza thAya che. 17. saMdhAna :- ane saMdhAna ane anaMtakAya e pramANe dvandra che. ahIM saMdhAna ane anaMtakAyamAM, limbaka bilvaka AdinuM saMdhAna tyAjya che; kema ke aneka saMsakitanuM nimittapaNuM cheHaneka jIvonI prAptinuM nimittapaNuM che. ane saMdhAnanuM vyavahAravRttithI traNa divasa pachI abhakSyapaNuM kahevAya che. yogazAstragraMthanI vRttimAM paNa kahevAyuM che. AmraphalAdinuM saMdhAna jo saMsakta thAya tyAre jinadharmaparAyaNa zrAvaka kRpAlupaNuM hovAne kAraNe tyAga kare." l/1i (yogazAstra-3/72 5. 467) 18. anaMtakAya - anaMtakAyikA jIvo che jemAM te anaMtakAyika-anaMta jaMtunA samUhanA nipAtanuM
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 nimitapaNuM hovAthI vajarya che. je kAraNathI kahevAyuM che - manuSyothI saMpUrNa nArakI ane devo, paMceMdriya tiryaMcagaNa, beiMdriyAdi teukAya yathottara A pUrvamAM varNana karyuM e, jIvo asaMkhyAtA kahevAyA che. tenAthI-teukAyathI, bhUpRthvIkAya, jalaapakAya ane vAukAya yathAnukrama samadhika kahevAyA che. ane sarvathI=pUrvamAM varNana karAyelA sarva jIvothI, mokSamAM gayelA jIvo anaMtaguNA kahevAyA che tenAthI paNa=siddhanA jIvothI paNa, anaMta aMzavALA che anaMtakAyanA jIvo anaMta saMkhyAmAM che." 1 ane te-anaMtakAya, AdizamAM prasiddha batrIza che. tene kahe che - (1) sarva paNa kaMda jAti (2) sUraNakaMda ane vajakaMda (3) allAhalidrA (4) tathA alla (pa) ane allakacUro (6) zatAvarI (7) virAlI (8) kuMArI kuMvaranuM pAThuM (9) ane thoharI thora (10) galoI (11) lasaNa (12) vaMzakarillA=vAMsa kArelAM (13) gajjara gAjara (14) lUNo =lUNa (15) ane loDhA (16) girikaMda (17) kisalipattA=pAnanI kUMpaLo (18) khariphuA (19) vega (20) allamutthA (21) lUNaruphakhachallI (22) khillaDo ane (23) amayavallI (24) mULa (25) ane bhUmihA (26) viruA ane (27) prathama Dhakkavatthalo (28) sUaravallo ane (29) palaMka-pAlaka (30) komalabiliA (31) Alu - baTAkA ane (32) piMDAla. ll1-23-4 A=upara kahyA te batrIsa, 'anaMta' nAmathI kahevAya che. anya anaMtakAyane zAstrathI lakSaNa ane yukti vaDe jANavA." iaa (saMbodha prakaraNa, zrA. 90-4, pravacana sAroddhAra - 236-40) vyAkhyA=upara Apela pAMca zlokonI vyAkhyA karela che - sarva ja kaMdajAti anaMtakAya che. e pramANe saMbaMdha che ane kaMda eTale bhUminI madhyamAM rahela vRkSano avayava che ane ahIM-anaMtakAyamAM, te kaMdo azuSka ja grahaNa karavA. vaLI sukAyelA nirjIvapaNuM hovAthI anaMtakAyapaNuM saMbhavatuM nathI. zrI hemasUrie paNa A pramANe ja kahyuM che - "samagra paNa AAkaMda" (yogazAstra-3/44) ArTa azuSka kaMda=nahi sukAyelA, Aduno kaMda (anaMtakAya che.) vaLI, sukAyelA evA AdunA kaMdanuM nirjIvapaNuM hovAthI anaMtakAyapaNuM saMbhavatuM nathI" e pramANe yogazAstranA sUtra ane vRttimAM kahela che. (yogazAstra-3/44) have te ja keTalAka kaMdone vyApriyamANapaNuM hovAthI=vyavahAra thato hovAthI, nAmathI kahe che - (1) sUraNakaMda arzIta kadavizeSa che. (2) vajakanda paNa kaMdavizeSa ja che. (3) lIlI ane sUkI haLadara pratIta ja che. (4) Adu zRMgabera che. (5) Aduno cUro - Akaccara tIkhuM dravyavizeSa pratIta ja che. (6) zatAvarI (7) virAlika velaDIno prakAra che. (7) kumArI mAMsalapraNAla AkArapatra pratIta ja che. (9) thoharI stuhIvRkSa che. (10) gaDUcI velaDIvizeSa pratIta ja che. (11) lasaNa kaMdavizeSa che. (12) vaMzakArelAM komaLa navA vAMsano avayavavizeSa prasiddha ja che. (13) gAjara sarvajana jANe ja che. (14) lavaNaka vanaspativizeSa bALavAthI saklikA sAjI bane che. (15) loDhaka patinI kaMda che. (16) girikaNikA velaDIvizeSa che. (17) kisalayarUpa patro proDha patrothI pahelA bIjanA aMkuzanI avasthArUpa sarva paNa anaMtakAyikA che paraMtu keTalA ja nahi. (18) khariMzukA kadano prakAra che. (19) thega paNa kaMdavizeSa ja che. (20) A mustA pratIta ja che. (21) lavaNanA bIjA
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 - paryAyanI bhramara nAmanA vRkSanI chAla, vaLI bIjA avayavo nahi. (22) khilahaDo lokaprasiddha kaMda che. (23) amRtavelaDI velaDIvizeSa che. (24) mULA lokapratIta che. (25) bhUmiruha bhUmimAM utpanna thanArA chatra AkAravALA varSAkAlamAM utpanna thatA bhUmisphoTaka (bilADInA Topa) atiprasiddha che. (26) virUDha - palALelA kaThoLamAMthI nIkaLatA aMkurA che. (27) TaMka vAstu zAka vizeSa che. ane te prathama udgata ja anaMtakAyika che paraMtu chinnaprarUDha nathI. (28) zukarasaMzaka valla te ja anaMtakAyika che paraMtu dhAnyanA valla nathI. (29) pAlaka zAkano bheda che. (30) komala AMbalI=nahi baMdhAyela ThaLiyAvALI AMbalI (31) ane (32) Alu baTAkA ane piMDAla Adi kadanA bhedo che. A pUrvamAM kahelA padArtho saMkhyAthI batrIza anaMtakAya nAmathI thAya che, e prakArano artha che ane ATalA ja anaMtakAya nathI paraMtu anya paNa che te pramANe kahe che. anya paNa pUrvokta atirikta anaMtakAya lakSaNa yuktithI=AgaLamAM kahevAze te lakSaNanI vicAraNAthI, samayathI-siddhAMtathI, te ja anaMtakAya che. je A pramANe che - ghosADa ane karInA aMkurA, atikomala abaddha asthivALA hiMduka ane Amraphala Adi che. varuNa, vaDa, lImaDA AdinA aMkurA anaMtakAya che." (pravacanasAroddhAra gA. 241). ghoSAtakI ane karInA aMkurA, atikomala abaddha asthivALA hiMduka ane Amraphala Adi che. ane varuNa-vaDa-lImaDA AdinA aMkurA anaMtakAyikA che. ane anaMtakAyanuM lakSaNa A che - "gupta nasa-sAMdhA-parvavALuM gupta nasavALuM, gupta sAMdhAvALuM, gupta parvavALuM, bhAMgatAM sarakhA bhAga thAya tevuM, tAMtaNA vinAnuM ane cheda karavA chatAM pharI UganAruM sAdhAraNa-vanaspatikAyanuM zarIra che ane tenAthI viparIta pratyeka che." (jIvAjIvAbhigamasUtra, jIvavicAra prakaraNa gAthA 12) AvA lakSaNathI yukta anya paNa anaMtakAya thAya te heya che je kAraNathI kahevAyuM che - cAra narakanAM dvAra che. prathama rAtribhojana (2) parastrIsaMgama (3) saMdhAna ane (4) anaMtakAya che." [1] anaMtakAya ane anya paNa abhakSya acitta thayeluM paNa parihArya che; kema ke vizkatA lIlyavRddhi Adi doSano saMbhava che ane paraMparAthI sacita evA grahaNano prasaMga che je kAraNathI kahevAyuM che. "eka vaDe karAyeluM akArya tenA pratyayathI pharI anya kare che. zAtAbahulanI paraMparAthI saMyama-tapano buccheda thAya che." 1II (paMcavastu-pa91) AthI ja ukALelA selara, rAMdhelA Adu-sUraNa-vRttAka Adi acitta paNa sarva varjya che. vaLI mULAnAM pAMce aMgo paNa tyAjya che. vaLI sUMThAdi nAma ane svAdanA bhedAdithI kahyuM che. e pramANe 'zrAddhavidhi' graMthanI vRttimAM che." I1 (zrAddhavidhi vRtti - 5.42e) 19. vRttAka - ane vRttAka nidrAbAhulya, kAmauddIpana Adi doSapoSakapaNuM hovAthI tyAjya che. ane bIjA paNa kahe che -
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 "vaLI je vRttAka, kAliMga ane mULAno bhakSaka che te mUDhAtmA anaMtakAle he priye ! mAruM smaraNa karaze nahi." (zivapurANa) 20. calitarasa :- ane calita vinaSTa, rasa-svAda, upalakSaNapaNAthI varNAdi=calita varNAdi, che jene te calitarasa; kema ke kuthita anna paSita dvidala, pUpikAdi, kevala pANIthI raMdhAyela krAdinuM aneka jaMtuthI saMsaktapaNuM che. puSpita odana, pakvAna Adi be divasathI atIta evAM dahIM Adi paNa calita rasavALAM che. tyAM pakvAna Adine AzrayIne A pramANe kahevAyuM che - AraMbha karAyelA prathama divasathI varSARtumAM paMdara divasa, ziyALAmAM eka mAsa ane unALAmAM 20 divasa sAdhune kahyuM che-paphavAna Adi kalpa che." vaLI, keTalAka A gAthAnuM alabhyamAna sthAnapaNuM kahetA jayAM sudhI gaMdha-rasAdi dvArA vinAza na pAme tyAM sudhI avagAhima-taLeluM, zuddha che, e pramANe kahe che. be divasathI atIta evA dahIMmAM paNa jIvasaMsakti che. je pramANe kahyuM che - jo maga-aDada Adi vidala=dvidaLa, kAcA gorasamAM paDe to trasajIvanI utpatti kahI che. ane dahIMmAM paNa be divasa upara trasajIvonI utpatti kahe che." III. "chAza, kAMjI, tImanAdimAM rasathI utpanna thayelA pAyu kRminI AkRtivALA atisUkSma jIvo thAya che" e pramANe hAribhadrI dazavaikAlika vRttimAM paNa kahevAyuM che. (4/1-5.141) be divasathI atIta dahIMmAM paNa jIvo thAya che." e pramANe temasUrinuM hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnuM, vacana che. (yogazAstra-3/7) 21. tuccha phaLa :- ane tuccha=asAra, puSpa ane phaLa te Adi che jene te puSpaphalAdi tuccha puSpaphalAdi - "gha' samuccamAM che. Adi' zabdathI mUla-patrAdino parigraha che. tyAM tuccha puSpa araNi, karIra, zigU, madhUka Adi saMbaMdhI che. tuccha phaLa madhUka, jaMbu, Timbaru, pIlu, pAkelAM karamadAM, iMgudIphala, piMDyU, makura, vAluuli, bRhaddhadara, kaccha, koThiMbaDAM, khasakhasa Adi che. varSARtumAM tadulIyaka AdinAM patra bahujIva saMmizrapaNuM hovAthI tyAjya che. anya paNa AvA prakAranA mULA Adi tyAjya che. athavA je ardhaniSpanna komaLa cavalaka ane maganI zIMgo Adi tyAjya che; kema ke tenA bhakSaNamAM kevA prakAranI tRpti nathI ane ghaNI virAdhanA che. 22. dvidaLa:- ane Ama e pramANe ane Ama=kAcuM, evuM gorasa te Amagorasa, tyAM saMpUkta Amagorasayukta kAcA dUdha-dahIM-chAzathI saMmilita dvidaLa heya che; kema ke kevalIgamya, sUkSmajIva saMsaktino saMbhava che ane "saMsakta niryukti AdimAM kahevAyuM che - sarva paNa dezomAM, sarva paNa tevA prakAranA kALamAM, kAcA gorasathI yukta evAM kaThoLamAM nigoda ane paMcedriya jIvo utpanna thAya che." III (saMbodha prakaraNa zrA. 84) vaLI dvidaLanuM lakSaNa A pramANe kahe che -
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 35 je pIlAye chate sneha tela, nIkaLatuM nathI tene dvidala kahe che. dvidaLamAM paNa utpanna thayeluM=be phADiyAmAM paNa utpanna thayeluM, snehayukta telayukta, dvidala thatuM nathI." (saMbodha prakaraNa zrA. 85) ahIM A sthiti che. keTalAka bhAvo hetugamya che. vaLI, keTalAka Agamagamya che. tyAM je je prakAre hetugamya che te, te prakAre ja pravacanadhara vaDe pratipAdana karavA yogya che. AgamagamyamAM hetune ane hetugamyamAM vaLI Agama mAtra pratipAdana karato upadezaka AjJAvirAdhaka thAya. je kAraNathI kahevAyuM che - je upadezaka hetuvAda pakSamAM hetuthI ane AgamamAM Agamika che te svasamaya prajJApaka che, anya siddhAMtano virAdhaka che." If1 (paMcavastu-993) A rIte kAyA gorasathI yukta dvidalamAM, puSita odanamAM, be divasathI atIta dahIMmAM ane kuthita atnamAM hetugamya jIvato sAva nathI. paraMtu Agamagamya ja che. tethI teomAM je jIvo che te kevalI vaDe jovAyA che. bAvIza abhakSyanuM varjana karavuM joIe. e pramANe pUrvamAM yojana karAyeluM ja che. e pramANe traNeya zlokano artha che. bhAvArtha : bhogopabhogavratavALA zrAvakane varjanIya bAvIza abhakSya kayA che? te traNa zlokathI graMthakArazrI batAve che - varjanIya evI cAra mahAvigaImAMthI magha ane mAMsanuM svarUpe pUrvamAM batAvyuM. have madha ane mAkhaNanuM svarUpa batAve che - 3. madha : madhanA traNa bhedo che. madhamAM aneka jIvo utpanna thAya che tethI dayALu svabhAvavALA zrAvake teno tyAga karavo joIe. 4. mAkhaNa : vaLI, mAkhaNa paNa mahAvigaI che. ane temAM paNa eka aMtarmuhUrta pachI sUkSmajaMtu utpanna thAya che. mATe mAkhaNano paNa dayALu svabhAvavALA zrAvake tyAga karavo joIe. A rIte cAra mahAvigaInuM svarUpa batAvyA pacha udumbarapaMcakanuM svarUpa batAve che. pa thI 9 udumbarapaMcaka - udumbarapaMcakamAM mazaka AkAravALA ghaNA sUkSma trasajIvo thAya che, tethI zrAvake teno tyAga karavo joIe.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 lokamAM paNa udumba2paMcaka tyAjya che te prakAre prasiddha che. tenuM uddharaNa graMthakArazrIe Apela che, jeno bhAvArtha A pramANe che 39 koIkanA cittamAM koIka pratye rAga thAya tyAre te puruSa tenA cittamAM praveza kare che. te tenA cittamAM kyAMkathI praveza pAme che. koIka hetuthI praveza pAme che. koIkanA vaDe praveza pAme che. te kaI rIte praveza pAme che ? temAM dRSTAMta kahe che - uduMbarapaMcakamAM prANIno krama je rIte praveza pAme che te rIte kSaNamAM praveza pAme che. tethI e prApta thAya ke rAgInA cittamAM koI vyaktino praveza thAya te rIte udumbara phalamAM kSaNamAtramAM jIvo praveza pAme che. tethI udumbarapaMcaka tyAjya che. vaLI, te rAgI jIvanA cittamAM praveza pAmelo jIva te rAgI pAtrane pachADe, pADe, vighaTana kare ke ghaNI kadarthanA kare topaNa tenA cittamAMthI te rAgI pAtra nIkaLe che athavA nathI nIkaLato. A rIte batAvI saMsArI jIvono rAga kevo asamaMjasa che tema zlokamAM batAvela che. temAM daSTAMta tarIke udumbara phalamAM praveza pAmatA jIvonA kramathI te rAgInA cittamAM te puruSa praveza pAme che, tema kahela che. tethI nakkI thAya che ke udumbaraphalamAM ghaNA jIvo che mATe zrAvake udumbarapaMcakano tyAga karavo joIe. 10. hima : vaLI, barapha asaMkhya aplAyarUpa hovAthI tyAjya che. joke pANImAM asaMkhya akAyanA jIvo che chatAM teno parihAra azakya che jyAre barapha to svAda arthe vaparAya che. jemAM asaMkhya jIvonI hiMsA thAya che mATe dayALu evA zrAvake teno tyAga karavo joIe. 11. viSa : viSa khAvAthI zarIranI aMdara rahelA jIvono ghAta thAya che. ane maraNa samayamAM mahAmohano utpAdaka che, mATe varjya che. Azaya e che ke keTalAka jIvo mRtyunuM kAraNa na bane te rIte alpa pramANamAM viSa khAya che athavA maMtrathI haNAyelI zaktivALuM viSa khAya che. te prakAre khAnArane te viSanuM vyasana lAgu paDe che. te viSa khAvAthI zarIramAM rahelA jIvono ghAta thAya che. viSa khAnAra jIvane maraNa samaye mahAmoha utpanna thAya che tethI zrAvake viSa khAvuM joIe nahi. 12. karA H zrAvake ka2A khAvA joIe nahi, kAraNa ke pANInA karAo asaMkhyAta jIvAtmaka che. mATe dayALu zrAvake tyAga karavo joIe. pANI vagara nirvAha nathI tethI pANIne abhakSya kahela nathI paraMtu karA to zokha arthe loko khAya che ane zrAvaka dayALu hovAthI tenuM varjana kare.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 13. mRdajAti sarva paNa mATI, deDakA Adi paMceMdriya prANInI utpattinuM nimitta hovAthI ane maraNa Adi anarthane karanArI hovAthIHkhAnArane anarthanI prApti hovAthI, tyAjya che. mATInA bhakSaNamAM asaMkhya pRthvIkAyanI virAdhanA paNa thAya che. vaLI, mIThuM paNa asaMkhya pRthvIkAya jIvAtmaka hovAthI sacitta che=jIva saMsakta che mATe tyAjya che. ane agnikAya Adi prabala zastranA yogathI ja mIThuM acitta thAya che paraMtu kUTavAthI ke pIsavAthI acitta thatuM nathI. mATe zrAvake mATI ke sacitta mIThAno tyAga karavo joIe. 14. rAtribhojana - zrAvake rAtrimAM bhojana karavuM joIe nahi; kema ke ghaNA prakAranA jIvonA saMpAtano saMbhava hovAne kAraNe Aloka ane paralokamAM anarthanI prApti thAya che. jema, aMdhArAne kAraNe bhojanamAM evAM koI jaMtu AvI jAya to vartamAnamAM ja aneka prakAranA rogo thAya che. jethI asamAdhino prasaMga Ave ane ghaNA jIvonI hiMsA karavAne kAraNe paralokamAM anartha thAya che. mATe zrAvake rAtribhojana varjana karavuM joIe. vaLI, divasamAM karAyela lADu, khajUra, drAkSAdinA bhakSaNamAM rAtre pAkano saMbhava nathI ke rAtrimAM vAsaNa dhovA Adino saMbhava nathI tethI anya bhojanamAM jeTalI virAdhanA che tevI virAdhanA nathI topaNa kaMthavA Adi koI sUkSma jIvo temAM prApta thAya ane rAtrinA kAraNe te dekhAya nahIM to hiMsAno saMbhava che. vaLI, pradIpa AdinA prakAzamAM tevA jIvo dekhAya che, tethI te hiMsAno parihAra thaI zake che. topaNa zAstrakAra rAtribhojana anAcIrNa kahe che mATe zrAvake rAtribhojana karavuM joIe nahi. vaLI, rAtribhojanathI thatI hiMsAne kAraNe ghaNA tiryaMcabhavonI prApti che mATe durgatinA pAtathI rakSaNanA arthI zrAvake rAtribhojanano tyAga karavo joIe. vaLI, zrAvake zakya hoya to cAre prakAranA AhArano rAtre tyAga karavo joIe. Ama chatAM cAre prakAranA AhAranA tyAga mATenuM sAmarthya pragaTyuM na hoya to azana ane khAdimano avazya tyAga karavo joIe ane svAdimamAM sopArI Adi divasanA samyapha joIne rAkhela hoya ane rAtre yatanApUrvaka tene vAparavI joIe, jethI trasajIvonI hiMsA thAya nahi. vaLI, zrAvake pradhAna rIte savAre sUryodaya pachI be ghaDI ane rAtre sUryAsta thatA pUrve be ghaDI bhojanano tyAga karavo joIe; kema ke zAstramAM sarva jaghanya paccakhkhANa navakAra sahita muhUrta pramANa che. tethI paccakhkhANanA arthI zrAvake sUryodayathI be ghaDI pachI AhAra vAparavo joIe ane sAMje sUryAsta pahelAM be ghaDI pUrve paccakhANa karavuM joIe. te-te pravRttimAM vyagrapaNAne kAraNe koI zrAvaka be ghaDI pUrve AhAra tyAga na karI zake topaNa sUryAstano nirNaya karIne sUryAsta pUrve avazya AhArano tyAga karavo joIe. anyathA sUryAsta thaI gayo hoya chatAM hajI prakAza dekhAya che tema mAnIne bhojana karavAmAM Ave to rAtribhojanano doSa lAge che.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 vaLI, sUryAstano nirNaya karyA vagara AhAra vAparanArane potAnuM ghara aMdhakAravALuM hoya to vicAra Ave ke huM pradIpa Adi karIza to rAtre khAuM chuM tevuM lAgaze tethI pradIpa Adi kare nahIM ane bahAra prakAza dekhAya che tema mAnIne AhAra kare to aMdhakArane kAraNe trasAdinI hiMsAnA parivAranI pratijJAno bhaMga thAya ane mAyAmRSAvAda Adi doSa paNa lAge; kema ke pote sUryAstano nirNaya karyA vagara vApare che chatAM huM rAtre khAto nathI te prakAre koIne kahe tyAre mAyAmRSAvAda Adi doSo lAge. mATe zrAvake sUryAsta thayo che ke nahIM ? teno nirNaya karIne ja sAMjanA AhArano tyAga karavo joIe ane savAre paNa sUryodaya thayo che, teno nirNaya karIne AhAra vAparavo joIe. AnAthI e prApta thAya ke savAranA sUryodaya pachI aMtarmuhUrta AhAra vAparavAthI navakArazInuM pratyAkhyAna thAya che te rIte sAMjanA paNa sUryAsta pUrve be ghaDI AhAratyAga karavAthI paccakhANanI prApti thAya che. jeo savAranA sUryodaya pachI tarata vApare che ane sAMjanA sUryAsta sudhI AhAra vApare che teone paccakhANanI prApti nathI ane rAtribhojanano doSa paNa nathI paraMtu sUryAsta thaI gayo hoya ane AhAra vApare athavA sUryodaya pUrve AhAra vApare to rAtribhojana doSanI prApti thAya. temAM sAkSI Ape che - jeo huM rAtribhojana karato nathI e pramANe kahIne tenuM sevana kare che, te pratyakSa mRSAvAdI che ane mAyAmRSAvAdano prasaMga che. vaLI, pApa karIne AtmAne zuddha mAne che te be gaNuM pApa kare che. A prakAranI bAlanI bIjI maMdatA che. tenAthI e prApta thAya ke jeo rAtre nahIM khAvAnI pratijJA karIne sUryodaya ane sUryAstano nirNaya karyA vagara sUryodaya pUrve ke sUryAsta pachI paNa kyAreka vApare che teo pratyakSa mRSAvAdI che ane bIjAne kahe ke huM rAtre khAto nathI te mAyAmRSAvAdI che. ane rAtribhojana karI kahe ke huM rAtribhojana karato nathI ane potAnA AtmAne zuddha mAne che tethI be gaNuM pApa kare che. eka paccakhANanA ullaMghananuM pApa ane bIjuM pote pApa karIne potAne zuddha mAne che te rIte bIjuM pApa kare che. AvA prakAranA bALajIvonI prathama jJAnanI maMdatA che ane bIjI AcAranI maMdatA che. arthAt yathArtha jJAna paNa nathI ane yathArtha AcAra paNa nathI tethI sarva virAdhaka che. 15. bahubIja : vaLI, zrAvake bahubIjanuM varjana karavuM joIe. je phaLamAM vacamAM paDo na hoya ane kevala bIjamaya hoya te bahubIja kahevAya. jemAM vacamAM paDa hoya ane ghaNAM bIja hoya te bahubIja na kahevAya. AthI dADama AdimAM bahu bIja hovA chatAM vacamAM paDo che, mATe bahubIja nathI. bahubIjamAM jeTalAM bIjo hoya te sarvamAM svataMtra jIva hoya che tethI tevI vastu khAvAthI ghaNA jIvonI hiMsA thAya che. tethI dayALu svabhAvavALA zrAvake bahubIjanuM varjana karavuM joIe.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 16. ajJAtaphaLa : vaLI, ajJAtaphaLanuM zrAvake varjana karavuM joIe. je phaLa potAne jJAta nathI ane bIjA pAsethI te kayuM phaLa che teno nirNaya thato nathI te ajJAtaphaLa kahevAya ane te ajJAtaphaLa khAvAthI zAstramAM niSiddha phaLanI ke viSavALA phaLanI prApti thaI zake. tethI vratabhaMgano ke jIvananA nAzano saMbhava che mATe zrAvake ajJAtaphaLano paNa tyAga karavo joIe. 17. saMdhAna : vaLI, zrAvake saMdhAnano tyAga karavo joIe. saMdhAna eTale boLaathANAM. jemAM aneka jIvonI niSpattino saMbhava che. tethI dayALu svabhAvavALo zrAvake saMdhAnano tyAga karavo joIe. bALaathANAM vagere traNa divasa pachI abhakSya thAya che. te prakArano vyavahAra che. tethI traNa divasanI aMdara banAvela te vastu grahaNa karavAthI doSanI prApti nathI. 18. anaMtakAya : - vaLI, anaMtakAyamAM eka zarIramAM anaMtA jIvo hoya che ane sAmAnyathI sarva trasa jIvo ane sarva pratyeka ekendriya jIvo karatAM anaMtaguNA siddhanA jIvo che. tenAthI paNa anaMtaguNA anaMtakAyanA eka zarIramAM jIvo che. mATe ghaNI badhI saMkhyAvALA ekendriya jIvo anaMtakAyamAM hovAthI dayALu evA zrAvake anaMtakAyanuM varjana karavuM joIe. 19. vRntAkaSarIMgaNa - vaLI, zrAvake rIMgaNano tyAga karavo joIe; kema ke rIMgaNAM khAvAthI ghaNI nidrA Ave che ane kAmauddIpana doSonI prApti che, mATe zrAvakane rIMgaNAM tyAjya che. 20. calitarasaH vaLI calitarasa arthAt je vastunA rasa, gaMdha Adi kaMIka viparIta thaI gayelA hoya te calitarasa kahevAya. temAM aneka jaMtuonI niSpatti thAya che tethI dayALu zrAvake teno tyAga karavo joIe. tethI pakvAnna Adi paNa svAdathI calita thayelA hoya to zrAvake teno tyAga karavo joIe ane be divasathI calita evuM dahIM Adi paNa calitarasamAM gaNAya che mATe zrAvake tyAga karavo joIe. 21. tuccha phaLa : zrAvake tuccha puSpa-phalAdino tyAga karavo joIe. tuccha=asAra evAM tuccha puSpa ane phalAdino tyAga karavo joIe, "Adi' zabdathI mULa, patra vagerenuM grahaNa che. tethI e prApta thAya ke je vastumAM tRpti thavAnI saMbhAvanA ochI hoya ane virAdhanA vadhu hoya tevI asAra vastu zrAvaka khAya nahIM; kema ke zrAvaka bhoganA arthI hovA chatAM dayALu svabhAvavALA hoya che tethI jemAM virAdhanA ghaNI hoya ane tRpti ochI hoya tevI vastuno tyAga kare che.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 dharmasaMgraha bhAga-31dvitIya madhibAra/ REPS-32-33-34 22. diEn: vaLI, zrAvaka garama nahIM thayelAM dUdha, dahIM, chAza sAthe kaThoLa bhegAM karIne vApare nahi; kema ke kAcA dUdha AdimAM kaThoLano saMsarga thAya to kevalIgamya evA sUkSmajIvonI utpattino saMbhava che. ane 'saMsaktaniyukta graMthamAM kahela che ke kAcAM dUdha-dahIMnA saMsargathI kaThoLamAM nigoda ane paMceMdriyajIvo utpanna thAya che. tethI te zAstravacanane grahaNa karIne dayALu zrAvake kAcAM dUdha-dahIM Adi sAthe kaThoLano AhAra karavo joIe nali. vaLI, dvidaLa kone kahevAya ? tenuM lakSaNa karatA kahe che - je maga Adi kaThoLanA be bhAga karavAmAM Ave to temAM telano aMza nathI te dvidaLa kahevAya. ane jemAM telano aMza che tevA sIMgadANA vagere dvidaLa kahevAya nahIM. tethI maga Adi dvidaLano kAcA dUdha Adi sAthe mizraNa thAya to jIva utpatti thAya ane sIMgadANA AdinuM mizraNa thAya to jIva utpatti nahIM thAya. mATe te pramANe yatanA karIne kAcA dUdha Adi sAthe zrAvaka dvidaLanuM varjana kare. TI :yogazAstre tu SoDaza varjanIyAni pratipAditAni yathA - "madyaM mAMsaM navanItaM, madhUdumbarapaJcakam / anantakAyamajJAtaphalaM rAtrau ca bhojanam / / 1 / / AmagorasasampRktaM, dvidalaM puSpitaudanam / dadhyahatiyAtItaM, kvathitAnnaM ca varjayet / / 2 / / " [3/6-7] anyasakalAbhakSyavarjanaM ca - "jantumizraM phalaM puSpaM, patraM cAnyadapi tyajet / sandhAnamapi saMsaktaM, jinadharmaparAyaNaH / / 3 / / " [yogazAstre 3/72] iti saGgrahazlokenoktam / atra ca saptamavrate sacittA'cittamizravyaktiH zrAddhavidhyuktA pUrvaM samyak jJeyA yujyate yathA caturdazAdiniyamAH supAlyA bhavantIti / tadvyaktiryathA-prAyaH sarvANi dhAnyAni dhAnakajIrA'jamakavirahAlIsUArAIkhasakhasaprabhRtisarvakaNAH, sarvANi phalapatrANi, lavaNakhArIkSArakaH raktasaindhavasaJcalAdirakRtrimaH kSAro mRtkhaTI varNikAdi ArdradantakASThAdi ca vyavahArataH sacittAni / jalena zveditAzcaNakagodhUmAdikaNAzcaNakamudgAdidAlayazca klinnA api kvacinnakhikAsambhavAnmizrAH, tathA pUrvaM lavaNAdipradAnaM bASpAdipradAnaM vAlukAdikSepaM vA vinA sekitAzcaNakA godhUmayugandharyAdidhAnAH kSArAdipradAnaM vinA lolitatilA olakaumbikApRthukasekitaphalikA
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | PRTs-32-33-34 parpaTikAdayo maricarAjikAvadhArAdimAtrasaMskRtacirbhaTikAdIni sacittAntarbIjAni sarvapakvaphalAni ca mizrANi, yaddine tilakuTTiH kRtA taddine mizrA, madhye'nnaroTikAdikSepe tu muhUrttAdanu prAsukA / dakSiNamAlavAdau prabhUtataraguDakSepeNa taddine'pi tasyAH prAsukatvavyavahAraH, vRkSAttatkAlagRhItaM gundalAkSAchallyAdi tAtkAliko nAlikeranimbUkanimbA''prekSvAdInAM rasaH tAtkAlikaM tilAditailaM tatkAlabhagnaM nirbIjIkRtaM nAlikerazRGgATapUgIphalAdi nirbIjIkRtAni pakvaphalAni gADhamarditaM niSkaNaM jIrakA'jamakAdi ca muhUrtaM yAvanmizrANi, muhUrttAdUrdhvaM tu prAsukAnIti vyavahRtiH / anyadapi prabalAgniyogaM vinA yatprAsukIkRtaM syAttanmuhUrtAvadhi mizraM tadanu prAsukaM vyavahriyate, yathA prAsukanIrAdi, tathA kaccaphalAni kaccadhAnyAni gADhaM marditamapi lavaNAdi ca prAyo'gnyAdiprabalazastraM vinA na prAsukAni / yojanazatAtparata AgatAni harItakIkhArikIkisimisidrAkSAkharjUramaricapippalIjAtiphalabadAmavAyamaakSoTakanamijAMpistAMciNIkabAbAsphuTikAnukArisaindhavAdIni sarjikAbiDalavaNAdiH kRtrimaH kSAraH kumbhakArAdiparikarmitamRdAdikam elAlaviGgajAvitrIzuSkamustAkoGkaNAdipakvakadalIphalAnyutkAlitazRGgATakapUgAdIni ca prAsukAnItivyavahAro dRzyate, uktamapi zrIkalpe "joyaNasayaM tu gataM (gantA), aNahAreNaM tu bhaMDasaMkaMtI / __ vAyAgaNidhUmeNa ya, viddhatthaM hoi loNAi / / 1 / / " [bRhatkalpabhASya 973/pravacanasAroddhAre 1001, nizIthabhASya 4833] lavaNAdikaM svasthAnAt gacchat pratyahaM bahubahutarAdikrameNa vidhvasyamAnaM yojanazatAtparato gatvA sarvathaiva vidhvastam acittaM bhavati / zastrAbhAve yojanazatagamanamAtreNaiva kathamacittIbhavatItyAha-"anAhAreNa" yadutpattidezAdikaM sAdhAraNaM tattato vyavasthitaM svopaSTambhakAhAravicchedAdvidhvasyate; tacca lavaNAdikaM "bhANDasaMkrAntyA" pUrvasmAt pUrvasmAt bhAjanAdaparabhAjaneSu yadvA pUrvasyA bhANDazAlAyA aparasyAM bhANDazAlAyAM saMkramyamANaM vidhvasyate, tathA vAtena vA'gninA vA mahAnasAdau dhUmena vA lavaNAdikaM vidhvastaM bhavati / loNAI ityatrAdizabdAdamI draSTavyAH / "hariyAlamaNosilapippalIakhajjUramuddiA abhayA / AinnamaNAinnA, tevihu emeva nAyavvA / / 2 / / " [bRhatkalpabhASya 974, nizIthabhASya 4834, pravacanasAroddhAra 1002] haritAlaM manaHzilA pippalI ca kharjUraH ete prasiddhAH, mudri(mRdvI)kA drAkSA, abhayA harItakI, ete'pyevameva lavaNavadyojanazatagamanAdibhiH kAraNairacittIbhavanto jJAtavyAH, parameke'trAcIrNAH, apare'nAcIrNAH / tatra pippalIharItakIprabhRtaya AcIrNA iti gRhyante / khajUramudri(mRdvI)kAdayaH punaranAcIrNA iti na gRhyante / atha sarveSAM sAmAnyena pariNamanakAraNamAha -
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | RAIS-32-33-34 "AruhaNe oruhaNe, nisiaNagoNAiNaM ca gAumhA / bhUmmAhArocchee, uvakkameNaM ca pariNAmo / / 3 / / " [bRhatkalpabhASye 975, nizIthabhASye 4835, pravacanasAroddhAre 1003] zakaTAdiSu lavaNAdInAM yadbhUyo bhUya ArohaNamavarohaNaM ca, tathA yattasmin zakaTAdau lavaNAdibhAropari manuSyA niSIdanti, teSAM gavAdInAM ca yaH ko'pi piSTA(pRSThA)digAtroSmA tena vA pariNAmo bhavati / tathA yo yasya bhaumAdikaH pRthivyAdika AhArastadvyavacchede, tasya pariNAmaH, upakramaH-zastram, tacca tridhA-svakAyaparakAya-tadubhayarUpam / tatra svakAyazastraM yathA-lavaNodakaM madhurodakasya, kRSNabhUmaM vA pANDubhUmasya, parakAyazastraM yathA-agnirudakasya, udakaM cAgneriti, tadubhayazastraM yathA-udakamRttikA zuddhodakasyetyAdi, evamAdIni saccittavastUnAM pariNamanakAraNAni mantavyAni / "uppalapaumAI puNa, uNhe diNNAi~ jAma na dhariti / moggaragajUhiAo, uNhe chUDhA ciraM huMti / / 4 / / magadaMtiapupphAI, udagacchUDhAi~ jAma na dhariMti / uppalapaumAi puNo, udae chUDhA ciraM hu~ti / / 5 / / " [bRhatkalpabhASya 978-9] utpalAni padmAni ca udakayonikatvAd uSNe-Atape dattAni "yAmaM" praharamAtraM kAlaM "na dhriyante" nAvatiSThante, kintu praharAdarvAgevAcittIbhavanti / mudgarakANi-magadantikApuSpANi yUthikApuSpANi coSNayonikatvAduSNe kSiptAni ciramapi kAlaM bhavanti, sacittAnyeva tiSThantIbhAvaH / magadantikApuSpANi udake kSiptAni yAmamapi na dhriyante, utpalapadmAni punarudake kSiptAni ciramapi bhavanti / "pattANaM puSphANaM, saraDuphalANaM taheva hariANaM / biMTami milANaMmI, NAyavvaM jIvavippajaDhaM / / 6 / / " [bRhatkalpabhASya 980] "patrANAM puSpANAM saraDuphalAnAmabaddhAsthikaphalAnAM vAstulAdInAM sAmAnyatastaruNavanaspatInAM vA vRnte mUlanAle mlAne sati jJAtavyaM jIvaviprayuktametatpatrAdikam" [pa. 308] iti zrIkalpavRttau / / zAlyAdidhAnyAnAM tu zrIpaJcamAge SaSThazatakasaptamoddezake sacittAcittatvavibhAga evamuktaH / "aha NaM bhaMte? sAlINaM vIhINaM gohUmANaM javANaM javajavANaM eesi NaM dhaNNANaM koTThAuttANaM pallAuttANaM maMcAuttANaM mAlAuttANaM ullittANaM pihiANaM muddiANaM laMchiANaM kevaiaM kAlaM joNI saMciTThai? goamA! jahaNNeNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM tiNNi saMvaccharAI, teNa paraM joNI pamilAi paviddhaMsai bIe abIe bhavai / aha bhaMte? kalAya 1 masUra 2 tila 3 mugga 4 mAsa 5 nipphAva 6 kulattha 7 alisaMdaga 8 saINa 9 palimaMthaga 10 mAINaM eesi NaM dhaNNANaM? jahA sAlINaM tahA eANavi navaraM paJca saMvaccharAI sesaM taM ceva / aha bhaMte ? ayasi
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 - dharbhasaMgraha bhAga-3/dvitIya madhikAra/Cos-32-33-34 1 kusuMbhaga 2 koddava 3 kaMgu 4 baraTTa 5 rAlaga 6 koDUsaga 7 saNa 8 sarisava 9 mUlabIa 10 mAINaM dhaNNANaM ? satta saMvaccharAI" / [sU0 246] atra pUrvasUrikRtagAthA yathA - "java 1 javajava 2 gohuma 3 sAli 4 vIhi 5 dhaNNANa kuTThayAIsuM / khiviANaM ukkosaM, varisatigaM hoi sajIattaM / / 1 / / tila 1 mugga 2 masura 3 kalAya 4 mAsa 5 cavalaya 6 kulattha 7 tuvarINaM 8 / taha vaTTacaNaya 9 vallANa 10, varisapaNagaM sajIattaM / / 2 / / ayasI 1 laTTA 2 kaMgU 3, koDUsaga 4 saNa 5 baraTTa 6 siddhatthA 7 / kuddava 8 rAlaga 9 mUlagabIyANaM 10 satta varisANi / / 3 / / " [] karpAsasyAcittatA trivarSAnantaraM syAd / yaduktaM kalpabRhadbhASye - "seMDugaM tivarisAi, gidbhuti" [ ] seDUkaM trivarSAtItaM vidhvastayonikameva kalpate, "seDUkaH karpAsa" iti tadvRttau / piSTasya tu mizratAdyevamuktaM pUrvasUribhiH - "paNadiNa mIso luTTo, acAlio sAvaNe a bhaddavae / cau Asoe kattiamagasiraposesu tinni diNA / / 1 / / paNapahara mAhaphagguNa, paharA cattAri cittavaisAhe / / jiTThAsADhe tipahara, teNa paraM hoi accitto / / 2 / / " [] cAlitastu mahandurdhvamacittaH, tasya cAcittIbhUtAnantaraM vinazanakAlamAnaM tu zAstre na dRzyate, paraM dravyAdivizeSeNa varNAdivipariNAmAbhavanaM yAvatkalpate, uSNanIraM tu tridaNDotkalanAvadhi mizram, yaduktaM piNDaniryuktau - "usiNodagamaNuvatte, daMDe vAse a paDiamittaMmi / muttUNAdesatigaM, cAulaudage'bahupasannaM / / 1 / / " [gA. 18] vyAkhyA-anudvRtteSu tridaNDeSu-utkAleSu jalamuSNaM mizram, tataH paramacittam, tathA varSe-vRSTau patitamAtrAyAM grAmAdiSu prabhUtamanuSyapracArabhUmau yajjalaM tadyAvanna pariNamati tAvanmizram, araNyabhUmau tu yatprathamaM patati tatpatitamAtraM mizram, pazcAnipatat sacittam, AdezatrikaM muktvA tandulodakamabahuprasannaM mizram, atisvacchIbhUtaM tvacittam / atra yatra AdezA yathA-kecidvadanti tandulodake tandulaprakSAlanabhANDAdanyatra bhANDe kSipyamANe truTitvA bhANDapArzve lagnA bindavo yAvanna zAmyanti tAvanmizram, apare tu tathaiva jAtA yAvad budbudA na zAmyanti tAvat, anye tu
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 dharmasaMgraha bhAga-31dvitIya madhira | GPS-32-33-34 yAvattandulA na siddhyanti tAvat, ete trayo'pyAdezA anAdezAH, rUkSetarabhANDapavanAgnisambhavAdibhireSu kAlaniyamasyAbhAvAt, tato'tisvacchIbhUtamevAcittam / "nIvvodagassa gahaNaM, keI bhANesu asui paDiseho / gihibhAyaNesu gahaNaM, ThiavAse mIsagaM chAro / / 2 / / " [piNDaniyukti 32] nIvrodakaM hi dhUmadhUmrIkRtadinakarakarasamparkasoSmanIvrasamparkAdacittam, atastadgrahaNe na kAcidvirAdhanA, kecidAhuHsvabhAjaneSu tadgrAhyam, atrAcAryaH prAha-azucitvAtsvapAtreSu grahaNapratiSedhaH, tato gRhibhAjane kuNDikAdau grAhyam, varSati meghe ca tanmizram, tataH sthite varSe'ntarmuhUrttAdUrdhvaM grAhyam, jalaM hi kevalaM prAsukIbhUtamapi praharatrayAdUrdhvaM bhUyaH sacittaM syAdatastanmadhye kSAraH kSepyaH, evaM svacchatApi syAd" iti piNDaniyuktivRttau / tanduladhAvanodakAni prathamadvitIyatRtIyAni acirakRtAni mizrANi, ciraM tiSThanti tvacittAni, caturthAdidhAvanAni tu ciraM sthitAnyapi sacittAni prAsukajalAdikAlamAnamevamuktaM pravacanasAroddhArAdau"usiNodagaM tidaMDukkAliaM phAsuajalaM jaIkappaM / navari gilANAikae, paharatigovarivi dhariavvaM / / 1 / / jAyai sacittayA se, gimhAsuM paharapaMcagassuvariM / caupaharuvariM sisire, vAsAsu jalaM tipaharuvari / / 2 / / " [881-2, vicArasAre 257-8] tathA'cetanasyApi kaGkaDukamudgaharItakI-kulikAderavinaSTayonirakSaNArthaM niHzUkatAdiparihArArthaM ca na dantAdibhirbhajyate, yaduktaM zrIoghaniyuktipaJcasaptatitamagAthAvRttau-"acittAnAmapi keSAJcidvanaspatInAmavinaSTA yoniH syAd gaDUcImudgAdInAm / tathAhi-guDucI zuSkA'pi jalasekAttAdAtmyaM bhajantI dRzyate evaM kaGkaDukamudgAdirapi, ato yonirakSaNArthamacetanayatanA nyAyavatyeveti" [tulA-41 tamagAthAvRttiH, pa. 34] evaM sacittAcittAdivyaktiM jJAtvA saptamavrataM nAmagrAhaM sacittAdisarvabhogyavastunaiyatyakaraNAdinA svIkAryam yathA''nanda-kAmadevAdibhiH svIkRtam, tathAkaraNAzaktau tu sAmAnyato'pi sacittAdiniyamAH kAryAH / te caivam - "saccitta 1 davva 2 vigaI 3, vANaha 4 taMbola 5 vattha 6 kusumesu 7 / vAhaNa 8 sayaNa 9 vilevaNa 10 baMbha 11 disi 12 NhANa 13 bhattesuM 14 / / 1 / / " [sambodhapra. zrAvaka. 11] tatra mukhyavRttyA suzrAvakeNa sacittaM sarvathA tyAjyaM, tadazaktau nAmagrAham, tathA'pyazaktau sAmAnyata ekadvyAdi niyamyaM, yataH-'niravajjAhAreNa miti pUrvalikhitA gAtheti / paraM pratidinaikasacittAbhigrahiNo hi pRthak pRthak dineSu parAvarttanena sarvasacittagrahaNamapi syAt, tathA ca na vizeSaviratiH, nAmagrAhaM
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 dharbhasaMgraha bhAga-3 |ditIya madhikAra | POS-32-33-34 sacittAbhigrahe tu tadanyasarvasacittaniSedharUpaM yAvajjIvaM spaSTamevAdhikaM phalam / uktaM ca - "puSphaphalANaM ca rasaM, surAi maMsANa mahiliANaM ca / jANaMtA je virayA, te dukkarakArae vaMde / / 1 / / " [] sacitteSvapi nAgavallIdalAni dustyajAni, zeSasacittAnAM prAyaH prAsukIbhavanaM svalpakAlamadhye'pi dRzyate eSu tu nirantaraM jalakledAdinA sacittatA susthaiva, kunthvAdivirAdhanApi bhUyasI ca, tata eva pApabhIruNA tyAjyAni anyathA'pi rAtrau na vyApAryANi / rAtrivyApAraNe'pi divA saMzodhanAdiyatanAyA eva mukhyatA, brahmacAriNA tu kAmAGgatvAttyAjyAnyeva, sacittabhakSaNe doSastu anekajIvavirAdhanArUpaH, yataH pratyekasacitte'pyekasmin patraphalAdAvasaGkhyajIvavirAdhanAsaMbhavaH / yadAgamaH"jaM bhaNi pajjattaganissAe vukkamaMta apajattA / / jatthego pajjatto, tattha asaMkhA apajjattA / / 1 / / " [] bAdareSvekendriyeSvevamuktam, sUkSmeSu tu yatraiko'paryAptastatra tanizrayA niyamAdasaGkhyAH paryAptAH syurityAcArAGgavRttyAdau proktam / evamekasminnapi patrAdAvasaGkhyajIvavirAdhanA tadAzritajalanIlyAdisaMbhave tvanantA api / jalalavaNAdi cAsaGkhyajIvAtmakameva, yadArSam - "egaMmi udagabiMdumi, je jIvA jiNavarehiM paNNattA / te jai sarisavamittA, jaMbuddIve na mAyati / / 1 / / addAmalagappamANe, puDhavikkAe havaMti je jIvA / te pArevayamittA, jaMbuddIve na mAyati / / 2 / / " [sambodhasattari 95-94] sarvasacittatyAge'mbaDaparivrAjakasaptazataziSyanidarzanam, evaM sacittatyAge yatanIyamiti prathamaniyamaH 1 / sacittavikRtivarjaM yanmukhe kSipyate tatsarvaM dravyaM, kSipracaTIroTikAnirvikRtikamodaka-lapanazrIparpaTikAcUrimakarambakakSareyyAdikaM bahudhAnyAdiniSpannamapi pariNAmAntarAdyApatterekaikameva dravyam / ekadhAnyaniSpannAnyapi pUlikAsthUlaroTTakamaNDakakharkharakaghUgharIDhokkalathUlIvATakaNikkAdIni pRthak pRthak nAmAsvAdavattvena pRthak pRthakdravyANi, phalaphalikAdau tu nAmaikye bhinnabhinnAsvAdavyakteH pariNAmAntarAbhAvAcca bahudravyatvam, anyathA vA sampradAyAdivazAd dravyANi gaNanIyAni, dhAtumayazilAkAkarA'gulyAdikaM dravyamadhye na gaNayanti 2 / vikRtayo bhakSyAH SaTa, dugdha 1 dadhi 2 ghRta 3 taila 4 guDa 5 sarvapakvAnna 6 bhedAt 3 / 'vANaha'tti upAnadyugmaM mocakayugmaM vA, kASThapAdukAdi tu bahujIvavirAdhanAhetutvAttyAjyameva zrAvakaiH
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 4 / tAmbUlaM patrapUgakhadiravaTikAkatthakAdi svAdimarUpam 5 / vastraM paJcAGgAdirveSaH dhautikapautika-rAtrivastrAdi veSe na gaNyate 6 / kusumAni ziraHkaNThakSepazayyocchIrSakAdyarhANi, taniyame'pi devazeSA kalpate 7 / vAhanaM rathAzvAdi 8 / zayanaM khaTvAdi 9 / vilepanaM bhogArthaM candanajavAdicUakastUryAdi, tatriyame'pi devapUjAdau tilakasvahastakaGkaNadhUpanAdi kalpate 10 / abrahma divA rAtrau vA patnyAdyAzritya 11 / dikparimANaM sarvato'mukadizi vA iyadavadhigamanAdiniyamanam 12 / snAnaM tailAbhyaGgAdipUrvakam, devapUjArthaM karaNe na niyamabhaGgaH, laukikakAraNe ca yatanA rakSyA 13 / bhaktaM rAddhadhAnya-sukhabhakSikAdi sarvaM tricatuHserAdimitam, khaDabUjAdigrahaNe bahavo'pi serAH syuH 14 / etadupalakSaNatvAdanye'pi zAkaphaladhAnyAdipramANArambhanayatyAdiniyamA yathAzakti prasthA: rU4 TIkArya : yogazAstra ... prA. || vaLI, yogazAstramAM varjana karavA yogya 16 vastunuM pratipAdana che. je A pramANe - maghanuM, mAMsa, navanItanuM mAkhaNanuM, madhanuM, udumbara paMcakavuM, anaMtakAyanuM, ajJAtaphalanuM, rAtribhojananuM, kAcA gorasathI yukta dvidaLanuM, puSpita odananuM, be divasathI atIta dahIMnuM, ane kuthita ananuM varjana karavuM joIe." /1in (yogazAstra-3/6-7) ane anya sakala abhakSyanuM varjana karavuM joIe. "jinadharmaparAyaNa evA zrAvake jaMtumizra phalano, jaMtumizra puSpano, jaMtumizra patrano ane jaMtumizra anya paNa vastuno ane saMsakta evA saMdhAnano paNa tyAga karavo joIe." 1u (yogazAstra-3/72) e pramANe saMgraha zlokathI kahevAyuM che. ahIM sAtamA vratamAM pUrvamAM samyapha zeya=jANavA yogya, evI 'zrAddhavidhimAM kahevAyela sacittaacitta mizra vyakti yojana karAya che-tenuM parijJAna karAya che, je rIte cauda niyama supAlya thAya che. ane tenI vyakti=sacita-acita-mizranI abhivyakti, A pramANe che - prAyaH sarva dhAvyo dhANA-jIruM-ajamo-variyALI - sUA-rAI-khasakhasa prabhUti=badhA, kaNo=dANA, sarva phaLa-patro, lavaNakhArIkSAraka, lAla saindhava, saMcaLa Adi, akRtrima kSAra, mRtmaTI, vaNikAdi ane lIlAM dAtaNa Adi vyavahArathI sacitta che. pANIthI palALelA caNA, ghauM Adi kaNo ane caNA-maga AdinI dALo bhInI hovA chatAM paNa nakhikAno saMbhava hovAthI mizra che. ane pUrve lavaNa AdinA pradAna vagara=mIThuM Adi nAkhyA vagara, bASpAditA pradAna vagara=bAkyA
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra / bloka-32-33-34 47 vagara, vAlukAdinA kSepa vagara=retI nAkhyA vagara, zekAyelA caNA, ghauM, yugadharInA dhANA=juvAranI dhANI mizra che ema pAchaLa sAthe anyAya che. sArAdinA pradAna vinA lolita evA talaHkhAMDelA tala, olaka, umbikA, pRthuka sekita phalikA, papaiTikA Adi mizra che ema pAchaLa sAthe avaya che. maracAM, rAInA vaghAra Adi mAtrathI saMskRta cIbhaDAM Adi ane sacitta aMtarbejavALAM sarva pAkAM phaLo mizra che. ane je divase talakuTTi=khAMDelA tala, karyA hoya te divase mizra che. vaLI madhyamAM=khAMDelA talanI madhyamAM annaroTikAdino lepa karAye chate muhUrta 48 miniTa, pachI acitta thAya che. dakSiNa mAlavadezamAM ghaNo goLa nAMkhavAne kAraNe te ja divase paNa=tilakuTTi je divase karI hoya te divase paNa, tenA acitapaNAno vyavahAra che. vRkSa uparathI tatkAla grahaNa karela guMdara, lAkha, chAla Adi eka muhUrta-48 miniTa, sudhI mizra che. tarata kADhela nAriyeLanuM pANI, lIMbuno rasa, lImaDAno rasa, kerIno rasa, zeraDIno rasa, eka muhUrta sudhI mizra che. tarata kADheluM tala AdinuM tela, tarata bhaMgAyelA nirbeja karelAM nAriyeLa, zRMgATa zIMgoDAM, sopArI Adi eka aMtarmuhUrta sudhI mizra che. ane nirbeja karAyelAM pAkAM phaLo, gADha mardita niSkaNa=bArIka vATelAM, jIru-ajamo Adi eka aMtarmuhUrta sudhI mizra che. vaLI muhUrta-48 miniTa, pachI acitta che e prakArano vyavahAra che. bIjA paNa prabala agninA yoga vagara je prAsuka karAyeluM che te eka muhUrta sudhI mizra che tyArapachI acitano vyavahAra thAya che. je pramANe acita jala Adi. ane kAcAM phaLo, kAcAM dhAnyo ane gADha mardita paNa lavaNa Adi prAyaH agni AdinA prabala zastra vagara acitta nathI. so yojanathI para AvelA=so yojana dUrathI AvelAM, variyALI, khAreka, kisamisa, drAkSa, khajUra, marI, pippalI, jAtiphala=jAyaphaLa, badAma, vAyama, akSoTaka=akharoTa, tamijA, pIstA, ciNIkabAbA, sphaTika jevA saindhavaAdi sajikA, biDalavaNa Adi, kRtrima kSAra, kuMbhArathI masaLAyelI mATI Adi, elacI, laviMga, jAvitrI, zuSka mustA, koMkaNa Adi dezamAM pAkelAM keLAM, utkAlita-ukALelAM zIMgoDAM bAphelAM zIMgoDAM, sopArI Adi acita che. e pramANe vyavahAra dekhAya che. "zrIkalpa' graMthamAM paNa kahevAyuM che. so yojana gayela anAhArathI AhAranA abhAvathI, vaLI bhAMDanI saMkrAMtithI, vAyu - agni ane dhUmathI lavaNAdi vidhvasta thAya che acitta thAya che." 1] (bRhatkalpabhASa-973, pravacanasAroddhAra-1001, nizIthabhASya-4833) lavaNa Adi svasthAnathI jatA pratidivasa bahu-bahuttara Adi kramathI vidhvasvamAna=acitta thatuM. so yojana parathI jaIne sarvathA ja vidhvasta acitta thAya che. zastranA abhAvamAM so yojana javA mAtrathI ja kema acitta thAya che ?=mIThuM Adi kema acita thAya che ethI kahe che - anAhArane kAraNe je utpatti deza Adi sAdhAraNa che te tenAthI vyavasthita che-tenAthI sacitta rahe che. ane sva upakhaMbhaka AhAranA vicchedathI vidhvasta thAya che acitta thAya che. ane te lavaNAdi bhAMDavI saMkrAMtithI=pUrva-pUrvanA
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 bhAjanathI bIjA bhAjanamAM athavA pUrvanI bhAMDazAlAthI bIjI bhAMDazAlAmAM saMkramaNa karAtuM pheravAtuM, vidhvasta thAya che=acitta thAya che, ane vAyuthI athavA agnithI athavA rasoDA AdimAM dhumADAthI lavaNAdika vidhvasta thAya che acitta thAya che. loNAI e prakAranA zabdamAM "Adi' zabdathI AgaLanI gAthAmAM kahe che e vastu jANavI. "hariyAla, maNazila, pippalI, khajUra, mudriA=drAkSa, abhayA=haraDe te paNa AzIrNa-anAcINa A pramANe jANavA." irA (bRhat kalpabhASa-974, nizithabhASya-4834, pravacanasAroddhAra-1002). haritAla, mana:zila, pippalI ane khajUra A prasiddha che. mudrikA drAkSa, abhayA=haraDe, e paNa A rIte ja lavaNanI jema yojanazatagamana Adi kAraNathI acitta thatAM jANavAM, paraMtu eka ahIM haritAla AdinA vibhAgamAM, AcIrNa che=acitta tarIke svIkRta che. bIjAM anAcINa che=acitta tarIke vyavahAra thato nathI. tyAM pippalI haraDe vagere AcIrNa che e pramANe grahaNa thAya che. khajUra, mudrikA drAkSa Adi, anAcIrNa che e pramANe grahaNa thAya che. have sarvanA sAmAnyathI ja pariNamananAM kAraNone kahe che acittarUpe thavAnuM kAraNa kahe che - "ArohaNamAM, avarohaNamAM, lisidanamAM tenA upara besavAmAM, gAya AdinI garamIthI, bhUminA AhAranA ucchedamAM ane upakramathI (lavaNAdi padArthonA) pariNAma thAya che acita thAya che." mA (bRhakalpabhALa 975, nizIthabhASya 4835, pravacanasAroddhAra-1003) gADAMomAM lavaNa AdinuM je pharI pharI ArohaNa avarohaNa che tenA kAraNe lavaNAdi acitta thAya che ema anvaya che ane je te gADAMomAM lavaNaAdi bhAranI upara manuSyo bese che tenA kAraNe pariNAma thAya che acitta thAya che, ema avaya che. te gavAdinI je koIpaNa pITha Adi gAtranI uSmA che tenAthI pariNAma thAya che=sacitta lavaNAdi acitta thAya che ane je jeno bhaumAdika pRthivyAdika AhAra che tenA vyavacchedamAMAhAranA vyavacchedamAM, teno pariNAma thAya che=lavaNAdi acitta thAya che. upakrama=zastra, te traNa prakAranA che. svakAya-parakAya ane tadubhayarUpa. tyAM svakAyazastra je pramANe khAruM pANI madhura pANInuM zastra che athavA kAlI jamIna pAMDubhUminuM zastra che. parakAyazastra A pramANe che. agni pANInuM zastra che. pANI agninuM zAstra che. tadubhaya zastra A pramANe che. pANIvALI mATI zuddha pANInuM zastra che. ItyAdi e vagere, sacita vastunA pariNamananAM kAraNo jANavAM. "vaLI utpala patrAdi garamImAM rakhAyelAM prahara mAtra paNa dhAraNa karatAM nathI=sacitta rahetAM nathI. mogarA ane jUI Adi garamImAM mukAyelAM cirakALa sudhI rahe che=lAMbA samaya sudhI sacitta rahe che. magadantikA puSpo pANImAM mukAyelAM prahara paNa rahetAM nathI=eka prahara paNa sacitta rahetAM nathI. vaLI utpala pahmAdi pANImAM mukAyelAM cirakALa rahe che=lAMbA samaya sudhI sacitta rahe che." I4-pA (bRhatkalpabhANa 978-79) utpala ane padma uSNamAMtaDakAmAM, mukAyelA eka prahara mAtra kAla rahetAM nathI. paraMtu eka praharathI pUrve ja acitta thAya che. kema ke, udakayonikapaNuM cheHutpala ane padma pANImAM utpanna thanArAM che. muddagaraka=magadanikA puSpo ane yUthikA puSpo uSNamAMtaDakAmAM, mukAyelAM cira paNa kALa rahe che=sacitta ja rahe che; kema ke uSNayonikapaNuM che=mudranagara ane yuthikA puSpo garama vAtAvaraNamAM ja utpanna thAya che. magadattikA puSpone pANImAM rAkhelAM eka prahara rahetAM nathI. vaLI, utpala-paprAdi pANImAM rAkhelAM cira paNa kALa rahe che=sacitta rahe che. pAMdaDAnA, puSponA, saraDu phaLonA ane hariANaMtaruNa vanaspatinA vRtta myAna thaye chad=mULanAla plAna thaye chate, jIva viprayukta jANavuM acitta jANavuM." Ing (bRhatkalpabhASa-980)
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 "patronA, puSponA, saraDu phaLonA=nahi baMdhAyelA asthivALA phaLonA, vAstulAdInA, sAmAnyathI taruNa vanaspatinAM vA=mUlanAla, plAna thaye chate jIva viprayukta A patrAdika jANavAM acitta thayelAM A patrAdi jANavAM." e pramANe zrI kalpavRttimAM kathana che. (kalpavRtti - 5.308) vaLI, zAlyAdi dhAvyonuM zrI pAMcamA aMgamAM chaThThA zatakanA sAtamA uddezAmAM sacita-acitapaNAno vibhAga A pramANe kahevAyo che - "he bhagavan! zAlI, vrIhi, ghauM, java, javajavo, A dhAnyo koThAramAM rakhAyelAM, pallAmAM rakhAyelAM, maMcAmAM rakhAyelAM, mALAmAM rakhAyelAM, udalipta hoya khullAM hoya, pihita hoya=DhaMkAyelAM hoya, mudrita hoya, lAMchita hoya topaNa keTalo kALa emanI yoni rahe che? he gautama ! jaghanyathI aMtarmuhUrta ane utkRSTathI 3 varSa. tyArapachI yoni plAna thAya che. pradhvaMsa pAme che. bIja abIja thAya che. have he bhagavan! klAya, masUra, tala, maga, aDada, niSkAva, kulatya, alisaMdaga, saINa, palimaMthana Adi A dhAnyonuM je pramANe sAlInuM che te pramANe A badhAnuM paNa jANavuM. phakta 5 varSa pachI acitta thAya che. zeSa te pramANe ja che=zAli vagerenA jevuM ja che. have he bhagavan! ayasI, kusubhaga, kodrava, kaMga, baraTTa, rAga, koDUsaga, zaNa, sarasava, mUlabIja Adi dhAnyo sAta varasa sacitta hoya che." (bhagavatI sUtra zataka-6, uddezo-7, sU. 246) AnA viSayamAM pUrvasUrikRta gAthA A pramANe che - java, javajava, ghauM, zAli, vrIhi, ghAvyonuM koThArAdimAM rakhAyelAM utkRSTa traNa varSa sajIvapaNuM che. [1] tala, maga, masUra, klAya, aDada, cavalaya=coLA, kulattha, tuvera, vaTTaNaya, vallANanuM pAMca varSa sajIvapaNuM che. rA. aLasI, laTTA, kaMgU, koDUsaga, zaNa, baraphTa, siddhatthA. kudrava, rAga, mUlagabIjanuM sAta varSa sajIvapaNuM che." Imaiaa (). kapAsanI acitatA traNa varSa pachI thAya. je kAraNathI kalpa bRhabhASyamAM kahevAyuM che - sUtra - "seDUga=kapAsa, traNa varasa atIta grahaNa thAya che." (). seDUga traNa varSathI atIta vidhvasta yonika ja kalpa che. "seDUka eTale kapAsa" ) e pramANe tenI vRttimAM che. vaLI, piSTanI pisAyelI vastunI, mizratA Adi A pramANe pUrvasUri vaDe kahevAya che - zrAvaNa ane bhAdaravA mAsamAM acAlita evo loTa=nahi cALelo evo loTa, pAMca divasa sudhI mizra che. Aso mAsamAM cAra divasa sudhI mizra che. kArataka, mAgazara ane poSa mAsamAM traNa divasa sudhI mizra che. mahA ane phAgaNa mAsamAM pAMca prahara sudhI mizra che. caitra-vaizAkhamAM cAra prahara sudhI mizra che. jeTha-aSADha mAsamAM traNa prahara sudhI mizra che. tyArapachI acitta thAya che." ) vaLI, cALelo loTa muhUrta pachI acitta thAya che. ane tenuM loTanuM, acitIbhUta anAra=acitta thayA pachI vinAza pAmatuM kAlamAna zAstramAM dekhAtuM nathI. paraMtu dravyAdinA vizeSathI, vaNadinA
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 vipariNAmanuM abhavana kalpAya che=vaNadinA nahIM, badalAvAthI loTanuM kAlamAna kalpAya che. garama pANI traNa vakhatanA ukALA sudhI mizra che. tyArapachI acitta thAya che je kAraNathI 'piMDaniryukti graMthamAM kahevAyuM che - anuvase daMDe-traNa ukALA na thayelA hote chate, garama pANI mizra che. varSARtumAM pANI patita mAtra hote chate mizra che=prathama varasAdamAM varaseluM pANI, mizra che. Adeza traNane mUkIne cokhAnuM pANI abahupasanna mizra che." (piMDaniryukti - gA. 18) vyAkhyA - anuvRtta traNa daMDa hote chate-traNa ukALA nahIM Ave chate, uSNa pANI mizra che. tyArapachI acitta che ane varSAmAM=varasAdamAM patita mAtrAmAM, prAmAdimAM ghaNA manuSyanI pracArabhUmimAM je jaLa che te jyAM sudhI pariNamana pAmatuM nathI tyAM sudhI mizra che. vaLI, araNyabhUmimAM je prathama (varasAda) paDe che. te patita mAtra mizra che. pAchaLathI paDatuM sacitta che. Adezatrikane mUkIne cokhAnuM pANI abahupasanna mizra che. vaLI, atisvacchIbhUta acitta che. ahIM traNa Adezo A pramANe che. 1. cokhAnA pANImAM cokhAnA dhovAyelA vAsaNathI anya vAsaNamAM naMkhAtuM cokhAnuM pANI truTita thaIne vAsaNanI pAse lAgelA biMdu jyAM sudhI zAMta thatA nathI tyAM sudhI mizra che. e pramANe keTalAka kahe che. 2. vaLI, te pramANe ja thayelA bubudA=bIjA vAsaNamAM naMkhAyelA parapoTA jyAM sudhI zame nahIM tyAM sudhI mizra che. ema bIjA kahe che. . vaLI, cokhA jyAM sudhI raMdhAya nahIM tyAM sudhI mizra che. ema anya kahe che. A traNeya paNa Adezo==Na mato, anAdeza cheHapramANa che; kema ke rUkSa evuM bIjuM vAsaNa, pavana ke agninA saMbhava AdithI AmAM mizraNamAM, kAlaniyamano abhAva che. tethI atisvacchIbhUta jaEvAsaNamAM mala nIce besI javAthI thayela atisvaccha jala ja, acitta che. "nIvAnA pANInuM grahaNaHsAdhune vastra dhovA mATe nIvAnA pANInuM grahaNa che. keTalAka, bhAjanamAM grahaNa karavAnuM kahe che sAdhunA bhAjapamAM grahaNa karavAnuM kahe che. azuci hovAne kAraNe=nIvAnA pANImAM azuci hovAne kAraNe pratiSedha che sAdhunA bhAjanamAM grahaNano pratiSedha che. gRhasthanA bhAjanamAM grahaNa che=vastra dhovA mATe sAdhu nIvAnuM pANI gRhasthanA vAsaNamAM grahaNa kare. sthita varSA hote chate mizraNa che-varasAda cAlu hote chate te pANI mizra che. chAra=nIvAnuM pANI grahaNa karyA pachI temAM kSAra rAkhavo joIe." (piMDaniryukti - 32) "nIvAnuM pANI atyaMta uSNa evA sUryanAM kiraNonA saMparkathI garama evA vIvAnA saMparkathI acitta thAya che. AthI tenA grahaNamAM sAdhune vastra dhovA arthe nIvAnA pANInA grahaNamAM, koI virAdhanA nathI. keTalAka kahe che. svabhAjanamAM=sAdhue potAnA bhAjanamAM, te=IvAnuM pANI grahaNa karavuM joIe. ahIM AcArya kahe che. azucipaNuM hovAthI svapAtramAM sAdhune potAnA pAtramAM, grahaNano pratiSedha che. tethI kuMDI AdirUpa gRhasthanA bhAjanamAM grahaNa karavuM joIe. varasAda varasate chate te mizra che. tyArapachI sthita varSA hote chate=varasAda baMdha thaye chate, aMtarmuhUrta pachI grahaNa karavuM joIe te varasAdanuM pANI grahaNa karavuM joIe. pANI kevala acitta paNa traNa prahara pachI sacitta thAya che. AthI tenI madhyamAM=nIvAnA pANInI madhyamAM kSAra rAkhavo joIe. A rIte svacchatA paNa thAya" e pramANe "piMDaniryukti vRttimAM che. cokhAnA dhovANanuM paheluM, bIjuM, trIjuM pANI acirakRta mizra cheetaratanuM dhovAyeluM pANI mizra
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 pa1 che. vaLI, lAMbo samaya raheluM acitta che. vaLI, cothA Adi vakhata cokhAnuM dhovAyeluM pANI lAMbo samaya rahevA chatAM paNa sacitta che. acitta jalAdinuM kAlamAna pravacana sAroddhAra' Adi graMthomAM A pramANe kahevAyuM che - "traNa ukALAthI ukALAyeluM uSNa pANI prAsuka jala sAdhune kalpa che. phakta glAna Adine kAraNe traNa praharanI uparamAM paNa dhAraNa karavuM joIe. nA te=ukALelu pANI, unALAmAM pAMca prahara pachI sacitapaNAthI thAya che=sacitta thAya che. ziyALAmAM cAra prahara pachI sacitta thAya che. varSARtumAM garama pANI traNa prahara pachI sacitta thAya che." rAA (pravacanasAroddhAra881-2, vicArasAra - 257-8) ane acetana paNa kaMkaDu maga, harItakI, kulikA AdinA avinaSTa yoninA rakSaNa mATe ane vikatA AdinA parihAra mATe dAMta AdithI bhAMgavA joIe nahi. je kAraNathI 'oghaniryukti graMthanI paMcoteramI gAthAnI vRttimAM kahevAyuM che - 'acitta paNa keTalIka gaDUcI, muga Adi vanaspationI avinaSTa yoni thAya. te A pramANe - sukAyelI paNa gaDUcI pANInA sicanathI tAdAbhyane pAmatI dekhAya che=sacitta thatI dekhAya che - e rIte kaMkaDu mutra Adi paNa sacitta thatA dekhAya che, AthI yoninA rakSaNa mATe acetananI yatanA vyAyavALI ja che." (tulA-41 tama gAthAvRtti patra 34) A rIte-pUrvamAM varNana karyuM e rIte, sacitta-acita Adi vyaktine=vastune, jANIne tAmagrAhya evuM sAtamuM vrata sacitta Adi sarva bhogya vastunA taiyatyakaraNa Adi dvArA svIkAravuM joIe. je pramANe AnaMda-kAmadeva Adi vaDe svIkArAyeluM, te prakAranA karaNanI azaktimAM=sAmagrahaNapUrvaka sacita AdinA niyamanA karaNanI azaktimAM, vaLI sAmAnyathI paNa sacitta AdinA niyamo karavA joIe. ane te A pramANe che - "sacitta, dravya, vigaI, vANaha, taMbola, vattha=vastra, phUlomAM niyama karavo joIe. vAhaNa=vAhana, zayana, vilepana, brahmacarya, dizA, snAna ane bhaktamAM niyama karavo joIe." 1aaaa (saMbodhapra. zrA.11) 1. tyAM=bhogopabhoga vastunA taiyatyakaraNamAM, mukhyavRttithI suzrAvake sacitano sarvathA tyAga karavo joIe. tenI azaktimAM tAmagrahaNa karavA joIe=sarvathA sacittanA tyAganI azaktimAM amuka nAmavALI vastunA grahaNanI maryAdA karavI joIe. te pramANe paNa azakti hote chate= sAmagrahaNapUrvaka sacitanA tyAganI azakti hote chate, sAmAnyathI eka-be Adino niyama karavo joIe=eka-be sacita vAparIza, vadhu nahIM e pramANe niyama karavo joIe. je kAraNathI 'niravannAhAreNaM' e pramANe pUrvalikhita gAthA che. paraMtu pratidina eka sacittanA abhigrahavALAne judA judA divasomAM parAvartanathI sarva sacitanuM grahaNa paNa thAya ane te rIte vizeSa virati na thAya. vaLI, sAmagrahaNapUrvaka sacittano abhigraha karAye chate-A-A sacita vAparIza e prakAre
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ para dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 sAmagrahaNapUrvaka sacitano abhigraha karAya chate, tenAthI anya sarva sacittanA niSedharUpa jAvajIva spaSTa ja adhika phala che ane kahevAyuM che - puSpa-phaLonA rasane, surA=madirAnA rasane, mAMsanA rasane ane strInA bhoganA rasane jANatA jeo virata che, duSkarakAraka evA teone huM vaMduM ." II1il () sacita dravyomAM paNa nAgavallInAM dalo dusyAya che. zeSa sacittonuM prAyaH prAsukIbhavana svalpakALamAM paNa dekhAya che. vaLI, AmAM=nAgavallInA dilamAM nAgaravelanA pAnamAM, niraMtara jalasiMcana AdithI sacitA sustha ja che ane kuMthuA AdinI virAdhanA paNa ghaNI che. tethI ja pApabhIru evA zrAvakane tyAjya che. anyathA paNa=nAgaravelanAM pAnano tyAga na karI zake topaNa, rAtrimAM nAgaravelanA pAnano tyAga karavo joIe, rAtrimAM nAgaravelanA pAnane khAya topaNa divasamAM saMzodhana Adi yatanAnI ja mukhyatA cheHdivase te nAgaravelanAM pAno kuMthuA AdithI saMsakta nathI tenuM saMzodhana Adi karIne thatatApUrvaka ja rAtre te pANIno upayoga kare tenI pradhAnatA che. vaLI, brahmacArIne to kAmanuM aMgapaNuM hovAthI tyAjya ja che=jAgaravelanAM pAno tyAjya ja che. vaLI, sacittanA bhakSaNamAM aneka jIvavirAdhanArUpa doSa che. je kAraNathI eka evA pratyeka sacittamAM paNa patra-phalAdimAM asaMkhya jIvanI virAdhanAno saMbhava che. je kAraNathI Agama che. "je kahevAyuM che - paryAptAnI nizrAmAM vyutkrama pAmatA-utpanna thatA, aparyAptA che. jyAM eka paryApto che tyAM asaMkhya aparyAptA che." III () bAdara ekendriyamAM paNa A pramANe kahevAyuM che=jyAM eka paryApto che tyAM asaMkhya aparyAptA che e pramANe kahevAyuM che. vaLI sUkSmamAM jyA eka aparyApto jIva che tyAM tenI nizrAthI-te aparyAptAjIvanI nizrAthI, niyamathI asaMkhya paryAptA hoya che." e pramANe AcArAMga' graMthanI vRtti AdimAM kahevAyuM che. A rIte eka paNa patra AdimAM asaMkhya jIvavirAdhanA che. vaLI tene Azrita jalatI nIla AdinA saMbhavamAM=nAgaravelanA pAnane Azrita pANImAM nIla-phUga AdinA saMbhavamAM, anaMtA paNa jIvonI virAdhanA che ane jala-lavaNAdi asaMkhya jIvAtmaka ja che. je kAraNathI ArSa che - "eka pANInA biMdumAM je jIvo bhagavAna vaDe kahevAyA che te jo sarasavanA dANAnA pramANavALA thAya to jaMbudvIpamAM samAya nahi. IILA addAmalaganA pramANavALA pRthvIkAyamAM=lIlAM AMbaLAnA pramANavALA pRthvIkAyamAM, je jIvo che te pArevAnA pramANavALA thAya to jaMbudvIpamAM samAya nahi." parA (saMbodhasattari - 95-94) sarva sacittanA tyAgamAM aMbaDa parivrAjakanA sAtaso ziSyonuM daSTAMta che. e rIte sacittanA tyAgamAM yatna karavo joIe. e prathama niyama che=cauda niyamamAMthI pahelo niyama che. 2. dravya - sacita ane vikRtithI rahita je mukhamAM naMkhAya che te sarva dravya che. kSipracaTI, roTikA,
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa3 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 nidhikRtika modaka, lapanazrI, paryATikA cUrima, karambaka, bhaireya Adi bahudhAnyathI niSpanna paNa pariNAmottara AdinI prApti hovAthI eka-eka ja dravya che. ane eka dhAnyathI niSpanna paNa pUlikA, sthUla roTTaka, maMDaka, khakharaka, ghUgharI, Dhokkala, bhUlIvATa, kaNikkA Adi judAM judAM nAma ane svAdapaNAne kAraNe judAM judAM dravyo che. vaLI, phalalikAdimAM nAmanuM ekya hote chate bhinna-bhinna AsvAdanI vyaktine kAraNe bhinna bhinna svAdanI pratItine kAraNe, ane pariNAmAstarano abhAva hovAne kAraNe bahudravyapaNuM che. athavA bIjI rIte saMpradAyanA vazathI dravyonI gaNanA karavI joIe. dhAtumaya zilA, kAMkarA, aMgulI Adi dravyamAM gaNAtAM nathI. 3. vikRti vigaI - dUdha, dahIM, ghI, tela, goLa, sarva pakvAnanA bhedathI bhaNyavikRtio 6 che. 4. vANa=pagarakhAM :- upAnayugma athavA mocakayugma, vaLI lAkaDAnI pAdukA Adi bahujIva virAdhanAnA hetupaNAthI zrAvako vaDe tyAjya che=bahujIva virAdhanAno hetu hovAthI zrAvake tyAga karavo joIe. 5. tAMbUla :- patra, pUga, khadira, vaTikA, kaWkAdi svAdimarUpa tAMbUla che. 6. vastra - vastra paMcAMga Adi veza cheHpAMca aMga Adino veza che. dhotiyuM, pautika, rAtrinAM vastro vezamAM gaNAtAM nathI. 7. kusuma :- zira-kaMThamAM kSepane yogya, zayyA-ucchIrSaka Adi yogya pathArI ane ozIkA pAse rAkhavA yogya phUlo che. tenA niyamamAM paNa devazeSa kalpa che-devanI zeSa kalpa che. 8. vAhana :- vAhana ratha, azva Adi che. 9. zayana :- zayana khATalA Adi che. 10. vilepana :- vilepana bhogane yogya caMdana, javAdi cUa, kasturI Adi che. tenA niyamamAM paNa=vilepananA niyamamAM paNa, devapUjAdimAM tilaka, svahastamAM kaMkaNa, dhUpana Adi kalpa che. 11. abrA - abrahma divasa ane rAtrimAM patnI Adine AzrayIne che. 12. diphaparimANa :- dizA parimANa sarvathI=badhI dizAothI, athavA amuka dizAmAM ATalI avadhigamana Adino niyama che. 13. snAna - snAna tela-avyaMga AdipUrvaka che. devapUjA mATe snAna karavAmAM niyamano bhaMga nathI ane laukika kAraNamAM yatanAthI rakSA karavI joIe=yatanApUrvaka maryAdita snAna karavuM joIe. 14. bhakta=bhojana:- raMdhAyeluM dhAvya, sukhabhakSikAdi sarva sukhaDI Adi sarva, traNa zera cAra zera AdithI mita kare huM traNa zera athavA cAra zera Adi vAparIza, adhika nahIM e pramANe bhojanamAM maryAdA kare. khaDabhujAdinA grahaNamAM ghaNA zero thAya=taDabUca AditA grahaNamAM ghaNuM paNa vajana thAya. tethI tene khyAlamAM rAkhIne niyama karavo joIe.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa4 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 AnuM upalakSaNapaNuM hovAthI=bhaktanuM upalakSaNapaNuM hovAthI, anya paNa zAka, phala, dhAnya AdinA pramANanA AraMbhanA taiyatyAdinA niyamo yathAzakti grahaNa karavA joIe. li34 bhAvArtha : pUrvamAM graMthakArazrIe bAvIza abhakSya zrAvakane varjanIya che, tenuM svarUpa batAvyuM. vaLI, yogazAstramAM anya prakAre soLa abhakSya varjanIya che ema batAvela che temAM prastuta bAvIza abhakSyano prAyaH saMgraha thAya che. A vaLI, sAtamA vratamAM "zrAddhavidhi graMthamAM kahyA anusAra sacitta-acitta-mizrano bodha karIne cauda niyama je vartamAnanA vyavahAramAM prasiddha che te niyamone zrAvake jAvajIvane AzrayIne grahaNa karavA joIe. jethI ghaNA prakAranA AraMbhano niSedha thAya che. A niyamane pALavA mATe kayAM dhAnyo sacitta che ? kayAM dhAnyo acitta che ? ane kayAM dhAnyo mizra che? tenuM svarUpa TIkAkArazrIe spaSTa karela che. te pramANe yathArtha bodha karIne sacittano tyAga karavo joIe ke sacittanI maryAdA karavI joIe. vaLI sacitta vastumAM mIThuM vagere kaI rIte acitta thAya che ? tenI maryAdA batAvI che. te maryAdAnusAra je acitta prApta thatuM hoya teno upayoga sacittanA tyAgavALA zrAvake karavo joIe. vaLI, daLelo loTa mizra hoya che ane cALyA pachI aMtarmuhUrta pachI acitta thAya che. tethI loTano raMdhAyA sivAya upayoga karavAno hoya to sacitta-acittano nirNaya karIne te prakAre yatanA karavI joIe. loTa daLAyA pachI keTalA samaya pachI te abhakSya thAya che tenI maryAdA zAstramAM dekhAtI nathI. paraMtu te daLAyelA loTanA varNAdi viparIta pariNAmavALA thAya to te loTa kalpa nahIM te prakArano vyavahAra che. vaLI, ukALeluM pANI, traNa ukALo pachI acitta thAya che tyAM sudhI mizra che. vaLI, varasAdanuM pANI paDatuM hoya tyAre mANasonI avarajavarathI acitta na thAya tyAM sudhI mizra kahevAya che. tethI sacitta Adi pANImAMthI nahIM javAnI maryAdA karanAra zrAvake tenuM jJAna karIne te pramANe sacittanA parivAra mATe yatanA karavI joIe. vaLI, manuSyanI avarajavara na hoya tevI araNyabhUmimAM je prathama varasAda paDe che te varasAda paDavA mAtrathI mizra thAya che. ane aMtarmuhUrta pachI acitta thAya che. tyArapachI bIjA varasAdanuM paDeluM pANI sacitta hoya che. mATe sacitta pANImAM nahi javAnI pratijJAvALA zrAvakane prathama varasAda paDyA pachI aMtarmuhUrta pachI javAmAM bAdha nathI ane prathama varasAda sivAyanA varasAdamAM jyAM sudhI pANI vidyamAna hoya tyAM sudhI te pANI sacitta hovAthI te pANImAM javAno bAdha che. vaLI, cokhAne dhoIne rAMdhavAmAM Ave che te cokhAnA prathamanA traNa dhovANanuM pANI mizra hoya che ane jyAre te dhovANanA pANIno mala besI jAya che ane uparanuM svaccha pANI dekhAya che te pANI acitta che. te cokhAnuM dhovANa cothI vakhata ke pAMcamI vakhata karavAmAM Ave tyAre te dhovAyeluM pANI ghaNo samaya
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 rAkhavAmAM Ave topaNa acitta thatuM nathI. tethI e prakAre sacitta-acittano viveka karIne zrAvaka te pANIno upayoga karI zake. vaLI, varSAkALamAM prathama varasAda vakhate navA uparathI je pANI paDe che te acitta hoya che tethI sAdhu vastra dhovA mATe teno upayoga kare che. paraMtu te nevA uparathI paDatuM pANI azucivALuM hoya che tethI sAdhu gRhasthanA bhAjanamAM grahaNa kare che. varasAda zarU thAya te pahelAM jevA AdinI nIce te bhAjana mUke che ane jyAM sudhI varasAda paDe che tyAM sudhI te pANI mizra hoya che. tethI cAlu varasAdamAM sAdhu te pANI grahaNa karatA nathI paraMtu varasAda baMdha thayA pachI aMtarmuhUrta pachI te pANI acitta thAya che. te pANIno upayoga vastra dhovAmAM sAdhu kare che. chatAM te pANI traNa prahara pachI pharI sacitta thAya che. mATe te pANIno vadhAre rAkhavAno prasaMga hoya to sAdhu temAM kSAra nAkhe che. te kSAra nAMkhavAne kAraNe te nevAnuM pANI svaccha paNa thAya che ane traNa pradarathI adhika paNa vastra dhovA mATe teno upayoga karI zakAya che. A pramANe pANImAM sacitta AdinI maryAdA che. 1. sacitta : vaLI, zrAvake sacitta-acitta Adino viveka jANIne sacitta Adi vastunuM nAma grahaNapUrvaka niyamana karavuM joIe. arthAt A-A nAmavALI sacitta vastuno huM upayoga karIza ane anya sacitta vastuno upayoga karIza nahIM e pramANe niyama karavo joIe. te sacitta Adi cauda vastu viSayaka nAyagrahaNapUrvaka niyama karavo joIe. je pramANe AnaMda-kAmadeva Adie sacitta Adi 14 vastu viSayaka nAyagrahaNapUrvaka niyama karyo hato. koI zrAvakanI nAma grahaNapUrvaka te-te vastunA-niyama karavAnI zakti na hoya to te zrAvake sAmAnyathI sacitta Adi cauda vastu viSayaka niyamo jAvajIvane AzrayIne karavA joIe jethI te prakAranA AraMbha-samAraMbhathI cittanI nivRtti thAya. vaLI zrAvakanI zakti hoya to sacittano sarvathA tyAga kare ane zakti na hoya to nAma grahaNapUrvaka A-A sacitta vastu vAparIza, anya koI sacitta vastu vAparIza nahIM e pramANe niyama karavo joIe ane te pramANe zakti na hoya to jAvajIva sudhI pratidina eka-be Adi sacitta vAparIza e pramANe niyama karavo joIe. phakta pratidina eka-be sacittanI maryAdA hovA chatAM vizeSa virati prApta thatI nathI. vaLI je jIva nAmagrahaNapUrvaka jAvajIva sudhI sacittanA tyAgano niyama kare che temane je nAmavALI sacitta vastu vAparavAnI chUTa rAkhela che tenAthI anya sarva sacitta vastuno tyAga jAvajIva sudhI thAya che. tethI sacittanI saMkhyAnI maryAdA karanAra karatAM sacittanA nAmagrahaNapUrvaka tyAganI maryAdA karanArane adhika phaLanI prApti che. pAnanI vizeSa tyAjyatA - vaLI, sacitta vastumAM paNa nAgaravelanAM pAnane choDavAM duSkara che; kema ke svAda arthe pAnanA bIDA tarIke teno upayoga thAya che. paraMtu jema bIjA padArtho alpakALa pachI acitta thAya che. tema pAnanA bIDAmAM
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa6 dharmasaMgraha bhAga-| dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 pANIno aMza rahevAne kAraNe sacitta ja rahe che. vaLI, kuMthuA AdinI virAdhanA ghaNI thAya che tethI pApabhIru evA zrAvake anya sacittamAM maryAdA karela hoya topaNa nAgaravelanA pAnano tyAga karavo joIe. Ama chatAM koI zrAvakane pAnanA bIDAnI te prakAranI lAlasA hoya ane tyAga na karI zake topaNa rAtre mukhavAsanI chUTa rAkhIne jema be AhAranuM paccakhANa kare che temAM anya mukhavAsa vApare che tema nAgaravelanAM pAna vAparavAM joIe nahi; kema ke temAM ghaNI virAdhanA thavAno saMbhava che. Ama chatAM koI zrAvakane divase pAna khAvAthI saMtoSa na thAya ane rAtre paNa mukhavAsa tarIke pAna grahaNa kare tema hoya to te nAgaravelanAM pAna divasanA saMzodhana AdithI yatanApUrvaka grahaNa kare ane rAtre paNa dIvA AdinA prakAzamAM AvI che ke nahIM tenuM saMzodhana karIne yatanApUrvaka ja grahaNa kare jethI bhogopabhoganI maryAdAthI nAgaravelanA pAnano tyAga na thaI zake topaNa jIvarakSAkRta yatanAthI lAbha thAya. vaLI, nAgaravelanAM pAna kAmavRttinuM tIvra kAraNa hovAthI brahmacArIe tyAga ja karavo joIe. vaLI, sacittanA bhakSaNamAM nAgaravelanA pAnamAM aneka jIvonI virAdhanA thAya che, kema ke nAgaravelanA pAnamAM kuMthuA Adi eka sacitta jIva hoya tene AzrayIne asaMkhyAtA aparyAptA jIvo hoya che. tenA viSamayAM A maryAdA che - trasajIvane AzrayIne eka saMmUrchAima paryAptA hoya tyAM tene AzrayIne asaMkhyAtA saMmUrchAima aparyAptA hoya che. vaLI, bAdara ekendriyamAM paNa koI eka bAda ekendriya paryApto hoya tene AzrayIne bAdara ekendriyamAM aparyAptA asaMkhyAtA hoya che. vaLI, sUkSma ekendriyamAM A pramANe maryAdA che. jyAM eka aparyApta sUkSma ekendriya che tyAM tenI nizrAmAM niyamathI asaMkhyAtA ekendriya paryAptA che. vaLI, nAgaravelanA pAnamAM jema sacittata doSa che tema eka sUkSma Adi kaMthavo hoya tenI nizrAmAM rahelA asaMkhya aparyAptA trasajIvonI virAdhanAno saMbhava che. vaLI, nAgaravelanA pAnane Azrita pANIne kAraNe nIla-phUga Adi thAya to anaMtA jIvonI virAdhanA paNa thAya. mATe vivekI zrAvake nAgaravelanA pAnano tyAga karavo joIe. vaLI, sarva sacittatyAgamAM aMbaDa parivrAjakanA sAtaso ziSyo dRSTAMta che. tethI aMbaDa parivrAjakanA sAtaso ziSyonI jema zaktimAna zrAvake sacittanA tyAganA niyamamAM yatna karavo joIe. vaLI, sacittanA tyAganI jema dravyAdi tera vastu viSayaka paNa zrAvake jAvajIva sudhI niyama grahaNa karavo joIe. tethI te dravyanI nAmanA kaI rIte karavI joIe tenI spaSTatA TIkAkArazrI kare che. 2. dravya : ghaNA dhAnyamAMthI pariNAmAntararUpa eka vastu banelI hoya to te eka dravya tarIke gaNAya che. eka dhAnyamAMthI judI judI vastu banela hoya jema ghauMmAMthI roTalI, khAkharA vagere to te sarva vastu pRthaka dravya gaNAya che. tethI jAvajIva sudhI pratidina keTalA dravyane huM vAparIza tene AzrayIne zrAvake niyama karavo joIe, jethI bhogapabhoga vratanI prApti thAya. dhAtumaya zilA=dAMta khotaravAnI dhAtumaya saLI tathA koI vastumAM AvelA kAMkarA ke koI prasaMge AMgaLIno mukhamAM prakSepa karyo hoya to te dravyamAM gaNAtAM nathI.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3/ dvitIya adhikAra | zloka-32-33-34 3. vikRti=vigaI - vaLI, cha vigaIomAMthI zakti anusAra zrAvake jAvajIva sudhI vigaIono tyAga karavo joIe. 4. vANahasupAnaha, pagarakhAM : vaLI zrAvake joDA, mojaDI Adino keTalA pramANamAM upayoga karavo tenI jAvajIva sudhI maryAdA karavI joIe. vaLI, keTalAka kASThanI pAdukAdi vApare che tenI nIce koI jIva Ave to bacavAnI zakyatA ochI rahe che. tethI dayALu zrAvake teno tyAga karavo joIe. 5. tAMbUla : tAMbUlamAM svAdima padArtha Ave che. temAM paNa kaI kaI vastu potAne vAparavI tenA nAmagrahaNapUrvaka nakkI karIne bAkInI vastuno tyAga karavo joIe. jethI bhogapabhoganuM parimANa thAya. 6. vastra : vastramAM dhotiyuM, potIkA, rAtre paheravAnAM vastronI gaNanA thatI nathI; kema ke te bhoga mATe nathI. paraMtu vezabhUSA mATe vaparAtAM vastro kayAM-kayAM vAparIza? tenA nAma grahaNapUrvaka svIkArIne bAkInAno jAvajIva sudhI tyAga karavo joIe. jethI vezabhUSAnI vRttimAM saMkocanI prApti thAya. 7. puSpo: jeo zokha mATe sugaMdhI puSpo vApare che temAM paNa parimANa karavA arthe nAmagrahaNapUrvaka niyamana karIne bAkInAM puSpono tyAga karavo joIe. puSpono tyAga karelo hoya topaNa devazeSa kalpa che; kema ke temAM bhagavAna pratyenI bhaktinI vRtti che. 8. vAhana : ratha-azva Adi tenuM paNa nAmagrahaNa karI AnA sivAya anya vAhana jAvajIva vAparIza nahIM, te prakArano niyama karavo joIe. jethI vAhananA upabhogamAM parimANanI prApti thAya ane vAhananA upabhoga dvArA thatI hiMsAthI saMvara thAya. 9. zayana : zayanamAM khATalA Adi che. temAM nAyagrahaNapUrvaka anivArya hoya eTalAne rAkhIne bAkInAno tyAga kare. 10. vilepana : bhoga mATe caMdana vagere kayAM kayAM sugaMdhI dravyo pote tyAga karI zake tema nathI tenuM nAmagrahaNa karIne zeSano tyAga kare. vaLI, vilepanano tyAga hovA chatAM bhagavAnanI pUjA mATe potAnA deha upara je kaMI vilepana kare temAM bAdha nathI; kema ke bhagavAnanI bhakti arthe te prakAranuM vilepana che, bhoga arthe nathI.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa8 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | bloka-32-33-34, 35 11. abrA : divasa-rAtrimAM patnI Adi AzrayIne abrahmanuM niyamana kare. 12. dikparimANa :| diparimANanA niyamamAM sarva dizAmAM jAvajIva mATe gamanAdinuM niyamana kare che athavA amuka dizAmAM gamanAdinuM jAvajIva mATe niyamana kare che. dizAnA niyamane kAraNe avadhithI adhika kSetra viSayaka bhogopabhoga viSayaka maryAdA thAya che. diparimANavratamAM paNa A rIte dizAnI maryAdA che, paraMtu tyAM maryAdAthI adhika dizAmAM agamanane kAraNe AraMbha-samAraMbhano tyAga thAya che. 13. snAna : snAna tela-avRMgAdipUrvaka thAya che. devapUjA mATe snAna karavAmAM niyamano bhaMga nathI. paraMtu laukika kAraNe snAna divasamAM keTalI vakhata karavuM te viSayaka niyamana karIne yAtanAthI rakSA karavI joIe. 14. bhakata=bhojana: raMdhAyeluM dhAnya sukhaDI Adi sarva eka divasamAM keTalA zera pramANa vAparI za tenI maryAdA karIne jAvajIva sudhI pratijJA karavI joIe. vaLI, taDabUca AdinuM grahaNa zrAvaka karato hoya to vajanamAM ghaNA zeranI prApti che tene khyAlamAM rAkhIne vratabhaMga na thAya te rIte bhojanano niyama karavo joIe. ahIM bhojananuM kathana upalakSaNa che tethI anya paNa zAka, phala, dhAnya, AhAra AdinA pramANanA AraMbhanA naiyatyAdirUpa niyama zakti anusAra karavA joIe. tethI AhAra vAparavAnA viSayamAM vajanathI jema niyamana karyuM tema gRhakArya arthe zAka, phaLa, dhAnyAdino AraMbha karavAno prasaMga Ave to te bhojanathI adhika che te AraMbhano paNa zakti anusAra niyama kare ke ATalA zAka-phalAdithI vadhu AraMbha huM karIza nahi. A pramANe cauda niyamathI bhogopabhoganuM niyamana karavAthI bhoga-upabhogarUpa je Azrava che temAM jeTalA aMzathI tyAga karyo che teTalA aMzathI saMvaranI prApti thavAthI ghaNA karmabaMdhanI nivRtti thAya che. II34ll avataraNikA : ityuktaM bhogopabhogavratam, atha tRtIyamanarthadaNDaviramaNAkhyaM guNavratamAha - avataraNikArca - A pramANe pUrvanI gAthAmAM kahevAyuM e pramANe, bhogopabhogavrata kahevAyuM. have, trIjuM atarthadaMDaviramaNa nAmanuM guNavrata kahe che -
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga - 3 / dvitIya adhikAra | zloDa-34 zloka : anvayArtha : zarIrAdyarthavikalo- zarIra AhinA prayojana vikala, yo daNDaH = =va upamarda, janaiH loDI vaDe, kriyate = 125 che, so'narthadaNDaH = te anartha che. tattyAgastArttIyIkaM guNavratam = teno tyAga trIbhuM guNavata . 113411 zarIrAdyarthavikalo, yo daNDaH kriyate janaiH / so'narthadaNDastattyAgastArttIyIkaM guNavratam / / 35 / / zlokArtha zarIra AdinA prayojana vikala je daMDa=jIva upamarda, loka vaDe karAya che te anarthadaMDa che. teno tyAga bhIM gueAvata che. // 35 // -: TIDA : . zarIraM deha AdizabdAt kSetravAstudhanadhAnyaparijanAdiparigrahastadviSayo yo'rthaH = prayojanaM tena vikalo = rahito - niSprayojana ityarthaH, 'yo' 'daNDaH' daNDyate pApakarmaNA lupyate yena sa daNDaH bhUtopamardaH, 'janaiH' mugdhalokaiH 'kriyate' vidhIyate 'so'narthadaNDaH ' niSkAraNabhUtopamarddalakSaNo daNDa itiyAvat, 'tattyAgaH' tatparihAraH 'tArtIyIkaM' tRtIyameva tArtIyIkaM svArthe TIkaNpratyayaH, guNavrataM bhavatItyakSarArthaH / TIkArya bhAvArthastvayam - ya - yaH svasvIyasvajanAdinimittaM vidhIyamAno bhUtopamardaH so'rthadaNDaH saprayojana itiyAvat, prayojanaM ca yena vinA gArhasthyaM pratipAlayituM na zakyate, so'rthadaNDaH, viparItastvanarthadaNDa iti / yadAha 4 "jaM iMdiyasayaNAI, paDucca pAvaM karejja so hoI / atthe daMDo itto, anno u aNatthadaMDotti / / 1 / / " [ sambodhapra. zrAddha. 98 ] / / 35 / / : 1 zarIre aNatthadaMDotti / / " zarIra = heDa, Ahi zabdathI kSetra, vAstu, dhana, dhAnya, parinnAhituM grahaga che. tenA viSayavAjo ne artha=prayonana, tenAthI viTThala rahita arthAt niSprayobhana, ne is= bhUtaupamarda, mugdha loko vaDe karAya che. 'daMDa' zabdanI vyutpatti batAve che pApakarmathI daMDAya che=lepAya che jenA vaDe te daMDa bhUtaupamarda che. ane tevo daMDa te anarthadaMDa 1
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ go - dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-35-36 che=tiSkAraNa jIvatA upamarthanarUpa daMDa che. teno tyAga te prakAranA jIvanA upamaIno parihAra trIjuM ja guNavrata che. e pramANe zlokano akSarArtha che=zlokanA dareka zabdano artha che. zlokamAM "tArtAyIkaM' zabda che. tyAM svArthamAM 'TIkaNuM pratyaya che. tethI tArtAyIka eTale trIjuM evo artha thAya che. vaLI, bhAvArtha A che zlokano bhAvArtha A che. je sva, svIya ke svajana Adi nimitta karAto bhUtopamaI te arthadaMDa chekasaprayojana che. ane prayojana jenA vagara je AraMbha vagara, gRhasthapaNAnuM pratipAlana karavA mATe zakya nathI, te=prayojana mATe karAto daMDa te arthadaMDa che. vaLI, viparIta anarthadaMDa che. jene kahe che - "iMdriya zayanAdine AzrayIne je pApa karAya che te arthadaMDa che. enAthI anya vaLI anartha daMDa che." (saMbodha prakaraNa- zrAddha - 98) 13pA bhAvArtha : zrAvakane zarIra mATe, dhana-dhAnyAdinI prApti mATe ke svajana AdinA pAlana mATe je AraMbha-samAraMbha karavo paDe che tenAthI je pApa baMdhAya te arthadaMDa kahevAya. ane zarIra AdinA prayojanathI rahita kutUhalavRttithI ke anya prakAranI koI vRttithI AraMbha-samAraMbhanI koI pravRtti kare te anarthadaMDarUpa che ane zrAvake sarvaviratinI zaktino saMcaya karavo che tethI tevA niprayojana AraMbha-samAraMbhano avazya tyAga kare. tevo tyAga trIjuM guNavrata che. IIupA avataraNikA : uktamanarthadaNDaviramaNavratasvarUpam, athAnarthadaNDabhedAnAha - avataraNitArtha : anarthadaMDaviramaNa vratanuM svarUpa kahevAyuM. have anarthadaMDanA bhedone kahe che. zloka : so'padhyAnaM pApakarmopadezo hiMsakArpaNam / pramAdAcaraNaM ceti, prokto'rhadbhizcaturvidhaH / / 36 / / anvayArtha: sakate anarthadaMDa, apaLAnaM, pApakarmoddezo hiMsakArpaNam prArA ceti apadhyAna, pApakarmano upadeza, hiMsakanuM arpaNa ane pramAdanuM AcaraNa e pramANe, caturvigha =cAra prakArano, gardami=bhagavAna vaDe, prom:=kahevAyo che. 36
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 /dvitIya adhikAra | Als-39 PCodhArtha: te anarthadaMDa apadhyAna, pApakarmano upadeza, hiMsakanuM arpaNa ane pramAdanuM AcaraNa e pramANe cAra prakArano bhagavAna vaDe kahevAyo che. ll16ll TIs: 'sa' anarthadaNDaH 'apadhyAnaM' 'pApakarmopadezo' 'hiMsakArpaNaM' 'pramAdAcaraNaM' ca 'iti' evaMprakAraizcaturvidhaH 'arhadbhiH' jinaiH 'proktaH' prajJaptaH, yataH sUtram - "aNatthAdaMDe cauvvihe paNNatte taMjahA - avajjhANAyarie, pamAyAyarie, hiMsappadANe, pAvakammovaese a" tti / [Avazyaka mUlasUtra 45] tatrAprazastaM yat dhyAnasthirAdhyavasAnalakSaNaM tadapadhyAnam, taccAtaraudrabhedAdvidhA, tatra RtaM-duHkhaM tatra bhavamAtam, yadi vA AtiH-pIDA yAtanaM ca tatra bhavamArttam / rodayati parAniti rudro duHkhahetustena kRtaM tasya vA karma raudram, etatparimANaM cAntamuhUrttam, yato hemasUripAdAH - "vairighAto narendratvaM, puraghAtAgnidIpane / * qha(khe)caratvAdyapadhyAnaM, muhUrtAtparatastyajet / / 1 / / " [yogazAstre 3/75] iti / tathA pAtayati narakAdAviti pApam, tatpradhAnaM taddhetubhUtaM vA karma pApakarma-kRSyAdi tasyopadezaHpravartanavAkyaM pApakarmopadezaH / sa ca yathA - ___ 'kSetraM kRSa, vRSavRndaM damaya, hayAn SaNDaya, (zaNDhaya) krathaya zatrUn, yantraM vAhaya, zastraM sajjaya, pApopadezo'yam, evaM pratyAsIdati varSAkAlo, dIyatAM vallareSvagniH, sajjIkriyatAM halaphalAdi, atikrAmati vApakAlo, bhRtAH kedArA, gAhyantAM sArddhadinatrayamadhye, upyantAM ca vrIhayaH, jAtAvayaHsthA kanyakA vivAhyatAM zIghram, pratyAsIdanti pravahaNapUraNadivasAH praguNIkriyatAM pravahaNAni' ityAdi sarvo'pi pApopadeza utsargataH zrAvakeNa tyAjyaH, apavAdatastu dAkSiNyAdiviSaye yatanA vidheyA / yato yogazAstre - "vRSabhAn damaya kSetraM, kRSa SaNDaya vAjinaH / dAkSiNyAviSaye pApopadezo'yaM na kalpate / / 1 / / " [3/76] iti / tathA hiMsantIti hiMsakA-hiMsopakaraNAni AyudhAnalaviSAdayasteSAmarpaNaM dAnaM hiMsakArpaNama, hiMsramapi hi utsargato na deyam, apavAdatastu dAkSiNyAdiviSaye yatanA kAryA / yato yogazAstre - "yantralAGgalazastrA'gnimuzalolUkhalAdikam / dAkSiNyAviSaye hiMsraM, nArpayet karuNAparaH / / 1 / / " [3/77] iti /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | cs-39 tathA pramAdena pramAdasya vA''caraNaM pramAdAcaraNamiti pramAdazca-"majjaM visayakasAyA, NiddA vikahA ya paJcamI bhaNiya"tti [uttarAdhyayananiyuktiH gA. 180] paJcavidhastadAcaraNamapi varNyameva, etatprapaJco yogazAstre yathA - "kutUhalAd gItanRtte, nATakAdinirIkSaNam / kAmazAstraprasaktizca, dyUtamadyAdisevanam / / 1 / / jalakrIDAndolanAdivinodo jantuyodhanam / ripoH sutAdinA vairaM, bhaktastrIdezarATakathA / / 2 / / rogamArgazramau muktvA, svApazca sakalAM nizAm / evamAdi pariharet, pramAdAcaraNaM sudhIH / / 3 / / " [3/78-80] vRttilezo yathA-kautukAnirIkSaNaM tena tenendriyeNa yathocitaM viSayIkaraNam, kutUhalagrahaNAjjinayAtrAdau prAsaGgikanirIkSaNe ca na pramAdAcaraNam tathA kAmazAstre-vAtsyAyanAdikRte prasaktiH-punaH punaH zIlanam dyUtamadye prasiddhe, AdizabdAnmRgayAdi tasya sevanaM parizIlanam 1 / jalakrIDA-taDAgajalayantrAdiSu majjanonmajjanazRGgikAcchoTanAdirUpA, tathA AndolanaM vRkSazAkhAdau khelanam, AdizabdAtpuSpAvacayAdi tathA jantUnAM kukkuTAdInAM yodhanaM paraspareNAhananam, ripoH saMbandhinA putrapautrAdinA vairam, ayamoM-yena tAvatkathaJcidAyAtaM vairaM tadyaH parihartuM na zaknoti, tasyApi putrapautrAdinA yadvairaM tat pramAdAcaraNam / bhaktakathA yathA-idaM cedaM mAMspAkamASamodakAdi sAdhu bhojyam, sAdhvanena bhujyate, ahamapi cedaM bhokSye ityAdirUpA 1 / strIkathA yathA strINAM nepathyA'GgahArahAvabhAvAdivarNanarUpA-"karNATI suratopacAracaturA lATA vidagdhA priye" [ ] tyAdirUpA vA 2 / tathA dezakathA yathA-"dakSiNApathaH pracurAnnapAnaH strIsambhogapradhAnaH, pUrvadezo vicitravastuguDakhaNDazAlimadyAdipradhAnaH, uttarApathe zUrAH puruSAH, javino vAjino, godhUmapradhAnAni dhAnyAni, sulabhaM kuGkumam, madhurANi drAkSAdADimakapitthAdIni, pazcimadeze sukhasparzAni vastrANi, sulabhA ikSavaH, zItaM vArI"tyAdi 3 / rAjakathA yathA-"zUro'smadIyo rAjA, sadhanAzceDA, gajapatiauDaH, azvapatisturuSkaH" ityAdi 4 evaM pratikUlA api bhaktAdikathA vAcyAH [tulA yogazAstra TIkA pa. 473-4] iti madyAdipaJcavidhapramAdasya prapaJcaH / tathA tatraiva - "vilAsahAsaniSThyUtanidrAkalahaduSkathAH / jinendrabhavanasyAntarAhAraM ca caturvidham / / 1 / / " [yogazAstre 3/81] iti / "jinendrabhavanasya madhye vilAsaM kAmaceSTAm, hAsaM-kahakahadhvAnaM hasanam, niSThyUtaM niSThIvanam, kalahaM=rATIm,
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | PRs-39 duSkathAM-caurapAradArikAdikathAma, caturvidhAhAram azana-pAna-khAdya-svAdyarUpam, pariharediti pUrvataH saMbandhanIyam" iti [yogazAstraTIkA pa. 475] / tathA''lasyAdinA ghRta-taila-jalAdibhAjanAnAmasthaganam, mArge sati haritakAyAdyuparyazodhitAdhvani vA gamanam, anAlokitasthAne hastakSepAdi, satyapi sthAne sacittopari sthityAdi, vastrAdervA mocanam, panakakunthvAdyAkrAntabhuvyavazrAvaNAdestyajanam, ayatanayA kapATArgalAdAnAdi, vRthA patrapuSpAditroTanamRtkhaTIvaNikAdimardanavahnayuddIpanagavAdighAtadAnazastravyApAraNaniSThuramarmabhASaNahAsyanindAkaraNAdi, rAtrau divApyayatanayA vA snAnakezagrathanarandhanakhaNDanadalanabhUkhananamRdAdimardanalepanavastradhApanajalagAlanAdi ca pramAdAcaraNama, zleSmAdInAM vyutsarge sthaganAdyayatanApi pramAdAcaraNam, muhUrtAnantaraM tatra saMmUrchimamanuSyasaMmUrcchanatadvirAdhanAdimahAdoSasambhavAt, adhikaraNabhUtasya zastrAdermalamUtrAdezcAvyutsarjanamapi, tathA vRthA kriyAdhikAritvApatteH, zAstre cyutadhanurAdijIvAnAmapi kriyAdhikAritvokteH, svakArye kRte'pi jvaladindhanapradIpAderavidhyApanamapi tathA, agnividhyApanApekSayA taduddIpane bahujIvavirAdhanAyAH pratipAdanAt / yato bhagavatyAM"je NaM purise agaNikAyaM nivvAvei, se NaM purise appakammatarAe ceva"tti / apihitapradIpaculhakAdidhAraNacullakAdyuparicandrodayApradAnAdyapi tathA, azodhitendhanadhAnyajalAdivyApAraNamapi tathA, tadyatanA prathamavrate prAguktaiva, eSa ca caturvidho'pyanarthadaNDo'narthahetunirarthakazca / tathAhi-apadhyAnena na kAcidiSTasiddhiH, pratyuta cittodvegavapuHkSINatAzUnyatAghoraduSkarmabandhadurgatyAdyanartha eva / uktaM ca - "aNavaTThiaM maNo jassa, jhAyai bahuAI aTTamaTTAI / taM ciMtiaM ca na lahai, saMciNai a pAvakammAiM / / 1 / / vayakAyavirahiANavi, kammANaM cittamittavihiANaM / aighoraM hoi phalaM, taMdulamacchuvva jIvANaM / / 2 / / ". ato'zakyaparihAraM jAtvapadhyAnaM kSaNamAtraM syAt, tadApi sadya eva parihAryaM manonigrahayatanayA, yadAha manonigrahabhAvanAkRt - "sAhUNa sAvagANa ya, dhammo jo koi vittharo bhaNio / so maNaniggahasAro, jaM phalasiddhI tao bhaNiA / / 1 / / ". pApopadezahiMsrapradAne ca svajanAdAvanyathA nirvAhAdarzanAt duHzakyaparihAre, anyeSu tu pApAdyanarthaphale eva, taduktaM laukikairapi
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikArI zloka-36 "na grAhyANi na deyAni, paJca dravyANi paNDitaiH / marnAiviSe tathA zAstra, mA~ mAMsaM ya pavUman sArA" pramAdAcarite'pi mudhaivAyatanAdinimitto hiMsAdidoSaH, ata evAha - "tullevi uarabharaNe, mUDhaamUDhANa aMtaraM piccha / IIT narayakuvavuM, asi sAsaya suvavuM III" yatanAM vinA ca pravRttau sarvatrAnarthadaNDa eva, ataH sadayatayA sarvavyApAreSu sarvazaktyA zrAvakeNa yatanAyAM yatanIyam, yataH "jayaNA ya dhammajaNaNI, jayaNA dhammassa pAlaNI ceva / ttavbuDDikarI jayaNA, egaMtasuhAvahA jayaNA / / 1 / / " [upadezapade 769] nirarthakapApe'dhikakarmabandhAdidoSo'pi yataH - "aTeNa taM na baMdhai, jamaNaTeNaM tu thevabahubhAvA / gaTTe chAtrAmA, ninAma* naDe chaThThA ui". atazcaturvidho'pyayaM tyAjya iti / / 36 / / TIkArya : gha' anarthag: ... cAnya ti che te anarthadaMDa apadhyAna, pApakarmano upadeza, hiMsaka arpaNa ane pramAdanuM AcaraNa e prakAre=cAra prakArano bhagavAna vaDe kahevAyo che. je kAraNathI sUtra che. anarthadaMDa cAra prakArano kahevAyo che. A pramANe - apadhyAnanI AcaraNA, pramAdanI AcaraNA, hiMsaka vastunuM pradAna ane pApakarmano upadeza." (Avazyaka mUlasUtra-45) tyAM=cAra prakAranA anarthadaMDamAM, aprazasta sthira adhyavasAyarUpa je sthAna che te apadhyAta che ane te Arta ane raudranA bhedathI be prakAranuM che. tyAM be prakAranA dhyAnamAM Rta-duHkha, temAM thanAruM Arta che athavA jo Ati-pIDA ane yAtanA temAM thanAruM Arta che. bIjAne raDAve te rudra=duHkhano hetuM. tenAthI karAyeluM athavA tenuM karma raudra che. AnuM parimANa=ArtadhyAna ane raudradhyAnanuM parimANa, aMtarmuhUrta che. je kAraNathI temasUri ma.sA. kahe che - vairIno ghAta, nagarano ghAta, agninuM pragaTAvavuM viSayaka raudradhyAna ane huM narendra thAuM, huM khecara thAuM chuM AkAzamAM UDanAro thAu=ItyAdirUpa apadhyAnaArtadhyAna (tenuM parimANarUpa vrata) muhUrtathI vadhAre tyAga kare=muhUrtathI vadhu ArtadhyAna ane raudradhyAna thavA na de." I1n (yogazAstra 3/75) ane narakAdimAM pADe e pApa, tatpadhAna athavA tahetubhUta evuM karma-kRSyAdirUpa pApakarma, teno upadeza pravartaka vAkya te pApakarmano upadeza che ane te A pramANe che -
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-36 65 "kSetrane kheDa, baLadanA samUhanuM damana kara, ghoDAne napuMsaka kara, zatruono nAza kara, yaMtrane calAva, zastrane sajja kara" A pApopadeza che. e rIte "varSAkALa pAse Ave che. velaDIne saLagAvo, halaphalAdine sajja karo, vAvaNIno kALa cAlyo jAya che, kyArAo bharAI gayA che, sADAtraNa divasamAM enuM grahaNa karo ane dhAnyanI vAvaNI karo, kanyA uMmaravALI thaI che zIghra vivAha karo, pravahaNa ane pUraNanA divaso pAse AvI rahyA che. pravahaNa praguNI karo" ityAdi sarva paNa pApopadeza utsargathI zrAvake tyAga karavo joIe. apavAdathI vaLI dAkSiNyAdinA viSayamAM thatanA karavI joIe. je kAraNathI 'yogazAstra'mAM kahyuM che "baLadone damana kara, kSetrane kheDa, ghoDAne napuMsaka kara, dAkSiNyanA aviSayamAM A pApopadeza kalpato nathI." / / 1 / / (yogazAstra-3/76) ane hiMsA kare che te hiMsaka che-hiMsAnAM upakaraNo Ayudha, agni, viSa Adi che. teonuM=hiMsAnA upakaraNanuM, arpaNa=dAna, hiMsakanuM arpaNa che. hiMsra paNa zastrAdi utsargathI deya nathI=zrAvaka dvArA koIne ApavA yogya nathI. vaLI, apavAdathI dAkSiNya AdinA viSayamAM yatanA karavI joIe=azakya parihAra hoya eTaluM ja ApavuM joIe paraMtu vicAryA vagara hiMsAnAM sAdhano ApavAM joIe nahi. je kAraNathI yogazAstramAM kahyuM che - - "yaMtra, lAMgala=cAbakhA, zastra, agni, muzala=sAMbeluM, ullukhala Adi hiMsaka sAdhanone dAkSiNyanA aviSayamAM karuNApara zrAvaka arpaNa kare nahi." (yogazAstra-3/77) ane pramAdathI AcaraNa athavA pramAdanuM AcaraNa e pramAdAcaraNa che ane pramAda "madya, viSaya, kaSAya, nidrA ane vikathA e pAMca kahevAyAM che." (uttarAdhyayana niryukti, gA.180) pAMca prakAranI tenI AcaraNA paNa varjavI joIe. Avo=pAMca prakAranA pramAdano, vistAra 'yogazAstra'mAM A pramANe che --- - "kutUhalathI gIta, nRtya, nATakAdinuM nirIkSaNa, kAmazAstranI prasakti, dyUtamadyAdinuM sevana, jalakrIDAno, AMdolana Adino vinodajalakrIDAno AnaMda ane hIMcakA Adino AnaMda, jaMtuyodhana=jIvone paraspara yuddha karAve, zatrunA putrAdi sAthe vera, bhakta-strI-deza-rAjakathA=bhaktAdi cAra kathA, roga ane mArganA zramane choDIne AkhI rAta nidrA karavI e vagere pramAdAcaraNano buddhimAna puruSa parihAra kare." / / 1-2-3 / (yogazAstra-3/78-79-80) vRtti leza A pramANe che - "kautukathI nirIkSaNate-te iMdriyo dvArA yathAucita viSayanuM karaNa, kutUhalanuM grahaNa hovAthI jinayAtrAdimAM ane prAsaMgika nirIkSaNamAM pramAdAcaraNa nathI. ane vAtsyAyana Adi kRta kAmazAstramAM prasakti=pharI pharI zIlana, dyUta koDI AdithI krIDana che ane magha prasiddha che. 'Adi' zabdathI zikAra AdinuM grahaNa che. tenuM sevana=parizIlana, te pramAdAcaraNa che. jalakrIDA-taLAva, jalayaMtrAdimAM-phuvArA AdimAM, majjana-unmajjana, bhRgikA-choTana=pIcakArI choDavI Adi rUpa jalakrIDA ane AMdolana-vRkSa zAkhAdimAM khelana, Adi zabdathI puSpa saMcaya Adi ane jaMtuonuM yodhana=kUkaDA Adine paraspara laDAvavA, zatru saMbaMdhI putra-pautrAdi sAthe vera. A artha
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-36 che - jenI sAthe koIka rIte AyAta vera che=prApta thayeluM vera che. tene je parihAra karavA mATe samartha nathI, tenA paNa putra-pautrAdi sAthe je vera che te pramAda AcaraNa che. bhaktakathA je A pramANe che. ane A A mAMspAka, aDada, modaka, lADavA Adi sAdhu bhojya che suMdara bhojana che. AnA vaDe suMdara khavAya che ghaNuM khavAya che. huM paNa khAIza ItyAdirUpa bhojanakathA che. strIkathA je A pramANe che- strIonA nepathya, aMgahAra, hAvabhAvAdi varNanarUpa strIkathA che. athavA "kaTInI strIo kAmanA upacAramAM catura hoya che. lATanI strIo vidagdha=vicakSaNa, hoya che." ItyAdi rUpa strIkathA che. ane dezakathA A pramANe che - dakSiNApatha pracura annapAna, strIsaMbhogapradhAna che. pUrvano deza vicitra vastu goLa, khAMDa, cokhA madyAdipradhAna che. uttarApathamAM puruSo zUravIra hoya che. ghoDAo gativALA hoya che. ghauM pradhAna dhAnya hoya che. kuMkuma=kesara, sulabha hoya che. drAkSa, dADama, kapittha=koThA, madhura hoya che. pazcima dezamAM sukhAkArI sparzavALAM vastro, zeraDI sulabha ane pANI ThaMDuM hoya che. rAjakathA : je A pramANe che - amAro rAjA zUravIra che. ceDA dezano rAjA bahu dhanavAna che. gauDadezano rAjA bahu hAthIvALo che. turkastAnano rAjA azvapati che=ghaNA azvavALo che. ItyAdi rAjakathA che. A rIte pratikUla paNa bhaktAdi kathA jANavI=pUrvamAM jema prazaMsAdi rUpe bhaktakathAdi batAvI te rIte nidAdirUpa bhaktAdikathA jANavI." (tulA yogazAstra TIkA, 5. 473-4) A pramANe madhAdi pAMca prakAranA pramAdano vistAra che. ane tyAM ja pAMca prakAranA pramAdAcaraNamAM, "jitabhavanamAM vilAsa, hAsya, ghUMkavuM, niMdrA, kalaha, duSkathA, cAra prakArano AhAra karavo (pramAdAcaraNa che.) III (yogazAstra 3-81). jinabhavananI madhyamAM vilAsa=kAmaceSTA, hAsyakhaDakhaDa avAja rUpe hasavuM, niSThivana=bhUMkavuM, kalaha=rADo pADavI, duSkathA-cora, parastrI AdinI kathA, azana-pAna-khAdya-svAda rUpa cAra prakAranA AhArano tyAga kare e pramANe pUrvathI saMbaMdha karavo." (yogazAstra TIkA- 5.475) ane ALasa AdithI ghI, tela,pANI AdinAM vAsaNone khullAM mUkavAM pramAdAcaraNa che. mArga hote chate=anya mArga hote chate, vanaspati Adi upara gamana athavA azodhita mArgamAM gamana jIvo che ke nahIM tene joyA vagara mArgamAM javuM pramAdAcaraNa che. anAlokita sthAnamAM hastakSepAdi=joyA vagaranA sthAnamAM hAthanuM sthApana karavuM ke besavuM te pramAdAcaraNa che. vidyamAna paNa sthAna hote chate avya-sthAna vidyamAna hote chate paNa sacitta upara sthiti Adi kare athavA vastrAdine mUke te pramAdAcaraNa che. pataka, kuMthuvAdithI yukta bhUmi upara avazrAvaNa Adino tyAga kare pezAba Adi kare e pramAdAcaraNa che. ayatanAthI kapATa dvAranA argalA Ape dvAranI sTopara khole - baMdha kare. e pramAdAcaraNa che. phogaTa=kAraNa vagara patra, puSpAdine toDavAM, mATI-khaDI-vaNikAnuM mardana karavuM, agnine pragaTAvavo, gAya Adine cAbakhA mAravA; zastrano vyApAra, niSphara evuM marmabhASaNa, hAsya-liMdAnuM karaNa Adi pramAdAcaraNa che. rAtrimAM athavA divasamAM paNa ayatanAthI snAna, vALa oLavA, rAMdhavuM, khAMDavuM, daLavuM, bhUminuM khodavuM, mATI AdinuM masaLavuM, lepana, vastra dhovA ane pANInuM gALavuM pramAdAcaraNa che. lekhAdinA tyAgamAM sthagana AdinI ayatanA paNa lekhamAM jIvo mare nahIM te mATe tenA upara dhULa Adi nAkhavAnA viSayamAM ayatanA paNa, pramAdAcaraNa che;
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3/ dvitIya adhikAra | zloka-36 * u7 kema ke tyAM-tyAga karAyelA zleSma AdimAM muhUrta pachI samUcchika manuSya utpanna thAya che. tenI virAdhanA Adi mahAdoSano saMbhava che. adhikaraNabhUta zastrAdinuM ane mala-mUtrAdinuM adhyetsarjana paNa pramAdAcaraNa che; kema ke te prakAranI=adhikaraNa rUpa zastrAdino ke mala-mUtrAdino tyAga na karAyo hoya to AraMbha-samAraMbha thAya te prakAranI, vRthA kriyAnA adhikArIpaNAnI prApti che. ahIM prazna thAya ke koInI hiMsA karavAne anukULa zastro karI ApyAM nathI. chatAM te zastrone chUTAM na karyA hoya to jIvane mAravAne anukULa zastrAdinI kriyAnuM adhikArIpaNuM kema che ? temAM hetuM kahe che - zAstramAM cyavI gayelA dhanuSya AdinA jIvonA paNa kriyAnA adhikArItvanI ukti cheete dhanuSyathI je hiMsAdi thAya che te kriyAnA hiMsAnA adhikArI te dhanuSyanA jIvo che e pramANe kathana che. svakArya karAve chate paNa baLatA iMdhana ane pradIpa AdinA avidyApana paNa tathA cheHvRthA kriyAnA adhikArIpaNAnI prApti rUpa che; kema ke agninA bujhavavAnI apekSAthI tenA uddIpatamAM=agnine pragaTAvavAmAM, bahu jIva virAdhanAnuM pratipAdana che. je kAraNathI bhagavatImAM kahyuM che - je puruSa agnikAyanuM nirvApana kare che=bujhAve che, te puruSa alpa karmabaMdha bAMdhavA mATe samartha thAya che." () apihita pradIpa cUlA AdinuM dhAraNa khullA pradIpa ane khullA cUlA Adine rAkhavA, cUlA Adi upara caMdaravA AdinuM apradAna Adi paNa tathA che=pramAdAcaraNa che. azodhita iMdhana, dhAnya, jalAdino upayoga karavo paNa tathA. che=pramAdAcaraNa che. tenI yatanA=zodhita evA iMdhana - dhAvyAdinI yatanA prathama vratamAM pUrvamAM kahevAyelI ja che ane A cAra prakArano paNa anarthadaMDa anarthano hetuM ane nirarthaka ja che. te A pramANe - apadhyAnathI koI paNa ISTanI siddhi thatI nathI. UlaTuM citano udvega, zarIranI kSINatA, zUnyatA, ghora duSkarma baMdha, durgati Adi anartha ja che. ane kahevAyuM che - "jenuM anavartita mana bahu prakAranA Arta-raudra dhyAna kare che ane te cititane prApta karato nathI ane pApakarmono saMcaya kare che. III vAcA ane kAyAthI virahita paNa citta mAtrathI karAyelAM karmonuM taMduliyA matsyanI jema jIvone ati ghora phaLa thAya che." garA () AthI azakya parivAra apadhyAna kSaNamAtra thAya topaNa tarata ja manonigrahanI yAtanAthI parihAra karavo joIe. jene manonigraha bhAvanA karanArA kahe che - sAdhuno ane zrAvakono je koI dharmano vistAra kahevAyo che te mananigraha sAra che. je kAraNathI phalasiddhi dharmanA sevanathI phalanI siddhi, tenAthI=manonigrahathI kahevAya che." III () pApopadeza ane hiMsAnuM pradAna=hiMsAnAM sAdhanonuM pradAne svajanAdimAM avyathA nirvAhanuM adarzana hovAthI duHzakya parihAravALA che. atyamAM vaLI pApAdi anarthalavALAM ja che. laukiko vaDe paNa te kahevAyuM che -
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-36 pAMca dravyo paMDitoe koInI pAsethI grahaNa karavAM joIe nahIM ke koIne ApavAM joIe nahi. kayAM 5 dravyo che te spaSTa kare che - agni, viSa, zastra, madha=madirA ane pAMcamuM mAMsa." III pramAdanA acaritamAM paNa AyatanAdi nimitta vyartha ja hiMsAdi doSa che. AthI ja kahe che - tulya paNa udarabharaNamAM mUDha-amUDhanuM aMtara juo. ekane mUDhane, narakanuM duHkha che, anyane amUDhane, zAzvata sukha che." [1] ) ane yatanA vagara pravRttimAM sarvatra anartha daMDa ja che. AthI sadayApaNAthI sarva vyApAromAM sarva zaktithI zrAvake yetanAmAM yatna karavo joIe je kAraNathI kahevAyuM che - "yatanA dharmanI jananI che ane yatanA dharmanuM pAlana karanArI ja che. yatanA tenI=dharmanI, vRddhi karanArI che. yatanA ekAMte sukha lAvanArI che=mokSasukhane lAvanArI che." I1aaaa () nirarthaka pApamAM adhika karmabaMdha Adi doSa paNa che je kAraNathI kahevAyuM che - "thoDo ane bahubhAva hovAne kAraNe arthathI=arthadaMDathI, te bAMdhato nathI=prayojanathI karAyelAM kRtyothI te karma bAMdhato nathI. je anarthathI bAMdhe che. arthamAM arthadaMDamAM, kAlAdi niyAmaka che. anarthamAM anarthadaMDamAM, kAlAdi niyAmaka nathI." (). AthI cAre paNa prakArano A=anarthadaMDa tyAjya che. 36 .bhAvArtha pUrva gAthAmAM anarthadaMDa batAvyo te anarthadaMDa cAra prakArano che - 1. apadhyAna apaciMtavana=nirarthaka ciMtavana. 2. pApakarmano upadeza=AraMbha-samAraMbhavALA kRtya viSayaka bIjAne upadeza. 3. hiMsakanuM arpaNa hiMsAnAM kAraNo bane evAM sAdhano bIjAne ApavAM. 4. pramAdanuM AcaraNa-saMsAranI sarva pravRttiomAM zakya eTalI ucita yatanA vagara te-te pravRtti karavI. 1. apadhyAna : aprazasta evo je sthira adhyavasAya te apadhyAna che. te ArtadhyAna ane raudradhyAnanA bhedathI be prakArano che. ArtadhyAnanI vyutpatti spaSTa kare che - "Arta" zabda "R' dhAtumAMthI banela che. tethI Rta duHkha ane temAM je thayeluM hoya te Arta. te prakAranI Arta" zabdanI vyutpatti che. athavA ArtadhyAnamAM 'Ati' zabda che. te pIDA ane yAtana arthamAM che. temAM
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 69 dharmasaMgraha bhAga-3/ dvitIya adhikAra | zloka-36 thanAruM Arta che-potAne pIDA thatI hoya ke bIjAne pIDA kare te vakhate vihvaLatAno je pariNAma te "ArtadhyAna che. raudradhyAnanI vyutpatti batAve che -. bIjAone raDAve te rudra. je bIjAnA duHkhano hetu che. tenAthI karAyeluM raudradhyAna che athavA te kRtya 'raudradhyAna che. . A ArtadhyAna ane raudradhyAnanuM parimANa aMtarmuhUrtanuM che. arthAt zrAvakane koIka nimitte ArtadhyAna ke raudradhyAna thAya to tarata sAvaceta thaI tenuM vAraNa kare to te ArtadhyAna ke raudradhyAna aMtarmuhUrtamAM nivartana pAme che. te prakAranuM vAraNa na kare to ArtadhyAna ane raudradhyAnano pravAha cAle. tethI anarthadaMDanA parihAranA arthI zrAvake ArtadhyAna ane raudradhyAnanA parivAra mATe sadA yatna karavo joIe. ArtadhyAna ane raudradhyAnane kahenArAM vacano yogazAstramAM A pramANe che - zatruno ghAta, koI nagara pratye dveSa hoya to teno ghAta, agninuM pragaTIkaraNa athavA "huM narendra thAuM, huM AkAzamAM UDanAro thAuM" ityAdi ciMtana te apadhyAnarUpa che. zrAvake muhUrtanI aMdara teno tyAga karavo joIe arthAtu tatkAla teno tyAga karavo joIe. 2. pApakarmano upadeza - je kRtyo jIvane narakAdimAM nAkhe te pApakarma kahevAya. te pApakarma khetI AdinI kriyA che; kema ke khetI AdinI kriyAmAM ghaNA trasa jIvono saMhAra thAya che. teno upadeza pApakarmano upadeza che. kaI rIte khetI Adi pApakarmano upadeza ApavAno prasaMga-zrAvakane prApta thAya che ? te spaSTa kare che - jo koI zrAvaka pApakarmanA upadezanA nivAraNarUpa anarthadaMDanA pariNAmathI bhAvita na hoya to koIne kahe ke kSetrane kheDa; kema ke khetIno samaya thaI gayo hoya chatAM te vyakti avicAraka rIte khetImAM yatna na karato hoya ane teno te prakArano prasAda joIne avicAraka zrAvakane vicAra Ave ke A rIte A besI raheze to khetIthI thanArA lAbho Ane maLaze nahIM tethI avicAraka rIte tenI lAgaNIthI prerAIne kahe ke khetI kara. athavA koI baLadane yathArtha damana karato na hoya to kahe ke baLadane yathArtha damana kara jethI khetInuM kArya sAruM thAya athavA ghoDAne napuMsaka kara tema kahe arthAt ghoDo ati unmatta hoya ane kAbUmAM na raheto hoya to tene kAbUmAM rAkhavA mATe kahe ke ghoDAne napuMsaka kara. athavA kahe ke zatruno nAza kara. athavA kahe ke yaMtrane cAlu kara athavA kahe ke zastrane sajja kara. A sarva pApopadeza che. A prakArano pApopadeza zrAvake karavo joIe nahi. chatAM vicAraNAmAM mUDha zrAvaka te-te prakAranI pravRtti nahIM karatA jIvone joIne pote rahI zake nahIM to te te prakAranI preraNA karIne anarthadaMDane prApta kare che. vaLI, A sivAya paNa koIne kahe ke varSAkALa AvI rahyo che, velA Adine saLagAvI nAkho tethI suMdara navA velA thAya. athavA kahe ke varSAkALa AvI rahyo che mATe haLa-phalAdine sajja karo jethI khetImAM
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3/ dvitIya adhikAra | zloka-36 vilaMba thAya nahi. koIne kahe ke vapanano kALa atikrama thAya che, jaladI vAvaNInI kriyA karo. kyArAo pANIthI bharAI gayA che mATe sADA traNa divasanI aMdaramAM tenuM pANI grahaNa karo ane dhAnyanI vAvaNI karo. A prakAranAM kRtyonI preraNA karavAthI te kRtyomAM thatAM Araba-samAMrabhanuM karAvaNa zrAvakane prApta thAya. vaLI koInI kanyA uMmaravALI thaI hoya to kahe ke tArI kanyA vayavALI thaI che mATe zIdhra vivAha kara. A prakAranA kathanamAM paNa kanyA pratyenI avicAraka lAgaNI hoya che. vastutaH tenA bhogAdimAM anumodana ane karAvaNanuM pApa lAge che. mATe zrAvake A prakArano upadeza Apavo joIe nahi. vaLI, koIne kahe ke zastrane sajja karavAnA divaso pAse AvI rahyA che mATe zastrane sajja kara. A sarva kriyAthI je pApo thavAnI zakyatA hoya te pApo karAvavAno adhyavasAya thAya che tethI zrAvake AvAM pApono upadeza utsargathI tyAga karavo joIe vaLI, apavAdathI dAkSiNyAdinA viSayamAM yatanA karavI joIe. arthAt potAnA kuTuMbAdi hoya athavA tevA prakAranA saMbaMdhavALAnuM kArya hoya ke jene kahevuM paDe tevuM che tevA saMjogomAM ucita yatanA karavI joIe. jethI adhika AraMbha-samAraMbha thAya nahi. 3. hiMsakanuM arpaNa: vaLI, zrAvake hiMsAnAM sAdhano koIne ApavAM joIe nahIM Ama chatAM dAkSiNyano viSaya hoya to apavAdathI yatanApUrvaka ApavAM joIe. jema ADozI-pADozI koI vastu levA Ave ane teone na Ape to dharmano lAghava thAya. te vakhate koI hiMsAnuM sAdhana Ape to kahe ke AvAM-AvAM anucita kRtyomAM teno upayoga karazo nahi. jema charI Adi Ape to kahe ke ame kaMdamULa vAparatA nathI mATe temAM upayoga karazo nahi paraMtu sAmethI koIne kahe nahIM ke mAre tyAM A vastu che tame laI jajo; kema ke teonA te prakAranA AraMbhamAM sAkSAt pravartanano pariNAma thAya che mATe dAkSiNyathI ApavAnI kriyAmAM yatanAno pariNAma rahe che. te 4. pramAdAcaraNa : pramAda pAMca prakArano che. madirAnuM sevana, viSayanuM sevana, kaSAyanuM sevana, nidrA ane vikathA te pramAdAcaraNanuM svarUpa yogazAstramAM A pramANe kahe che - kutUhalathI gIta ane nRtyanuM nirIkSaNa te pramAdAcaraNa che. tethI e prApta thAya ke zrAvaka gIta-nRtyAdine utsukatAthI jue te pramAdAcaraNa che. paraMtu svAbhAvika rIte je koInuM gIta cAlatuM hoya ane kAnathI saMbhaLAya ane tyAM sAMbhaLavA mATe utsukatA na kare to pramAdAcaraNa na kahevAya. vaLI kutUhalathI gIta-nRtya kahevAthI e prApta thayuM ke jinayAtrAmAM gIta-nRtya sAMbhaLe tyAM bhagavAnanI bhaktino adhyavasAya hovAthI pramAdAcaraNa nathI. athavA koIka pravRtti karatI vakhate svAbhAvika sanmukha koI gIta-nRtya karatuM hoya ane temAM kutUhala na hoya ane cakSuthI te dRzya dekhAya ane zrotrendriyathI gIta saMbhaLAya te pramAdAcaraNa nathI. kAmazAstramAM kahevAyelI vAtonI vicAraNA karavI
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-36 71 te pramAdAcaraNa che; kema ke te-te prakAre kAmanI vRtti jAgrata thAya che. vaLI cUta ane madyAdinuM sevana pramAdAcaraNa che. vaLI, pANImAM krIDA karavI, hiMcakA para AnaMda levo, pazuone paraspara yuddha karAvavuM, zatrunA putrAdi sAthe vera karavuM te sarva pramAdAcaraNa che. vaLI, bhaktAdi cAra prakAranI kathA pramAdAcaraNa che tethI zrAvake te sarva kathAothI para rahevA prayatna karavo joIe. vaLI, roga na hoya ke mArgano zrama na hoya chatAM AkhI rAta sUe te pramAdAcaraNa che. AvA sarva pramAdAcaraNano zrAvake parihAra karavo joIe. vaLI, anya keTalIka pramAdanI AcaraNAo TIkAkArazrI spaSTa kare che - jema ALasa AdithI ghI, tela, pANI, AdinAM bhAjano khullo mUke to temAM jIvo paDe ane teno vinAza thAya tenA mATe ucita yatanA na karavAmAM Ave te pramAdAcaraNa che. tethI zrAvake jIvarakSA mATe avazya ucita yatanA karavI joIe. vaLI gAmanAdi vakhate anyamArga vidyamAna hovA chatA vanaspati Adi uparathI gamana kare te pramAdAcaraNa che. vaLI, koIka tevA saMyogomAM vanaspati vagarano mArga na hoya ane vanaspati uparathI javuM paDe tema hoya to zakya yatanApUrvaka zrAvake javuM joIe. vaLI, jatI vakhate jamInane joyA vagara ayatanA pUrvaka jAya to gamanAdimAM jIvo maravAnI saMbhAvanA rahe che te pramAdAcaraNa che. mATe vAhanAdimAM javAno prasaMga na hoya to zrAvaka paNa sAdhunI jema iryAne zodhIne ja gamanAdi kare. anyathA anarthadaMDanI prApti thAya. vaLI, hAthano kSepa-pagano lepa vagere karatI vakhate te sthAnane joyA vagara hastAdino lepa kare to jIva maravAnI saMbhAvanI rahe te pramAdAcaraNa che. tethI zrAvake bhUmi AdinuM nirIkSaNa karIne hastAdino lepa karavo joIe. anya paNa sthAna vidyamAna hoya chatAM paNa sacitta vastu para bese ke sacitta vastu para vastrAdi mUke te pramAdAcaraNa che. vaLI, panaga nAmanI vanaspati hoya ke kuMthuo AdithI AkrAnta hoya tevI bhUmi para mAtaruM Adino tyAga kare te pramAdAparaNa che. mATe bhUminuM avalokana karIne jIvarakSA mATe zrAvake yatna karavo joIe. vaLI dvAronA argalA Adine ayatanApUrvaka baMdha kare ke khole e pramAdAcaraNa che. tethI je sthAnamAM jIvahiMsAnI saMbhAvanA jaNAya te sthAnamAM joIne je te prakAranI pravRtti yatanApUrvaka zrAvake karavI joIe, jethI nirarthaka jIvahiMsA na thAya. vaLI, koIka prayojana vagara kutUhalavRttithI patrapuSpanA trATana AdinI kriyA pramAdAcaraNa che. vaLI niSphara bhASaNa, marmane aDe evuM bhASaNa, hAsya, niMdA karavI vagere pramAdAcaraNa che. mATe zrAvake tevI koI pravRtti karavI joIe nahi. vaLI, rAtrimAM snAnAdi kare te pramAdAcaraNa che ane divase paNa jIvarakSA mATe ucita yatanA karyA vagara snAnAdi kare te sarva pramAdAcaraNa che. zarIranI ke gRhakAryanI koIpaNa pravRttimAM yatanA vagara prayatna thAya to anarthadaMDanI prApti thAya. vaLI, zleSmAdine nAkhyA pachI tene mATI vagerethI DhAMkavAmAM paNa ucita yatanA karavAmAM na Ave to te lekhAdimAM aneka jIvonI hiMsA thavAno saMbhava rahe mATe te pramAdAcaraNa rUpa che. vaLI, muhUrta pachI te zleSmAdimAM - saMmUcchimajIvo utpanna thaze tenI virAdhanA Adi doSonI prApti thAya mATe zrAvake jIvarakSA mATe ucita yatanA karavI joIe. anyathA anarthadaMDanI prApti thAya. vaLI, zastrAdi sajja karI rAkhelAM hoya to te
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-36 zastrAdithI hiMsA thavAno saMbhava rahe mATe zastrane sajja vagaranI avasthAmAM rAkhavAno yatna na karavAmAM Ave to te pramAdAcaraNa che. vaLI, mala-mUtrAdi paNa saMmUcchima na thAya te mATe ucita sthAne tyAga karavA joIe. te pramANe na karavAmAM Ave to pramAdAcaraNane kAraNe anarthadaMDanI prApti thAya. ahIM prazna thAya ke zastrane chUTAM mUkavAmAM na Ave ane mala-mUtrAdinuM utsarjana karavAmAM na Ave to doSa thAya ? tethI kahe che - te prakAranI vRthA kriyAnA adhikArItvanI prApti che te zastrathI koInI hiMsA anya koI kare tene anukULa tevI te prakAranI vRthA kriyAno adhikArI te zrAvaka bane; kema ke jo teNe zastra sajja avasthAmAM na rAkhyAM hoya ane chUTAM karI rAkhelAM hoya to koI teno upayoga karIne zIghra te kriyA kare nahIM mATe zastrathI hiMsAnI kriyA karavAmAM pote baLavAna kAraNa bane che. mATe zrAvake zastra sajja rAkhavAM joIe nahIM. tenI puSTi karavA arthe ja kahe che - zAstramAM je dhanuSyanA jIvo cyavI gayA che te jIvone paNa potAnA zarIrathI thatI hiMsAnI kriyAnA phaLanA adhikArI kahela che. tethI jeoe potAnA zarIrane vosirAvyuM nathI tethI tenA zarIrathI thatI hiMsAnuM pApa jo tene lAgatuM hoya to zastrane sajja avasthAmAM rAkhavAthI tenAthI thatI hiMsAmAM zrAvakane avazya pApanI prApti thAya che tema nakkI thAya che. vaLI, mala-mUtrAdi zrAvaka paraThave nahIM to temAM paNa te jIvonI utpatti thAya te prakAranI vRthA kriyAnA adhikArIpaNAnI prApti che. vaLI potAnA kArya mATe agni vagere saLagAvela hoya, dIvo saLagAvelo hoya ane kArya thayA pachI bujhavavAmAM na Ave to pramAdAcaraNa rUpa anarthadaMDanI prApti che; kema ke agninA bujhAvavAnI apekSAe tene saLagAvavAmAM ghaNA jIvonI virAdhanA che tema bhagavatI sUtramAM kahela che mATe potAnA prayojanathI agni Adi saLagAvyA hoya topaNa adhika hiMsAnA nivAraNa arthe zrAvake agni Adine bujhavavA arthe yatna karavo joIe. vaLI, zrAvake pradIpa, cUlA AdinI upara koI vastu DhAMkelI na hoya to temAM jIvo paDavAthI hiMsA thAya tethI jIvarakSA mATe ucita yatanA karavAmAM na Ave to anarthadaMDanI prApti thAya. vaLI, cUlA Adi para caMdaravo na bAMdhe to jIvahiMsA thavAnI saMbhAvavAne kAraNe pramAdAcaraNa kahevAya mATe anarthadaMDanI prApti thAya. vaLI, trasAdi jIvone joyA vagara iMdhana-dhAnya-jalAdino upayoga karavAmAM Ave to jIvahiMsAnI saMbhAvanAne kAraNe pramAdAcaraNa kahevAya. vaLI, A cAre prakArano anarthadaMDa anarthano hetu che ane nirarthaka che=A lokanA koI prayojanavALo nathI. te A pramANe apadhyAnathI koI kAryanI siddhi thatI nathI. paraMtu cittamAM uga utpanna thAya che. zarIra kSINa thAya che. cittamAM zUnyatA jaNAya che. ghora duSkarmono baMdha thAya che. durgati AdinA anartho prApta thAya che. mATe apadhyAnathI kevala anartha ja che. koI zubhaphaLa maLatuM nathI. mATe zrAvake tenA parivAra mATe ja yatna karavo joIe. vaLI, zrAvakane te prakAranI jIvanavyavasthAne kAraNe prasaMge apadhyAna thavAno prasaMga
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-36 Ave ane teno parihAra azakya hoya to paNa mananA nigrahanI yutanAthI zIgha teno parihAra karavo joIe. manonigrahanI bhAvanA mATe kahyuM che ke sAdhu ane zrAvakanA dharmano je vistAra zAstramAM kahyo che te sarva vistAra vAcika-kAyika AcaraNArUpa nathI paraMtu manonigrahapradhAna che. tethI e phalita thAya ke sAdhunA sarva AcAro pAMca iMdriyanA saMvarapUrvaka manane guptimAM rAkhe che ane zrAvakanA sarva AcAro manane pApavyApAramAMthI nivRtta karAvIne jayaNA pradhAna hoya che. tethI sAdhunA ane zrAvakanA AcAronuM phaLa maLe che ane jeo mAtra kAyika kriyA kare che. manano nigraha karatA nathI teone sAdhvAcAranI kriyAthI ke zrAvakAcAranI kriyAthI koI mukhya phaLa maLatuM nathI, tuccha sAmAnya phaLa maLe che. mATe kalyANanA arthIe svabhUmikAnusAra manonigrahamAM yatna karavo joIe. vaLI, svajanAdimAM zrAvakathI pApopadeza ane hiMsAnA sAdhananA pradAnano parihAra karavo duSkara che; kema ke putrAdine te prakArano upadeza ApavAmAM na Ave to nirvAha thAya nahIM. tethI zrAvake kuTuMbAdi arthe pApopadeza ane hiMsAnAM sAdhanonA pradAnamAM yatanA karavI joIe ane anya jIvone AzrayIne pApopadeza ane hiMsAnA sAdhananA pradAnano avazya tyAga karavo joIe. vaLI, pramAdAcaraNamAM koI prayojana vagara ayatanAdi nimitte ja hiMsAdi doSo thAya che. tenI puSTi karavA mATe kahe che - tulya paNa udarabharaNanI kriyAmAM mUDha jIvo ane amUDha jIvonuM aMtara juo. jeo mUDha che teo ayatanApUrvaka udarabharaNa mATe yatna karI naraka AdinA duHkhane pAme che ane bhagavAnanA vacanathI bhAvita mativALA che evA amUDha jIvo to udarabharaNanI pravRttimAM paNa zakya hoya teTalI jIvarakSAnI yatanA kare che jethI saMsAranI pravRttikALamAM dayAno pariNAma varte che. tenA kAraNe paraMparAe zAzvata evA mokSasukhanI prApti thAya che. saMkSepathI anarthadaMDanA nivAraNa mATe zuM karavuM joIe ? tethI kahe che - yatanA vagaranI pravRttimAM sarvatra anarthadaMDa che. AthI, dayALu zrAvake sarvakRtyomAM sarva zaktithI yatanA karavI joIe. jethI anarthadaMDanI prApti thAya nahi. vaLI, "jayaNA sarva kalyANanuM kAraNa che e prakAranA upadezapadanA vacanathI e prApta thAya ke vivekI zrAvaka sarvaviratinI zaktino saMcaya arthe je dezaviratinuM pAlana kare che te dezaviratinAM sarva kRtyomAM ucita yatanAthI prayatna kare to anarthadaMDanI prApti thAya nahIM ane ucita yatanAnA baLathI zrAvakane kramasara sarvaviratine anukULa zaktino saMcaya thAya jethI sarvakalyANanI prApti thAya. vaLI, arthadaMDa karatAM anarthadaMDamAM adhika karmabaMdhanono doSa che te batAve che - arthadaMDanI pravRttikALamAM zakya eTalI jIvarakSA mATenI yatanA hovAne kAraNe karmabaMdhane anukULa thoDo
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-36-37 bhAva che mATe tyAM alpakarmabaMdha che ane anarthadaMDamAM pramAda pradhAna che. tethI hiMsAno bahu bhAva hovAne kAraNe ghaNo karmabaMdha che. vaLI, arthadaMDanI pravRttimAM kala, kSetra saMyoga Adi niyAmaka che paraMtu pramAda niyAmaka nathI jyAre anarthadaMDanI pravRttimAM kAlAdi niyAmaka nathI paraMtu pramAda ja niyAmaka che ane pramAdathI saMsAranI prApti thAya che mATe zrAvake cAre prakArano anarthadaMDa tyAga karavo joIe. II3 avataraNikA : uktAni trINi guNavratAni, atha zikSApadavratAnyucyante-tatra zikSaNaM zikSA'bhyAsastasyai tasyA vA padAni-sthAnAni tAnyeva vratAni zikSApadavratAni tAni ca catvAri bhavanti / tadyathA-sAmAyikam, dezAvakAzikam, pauSadhopavAsaH, atithisaMvibhAgazceti, svalpakAlikatvAccaiteSAM guNavratebhyo bhedaH, guNavratAni tu prAyo yAvajjIvikAni / eteSvapi - _"sAmAyikadezAvakAzike pratidivasAnuSTheye punaH punaruccAraNIye, pauSadhopavAsA'tithisaMvibhAgau tu pratiniyatadivasAnuSTheyau na pratidivasAcaraNIyau" [pa.232] iti viveka AvazyakavRttau kRtaH / tatrAdyaM zikSApadavratamAha - avataraNitArtha: traNa guNavrato kahevAyAM, have zikSApada vratone kahevAya che. tyAM zikSApada vratamAM, zikSaNa zikSA che=abhyAsa che=sarvaviratinI zaktinA saMcayane anukULa abhyAsa che. tenA mATe pado athavA tenA pado=sthAno, te ja vrato=zikSAnAM sthAno te ja vrato, te zikSApadavrata che ane te=zikSApadavratanAM sthAno, cAra che. te A pramANe - 1. sAmAyika 2. dezAvagAsika 3. pauSadhopavAsa ane 4. atithisaMvibhAga. ane AmanuM zikSApadavratonuM, alpakAlikapaNuM hovAthI guNavratothI bheda che. vaLI, guNavrato prAyaH cAvajIva hoya che. AmAM paNa=zikSAvratamAM paNa, sAmAyika ane dezAvagAsika pratidivasa AcaraNA karavA yogya cheHpharI pharI grahaNa karavA yogya che. vaLI pauSadhopavAsa ane atithisaMvibhAga pratiniyata divasamAM anuSThaya che. ane pratidivasa AcaraNIya nathI." III (5. 232) e prakArano viveka Avazyaka vRttimAM karelo che. tyAM=cAra prakAranA zikSApadavratamAM, Adya zikSApada vratane kahe che - bhAvArtha : guNavratane kahyA pachI graMthakArazrI zikSApadavratone kahevAnI pratijJA kare che. je pravRttimAM sarvaviratine anukULa zakti saMcaya thAya tema abhyAsa karavAmAM Ave te zikSA kahevAya ane zikSAnA sthAnabhUta evAM je vrato zikSApadavrata che ane te cAra zikSAvratomAM sarvaviratine anukULa zaktino saMcaya A rIte thAya che.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-37 75 1. sAmAyika : zrAvaka pratidina sAmAyika karIne sAmAyikALa daramyAna sukhaduHkha, zatru-mitra, jIvana-mRtyu pratye samAna pariNAma thAya te prakAre sAmAyikanA svarUpane upasthita karIne tevA sAmAyikanA pariNAma pratye rAga ane asAmAyikanA pariNAma pratye dveSane sthira karIne sadA mATe sAmAyikanA pariNAmane pragaTa karavAnI zaktino saMcaya kare che ane sAdhu sadA mATe sAmAyikanA pariNAmavALA hoya che. jyAre zrAvaka pratidivasa potAnI zakti anusAra sAmAyika karIne sarvaviratinI zaktino saMcaya kare che. 2. dezAvagAsika : zrAvaka jIvana AraMbha -samAraMbhamaya che. tethI tapAvelo lokhaMDano goLo jema jIvonuM upamardana kare tema zrAvakanuM AraMbha-samAraMbhamaya jIvana sarva kSetramAM jIvonA upamardanavALuM hoya che. teno saMkoca zrAvaka diparimANavratathI jAvajIva karIne parimita kSetra avadhivALI hiMsAnI pravRttine kare che. chatAM zrAvakane sAdhunI jema saMpUrNa nirAraMbha jIvana atyaMta iSTa che. ane tenI zakti nathI. AthI ja zAtAnA arthe AraMbha-samAraMbha kare che topaNa pratidina ucita kAla sudhI vizeSa kSetranuM saMvaraNa karIne potAnA AraMbhasamAraMbhano pariNAma kSetranI maryAdAthI atiparimita karavA arthe dezAvagAsika vrata grahaNa kare che. je vrata dvArA pratidivasa dezAvagAsika vratanA kALa daramyAna kSetrano ghaNo saMkoca hovAthI AraMbha-samAraMbhano pariNAme teTalA kALa mATe te kSetrathI niyamita thAya che. A rIte AraMbha-samAraMbhanuM niyamana karIne saMpUrNa nirAraMbharUpa traNa guptine anukULa kaMIka-kaMIka zaktino saMcaya zravaka kare che. tethI dezAvagAsika vrata sarvaviratine anurUpa zikSArUpa che. 3. pauSadhopavAsa - cAra prakAranA pauSadha che. 1. AhArapauSadha. 2. zarIrasatkArapauSadha. 3. brahmacaryapauSadha. 4. avyApArapauSadha. A cAra prakAranA pauSadha dvArA zrAvaka sarvaviratine anukULa zaktino saMcaya kare che, kema ke dharmanuM poSaNa kare te pauSadha kahevAya. e prakAranI vyutpatti anusAra AtmAmAM uttara-uttaranA dharmanI puSTi thAya tevA anuSThAnane pauSadhakALa daramyAna sevIne zrAvaka sarvaviratine anukULa zaktino saMcaya kare che. AthI ja sAdhu sadA zAtA arthe AhAra karatA nathI tema zrAvaka paNa upavAsa vrata karIne sAdhunI jema aNAhArI bhAva tarapha javAnA baLano saMcaya kare che. vaLI, sAdhu sadA pUrNa brahmacArI che, jyAre zrAvaka pauSadhakALa daramyAna brahmaguptine sevIne sarvathA brahmacArI thavA prayatna kare che. vaLI sAdhu deha pratye nirmama hovAthI sadA
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 dharmasaMgraha bhAga-3 dvitIya adhikAra | zloka-37 zarI2no satkA2 ka2tA nathI jyAre zrAvaka pauSadha daramyAna zarIrano satkAra tyAga karIne sAdhunI jema sadA deha pratye satata nirmama thavA prayatna kare che. vaLI, sAdhu sadA traNa guptimAM rahIne mokSasAdhaka yogone sevanArA hoya che tethI karmabaMdhanA kAraNIbhUta vyApArathI sarvathA rahita hoya che. tevI zaktinA saMcaya arthe zrAvaka avyApAra pauSadhakALa daramyAna mana-vacana-kAyAne saMvRta karIne saMyamanA pariNAmanI vRddhi mATe yatna kare che jethI cAre prakArano pauSadha sarvaviratine anukULa zaktisaMcayanuM kAraNa bane che mATe pauSadha te zikSAvrata che. 4. atithisaMvibhAga H zrAvaka atithi evA sAdhune potAnA mATe karAyelA nirdoSa bhojana dvArA vivekapUrvaka saMvibhAga karIne= vivekapUrvaka vahorAvIne, sAdhunA nirAraMbha jIvana pratyenA rAganI vRddhi kare che. tethI atithisaMvibhAganA kriyAkALamAM sAdhu pratye vadhatA jatA bahumAnabhAvane kAraNe sarvaviratinI zaktino saMcaya thAya che. mATe atithisaMvibhAga vrata vivekapUrvaka karavAmAM Ave to avazya sarvaviratinI prAptinuM kAraNa bane che. mATe atithisaMvibhAgavrata sarvaviratinI zikSArUpa che. A rIte sAmAyika Adi cAre zikSAvrato sarvaviratine anukULa zaktinuM AdhAna karanAra hovAthI zikSAvrato che. vaLI, traNa guNavrato prAyaH jAvajIvanAM vrato che jyAre cAra zikSAvrato alpakAlIna hovAthI guNavratothI teno bheda che. te A rIte - sAmAyika ane dezAvagAsika pratidina kartavya hovA chatAM divasanA kiMcitkAla mATe kartavya che. ane guNavrata to jAvajjIva mATenAM kartavyo hoya che. vaLI, pauSadhopavAsa ane atithisaMvibhAga pratiniyata divasa anuSyeya che mATe svalpakAlIna che. A rIte zikSAvratathI guNavratano bheda batAvIne prathama zikSApada vratane batAve che zloka H sAvadyakarmamuktasya, durdhyAnarahitasya ca / samabhAvo muhUrttaM tad vrataM sAmAyikAhvayam / / 37 / / anvayArtha: sAvadyarnanuM sva=sAvadhakarmathI mukta, ca=ane, durvAnarahitasva=durdhyAna rahita evA zrAvakane, muhUrta-muhUrta sudhI, samamAvo=samabhAva, ta--te, sAmAyiAyak=sAmAyika nAmanuM, taMvrata che. / / 37 / / zlokArtha : sAvadhakarmathI mukta ane durdhyAnathI rahita evA zrAvakane muhUrta sudhI samabhAva te sAmAyika nAmanuM vrata che. II37||
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-37 77 TIkA : sAvadhaM-vAcikaM kAyikaM ca karma tena muktasya, tathA durdhyAnam-ArttaraudrarUpaM tena rahitasyaM prANinaH manovAkkAyaceSTAparihAraM vinA sAmAyikaM na bhavatIti vizeSaNadvayam, tAdRzasya 'muhUrta' ghaTIdvayakAlaM yAvat yo 'samabhAvo' rAgadveSahetuSu madhyasthabhAvastat 'sAmAyikAhvayaM vrataM jJeyam, samasyarAgadveSavimuktasya sata Ayo jJAnAdInAM lAbhaH prazamasukharUpaH, samAnAM vA-mokSasAdhanaM prati sadRzasAmarthyAnAM samyagdarzanajJAnacAritrANAm Ayo lAbhaH samAyaH, samAya eva sAmAyikam, vinayAditvAdikaNa, samAyaH prayojanamasyeti vA sAmAyikam, yataH no samo savvapUrUM, tasu thAvarelu ma | tasa sAmA dopha, rUrU varimAsima " [gAvayanivRttei 718] TIkArya : sAvAM trimAsigaM | sAvadha evA vAcika ane kAyika karma, tenAthI mukta evA prANIno ane ArtaraudrarUpa durthAta tenAthI rahita prANIno muhUrta=be ghaDI kALa sudhIno, je samabhAvano pariNAma=rAga-dveSatA hetuomAM madhyasthabhAva te sAmAyika nAmanuM vrata jANavuM. ahIM sAvadyakarmamukta ane durgAnarahita e vizeSaNa zrAvakanAM kema kahyAM che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - mana-vacana-kAyAnI ceSTatA parihAra vagara sAmAyika thatuM nathI. ethI be vizeSaNa che=saMsAranI pravRtti viSayaka vAcika ane kAyika kriyAnA parihAra arthe sAvadyakarmamukta vizeSaNa che ane saMsAranI pravRtti viSayaka manovyApAranA parihAra arthe durgAnarahita vizeSaNa che. tevA prakAranA zrAvakano muhUrta sudhI samabhAvano pariNAma te sAmAyika nAmanuM vrata che, ema atraya che. sama=rAgadveSa vimukta chatAne, Aya=jJAnAdino prazamasukharUpa lAbha, athavA samAnAmsamono mokSasAdhana pratye sadaza sAmarthyavALA samyagdarzanazAnacAritrano, Aya lAbha, te samAya che ane samAya ja sAmAyika che. vinayAdipaNuM hovAthI " " pratyaya che-sAmAyikamAM "pha" pratyaya che athavA samAya prayojana che Ane e sAmAyika. je kAraNathI kahevAyuM che - sarva bhUtomAM, trasamAM ane sthAvaromAM je sama che je sama pariNAmavALo che. tene sAmAyika hoya che e pramANe kevalI bhAsita che." II1n (Avazyakaniyukti-798). bhAvArtha saMsAramAM rahelo zrAvaka zakti anusAra dezaviratinuM pAlana kare che. topaNa deha pratye mamatva che. tethI bhogAdi sAmagrI. pratye mamatva che. te sarvano parihAra karIne saMpUrNa nirmama thavAnA AzayathI tenA abhyAsarUpe sAmAyika vratamAM yatna kare che te vakhate te zrAvaka kAyika ane vAcika evA sAvadyakarmathI mukta
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-37 bane che. arthAtu kAyAne sthira AsanamAM rAkhIne kAyA sAthe mana zAtA-azAtanA pariNAma na kare te prakAranI yatanA kare che. vaLI, vAcAne paNa jinavacanAnusAra niyaMtrita karIne bAhyabhAvomAM saMzleSa na thAya te rIte pravartAve che. tethI kAyika vAcika kriyA dvArA sAvadyapaNAthI mukta thAya che ane manathI ArtadhyAnaraudradhyAnano parihAra kare che. tethI AtmAnA guNonI vRddhine anukULa dharmadhyAna - zukladhyAnamAM mana pravarte te prakArano yatna kare che te vakhate te mahAtmA svabhUmikAnusAra ucita svAdhyAya karIne jagatanA sarvabhAva pratye samabhAva varte paraMtu jagatanA koI padArthane AzrayIne rAgano saMzleSa na thAya ane jagatanA koI padArthane AzrayIne dveSano pariNAma na thAya te prakAre upayukta thaIne asaMgabhAvanA prakarSanA upAyarUpa ucita svAdhyAyathI AtmAne vAsita kare che. A prakAre muhUrta sudhI jIva samabhAvane dhAraNa karavAmAM ane samabhAvanI vRddhine anukULa svAdhyAyAdimAM yatna kare che te zrAvakanuM sAmAyika nAmanuM vrata che. sAmAyika zabdanI vyutpatti batAvavA arthe kahe che - samano Aya teM sAmAyika che. sama eTale rAga-dveSathI rahita evA puruSane je jJAnAdino prazamanA sukharUpa lAbha te samAya che. ane samAya ja sAmAyika che athavA mokSanI prApti pratye samAna sAmarthyavALo samyagdarzana, samyakajJAna ane samyaka cAritrano je lAbha te sAmAyika che. AnAthI e prApta thAya ke zrAvaka vItarAga nathI chatAM tenAmAM vartatA rAga-dveSanA pariNAmo saMsAranA nimittane grahaNa karIne rAga-dveSanI vRddhi karatA nathI paraMtu samabhAva pratyeno rAga ane asamabhAva pratyeno dveSa rAga-dveSanA unmelana mATe vyApAravALo che. tethI samabhAvanA pariNAmarUpa prazamasukha svarUpa jJAnAdimAM yatna kare che ane asamabhAva, svarUpa saMsArI bhAvomAMthI mana-vacana-kAyAnA yogonuM nivartana kare che. tethI je zrAvaka A prakAranA sAmAyikanA pariNAmane lakSa karIne sAmAyikakALa daramyAna prazamasukha vadhe e prakAre cittane zAMta-zAMtatara karavA prayatna kare che ane tenA upAyabhUta zAstravacanathI AtmAne vAsita kare che ane sAmAyika daramyAna citta zarIranA sukha sAthe ke iMdriyanA sukha sAthe joDAIne samabhAvano parivAra na thAya te prakArano yatna kare che temAM svabhUmikAnusAra sAmAyikano pariNAma varte che. vaLI, sAmAyikanI bIjI vyutpattithI kahyuM ke samyagdarzana samyakajJAna ane samayacAritra te mokSa pratye sadaza sAmarthyavALA che teno lAbha sAmAyika che. tethI e prApta thAya ke je jIvomAM mArgAnusArI prajJA pragaTI che. te jIvone padArthanuM yathArtha darzana thAya che. te samyagdarzanarUpa che ane AtmA mATe yathArthadarzana te sAmAyikano pariNAma ja che; kema ke sAmAyika e ja AtmAnuM pAramArthika svarUpa che. tethI tene sAmAyika ja tattvarUpa dekhAya che. vaLI, zAstravacananA baLathI je sAmAyikanA svarUpane vizeSathI jANe che te samyakajJAna che. svazakti anusAra AtmAnA pariNAmane AtmAmAM pragaTa karavA prayatna kare che te sammacAritra che. A samyagdarzana-samyakajJAnasammacAritranA traNeya pariNAmo AtmAmAM milita thaIne mokSa pratye sadaza sAmarthyavALA che; kema ke samyagdarzana Adi traNeya pariNAmathI potapotAnA pratibaMdhaka karmono nAza thAya che. je. zrAvakane sadaza sAmarthyavALA evA traNa pariNAmano lAbha thAya che te zrAvakamAM sAmAyikano pariNAma che mATe mokSanA
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-37 arthI evA zrAvaka mana-vacana-kAyAne saMsAranA bhAvothI saMvRtta karIne AtmAmAM ratnatrayIno pariNAma pragaTa thAya te rIte daDha yatna karavo joIe. 79 vaLI, "Avazyaka niryukti" graMthamAM sAmAyikano artha karatA kahyuM che ke je jIvane sarva pRthvI Adi pAMca mahAbhUtomAM arthAt pRthvI AdinA pudgalomAM, trasajIvomAM ane sthAvara jIvomAM samAna pariNAma che tene sAmAyika hoya che. tethI e prApta thAya ke pudgala dravyane AzrayIne jene koI vikAra pravartato nathI; kema ke sarva pudgalo potAne anupayogI hovAthI potAnA mATe samAna che tevo pariNAma varte che. saMsA2vartI trasa ane sthAva2 ema be prakAranA jIvo che te badhA potAnA tulya che evI buddhi varte che. tethI jema potAnA ahita mATe pote yatna na kare tema koI trasa ke sthAvarajIvane leza paNa pIDA thAya ke teonuM ahita thAya tevo prayatna manathI-vacanathI ke kAyAthI samabhAvavALA mahAtmA na kare. mATe samabhAvanA arthI evA zrAvake sAmAyika daramyAna gRhakAryane AzrayIne pudgala saMbaMdhI koI vikAra na thAya te mATe saMvRta thaIne yatna ka2vo joIe. jethI sarvabhUto pratye samabhAvano pariNAma nAza pAme nahIM ane zarIranI ceSTA karavI paDe tyAre leza paNa yatanA vagara pravRtti na thAya tevo yatna karavo joIe. jethI trasa ane sthAvara jIvo pratye samabhAvano pariNAma sthira rahe. A prakArano kevalI bhAsita sAmAyikano pariNAma che. vaLI, A rIte sAmAyika daramyAna pratidina samabhAvano abhyAsa karIne jAvajIva sudhI te prakAranA pariNAmane dhAraNa ka2vAno balasaMcaya thAya tyAre zrAvaka sarvavirati grahaNa ka2vA mATe yatna kare che jethI sukhapUrvaka sarvaviratinI dhurAne vahana karI zake che. TIkA H sAmAyikasthazca zrAvako'pi yatiriva, yadAha "sAmAiyaMmi u kae, samaNo iva sAvao havai jamhA / QLa AroLa, vahuso sAmAnDjha vruSnA / / / / " [Avazya mULa gu. 6/aa. 20, savavajra ni. 801, vizeSAvazyakabhASya 2690 ] ata eva tasya devapUjanAdau nAdhikAraH, yato bhAvastavArthaM dravyastavopAdAnam, sAmAyike ca sati samprApto bhAvastava iti kiM dravyastavakaraNena ?, yadAha "davvathao bhAvathao, davvathao bahuguNotti buddhi siA / aNiuNajaMNavayaNamiNaM, chajjIvahiaM jiNA biMti / / 1 / / " [ AvazyakabhASye 192] AvazyakasUtramapi "sAmAiaM nAma sAvajjajogaparivajjaNaM NiravajjajogapaDisevaNaM ca / " tti / [ pratyAkhyAnAvazyaka sU0 9 / AvazyakacUrNiH pa0 299, hAribhadrIvRttiH pa0 831 ] tatrAyamAvazyakacUrNipaJcAzakacUrNiyogazAstravRttyAdyukto vidhiryathA - " zrAvakaH sAmAyikakarttA dvidhA
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | CIS-37 bhavati, RddhimAnanRddhikazca yo'sAvanRddhikaH sa caturSu sthAneSu sAmAyikaM karoti, jinagRhe, sAdhvantike, pauSadhazAlAyAm, svagRhe vA, yatra vA vizrAmyati nirvyApAro vA Aste tatra ca yadA sAdhusamIpe karoti tadA'yaM vidhiH-yadi kasmAccidapi bhayaM nAsti, kenacidvivAdo nAsti, RNaM vA na dhArayati, mA bhUttatkRtAkarSaNApakarSaNanimittaH saGklezaH, tadA svagRhe'pi sAmAyikaM kRtvA IryAM zodhayan sAvadyAM bhASAM pariharan kASThaleSTvAdinA yadi kArya tadA tatsvAminamanujJApya pratilikhya pramAya' ca gRhNan khelasiGghANakAdIMzcAvivecayan vivecayaMzca sthaNDilaM pratyavekSya pramRjya ca paJcasamitisamitastriguptiguptaH sAdhvAzrayaM gatvA sAdhUnamaskRtya sAmAyikaM karoti / " tatsUtraM yathA - 'karemi bhaMte! sAmAiaM sAvajjaM jogaM paccakkhAmi jAva sAhU pajjuvAsAmi duvihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAraNaM na karemi na kAravemi tassa bhaMte! paDikkamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi' tti / asyArthaH-'karemi' abhyupagacchAmi, bhaMte! iti gurorAmantraNam, he bhadanta! bhadantaH sukhavAn kalyANavAMzca bhavati, 'bhaduG sukhakalyANayoH' [dhA.pA. 722] asyauNAdikAntapratyayAntasya nipAtane rUpam, AmantraNaM ca pratyakSasya gurostadabhAve parokSasyApi buddhyA pratyakSIkRtasya bhavati, gurozcAbhimukhIkaraNena sarvo dharmaH gurupAdamUle tadabhAve sthApanAsamakSaM kRtaH phalavAniti darzitam / yataH"nANassa hoi bhAgI, thirayarao daMsaNe caritte a| dhannA AvakahAe, gurukulavAsaM na muMcaMti / / 1 / / " [vizeSAvazyakabhASye 3459] athavA bhavAnta bhante ityArSatvAnmadhyavyaJjanalope rUpam, bhante iti ata 'etsau puMsi mAgadhyAm' [zrIsi0 8-4-287] ityekAraH, arddhamAgadhatvAdArSasya / 'sAmAyikam' uktanirvacanam, AtmAnaM samabhAvapariNataM karomItyarthaH / kathamityAha-'sAvA' avadyasahitaM yujyata iti yogo vyApArastaM 'pratyAkhyAmi' pratIti pratiSedhe, AGAbhimukhye, khyA prakathane [hai. dhA. pA. 1071] tatazca pratIpamabhimukhaM khyApanaM sAvadhayogasya karomItyarthaH athavA 'paccakkhAmi'tti pratyAcakSe 'cakSiA vyaktAyAM vAci' [haimadhAtupAThe 2/64] ityasya pratyApUrvasya rUpam, pratiSedhasyAdareNAbhidhAnaM karomItyarthaH 'jAva sAhU pajjuvAsAmi' yAvacchabdaH parimANamaryAdA'vadhAraNavacanaH, tatra parimANe yAvatsAdhuparyupAsanaM mama tAvat pratyAkhyAmIti, maryAdAyAM sAdhuparyupAsanAdarvAk avadhAraNe yAvatsAdhuH tAvadeva na tasmAtparata ityarthaH / 'duvihaM tiviheNaM' dve vidhe yasya sa dvividhaH sAvadyayogaH sa ca pratyAkhyeyatvena karma sampadyate, atastaM dvividhaM yogaM karaNakAraNalakSaNam, anumatipratiSedhasya gRhasthena kartumazakyatvAt putrabhRtyAdi
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 /dvitIya adhikAra | CIS-37 81 kRtavyApArasya svayamakaraNe'pyanumodanAt / 'trividhena' iti karaNe tRtIyA, maNeNamityAdi sUtropAttaM vivaraNam, manasA vacasA kAyena ceti trividhena karaNena, na karomi na kArayAmIti sUtropAttameva dvividhamityasya vivaraNam / atra uddezakramamullaGghya vyatyAsena nirdezastu yogasya karaNAdhInatAdarzanArtham karaNAdhInatA hi yogAnAM karaNabhAve bhAvAttadabhAve'bhAvAcca yogasya, 'tasseti tasya atrAdhikRto yogaH sambandhyate, avayavAvayavibhAvalakSaNasambandhe SaSThIyam, yogastrikAlaviSayastasyAtItamavayavaM 'pratikramAmi' nivarte pratIpaM kramAmItyarthaH, 'nindAmi' jugupse, 'garhAmi' sa evArthaH, paraM kevalamAtmasAkSikI gardA, bhaMte iti punargurorAmantraNaM bhaktyatizayakhyApanArthamapunaruktam athavA sAmAyikakriyApratyarpaNAya punarguroH sambodhanam anena caitat jJApitaMsarvakriyAvasAne guroH pratyarpaNaM kAryamiti / uktaM ca bhASyakAreNa - "sAmAiapaccappaNavayaNo vA'yaM bhayaMtasaddo'vi / savvakiriAvasANe, bhaNiaM paccappaNamaNeNa / / 1 / / " [vizeSAvazyakabhASye 3571] 'appANa'miti AtmAnam atItakAlasAvadyayogakAriNaM 'vosirAmI ti vyutsRjAmi, vizabdo vividhArtho vizeSArtho vA, vividhaM vizeSeNa vA, bhRzaM tyajAmItyarthaH, sAmAyikagrahaNakAle sAvadyAtmapUrvaparyAyatyAgAdratnatrayAtmanavaparyAyotpAdAtparyAyaparyAyiNoH syAdabhinnatvAdahaM navya utpannaH, "AyA khalu sAmAiaM" [] ityAdhukteH / atra ca 'karemi bhaMte sAmAiamiti vartamAnasya sAvadhayogasya, pratyAkhyAmItyanAgatasya, 'tassa bhaMte paDikkamAmI'tyatItasyeti traikAlikaM pratyAkhyAnamuktamiti trayANAM vAkyAnAM na paunaruktyam / uktaM ca "aIaM niMdAmi, paDuppannaM saMvaremi, aNAgayaM paccakkhAmi" [pakSikasUtre] tti / __ atra ca daNDake sAmAnyaniyamagrahaNe'pi vivakSAtaH paramparAprAmANyAcca jaghanyato'pi muhUrta tatkarttavyam, tathA pratikramaNasUtracUrNiH - "jAva niyamaM pajjuvAsAmitti-jaivi sAmannavayaNameaMtahAvi jahannao'vi aMtomuhuttaM niyame ThAyavvaM, parao'vi samAhIe ThAyavvaM / " iti / evaM kRtasAmAyika IryApathikyAH pratikrAmati, pazcAdAgamanamAlocya yathAjyeSThamAcAryAdIna vandate punarapi gurUM vanditvA pratyupekSitAsane niviSTaH zRNoti, paThati, pRcchati vA, evaM caityabhavane'pi draSTavyam, yadA tu pauSadhazAlAyAM svagRhe vA sAmAyikaM gRhItvA tatraivA''ste, tadA gamanaM nAsti /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 dharmazAha bhAga-3 / dvitIya adhijAra | Rels-39 yastu rAjAdimahaddhikaH sa gandhasindhuraskandhAdhirUDhacchatracAmarAdirAjyAlaGkaraNAlaGkRto hAstikAzvIyapAdAtikarathakaTyAparikarito bherIbhAGkArabharitAmbaratalo bandivRndakolAhalAkulIkRtanabhastalo'nekasAmantamaNDalezvarAhamahamikAsamprekSyamANapAdakamalaH paurajanaiH sazraddhamagulyopadaya'mAno manorathairupaspRzyamAnasteSAmevAJjalibandhAn lAjAJjalipAtAn ziraHpraNAmAnanumodamAnaH 'aho dhanyo dharmo ya evaMvidhairupasevyate' iti prAkRtajanairapi zlAghyamAno'kRtasAmAyika eva jinAlayaM sAdhuvasatiM vA gacchati, tatra gato rAjakakudAni chatracAmaropAnanmukuTakhaDgarUpANi pariharati, AvazyakacUrNI tu - "mauDaM na avaNei, kuMDalANi NAmamudaM pupphatambolapAvAragamAdi vosiraitti" [pa. 300] bhaNitam, jinArcanaM sAdhuvandanaM vA karoti yadi tvasau kRtasAmAyika eva gacchettadA gajA'zvAdibhiradhikaraNaM syAt, tacca na yujyate kartum, tathA (kRta) sAmAyikena pAdAbhyAmeva gantavyam, taccAnucitaM bhUpatInAm, Agatasya ca yadyasau zrAvakastadA na ko'pyabhyutthAnAdi karoti, atha yathAbhadrakastadA pUjA kRtA'stu iti pUrvamevAsanaM muJcati, AcAryAzca pUrvamevotthitA Asate, mA utthAnA'nutthAnakRtA doSA bhUvanniti, AgatazcAsau sAmAyikaM karotIti pUrvavat, etadvataphalaM ca bahunirjarArUpam, anyadapi ca, yadAhuH - "divase divase lakkhaM, dei suvaNNassa khaMDiaM ego / iaro puNa sAmaiaM, karei na pahuppae tassa / / 1 / / sAmAiaM kuNaMto, samabhAvaM sAvao a ghaDiadugaM / AuM suresu baMdhai, ittiamittAiM paliAI / / 2 / / bANavaikoDIo, lakkhA guNasaTThi sahasa paNavIsaM / navasayapaNavIsAe, satihA aDabhAgapaliassa / / 3 / / " [sambodhapra. zrA. 113-5] aGkato'pi 925925925 8/9+1/3 / "tivvatavaM tavamANo, jaM navi niTThavai jammakoDIhiM / taM samabhAviacitto, khavei kammaM khaNaddheNaM / / 4 / / je ke'vi gayA mokkhaM, je'via gacchaMti je gamissaMti / te savve sAmAiamAhappeNaM muNeavvA / / 5 / / " [sambodhapra. zrA 116-7] "hUyate na tapyate na, dIyate vA na kiJcana / aho amUlyakrItIyaM, sAmyamAtreNa nirvRtiH / / 6 / / " / / 37 / /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-37 TIkArya : sAmayisthagna. nivRtti ane sAmAyikamAM rahelo zrAvaka paNa sAdhu jevo che. jene kahe che - "sAmAyika karAye chate zramaNanA jevo sAdhunA jevo, je kAraNathI zrAvaka thAya che e kAraNathI bahu vakhata sAmAyika karavuM joIe." (Avazyaka mUla adhyayana-6, gAthA-20, Avazyaka niryukti-801, vizeSa Avazyaka bhASya AthI ja=sAmAyikamAM rahelo zrAvaka sAdhu jevo che AthI ja, tene=sAmAyikamAM rahelA zrAvakane, devapUjana AdimAM adhikAra nathI. je kAraNathI bhAvastava mATe dravyastavanuM grahaNa che=dravyastavanuM sevana che, ane sAmAyika hote chate bhAvastava ja prApta thayela che. ethI dravyastavanA karaNa vaDe zuM?=dravyastavanuM phaLa bhAvastava prApta thayuM hovAthI dravyastava anupayogI che. jene kahe che - "vyastava ane bhAvastava che. dravyastava bahuguNavALo che e pramANe buddhi thAya che. "'=Adravyastava bahuguNavALo che e, anipuNajananuM vacana che. kema anipuNajananuM vacana che? ethI kahe che. jino cha jIvonuM hita kahe che==kAya jIvonuM hita kahe che." (Avazyaka bhASya 192) Avazyaka sUtramAM paNa sAmAyika eTale sAvadhayogonuM parivarjana ane niravagha yogonuM pratisevana e pramANe kahe che. tyAM=sAmAyika grahaNanA viSayamAM, Avazyaka cUrNi, paMcAzaka cUNi, yogazAstra vRtti AdithI kahevAyela A vidhi che. je A pramANe che - "sAmAyika karanAra zrAvaka be prakAranA hoya che. RddhivALA ane Rddhi vagaranA. je A Rddhi vagaranA che te zrAvaka cAra sthAnomAM sAmAyikane kare che. jinagRhamAM, sAdhu pAsepauSadhazALAmAM athavA svagRhamAM jyAM vizrAma pAme che=AraMbha-samAraMbhathI vizrAMtine pAme che athavA nircApAra rahe che sAvadya AraMbha-samAraMbhanA parihArapUrvaka rahe che. ane tyAM=cAra sthAnomAM, jyAre sAdhunI pAse sAmAyika kare che tyAre A vidhi che. jo koInAthI paNa bhaya nathI, koInAthI vivAda nathI athavA koInuM RNa ApavAnuM bAkI nathI jene kAraNe tenAthI=RNa mAganArathI, karAyela AkarSaNa-apakarSaNa nimitte saMkaleza na thAya tyAre svagRhamAM paNa sAmAyikane karIne iryAne zodhato sAvaghabhASAno parihAra karato jo kASTha - lekhuM AdithI prayojana hoya to tenA svAmIne anujJApana karIne tenA mAlikanI pAsethI yAcanA karIne, ane pratilekhana pramArjana karIne grahaNa karato=kASTha lekhuM Adine grahaNa karato, khela-siMdhANa AdinuM avivecana karato ane paraThavavAnI bhUmine vivecana karato, joIne ane pramArjIne pAMca samitithI samita, traNa guptithI gupta evo zrAvaka sAdhunA sthAne jaIne sAdhune namaskAra karIne sAmAyika kare che." te sUtra=sAdhu pAse sAmAyika kare te sUtra, A pramANe che - he bhadaMta ! huM sAmAyika karuM chuM. jyAM sudhI sAdhunI parthapAsanA karuM chuM tyAM sudhI sAvaghayogonuM paccakhANa karuM chuM. kaMI rIte paccakhANa karuM chuM ethI kahe che. duvidha-trividhathI paccakakhANa karuM chuM ema atraya che. kaI rIte duvidha-trividhathI paccakhANa kare che te spaSTa kare che. matathI-vacanathIkAyAthI huM pApa karato nathI=sAvadhayoga karato nathI, ane karAvato nathI tenuM bhUtakALamAM karelA sAvaghayogonuM, he bhadaMta ! huM pratikramaNa karuM chuM, niMdA karuM chuM, gaha karuM chuM. AtmAne vosirAvuM
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-37 chuM bhUtakALamAM karelA sAvadyayogovALA AtmAne huM vosirAvuM chuM." 'tti' zabda sAmAyika sUtranI samApti mATe che. Ano=sAmAyika sUtrano, artha batAve che - karuM chuM=svIkAruM chuM svIkAra karuM chuM. bhaMte ! e gurune AmaMtraNa cheegurune saMbodhana che. teno artha spaSTa kare che. he bhadatta ! bhadatta' zabdano artha spaSTa kare che - bhadatta=sukhavAsa ane kalyANavAna che; kema ke bhaduDu sukhakalyANamAM che. (dhA.pA. 722) AnokabhadurU zabdano auNAdika attavALA pratyayAttanA nipAtanamAM rUpa che=bhadatta zabda che ane AmaMtraNa pratyakSa evA gurune che. tenA abhAvamAMegurunA abhAvamAM parokSa paNa buddhithI pratyakSIkRta gurune che. ane gurunA abhimukhIkaraNathI sarvadharma gurunA pAdamUlamAM tenA abhAvamAMegurunA abhAvamAM, sthApanA samakSa karAyela phalavAna che=sarva dharma kulavAna che, e pramANe batAvAyela che. je kAraNathI kahevAyuM "jJAnano bhAgI thAya che. sthiratara darzana ane cAritramAM thAya che. dhanyapuruSo yAvakALa gurukulavAsane mUkatA nathI." (vizeSAvazyaka bhASa-3459) athavA=bhaMte'zabdano athavAthI bIjo artha kare che. 'bhavAna' e bhatta che. "bhanta' e ArSapaNuM hovAthI madhyavyaMjanatA lopamAM banne e pramANe rUpa che. AthI "pusi mAdhyam' e pramANe zrI siddhahemasUtra(8-4-287)thI "e' kAra che; kema ke ArSanuM ardhamAgadhIpaNuM che. sAmAyika pUrvamAM kahelA svarUpavAnuM che. AtmAne samabhAva pariNata kare che. kevI rIte AtmAne samabhAva pariNata kare che ? ethI kahe che - sAvadha avadha sahita, evo yoga=vyApAra, tenuM paccakhANa karuM chuM. 'savi' zabdanI vyutpatti batAve che. avadha sahita yojana kare e yoga sAvadha evo yoga sAvadhayoga tenuM huM pratyAkhyAna karuM chuM. pratyAkhyAna karuM chuM e zabdamAM prati zabda che e pratiSedha che. "Aphe zabda abhimukha arthamAM che. dhyA' zabda prakathana arthamAM (ha.dhA.pA. 1071) che ane tethI="pratyAkhyAna karuM chuM." e zabdamAM prati, A ane khyA zabdano artha karyo tenAthI pAchA page abhimukha sAvaghayogonuM khyApana karuM chuM e prakAre pratyAkhyAmi zabdano artha che. athavA paccakakhAmi e pratyAcakSa arthamAM che; kema ke "kSa vyaktimAM ane vANImAM che. (hemadhAtupATha-2/64) ethI AnuM vA' dhAtunuM prati ane Apha pUrvakanuM rUpa che= paccakhANanuM e prakAranuM rUpa che. tenAthI zuM artha prApta thAya e spaSTa kare che, pratiSedhanuM AdarathI kathana karuM chuM e pramANe paccakakhANa' zabdano artha che. jyAM sudhI sAdhunI upAsanA karuM chuM. temAM vAvata zabda parimANanI maryAdAnA avadhAraNanuM vacana che=sAmAyikanA kALamAnarUpa parimANanI maryAdA tenA nirNayanA kathanarUpa che. tyAM parimANamAM jyAM sudhI sAdhunI
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-37 parthapAsanA karuM tyAM sudhI mAruM pratyAkhyAna che. maryAdAmAM sAdhutI paryApAsanAthI pUrve avadhAraNamAM=jyAM sudhI sAdhu paryapAsanA che tyAM sudhI ja mAruM paccakakhANa che. tenAthI parathI nathI=sAdhu parthapAsanA pachI paccakakhANa nathI e prakArano artha che. duvidha-trividha'thI be prakAra che jene te dvividha sAvarayoga, ane te=be prakAranA bhedavALo sAvadhayoga pratyAkhyayapaNuM hovAne kAraNe karma prApta thAya che=pratyAkhyAnanI kriyAno viSaya thAya che. AthI te dvividha kAraNa-kAraNalakSaNa yoga che; kema ke anumatinA pratiSedhanuM gRhasthathI karavuM azakyapaNuM che. kema gRhasthathI azakyapaNuM che ? ethI kahe che - putra, lokara AdithI karAyelA vyApAranuM svayaM akaraNamAM paNa anumodana che. "trividhathI' e pramANe karaNa arthamAM tRtIyA che. "mamityAddhi' sUtramAM kahelA trividhatuM vivaraNa che. matathI, vacanathI ane kAyAthI e prakAranA trividha karaNathI huM sAvadhayoganuM paccakakhANa karuM chuM ema avaya che. huM karato nathI huM karAvato nathI e, sUtramAM kahelA ja karemi bhaMte' sUtramAM kahelA ja, dvividha e prakAranA AnuM zabdanuM, vivaraNa che. ahIM-karemi bhaMte sUtramAM, uddezakramane ullaMghIne vyatyayathI nirdeza vaLI yoganI karaNaAdhInatA dekhADavA mATe che. karaNanA bhAvamAM=mana-vacana-kAyA rUpa karaNanA sadbhAvamAM yogano sadbhAva hovAthI ane tenA abhAvamAM karaNanA abhAvamAM yogonI karaNaAdhInatA che. tenu ahIMetasya zabdamAM, adhikRta evA yogano saMbaMdha karAya che. avayava-avayavIbhAva lakSaNa saMbaMdhamAM A SaSThI che. yoga trikAla viSayavALo che. tenA atIta avayavanuM huM pratikramaNa karuM chuM vivartana karuM chuM pAchA pagale pharuM chuM, niMdA karuM chuM jugupsA karuM chuM, gaI karuM chuM te ja artha che=liMdAno ja artha che. phakta kevala AtmasAkSIe liMdA che. parasAkSI gaI che. aMte e pramANe pharI gurune AmaMtraNa che. bhaktinA atizayane batAvavA mATe pharI AmaMtraNa hovAthI apunarukti cheHpunarukta doSa nathI. athavA sAmAyikanI kriyAnA pratyarpaNa mATe pharI gurune saMbaMdhona che. ane AnAthIegurune pharI saMbodhana karIne sAmAyikanI kriyAnuM pratyarpaNa karyuM enAthI, A jJApita che - sarvakriyAnA avasAnamAM aMtamAM, gurune pratyarpaNa karavuM joIe ane bhASyakAra vaDe kahevAyuM che - "athavA A bhadanta zabda paNa=sAmAyika sUtramAM aMte Avelo bhadanta zabda paNa, sAmAyikanA pratyarpaNanA vacanavALo che=pote sAmAyika pUrNa vidhi anusAra karI che tenuM gurune nivedana karanAra A vacana che. AnA , dvArA sAmAyikamAM pratyarpaNanA vacana dvArA, sarva kriyAnA avasAnamAM pratyarpaNa kahevAyuM che-pratyarpaNa karavuM joIe e pramANe kahevAyuM che." If1i (vizeSAvazyaka bhASya-3571). appAkhaM' e zabda AtmAne batAve che ane atItakAla sAvadhayogakArI evA AtmAne huM vosirAvuM chuM. "vi' zabda=vosirAvuM chuM temAM rahelo vi' zabda, vividha arthavALo che athavA vizeSa arthavALo che. tenAthI zuM prApta thAya ? te spaSTa kare che -
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-37 vividha athavA vizeSathI atyaMta tyAga karuM chuM e prakArano artha che. karemi bhaMte' sUtranA aMtamAM kahelA "appANe vosirAmi' zabdathI zuM artha phalita thAya che ? te spaSTa kare che - "sAmAyika grahaNakALamAM sAvadharUpa pUrva paryAyanA tyAgathI ratnatrayI svarUpa navA paryAyanA utpAdathI huM navo utpanna thayo chuM kema ke paryAya-paryAyInuM kathaMcit abhinnapaNuM che." sAmAyika grahaNa karanAra AtmA sAmAyika grahaNathI navo utpanna kema thAya che ? temAM mukti ApI ke paryAya-paryAyIno kathaMcita abheda che. temAM hetu kahe che - 'AtmA kharekhara sAmAyika che' e pramANe ukti che ane ahIM-'karemi bhaMte' sUtramAM "karemi bhaMte sAmAIe' e prakAranA vacanathI zrAvaka vartamAnanA sAvadyayoganuM paccakhANa kare che. pratyAkhyAmi' e vacanathI zrAvaka avAgata sAvaghayoganuM paccakakhANa kare che=bhaviSyanA sAvaghayoganuM paccakhANa kare che. tasma bhaMte'. parikramAmi' e prakAranA vacanathI zrAvaka atIta sAvadyayoganuM paccakhANa kare che. ethI vaikAlika pratyAkhyAna kahevAyuM. ethI traNa vAkyonuM karemi bhaMte sAmAIe, pratyAkhyAmi ane tasma bhaMte paDikkamAmi e traNa vAkyonuM, punaHuktapaNuM nathI. ane kahevAyuM che - "atItanI niMdA karuM chuM, vartamAnanuM saMvaraNa karuM chuM ane anAgatanuM paccakhANa karuM chuM." (pAkSika sUtra) ane A daMDakamAM karemi bhaMte sUtranA daMDakamAM, sAmAnca niyamanuM grahaNa hovA chatAM paNa= jAva niyama' zabdathI sAmAnya niyamanuM grahaNa hovA chatAM paNa, vivaphAthI ane paraMparAnA prAmAyathI= guruparaMparAnA prAmANyathI, jaghanyathI paNa te sAmAyika, eka muhUrta karavuM joIe. te pramANe pratikramaNa sUtranI cUNi che - "jAva niyama pajuvAsAmi' e pramANenuM vacana joke sAmAnya vacana A che topaNa jaghanyathI paNa aMtarmuhUrta -niyamathI rahevuM joIe. tyArapachI paNa aMtarmuhUrta pachI paNa. samAdhi pramANe=cittanA utsAha pramANe, rahevuM joIe=sAmAyikamAM rahevuM joIe." A rIte karAyela sAmAyikavALo guru samIpe sAmAyika grahaNa karavA arthe gharethI sAmAyika grahaNa karIne sAdhu samIpe Avelo evo kRtasAmAyikavALo, iryApathikInuM pratikramaNa kare che. pachI AgamananuM Alocana karIneegamaNAgamaNe bolavA dvArA Alocana karIne, yathA yeSTha - jayeSThatA kramathI AcAryAdine vaMdana kare che. pharI paNa gurune vaMdana karIne pratyupekSita AsanamAM beThelo sAMbhaLe che gurunA mukhathI sAMbhaLe che athavA bhaNe cheHsUtra bhaNe che athavA pRcchA kare cheetatvanI pRcchA kare che. A rIte je rIte sAdhu samIpe javA mATe gharethI sAmAyika grahaNa karIne jAya e rIte, caityabhavanamAM paNa jANavuM=caityabhavanamAM paNa gharethI sAmAyika grahaNa karIne jAya e pramANe jANavuM. vaLI, jyAre pauSadhazALAmAM athavA svagRhamAM sAmAyikane grahaNa karIne tyAM ja rahe che. tyAre gamana nathI.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-37 vaLI, je rAjAdi mahardhika che te hAthInA skaMdha upara ArUDha chatra-cAmara Adi rAjyanA alaMkaraNathI alaMkRta hAthI azva, pAyadaLa, ratha, kaTyAdithI parikarita bherI mAMkArathI bharita aMbaratalavALo baMdivaMdanA kolAhalathI AkulIkRta tabhadlavALo, aneka sAmatta maMDalezvara vaDe ahamahemikAthI jovAto caraNakamaLavALo, nagarajano vaDe sazraddhApUrvaka aMgulIthI batAvAto, manorathothI sparza karAto teonA ja aMjalIbaddha lAjAaMjalIpAta rUpa zirapraNAmone anumodana karato "aho dhanya dharma che je AvA prakAranA rAjA vaDe sevAya che. e pramANe sAmAnyajana vaDe zlAghA karAto akRta sAmAyikavALo ja jinAlayamAM athavA sAdhunI vasatImAM jAya che. tyAM gayelo chatra-cAmara-upAnamukuTa-khagarUpa rAjAnAM cihnone parihare che. vaLI Avazyaka cUNimAM - "mukuTane dUra karato nathI. kuMDala, nAmamudra, puSpa, taMbola, pAvAragamAdi vosirAve che. e pramANe kahevAyuM che." //LA (Avazyakatikti patra-300) kahevAyuM che. jinArcana athavA sAdhune vaMdana kare che. vaLI, jo A=rAjA, kRtasAmAyikavALo ja jAya to gaja-azvAdi adhikaraNa thAya ane te=adhikaraNa, karavuM yogya nathI. ane kRtasAmAyikavALA rAjA vaDe paga vaDe cAlIne ja javuM joIe ane te paga vaDe cAlIne javuM te, rAjAne anucita che. ane AvelA upAzrayamAM potAnI samRddhithI AvelA rAjAne, jo A zrAvaka che to koIpaNa=koIpaNa sAdhu, abhyasthAna Adi karatA nathI. have yathAbhadraka cheHrAjA yathAbhadraka che, to pUjA karAyelI thAya=rAjAno satkAra karAyelo thAya, ethI pUrve ja=rAjAnA Agamana pUrve ja, Asanane mUke che=sAdhu Asana upara besI rahetA nathI ane AcArya pUrvamAM ja usthita rahe che=UbhelA rahe che. kema AcArya UbhA ja rahe che ? ethI kahe che - utthAna-anutthAnathI karAyelo doSo na thAya ethI AcArya UbhA rahe che. ane Avelo A=rAjA, sAmAyikane kare che e pramANe pUrvanI jema jANavuM=jema gharethI sAmAyika karIne Avelo zrAvaka sAdhunI samIpa sAmAyika kare che e rIte rAjA paNa sAdhu samIpe sAmAyika kare che. ane A vratanuM phaLa bahu nirjarArUpa che ane bIjuM paNa cheHnirjarAthI anya paNa phaLa che. jene kahe che - divase divase suvarNanI lAkha khAMDI eka vyakti Ape, vaLI bIjI vyakti sAmAyika kare tene=sAmAyika karanArane pahoMce nahIM=sAmAyika karanAranI tulya suvarNanuM dAna karanAra thAya nahi. 1II. sAmAyikane karato ane be ghaDI samabhAvavALo zrAvaka ATalA pramita palyopamavALA suramAM-devabhava viSayaka, AyuSyane bAMdhe che." iArA ane te palyopamanuM pramANa batAve che - "bANukroDa, ogaNasATha lAkha, paccIsa hajAra, navaso paccIsa palyopama upara ATha bhAgavALA palyopamanA satihA devAyuSya bAMdhe che=92 kroDa, 59 lAkha, 25 hajAra, 9rapa palyopama upara eka palyopamanA 3/8 devAyuSya bAMdhe che=92,59,25,925 3/8 devAyuM bAMdhe che." maiaa (saMbodha prakaraNa zrA. 113-5) .
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-37 kroDo janma vaDe tIvra tapa karato je vivartana karato nathI=je karmanuM vivartana karato nathI, samabhAva cittavALo kSaNArdhathI te karmone khapAve che. jo , je koIpaNa mokSamAM gayA, je koIpaNa mokSamAM jAya che, je koIpaNa mokSamAM jaze te sarve sAmAyikanA mahAbhyathI jANavA." pA (saMbodha prakaraNa, zrA. 116-7) homa karAto nathI tapa karAto nathI ke kaMI apAtuM nathI. aho ! Azcarya che ke A amUlya kharIdI che (je) sAmya mAtrathI mokSa che." insu (saMbodha prakaraNa, zrA.) Il37nA bhAvArtha sAmAyikano artha karyA pachI "sAmAyika' nAmanA zikSAvrata karanAro zrAvaka sAdhu jevo che te batAve che - jema sAdhu jAvajIva sudhI samabhAvavALo hoya che tema sAmAyikakALamAM zrAvaka paNa jagatanA sarvabhAvo pratye potAnA upayoga dvArA samabhAvavALA hoya che. tethI zrAvaka paNa sAdhu jevA che. chatAM sAdhu trividhatrividhathI sarva pAponA virAmavALA che. jyore zrAvaka sAmAyika daramyAna paNa dvividha-trividhanuM pratyAkhyAna karI zake che tethI saMpUrNa sAdhu sadaza nathI paraMtu sAdhu thavA yatna kare che mATe sAdhu jevA che. tethI zrAvake zakti hoya to vAraMvAra sAmAyika karavuM joIe. jethI sAdhunI jema zrAvakane nirAraMbha jIvananI prApti thAya. vaLI, sAmAyikamAM rahelo zrAvaka samabhAvanA pariNAmamAM yatnavALo hovAthI bhAvastavamAM ArUDha che. tethI devapUjAdino adhikArI nathI; kema ke sAmAyikanA pariNAmanI prApti arthe ja dravyastava zrAvakane kartavya che tethI sAmAyikakALa daramyAna samabhAvanA pariNAmavALo zrAvaka dravyastavano adhikArI nathI. AnAthI e prApta thAya ke je zrAvakamAM sAmAyikanA pariNAmane karavAnI kuzaLatA che te zrAvaka zakti anusAra sAmAyikane kare tyAre dravyastava na kare paraMtu sadA mATe sAmAyikanA pariNAmane dhAraNa karI zakato nathI tethI vizeSa prakAranA sAmAyikanA pariNAmanI zaktinA saMcaya arthe ucitakALa dravyastava paNa avazya kare. phakta sAmAyika grahaNa kare tyAre dravyastava kare nahi. vaLI, sAmAyika grahaNanA viSayamAM A vidhi che - sAmAyika karanAra zrAvaka be prakAranA hoya che : 1. RddhivALA 2. Rddhi vagaranA. je Rddhi vagaranA zrAvako che te potAnA saMyogo anusAra cAra sthAne sAmAyika grahaNa kare che : 1. jinagRhamAM 2. sAdhu pAse 3. pauSadhazALAmAM 4. svagRhamAM. sAmAyika grahaNa kare tyAre zrAvaka sarva pravRttiothI vizrAmaNa pAme che athavA nircApAravALA rahe che. arthAt saMsAranI sarva pravRttiothI nivRtta thAya che ane AtmAnA samabhAvanA pariNAmane pragaTa karavA arthe ucita yatnavALA thAya che. vaLI, te aRddhimAna zrAvaka sAdhu samIpe sAmAyika kare tyAre jo rastAmAM koInI sAthe vivAda thavAno bhaya na hoya to svagRhamAM sAmAyika grahaNa karIne upAzraya jAya che. athavA sAdhu pAse jaIne sAmAyika grahaNa kare che. jo svagRhamAM sAmAyika grahaNa karIne samabhAvanA pariNAmane
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 89 - dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-37 vahana karI zake tema hoya to svagRhathI sAmAyika grahaNa karIne jAya anyathA upAzraye jaIne sAmAyika grahaNa kare. jo svagRhathI sAmAyika grahaNa karI upAzraye jAya to atyaMta upayogapUrvaka iryAsamitine pALato, koI sAthe kaMI bolavAno prasaMga Ave to sAvadyabhASAne nahIM bolato, pAMca samiti ane traNa guptithI gupta thaIne sAdhunA sthAne jAya ane tyAM jaIne sAdhune namaskAra karIne temanI samIpe pharI sAmAyika grahaNa kare. te sAmAyika grahaNanuM sUtra graMthakArazrI batAve che - sAmAyika grahaNa karatI vakhate zrAvaka "bhadanta' zabdathI gurune upasthita kare che ane kahe che ke huM sAmAyika grahaNa karuM chuM arthAt huM samabhAvanA pariNAmane ullasita karuM chuM. paraMtu mAtra sAmAyikanA uccAraNanI kriyA karato nathI. kaI rIte sAmAyikanA pariNAmane kare che ? te spaSTa karatAM kahe che - jyAM sudhI sAdhunI paryApAsanA karIza tyAM sudhI manathI-vacanathI-kAyAthI huM sAvadyayogane karIza nahIM ane karAvIza nahIM. tethI e prApta thAya ke sAdhunA paryApAsanA kAla sudhI pote koI bAhyapadArtha sAthe saMzleSa pAmIne manavacana-kAyAno vyApAra karaze nahIM paraMtu AtmAnA samabhAvanI vRddhi thAya e prakAranA ucita yatna karaze; kema ke manathI-vacanathI-kAyAthI bAhyapadArthono saMzleSa karIne koIpaNa kRtya karavAmAM Ave to te sAvadya pravRtti bane che. jema zarIranI azAtA thAya tenA nivAraNa mATe koI zarIranI ceSTA kare to te sAvadya pravRtti bane paraMtu samabhAvamAM yatna karavA arthe ane samabhAvanI vRddhi karavA arthe karAtA svAdhyAya AdinA yatnanA rakSaNa arthe Avazyaka gaNAya to koI zrAvaka yatanApUrvaka koI dehanI pravRtti kare to te pravRtti samabhAvanI vRddhino upAya bane ane zAtA arthe koI dehanI pravRtti kare to te pravRtti sAvadyayoga bane. tethI saMsAranAM sarva kAryothI cittane nivartana karI ane deha sAthenA zAtAnA saMbaMdhane nivartana karIne samabhAvanI vRddhi thAya te rIte ucita pravRtti kare to zrAvakane duvidha-trividhanA sAvadya AraMbhanI nivRtti thAya che. A rIte pratijJA karyA pachI bhUtakALanA karAyelA sAvaghavALA AtmAne zuddha karavA arthe kahe che - tenuM huM pratikramaNa karuM chuM arthAt bhUtakALamAM je sAvadha pravRtti karI che, tenAthI huM pAcho pharuM chuM. kaI rIte pAcho phare che ? tethI kahe che - niMdA-gaha karavA dvArA huM pAcho pharuM chuM. tethI e prApta thAya ke sAmAyika grahaNa pUrve je sAvadya pravRtti pote karI che te sAvadyapravRtti pratye niMdAgaha dvArA zrAvaka jugupsA utpanna kare che ane tevA sAvadya pravRttivALA AtmAne sAmAyika daramyAna pote vosirAve che. jethI sAmAyika daramyAna samabhAvano pariNAma ullasita thAya che. vaLI, sUtramAM bhaMte' zabda prAraMbhamAM Ave che ane aMte paNa Ave che. te gurunA AmaMtraNa arthe che. ane
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90. dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-37 guru pratye bhaktino atizaya karavA arthe be vakhata AmaMtraNano prayoga che. tethI doSa nathI. athavA pote sAmAyika grahaNa karyuM che tenuM nivedana karavA arthe pharI gurune saMbodhana kare che. tethI pote je sAmAyika grahaNa karyuM che, te kriyAnuM pratikramaNa arpaNa thAya che. jema rAjAnI AjJA grahaNa karIne koI kRtya pUruM kare pachI pharI rAjAne nivedana kare ke meM A kArya e pramANe kareluM che. ema prastutamAM prathama gurune saMbodhIne huM sAmAyika karuM chuM e pramANe pratijJA kare ane te pratijJA "na karemi na kAravemi' sudhI pUrNa thaI tenuM nivedana karavA arthe pharI gurune saMbodhana kare che ane gurune kahe che ke tevA bhUtakALanA asAmAyikavALA mArA AtmAno huM tyAga karuM chuM. vaLI, huM sAmAyiMka karuM chuM e kathana dvArA vartamAnanA sAvadyayogano parihAra thAya che; kema ke huM sAmAyika karuM chuM ema kahIne upayogapUrvaka bolanAra zrAvaka samabhAvanA pariNAmane ullasita kare che. tethI vartamAnamAM sAvadyayogano parihAra thAya che. vaLI, "sAvajja joga paccakkhAmithI mAMDIne "na karemi na kAravemi' bolavA dvArA bhaviSyakALamAM sAmAyika kALanI avadhi sudhI sAvadyayoganA parivAranI pratijJA thAya che. tethI anAgatanuM paccakhANa prApta thAya che ane "tasma bhaMte "paDikkamAmi' ityAdi kathana dvArA bhUtakALanA sAvadya AraMbha pratye jugupsA karIne bhUtakALanA sAvadyayogavALA AtmAne vosirAvavAmAM Ave che. ethI sAmAyika vartamAnakALa, bhUtakALa ane bhaviSyakALa ema traNa kALanA viSayavALuM bane che. vaLI, A sAmAyika "jAva niyama pakvAsAmi'thI jaghanyathI paNa aMtarmuhUrta pramANavALuM che ane potAnI sthiratA vadhu jaNAya to eka aMtarmuhUrta pachI paNa zakti hoya to sAmAyikamAM ja rahevuM joIe. paraMtu sAmAyikanI kALa avadhi pUrI thAya ke tarata ja sAmAyika pAravI joIe tevo niyama nathI. vaLI, gharethI sAmAyika grahaNa karIne zrAvaka atyaMta yatanApUrvaka upAzraye Avela hovA chatAM sUkSma ayatanAne kAraNe koI doSa lAgyo hoya tenI zuddhi arthe sAdhu pAse jaIne iryApathikanuM pratikramaNa kare che. pachI "gamaNAgamaNe'nuM Alocana kare che. tyArapachI krama anusAra sAdhuone vaMdana kare che. tyArapachI je guru pAse svAdhyAya karavAno hoya temane pharI vaMdana karIne pratyupekSaNApUrvaka AsanamAM bese che ane dharmopadeza sAMbhaLe che ke sUtro bhaNe che ke tattva viSayaka pRcchA kare che. vaLI, jinabhavane sAmAyika grahaNa karavuM hoya topaNa gharethI vidhipUrvaka sAmAyika grahaNa karIne yatanApUrvaka caityamAM jAya che ane tyAM gayA pachI iriyAvahiyA ane gamanAgamananuM Alocana karIne ucitavidhithI bhagavAnanI bhakti kare che. vaLI, pauSadhazALAmAM ke ghare sAmAyika kare to kyAMya gamana nathI. paraMtu tyAM rahIne ucita svAdhyAya AdithI sAmAyikanA pariNAmanI vRddhi kare che. vaLI, RddhimAna rAjA vagere sAmAyika kare to vaibhavapUrvaka upAzraya jAya jethI zAsananI prabhAvanA thAya. paraMtu gharethI sAmAyika grahaNa karIne upAzraye javuM rAjA mATe ucita nathI. tethI rAjAne mAtra
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-37-38 91 sAmAyikanA pariNAmano ja Agraha rAkhIne gharethI sAmAyika grahaNa karIne upAzraye javuM ucita nathI paraMtu je rIte adhika lAbha thAya te rIte RddhimAna puruSe sAmAyika karavuM joIe, jethI zAsananI prabhAvanA thAya. yogyajIvone dharma pratye sadbhAva thAya. vaLI, je mahAtmAo samabhAvanA pariNAmane ullasita karI sAmAyika kare che tenuM phaLa ghaNI nirjarA che; kema ke asamabhAvathI ja karma baMdhAya che. te karmo samabhAvanA pariNAmathI ghaNAM nAza pAme che. vaLI sAmAyika daramyAna jema samabhAvano pariNAma varte che tema samabhAva pratye rAga paNa varte che. tethI sAmAyikanA pariNAmathI puNyAnubaMdhI puNya baMdhAya che. je dAnanA pariNAmathI baMdhAtA puNya karatAM paNa ghaNuM atizayavALuM puNya che. ane je zrAvaka samabhAvanI dhurAne vahana karIne be ghaDI sAmAyika kare che te zrAvaka sAmAyika daramyAna devaloka saMbaMdhI dIrgha AyuSyano baMdha kare che. tethI sAmAyikanuM phaLa ghaNI nirjarA ane sugatirUpa devalokanI prApti che. vaLI, je jIvo kroDo janma sudhI tIvra tapa kare che topaNa te tapanA kaSTathI eTalAM karmo khapAvatA nathI je samabhAvanA cittavALo zrAvaka kSaNamAtramAM khapAve che. vaLI je jIvo mokSamAM gayA che ane jAya che ane je javAnA che ane je jaze te sarve jIvo sAmAyikanA pariNAmathI ja mokSane prApta kare che. mATe mokSaprAptino upAya ke mokSaprAptine anukULa nirjarAnI prAptino upAya sAmAyikanA pariNAma sivAya anya koI vastu nathI. ethI mArgAnusArI prajJAthI zrAvake sAmAyikanA pariNAmane jANIne sAmAyikano pariNAma ullasita thAya te pramANe sAmAyika nAmanA zikSAvratamAM yatna karavo joIe. mAtra kriyAtmaka sAmAyika karIne saMtoSa mAnavo joIe nahi. ll37nA avataraNikA - ityuktaM sAmAyikAkhyaM prathamaM zikSApadavratam, atha dvitIyaM tadAha - avataraNikArca - A pramANe pUrvamAM varNana karyuM e pramANe, sAmAyika nAmanuM prathama zikSApadavata kahevAyuM. have bIjA evA tene=zikSApadavratane, kahe che - zloka : saMkSepaNaM gRhItasya, parimANasya digvate / yatsvalpakAlaM tad jJeyaM, vrataM dezAvakAzikam / / 38 / / anvayA : vi=divratanA viSayamAM, gudIrasya parimAIsthigRhIta parimANanuM svitthAnaM saMkSepaf=je svalpakAla saMkSepaNa, tane, phezavalAzivam vrata revaM dezAvagAsika vrata jANavuM. m38
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 dharbhasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | Ros-30 zlojArtha: diggavratanA viSayamAM gRhIta parimANanuM je svalpakAla saMkSepaNa te dezAvagAsikavrata jANavuM. 138 // TIkA: 'digvrate' prathame guNavrate 'gRhItasya parimANasya' yAvajjIvaM saMvatsaraM caturmAsIM vA yAvad dazadikSu yojanazatAdhavadhikasaGkalpitagamanAderityarthastasya 'yat' 'saMkSepaNaM' saGkocanaM gRhazayyAsthAnAdeH parato niSedharUpam, kiyatkAlamityAha 'svalpakAlaM' muhUrttapraharadinAhorAtrAdi yAvat, yataH "egamuhuttaM divasa, rAiM paMcAhameva pakkhaM vA / - vayamiha dhAreha daDhaM, jAvaiaM ucchahe kAlaM / / 1 / / " [sambodhapra. zrA. 120] taddezAvakAzikaM nAma vrataM jJeyam, dezedigvratagRhItaparimANasya vibhAge'vakAzaH=avasthAnaM dezAvakAzaH, so'trAstIti 'ato'nekasvarAd' [zrIsi0 7-2-6] itIke dezAvakAzikam, yataH sUtram___ "disivayagahiassa disAparimANassa paidiNaparimANakaraNaM desAvagAsiaM / " ti / [pratyAkhyAnAvazyake sU. 10, hAribhadrI vRttiH pa. 894] __digvratasakSepakaraNam aNuvratAdisakSepakaraNasyApyupalakSaNam, eSAmapi sakSepasyAvazyaM karttavyatvAt prativrataM ca sakSepakaraNasya bhinnavratatve dvAdaza vratAnItisaGkhyAvirodhaH syAditi sarvavratasaMkSeparUpamidaM vratamiti vyavasthitam, ata eva samprati zrAvakAH pratyahametadvatasparzanAya pUrvaM saptamavrate ye yAvajjIvaM gRhItAzcaturdaza niyamAstAneva prAtaH saMkSipya gRhNanti saMkocayanti ca sAyaM pratyAkhyAnaprAnte 'desAvagAsi paccakkhAmI tyAdinA, gurusamakSaM tavrataM ca pratipadyante, uktaM ca"desAvagAsiaM puNa, disiparimANassa niccasaMkhevo / ahavA savvavayANaM, saMkhevo paidiNaM jo u / / 1 / / " [sambodhapra. zrA. 122] svApAdyavasare ca vizeSataH sarvavratasaMkSeparUpamidaM granthisahitAdinA svIkAryam, uktaM ca dinakRtye"pANivahamusAdattaM, mehuNadiNalAbhaNatthadaMDaM ca / aMgIkayaM ca muttuM, savvaM uvabhogaparibhogaM / / 1 / / gihi(ha)majjhaM muttUNaM, disigamaNaM muttu masagajUAI / vayakAehiM na kare, na kArave gaMThisahieNaM / / 2 / / " [zrAddhadinakRtye gA. 300-1] diNalAbhatti-vidyamAnaH parigraho dinalAbhazca prAtarna niyamita idAnIM tu tamapi niyacchAmItyarthaH / 'vayakAehiM' ti manaso niroddhamazakyatvAdvAkkAyAbhyAM na karomi na kArayAmItyarthaH /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3/ dvitIya adhikAra | zloka-38 etatphalaM caivaM-yathA hi kenacinmAntrikeNa sarvAGgataM viSadharAdiviSaM nijamantraprayogeNa daMza evA''nIyate, evaM dhArmikeNApyetavratayogena bahusAvadhavyApAraH saMkSipyAdhikRtadezamAtre AnIyate, tatsaMkSepe ca karmaNAmapi saMkSepastatazca krameNa niHzreyasAvAptiriti / / 38 / / TIkArya : 'vitrate'.... niHzreyasIvAptiiita | divratamAM=prathama guNavratamAM, gRhIta parimANanuM=jAvajIva athavA saMvatsara athavA cAturmAsa sudhI dazadizAmAM yojanazatAdi avadhika saMkalpita gamatAdi hovAthI e prakArano artha cheegRhIta parimANano artha che. tenuM gRhIta parimANanuM, je saMkSepaNa= saMkocana gRha, zayyA sthAnAdithI anyatra (bIje) viSedharUpa saMkocana, keTalo kALa niSedha ? ethI kahe che. svalpakAla muhUrta, prahara, divasa, ahorAtri Adi sudhI je niSedha te dezAvagAsika nAmanuM vrata che. je kAraNathI kahevAyuM che - "ahIM=zrAvakapaNAmAM, eka muhUrta, divasa, rAtri, pAMca divasa athavA pakSa pakhavADiyuM, jyAM sudhI kAla pUro na thAya tyAM sudhI daDha vrata dhAraNa kare." II1 (saMbodha prakaraNa zrA. 120) dezAvakAsika' zabdanI vyutpatti spaSTa kare che - dezamAM-diguvratathI gRhIta parimANanA vibhAgamAM, avakAza=avasthAna e deza avakAza che te AmAM che. "gatoDane svara' e prakAranA sUtrathI "pha' pratyaya lAgyo tenAthI dezAvakAsika zabda banyo che. je kAraNathI sUtra che - "dizAnA vratanA gRhIta evA zrAvakane dizAparimANanuM pratidina parimANanuM karaNa dezAvagAsika che." (pratyAkhyAna Avazyaka sU. 10, hAribhadravRtti 5. 894). ti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. digavratanA saMkSepanuM karaNa aNuvratAdinA saMkSepakaraNanuM upalakSaNa che; kema ke AmanA paNa aNuvratAdinA paNa, saMkSepanuM avazya kartavyapaNuM che ane prativrata saMkSepakaraNanuM bhinnavratapaNuM hote chate bAra vrato che e saMkhyAno virodha thAya ethI sarvavratanA saMkSeparUpa A vrata che=dezAvagAsika vrata che, e pramANe vyavasthita che. AthI ja vartamAnamAM zrAvako pratidivasa A vratanA sparzana mATe, pUrvamAM sAtamAM vratamAM je thAvajIva gRhIta cauda niyamo che tene savAramAM saMkSepa karIne grahaNa kare che, ane sAMjanA saMkoca kare che ane pratyAkhyAnanA aMtamAM paccakhANanA aMte, "sAvi sijhaM paghavAmi' ItyAdi dvArA guru samakSa te vratane svIkAre che. ane kahevAyuM che - vaLI, dezAvagAsika dizi parimANano nitya saMkSepa che. athavA sarva vratono pratidivasa je saMkSepa che. (te dezAvagAsika che.)" 1 (saMbodha prakaraNa zrA. 122) ane sUvAnA avasare vizeSathI sarvavratanA saMkSeparUpa A=dezAvagAsika vrata, graMthi sahita Adi
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-38 dvArA svIkAravuM joIe A vastranI gAMTha huM choDuM nahIM tyAM sudhI mAruM paccakhANa che' ityAdi dvArA svIkAravuM joIe ane "dinakRtya' graMthamAM kahevAyuM che - ane aMgIkRta sarva upabhoga paribhogane choDIne=rAtre sUtI vakhate svIkArAyelA pathArI Adi upabhoga paribhoganA sAdhanane choDIne gRha madhye dizigamanane choDIne, mazaga ja Adi choDIne prANIvadha, mRSA, adatta, maithuna, diNalAbha=vidyamAna parigraha, anarthadaMDa vacana ane kAyAthI huM karIza nahIM ane karAvIza nahIM e pramANe graMthi sahita paccakhkhANa kare." I1-2aa (zrAddhadinakRtya gA. 300-301) uddharaNanA "dilAbhano artha kare che - vidyamAna parigraha ane divasano lAbha, savAramAM niyamita nahIM karAyelo hamaNAM tene paNa niyamita karuM chuM e prakArano artha che. "vavAda' e prakAranA kathana dvArA manano virodha karavo azakya hovAthI vANI ane kAyA dvArA hu ta karuM ane na karAvuM e prakArano artha che. ane AnuM phaLa=dezAvagAsikavratanuM phaLa, A pramANe che. je pramANe koI mAMtrika vaDe sarva aMgagata sApAdinuM viSa potAnA maMtranA prayogathI daMzanA sthAnamAM levAya che e rIte dhArmika vaDe paNa A vratanA yogathI bahusAvadha vyApAra saMkSepa karIne adhikRta dezamAtra sthAnamAM levAya che. ane tenA saMkSepamAM=bahusAvadya vyApAranA saMkSepamAM, karmono paNa saMkSepa thAya che. ane tethI kramazaH mokSanI prApti thAya che. ti' zabda TIkAnI samApti mATe che. 38 bhAvArtha zrAvaka saMsAranA pAramArthika svarUpane jANe che ane saMsAranA ucchedano upAya saMpUrNa sAvadyanA tyAgapUrvaka pAMca samiti ane traNa guptipUrvaka sAdhu, jIvana jIve che tevo spaSTa bodha zrAvakane hoya che. AvA sAdhujIvananA zaktinA saMcaya arthe pote dezavirati svIkAre che ane te dezaviratimAM chaThThA aNuvrata dvArA jAvajIva ke 12 mahinA AdinI maryAdA rUpa kSetrano saMkoca kare che. jethI potAnA dezathI aviratinA pariNAmane kAraNe je AraMbha-samAraMbhano pariNAma che teno saMkoca thAya che. te saMkocano atizaya karavA arthe pratidina zakti anusAra jaghanyathI be ghaDInuM ke tethI adhika kAla-avadhinuM dezAvagAsika vrata grahaNa kare che ane saMkalpa kare che ke gRhanA zavyAsthAnAdi sivAya huM bahAra kyAMya jaIza nahIM ane A vrata grahaNa karyA pachI gharamAM besIne zakti hoya to dharmadhyAnAdine anukULa svAdhyAyAdi kare ane kadAca tevA saMyoga na hoya to koI gRhanAM kArya kare chatAM te gRhAdithI bahAranA kSetrathI koI vastu maMgAve nahIM ke koI vastu pote levA jAya nahi, koIne levA mokale nahIM ane koI bahAra rahelo puruSa hoya ane tenI pAsethI koI kAma karAvavuM hoya to tene bolAvavA mATe koIpaNa izArAdithI prayatna kare nahi; kema ke tema karavAthI bahAranA kSetranA kArya sAthe saMbaMdhano pariNAma thAya che. A rIte, saMkoca karyA pachI sarvaviratino atyaMta arthI evo zrAvaka anya hiMsAdinAM vratonA saMkoca arthe sUtI vakhate vizeSathI graMthi sahita paccakhkhANa kare
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ lpa dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-38 che ane te vakhate pratijJA kare che ke A vastrAdinI gAMThane huM choDIza nahIM tyAM sudhI rAtre sUvA mATe svIkArAyelA upabhoga-paribhoganI sAmagrIne choDIne anya koI vastuno upabhoga karIza nahIM ane gharanI madhyamAM dizAonA gamanane choDIne huM kyAMya bahAra jaIza nahIM ane rAtrinA macchara jU Adi anAbhogathI marI jAya tene choDIne koI prANIno vadhu huM karIza nahi. temaja koIpaNa prakArano mRSAvAda, koI prakAranuM adattAdAna, maithuna ane mAro je vidyamAna parigraha che ane divasano mane je koI lAbha thayo che te sarva viSayomAM huM koI pravRtti karIza nahIM ane anarthadaMDano paNa huM tyAga karuM chuM. manano saMkoca karavo duSkara che tethI vacana ane kAyAthI huM koI kArya karIza nahIM ane karAvIza nahi. A prakAre sarvaviratinA pariNAmanA pratisaMdhAnapUrvaka tenI zakti saMcaya arthe zrAvaka pratidina kSetrano saMkoca kare che ane vizeSathI rAtre graMthi sahita paccakhkhANa kare che jenA kAraNe tenA zarIramAM rahelA bAhya padArthanA mamatvarUpa jhera atyaMta alpa thAya che. jema AkhA zarIramAM vyApta thayeluM jhera mAMtrika, maMtra dvArA dezanA sthAne lAve che, tema AtmAmAM ghaNA padArtho pratyenA mamatvarUpa jherane zrAvaka graMthi sahita paccakhANa dvArA saMkoca karIne sarvaviratinA najIkanI bhUmikAvALA pariNAmane prApta kare che. AnAthI e prApta thAya ke zrAvake graMthi sahita paccakhkhANa karyuM hoya tyAre koI trasa ke sthAvara jIvonI hiMsA na thAya te rIte vacana ane kAyAthI zrAvake hiMsAno tyAga karavo joIe. tethI zrAvaka koI sacitta vastune aDe nahi, kAcA pANI Adino paNa AraMbha kare nahIM ane vacanathI paNa tevuM kArya karavAnuM koIne kahe nahi. vaLI, dharmadhyAnanuM kAraNa hoya tevA vacanaprayogane choDIne anya koI AraMbha-samAraMbhano vacanaprayoga paNa kare nahIM ane anAbhogathI sUkSma paNa mRSAvAdanI prApti na thAya te arthe atyaMta, prayojana na hoya to koI vacanaprayoga kare nahIM ane koIne kaMI kahevAnuM prayojana thAya to niravadya bhASA ja bole. vaLI, adattAdAnanA parivAra mATe paNa sUkSma yatanA kare jethI koI jIvaadattanI potAne prApti na thAya. kAmanA vikArono atyaMta nirodha kare. potAno dhanano ke divasamAM karelA lAbhano vicAra kare nahi. tenA vize koI vacanaprayoga na kare. vaLI, koI hAsyAdi vacana dvArA koI anarthadaMDanI prApti na thAya te prakAre cittano saMkoca kare ane A pramANe saMkoca karelo hovAthI UMghamAM paNa te prakArano saMkoca vidyamAna hovAthI saMvarabhAva vadhe che; kema ke vacana ane kAyAthI huM A sarva AraMbha karIza nahIM te prakArano saMkalpa pratijJAnA baLathI cittamAM avasthita che. tethI rAtrimAM jAge topaNa sahasA gamananI pravRtti ke tevA AraMbhanI pravRtti zrAvaka karato nathI. anivArya jaNAya to gAMThane choDIne yatanApUrvaka kare che. A rIte, AraMbha-samAraMbhano atyaMta saMkoca karavAthI satata vratanA pariNAmanA baLathI sadgatinI prApti sulabha bane che. AraMbhakRta karmabaMdha alpa thAya che. citta sadA sarvaviratinA paramArthane jANIne sarvaviratinI zakti saMcaya arthe prayatnazIla bane che ane kadAca rAtre jAgI jAya topaNa prAyaH zrAvaka dharmajAjhikA karI AtmAne tattvathI bhAvita kare che. A rIte, chaThThA vratanA saMkoca arthe batAveluM dezAvagAsikavrata anya paNa sarva vratonA saMkoca sAthe joDAyeluM che. te upalakSaNathI jANavuM; kema ke tema na svIkArIe to chI vratanA saMkocarUpa jema svataMtra dezAvagAsika vrata che tema prANAtipAtAdivratanA saMkocarUpa anya vratonI paNa prApti
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha.bhAga-31dvitIya madhira/Gos-30-36 thAya. tethI zrAvakanA 12 vratonI saMkhyAnuM ullaMghana thAya. ane zAstramaryAdA pramANe zrAvakanAM 12 vratone surakSita rAkhavA arthe dezAvagAsikavratanA saMkoca aMtargata ja zakti anusAra zrAvake anya vratono paNa saMkoca karavo joIe. ll385 avatarazika: abhihitaM dvitIyaM zikSApadavratam, atha tRtIyaM tadAha - avataraNikArya : bIjuM zikSApadavrata kahevAyuM. have trIjA evA tene=zikSApadavratane, kahe che - dos: AhAratanusatkArA'brahmasAvadyakarmaNAm / tyAgaH parvacatuSTayyAM, tadviduH pauSadhavratam / / 39 / / manvayArtha : parvacatuSTayyAM=payatuSTayAmA=yAra parvamai, AhAratanusatkArA'brahmasAvadyakarmaNAm=mAra, zarIra-sAra, saba sa sAvadhabhato, tyAgaH=tyAga, tad-te, pauSadhavratam-poSadhavrata, viduH= cha. // 38| zlokArtha: cAra parvamAM, AhAra, zarIrasatkAra, abrahma ane sAvadhakarmano tyAga te pauSadhavata kahe che. ||36I Tos: parvacatuSTayI aSTamIcaturdazIpUrNimAamAvAsyAlakSaNA tasyAm, AhAraHpratItaH, tanusatkAraH snAnodvarttanavarNakavilepanapuSpagandhaviziSTavastrAdiH, abrahma-maithunam, sAvadyakarma-kRSivANijyAdi, eteSAM yastyAgastatpauSadhavrataM vidurjinA ityanvayaH / yataH sUtram "posahovavAse cauvihe paNNatte taMjahA-AhAraposahe, sarIrasakkAraposahe, baMbhaceraposahe, avvAvAraposahe''tti [pratyAkhyAnAvazyaka sUtra. 11, hAribhadrI vRttiH pa. 835] tatra poSaM puSTiM, prakramAddharmasya dhatte iti poSadhaH, sa eva vrataM poSadhavratamityarthaH poSadhopavAsa ityapyucyate, tathAhi-poSadha uktanirvacano'vazyamaSTamyAdiparvadinAnuSTheyo vratavizeSastenopavasanamavasthAnaM poSadhopavAsaH, athavA poSadhaH aSTamyAdiparvadivasaH, upeti saha upAvRttadoSasya sato guNairAhAraparihArAdirUpairvAsa upavAsaH, yathoktam
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ GU dharmasaMgraha bhAga-3 /dvitIya madhikAra | PRTs-30 "upAvRttasya doSebhyaH, samyagvAso guNaiH saha / upavAsaH sa vijJeyo, na zarIravizoSaNam / / 1 / / " [dharmabindu 3/18 TIkA] iti / tataH, poSadheSUpavAsaH poSadhopavAsaH / AvazyakavRttAvitthaM vyAkhyAtatvAt / tathAhi "iha poSadhazabdo rUDhyA parvasu varttate, parvANi cASTamyAditithayaH, pUraNAtparva dharmopacayahetutvAdityarthaH / poSadheSUpavasanaM poSadhopavAsaH niyamavizeSAbhidhAnaM cedamiti" [AvazyakahAribhadrI vRttiH pa. 835] __ iyaM ca vyutpattireva pravRttistvasya zabdasyAhArAdicatuSkavarjaneSu, samavAyAgavRttau zrIabhayadevasUribhirevameva vyAkhyAtatvAt / pauSadhazcAhAra 1zarIrasatkAra 2 brahmacaryA 3-'vyApAra 4 bhedAccaturddhA, ekaiko'pi dezasarvabhedAvidhetyaSTathA, tatrAhArapoSadho-dezato vivakSitavikRteravikRterAcAmlasya vA sakRdeva dvireva vA bhojanamiti, sarvatastu caturvidhasyApyAhArasyAhorAtraM yAvatpratyAkhyAnam 1 / zarIrasatkArapoSadho dezataH zarIrasatkArasyaikatarasyAkaraNam, sarvatastu sarvasyApi tasyAkaraNam 2 / brahmacaryapoSadho'pi dezato divaiva rAtrAveva sakRdeva dvireva vA strIsevAM muktvA brahmacaryakaraNam, sarvatastu ahorAtraM yAvat brahmacaryapAlanam 3 / kuvyApArapoSadhastu-dezata ekatarasya kasyApi kuvyApArasyAkaraNam, sarvatastu sarveSAM kRSisevAvANijyapAzupAlyagRhakarmAdInAmakaraNam 4 / iha ca dezataH kuvyApAraniSedhe sAmAyikaM karoti vA na vA, sarvatastu kuvyApAraniSedhe niyamAtkaroti sAmAyikam akaraNe tu tatphalena vaJcyate, sarvataH poSadhavrataM ca caityagRhe vA sAdhumUle vA gRhe vA pauSadhazAlAyAM vA tyaktamaNisuvarNAdyalaGkAro vyapagatamAlAvilepanavarNakaH parihatapraharaNaH pratipadyate, tatra ca kRte paThati, pustakaM vAcayati, dharmadhyAnaM dhyAyati, yathA-etAn sAdhuguNAnahaM mandabhAgyo na samartho dhArayitumiti AvazyakacUrNi, zrAvakaprajJaptivRttyAdyukto vidhiH / / yogazAstravRttau tvayamadhikastathAhi-"yadyAhArazarIrasatkArabrahmacaryapoSadhavatkuvyApArapoSadhamapyanyatrAnAbhogenetyAdyAkAroccAraNapUrvakaM pratipadyate, tadA sAmAyikamapi sArthakaM bhavati, sthUlatvAtpoSadhapratyAkhyAnasya, sUkSmatvAcca sAmAyikavratasyeti, tathA poSadhavatA'pi sAvadhavyApAro na kArya eva, tataH sAmAyikamakurvaMstallAbhAdmazyatIti yadi punaH sAmAcArIvizeSAtsAmAyikamiva dvividhaM trividhenetyevaM poSadhaM pratipadyate, tadA sAmAyikArthasya poSadhenaiva gatatvAnna sAmAyikamatyantaM phalavat, yadi paraM poSadhasAmAyikalakSaNaM vratadvayaM pratipannaM mayetyabhiprAyAtphalavaditi" [3/85. pa. 486-7] eteSAM cAhArAdipadAnAM caturNA dezasarvavizeSitAnAmekadvyAdisaMyogajA azItirbhaGgA bhavanti / tathAhi-ekakasaMyogAH prAguktA evASTau /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha mAna-3 | dvitIya adhikAra | Rels-36 - dvikasaMyogAH SaT, ekaikasmiMzca dvikayoge dede 1 desa 2 sade 3 sasa 4 evaM catvArazcatvAro bhagA bhavanti, sarve caturviMzatiH / trikayogAzcatvAro bhavanti, ekaikasmiMzca trikayoge dezasarvApekSayA dedede 1 dedesa 2 desade 3 desasa 4 sadede 5 sadesa 6 sasade 7 sasasa 8 evamaSTAvaSTau bhavanti, sarve dvAtriMzat / catuSkayoga ekaH, tatra dezasarvApekSayA SoDazabhaGgA dededede 1 dededesa 2 dedesade 3 dedesasa 4 desadede 5 desadesa 6 desasade 7 desasasa 8 sadedede 9 sadedesa 10 sadesade 11 sadesasa 12 sasadede 13 sasadesa 14 sasasade 15 sasasasa 16 evaM sarveSAM mIlane'zItirbhaGgAH syuH / - sthApanAyantrakANi cemAni-eteSAM madhye pUrvAcAryaparamparayA sAmAcArIvizeSeNAhArapoSadha eva dezasarvabhedAdvidhApi samprati kriyate, niravadyAhArasya sAmAyikena sahAvirodhadarzanAt sarvasAmAyikavratavatA sAdhunA iva upadhAnatapovAhizrAvakeNApyAhAragrahaNAt, zeSAstrayaH poSadhAH sarvata evoccAryante, dezatastaiH prAyaH sAmAyikasya virodhAt, yataH sAmAyika sAvajjaM jogaM paccakkhAmI'tyuccAryate, zarIrasatkArAditraye tu prAyaH sAvadyo yogaH syAdeva, niravadyadehasatkAravyApArAvapi vibhUSAdilobhanimittatvena sAmAyike niSiddhAveva, AhArasya tvanyathA zaktyabhAve dharmAnuSThAnanirvAhArthaM sAdhuvadupAsakasyApyanumatatvAt, uktaM cAvazyakacUrNA pauSadhasyAzItibhaGgayantrakANi ekasaMyogA dezataH 4 ekakabhaGgAH sarvataH 4 AhArazarIrayoge 4 AhArabrahmayoge 4 A0po0301 A0po0sa05 A0po0de0sa0ponde0 1 / A-po0de0baM0po0de05 sa0po0de0 2 . sa0po0sa06 A0po0de0sa0po0sa02 A0po0de0baM0po0sa06 baM0po0de0 3 baM0po0sa07 Apo0de0sa0po0de0 3 A0po0sa0baM0po0de07 a0po0de04 . a0po0sa08 A0po0sa0sa0po0sa0 4 A0pI0sa0baM0po0sa08 AhAravyApArayoge 4 zarIrabrahmayoge 4 zarIrAvyApArayoge 4 brahmAvyApArayoge 4 . A0po0de0a0po0309 sa0po0de070po0de013 sa0po0de0a0po0de017 baM0po0de0a0po0de021 A0ponde0a0pI0sa10 sa0polde0baM0pI0sa014 sa0po0sa0a0po0sa018 baM0ponde0a0po0sa0 22 A0po0sa0a0po0de011 sa0pI0sa0baM0po0de015 sa0pI0sa0a0po0de019 baM0po0sa0a0po0de023 A0po0sa0a0po0sa012 sa0pI0sa0baM0po0sa016 sa0pI0sa0a0pI0sa020 baM0po0sa0a0po0sa024
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 99 dharmasaMgraha bhAga-3 /dvitIya adhikAra | PRTs-36 pauSadhavratAdhikAre tu"taM sattio karijjA, tavo a jaM vaNNio samAseNaM / / desAvagAsieNaM, jutto sAmAieNaM vA / / 1 / / " [tulA-AvazyakacUrNiH pa. 304] nizIthabhASye'pyuktaM pauSadhinamAzritya"uddiTThakaDaMpi so bhuMje" iti, cUrNau ca "jaM ca uddiTTakaDaM taM kaDasAmAio'vi bhuMje" iti / idaM ca poSadhasahitasAmAyikApekSayaiva saMbhAvyate, kevalasAmAyike tu muhUrttamAtramAnatvena pUrvAcAryaparamparAdinA''hAragrahaNasyAkriyamANatvAt, zrAvakapratikramaNasUtracUrNAvapyuktam "jai desao AhAraposahio to bhattapANassa gurusakkhi pArAvittA AvassiaMkarittA IriAsamiie gaMtuM gharaM iriyAvahi paDikkamai, AgamaNAloaNaM ca karei, ceie vaMdei, tao saMDAsayaM pamajjittA pAuMchaNe nisIai, bhAyaNaM pamajjai, jahocie a bhoaNe parivesie paMcamaMgalamuccArei, sarei paccakkhANaM, o vayaNaM pamajjittA" AhArAdicaturNAM trikayoge bhaGgAH 4 / tatraikekasmin de0de0de0 ityAdyaSTayojane 32 AhArazarIrabrahmayaugikasya AhArazarIraavyApArayaugikasya de0de0de0 ityAdiyoge'STau de0de0de0 ityAdiyoge'STau yathA A0po0de0sa0po0de070po0de0 1 A0po0de0sa0ponde0a0po0de09 A0ponde0sa0ponde0baM0po0sa02 A0po0de0sa0po0de0a0po0sa0 10 Aoponde0sa0po0sa0baM0ponde03 A0po0de0sa0po0sa0a0ponde0 11 A0ponde0sa0po0sa0baM0po0sa04 A0po0de0sa0pI0sa0a0po0sa0 12 A0po0sa0sa0po0de0baM0polde05 A0pI0sa0sa0po030a0po030 13 A0pI0sa0sa0po0de00po0sa06 A0po0sa0sa0po0de0a0po0sa0 14 A0pI0sa0sa0pI0sa0baM0po0de07 A0po0sa0sa0po0sa0a0po0de0 15 Aponsa0sa0po0sa0baM0po0sa08 A0pI0sa0sa0po0sa0a0pI0sa0 16
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 dharmasaMgraha bhAga-3/dvitIya adhikAra | Gls-30 AhArabrahmaavyApArayaugikasya zarIrabrahmaavyApArayaugikasya de0de0de0 ityAdiyoge'STau yathA pUrvavat assttbhnggaaH|| A0po0de0baM0po0de0a0po030 17 sa0po0de0baM0po0de0a0po030 25 A0po0de0baM0po0de0a0po0sa0 18 sa0po0de0baM0po0de0a0po0sa0 26 A0polde0baM0posa0a0po0de0 19 sa0ponde0baM0po0sa0a0ponde027 A0po0de0baM0po0sa0a0po0sa0 20 sa0po0de0baM0po0sa0a0po0sa0 28 A0po0sa0baM0po0de0a0po0de0 21 sa0po0sa0baM0ponde0a0ponde029 A0po0sa0baM0po0de0a0po0sa0 22 sa0po0sa0baM0po0de0a0po0sa030 A0posa0baM0po0sa0a0ponde023 sa0po0sa0baM0ponde0a0ponde031 A0po0sa0baM0po0sa0a0po0sa0 24 sa0pI0sa0baM0po0sa0a0po0sa0 32 "asarasaraM acavacavaM, aduamavilaMbiaM aparisADiM / maNavayaNakAyagutto, bhuMjai sAhuvva uvautto / / 1 / / " [zrAddhapratikramaNasUtracUrNi] "jAyAmAyAe bhuccA phAsuajaleNa muhasuddhiM kAuM navakArasaraNeNa uTThAi, deve vaMdai, vaMdaNayaM dAuM saMvaraNaM kAUNa puNovi posahasAlAe gaMtuM sajjhAiMto ciTThai" tti [ ] / ato dezapoSadhe sAmAyikasadbhAve yathoktavidhinA bhojanamAgamAnumatameva dRzyate / ToDArtha : 'parvacatuSTayI ..... dRzyate / yAra saMdhI mAma, yaza, 5mA sane samAsa 35, tamai=yAra parvamAM, pratIta evo AhAra, snAna-udvartana-varNaka-vilepana-puSpagaMdhaviziSTa vastrAdirUpa zarIrasatkAra, abrahma=maithuna, sAvadyakarma=kRSi, vANijya Adi, A sarvato je tyAga te pauSadhavrata bhagavAna kahe cha, se prabhArI savyaya che. he rathI sUtra cha - "pauSadhopavAsa cAra prakArano che te A pramANe - AhArapauSadha, zarIrasatkArapauSadha, brahmacaryapauSadha, avyApArapauSadha." / / 1 / / (pratyAdhyAnAvazya sUtra 11, miTrIti 5. 835) 'iti' za6 62ekI samApti artha cha. tyAM poSadhopavAsa' zabdamAM, poSane puSTi, prakramathI dharmanI puSTi Ape e pauSadha, te ja vrata pauSadhavrata che. e pramANe artha che. ane e pauSadhavrata pauSadhopavAsa e pramANe paNa kahevAya che. te A pramANe - pauSadha ukta nirvacAvALo hamaNAM kahevAyela vyutpattivALo pauSadha, avazya aSTamI Adi parva divasomAM anuSThaya vratavizeSa che, tenAthI upavasana=avasthAna, pauSadhopavAsa che.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-39 athavAthI poSadhopavAsanI anya prakAre vyutpatti kare che - poSadha aSTamI Adi parva divasa che. '3pa' upasarga e "sada' arthamAM che. upAvRtadoSavALA chatAra potAnAmAM vidyamAna doSone saMkoca karIne pravartatA chatA puruSano, AhAranA parihAra Adi rUpa guNonI sAthe vAsa upavAsa che. je pramANe kahevAyuM che - doSothI upAvRta evA jIvanotradoSothI saMvRtta evA jIvano, guNonI sAthe samyaphavAsa te upavAsa jANavo. zarIranuM vizoSaNa nahi=zarIranI zoSaNanI kriyA nahi." (dharmabiMdu 3/18 TIkA) rUti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. tethI pauSadhomAM=parvadivasomAM, upavAsa te pauSadhopavAsa che; kema ke "AvazyakavRti"mAM A pramANe vyAkhyAtapaNuM che. te A pramANe - ahIM= pauSadhopavAsa' zabdamAM, pauSadha' zabda rUDhithI parvomAM varte che. ane parvo aSTamI Adi tithio che. pUraNa karanAra hovAthI parva che=dharmaupacayanuM hetupaNuM hovAthI parva che. e prakArano artha che. pauSadhomAM upavasana=parvadivasomAM guNonI sAthe upavAsana, pauSadhopavAsa che ane A niyamavizeSanuM abhidhAna che-pauSadhopavAsa e AtmAne niyama vizeSamAM sthApana karavAnI kriyAnA kathanarUpa che." (Avazyaka hAribhadrI vRtti-5, 835) ane A vyutpatti ja che. vaLI, A zabdanI pravRtti-pauSadhopavAsa zabdanI pravRtti, AhArAdi catuSka varjanamAM che=AhArAdi cAranA varjanamAM che; kema ke samAvAyAMgavRttimAM zrI abhayadevasUri vaDe A pramANe vyAkhyAtapaNuM che. pauSadha 1. AhAra 2. zarIrasatkAra 3. brahmacarya 4. avyApAra bhedathI 4 prakArano che. eka-eka paNa deza ane sarvanA bhedathI be prakArano che ethI ATha prakArano che-cAra prakAranA pauSadho 8 prakAranA che. tyAM=4 prakAranA pauSadhamAM, 1. AhAra pauSadhaH dezathI vivakSita vikRtinuM eka vakhata bhojana ke be vakhata bhojana athavA avikRtinuM eka vakhata bhojana ke be vakhata bhojana athavA AyaMbilanuM eka vakhata bhojana ke be vakhata bhojana. e dezathI AhArapauSadha che. vaLI, sarvathI AhArapauSadha cAra prakAranA AhAranuM paNa ahorAtra sudhI pratyAkhyAna che. 2. zarIrasatkAra pauSadha : dezathI zarIrasatkAranA ekataranuM akaraNa che divasamAM je aneka vakhata zarIra-satkAra karato hoya tenAthI ekataranuM akaraNa che. vaLI sarvathI sarva paNa tenuM akaraNa che=divasa daramyAna zarIrasatkAranuM saMpUrNa akaraNa che. 3. brahmacarya pauSadhaH brahmacaryapauSadha paNa dezathI divasamAM athavA rAtrimAM athavA eka vakhata ja athavA be vakhata strInA sevanane choDIne brahmacaryanuM sevana che. vaLI sarvathI ahorAtri sudhI brahmacaryanuM pAlana che.
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-39 4. kuvyApAra pauSadha vaLI, kuvyApAra pauSadha dezathI koIpaNa kuvyApAranuM ekatara akaraNa che. vaLI sarvathI kRSisevA-vANijya-pazupAlana-gRhakarmAdi sarvanuM akaraNa che. ane ahIM deza ane sarvanA bhedamAM, dezathI kuvyApAranA niSedhamAM sAmAyika kare che athavA nathI karato. vaLI, sarva prakAre kuvyApAranA niSedhamAM niyamathI sAmAyika kare che. vaLI, akaraNamAM=sAmAyikanA akaraNamAM, sAmAyikanA phaLathI rahita bane che. tyAga karAyelA maNi-suvarNa alaMkAravALo, tyAga karAyela mALA, vilepana varNakavALo=zarIravALo, parihAra karAyelA praharaNavALo parihAra karAyelA zastravALo zrAvaka caityagRhamAM athavA sAdhu pAse athavA pauSadhazALAmAM sarvathI pauSadhavratane svIkAre che. ane tyAM karAye chad=caityagRhAdimAM pauSadha karAye chate, bhaNe che, pustakanuM vAMcana kare che, dharmadhyAna kare che. je A pramANe=A sAdhuguNo sAdhunA guNone huM maMdabhAgyavALo dhAraNa karavA samartha nathI. e pramANe "AvazyakacUNi-zrAvaka prajJapti vRtti AdimAM kahevAyela vidhi che. yogazAstravRttimAM vaLI A adhika che. te A pramANe - "jo AhAra-zarIra satkAra-brahmacarya pauSadhavALo kuvyApAra pauSadha paNa anAbhogane choDIne ItyAdi AkAronA uccAraNapUrvaka svIkAre che. tyAre sAmAyika paNa sArthaka thAya che-pauSadhathI grahaNa karAyela sAmAyika paNa phalavAna thAya che; kema ke pauSadha pratyAkhyAna vratanuM sthUlapaNuM che ane sAmAyika vratanuM sUkSmapaNuM che ane pauSadhavALA puruSe paNa sAvaghavyApAra karavo joIe nahIM ja. tethI sAmAyikane nahIM karavAthI tenA lAbhathI vaMcita thAya che. jo vaLI sAmAcArI vizeSathI sAmAyikanI jema duvidha-trividhathI e rIte pauSaSa svIkAre che to sAmAyikanA kAryanuM pauSadhathI ja prAptapaNuM hovAthI sAmAyika atyaMta phalavAnuM nathI. jo vaLI pauSadha ane sAmAyika lakSaNa vratadvaya mArA vaDe svIkArAyuM e abhiprAyathI phalavALuM che=kaMIka phalavALuM che." (yogazAstra vRtti, 3-85, 5.486-7) ane A AhArAdi cAra padono deza ane sarva vizeSitonA eka dvayAdi saMyogathI thanArA 80 bheda thAya che. te A pramANe - eka eka saMyogavALA pUrvamAM kahevAyelA ja ATha bhAMgA che. : dvika saMyogavALA bhAMgA 6 che. ane eka-eka dvika saMyogamAM 1. dede=deza-deza 2. desa=deza-sarva 3. sade sarva-deza 4. sasa=sarva-sarva. A pramANe cAra-cAra bhAMgA thAya che. ane sarvanA 24 bhAMgA thAya che drikasaMyogI sarvanA 24 bhAMgA thAya che. (6x4=24) trikayogavALA cAra thAya che ane eka-eka trikayogamAM deza ane sarvanI apekSAe ATha bhAMgA thAya che. 1. dede=deza-deza-deza 2. dedesa=deza-deza-sarva 3. desade - deza-sarva-deza 4. sasa=deza-sarva-sarva 5. sadeda=sarva-deza-deza 6. sadasa=sarva-deza-sarva 7. sasat=sarva-sarva-deza 8. sasasa=sarva-sarva-sarva.
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra / zloka-39 A pramANe ATha - ATha thAya che. sarva 32 thAya che. (48=32). catuSkasaMyogavALA eka thAya che. tyAM deza-sarvanI apekSAe 16 bhAMgA thAya che. 1. dededede=deza-deza-deza-deza 2. dededesa - deza-deza-deza-sarva 3. dedesat=deza-deza-sarva-deza 4. dedesara=deza-deza-sarva-sarva pa. desadede=deza-sarva-deza-deza 6. desadasa=deza-sarva-deza-sarva 7. desasat=deza-sarva-sarva-deza 8. desasasa=deza-sarva-sarva-sarva 9. sadededa=sarva-deza-deza-deza 10. sadedesAsarva-deza-deza-sarva 11. sadesat=sarva-deza-sarva-deza 12. sadesara=sarva-deza-sarva-sarva 13. sasade sarva-sarva-deza-deza 14. sasadasa=sarva-sarva-deza-sarva 15. sasasat=sarva-sarva-sarva-deza 16. sasasasa=sarva-sarva-sarva-sarva e pramANe badhA maLIne 80 bhAMgA thAya. eka saMyogavALA bhAMgA-08 dvika saMyogavALA bhAMgA-24 trika saMyogavALA bhAMgA-32 catuSka saMyogavALA bhAMgA-16 kula bhAMgA 80 ane A sthApanAyaMtra che=80 bhAMgAnuM A sthApanAyaMtra che. A bhAMgAomAM pUrvAcAryanI paraMparAthI ane sAmAcArIvizeSathI AhArapauSadha ja deza ane sarvanA bhedathI be prakAre paNa vartamAnamAM karAya che; kema ke viravadhaAhAranuM sAmAyikanI sAthe avirodhadarzana che. ahIM prazna thAya ke sAmAyikanA pariNAmamAM AhAranI kriyA zrAvakane kaI rIte saMbhave ? temAM hetu kahe che - sarva sAmAyikavratavALA sAdhunI jema upadhAnatapa karanArA zrAvaka vaDe paNa AhAranuM grahaNa che. zeSa traNa pauSadho sarvathI ja uccAraNa karAya che; kema ke dezathI tenI sAthe=dezathI svIkArela zeSavratonI sAthe prAyaH sAmAyikano virodha che. je kAraNathI sAmAyikamAM "sarva sAvaghayoganuM paccakakhANa karuM chuM. e pramANe uccAraNa karAya che. vaLI, zarIrasatkArAdi traNamAM prAyaH sAvarayoga thAya ja. niravadyadehasatkAra vyApAramAM paNa vibhUSAdi lobhanuM nimittapaNuM hovAne kAraNe sAmAyikamAM niSiddha ja che=niravadya ane sAvadya baMne niSiddha ja che. vaLI, AhAranuM anyathA zaktinA abhAva hote chate=AhAra grahaNa karyA vagara sAmAyikanA pariNAmane vahana karavAnI zaktino abhAva hote
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-39 chate, dharmAnuSThAnanA nirvAha mATe sAdhunI jema upAsakane paNa=zrAvakane paNa, anumatapaNuM che=AhAranuM anumatapaNuM che. Avazyaka cUrNimAM kahevAyuM che. pauSadhanA 80 bhAMgAnuM yaMtra : [1] eka saMyogI bhAMgA - kula 8 (1) dezathI - 4 (2) sarvathI - 4 1. AhArapauSadha dezathI. 5. A. po. sarvathI 2. zarIrasatkArapauSadha dezathI 6. za. pau. sarvathI 3. brahmacaryapauSadha dezathI 7. bra. pau. sarvathI 8. a. pau. sarvathI 4. avyApAra pauSadha dezathI [2] dvisaMyogI bhAMgA : kula (1) AhAra zarIrayoga=AhArapauSadha ane zarIrasatkAra pau.nA yoganA-4 bhAMgA 1. A. po. de. za. pau. dezathI 2. A. po. de. za. pau. sarvathI 3. A. po. sarvathI za. pau. dezathI 4. A. po. sarvathI za. pau. sarvathI (2) AhAra brahmayoge=AhAra pau. ane brahmacarya po. nA yogamAM 4 bhAMgA 5. A. po. de. bra. pau. de. 6. A. pau. de. bra. pau. sa. 7. A. pau. sa. bra. pau. de. 8. A. pau. sa. bra. pau. sa. (3) AhArAvyApArayoge=AhArapauSadha ane avyApAra pauSadhanA yoganA - 4 bhAMgA 9. A. po. de. a. pau. de. 10. A. po. de. a. pau. sa. 11. A. pau. sa. a. pau. de. 12. A. pau. sa. a. pau. sa. - 24 -
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | bloka-39 (4) zarIra brahmayoga - zarIrasatkArapauSadha ane brahmacarya pauSadhanA yoganA - 4 bhAMgA 13. za. pI. ke. baM. pI. ke. 14. za. pI. ke. ba. pI. sa. 15. za. pI. sa. ba. pI. ke. 16. za. pI. sa. ba. pI. sa. (5) zarIravyApAra yoge=zarIrasatkArapauSadha ane avyApAra pauSadhanA yogamAM=4 bhAMgA 17. za. pI. je. a. pI. de. 18. za. pI. sa. e. pI. sa. 19. za. pI. sa. e. pI. je. 20. za. pI. sa. e. pI. sa. (6) brahmA vyApArayoge=brahmacaryapauSadha ane avyApAra pauSadhanA yoganA - 4 bhAMgA 21. bra. pI. je. a. pI. . 22. brapI. je. a. pI. sa. 23. bra. pI. sa. e. pI. je. 24. bra. pI. sa. e. pI. sa. AhArAdi cAreya pauSadhanA trikasaMyogI bhAMgA - 4 ane eka-ekanA deza ane sarvathI ATha 844=32. [3] trikasaMyogI bhAMgA kula 32 (1) AhArazarIrabrAyogitA de. de. de. ItyAdi yogamAM 8 bhAMgA-A. pI. za. pI. ane baM. po. traNenA yoganA deza ane sarvathInA yogamAM 8 bhAMgA 1. A. pI. ke. za. pI. ke. ba. pI. . 2. A. pI. ke. za. pI. ke. ba. pI. sa. 3. A. pI. . za. pI. sa. ba. pI. ke. 4. A. pI. ke. za. pI. sa. ba. pI. sa. 5. A. pI. sa. za. pI. ke. ba. pI. ke. 6. A. pI. sa. za. pI. ke. ba. pI. sa. 7. A. pI. sa. za. pI. sa. ba. pI. de. 8. A. pI. sa. za. pI. sa.baM. pI. sa.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106. dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-39 (2) AhAra zarIra avyApAra yoganA de. de. de. ItyAdi yoganA ATha A pramANe=A. pI. za. po. ane . pI. nA deza ane sarvanA yogamAM 8 bhAMgA. 9. A. pI. . za. pI. je. a. pI. dezathI 10. A. pI. ke. za. pI. je. a. pI. sarvathI 11. A. pI. . za. po. sa. e. pI. dezathI 12. A. pI. ke. za. pI. sa. e. pI. sarvathI 13. A. pI. sa. za. pI. je. a. pI. dezathI 14. A. po. sa. za. pI. je. a. pI. sarvathI 15. A. pI. sa. za. pI. sa. e. pI. dezathI 16. A. pI. sa. za. pI. sa. e. pI. sarvathI. (3) AhAra brA avyApAranA yoganA de. de. de. ItyAdinA yogamAM ATha A pramANe che - A. pI. bra. pI. ane e. pI. nA yoganA deza ane sarvanA yogamAM 8 bhAMgA 17. A. pI. je. bra. pI. je. a. pI. deza. 18. A. pI. ke. bra. pI. je. a. pI. sarva 19. A. pI. ke. bra. pI. sa. e. pI. deza 20. A. pI. je. bra. pI. sa. e. pI. sarva 21. A. pI. ke. bra. pI. je. a. pI. deza 22. A. pI. ke. bra. pI. je. a. pI. sarva 23. A. pI. sa. bra. pI. sa. e. pI. deza 24. A. pI. sa. bra. pI. sa. e. pI. sarva (4) zarIra brahmaavyApAra yoganA pUrvanI jema ATha bhAMgA. yoganA deza ane sarvanA yogathI 8 bhAMgA 25 za. pI. ke. bra. pI. je. a. pI. desa 26. za. pI. ke. bra. pI. je. a. pI. sarva 27. za. pI. ke. bra. pI. sa. e. pI. deza 28. za. pI. de bra. pI. sa. e. pI. sarva 29. za. pI. sa. bra. pI. je. a. pI. deza 30. za. pI. sa. bra. pI. je. a. pI. sarva
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 dharmasaMgraha bhAga-3dvitIya adhikAra | zloka-39 31. za. pI. sa. bra. pI. sa. e. pI. deza 32. za. pI. sa. bra. pI. sa. a. po. sarva. [4] catuSkasaMyogI bhAMgA - deza ane sarvanA yoga 16 bhAMgA 1. A. pI. ke. za. pI. je. bra. pI. je. a. pI. deza 2. A. pI. ke. za. pI. ke. bra. pI. I. sa. pI. sarva 3. A. pI. . za. pI. ke. bra. pI. sa. e. pI. deza 4. A. pI. ke. za. pI. ke. bra. pI. sa. e. pI. sarva 5. A. pI. ke. za. po. sa. bra. pI. je. a. pI. deza 6. A. pI. ke. za. pI. sa. bra. pI. je. e. pI. sarva 7. A. pI. ke. za. pI. sa. bra. pI. sa. e. pI. deza 8. A. pI. ke. za. pI. sa. bra. pI. sa. e. pI. sarva 9. A. pI. sa. za. pI. . . pI. je. a. pI. deza 10. A. pI. sa. za. pI. ke. bra. pI. je. a. po. sarva 11. A. pI. sa. za. pI. ke. bra. pI. sa. e. pI. deza 12. A. pI. sa. za. pI. je. bra. pI. sa. e. pI. sarva 13. A. pI. sa. za. pI. sa. bra. pI. je. a. pI.-deza 14. A. pI. sa. za. pI. sa. bra. pI. je. a. pI. sarva 15. A. pI. sa. za. pI. sa. bra. pI. sa. e. pI. deza 16. A. pI. sa. za. pI. sa. bra. pI. sa. e. pI. sarva. vaLI, pauSadhavratanA adhikAramAM kahevAyuM che - dezAvagAsika athavA sAmAyikathI yukta je tapa samAsathI=saMkSepathI, varNana karAyo che te-tapa, zaktithI karavo joIe." (tulA-Avazyaka cUNi pa.304) nizitha bhASyamAM paNa pauSadhi=pauSadha karanArane, AzrayIne kahevAyuM che - "uddiSTakRta paNa te vApare" e pramANe cUNimAM kahevAyuM che. ane "je uddiSTakRta che te kRta-sAmAyikavALo paNa vApare." "ti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. ane AkanizIthabhASyanI cUNinuM kathana, pauSadha sahitanA sAmAyikanI apekSAthI ja saMbhAvanA karAya che; kema ke kevala sAmAyikamAM ja muhUrtamAtramAnapaNuM hovAne kAraNe pUrvAcAryanI paraMparAdithI AhAragrahaNanuM akriyamANapaNuM che.
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-39 zrAvaka pratikramaNasUtra cUNimAM paNa kahevAyuM che - "jo dezathI AhArapauSadhavALo che to bhaktapAnanuM gurusAkSIe pArIne=bhaktapAnanuM paccakhANa gurusAkSIe pArIne, e nimitte "Avassia' karIne-avazya kArya karavA jAuM chuM. tema 'Avassia' bolIne iryAsamitithI jaIne ghare 'iriyAvahiyAnuM pratikramaNa kare pachI AgamananI AlocanA kare=gamaNAgamaNe Alove. caityavaMdana kare tyArapachI saMDAsA pramAjIne pAuMchaNamAM kaTAsaNAdi upara, bese. bhAjana=vAsaNanuM pramArjana kare ane yathocita bhojana pIrasAye chate navakAranuM uccAraNa kare, paccaSmANanuM smaraNa kare pachI vadanane mukhane, pramArjana karIne AhAra vApare." kaI rIte AhAra vApare ? te batAve che - "asarasara=nsarasara avAja vagara, acavacava=capacapa avAja vagara, adrata tvarA vagara, avilaMbita vilaMbana vagara, aparisADi=bhojana bahAra DhoLAya nahIM tema, sAdhunI jema upayukta mana-vacana-kAyAthI gupta evo zrAvaka bhojana kare." (zrAddhapratikramaNa sUtra cUNi) "bhojana pUrNa thaye chate prAsukajalathI mukhazuddhi karIne navakAranA smaraNathI Ubho thAya. devane vaMdana kare, vaMdana karIne, saMvaraNa karIne= paccakhkhANa karIne, pharI paNa pauSadhazALAmAM jaIne svAdhyAyathI rahe che." ). 'tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. AthI dezapauSadhamAM sAmAyikano sadbhAva hovA chatAM uparamAM kahela vidhithI bhojananuM Agama anumata ja dekhAya che. bhAvArtha : zrAvaka sarvaviratinI zikSA arthe svazakti anusAra cAra parvomAM pauSadhavratane kare che=AThama, caudaza, pUnama ane amAsa ema cAra parvamAM pauSadha kare che arthAt be AThama, be caudaza pUnama ane amAsa rUpa e cha divasa parvadivaso che tethI A parvadivasomAM vizeSa ArAdhanA karIne sarvaviratinA zaktinA saMcaya arthe zrAvaka pauSadha kare che. pauSadha' sabdano artha TIkAkArazrI spaSTa kare che - je dharmanI puSTi kare te pauSadha. A prakAranI "pauSadha' zabdanI vyutpatti che. ane zAstramAM zrAvaka pauSadhopavAsa kare che tevo prayoga karavAmAM Ave che. tethI upavAsano artha spaSTa karatAM kahe che - AhArano tyAga mAtra upavAsa nathI paraMtu doSonA tyAgapUrvaka guNonI sAthe vasavuM te 'upavAsa" che. tethI e prApta thAya ke zrAvaka sAdhunI jema saMpUrNa guNone anukULa vyApAra karavA samartha nathI topaNa sarvaviratinI zaktinA saMcayano atyaMta arthI che tethI pauSadhavrata grahaNa karIne pUrvanA je bhogavilAsarUpa doSo che tenAthI AtmAne saMvRta karIne AhArAdinA tyAgapUrvaka guNonI sAthe vAsa kare che arthAtu potAnI saMjJAone tirodhAna karIne guNavRddhine anukULa vyApAravALo thAya che. AthI parvadivasomAM potAnI zakti
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-39 anusAra cAra pauSadhamAMthI "deza" ane "sarvanA be vikalpomAMthI je saMbhavita hoya tene grahaNa karIne nirAraMbha jIvana jIvavAne anukULa zaktino saMcaya thAya tevo yatna kare che. vaLI, "pauSadha' zabdano artha rUDhithI cAra parva grahaNa karavAmAM Avela che; kema ke cAra parva dharmanA upacayanA hetu che tethI parvane ja "pauSadha' kahevAya che ane cAra parvomAM zrAvaka guNonI sAthe vAta karavA mATe je yatna kare che te pauSadhopavAsa vrata che. tethI e prApta thAya ke dharmanI je puSTi kare te pauSadha' kahevAya ane dharmanI puSTi karanAra parvadivaso che. tethI parvadivaso e ja pauSadha che ane parva divasomAM zrAvaka zakti anusAra cAra pauSadhamAMthI ucita pauSadhane grahaNa karIne guNavRddhine anukULa yatna kare to sarvaviratine anukULa kaMIka-kaMIka zaktino saMcaya thAya che. vaLI pauSadha cAra prakAranA che. 1. AhArapauSadha, 2. zarIrasatkArapauSadha, 3. brahmacaryapauSadha, 4. avyApArapauSadha. AhAranA tyAga dvArA samabhAvane anukULa zrAvaka je udyama kare che te "AhArapauSadha' che. zarIranA satkArano tyAgapUrvaka samabhAvane anukULa zrAvaka je udyama kare che te "zarIrasatkAra pauSadha' che. brahmacaryanA pAlana dvArA zrAvaka samabhAvane anukULa je yatna kare che te "brahmacaryapauSadha' che. ane jIvanamAM AraMbhasamAraMbhano tyAga karIne saMpUrNa nirava jIvana jIvavAne anukULa zrAvaka je yatna kare che te avyApAra pauSadha che. sAmAnyathI mokSanA arthI jIvoe traNa guptimAM rahevA mATe daDha vyApAra karavo ucita che. ane te dRDha vyApAra te ja "avyApAra pauSadha' che. ane tenA aMgabhUta AhArapauSadha Adi traNa pauSadha che. chatAM saMpUrNa nirAraMbha jIvana jIvavAnI zakti jenAmAM nathI tevo zrAvaka sarva pauSadhane grahaNa kare to dehanI vyAkuLatAne kAraNe, sudhAdinI vyAkuLatAne kAraNe guNavRddhimAM udyama karI zake nahIM. tevA zrAvakane sAme rAkhIne pauSadhanA deza ane sarvane AzrayIne 80 bhAMgA pADavAmAM AvyA che. tethI je zrAvakane sarvavirati pratye atyaMta bahumAna bhAva che, sarvaviratinA svarUpane vAraMvAra prItipUrvaka bhAvana kare che ane potAnAmAM sarvaviratinA pariNAmanI prApti mATenI zaktino saMcaya thAya tenA arthe cAre prakAranA pauSadhamAM abhilASavALo paNa potAnI zakti pramANe cAramAMthI yathAucita eka-be pauSadha paNa kare che. ane eka pauSadha paNa sarvathI na karI zake to dezathI pauSadha kare. jethI te pauSadha daramyAna potAnI te-te saMjJAonuM tirodhAna thAya te rIte yatna karIne guNanI vRddhi karI zake. jema koI zrAvakanI vAraMvAra AhAra karavAnI atizaya prakRti hoya tevo paNa zrAvaka parvadivase potAnA cittano vyAghAta na thAya te rIte ekAsaNuM-biyAsaNuM Adi karIne potAnI AhAra saMjJA zAMta thAya e rIte ane vAraMvAra sarvaviratinuM smaraNa thAya te rIte ucita yatna kare to avazya te prakAranA yatnathI sarvavirati pratye rAga vadhe che. tene anukULa zakti saMcaya karavAnA AzayathI karAyelA AhAratyAgano yatna paNa phaLathI sarvaviratinuM kAraNa bane che. saMkSepathI e phalita thAya ke je zrAvakamAM saMpUrNa cAre prakAranA pauSadha karIne pariNAmanI vizuddhi karavAnI zakti che tevo zrAvaka cAra prakAranA pauSadho kare te ucita che. paraMtu je zrAvakamAM tevI zakti nathI chatAM
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | bloka-39 AhArapauSadha sarvathI grahaNa kare ane divasa daramiyAna aMgazaithilyanA kAraNe sarva pravRttino vyAghAta thato hoya to te pauSadhanI kriyA paNa guNavRddhinuM kAraNa bane nahIM, tethI tevA zrAvake potAnI zakti anusAra dezathI pauSadha karavo joIe. vaLI, keTalAka jIvonI zArIrika-mAnasika evI prakRti hoya che ke vAraMvAra zarIrano satkAra kare to ja svasthatApUrvaka pravRtti karI zake che tevo zrAvaka zarIrasatkAra na kare to ucita svAdhyAyAdimAM yatna karI zake nahIM tema jaNAya to dezathI zarIrasatkArapauSadha kare te ucita che ane dezathI zarIrasatkArapauSadha karIne samabhAvanA pariNAmanI vRddhi thAya, sarvaviratine anukULa zaktino saMcaya thAya te rIte svabhUmikA anusAra yatna kare te ucita che. AthI ja zAstramAM pauSadhane AzrayIne thatA 80 bhAMgA batAvyA che. je bhAMgAono bodha karIne je bhAMgAthI zrAvaka guNavRddhi thAya te prakAranA bhAMgAne svIkArIne pauSadhamAM yatna kare te ucita che. yogazAstranI vRttimAM kahyuM che ke koI zrAvaka AhArAdi cAre prakAranA pauSadho kare chatAM te pauSadha anAbhoga ane sahasAtkAra be AgArathI ja kare to pauSadhavrata sthUla rUpa bane che ane pauSadha lIdhA pachI sAmAyika uccarAve to te sAmAyika vrata sUkSma bane che, tethI te baMnenuM phaLa prApta thAya che; kema ke pauSadhavratamAM manathI, vacanathI ane kAyAthI "dvividha-trividha thI paccakhANa nathI paraMtu navakArazI Adi paccakhkhANanI jema sthUlathI bAhya AcaraNa svarUpa cAra pauSadho che. jema navakArazImAM anAbhoga-sahasAtkArano AgAra che tema pauSadhamAM paNa te cAra prakAranI AcaraNAmAM anAbhoga-sahasAtkAra AgAra che. jyAre sAmAyikamAM to manathI, vacanathI ane kAyAthI sAvadyanA kiraNa ane karAvaNano pratiSedha che tethI be AgArapUrvaka pauSadhamAM sthUla AcaraNAne AzrayIne AraMbhano tyAga hato ane sAmAyikanA svIkAravAthI sUkSma sAvadyano tyAga che. mATe pauSadhathI sthUlathI tyAga svIkArAya che ane sAmAyikathI vizeSa tyAga svIkArAya che. tethI baMnenAM svataMtra phaLa prApta thAya che. vaLI, koI zrAvaka pauSadha paNa be AgArapUrvaka grahaNa na kare paraMtu sAmAyikanI jema ja dvividha-trividhathI cAra prakAranA pauSadha grahaNa kare to pauSadhamAM ja pauSadhanA paccakhANathI dvividha-trividhathI sAvadyano tyAga thaI jAya che. tethI sAmAyikanuM grahaNa paNa pauSadhanA grahaNathI ja prApta thAya che chatAM vyavahArathI buddhi thAya che ke meM sAmAyika karyuM che ane pauSadha paNa karyo che. tethI be kRtya karavAnA adhyavasAyakRta bheda che. pariNAmanI dRSTie sarva sAvadyayogano duvidha-trividhathI tyAga pauSadhanA paccakhkhANathI prApta thAya che ane tenA te ja tyAganI prApti sAmAyikanA pariNAmathI paNa thAya che. - ahIM vizeSa e che ke sAmAyikano pariNAma samabhAvanA pariNAmarUpa che. sAdhu jAvajIva sudhI sarvabhAvo pratye samabhAvavALA hoya che. tethI trividha-trividhathI paccakhANa kare che ane jeo trividhatrividhanuM paccakhkhANa karIne sarva padArtho pratye samabhAvano pariNAma dhAraNa kare che, deha pratye mamatva rAkhatA nathI teonuM svIkAreluM paccakhANa saphaLa che; kema ke paccakhANane anurUpa pariNAmamAM udyama che. jyAre zrAvaka sAdhunI jema sarvabhAvo pratye samabhAvano pariNAma karavA asamartha che; kema ke pauSadha pALyA pachI bhogAdi karavAno adhyavasAya sUkSma rIte pauSadhakALamAM paNa ataraMga praviSTa che. AthI ja eka
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-39 111 divasanI kALamaryAdAthI sarva sAvaghayogano tyAga karIne sAdhunI jema ja samabhAvamAM udyama kare che chatAM eka divasa pachI pauSadha pALIne bhogAdi karavAno pariNAma vidyamAna hovAthI sAvadyanI anumatino pariNAma zrAvaka tyAga karI zakato nathI tethI ja dvividha-trividhathI sAvadyano parihAra karIne zrAvaka samabhAvamAM udyama kare che. zrAvaka cAre prakAranA pauSadha paNa anyatra anAbhoga-sahasAtkArathI nahIM paraMtu dvividha-trividhathI grahaNa kare to sAmAyikanI jema sarva sAvadyano tyAga karIne samabhAvamAM ja udyama kare che; kema ke asamabhAvanA pariNAmathI ja sAvaghanI pravRtti thAya che ane samabhAvanA pariNAmathI ja sAvadyano tyAga thAya che ane jyAre anAbhoga ke sahasAtkAra AgArane choDIne pauSadha grahaNa karavAmAM Ave tyAre mAtra potAnA mana-vacana-kAyAnA bAhya kRtyane AzrayIne 4 prakAranA pauSadhano svIkAra thAya che tethI manavacana-kAyAthI karaNa-karAvaNane AzrayIne pauSadha hovA chatAM sthUlathI svIkArAyelA pauSadhamAM samabhAvano aMza alpa che. ane pariNAmane AzrayIne duvidha-trividhathI svIkArAyelA pauSadhamAM AgAra nahIM hovAthI samabhAvano pariNAma adhika che ane trividha-trividhathI sAvadyanA parihAramAM samabhAvano pariNAma atizayita che ane trividha-trividhathI sAvadyanA parihArarUpa sAmAyikano pariNAma dIrghakALanA sevanathI uttarottara kSayopazamabhAvanI vRddhi dvArA kSAyikabhAva tarapha jAya che ane kSAyika bhAvanA samabhAvano pariNAma vItarAgane hoya che. vaLI, vartamAnamAM cAra prakAranA pauSadha grahaNa karanArA zrAvako AhArapauSadha dezathI paNa grahaNa kare che ane sarvathI paNa grahaNa kare che ane jeo AhArapauSadha dezathI grahaNa kare che teo paNa sAmAyika uccarAve che. ahIM prazna thAya ke "duvidha-trividha thI sAvaghano tyAga hovA chatA sAmAyikamAM AhAra vAparavAnI kriyA kaI rIte saMbhavI zake ? kema ke samabhAvanA pariNAmamAM AhAra vAparavAnI kriyAthI vyAghAta thavAno saMbhava che. tenA samAdhAna rUpe graMthakArazrI kahe che - koI zrAvaka sarvathI AhArano tyAga karIne samabhAvanA pariNAmane utthita karavA asamartha hoya tethI dezathI AhArapauSadha svIkArIne niravadya AhAra vApare to sAmAyikanA pariNAmamAM vyAghAta thAya nahIM arthAt sAdhu jema potAnA mATe karAyeluM na hoya tevo doSa rahita AhAra vAparIne samabhAvanI ghurAne vahana kare che tema vivekasaMpanna zrAvaka paNa vicAre ke sarvathA AhArano tyAga karIne huM samyaka rIte svAdhyAyAdi karI zakIza nahIM, tethI svAdhyAyAdinA aMga rU5 niravadya AhAra grahaNa karIne arthAt potAnA mATe koI AhAra karAyelo na hoya ane potAnA gharamAM anya mATe thato hoya temAMthI parimita AhAra grahaNa karIne pauSadhavratanuM pAlana kare to sAmAyikanA pariNAmano vyAghAta thato nathI; kema ke sarva sAvadyanI nivRttivALA sAdhunI jema upadhAnatapa karanArA zrAvakone paNa sAmAyika uccarAvIne AhAra grahaNa karavAnI vidhi che. vaLI AhArapauSadha sivAyanA pauSadha sarvathI uccarAvAya che; kema ke anya traNa pauSadho dezathI svIkAre to prAyaH tenAthI sAmAyikanI sAthe virodhanI prApti thAya.
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | bloka-39 ahIM "prAyaH' kahevAthI e prApta thAya ke koI zrAvaka jema AhAra vagara samabhAvanA kaMDakomAM udyama karavA asamartha hoya tethI samabhAvanA rakSaNanA aMga tarIke nirdoSa AhAra vApare che tyAre te AhAra sAmAyikanA pariNAma sAthe koI vyAghAtanuM kAraNa banatuM nathI tema koI zrAvaka jalAdi dvArA mukhazuddhi na kare arthAt e prakAre dehano satkAra na kare to tathAsvabhAve jaDatAne kAraNe samabhAvamAM udyama thaI zake nahIM tevuM jaNAya tyAre niravadya evA jalAdithI kaMIka dehano satkAra karIne paNa sAmAyikamAM udyama kare to sAmAyikano pariNAma thaI zake che. chatAM vartamAnamAM AhArapauSadhane choDIne anya traNa pauSadho dezathI svIkArIne sAmAyikanuM grahaNa karAtuM nathI. paraMtu phakta AhArapauSadha ja dezathI svIkArIne sAmAyikanuM grahaNa karAya che. ane sAmAyikamAM dezathI dehazuddhi karavAmAM Ave to prAyaH vibhUSAdi rUpa lobhano pariNAma thAya che arthAt deha pratyenA mamatvano pariNAma thAya che, mATe sAmAyikamAM niravadya evA dehasatkArano paNa niSedha karAya che jyAre AhAra grahaNa vagara jeo dharmanI kriyAmAM udyamavALA na thaI zake tevA jIvone AzrayIne sAmAyika svIkAravApUrvaka svIkArAyelA pauSadhamAM paNa dezathI AhAranI anujJA apAya che. pUrvamAM kahyuM ke zrAvaka dezathI AhArapauSadha grahaNa karIne sAmAyika uccarAve tyAre niravadya AhAra grahaNa kare to dezathI svIkArelA AhArapauSadhamAM sAmAyikano vyAghAta thato nathI. ahIM prazna thAya ke vartamAnamAM zrAvako dezathI AhArapauSadha karIne potAnA ghare AhAra vAparavA jAya che ane te AhAra paNa teonA mATe ja karAyelo hoya che. keTalIka vakhate to te vakhate ja garama-garama karIne bhojana pIrasAya che tethI te sAvadya AhAranI sAthe sAmAyikanA pariNAmano vyAghAta prApta thAya. tethI te rIte pauSadha karanArane sAmAyika grahaNa karavI ucita gaNAya nahIM chatAM apavAdathI potAnA mATe karAyelo AhAra vAparanAra zrAvakane dezathI AhArapauSadha svIkArIne paNa sAmAyikanuM grahaNa kaI rIte saMgata che te "nizItha bhASyanA vacanathI graMthakArazrI batAve che - nizItha bhASya'mAM pauSadhavratane AzrayIne kahyuM che ke potAnA uddezathI karAyelo AhAra paNa zrAvaka vApare ane cUrNimAM kahyuM ke je zrAvaka uddezathI karAyelo AhAra vApare che te sAmAyikavALo zrAvaka paNa vApare. tethI e prApta thAya ke nizItha bhASyanA vacanAnusAra jeNe dezathI AhArapauSadha grahaNa karyo hoya te potAnA uddezathI karAyeluM bhojana paNa vApare, paraMtu te pauSadha karanAra vyakti sAmAyikamAM ja hoya tevo artha nizItha bhASyanA vacanathI prApta thato nathI. paraMtu cUrNikAra kahe che ke koI zrAvake dezathI AhArapauSadha grahaNa karyo hoya ane sAmAyika paNa grahaNa karyuM hoya chatAM anya koI upAya na hoya to potAnA mATe karAyelo AhAra vApare ane tenA dvArA dehanI puSTi karIne sAmAyikamAM yatna kare te ucita che, A pramANe nizIthacUrNinA vacanathI sAmAyika sahita pauSadhavALA zrAvako anya koI upAya na hoya to potAnA uddezathI karAyelo AhAra paNa vApare teno svIkAra thAya che tevA prakAranI saMbhAvanA graMthakArazrIne jaNAya
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 dharmasaMgraha bhAga-3dvitIya adhikAra | zloka-39 che. paraMtu jeo be ghaDInuM sAmAyika grahaNa kare che. teo sAmAyikamAM AhAra grahaNa kare evo artha svIkArI zakAya nahi; kema ke be ghaDInA sAmAyikamAM to AhAra vAparavAnuM koI prayojana nathI. vaLI, je zrAvaka cAra prakAranA pauSadha grahaNa kare ane AhArapauSadha dezathI grahaNa kare ane sAthe sAmAyikavratanuM grahaNa kare te zrAvakane karaNa-karAvaNane AzrayIne mana-vacana-kAyAthI sAvadyano atyaMta parihAra karavo Avazyaka che. to ja svIkArAyelA pauSadha ane sAmAyikanI maryAdAno nirvAha thaI zake. tethI pauSadhamAM AhAra arthe ghare javAno zrAvakane prasaMga hoya tyAre paccakhkhANane gurUsAkSIe pArIne upAzrayAdi sthAnathI "AvassiA " kahI nIkaLe. ane tethI tene smRtimAM rahe ke sAmAyikanA pariNAmane Avazyaka evuM bhojananuM kArya karavAnuM che; kema ke bhojana vagara huM sAmAyikanA pariNAmano nirvAha karI zakuM tema nathI. tethI huM e rIte bhojana karuM ke sAmAyikanI dhurAne samyapha vahana karI zakuM e prakAranA upayogathI upAzrayathI nIkaLe che ane samabhAvanA pariNAmanA rakSaNa arthe gamanakALamAM koI jIva mare nahIM tenI yatanA arthe IryAsamitinA pAlanapUrvaka ghare jAya che ane ghare pahoMcchA pachI gamanAdimAM koI sUkSma alanA thaI hoya tenI zuddhi arthe atyaMta upayogapUrvaka IryAvahiyAnuM pratikramaNa kare che. jethI anAbhogathI thayelI skUlanAnI zuddhi thAya che. tyArapachI gamaNAgamaNenuM Alocana kare che. tyArapachI caityavaMdana kare che jethI caityavaMdananA baLathI paNa bhagavAnanA guNothI vAsita thayeluM citta AhAramAM saMzleSa pAmIne samabhAvanA pariNAmano nAza na thAya tevuM nirmANa thAya che. vaLI caityavaMdana karyA pachI pote je paccakhANa svIkAryuM che tenuM smaraNa kare che. tethI huM pauSadhamAM chuM, sAmAyikavrata vALo chuM, meM dezathI AhArapauSadha grahaNa karyo che paraMtu zarIranI zAtA arthe grahaNa karyo nathI te rIte vicArIne AhAra vApare che jethI AhAramAM citta saMzleSa na pAme paraMtu sAmAyikanA-pariNAmanI vRddhi arthe AhAra karuM chuM, A prakAranA upayogathI AhArakALamAM paNa saMvarabhAvano nAza thato nathI. A rIte AhArapauSadha dezathI hote chate paNa sAmAyikanA pariNAmano saMbhava che. tethI pUrvamAM batAvela - vidhi anusAra pauSadha sahitanA sAmAyikamAM sAdhunI jema bhojana anumata che, tema phalita thAya che. TIkA : poSadhagrahaNapAlanapAraNavidhistvayam - 'iha jaMmi diNe sAvao posahaM lei, taMmi diNe gharavAvAraM vajjia posahasAlAe gahiyaposahajuggovagaraNo posahasAlaM sAhusamIve vA gacchai, tao aMgapaDilehaNaM kariya, uccArapAsavaNe thaMDilaM paDilehiya, gurusamIve navakArapuvvaM vA ThavaNAyariyaM ThAvaittA, iriyaM paDikkamiya, khamAsamaNeNa vaMdiya, posahamuhapattiM paDilehai, tao khamAsamaNaM dAuM uddhaTThio bhaNai 'icchAkAreNa saMdisaha bhagavan ! posahaM saMdisAvemi' bIyakhamAsamaNeNa posahaM ThAmi tti bhaNiya namukkArapuvvaM posahamuccArei / 'karemi bhaMte! posahaM AhAraposahaM savvao desao vA, sarIrasakkAraposahaM savvao, baMbhaceraposahaM savvao, avvAvAraposahaM savvao caubihe posaha ThAmi jAva ahorattaMpajjuvAsAmi, duvihaM tiviheNaM,
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya madhiAra | PRTs-30 maNeNaM vAyAe kAeNaM, na karemi na kAravemi, tassa bhaMte! paDikkamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi / ' evaM puttipehaNapuvvaM khamAsamaNadugeNa sAmAiaM kariya puNo khamAsamaNadugeNa jai varisAratto tao kaTThAsaNagaM sesaTTamAsesu pAuMchaNagaM saMdisAvia khamAsamaNadugeNa sajjhAyaM karei / tao paDikkamaNa puvvaM kariya khamAsamaNadugeNa bahuvelaM saMdisAviya khamAsamaNapuvaM paDilehaNaM 'karemitti bhaNiya, muhapattiM pAuMchaNagaM pariharaNaM ca pehiya, sAviyAvi puNa puttiM pAuMchaNagamuttarIyaM kaMcugaM sADiyaM ca pehiya, khamAsamaNaM dAuM bhaNai 'icchakAri bhagavan! paDilehaNA paDilehAvau' tao icchaMti bhaNiya, ThavaNAyariyaM pehiya, Thaviya, khamAsamaNapuvvaM uvahimuhapattiM pehiya khamAsamaNadugeNa uvahiM saMdisAviya vatthakaMbalAi paDilehei, tao posahasAlaM jayaNAe pamajjiya, kajjayaM uddhariya, pariTThaviya, iriyaM paDikkamiya garmaNAgamaNamAloiya khamAsamaNapuvvaM maMDalIe sAhuvva sajjhAyaM karei / tao paDhai guNai potthayaM vA vAei, jAva pauNaporisI, tao khamAsamaNapuvvaM puttiM pehiya taheva sajjhAyai, jAva kAlavelA, jai devA vaMdiyavvA huMti, to AvassiyApuvvaM ceiyahare deve vaMdai, jai pAraNai to paccakkhANe puNNe khamAsamaNapuvvaM puttiM pehiya khamAsamaNaM dAuM bhaNai_ 'pArAvahaM porisI purimaDDo vA cauAhAra kao tihAra kao Asi, nivvIeNaM AyaMbileNaM egAsaNeNaM pANAhAreNa vA jA kAi velA tIe / tao deve vaMdia sajjhAyaM kariya niyagihe gaMtuM jai hatthasayAo bAhiM to iriyaM paDikkamiya AgamaNamAloiya ahAsaMbhavaM atihisaMvibhAgavayaM phAsiya niccale AsaNe uvavisiya hatthe pAe muhaM ca paDilehittA namukkAraM bhaNiya phAsuyamarattaduTTho jimei / posahasAlAe vA puvvasaMdiTThaniyasayaNehiM ANiyaM, no bhikkhaM hiMDai / ToDArtha: pauSadhagrahaNa ..... hiMDai / 42 pauSadha akhae, pauSa pAlana ma pauSacanA pAepauSadha pAravAnI, vidhi sA che. ahIM=pauSadha grahaNanA prakramamAM, je divase zrAvaka pauSadha le che te divase ghara-vyApAranuM varjana karIne pauSadhazAlAmAM grahaNa karyA che pauSadhayogya upakaraNo jeNe evo zrAvaka pauSadhazALAmAM pauSadha kare. athavA sAdhu pAse jAya che tyArapachI aMgapaDilehaNa karIne vaDIlIti-laghunIti mATenI zuddhabhUmine paDilehaNa karIne guru pAse athavA vikArapUrvaka sthApatAcAryane sthApIne iriyAvahiyAnuM pratikramaNa karIne, khamAsamaNa ApIne pauSadha muhapatinuM paDilehaNa kare che. tyArapachI khamAsamaNa ApIne
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra / zloka-39 115 usthita=Ubho thayelo bole che. "IcchAkAreNa saMdisaha bhagavan! posahaM saMdisAmi"=Ne bhagavat, IcchApUrvaka AjJA Apo." zenI AjJA? tethI kahe che. "pauSadhane huM grahaNa karuM." bIjA khamAsamaNathI kahe che. posaha ThAmi="huM pauSadhamAM sthira thAuM chuM." A pramANe bolIne navakArapUrvaka pauSadha uccarAve che. pauSadha uccarAvavAnuM sUtra spaSTa kare che. "he bhadaMta ! huM pauSadhane karuM chuM. AhArapauSadha sarvathI athavA dezathI, zarIrasatkArapauSadha sarvathI, brahmacaryapauSadha sarvathI, avyApAra-pauSadha sarvathI karuM chuM. cAra prakAranA pauSadhamAM sthira thAuM chuM. jyAM sudhI ahorAtra che tyAM sudhI huM paryApAsanA karuM chuM cAra prakAranA pauSadhane evuM chuM. kaI rIte paryApAsanA karuM chuM ? tethI kahe che - duvidha-trividhathI parthapAsanA karuM chuM. kaI rIte duvidha-trividhathI paryupAsanA karuM chuM? tethI kahe che - matathI, vacanathI ane kAyAthI huM karIza nahIM ane karAvIza nahi mana-vacana-kAyAthI pUrvanA cAra prakAranA pauSadha grahaNa karyA che. tenI maryAdAthI viparIta huM karIza nahIM ane karAvIza nahi. A rIte pratijJA karyA pachI pUrvanA apauSadhabhAvanA parihAra mATe kahe che - bhagavan! tenuM pUrvanA apoSadhabhAvatuM, huM pratikramaNa karuM chuM, niMdA karuM chuM, gaha karuM chuM ane tevA AtmAne vosirAvuM chuM. A rIte pauSadhavrata uccarAvatI vakhate karyuM e rIte, muhapattinA prekSaNapUrvaka be khamAsamaNAthI sAmAyikane karIne-sAmAyika grahaNa karIne, jo varSARtu hoya to kaThAsaNaga=kASThanA Asanane ane zeSa ATha mAsamAM pAuMchaNaneegarama Asanane kaTAsaNane, saMdisAvIne kaTAsaNa upara besIne, khamAsamaNa dugathI sajajhAya kare. tyArapachI pUrvamAM pratikramaNa karIne khamAsamaNa dugathI bahuvela saMdisAvIne khamAsamaNapUrvaka paDilehaNa karuM chuM e pramANe bolIne muhapattine, pAuMchaNane ane caravaLAne joIne paDilehaNa karIne, zrAvikA paNa pharI muhapatti, pAuMchaNane, uttariyA, kaMcukane ane sADIne joIne=paDilehaNa karIne khamAsamaNa ApIne bole che. "IcchakAri bhagavan! paDilehaNA paDilehaDAvazojI=he bhagavan! IcchApUrvaka Adeza Apo. huM paDilehaNAnuM paDilehaNa karuM. tyArapachI AjJAnA svIkArarUpa "icche' e pramANe kahIne sthApanAcAryanuM prakSaNa karIne, sthApana karIne, khamAsamaNapUrvaka upAdhimuhapattine joIne khamAsamaNa dugathI upadhi saMdisAvIne vastra, kaMbalAdinuM paDilehaNa kare. tyArapachI pauSadhazALAne yAtanAthI pramArjIne kAjAnuM uddharaNa karIne=kAjo kADhIne, paraThavIne iriyAvahiyAnuM pratikramaNa karIne gamaNAgamaNe AlovIne khamAsamaNApUrvaka mAMDalImAM rahelA sAdhunI jema svAdhyAya kare che.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-39 tyAra pachI bhaNe che, guNana kare che athavA pustakane vAMce che jyAM sudhI prathama porasi thAya, tyArapachI khamAsamaNapUrvaka muhapattinuM prakSaNa karIne te ja pramANe sajajhAyane kare che= svAdhyAya kare che, jyAM sudhI kALaveLA thAya. jo devone vaMdana karavAnAM hoya to "Avassia' pUrvaka caityagRhamAM devane vaMdana kare. jo pAravAnuM hoya=paccakakhANa pAravAnuM hoya, to paccakakhANa pUrNa thAya tyAre khamAsamaNapUrvaka muhapattinuM paDilehaNa karIne khamAsamaNuM ApI bole che. porisI, parimuDha athavA cAra AhAra karAyo hoya=cauvihAra upavAsa karAyo hoya, athavA tivihAra karAyo hoya=tivihAra upavAsa karAyo hoya, nItithI, AyaMbilathI, ekAsaNAthI athavA pANahArathI pAruM chuM. jyAM sudhI kALaveLA pUrNa thAya pUrI thAya. tyAra pachI=paccakhANa pAryA pachI devane vaMdana karIne sajajhAya karIne potAnA gharamAM javA mATe jo so hAthathI bahAra hoya to IriyAvahiyAnuM paDikramaNa karIne, AgamananuM Alocana karIneegamaNAgamANenuM Alocana karIne, yathAsaMbhava atithisaMvibhAgavatane sparzIne nizcala AsanamAM besIne hAtha-paga-mukhane paDilehaNa karIne, navakAra bolIne araktadveSavALo prAsuka jame che. athavA pauSadhazAlAmAM pUrva saMdigdha evA tija svajana vaDe pUrvamAM kahelA potAnA svajana vaDe, lAveluM bhojana jame che. bhikSA mATe jato nathI. bhAvArtha zrAvaka pauSadha kaI rIte grahaNa kare tenI vidhi batAve che. je divase zrAvaka pauSadha grahaNa kare che te divase gharanA vyApArono tyAga karIne pauSadhazALAmAM jAya, tyAM pauSadhanAM sarva upakaraNone grahaNa kare, pauSadhazALAmAM besIne pauSadha kare ane tyAM besIne cAra prakAranA pauSadhanI maryAdAnusAra sarva pravRtti kare athavA sAdhu samIpe jAya. tyAM rahIne pauSadha grahaNa karatA pUrve zuM kare ? te batAve che - sarva prathama zrAvaka potAnA dehanuM paDilehaNa kare; kema ke dehanuM paDilehaNa karyA vagara pauSadha grahaNa karavAno prAraMbha kare to potAnA deha upara koI sUkSmajIva hoya to pauSadhagrahaNanA kriyAkALanI pravRttithI ja teonI hiMsA thAya. mATe te pauSadhanI kriyA atyaMta niravadya AcArapUrvaka thAya te mATe zrAvaka pauSadhanI kriyA karatA pUrve ucita yatanApUrvaka dehanuM paDilehaNa kare che, tyArapachI divasa daramiyAna mAtaruM Adi paraThavavAnuM sthAna jIvAkula nathI te joIne ane jIvAkula hoya to ucita yatanApUrvaka tenuM paDilehaNa kare jethI pauSadha lIdhA pachI te sthAnamAM paraThavavAne kAraNe koI jIvanI virAdhanA thAya nahIM. tyArapachI guru samIpe pauSadha grahaNa kare athavA navakArapUrvaka sthApanAcArya sthApIne pauSadha grahaNa kare. je zrAvaka sUtra-artha bhaNela che te sthApanAcAryane sthApe tyAre paMciMdiyasUtramAM atyaMta upayogavALo thaIne bhAvAcAryanI sthApanA kare tyAre bhAvAcAryanA guNothI vAsita thayeluM citta hovAthI huM bhAvAcAryane parataMtra thaI pauSadha grahaNa karuM chuM tevI buddhi thAya che. tyArapachI iryA pratikramaNa kare, arthAt iryApathanA zodhana arthe iriyAvahiyA sUtra bole jenAthI pUrvanA sarva AraMbha pratye jugupsA karIne traNa guptine abhimukha pariNAmavALo thAya che, kema
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-39 ke iryApatha te sAdhupatha che. ane asAdhupathamAMthI nivRtta thaIne traNa gupti rUpa sAdhupathamAM javA mATe pauSadha grahaNa karatA pUrve iryApathanuM pratikramaNa karAya che. tyArapachI khamAsamaNathI muhapattinA paDilehaNano Adeza laIne pauSadha muhapattinuM paDilehaNa kare che. A prakAranI paDilehaNanI kriyAthI cha kAyanA jIvanI rakSAno pariNAma atizayita thAya che; kema ke zrAvake pauSadha daramyAna atyaMta yatanApUrvaka jIvarakSA mATe sarva pravRtti karavI Avazyaka che. tyArapachI khamAsamaNa ApIne Ubho thaIne kahe ke "he bhagavan! icchApUrvaka Adeza Apo. huM pauSadhane grahaNa karuM." tyArapachI bIjuM khamAsamaNa ApIne kahe che ke "huM pauSadhamAM sthira thAuM." A prakArano Adeza mAMgavAthI - temAM prathamanA AdezathI pauSadhanA pariNAmane abhimukha bhAva thAya che ane bIjA AdezathI pauSadhamAM sthira thavAno pariNAma thAya che. pauSadhamAM sthira thavAno pariNAma karyA pachI navakArapUrvaka pauSadhanI pratijJA grahaNa kare che tethI e prApta thAya ke pratijJA letA pUrve pauSadhane anukULa cittanuM nirmANa Avazyaka che. AthI ja zrAvaka iriyAvahiyA karIne atyaMta saMvarabhAvavALuM citta kare che. tyArapachI pauSadhamAM sthira thavA mATe ucita yatanA kare che ane pauSadhane anukULa sthira citta thAya tyArapachI pauSadhanI pratijJA grahaNa kare che. ane te pauSadhanI pratijJA A pramANe che. "he bhagavan! huM pauSadha karuM chuM arthAt jenAthI dharmanI puSTi thAya tevA cAra prakAranA pauSadha huM grahaNa karuM chuM ane te cAra pauSadhamAM AhArapauSadha zakti hoya to sarvathI grahaNa kare che ane zakti na hoya to dezathI grahaNa kare che. zarIrasatkArapauSadha, brahmacaryapauSadha ane avyApAra pauSadha sarvathI grahaNa kare che. A prakAre cAra prakAranA pauSadhane grahaNa karavAnI pratijJA karyA pachI kahe che ke huM cAra prakAranA pauSadhamAM sthira thAuM chuM. kyAM sudhI sthira thaIza ? tethI kahe che - jyAM sudhI ahorAtra huM pauSadhavratanI paryApAsanA karIza tyAM sudhI huM pauSadhavratamAM sthira thAuM chuM. kaI rIte pauSadhavratamAM pote sthira thAya che ? tethI kahe che - mana-vacana-kAyAthI pauSadhanA pariNAmathI viparIta pravRtti huM karIza nahIM ke karAvIza nahIM evI duvidhatrividhathI pratijJA grahaNa karuM chuM. tethI pratijJAnA daDha saMkalpavALo zrAvaka pauSadha daramiyAna aMtaraMga rIte kaSAyano kSayopazamabhAva pravarte te rIte saMvRta thaIne satata ucita svAdhyAyAdi dvArA guNavRddhine anukULa yatna karavAnA daDha saMkalpavALo thAya che. tyArapachI pUrvamAM je apauSadhanA pariNAmamAM hato te apauSadhanA pariNAma pratye tIvra jugupsA karIne te pariNatine AtmAmAMthI dUra karavA arthe kahe che - he bhagavan!tenI pUrvanI apauSadhanI, pariNatinuM huM pratikramaNa karuM chuM arthAt tevI pariNatithI atyaMta pAcho pharuM chuM. A pramANe kahIne apauSadhanI pariNatimAMthI cittanuM nivartana karIne pauSadhanI pariNatimAM javAne anukULa yatnavALo thAya che ane 'pUrvanI pauSadhanI pariNatinI huM niMdA karuM chuM, gartA karuM chuM ane tevA pariNAmavALA AtmAne huM vosirAvuM chuM." A prakAre bolIne sAdhu jema dharmanA upakaraNa rUpe dehane
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-39 dhAraNa kare che. tema pauSadhanA pariNAmanI vRddhinA upakaraNarUpe zrAvaka dehane dhAraNa kare che. te sivAyanA apauSadhavALA AtmAno pauSadha kAlAvadhi sudhI tyAga kare che. A rIte pauSadha ucarAvyA pachI sAmAyikanI pratijJA grahaNa karavA arthe khamAsamaNApUrvaka zrAvaka sAmAyika muhapatti paDilehaNano Adeza mAMge che. ane be khamAsamaNathI "sAmAyika saMdisAhu' ane sAmAyika ThAu' kahIne sAmAyikanA pariNAmamAM=samabhAvanA pariNAmamAM, sthira thavA yatna kare che. tyArapachI "karemi bhaMte' sUtra dvArA sAmAyikanI pratijJA kare che. te pratijJAmAM paNa zrAvaka kahe che ke "he bhagavan! huM sAmAyika karuM chuM.' - A prakAranI pratijJA dvArA saMkalpa karI sAmAyikanI kAlAvadhi sudhI samabhAvanA cittanuM nirmANa zrAvaka kare che ane sAmAyikanA pariNAmane vahana kare che. vahana karatAM sAmAyikanA pariNAmane kaI rIte daDha karaze ? tethI kahe che - vahana karatAM sAmAyikanA pariNAmane daDha karavA arthe zrAvaka kahe che ke sAvadyayoganuM paccakhANa karuM chuM arthAt mana-vacana-kAyAnA yogo sAmAyikanA pariNAmane choDIne anyatra bAhya viSayamAM na jAya ane sAmAyikanA pariNAmanI vRddhine anukULa vyApAramAM pravarte te prakAre sAvaghayoganuM huM paccakhANa karuM chuM. kyAM sudhI huM sAmAyikamAM rahevAnI pratijJA karuM chuM. tethI kahe che jyAM sudhI huM pauSadhanI papAsanA karuM chuM=pauSadhavratanI pratijJA karuM chuM tyAM sudhI, sAmAyikanA pariNAmamAM rahevAnI pratijJA karuM chuM. kaI rIte sAmAyikanA pariNAmamAM rahIza ? tethI kahe che - sAvaghayoganA parihArathI sAmAyikanA pariNAmamAM rahIza. kaI rIte sAvadyayogano parihAra karIza ? tethI kahe che - dvividha-trividhathI mana-vacana ane kAyAthI sAvaghayoganI pravRtti huM karIza nahIM ane karAvIza nahi. A rIte sAvadyayoganuM paccakhANa karavAthI mana-vacana-kAyAnA yogo sAvadyanI pravRttithI nivartana pAmIne niravagha evA guNasthAnakanI vRddhimAM pravarte che. A rIte zrAvaka duvihaM-tivihaMnI pratijJA kare che. A prakAranI pratijJAne dRDha karavA arthe zrAvake pUrvamAM je sAvaghapravRtti karI che tenAthI nivartana pAmavA arthe kahe che - he bhagavan! pUrvanI sAvadyapravRttinuM huM pratikramaNa karuM chuM arthAt te sAvadyapravRttine anukULa je potAnA mana-vacana-kAyAnA yogo hatA tenAthI huM atyaMta pAcho pharuM chuM ane pUrvamAM je meM sAvadyapravRtti karI che tenI huM atyaMta niMdA ane gaha karuM chuM. jethI tevI sAvadya pravRtti pratye jugupsAvALuM citta bane che. ane tyArapachI pratijJA kare che ke evA sAvadyayoganI pravRttivALA AtmAne huM vosirAvuM chuM. A rIte sAmAyikanI pratijJA karIne grahaNa karelI pratijJAnA baLathI zrAvaka pauSadhakALanI maryAdA sudhI samabhAvanA pariNAma mATe daDha yatna karaze tevo zrutano saMkalpa karIne potAnA cittane saMvarabhAvavALuM kare che. jema vivekasaMpanna gRhastha upavAsanuM paccakhANa karIne upavAsa kAlAvadhi sudhI citta khAvAnA vicAro
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-39 119 na kare, khAvAnI icchA na kare tevA prakAranA saMvarabhAva arthe upavAsanuM paccakhkhANa kare che. jenA baLathI divasa daramiyAna khAvAno pariNAma thato nathI tema prastuta karemi bhaMte sUtranA baLathI karAyelI pratijJAnA avalaMbanathI zrAvakane pratijJA kAlAvadhi sudhI samabhAvanA pariNAmane choDIne anya pariNAma sparzato nathI. tethI pauSadhakALa sudhI sarva bhAvo pratye samabhAva varte te prakArano prayatna thAya che. A rIte sAmAyikanI pratijJA karyA pachI be khamAsamaNa daIne besaNe saMdisAhu' ane 'besaNe ThAuM" e prakAre kahIne sAmAyikamAM sthira thavA prayatna kare che. ane jo varSARtu hoya to kASThanA Asana para bese jethI koI sUkSmajIvonI virAdhanA thAya nahIM ane zeSa 8 mAsamAM kaTAsaNA para besIne be khamAsamaNa Ape che ane kahe che ke "sakjhAya saMdisAha" ane "sajhAya karuM" jenA dvArA sAmAyikanA pariNAmane anukULa svAdhyAyamAM sthira thavA prayatna kare che. tethI vivekI zrAvaka pauSadha daramiyAna samabhAvanA pariNAmanI vRddhinuM kAraNa bane tevo ucita svAdhyAya kare che. tyArapachI zrAvaka pauSadhanI maryAdAnusAra pratikramaNa kare che ane pratikramaNa karyA pachI be khamAsamaNa daI bahuvela saMdisAhu" ane "bahuvela karazuM" ema be Adeza mAMga che. je Adeza dvArA guNavAna evA bhAvAcAryane parataMtra sarva mana-vacana-kAyAnI pravRtti karavAnuM daDha praNidhAna thAya che; kema ke zvAsocchavAsa Adi kriyA paNa guNavAnagurune pUchyA vagara karavAno niSedha che. tethI bahu vAra thatI evI zvAsocchuvAsa Adi kriyAno paNa bhAvAcArya pAsethI Adeza mAMgIne teone huM parataMtra rahIza evo saMkalpa thAya che. tethI pauSadhakALa sudhI dharmanI puSTi thAya te prakAre pauSadhanI maryAdA sudhI rahevAnI bhAvAcArya je prakAre anujJA Ape che te prakAre daDha yatna karavAno saMkalpa ullasita thAya che. tyArapachI khamAsamaNapUrvaka zrAvaka paDilehaNa karavAno Adeza mAMge che ane te Adeza mAMgIne muhapatti, kaTAsaNuM ane caravaLAnuM paDilehaNa kare che. zrAvikA paNa muhapatti, kaTAsaNuM, uttarAsana, kaMcukI ane sADInuM paDilehaNa kare che. A prakAre paDilehaNa karavAthI jIvarakSAne anukULa dayALu citta sthira thAya che. tyArapachI khamAsamaNa ApIne icchakArI bhagavan! paDilehaNA paDilehaDAvazojI.' e prakArano Adeza mAMge che. ane tyArapachI te AdezanA svIkAra arthe icche' kahIne sthApanAcAryanuM paDilehaNa kare che. pachI sthApanAcAryane sthApIne khamAsamaNApUrvaka upadhimuhapatti paDilehuno Adeza mAMgI muhapattinuM paDilehaNa kare che. tyArapachI khamAsamaNathI "upAdhi saMdisAhu" ane "upadhi paDilehuM' ema kahIne vastra-kaMbalAdinuM paDilehaNa kare che. tyArapachI pauSadhazALAne yatanAthI pramArje che ane pachI kAjAnuM grahaNa kare che ane paraThave che. tyArapachI iryA pratikramaNa kare che. gamaNAgamANenuM Alocana kare che. A sarvakriyAmAM SakAyanA pAlanano pariNAma atyaMta sthira thAya che. jethI samabhAvanI vRddhi thAya che. tyArapachI khamAsamaNApUrvaka mAMDalImAM beThelA sAdhuonI jema svAdhyAya kare che. zeno svAdhyAya kare ? tethI kahe che - navA graMtho bhaNe che. pUrvamAM karelA svAdhyAyanuM smaraNa kare che athavA pustaka vAMce che. je pravRttithI zrAvakane samabhAvanA pariNAmathI vRddhi thatI dekhAya te prakAranAM vAMcanAdi kare che...
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-39 kyAM sudhI vAMcana kare ? tethI kahe che eka porisI sudhI. tyArapachI khamAsamaNapUrvaka muhapattinuM paDilehaNa karIne te pramANe ja pharI svAdhyAyamAM bese che. A prakAre svAdhyAyanI vacamAM porisInA smaraNa arthe ane porisIno kALa svAdhyAyamAM sArI rIte pasAra thayo che tene daDha karavA arthe muhapattinA paDilehaNapUrvaka pharI svAdhyAyanI kriyA kare che. tyArapachI ucitakALa thAya tyAre bhagavAnanAM darzana karavA arthe daherAsara jAya che ane jatI vakhate 'Avastia' kahI jAya che jethI smaraNa 2he che ke huM sAmAyikanA pariNAmanI vRddhi mATe AvazyakI kriyA karuM chuM. mATe iryAsamitipUrvaka mAre caityAlayamAM javuM joIe ane tyAM jaIne bhagavAnanA guNomAM cittane sthira karIne devavaMdana ka2vuM joIe jethI bhagavAnanI bhaktinA baLathI paNa sAmAyikano pariNAma dRDha thAya. tyArapachI jo AhAra vA52vo hoya to paccakkhANa pALIne je prakAre pote paccakkhANa karyuM hoya tene anusAra ekAsaNuM AyaMbila AdimAM yatna kare ane AhAra vAparatA pUrve paNa sAmAyikanA pariNAmamAM kyAMya mlAni na thAya te prakAre jIvarakSAno sarva ucita yatna zrAvake ka2vo joIe. tethI AhA2 vA52vA arthe ghare jAya tyAre paNa atyaMta upayogapUrvaka jAya. vAparavAnI pravRtti paNa atyaMta upayogapUrvaka kare. jethI AhAra saMjJAnI puSTi na thAya. paraMtu karelI sAmAyikanI pratijJAne sahAyaka thAya te prakAre maryAdApUrvaka AhAra vApare. vaLI, keTalAka zrAvako pUrvamAM svajanAdine kIdheluM hoya te pramANe teo, pauSadha karanAra mATe pauSadhazALAmAM AhAra laI Ave ane tyAM vidhipUrvaka zrAvaka AhAra vApare paraMtu pauSadhamAM zrAvaka sAdhunI jema bhikSA mATe jAya nahi; kema ke tema ka2vAthI dharmano lAghava thAya che. bhikSA grahaNa ka2vAnI anujJA mAtra sAdhune ja che ane agiyAramI pratimAdhArI zrAvakane paNa dharmano lAghava na thAya te arthe potAnA svajanAdinA kuLamAM bhikSA mATe jAya che paraMtu anyatra jatA nathI. TIkAH tao posahasAlAe gaMtuM iriyaM paDikkamiya deve vaMdiya vaMdaNaM dAuM tihArassa cauhArassa vA paccakkhAi, jai sarIraciMtAe aTTho to AvassiyaM kariya sAhuvva uvautto nijjIve thaMDile gaMtuM vihiNA uccArapAsavaNaM vosiriya soyaM kariya posahasAlAe AgaMtuM iriyaM paDikkamiya khamAsamaNapuvaM bhaNai-icchAkAreNa saMdisaha bhagavan ! gamaNAgamaNa Aloyau ! icchaM, vasati huMtA AvasI karI avaradakkhiNadisi jAiu disAloaM kariya aNujANaha jassuggahatti bhaNiya, saMDAsae thaMDilaM ca pamajjia, uccArapAsavaNaM vosiriya, nisIhiyaM kariya, posahasAlAe paviTThA, AvaMtajaMtehiM jaM khaMDiaM jaM virAhiaM tassa micchAmi dukkaDaM' / o sajjhAyaM kareti jAva pacchimapaharo, tao khamAsamaNapuvvaM paDilehaNaM karomi, bIyakhamAsamaNeNa
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 121 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | PRTs-30 posahasAlaM pamajjemitti bhaNiya sAvao puttiM pAuMchaNagaM ca pahiraNagaM pehei, sAviyA puNa puttiM pAuMchaNagaM sADiaM kaMcugamuttarIyaM ca pehei, tao ThavaNAyariyaM ca pehiya, posahasAlaM pamajjiya khamAsamaNapuvvaM uvahimuhapattiM pehiya khamAsamaNeNa maMDalIe jANuTTio sajjhAyaM kariya vaMdaNaM dAuM paccakkhANaM kariya khamAsamaNadugeNa uvahiM saMdisAviya vatthakaMbale paDilehiya sajjhAyaM karei / jo puNa abhattaTThI so sambovahiaMte pahiraNagaM sAviyA puNa gosi vva uvahiM paDilehei, kAlavelAe puNa khamAsamaNapuvvaM saJjhAe aMto bahiM ca bArasa bArasa kAiya uccArabhUmIo pehei yataH - "bArasa bArasa tinni a, kAiauccArakAlabhUmIo / aMto bahiM ca ahiAse, aNahiAseNa paDilehA / / 1 / / " [upadezamAlA-gA. 375] sthApanA vaDInIti saMthArAnaI samIpi laghunIti AgADhe Asanne uccAre pAsavaNe aNahiyAse 1 AgADhe Asanne pAsavaNe aNahiyAse 1 AgADhe majjhe uccAre pAsavaNe aNahiyAse 2 AgADhe majjhe pAsavaNe aNahiyAse 2 AgADhe dUre uccAre pAsavaNe aNahiyAse 3 AgADhe dUre pAsavaNe aNahiyAse 3 / upAzrayanAM bAra mAMhilaI pAsaI AgADhe Asanne uccAre pAsavaNe ahiyAse 1 AgADhe Asanne pAsavaNe ahiyAse 1 AgADhe majjhe uccAre pAsavaNe ahiyAse 2 AgAr3heM majjhe pAsavaNe ahiyAse 2 AgADhe dUre uccAre pAsavaNe ahiyAse 3 AgADhe dUre pAsavaNe ahiyAse 3 upAzrayadvAra bAhiralaI pAsaI aNAgADhe Asanne uccAre pAsavaNe aNahiyAse 1 aNAgADhe Asanne pAsavaNe aNahiyAse 1 aNAgADhe majjhe uccAre pAsavaNe aNahiyAse 2 aNAgADhe majjhe pAsavaNe aNahiyAse 2 aNAgADhe dUre uccAre pAsavaNe aNahiyAse 3 aNAgADhe dUre pAsavaNe aNahiyAse 3 sthaNDilasthAne aNAgADhe Asanne uccAre pAsavaNe ahiyAse 1 aNAgADhe Asanne pAsavaNe ahiyAse 1 aNAgADhe majjhe uccAre pAsavaNe ahiyAse 2 aNAgADhe majjhe pAsavaNe ahiyAse 2 aNAgADhe dUre uccAre pAsavaNe ahiyAse 3 aNAgADhe dUre pAsavaNe ahiyAse 3
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | RI5-30 ___ tao paDikkamaNaM kariya sai saMbhave sAhUNaM vissAmaNA khamAsamaNaM dAUNa sajjhAyaM karei jAva porisI, tao khamAsamaNapuvvaM bhaNai-icchAkAreNa saMdisaha bhagavan! bahupaDipunnA porisI rAIsaMthArae ThAmi, tao deve vaMdiya sarIraciMtaM sohiya savvaM bAhiruvahiM pehiya jANuvariM saMthAruttarapaTTe meliya jao pAe bhUmiM pamajjiya saNiyaM saMtharai, tao vAmapAeNa saMthAraM saMghaTTiya puttiM pehiya nisIhI 3 namo khamAsamaNANaM aNujANaha jiTThijjatti bhaNaMto saMthArae uvavisiya namukkAratiaM tinni vAre sAmAiyaM kaDDiya - "aNujANaha paramagurU, guruguNarayaNehiM maMDiyasarIrA / bahupaDipunnA porisI, rAIsaMthArae ThAmi / / 1 / / aNujANaha saMthAraM, bAhuvahANeNa vAmapAseNaM / kukkuDipAyapasAraNa, ataraMta pamajjae bhUmiM / / 2 / / saMkoiyasaMDAsA, uvvaTuMte ya kAyapaDilehA / -- davvAi uvaogaM, UsAsaniraMbhaNA''loe / / 3 / / " [oghaniyukti 205-6] jai me hujja pamAo, imassa dehassa imAi rayaNIe / AhAramuvahi dehaM, savvaM tiviheNa vosiriyaM / / 4 / / cattAri maMgalamiccAibhAvaNA bhAviya namukkAraM samaraMto raoharaNAiNA sarIragaM saMthAragassuvaribhAgaM ca pamajjiya vAmapAseNa bAhUvahANeNa suyai, jai sarIraciMtAe aTTho saMthAragaM aneNa saMghaTTAviya AvassiyaM kariya punapehiyathaMDile kAiaM vosiriya iriyaM paDikkamiya gamaNAgamaNamAloia jahanneNavi tini gAhAo sajjhAiya namukkAraM samaraMto taheva suyai / pacchimajAme iriyaM paDikkamiya kusumiNadusumiNakAussaggaM ciivaMdaNaM ca kAuM AyariyAi vaMdiya sajjhAyaM karei, jAva paDikkamaNavelA, tao puvvaM va paDikkamaNAi jAva maMDalIe sajjhAaM karia jai posaha pAriukAmo to khamAsamaNaM dAuM bhaNai 'icchAkAreNa saMdisaha bhagavan! muhupattiM paDilehemi' gurU bhaNai 'paDilehaha' tao puttiM pehiya khamAsamaNaM dAuM bhaNai 'icchAkAreNa saMdisaha posaha pArau? gurU bhaNai 'puNovi kAyavvaM' bIyakhamAsamaNeNaM bhaNai 'posaha pArio' gurU bhaNai 'Ayaro na muttavyo' tao uddhaTThio namukkAraM bhaNiya jANuThio bhUmiThiyasiro bhaNai'sAgaracaMdo kAmo, caMdavaDiMso sudaMsaNo dhno| jesiM posahapaDimA, akhaMDiA jIviyaMtevi / / 1 / /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya madhibhAra | RATs-36 dhannA salAhaNijjA, sulasA ANaMda kAmadevA ya / . jesi pasaMsai bhayavaM, daDhavvayaM taM (daDhavvayattaM) mahAvIro / / 2 / / posahavidhiM lIdhau vidhiM pArio vidhi karatAM jai kAMI avidhikhaMDanavirAdhana mani vacani kAyAiM tassa micchAmidukkaDaM." evaM sAmAiaMpi, navaraM - 'sAmAiyavayajutto, jAva maNe hoi niyamasaMjutto / chiMdai asuhaM kammaM, sAmAia jattiA vArA / / 1 / / chaumattho mUDhamaNo, kittiamittaM ca saMbharai jIvo / jaM ca na sumarAmi ahaM, micchAmidukkaDaM tassa / / 2 / / sAmAiaposahasuTThiassa jIvassa jAi jo kAlo / so saphalo bodhabbo, seso saMsAraphalaheU / / 3 / / ' tao sAmAyika vidhaI lidhau iccAI bhaNai, evaM divasaposahaMpi, navaraM 'jAva divasaM pajjuvAsAmi tti bhaNai, devasiAipaDikkamaNe kae pAreuM kappai / rAtripoSadhamapyevaM, navaraM majjhaNhAo parao jAva divasassa aMtomuhutto tAva dhippai, tahA 'divasasesaM rattiM pajjuvAsAmi'tti bhaNai, posahapAraNae sAhusaMbhave niyamA atihisaMvibhAgavayaM phAsiya pAreyavvaM' / atra ca parvacatuSTayIti tasyAmavazyakarttavyatvopadarzanArthamuktA, na tu tasyAmeveti niyamadarzanAya, "savvesu kAlapavvesu, pasattho jiNamae tahA jogo / aTThamicauddasIsuM, niameNa havijja posahio / / 1 / / " tti AvazyakacUAdau [bhA. 2 pa. 304] tathAdarzanAt / na ca "cAudasaTThamuddiTThapuNNimAsIsu paDipuNNaM posahaM aNupAlemANA" iti sUtrakRdaGgAdau zrAvakavarNanAdhikArIyAkSaradarzanAdaSTamyAdiparvasveva poSadhaH kAryo na zeSadivaseSviti vAcyam / vipAkazrutAGge subAhukumArakRtapauSadhatrayAbhidhAnAt / tathA ca sUtram "taeNaM se subAhukumAre annayA kayAi cAuddasaTThamuddiTThapuNNamAsIsu jAva posahasAlAe posahie aTThamabhattie posahaM paDijAgaramANe viharai" tti / [zrutaskandha 2, adhya. 1 pR. 638] etavrataphalaM tvevamuktam -
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra / bloka-39 "kaMcaNamaNisovANaM, thaMbhasahassussiaM suvaNNatalaM / no vAringa nidara, tagovi tavasaMgamo hiro III" [sothay. zrA. zarU0] ekasmin sAmAyike muhUrttamAtre "bANavaI koDIo0" [sambodhapra. zrA. 115] iti gAthayA prAguktalAbhaH / sa triMzanmuhUrttamAne'horAtrapoSadhe triMzadguNo bAdaravRttyA sa cAyam"sattattari satta sayA, sattahattari sahasalakkhakoDIo / sAvI joDIyA, navamA sara paniga II" sinDrotha. zrA. 224] toDapi ra7777777777 7/1 tIvaFcAvurdhanya smina poSave rUA. TIkArya : tamo poSa tyAra pachI=AhAra vAparyA pachI, zrAvaka poSadhazALAmAM jaIne, IriyAvahiyAnuM pratikramaNa karIne, devane vaMdI, vaMdana karIne tivihAra athavA cauvihAranuM paccakakhANa kare che. jo zarIranI ciMtAno artha hoya=mAtaruM Adi javAnI IcchA hoya to Avassia kahIne sAdhunI jema upayukta nirjIva bhUmimAM jaIne vidhipUrvaka mAtaruM-spaMDila vosirAve. zoca karIne=dehanI zuddhi karIne pauSadhazALAmAM AvIne iya pratikramaNa karIne khamAsamaNapUrvaka kahe che. "he bhagavan! icchAkArathI AjJA Apo. gamaNAgamaNe AlouM." bhAvAcAryanI anujJA svIkAravA arthe 'iccha' kahe. icche' kahyA pachI kaI rIte gamaNAgamANenuM Alocana kare che ? te spaSTa kare che - vasatImAM Avyo chato "Avassi' kahIne bIjI evI dakSiNa dizAmAM jaIne dizAno Aloka karIne=dizAnuM avalokana karIne, aNujANaha jassaggaha e pramANe kahIne saMDAsA ane spaMDilane pramArjIne mAtaruM-spaMDila karavA besatI vakhate zarIranA avayavone ane paraThavavAnA sthAnane pramAjIne ane uccAra-pAsavaNane vosirAvIne=mAtaruM-spaMDila paraThavIne, lisIhi kahIne poSadhazALAmAM pravezelo, AvavA-javAthI=mAtaruM-spaMDila paraThavavA mATe AvavA-javAthI, je khaMDita karAyuM hoya=samitiguptinI skUlanA karAI hoya, je virAdhanA karAI hoya tenuM micchAmidukkaDam ApuM chuM. tyArapachI sajhAya kare che jyAM sudhI divasano chello pahora thAya. tyArapachI khamAsamaNApUrvaka paDilehaNA kare che. bIjA khamAsaNAthI poSadhazAlAne pramArja chuM e pramANe bolIne zrAvaka muhapati, kaTAsaNa ane caravaLAnuM paDilehaNa kare che. zrAvikA vaLI, muhapati, kaTAsaNuM, caravaLo, sADI, kaMcuka ane uttarAsananuM paDilehaNa kare che. tyArapachI sthApanAcAryanuM paDilehaNa karIne pauSadhazALAnuM pramArjana karIne khamAsamaNApUrvaka upadhi muhapattinuM paDilehaNa karIne khamAsamaNathI mAMDalImAM jAtuthI rahelo=be paga vacce hAtha rAkhIne rahelo, sajajhAyate karIne, vaMdana ApIne, paccakhANa karIne khamAsamaNadugathI upadhi saMdisAvIne vastrakaMbalanuM paDilehaNa karIne sajajhAya kare che= svAdhyAya kare che. je vaLI, upavAsavALo che te sarva upadhinA aMtamAM caravaLAve ane vaLI zrAvikA savAranI jema upadhinuM paDilehaNa kare che. kALaveLAe vaLI khamAsamaNapUrvaka vasatInI aMdara ane bahAra 12-12 kAIka
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra / zloka-39 * 125 uccAra bhUmione=laghunIti ane vaDInItinI bhUmione jue che. je kAraNathI "upadezamAlA"mAM kahyuM che. bAra-bAra kAIka-uccArabhUmio kaI kaI rIte che ? tethI kahe che - traNa=najIka, madhyama ane dUra ema traNa, kAIkanI ane uccAranI kALanI bhUmi che=laghunIti ane vaDInItinA kALanI bhUmi che. tethI 6nI prApti thaI ane te 6 bhUmio pauSadhazALAnI aMdara ane pauSadhazALAnI bahAra ema 12 bhUmionI prApti thaI ane te ahiyAse ane aNahiyAsekasahiSNu ane asahiSNune AzrayIne 12-12 thavAthI kula 24 bhedavALI spaMDilabhUmi che tenuM paDilehaNa karavuM joIe." IILA (upadezamAlA-gA. 375) vaDInIti (jhADo-pezAba) mATe 12 laghunIti (pezAba) mATe 12 saMthArAnI najIka-cha 1. AgADha Asane uccAre pAsavaNe 2. AgADha Asanne pAsavarNa aNahiyAse, aNahiyAse, 3. AgADha majhe uccAre pAsavarNa 4. AgADha majajhe pAsavaNe aNahiyAse, aNahiyAse, 5. AgADha dUre uccAre pAsavarNa aNahiyAse, 6. AgADha dUre pAsavaNe aNahiyAse. upAzrayanI aMdara-cha 1. AgADha Asane uccAre pAsavarNa 2. AgADha Asane pAsavarNa ahiyAse, ahiyAse, 3. AgATe majajhe uccAre pAsavarNa ahiyAse, 4. AgATe majajhe pAsavaNe ahiyAse, 5. AgATe dUre uccAre pAsavarNa ahiyAse, 6. AgADha dUre pAsavarNa ahiyAse upAzrayanI bahAra-cha 1. aNAgATe Asanne uccAre pAsavaNe 2. aNAgADha Asane pAsavarNa aNahiyAse, aNahiyAse, 3. aNAgADha majajhe uccAre pAsavaNe 4. aNAgADha majajhe pAsavaNe aNahiyAse, aNahiyAse, 5. aNAgADha dUre uccAre pAsavarNa aNahiyAse, 6. aNAgADha dUre pAsavarNa aNahiyAse spaMDila sthAne - zuddhabhUmimAM-cha. 1. aNAgADha Asane uccAre pAsavarNa 2. aNAgADha Asanne pAsavarNa ahiyAse, ahiyAse, 3. aNAgADha majhe uccAre pAsavarNa ahiyAse, 4. aNAgADha majhe pAsavarNa ahiyAse, 5. aNAgADha dUre uccAre pAsavarNa ahiyAse, 6. aNAgADha dUre pAsavarNa ahiyAse.
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-39 tyAra pachI pratikramaNa karIne jo sAdhuno saMbhava hoya to vizrAmaNA karIne=sAdhunI sevA karIne, khamAsamaNa ApIne sajajhAya kare che. kyAM sudhI svAdhyAya kare ? tethI kahe che - jyAM sudhI porisI tyAM sudhI=pahelo prahara pUro thAya=rAtrino pahelo prahara pUro thAya tyAM sudhI, svAdhyAya kare. tyArapachI khamAsamaNapUrvaka kahe che. "icchApUrvaka he bhagavan! Adeza Apo. porisI bahu sArI rIte pasAra thaI che. rAtrinA saMthArAmAM huM sthira thAuM chuM. tyArapachI devane vAMdIne zarIra ciMtAne karIne sarva bahAranI upadhine joIne jAtunI upara saMthArA-uttarapaTTAne mUkIne jyAre pAdabhUmine pramArjIne sUvAno saMthAro pAthare che tyAre DAbI bAjuthI saMthArAne saMghaThThana karIne=bhego karIne, muhapattine joIne traNa vakhata nizIhi kahIne kSamAzramaNane namaskAra karuM chuM. aNajANaha - jiTrijjA e pramANe bolato saMthArAmAM besIne traNa navakAra ane traNa vAra sAmAyika kahIne karemi bhaMte' sUtra traNavAra bolIne "ghaNA guNaratnathI maMDita zarIravALA paramaguru mane anujJA Apo. zenI anujJA ? tethI kahe che - porisI bahu sArI rIte pasAra thaI che. mATe rAtre saMthArA para huM sthira thAuM chuM tenI anujJA Apo." III. "saMthArAnI anujJA Apo. kaI rIte sUvAnI anujJA Ape ? tethI kahe che - bAhunA uvahANathI-ozikAthI, vAma pAsAthI=DAbA paDakhAthI, kukkaDinI jema pAdaprasAraNavALo ane atarata huM rahI na zakuM to, pramArjanA karIne bhUmi upara paga mUkIne sUvAnI anujJA Apo. rA. kAraNathI "pagano saMkoca karavo paDe to saMDAsAne prArthanA karIne paganA sAMdhAone pramArjanA karIne, pagano saMkoca kare ane paDakhuM pheravavuM paDe to kApaDilehaNA kare. mAtaruM Adi javuM paDe to dravyAdino upayoga kare. tyArapachI udghAsano rodha kare." iaa (oghaniryukti-205-206) "A rAtrinA vize jo mArA dehano pramAda thAya=mAruM mRtyu thAya, to AhAra, upAdhi ane deha sarvane trividhathI vosirAvuM chuM." iAjA cAri maMgala ItyAdi bhAvanA bhAvIne tavakAranuM smaraNa karato rajoharaNa (caravaLo) AdithI zarIrane ane saMthArAnA uparibhAganuM pramArjana karIne DAbA paDakhe hAthanA ozIkAthI sUe. jo zarIranI ciMtAno artha che=prayojana che, to saMthArAne avyabhAgathI saMghaThThana karIne=bhego karIne, Avassia kahIne, pUrvamAM joyela spaMDilamAM zuddhabhUmimAM, mAtaruMne vosirAvIne iryA pratikramaNa karIne gamaNAgamaNe Alocana karIne jaghanyathI traNa-traNa gAthAno svAdhyAyane karato, navakArane smaraNa karato te ja pramANe sUe. chellA pahoramAM=rAtrinA chellA pahoramAM, IryAnuM pratikramaNa karIne kusumiNadusumiNano kAusagna karIne ane caityavaMdana karIne AcAryAdine vaMdana karIne sajajhAya= svAdhyAya kare che. jyAM sudhI pratikramaNanI veLA thAya. tyArapachI pUrvamAM pratikramaNa Adi yAvat mAMDalImAM
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-39 127 svAdhyAya karIne jo pauSadhane pAravAnI IcchA hoya to khamAsamaNuM ApIne kahe che. "he bhagavan! IcchApUrvaka AjJA Apo. muhapattinuM paDilehaNa karuM." guru kahe che - paDilehaNa kara.' tyArapachI muhapattinuM paDilehaNa karIne khamAsamaNa ApIne kahe che. "IcchApUrvaka AjJA Apo. huM pauSadha pAruM?" guru kahe che - "pharI paNa karavA jevuM che." bIjuM khamAsamaNa ApIne kahe che - "pauSadha pAya." guru kahe che - "AcAra mUkavo joIe nahi." tyArapachI Urdhvasthita navakArane kahIne jAtumAM rahelo bhUmimAM sthApana karAyelA ziravALo=bhUmi tarapha mastaka namAvelo, bole che. sAgaracaMdra, kAma, caMdaDisa=caMdravADisa rAjA, sudarzana=sudarzana zeTha, patno=dhanyakumAra jeonI pauSadha pratimA jIvitanA bhoge akhaMDita rakhAI." III "dhanA, salAhaNijjA, sulasA, AnaMda ane kAmadeva jeonA DhavratapaNAnI bhagavAna mahAvIre prazaMsA karI che." rA. pauSadha vidhie lIdho, vidhie pAryo. vidhi karatAM je koI avidhi, khaMDana, virAdhanA mana-vacanakAyAthI thaI hoya tenuM micchAmi dukkaDam. A rIte=jema pauSadha pALavAnI anujJA vagere lIdhI e rIte, sAmAyika paNa pAravAnI anujJA vagere le, phakta pauSadha pALavAnA sUtranA sthAne sAmAyika pAravAnuM sUtra bole te batAve che - jyAM sudhI manamAM sAmAyika vrata yukta niyama saMyukta hoya che ane jeTalI vAra sAmAyika kare che teTalIvAra azubhakarmano cheda kare che." 1 "chadmastha, mUDhamatavALo jIva keTaluM mAtra smaraNa kare? arthAt sAmAyika daramyAna je skUlanA karI che temAMthI keTaluM mAtra smaraNa kare ? ane je mane smaraNa thatuM nathI tenuM micchAmi dukkaDam." rA "sAmAyika-pauSadhamAM susthita jIvano je kALa jAya che te saphaLa jANavo. zeSa saMsAranA phalano hetu che." 3. tyArapachI sAmAyika vidhie lIdhuM ItyAdi bole che. e rIte divasa pauSadha paNa arthAt pUrvamAM je rIte ahorAtra pauSadha karyo e rIte divasa pauSadha paNa kare che. phakta pauSadha uccarAvatI vakhate "jAva divasa pajuvAsAmi' e pramANe kahe che devasia Adi pratikramaNa karAye chate pAravuM kalpa che. tripauSadha paNa A rIte cheHdivasa pauSadhanI jema rAtripauSadha paNa A rIte che. phakta madhyAhana pachI yAvat divasanA aMtarmuhUrta sUryAsta pahelAM eka aMtarmuhUrta bAkI rahe tyAM sudhImAM, pauSadha grahaNa kare ane divasa zeSa rAtrinI huM parthapAsanA karuM chuM e pramANe bole rAtrino pauSadha grahaNa karatI vakhate bole ane pauSadhanA pAraNAmAM sAdhuno saMbhava hote chate niyamA atithisaMvibhAgavrata sparzIne pAravuM joIe. ane ahIM=pauSadha grahaNanA viSayamAM, parvacatuthvI e pramANe temAM=cAra parvamAM, Avazyakartavyatva upadarzana mATe kahevAyuM che-cAra parvamAM avazya pauSadha karavo joIe e pramANe batAvavA mATe kahevAyuM che; paraMtu cAra parvamAM ja pauSadha karavo joIe, anya divasomAM nahIM e niyama batAvavA mATe nahi; kema ke
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-39 "sarvakALa ane sarva parvomAM prazasta yoga jinamatamAM karavo joIe. ane AThama-caudazamAM niyamathI pauSadhavALA thavuM joIe." / / 1 / / (AvazyakacUrNi AdimAM, bhA. 2, 5. 304) e pramANe AvazyakacUrNimAM te prakAre darzana che=sadA pauSadha thaI zake te prakAre darzana che. 128 "caudaza, AThama, uddiSTha pUnama ane amAsamAM svIkArelA pauSadhanI anupAlanA karatA zrAvako hoya che." e pramANe sUtrakRtAMga AdimAM zrAvakanA varNananA adhikArIya akSaranuM darzana hovAthI aSTamI Adi parvomAM ja pauSadha karavo joIe, zeSa divasomAM nahIM tema na kahevuM; kema ke 'vipAkasUtra'mAM subAhukRta pauSadhatrayanuM abhidhAna che ane te pramANe sUtra che - "tyAre te subAhukumAra anyadA kyAreka caudaza, AThama, uddidgha pUnama ane amAsamAM yAvat pauSadhazALAmAM pauSadhavALA aThThama bhaktathI pauSadhane karato vihare che." (vipAkasUtra-zruta skandha-2, aghya-1, pR. 638) 'tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. vaLI A vratanuM phala=pauSadhavratanuM phaLa, A pramANe kahevAyuM che - "suvarNa-maNinA sopAnavALuM, hajAra thAMbhalAothI suzobhita, suvarNanA talavALuM jinAlaya je karAve che tenAthI paNa tapa-saMyama adhika che." / / 1 / / (saMbodha prakaraNa, zrA. 130) "eka muhUrtamAtra sAmAyikamAM bANuM kroDa ..." saMbodha prakaraNanI e gAthAthI (saM.pra. zrA.-115) prAgukta=pUrvamAM kahevAyelo, lAbha che=saMbodha prakaraNamAM je lAbha batAvyo te lAbha che. te 30 (trIsa) muhUrta mAnavALA ahorAtra pauSadhamAM trIza gaNo bAdaravRttithI che=sthUlavRttithI che, ane te A che "sattAvIza abaja, sittotera kroDa, sItyottera lAkha, sIttotera hajAra sAtaso sittotera palyopama ane palyopamanA sAta navamAMza bhAga, (eTaluM devabhavanuM AyuSya ATha praharano eka pauSadha karavAthI baMdhAya che.) (saMbodha prakaraNa zrA. 134) aMkathI paNa 27,77,77,77,777 7/9 ATalA palyopamanuM AyuSyabaMdha eka pauSadhamAM (baMdhAya che.) 539 / bhAvArtha : zrAvaka pauSadhavratamAM kaI rIte AhA2 vApare tenI vidhi batAvI. te rIte AhA2 vAparyA pachI pauSadhazALAmAM jAya che. te vakhate atyaMta iryAsamitipUrvaka pauSadhazALAmAM jAya chatAM pramAdavaza koI sUkSma virAdhanA thaI hoya tenA mATe iryA pratikramaNa kare che. tyArapachI devavaMdana kare che. devane vaMdana karIne tivihAra ke cauvihAranuM paccakkhANa kare che. tethI jene pANI vagara cAle tema hoya tevo zrAvaka cauvihAranuM paccakkhANa kare che ane je zrAvakane pANI vAparyA vagara svAdhyAyAdi thaI zake tema na hoya tevo zrAvaka tivihAranuM paccakkhANa kare che. jo mAtaruM Adi arthe javuM hoya to 'Avastia' kahIne sAdhunI jema atyaMta upayukta thaIne nirjIva bhUmimAM vidhipUrvaka mAtaruM-sthaMDila vosirAve che. zarIranI zuddhi karIne iryAsamitipUrvaka pauSadhazALAmAM Ave. anAbhogathI koI skhalanA thaI hoya tenI zuddhi arthe atyaMta
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 129 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-39 upayogapUrvaka iryApratikramaNa kare ane sthaDilabhUmithI pauSadhazALAmAM Avelo hoya tenuM "gamaNAgamaNethI Alocana kare. kaI rIte Alocana kare ? te graMthakArazrIe prastuta gAthAmAM batAvyuM che - tenAthI jaNAya che ke pUrvamAM A rIte gamaNAgamaNe AlocananI vidhi haze. koI kAraNe vartamAnamAM anya prakAre vidhi pravarte che. ahIM graMthakArazrIe batAvela vidhi anusAra zrAvaka saraLa bhASAmAM bole che ke he bhagavan! mane icchApUrvaka AjJA Apo. A pramANe bhAvAcArya pAse icchApUrvaka AjJA mAMgIne kahe che ke huM gamaNAgamaNenuM Alocana karuM chuM. tyAre bhAvAcArya temane AlocananI anujJA Ape che. tenA svIkAra arthe icchuM' kahe che. "icche" kahI Alocana kare che ke vasatImAMthI "Avassia' e pramANe bolIne apara evI dakSiNa dizAmAM jaIne dizAnuM avalokana karIne jenI A bhUmi hoya te mane anujJA Apo. e pramANe kahIne saMDAsA ane svaDilane pramArjIne mAtaruM-sthaDila karavA mATe besatI vakhate dehanuM pramArjana karIne ane paraThavatI vakhate bhUminuM pramArjana karIne uccAra ane pAsavaNane vosirAvIne ane nisIha karIne pauSadhazALAmAM pravezelA meM AvavA-javAnI pravRttithI kaMI khaMDita karyuM hoya arthAt sAmAyikanA pariNAmamAM skUlanA karI hoya, je virAdhita karyuM hoya=je koI jIvonI virAdhanA karI hoya tenuM micchAmi dukkaDam. AnAthI mAtaruM Adi mATe javAnI kriyA daramiyAna zuM-zuM pravRtti karI che tenuM smaraNa karIne tenI virAdhanAnI zuddhi gamaNAgamaNanA sUtrathI karAtI hatI, teno artha jaNAya che. tyArapachI zrAvaka samabhAvanI vRddhi thAya e pramANe svAdhyAya kare che. e svAdhyAya divasanA chellA pahora sudhI kare che ane tyArapachI khamAsamaNApUrvaka huM paDilehaNa karuM e pramANe Adeza mAMgIne ane bIjA khamAsamaNAthI pauSadhazALA pramANuM. e pramANe kahIne-zrAvaka muhapatti, kaTAsaNuM ane caravaLAnuM paDilehaNa kare che. vaLI zrAvikA muhapatti, kaTAsaNuM, caravaLAnuM, sADI, kaMcuka ane uttarAsananuM paDilehaNa kare che. A paDilehaNanI kriyAmAM skAyanA pAlanano pariNAma ullasita thAya e prakAre bhAvita cittapUrvaka karavAthI sAmAyikano pariNAma sthira thAya che. tyArapachI zrAvaka sthApanAcAryajInuM paDilehaNa kare che ane pauSadhazALAne pramArje che. ane khamAsamaNapUrvaka upadhi muhapattinuM paDilehaNa kare che ane khamAsamaNAthI jAnuthI rahelo=ubhaDaka beThelo, sakjhAya kare che. vaMdana ApIne paccakhANa kare che. tyArapachI be khamAsamaNApUrvaka vastra, kaMbala vagerenuM paDilehaNa kare che. tyArapachI sajajhAya kare che. A sarva kriyA atyaMta upayogapUrvaka karavAmAM Ave, kriyA daramyAna jIvarakSAno atyaMta yatna karavAmAM Ave, sAmAyikanA pariNAmathI bhAvita citte karavAmAM Ave to pauSadhano ane sAmAyikano pariNAma surakSita rahe che. tethI vivekI zrAvaka anya sarva vAtono parihAra karIne, anya sarva dizAmAM nirIkSaNano parihAra karI sthira cittapUrvaka ane jIvarakSAnA atyaMta pariNAmapUrvaka vastrAdi paDilehaNa kare che. vaLI jeNe upavAsa nathI karyo tevo zrAvaka sarva upadhinA aMte pahiraNaga=dhotiyAnuM paDilehaNa kare. vaLI, zrAvikA savAranI jema sarva upadhinuM paDilehaNa kare. vaLI, kALaveLA thAya=saMdhyAkALa thAya, tyAre khamAsamaNApUrvaka svAdhyAyane aMte vaDInIti-laghunIti mATenI bAra-bAra zuddhabhUmionuM avalokana kare. A prakAranI zAstramaryAdA che chatAM vartamAnamAM saMyoga pramANe je zakya hoya te prakAre mAtaruM Adi paraThavavAnA sthAnane sAMje
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-39 avalokana kare jethI rAtre paraThavatI vakhate virAdhanA thavAnI saMbhAvanA ochI rahe; kema ke sAMje jovAthI jo te sthAnamAM jIva vagereno upadrava hoya to te sthAnano parihAra karIne anya sthAnamAM paraThavavA aMge ucita vicAra thaI zake tethI pauSadhakALamAM jayaNAnA pariNAmanA rakSaNa arthe paraThavavAnA sthAnanuM avazya nirIkSaNa karavuM joIe. A rIte bhUminuM avalokana karyA pachI sAMjanA pauSadhavALo zrAvaka pratikramaNa kare ane sAdhu hoya to temanI vizrAmaNA kare, bhakti kare ane khamAsamaNa ApI temanI pAse svAdhyAya kare. tethI e prApta thAya ke sAMjanA paNa rAtrinA prathama pahora sudhI sAmAyikanA pariNAmane anukULa uttama bhAvo thAya te rIte pauSadhamAM zrAvake svAdhyAya karavo joIe. eka prahara pUro thayA pachI khamAsamaNa daIne sthApanAcArya pAse Adeza mAMge che ke he bhagavan! icchApUrvaka mane AjJA Apo. mArI porisI svAdhyAyathI bahu sArI pasAra thaI che. tethI have rAtre saMthArAmAM sthira thAuM. tyArapachI devane vaMdana kare jethI paramAtmAnA guNothI citta atyaMta vAsita thAya. tyArapachI mAtaruM AdinI zaMkA hoya to te karIne sarva bAhya upadhinuM avalokana karIne saMthArA ane uttarapaTTAne potAnA jAnu upara mUke ane bhUmine pUMjIne saMthAro ane uttarapaTTo pAthare. tyArapachI saMthArA upara svayaM bese ane DAbIbAjuthI saMthArAne bhego kare jethI patharAyelA saMthArA upara koI jIva AdinI prApti na thAya. pachI muhapattinuM paDilehaNa karI saMthArAporisI' bhaNAve. jenI vidhi pUrvamAM je pramANe hatI te pramANe graMthakArazrI batAve che - te vidhi anusAra-traNa vakhata nizIhi kahIne kSamAzramaNane namaskAra kare che. jyeSThapuruSo mane anujJA Apo ema bolIne saMthArA upara besIne traNa navakAra ane traNavAra sAmAyikasUtra= karemi bhaMte' sUtra bole che. ane pote kaI rIte saMthArA upara sUI jaze ? tenuM smaraNa karIne pratijJA kare che ke jo kadAca A rAtrie huM mRtyu pAmuM to AhAra-upadhi-deha sarvane huM vosirAvuM chuM. A pramANe bolavAthI UMghamAM mRtyu thAya to paNa AhArAdi sarva padArtho pratye mamatvanA tyAgano adhyavasAya karelo hovAthI ane jo te pariNAma atyaMta sthira thayelo hoya to sadgatinI prApti sulabha thAya che. vaLI traNa vakhata sAmAyikasUtra bolIne sAmAyikano pariNAma daDha karelo hovAthI ane saMthArA upara sUvAnI vidhinuM sUtra upayogapUrvaka bolAyeluM hoya to tenA saMskAro atyaMta sthira thayelA hoya che. tethI UMghamAM paNa te vidhi anusAra yatna thAya che. jenAthI SakAyanA pAlanano adhyavasAya ane pauSadhanI maryAdA anusAra nidrAkALamAM paNa jAgRti rahe che. joke zrAvaka pauSadha daramiyAna dharmanA upakaraNa tarIke dehane dhAraNa kare che. topaNa vizeSa prakAranA nirmamabhAva arthe mRtyu vakhate jema sAdhu potAnI sarva upAdhi Adine vosirAve che tema zrAvaka paNa A prakArano saMkalpa kare che ke kadAca mAruM mRtyu thAya to A sarvane huM vosirAvuM chuM. jethI e prakAranA saMskAro sahita uttama bhAvinI prApti thavAnI saMbhAvanA rahe che. tyArapachI cattAri maMgalAdi bhAvanAo karIne navakArane smaraNa karato caravaLAthI zarIne pramArjIne ane saMthArAno uparano bhAga pramArjana karIne saMthAro pahoLo kare che. pachI DAbI bAjue bAhuno takIo karI sUe che. joke je zrAvakone nidrAnI jarUra nathI teo AkhI rAtri paNa dharmajAjhikA karatA hoya che. tethI
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3/ dvitIya adhikAra | zloka-39 131 rAtri daramiyAna "karmane parataMtra pote kaI rIte azaraNa che ane bhagavAnano dharma e ja zaraNa che." ityAdi bhAvana karI potAnA samyagdarzanane atyaMta nirmaLa karavA yatna kare che. chatAM je zrAvakothI sUvA sivAya sAmAyikanA pariNAmamAM daDha yatna thaI zake tema nathI teo yatanApUrvaka rAtre sUe che ane UMghamAM paNa gADha UMgha na Ave e arthe sthira eka AsanamAM sUe che. ane citta nirarthaka vicAromAM na jAya te prakAre sue che. koI kAraNe dehane sthira rAkhI na zake to paDakhuM pheravatI vakhate atyaMta upayogapUrvaka pramArjana karIne paDakhuM pherave che. A rIte jo prayatna karavAmAM na Ave to sAmAyika ane pauSadhano pariNAma oghathI rahe arthAt sAmAyika ane pauSadha pratye mAtra ahobhAvavALo pariNAma rahe paraMtu pauSadhanA pariNAmamAM atyaMta rAga ane samabhAvamAM atyaMta rAgapUrvaka sAmAyika ane pauSadhane anukULa pariNAma thAya nahIM tethI zrAvake sadA vicAravuM joIe ke dharmanI puSTi kare tevI kriyA te pauSadhanI kriyA che ane sukha-duHkha, zatru-mitra, jIvana-mRtyu sarvabhAvo pratye samAna citta varte tevo samabhAvano rAga te sAmAyikano pariNAma che. mATe satata sAmAyikanA pariNAmano rAga rahe te rIte ja divasa daramiyAna to yatna karavo joIe paraMtu sUvAnI kriyAmAM paNa samabhAvanA rAgano pariNAma nAza na pAme te rIte yatna karavo joIe. vaLI, rAtre mAtaruM Adi arthe UbhA thavuM paDe to saMthArAne bhego karIne "Avasmia' kahIne pUrvamAM joyelI bhUmimAM mAtaruM kare. tethI e phalita thAya ke saMthArAne pUMjIne bhego karavAmAM na Ave to te saMthArAmAM koI jIva AvI jAya tethI tenI hiMsA thavAnI saMbhAvanA rahe tethI kyAMya jatI vakhate khullo saMthAro mUkIne pauSadhavALo zrAvaka jAya nahi. vaLI, mAtaruM karyA pachI vosirAvIne te kriyA daramiyAna koI sUkSma paNa pramAda thayo hoya tenI zuddhi arthe iryApratikramaNa ane gamaNAgamaNenuM Alocana kare che. ane tyArapachI svAdhyAya kare che. zakti hoya to dIrghakALa svAdhyAya kare ane UMgha AvatI hoya to jaghanyathI traNa gAthAno svAdhyAya kare ane navakAranA smaraNapUrvaka e rIte sUe ke sUtI vakhate paNa paMcaparameSThi pratyenA bahumAnano pariNAma cittamAM sthira rahe; kema ke jIva mATe sarva kalyANanuM kAraNa arihaMta Adi paMcaparameSThi pratyeno vadhato jato rAgano pariNAma ja che. vaLI, rAtrinA chellA pahoramAM UThIne iriyAvahiyA kare tyArapachI kusumiNadusumiNano kAusagga kare, jethI nidrAnA kALamAM koI pramAdavaza kusvapna ke duHsvapna AvyAM hoya tenI zuddhi thAya. tyArapachI caityavaMdana kare jethI bhagavAnanA guNothI citta vAsita thAya. ane AcAryAdine vaMdana kare. svAdhyAya kare. kyAM sudhI svAdhyAya kare ? tethI kahe che - pratikramaNano kALa thAya tyAM sudhI svAdhyAya kare. tyArapachI pratikramaNa Adi karIne pharI svAdhyAya kare. tethI je zrAvakane savAramAM pauSadha pAravAno pariNAma nathI te dIrdhakALa pauSadhamAM rahI svAdhyAya kare ane pAchaLathI mAre to doSa nathI. paraMtu jeTalo samaya pauSadhamAM adhika rahe te guNakArI je che. tethI bIje divase pratikramaNa Adi karIne tarata ja pauSadha pAravo joIe tevo niyama nathI. jyAre pauSadha pAravAno pariNAma thAya to khamAsamaNa ApIne kahe che. "he bhagavan! mane icchApUrvaka Adeza Apo. huM muhapattinuM paDilehaNa karuM." tyAre guru kahe, "paDilehaNa kara" e pramANe anujJA Ape che. tyArapachI jayaNAnA pariNAmapUrvaka zrAvaka muhapattinuM paDilehaNa kare che. pachI khamAsamaNa ApIne kahe che ke "icchApUrvaka mane
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-39 AjJA Apo. huM pauSadha pAruM ?" te vakhate guru kahe che pharI paNa karavuM joIe. te sAMbhaLIne pauSadha pratyeno rAgabhAva vRddhi pAme che. Ama chatAM potAne te prakAranI pauSadha karavAnI ghuti nahIM hovAthI bIjA khamAsamaNAne ApIne zrAvaka pharI Adeza mAMge che ke "pauSadha pAryo." guru kahe che. A cAra mUkavo joIe nahi. je sAMbhaLIne pauSadha pharI-pharI sevavAno saMkalpa thAya che. tyArapachI ubhaDaka beThelo navakAra bolIne jAnamAM rahelo bhUmi upara mastaka namAvelo pauSadha pAravAnuM sUtra bole che. te pauSadha pAravAnA sUtramAM sAgaracaMdra Adi zrAvakoe kaI rIte pauSadha pratimA dhAraNa karI hatI tenuM smaraNa karAya che ane sAgaracaMdra Adi zrAvakoe rAtri daramiyAna paNa dharmajAgarikA karIne prANanA bhoge pauSadhanI pratimAne vahana karI che. tenuM smaraNa thavAthI te uttama puruSanI jema mAre paNa pauSadha karavAnI zaktino saMcaya karavo joIe. tevo adhyavasAya thAya che. vaLI, vIrabhagavAne A sarvanA dRDhavratanI prazaMsA karI che tevuM smaraNa thavAthI potAne paNa dRDhavratadhArI thavAno adhyavasAya thAya che. A rIte pauSadha pAravAnuM sUtra bolIne zrAvaka pauSadha pratyenA daDharAganI vRddhi kare che. tyArapachI pauSadhamAM thayelI skUlanAnI zuddhi arthe kahe che ke meM pauSadha vidhipUrvaka lIdho che. vidhipUrvaka pALyo che. chatAM vidhuiM karatAM je koI avidhi, khaMDana ke virAdhana mana-vacana-kAyAthI thayuM hoya tenuM huM micchAmi dukkaDam dauM chuM. A pramANe bolavAthI vidhipUrvaka pauSadha karavAno rAga daDha thAya che ane pAravAnI kriyAmAM paNa atyaMta vidhipUrvaka karavAno adhyavasAya ullasita thAya che. jethI pauSadha pAratI vakhate pAravAno pariNAma na thAya paraMtu pharI pharI pauSadha levAno bhAva thAya tevo adhyavasAya kare che. Ama chatAM pramAdavaza koI vidhinI khAmI thaI hoya, samabhAvanA pariNAmanuM khaMDana thayuM hoya ane ayatanAne kAraNe koI virAdhanA thaI hoya te sarvanuM micchAmi dukkaDam Ape che. A rIte pauSadha pALyA pachI sAmAyika paNa pALavA mATe zrAvaka yatna kare che. phakta pauSadha pALavAnA sUtranA sthAne sAmAyika pAravAnuM sUtra bole che ane te sAmAyika sUtra pUrvamAM kaMIka bhinna svarUpe bolAtuM hatuM teno artha A pramANe che. zrAvaka sAmAyika vrata yukta hoya ane jyAM sudhI mana sAmAyikanA niyamanathI yukta hoya tyAM sudhI zrAvaka azubhakarmane chede che. tethI zrAvakane upasthita thAya che ke sAmAyika vrata svIkAravA mAtrathI kArya thatuM. nathI paraMtu citta samabhAvanA pariNAmavALuM rahe te pramANe yatna karavAthI azubhakarmano nAza thAya che. ane zakti hoya to jeTalo samaya sAmAyikamAM rahevAya teTalo samaya sAmAyikamAM rahevAno yatna karavo joIe. jethI azubha karma nAza pAme. vaLI, vicAre che ke chabasthajIva mUDhamanavALo hoya che. tethI mUDhatAne vaza bAhya padArthomAM pharanAro che. tethI sAmAyikamAM skUlanAo thAya temAMthI keTalI mAtra huM smaraNa karI zakuM arthAt mUDhatAne kAraNe skUlanAnuM smaraNa duSkara che topaNa sAmAyikanA pariNAma pratye daDharAga karavA arthe kahe che ke sAmAyikanA pariNAmamAM je skUlanAo thaI che ane jenuM mane smaraNa thatuM nathI tenuM huM micchAmi dukkaDam dauM chuM. A prakAre daDha praNidhAnapUrvaka bolavAthI suvizuddha sAmAyikanA pariNAma pratye dRDha rAga ullasita thAya che. vaLI, sAmAyika ane pauSadha pratyeno rAga sthira karavA arthe bole che ke sAmAyika ane pauSadhamAM susthita jIvane je kAla pasAra thAya che te kAla te jIva mATe saphaLa jANavo. zeSakALa saMsAranA phalano hetu che. A
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 133 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-39 prakAre bhAvana karavAthI samabhAvanA pariNAma pratyeno ane dharmanI puSTi kare tevA pauSadhanA pariNAma pratyeno atyaMtarAga ullasita thAya che. jenA smaraNane kAraNe saMsAranI pravRtti karatI vakhate paNa vAraMvAra sAmAyika ane pauSadhanuM smaraNa thAya che. tyArapachI kahe che ke sAmAyika vidhithI meM lIdhuM che. vidhithI pAryuM che chatAM pramAdavaza je koI avidhi doSa thayo hoya, sAmAyikanA pariNAmamAM khaMDana thayuM hoya, ayatanAne kAraNe koI virAdhanA thaI hoya te sarvanuM huM micchAmi dukkaDam dauM chuM. A pramANe upayogapUrvaka karavAthI vidhino pakSapAta, samyak rIte sAmAyika sevavAno adhyavasAya, pakAyanA pAlanano pariNAma sthira-sthiratara thAya che. atyAra sudhI graMthakArazrIe varNana karyuM te ahorAtra pauSadhanI vidhi hatI. te rIte koI divase pauSadha grahaNa kare ane koI zrAvakamAM divase pauSadha karavAnI zakti na hoya to rAtre pauSadha grahaNa kare. phakta rAtre pauSadha grahaNa karanAra zrAvaka madhyAhna pachI sUryAsta pahelAM eka aMtarmuhUrta bAkI hoya tyAre pauSadha grahaNa kare tethI e prApta thAya ke koI zrAvakane savAranA koI gRhakAryane kAraNe pauSadha levo zakya na jaNAya to madhyAhna kALamAM pauSadha grahaNa kare ane madhyAhnakALe paNa gRhakAryane kAraNe pauSadha na laI zake to sUryAsta pUrve eka aMtarmuhUrta pahelAM avazya pauSadha le. ahIM koIkane zaMkA thAya ke cAra parvamAM pauSadha levAnuM vacana maLe che tethI te cAra parva sivAya anya parvamAM pauSadha karAya nahIM te zaMkAnA nivAraNa mATe graMthakArazrI kahe che "AvazyakacUrNi"mAM kahyuM che ke sarvakALamAM ane sarva parvomAM prazasta yoga sevavo joIe. ane AThama-caudazamAM niyamathI pauSadha karavo joIe. tethI arthathI phalita thAya che ke sarvakALamAM pauSadha thaI zake. vaLI, "sUtrakRtAMga' vacanathI koI zaMkA kare che ke "sUtrakRtAMgamAM caudaza, AThama, pUnama ane amAsa te cAra parvadivasomAM pauSadha grahaNa karavAnAM vacano che tethI zrAvaka te divasomAM ja pauSadha kare, anya divasomAM nahIM. e prakAranI zaMkA ucita nathI; kema ke "vipAkasUtramAM subAhukumAre aDhama karI traNa divasano pauSadha karyo hato, tevA prakAranuM vacana che. tethI "sUtrakRtAMga'nA vacanAnusAra cAra parvomAM avazya pauSadha karavo joIe tevo artha phalita thAya. paraMtu zeSa divasomAM pauSadhano niSedha sUtrakRtAMga'nuM vacana karatuM nathI. . vaLI, pauSadha pratye baddharAga ullasita thAya te arthe pauSadhanA phaLanuM varNana graMthakArazrI kare che - koI vyakti bhagavAna pratyenI bhaktithI suvarNanuM maMdira baMdhAve tenA karatAM paNa tapa-saMyama adhika che. te vacanathI pauSadha ane sAmAyikanuM phaLa dravyastavathI ghaNuM adhika che tema phalita thAya che. tethI je zrAvaka bhagavAna pratyenA rAgathI uttama dravya dvArA bhagavAnanI bhakti kare che tenA karatAM je zrAvaka sAmAyikanA pariNAmanA rahasyane jANanAra che, pauSadhanA paramArthane jANanAra che - te zrAvaka pauSadha ane sAmAyika daramiyAna te prakAre bhAvothI AtmAne vAsita kare che, te uttama bhAvothI nirjarA kare che mATe tapavALA che ane viSayothI iMdriyono saMyama karIne sAmAyikanA pariNAmane dhAraNa karanAra che tethI saMyamavALA che. tapa-saMyama bhAvarUvarUpa che ane bhagavAnanI pUjA dravyastavarUpa che. tethI dravyastavanA phaLa karatAM sAmAyikanuM
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-39-40 phaLa adhika che. Ama chatAM cittanI bhUmikA anusAra je zrAvaka tapa-saMyamanI zaktinA saMcaya arthe dravyastava kare che tene dravyastavathI vipula nirjarAnI prApti thAya che. je vyakti sAmAyikanA pariNAmane anukULa cittanI bhUmikA niSpanna karyA vagara sAmAyika grahaNa kare to vipula nirjarA prApta karI zake nahIM. je zrAvakanA cittanI bhUmikA sAmAyikanA pariNAmane anukULa saMpanna thaI che te zrAvaka sAmAyika karIne dravyastava karatAM paNa adhika phaLa prApta kare che. chatAM zrAvake ucitakALe dravyastava paNa sevavo joIe. jethI vItarAganI bhakti dvArA saMyamanI zaktino saMcaya thAya ane ucita kALe sAmAyikamAM paNa yatna karavo joIe. jethI sarvaviratine anukULa citta nirmANa thAya. paraMtu mUDhatAthI dravyastavano tyAga karI cittanI bhUmikA vagara sAmAyika adhika che tema vicArIne sAmAyikamAM yatna karavo joIe nahi; kema ke vivekapUrvaka ucita kALe ucita kriyA mahAphalavALI bane che. II39nA avataraNikA : iti pratipAditaM tRtIyaM zikSApadavratam, atha caturthaM tadAha avataraNikArya : -- e pramANepUrva gAthAmAM varNana karyuM e pramANe, trIjuM zikSApadavrata pratipAdana karAyuM, have cothA evA tene zikSApadavratane, kahe che - = zloka H AhAravastrapAtrAdeH, pradAnamatithermudA / udIritaM tadatithisaMvibhAgavrataM jinaiH / / 40 // anvayArtha: atitheH=atithine, muvA=prItipUrvaka, AhAravastrapAtrAve:=AhAra, vastra, pAtrAdinuM, pravAna=pradAna ta --te, atithasaMvimA vrataM=atithisaMvibhAga vrata, khineH=jino vaDe, ItiM=kahevAyuM che. / / 40 / / zlokArtha : atithine prItipUrvaka AhAra, vastra, pAtrAdinuM pradAna, te atithisaMvibhAgavata jino vaDe kahevAyuM che. II40]] TIkA H atithiH-tithiparvAdilaukikavyavahAraparivarjako bhojanakAlopasthAyI bhikSuvizeSaH, uktaM c"tithipotsAH sarve, tyA yena mahAtmanA I atithi taM vijJAnIyAt, zeSamamyAyataM vivuM: / / / / " kRti /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | dos-40 135 zrAvakasya sAdhureveti, tasyAtitheH sAdhoH 'mudA' harSeNa gurutvabhaktyatizayena natvanukampAdinetyarthaH 'pradAnaM' prakarSeNa manovAkkAyazuddhyA dAnaM vizrANanaM, kasya ? 'AhAravastrapAtrAdeH' tatrAhAro'zanAdiH caturvidhaH, vastraM pratItam, kambalo vA, pAtraM patadgrahAdi, AdizabdAt vasatipIThaphalakazayyAsaMstArakAdigrahaNama, anena hiraNyAdidAnaniSedhaH, teSAM yateranadhikAritvAt 'tadatithisaMvibhAgavataM' 'jinaiH' arhadbhiH 'udIritaM' pratipAditam / tatra atitheH-uktalakSaNasya saGgataH-AdhAkarmAdidvicatvAriMzaddoSarahito viziSTo bhAgo vibhAgaH pazcAtkarmAdidoSaparihArAyAMzadAnarUpo'tithisaMvibhAgastadrUpaM vratam-atithisaMvibhAgavatam, AhArAdInAM ca nyAyArjitAnAM prAsukaiSaNIyAnAM kalpanIyAnAM ca dezakAlazraddhAsatkArakramapUrvakamAtmAnugrahabuddhyA yatibhyo dAnamityarthaH / tatra zAlyAdiniSpattibhAgo dezaH 1, subhikSadurbhikSAdiH kAlaH 2, vizuddhazcittapariNAmaH zraddhA 3, abhyutthAnAsanadAnavandanAnuvrajanAdiH satkAraH 4, yathAsambhavaM pAkasya deyAdiparipATyA pradAnaM kramaH 5, tatpUrvakaM dezakAlAdyaucityenetyarthaH / yadUcuH__ "nAyAgayANaM kappaNijjANaM annapANAINaM davvANaM desakAlasaddhAsakkArakamajuaM parAe bhattIe AyANuggahabuddhIe saMjayANaM dANaM atihisaMvibhAgo" / anUditaM caitat zrIhemasUribhiH - "prAyaH zuddhaistrividhavidhinA prAsukaireSaNIyaiH, kalpaprAyaiH svayamupahitairvastubhiH pAnakAdyaiH / kAle prAptAn sadanamasamazraddhayA sAdhuvargAn, dhanyAH kecitparamavahitA hanta sanmAnayanti / / 1 / / azanamakhilaM khAdyaM svAdyaM bhavedatha pAnakaM, yatijanahitaM vastraM pAtraM sakambalaproJchanam / vasatiphalakaprakhyaM mukhyaM caritravivarddhanaM, nijakamanasaH prItyAdhAyi pradeyamupAsakaiH / / 2 / / " tathA - "sAhUNa kappaNijjaM, jaM navi dinnaM kahiMci kiMci tahiM / dhIrA jahuttakArI, susAvagA taM na bhuMjanti / / 3 / / vasahIsayaNA''saNabhattapANabhesajjavatthapAyAI / jaivi na pajjattadhaNo, thovAvihu thovayaM dijjA / / 4 / / " [upadezamAlA 239-240, sambodhapra. zrAvaka. 139-140] vAcakamukhyastvAha -
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 dharbhasaMgraha bhAga-3/dvitIya madhira/-40 "kiJcit zuddhaM kalpyamakalpyaM syAt syAdakalpyamapi kalpyam / piNDaH zayyA vastraM, pAtraM vA bheSajAdyaM vA / / 1 / / dezaM kAlaM puruSamavasthAmupayogazuddhipariNAmAn / prasamIkSya bhavati kalpyaM, naikAntAtkalpate kalpyam / / 2 / / " [prazamaratipra. 146-7] / nanu yathA zAstre AhAradAtAraH zrUyante, na tathA vastrAdidAtAraH, na ca vastrAdidAnasya phalaM zrUyate, tanna vastrAdidAnaM yuktam, naivam, bhagavatyAdau vastrAdidAnasya sAkSAduktatvAt, yathA - "samaNe niggaMthe phAsuyaesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM vatthapaDiggahakaMbalapAyapuMchaNeNaM pIDhaphalagasijjAsaMthAraeNaM paDilAbhemANe viharati / " ityAhAravatsaMyamAdhArazarIropakArakatvAdvastrAdayo'pi sAdhubhyo deyAH / [yogazAstra vRttiH 3/87 pa. 496-8] saMyamopakAritvaM ca vastrAdInAM yathopapadyate tathA yatidharmAdhikAre vakSyate / iha vRddhoktA sAmAcArI - zrAvakeNa poSadhaM pArayatA niyamAtsAdhubhyo datvA bhoktavyam, katham? yadA bhojanakAlo bhavati, tadA''tmano vibhUSAM kRtvA pratizrayaM ca gatvA sAdhUnimantrayate, 'bhikSA gRhNIteti' sAdhUnAM ca taM prati kA pratipattiH? ucyate, tadaikaH paTalamanyo mukhAnantakamaparo bhAjanaM pratyupekSate, mA'ntarAyadoSAH sthApanAdoSA vAbhUvanniti / sa ca yadi prathamAyAM pauruSyAM nimantryate, asti ca namaskArasahitapratyAkhyAnI tatastadgRhyate, atha nAstyasau tadA na gRhyate, yatastadvoDhavyaM bhavati, yadi punarghanaM laget tadA gRhyate saMsthApyate ca yo vA udghATapauruSyAM pArayati pAraNakavAnanyo vA, tasmai taddIyate pazcAttena zrAvakeNa sasaMghATako vrajati, eko na varttate preSayitum, sAdhU purataH zrAvakastu mArge(mArgato) gacchati, tato'sau gRhaM nItvA tAvAsanenopanimantrayate yadi nivizete tadA bhavyam, atha na nivizete tathApi vinayaH prayukto bhavati, tato'sau bhaktaM pAnaM ca svayameva dadAti, bhAjanaM vA dhArayati, sthita eva vA''ste yAvaddIyate, sAdhU api pazcAtkarmaparihArArthaM sAvazeSaM gRhNItaH tato vanditvA visarjayati, anugacchati ca katicitpadAni, tataH svayaM bhuGkte / yadi punastatra grAmAdau sAdhavo na bhavanti tadA bhojanavelAyAM dvArAvalokanaM karoti, vizuddhabhAvena ca cintayati-yadi sAdhavo'bhaviSyan tadA nistArito'bhaviSyamiti, eSa poSadhapAraNake vidhiH anyadA tu datvA bhuGkte bhuktvA vA dadAtIti /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-40 137 umAsvAtivAcakaviracitazrAvakaprajJaptau tu atithizabdena sAdhvAdayazcatvAro gRhItAH, tatasteSAM saMvibhAgaH kArya ityuktaM, tathA ca tatpAThaH__ "atithisaMvibhAgo nAma atithayaH-sAdhavaH sAdhvyaH zrAvakAH zrAvikAzca, eteSu gRhamupAgateSu bhaktyA'bhyutthAnAsanapAdapramArjananamaskArAdibhirarcayitvA yathAvibhavazakti annapAnavastrauSadhAlayAdipradAnena saMvibhAgaH kAryaH" [ ] rUti . etavratArAdhanAyaiva pratyahaM zrAvakeNa "phAsueNaM esaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM vatthapaDiggahakaMbalapAyapuMchaNeNaM pIDhaphalagasijjAsaMthAreNaM osahabhesajjeNaM bhayavaM! aNuggaho kAyavvo" ityAdinA gurUNAM nimantraNaM kriyate etavrataphalaM ca divyabhogasamRddhisAmrAjyatIrthakRtpadAdizrIzAlibhadramUladevAdyantArhadAdInAmiva sarvaM prasiddham, pAramparyeNa mokSo'pi phalamasti vaiparItye tu dAsyadaurgatyAdyapIti / abhihitaM caturthaM zikSApadavratam, tadabhidhAne ca pratipAditAni sasamyaktvAni dvAdaza zrAvakavratAni tAni ca vizeSato gRhidharma iti yojitameva / / 40 / / TIkArya - gatithiH nivameva | atithi=tithi, parva Adi laukika vyavahAra parivarjaka bhojanakAla upasthAyI=bhojanakALamAM upasthita thayelA, bhikSavizeSa che. ane kahevAyuM che - tithi, parva, utsava sarva je mahAtmA vaDe tyAga karAyA che tene atithi jANavo. zeSane abhyAgata jANavo." II1n () ti" zabda uddharaNanI samApti arthe che. zrAvakane sAdhu ja atithi che. te atithirUpa sAdhune harSathI gurutvanI bhaktinA atizayathI paraMtu anukaMpAdithI nahi, pradAna=prakarSathI mana-vacana-kAyAnI zuddhi dvArA dAna vizrAmaNa. konuM vizrAmaNa? tethI kahe che - AhAra vastra, pAtrAdinuM vizrAmaNa. tyAM AhAra azanAdi cAra prakArano che. vastra pratIta che athavA kaMbala che. pAtra pataghrahAdi che. Adi zabdathI pITha-phalaka-zaththA-saMthArA AdinuM grahaNa che. AnA dvArA hiraNya Adi dAnano niSedha che; kema ke teonuM=hiraNyAdituM, patine aadhikArIpaNuM che. te atithisaMvibhAga vrata jino vaDe pratipAdana karAyuM che. tyAM ukta lakSaNavALA atithine saMgata AdhAkadi 4ra doSathI rahita viziSTa bhAga=vibhAga=pAkamadidoSanA parihAra mATe aMzadAnarUpa vibhAga, te atithisaMvibhAga, te rU5 vrata atithisaMvibhAgavata che. ane nyAyAjita AhArAdinA prAsuka, eSaNIya ane kalpanIya evA AhArAdinuM deza-kALa-zraddhA-satkAra-kramapUrvakaAtmAnugrahabuddhithI yatione dAna e pramANe artha che. tyAM deza-kAla AdimAM 1. zAlyAdi niSpattivALo deza che. 2. subhikSa-durmikSa Adi kALa che. 3. vizuddhacittano pariNAma zraddhA che. 4.
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-40 abhyatthAna, AsanadAna, vaMdana, anuvrajana Adi satkAra che. 5. yathAsaMbhava pAkano=AhArano, dayAdi paripATIthI pradAna krame che. tapUrvaka=deza, kAlAdinA aucityathI sAdhune dAna atithisaMvibhAga che ema avaya che. je kAraNathI kahevAyuM che - nyAya Agata kalpanIya annapAnAdi dravyonuM deza-kAla-zraddhA-satkAra-kamayukta parAbhaktithI AtmAanugraha buddhithI=mahAtmA potAno upara anugraha kare che te prakAranI buddhithI, saMyatone dAna atithisaMvibhAga che.". ane A zrI hemasUri=zrI hemacaMdrAcArya, vaDe kahevAyuM che - "prAya: zuddha trividha vidhithI prAsuka, aiSaNIya, kalpaprAyaH svayaM upahita pAnaka Adi vastuo vaDe kALe ghare AvelA sAdhuvargane asAdhAraNa zraddhAthI dhanya evA keTalAka parama avahita zrAvako atyaMta avadhAna manavALA zrAvako, sanmAna kare che. 1] azana akhila khAdya ane svAdya che. ane pAnaka, yatijanane hitakArI vastra, pAtra, sakaMbala-procchana=kAmaLI sahita Asana, che. vasati, phalaka nAmanA mukhya cAritranA vivardhana evA pradeyane nijamananI prItithI upAsakoe ApavA joIe." rAA (yogazAstra vRtti. prata-naM. 496 saMmAnathati) ane "sAdhune kalpanIya je kaMI, koIka rIte tyAre apAyuM nathI tene yathoktakArI dhIra evA suzrAvako vAparatA nathI." "jo ke paryApta dhana na hoya=atizayadhana na hoya, topaNa vasatI-zayana-Asana-bhakta-pAna-auSadha thoDAmAMthI paNa thoDuM ApavuM joIe." jA (upadezamAlA - 239-240, saMbodha prakaraNa, zrAvaka 139-140) vaLI, vAcaka mukhya kahe che-pU. umAsvAti ma. sA. kahe che - "kaMIka zuddha kapya akathya thAya, akathya paNa kayya thAya. zuM kathya akapya thAya ? tethI kahe che - piMDa, zayyA, vastra, pAtra athavA auSadha Adi kathya akathya thAya." kaI rIte kathya akathya ane akathya paNa kalapya thAya ? tethI kahe che - "deza, kALa, puruSa, avasthA, upayoga, zuddhi, pariNAmono vicAra karIne kahya thAya che. ekAttathI kaNya kalpatuM nathI." parA (prazamarati pra. 14-147) 'nathI zaMkA kare che - je rIte zAstramAM AhArane ApanArA saMbhaLAya che te rIte vastrAdi dAnane ApanArA saMbhaLAtA nathI ane vastrAdi dAnanuM phaLa saMbhaLAtuM nathI te kAraNathI vastrAdi dAna yukta nathI ema na kahevuM; kema ke "bhagavatI' AdimAM vastrAdidAnanuM sAkSAt uktapaNuM che je pramANe - "prAsuka, eSaNIya, azana-pAna-khAdima-svAdimathI, vastra-pAtra, kaMbala-pAdapuMchanathI, pITha-phalaga-zadhyA-vasatIsaMthArAthI pratilAbha pAmato zramaNa nigraMtha vihare che."()
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-40 ethI AhAranI jema saMyamanA AdhAra evA zarIranuM upakArakapaNuM hovAthI vastrAdi paNa sAdhune deya che. (yogazAstravRtti-3/87 5. 496-8) ane vastrAdinuM saMyama upakArIpaNuM je pramANe ghaTe che te pramANe yatidharmanA adhikAramAM kahevAze. ahIM atithisaMvibhAgavatamAM, vRddha ukta sAmAcArI A pramANe che - pauSadha pAratA evA zrAvaka vaDe niyamathI sAdhuone ApIne bhojana karavuM joIe. kevI rIte? tethI kahe che - jyAre bhojanakALa thAya che tyAre AtmAnI vibhUSA karIne ane upAzraya jaIne sAdhuone bhikSA grahaNa karo' e pramANe nimaMtraNa kare ane sAdhuone tene AzrayIne=nimaMtraNa karanAra zrAvakane AzrayIne, kayA prakArano vyavahAra che ? teno uttara Ape che - tyAre eka sAdhu paDalAne, bIjo mukhAtakane ane trIjo sAdhu bhAjananI pratyupekSA kare. kema kare ? tethI kahe che - aMtarAyadoSa ane sthApanAdoSa na thAya ethI A rIte paDilehaNa kare. ane te=nimaMtraNa karanAra zrAvaka, jo prathama porisImAM nimaMtraNa kare ane namaskAra sahita pratyAkhyAnI koI sAdhu che, to tene grahaNa kare zrAvakanI bhikSA grahaNa kare. have navakArasIvALo sAdhu nathI to grahaNa na kare. je kAraNathI tene vahana karavI paDe gocarI rAkhI mUkavI paDe. jo vaLI zrAvaka atyaMta pAchaLa lAge to grahaNa karAya che=bhikSA grahaNa karAya che ane saMsthApana karAya cheHvAparavAnA kALa sudhI sAdhu dvArA te bhikSA sthApana karAya che. athavA je udghATaporisImAM pAre che-porisi thAya tarata paccakakhANa pAre che athavA pAraNAvALo anya paNa tapatA pAraNAvALo acapaNa, koI sAdhu che tene bhikSA apAya che. pazcAt evA zrAvakathI saMghATaka sahita sAdhu jAya che=sAdhu gocarI vahoravA jAya tyAre zrAvaka AgaLa hoya ane tenI pAchaLa saMghATaka sahita be sAdhu gocarI arthe jAya che. eka mokalavo yogya nathI. vaLI, sAdhunI AgaLa zrAvaka mArgamAM jAya che, tyArapachI A=zrAvaka, ghare laI jaIne te be mahAtmAne AsanathI nimaMtraNa kare che. arthAt Asana ApIne besavAnuM kahe che. jo sAdhu bese to suMdara ane jo bese nahIM topaNa vinaya karAyelo thAya che. tyArapachI A=zrAvaka, bhakta-pAna svayaM ja Ape che athavA bhAjapa dhAraNa kare che=anya koI gharanI vyakti ApatI hoya tyAre pote bhAjana dhAraNa kare che athavA Ubho rahelo ja jue che jyAM sudhI apAya che. sAdhu paNa pazcAt karmanA parihAra mATe sAvazeSa grahaNa kare che. tyArapachI zrAvaka vaMdana karIne visarjana kare che ane keTalAMka pagalAMo sAdhu pAchaLa anusaraNa kare che. tyArapachI svayaM jame che. jo vaLI, tyAM grAmAdimAM sAdhuo na hoya to bhojanaveLAmAM dvAranuM avalokana kare che ane vizuddhabhAvathI ciMtavana kare che. jo sAdhuo hota to huM vistArita thAta. e prakAre A pauSadhanA
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-40 pAraNAmAM vidhi che. vaLI anyadA=pauSadha pAravAnA sivAyanA kALamAM, ApIne jame=sAdhune AhAra pradAna karyA pachI jame athavA pote AhAra vAparIne sAdhune Ape. vaLI, umAsvAtivAcaka viracita 'zrAvaka prajJapti'mAM atithi zabdathI sAdhu Adi cAra grahaNa karAyAM che arthAt sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA cAra grahaNa karAyAM che. tethI teono saMvibhAga karavo joIe. arthAt teonI bhakti karavI joIe e pramANe kahevAyuM che. ane te pramANe=atithisaMvibhAga vratamAM sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikAnI bhakti karavI joIe te pramANe, teno pATha che 140 "atithisaMvibhAga - atithi sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA che. ghare AvelA evA eone bhaktithI abhyutthAna, Asana, pAdapramArjana namaskArAdi vaDe arcana karIne potAnA vibhavanI zakti anusAra anna-pAna-vastra-auSadhasthAna AdinA pradAnathI saMvibhAga karavo joIe." / / 1 / / () 'kRti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. A vratanI ArAdhanA mATe ja=atithisaMvibhAgavratanI ArAdhanA mATe ja, pratidivasa zrAvakathI prAsuka, eSaNIya, azana, pAna, khAdima, svAdima vaDe vastra-pAtra-kaMbala-pAdapuMchanathI, pITha-phalaka, sijjA=vasatI, saMthArA vaDe, auSadha-bheSaja vaDe he bhagavan ! anugraha karo. ityAdi dvArA gurune nimaMtraNa karAya che. ane A vratanuM phaLa divyabhoganI samRddhi, sAmrAjya, tIrthaMkarapada AdizrI zAlibhadra-mULadeva-Adyaarhanta=prathama tIrthakara RSabhadeva AdinI jema sarva prasiddha che. ane paraMparAthI mokSa paNa phaLa che. vaLI, viparItapaNAmAM=atithi-saMvibhAgavratanI viparIta AcaraNAmAM dAsya daurgatyAdi paNa che=dAsapaNuM, daridrapaNuM Adi paNa che. cothuM zikSApadavrata kahevAyuM ane tenA kathanamAM=cothA zikSApadavratanA kathanamAM, samyaktva sahita zrAvakanAM bAra vrato kahevAyAM ane te=bAra vrato, vizeSathI gRhasthadharma che e rIte yojana karAyuM ja 9. 118011 bhAvArtha: zrAvaka guNavAna evA sAdhune atyaMta prItipUrvaka AhAra-vastra-pAtrAdinuM dAna kare to te dAnane atithisaMvibhAgavrata kahevAya che. atithisaMvibhAgavratamAM 'atithi' zabda kono vAcaka che ? te spaSTa karavA arthe kahe che tithi-parvAdi-laukika vyavahAra jemaNe tyAga karyo che ane bhojanakALa vakhate vahoravA mATe AvelA che tevA bhikSuvizeSa=sAdhu, atithi kahevAya che. tethI e prApta thAya ke jeo sarva zaktithI saMsAranA uccheda mATe udyamavALA che teo mATe tithi parva Adi ArAdhanAnA divaso nathI paraMtu sarva divaso ArAdhanA mATenA che. jeo sarva divasomAM zaktinA prakarSathI ArAdhanA karatA nathI chatAM ArAdhanAnA arthI che teo parva divase vizeSa ArAdhanA kare che, tethI zrAvako 'atithi' nathI paraMtu 'atithi' zabdathI bhAvasAdhunuM grahaNa che; kema ke bhAvasAdhu -
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-40 sarva zaktithI pratidina AtmakalyANa mATe yatamAna che ane saMyamanI vRddhinA upAya rUpe bhikSA Avazyaka jaNAya tyAre bhikSA arthe ghare AvelA che te zrAvaka mATe atithi che. mATe zrAvakane atithi sAdhu ja che. jyAre zeSa svajanAdi ghare AvelA hoya te "atithi' na kahevAya. paraMtu "mahemAna" kahevAya. AvA atithivizeSa evA bhAvasAdhunA guNone joIne harSapUrvaka je zrAvaka mana-vacana-kAyAthI zuddhithI AhArAdinuM dAna kare te atithisaMvibhAgavata che. tethI e prApta thAya ke dAna ApatI vakhate zrAvakane manamAM pariNAma thAya ke mArA AhAra-vastrAdinuM sAphalya mahAtmAnI bhaktithI ja che; kema ke saMsAranA uccheda mATe udyama karanArA A mahAtmA A AhArAdi grahaNa karaze to mArA upara upakAra thaze. A prakAranI mananI vizuddhithI, vaLI ucita AhAra grahaNa mATe mahAtmAne nimaMtraNa kare e prakAranI vANInI vizuddhithI ane kAyAthI ucita vidhipUrvaka AhAra Ape e prakAranI kAyavizuddhithI AhArAdinuM dAna te atithisaMvibhAgavata che. arthAt atithi evA sAdhune potAnI vastuno saMgata evo vibhAga te atithisaMvibhAgavrata che. saMgata evo vibhAga zuM che ? te spaSTa kare che - sAdhunA saMyamanI vRddhinuM kAraNa bane evA AdhAkadi betAlIza doSathI rahita evo saMgata vibhAga che. viziSTa vibhAga" zuM che ? te spaSTa kare che - pazcAtkarmAdi doSa na thAya te viziSTa vibhAga che. tethI e prApta thAya ke vizeSa kAraNa na hoya to zrAvake potAnA mATe thayelA AhArAdi vastuno sAdhunI bhaktimAM e rIte upayoga karavo joIe ke jethI sAdhune nirdoSa evA AhArAdinI prApti dvArA sukhapUrvaka saMyamanI vRddhinI prApti thAya. te AhArAdinuM dAna paNa kevuM hovuM joIe ? tethI kahe che - nyAyArjita, prAsuka, sAdhu mATe eSaNIya-sAdhu mATe kalpanIya, hovuM joIe. vaLI, te dAna kevI rIte karavuM joIe? tethI kahe che - dezane anurUpa, kALane anurUpa, zraddhAne anurUpa, satkArapUrvaka, kramapUrvaka, AtmAnI anugrahabuddhithI sAdhune dAna karavuM joIe jethI pariNAmanI zuddhi thAya. tyAM deza, zAlyAdinI niSpattinA vibhAgavALo deza che. tethI e prApta thAya ke je dezamAM je vastu thatI hoya te dezane anurUpa te vastunuM dAna sAdhune karavuM joIe; kema ke je dezamAM je vastu vizeSa pramANamAM thatI hoya te vastu te dezane anukULa hovAthI te dezamAM te AhAra sAdhune paNa saMyamamAM upakAraka thAya che. tethI te deza pramANe sAdhune dAna karavuM joIe. vaLI, subhikSa-durmikSa Adi kALano vicAra karIne te pramANe dAna karavuM joIe. jethI durbhikSAdi kALamAM sAdhunA saMyamanA nirvAha arthe kvacita doSavALuM Ape topaNa Azaya zuddha hovAthI doSarUpa nathI. vaLI, sAdhunA guNonA smaraNapUrvaka tevA guNavALA sAdhunI saMyamavRddhimAM mArI bhikSA upayogI thAya tevA vizuddha pariNAmapUrvaka dAna ApavuM joIe. vaLI, sAdhu AvyA hoya tyAre guNasaMpannano Adara-satkAra karavo joIe. vaLI,
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-40 AvelA sAdhune joIne bhaktinA adhyavasAyapUrvaka zrAvaka Ubho thAya, sAdhune Asana pradAna kare, vaMdana kare ane temanI pAchaLa cAle ityAdi satkArapUrvaka dAna kare, vaLI, vahorAvatI vakhate suMdara vastu prathama vahorAve e prakAre yathAsaMbhava dAnanI paripATIthI dAna Ape jethI vivekapUrvakanI bhakti thAya. A rIte atithi saMvibhAgano artha karyA pachI atithisaMvibhAgavata viSayaka pU. hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.e zuM kahyuM che? te batAvatAM kahe che - | trividha mana-vacana-kAyAthI zuddha prAsuka, eSaNIya, kathya potAnA mATe karAyela pAnaka Adi vaDe ghare AvelA sAdhuone atyaMta zraddhApUrvaka dhanya ane atyaMta avahita manavALA=atyaMta bhaktiyukta manavALA, zrAvako sanmAnapUrvaka annapAnAdinuM sAdhune dAna kare che. A prakAranA kathanamAM prAyaH zuddha kahevAthI kAraNe azuddha ApanAra paNa zrAvaka atithisaMvibhAga karanArA che te prakArano artha phalita thAya che. topaNa viziSTa kAraNa na hoya to sAdhune zuddha bhikSA ja pradAna karavI joIe e prakAranI zrAvakanI maryAdA che. sAdhune kalpanIya hoya chatAM koIka rIte sAdhue tyAre te AhAra grahaNa karelo na hoya to dhIra evA suzrAvako te divase te AhAra vAparatA nathI. tethI e prApta thAya ke je zrAvakane sAdhu pratye atyaMta bhakti che ane tenI bhaktimAM vaparAyelA AhAra joIne ja saMyama pratye bahumAna thAya che ane sAdhunI bhaktimAM je vastu vaparAI nathI te vastunI potAne vAparavAnI icchA hovA chatAM na vApare to saMyama pratyenA bahumAnano bhAva atizayita thAya che. ane saMyamanA rAgI zrAvako hamezAM saMyamanA rAganI vRddhi thAya te rIte ucita prayatna kare che. vaLI koI zrAvaka alpa samRddhivALo hoya topaNa potAnI pAse je kaMI vasatI, zayana, Asana, bhakta-pAnAdi hoya te thoDAmAMthI paNa thoDuM Ape jethI susAdhu pratyenI bhaktinI vRddhi thAya ane A prakAranA pariNAmathI ja mahAnirjarA thAya che. vaLI, pU. umAsvAti mahArAjAe kahyuM che ke piMDa, zayyA, vastrAdikathya paNa akathya thAya ane akathya paNa kapya thAya. kaI rIte kathya paNa akathya thAya ? tethI khulAso kare che - deza, kALa, puruSa, avasthAdine AzrayIne kathya akathya thAya ane akathya kapya thAya. tethI e prApta thAya ke zuddha bhikSA hoya chatAM sAdhunA saMyamanI vRddhinuM kAraNa na hoya tevI kathya paNa bhikSA sAdhu mATe akathya che ane koIka evA viSama saMyogomAM azuddha bhikSA hoya chatAM sAdhunA saMyamanI vRddhinuM kAraNa bane tema hoya to te kathya che. tethI kacca-akathyanA vivekapUrvaka zrAvake sAdhune bhikSA ApavI joIe. jethI te bhikSA dvArA sAdhu saMyamavRddhi karIne Atmahita sAdhI zake paraMtu mUDhatAthI viveka vagara bhikSA ApavI te zrAvaka mATe ucita nathI ane saMyamavRddhino ucita vicAra karyA vagara mUDhatAthI bhikSA grahaNa karavI te sAdhu mATe ucita nathI. ahIM koI zaMkA kare che ke sAdhune AhAranuM dAna zAstramAM saMbhaLAya che. paraMtu sAdhune vastrAdinuM dAna
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143 dharmasaMgraha bhAga-3/ dvitIya adhikAra | zloka-40 denArA zAstramAM saMbhaLAtA nathI ane vastrAdi dAnanuM phala paNa saMbhaLAtuM nathI mATe sAdhune vastrAdinuM dAna ApavuM ucita nathI. tenuM nivAraNa karavA arthe graMthakArazrI "bhagavatI'nA vacanathI spaSTa batAve che - sAdhune saMyamavRddhimAM kAraNabhUta jema AhArAdi che tema vastrapAtrAdi che ane vasatI Adi paNa che. ane te sarvanuM dAna karavAthI zrAvakane mahA phaLa thAya che; kema ke sAdhune saMyamavRddhinuM je kaMI kAraNa hoya tevI pravRtti karavAthI potAne saMyamanI prApti sulabha bane che mATe sAdhune vastrAdinuM paNa dAna karavuM joIe. vaLI, atithisaMvibhAgavatamAM vRddha puruSothI kahevAtI sAmAcArI A pramANe che. zrAvake pauSadhane pALIne niyamathI sAdhune AhArAdinuM dAna karIne pachI bhojana karavuM joIe. kaI rIte zrAvake sAdhune bhojana pUrve dAna karavuM joIe ? tethI kahe che - pauSadha pALyA pachI ghare jaIne jyAre bhojanano kALa thAya tyAre sAdhu pratyenI bhaktino atizaya thAya tadarthe vibhUSA karIne upAzraye jAya ane sAdhune vinaMtI kare ke "mArI bhikSA grahaNa karIne mane kRtArtha karo." sAdhune paNa te pauSadhavrata karanArA zrAvaka pratye zuM ucita vidhi che ? te graMthakArazrI batAve che - zrAvakane bhojanamAM aMtarAya na thAya, sthApanAdoSa na thAya te arthe eka sAdhu pAtrAnA paDalAnuM paDilehaNa kare, bIjo sAdhu mukhAttaka=jhoLInuM paDilehaNa kare ane trIjo sAdhu pAtrAnuM paDilehaNa kare jethI bhikSA mATe gamanamAM vilaMbana na thAya. A kathanathI e prApta thAya ke zrAvaka vivekasaMpanna che ane atithisaMvibhAgavratanI maryAdAne jANanAra che. te zrAvaka avazya potAnA arthe upasthita nirdoSa bhojana ja sAdhune ApIne potAnA vratanuM pAlana kare tema che tethI tevA zrAvakano bhaktino pariNAma vRddhi pAme ane tene adhika nirjarA prApta thAya tadarthe tenI vinaMtIne smRtimAM rAkhIne sAdhu avazya vahoravA jAya. paraMtu sAdhune jaNAya ke A zrAvaka mugdha che, viveka vagaranA che. tethI doSita bhikSAnI saMbhAvanA hoya ane sAdhune arthe kareluM hoya to na paNa jAya; kema ke sAdhunI maryAdA che ke potAnA saMyamamAM malinatA na thAya te rIte ja bhikSA grahaNa karavI joIe paraMtu zrAvaka vinaMtI kare che mATe avazya bhikSA grahaNa karavI joIe tevI maryAdA nathI. vaLI, jo zrAvaka prathama porisImAM bhikSA mATe nimaMtraNa kare arthAt zrAvakane navakArazI ja karavAnI hoya tethI savAranA pahoramAM zIdhra pAraNuM karavA arthe sAdhune nimaMtraNa karavA Ave ane sAdhumAM paNa koI tathAvidha saMyogane kAraNe navakArazI paccakhANa karanArA hoya to navakArazInA samaye tenI bhikSA grahaNa karavA arthe sAdhu jAya ane jo koI navakArazI karanAra sAdhu na hoya to tenI bhikSA grahaNa kare nahi. kema bhikSA grahaNa kare nahIM ? tethI kahe che - navakArazImAM koI sAdhu vAparanAra na hoya to sAdhune te bhikSA grahaNa karI sthApana karI rAkhavI paDe te sAdhu mATe doSarUpa che. mATe sAdhu grahaNa kare nahIM ane jo te zrAvaka bhikSA grahaNa karavA mATe khUba
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-40 Agraha kare to sAdhu navakArazInA samaye bhikSA grahaNa kare ane potAnA vAparavAnA kALa sudhI bhikSAnuM saMsthApana kare. A kathana te vakhate pravartatI vRddha sAmAcArI anusAra karela che. koI zAstranA pAThanA baLathI graMthakArazrI kahetA nathI. tethI jaNAya che ke AvA prasaMge zrAvakanA dAna ApavAnA pariNAmanA rakSaNa arthe ane tenA atizaya Agrahane khyAlamAM rAkhIne sAdhu apavAdathI sthApanAdoSane gauNa karIne paNa bhikSA grahaNa kare te ucita che tema vRddha sAmAcArI varte che. jyAre sAmAnyathI to sAdhu potAnA saMyamanI pradhAnatAthI bhikSA grahaNa karanArA hoya che. AthI ja vIrabhagavAnane jIvaNazeTha bhikSA grahaNa karavA mATe pratidina vinaMtI kare che chatAM niHspRhaziromaNi evA vIrabhagavAne atyaMta bhaktivALA jIraNazeThanA tyAMthI bhikSA na grahaNa karatAM abhinavazeThane tyAMthI bhikSA grahaNa karI. vaLI, sAdhumAM navakArazI karanAra koI na hoya ane zrAvaka pauSadha pAryA pachI navakArazImAM bhikSA mATe Agraha kare tyAre te bhikSAne grahaNa karIne sAdhune dIrghakALa sudhI sthApana karavI paDe tenA nivAraNa mATe je poriTInA paccakhkhANa pAranArA hoya temane te bhikSA Ape paraMtu ekAsaNuM karanArA ane sADhaporisI purimuDha karanArA sAdhu potAnA bhojanakALa sudhI tene sthApana karIne rAkhe nahIM athavA koI anya paccakhkhANa pAranArA hoya to tene te bhikSA Ape ane koI vAparanAra na hoya to potAnA bhojana avasara sudhI paNa te bhikSAne sthApana karI rAkhavI paDe. A prakAranI vRddha sAmAcArI anusAra maryAdA che. vaLI, bhikSA grahaNa karavA arthe zrAvakane tyAM sAdhu kaI rIte jAya ? te batAve che - te zrAvakanI sAthe be sAdhu saMghATaka jAya ane zrAvaka potAnuM ghara banAvavA arthe AgaLa jAya ane sAdhu saMghATaka tenI pAchaLa tene tyAM vahoravA jAya paraMtu eka sAdhu jAya nahIM ane potAnA gharano mArga batAvavA rArthe zrAvaka sAdhunI AgaLa cAle tethI sAdhu sukhapUrvaka gamana karI zake. joke sAmAnyathI sAdhu pratyenI bhaktane kAraNe zrAvaka sAdhunI pAchaLa cAle, AgaLa na cAle paraMtu potAnA ghare sAdhune laI javA arthe jyAre zrAvaka AvelA hoya tyAre kayA sthAne javAnuM che teno nirNaya sAdhune nahIM hovAthI zrAvaka pAchaLa cAle to sAdhune gamanamAM skUlanA thAya tethI zrAvaka AgaLa cAle ane tenI pAchaLa sAdhu cAle temAM avinayadoSanI prApti thatI nathI. tyArapachI sAdhune ghare laI jaIne zrAvaka sAdhune Asana ApIne besavA mATe nimaMtraNa kare che. jo sAdhu niveza kare to suMdara ane jo sAdhu bese nahIM topaNa ucita vinaya karAyelo thAya che. AnAthI e prApta thAya che ke sAdhune ghare laI gayA pachI temane nimaMtraNa karIne temanI pAsethI upadezAdi zravaNa kare ane sAdhune paNa te prakAre lAbha jaNAya to upadezAdi Ape ane sAdhune te prakArane besavAno pariNAma na hoya topaNa sAdhu pratyenI bhaktinA vazathI te prakAre vinaya karavAthI zrAvakane lAbha thAya che. tyArapachI zrAvaka atithisaMvibhAgavatanA pariNAmanI vRddhi mATe svayaM ja bhaktapAna Adi Ape
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-40 145 jethI bhAvano prakarSa thAya athavA gharanI anya vyakti vahorAvavA tatpara thaI hoya to pote bhAjana dhAraNa kare tethI huM mahAtmAnI bhakti karuM chuM tevo suvizuddha adhyavasAya thAya che. athavA vahorAvavA mATe svajano taiyAra hoya topaNa jyAM sudhI sAdhune vahorAve tyAM sudhI tyAM Ubho rahIne te pravRttine jue jethI mArAM bhojanAdi susAdhunI bhaktimAM vaparAya che tevo adhyavasAya thavAthI pariNAmanI vRddhi thAya. vaLI, sAdhu paNa pazcAtkarmanA parivAra mATe thoDA pramANamAM ja bhikSA grahaNa kare. tyArapachI zrAvaka vaMdana karIne sAdhune visarjana kare ane sAdhunI pAchaLa keTalAMka pagalAM pAchaLa jAya che. A rIte ucita vinaya karavAthI ane sAdhunA saMyamaguNonuM nitya smaraNa karavAthI atithisaMvibhAgavatanA baLathI zrAvakane ghaNI nirjarAnI prApti thAya che. tyArapachI zrAvaka svayaM ahArAdi vApare che. vaLI, zrAvake pauSadha karyo hoya ane te gAmamAM sAdhuo na hoya to atithisaMvibhAgavratanA arthI zrAvaka bhojanaveLAmAM dvAranuM avalokana kare. jethI kadAca koI sAdhu padhArelA hoya to lAbha maLe. ane koI sAdhu na jaNAya to vizuddhabhAvathI vicAre ke jo sAdhuo A nagaramAM hota to huM teonI bhakti karIne nistArita thAta. A prakAre pauSadhanA pAraNAmAM vidhi che. tethI e prApta thAya ke zrAvake pauSadhanA pAraNAmAM avazya atithisaMvibhAga karavo joIe ane sAdhu grAmAdimAM vidyamAna na hoya topaNa atithisaMvibhAgavatano ucita pariNAma karelo hovAthI zrAvakane jIvaNazeThanI jema svaadhyavasAya anusAra atithisaMvibhAgavatanuM phaLa maLe che; kema ke susAdhunA guNonA smaraNapUrvaka susAdhu pratyenI bhaktino ucita adhyavasAya vivekI zrAvaka sAdhunI aprAptimAM paNa avazya kare che. vaLI, pauSadha na hoya tyAre sAdhune ApIne paNa bhojana kare athavA pote bhojana karI lIdhuM hoya topaNa sAdhune Ape; kema ke koI sAdhu navakArazI karanArA na hoya ane zrAvaka potAnI zakti anusAra navakArazI Adi karatA hoya to pote bhojana karyA pachI paNa susAdhune nimaMtraNa karIne AhArAdi vahorAve. A prakAranI atithisaMvibhAgavatanI maryAdA che. tethI e phalita thAya ke pauSadha na karyo hoya topaNa susAdhune nirdoSa bhikSA vivekapUrvaka Ape te atithisaMvibhAgavata ja che; kema ke "atithisaMvibhAga' zabdanI vyutpatti che ke atithi evA sAdhune samusaMgata vi=vizeSa bhAga potAnA mATe karAyelA bhojanano bhAga karIne vAparavuM. tethI susAdhune saMyamane ucita evI nirdoSa bhikSA vibhAga karIne je zrAvako Ape te atithisaMvibhAgavatane pALanArA che. phakta AhArAdi dAna vakhate jeTalA sUkSmabodhapUrvaka sAdhunA guNonI smRti ke sAdhunA guNo pratye vadhatu jatuM. bahumAna tene anusAra zrAvakane nirjarAnI prApti thAya che. vaLI, atithisaMvibhAgavata viSayaka pU. umAsvAti ma. sAhebe 'zrAvaka prajJapti'mAM kahyuM che ke sAdhusAdhvI-zrAvaka-zrAvikA jeo ghare AvelAM hoya teo atithi che. tethI e prApta thAya ke sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA sivAya ghare AvelA anya koI hoya te mahemAna kahevAya ane guNasaMpanna sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA cAra atithi kahevAya. teo ghare Ave tyAre bhaktithI
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-40 UbhA thaI teone Asana Ape, teonA pAda pramArjana kare, teone namaskAra kare te sarva prakAranA AdarasatkArapUrvaka potAnA vaibhava anusAra ane potAnI zakti anusAra teone anna-pAna-vastra-auSadha rahevA sthAnAdi Ape te atithisaMvibhAgavata kahevAya. tethI e prApta thAya ke koI zrAvaka-zrAvikA paNa anya nagarathI AvelAM hoya to teone zrAvaka rahevA sthAna Ape te paNa atithisaMvibhAgavata kahevAya ane teone bhaktipUrvaka annapAna Adi Ape to te paNa atithisaMvibhAgavata kahevAya. tethI e prApta thAya ke sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA te-te uttama AcAronA baLathI teomAM vartatA uttama guNonuM smaraNa karIne zakti anusAra teonI bhakti karavAthI atithisaMvibhAgavratanI ArAdhanA thAya che. A atithisaMvibhAgavata te sAdhudharmanI zikSArUpa hovAthI zrAvaka-zrAvikAnI bhakti karavAthI paNa sAdhudharmane anukULa zaktino saMcaya thAya che; kema ke vivekasaMpanna zrAvaka ke zrAvikAo haMmezAM bhAvasAdhupaNAnI prAptinA atyaMta abhilASavALAM hoya che tethI teonA bhAvasAdhupaNAnA atyaMta abhilASavALA guNane sAme rAkhIne karAyelI bhaktithI bhAvasAdhupaNAnI prAptinA bAdhaka karmano nAza thAya che mATe zrAvakazrAvikAnI bhaktithI paNa sAdhudharmanI zaktino saMcaya thAya che. vaLI, atithisaMvibhAgavatanI ArAdhanA mATe ja vivekasaMpanna zrAvaka pratidivasa potAnA mATe karAyelA nirdoSa bhojana, nirdoSa vasatI, nirdoSa vastrAdi hoya tyAre sAdhune vinaMtI kare che ke "mane lAbha Apo." tethI nirdoSa AhArAdi dvArA sAdhunI bhakti karavAno adhyavasAya zrAvakane pratidivasa hovAthI ane zakti anusAra te prakAre yatna karavAthI zrAvaka dvArA atithisaMvibhAgavatanuM pAlana pratidivasa paNa thAya che ane A atithisaMvibhAgavratanuM phaLa divyabhogonI samRddhi, sAmrAjya ane tIrthaMkarapada Adi che. AthI ja zAlibhadranA jIve pUrvabhavamAM munine khIranuM dAna karIne atithisaMvibhAgavratanuM pAlana karela jenA phaLarUpe zAlibhadranA bhavamAM divyabhogonI samRddhi prApta thaI. mUladeve aTavImAM sAdhune annadAna ApeluM ane te annadAnathI prabhAvita thayelA deva dvArA mUladevane sAmrAjyanI prApti thaI. ane prathama tIrthaMkara zrI RSabhadevanA jIve dhannA sArthavAhanA prathama bhAvamAM sAdhune vRtanuM dAna karIne "bodhibIja' prApta karela jenA phaLarUpe tIrthaMkarapadanI prApti thaI. tethI atithisaMvibhAgavratanAM uttama phaLonuM smaraNa karIne zrAvake zakti anusAra pratidivasa atithisaMvibhAgavratanuM pAlana karavuM joIe. vaLI, jeo atithisaMvibhAgavata samyaku sevatA nathI ke anAdarapUrvaka sAdhune dAnAdi kare che teone bIjA bhavomAM dAsapaNuM, daridrapaNuM Adi paNa prApta thAya che. mATe kalyANanA arthIe vivekapUrvaka atithisaMvibhAgavratanuM pAlana karavuM joIe. atyAra sudhInA kathanathI chelle "atithisaMvibhAgavata' nAmanuM cothuM zikSAvrata kahevAyuM ane te kahevAthI zrAvakanAM bAra vratonuM pratipAdana pUrNa thayuM; kema ke atithisaMvibhAgavrata aMtima vrata che ane A bAra vrato gRhasthanA vizeSa dharmo che. e pramANe yojana karAyuM; kema ke gRhasthanA sAmAnya dharma pUrvamAM batAvela, tenA karatAM A bAra vrato zrAvakanA vizeSa dharmarUpa che. I40nA
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-41 avataraNikA : atha taccheSamaticArarakSaNalakSaNaM vizeSato gRhidharmaM prastauti - avataraNiyArthaH have teno zeSa aticAranA rakSaNarUpa gRhastha dharma vizeSathI batAve che - bhAvArtha - atyAra sudhI graMthakArazrIe gRhastha dharmanuM svarUpa batAvyuM. temAM prathama sAmAnyathI gRhasthadharma batAvyo. tyArapachI vizeSathI gRhastha dharma batAvyo. have te gRhastha dharmano zeSa aMza aticAra svarUpa che. je batAvavAthI pUrNa gRhasthadharmano bodha thAya. tethI have zeSa aMzarUpa aticAranA rakSaNarUpa gRhastha dharma vizeSathI batAve che - zloka - eSAM niraticArANAM, pAlanaM zuddhabhAvataH / paJca paJcAticArAzca, samyaktve ca prativrate / / 41 / / anvayArtha: ruddhamAvataH=zuddha bhAvathI, niraticArA cheSa niraticAra evA AmanuM pAnanaM-pAlana, (vizeSathI zrAvakadharma che ema avaya che.) =ane, satve nivRtta=samyakta sahita prativratamAM, panna panna tivArA =pAMca pAMca aticAro che. a415 zlokArca - zuddha bhAvathI niraticAra evA AmanuM=samyakta sahita bAra vratonuM, pAlana vizeSathI zrAvakadharma che ema anvaya che. ane samyakta sahita prativatamAM pAMca-pAMca aticAro che. TI41II TIkA - 'eSAM' samyaktvasahitadvAdazavratAnAM kIdRzAnAm ? 'niraticArANAm' aticArA dezabhaGgahetavaH Atmano'zubhAH pariNAmavizeSAH, nirgatA aticArA yebhyasteSAM aticArarahitAnAmityarthaH, 'zuddhabhAvataH' zuddhaH atikliSTamithyAtvAdikarmodayakalaGkapaGkarahitatvena nirmalo, bhAvaH=kSAyopazamikalakSaNaH AtmapariNAmastaddhetubhUtena 'pAlanaM' dhAraNaM vizeSato gRhidharmo bhavatIti pUrveNAnvayaH / niraticArANAm eSAM pAlanamityuktamityaticArajJAnasyAvazyakatvAttAnevAha-'paJca paJceti' aticArA
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra / zloka-41 uktasvarUpAH paJca paJca bhavanti, vIpsAyAM dvitvam, kutra? 'samyaktve' pUrvoktasvarUpe 'ca' punaH 'prativrate' vIpsAyAmavyayIbhAvastato vrate vrata ityarthaH / TIkArya : gi .... ! AmatuM=samyatva sahita bAra vratonuM. kevA prakAranAM bAra vratonuM ? ethI kahe che - niraticAra evAM bAra vratonuM aticAro dezabhaMganA hetuo AtmAnA azubha pariNAmavizeSa che. ane cAlyA gayA che aticAro jemanAmAMthI evA aticAra rahita bAravratonuM, pAlata zuddhabhAvathI thAya che zuddha arthAt atikliSTa mithyAtva Adi karmanA udayanA kalaMkarUpa paMkathI rahitapaNuM hovAne kAraNe nirmaLa evo lAyopazamika lakSaNa AtmapariNAma rUpa hetubhUta bhAva tenAthI gRhasthadharmanuM pAlana thAya che=vizeSathI gRhastha dharmanuM dhAraNa thAya che e pramANe pUrvanI sAthe anvaya che. niraticAra evA AmanuM pAlana e pramANe zlokanA pUrvArdhathI kahevAyuM. ethI aticAronA jJAnanuM AvazyakapaNuM hovAthI teone ja aticArone ja, kahe che=zlokanA uttarArdhathI kahe che. pAMca-pAMca e prakAranA aticAro ukta svarUpavALA pAMca-pAMca thAya che. vIsA arthamAM dvitva che. arthAta "khya pazva' e prakAre be vakhata kathana che. kayAM pAMca-pAMca aticAro thAya che ? ethI kahe che - pUrvokta svarUpavALA samyaktamAM vaLI prativratamAM thAya che. vIsAmAM avyavIbhAva che tethI vratabate' e prakArano prativrata'no artha che. bhAvArtha - koI zrAvaka gRhasthanA sAmAnya dharmano bodha kare ane samyakta sahita gRhasthanA vizeSa prakAranAM bAra vratono bodha kare ane bodha karyA pachI mana-vacana-kAyA ane karaNa-karAvaNane AzrayIne je bhAMgAthI je vrata pote pALI zake tema che te bhAMgAthI te vratane ucita vidhipUrvaka grahaNa kare ane je vrato grahaNa karyA nathI tenI zakti saMcaya karavAthuM ucita yatna kare ane pratidina potAnAM vrato sarvaviratinAM kAraNa kaI rIte bane? tenI samyapha ciMtA kare te zrAvakamAM samyaktapUrvaka bAra vratone potAnI zakti anusAra zuddha pALavAno pariNAma che ane tevA zuddhabhAvathI A bAra vratonuM niraticAra pAlana kare che. ahIM prazna thAya ke "zuddha bhAva" zuM che ? te spaSTa karavAthuM TIkAkArazrI kahe che - atikliSTa mithyAtvAdikarmanuM udayarahitapaNuM hovAne kAraNe nirmaLa kSayopazamabhAvano AtmAno pariNAma che te zuddha bhAva che. tethI e prApta thAya ke samyakta svIkAryA pachI samyatvapUrvaka bAra vratonuM pAlana koI zrAvaka karato hoya ane te pAlanakALamAM samyaktanA aticAranA ApAdaka kliSTa mithyAtvano udaya thAya tyAre
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | bloka-41 149 samyaktamAM aticAra lAge che ane dezaviratinAM ApAdaka karmomAM ati kliSTa karmono udaya thAya tyAre dezaviratinA aticAra lAge che. tethI je zrAvaka satata amUDhabhAvane dhAraNa karIne samyaktane sthira karavA yatna kare che tene samyaktamAM aticAranI prApti thatI nathI. arthAt AtmAne mATe ekAMta hitakArI avasthA siddha avasthA ja che. tethI te avasthAne pAmatA evA arihaMta ja upAsyadeva che. tevI avasthAne prApta karavA mATe apramatta rIte yatna karanArA susAdhu guru che. ane vItarAga thavAno eka upAya batAvanAra vItarAganuM vacana che. te ja dharma che ane te vacanAnusAra ucita pravRtti karavI te jIvanA mATe ekAMta hita che. A prakAre sUkSmabuddhithI jeo pratidivasa paribhAvana kare che teomAM satata amUDhabhAva varte che. tethI samyaktamAM aticAra ApAdaka atikliSTa mithyAtvano udaya prApta thato nathI ane pote svIkArelAM vatone je maryAdAthI pote svIkArelAM che te maryAdA anusAra pAlana karavAthe potAnA vratanuM nitya smaraNa kare che. tevA jIvomAM kSAyopathamikabhAvarUpa nirmaLa AtmapariNAma varte che ane tenAthI niraticAra vratonuM pAlana karI zake che. TI :nanu sarvaviratAvevAticArA bhavanti, saMjvalanodaya eva teSAmabhidhAnAt yadAha - "savvevi a aiArA, saMjalaNANaM tu udayao hu~ti / mUlachijjaM puNa hoi, bArasahaM kasAyANaM / / 1 / / " [Avazyakani. 112, paMcAzaka 17/50] saMjvalanodayazca sarvaviratAnAmeva, samyagdRSTidezaviratAnAM tu apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNodaya iti na samyaktve dezaviratau cAticArasaMbhavaH yujyate caitad, alpIyatvAdezavirateH kunthuzarIre vraNAdyasaMbhavAt, tathAhi-prathamANuvrate sthUlaM saMkalpaM niraparAdhaM dvividhaM trividhenetyAdivikalpairvizeSitatvenAtisUkSmatAM gate dezAbhAvAtkathaM dezavirAdhanArUpA aticArAH syuH?, ataH sarvanAza eva tasyopayujyate, mahAvrateSu tu te saMbhavanti, mahattvAdeva, hastizarIre vraNapaTTabandhAdivaditi / ucyate-samyaktve dezaviratau cAticArA na saMbhavantItyasaMgatam upAsakadazAdiSu prativratamaticArapaJcakAbhidhAnAt / 'savvevi a aiArA' iti ca sarvaviratimevAzritya, natu samyaktvadezaviratI, yataH 'savvevi a aiAre'tyAdi gAthAyA evaM vyAkhyA, tathAhi-'saMjvalanAnAmudaye sarvaviratAvaticArA bhavanti, zeSANAmudaye tu mUlacchedyameva tasyAmiti' evaM ca na dezaviratAvaticArAbhAvaH / yadapyadhikRtagAthApazcArddha prakArAntareNa vyAkhyAyate yathA-mUlacchedaH sarvavirateH tRtIyAnAmudaye, dezaviraterdvitIyAnAm, samyaktvasya prathamAnAmiti, tenApi dezaviratyAdau nAticArAbhAvastathAhiyathA saMjvalanodaye sarvaviratiravApyate, tatrAticArazca bhavanti, evaM pratyAkhyAnAvaraNodaye dezaviratistadaticArAzca, apratyAkhyAnodaye samyaktvaM tadaticArAzca bhavantu, nyAyasya samAnatvAt /
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1pa0 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-41 vicitro hyudayaH kaSAyANAm, tato'sau guNalAbhasyApratibandhakastadaticArANAM ca nimittaM bhavati, saMgvananorvaviti | __ anye punarAhuH-'samyaktvadezaviratyaticArAH krameNa prathamadvitIyakaSAyodayAd bhavanti, vicitro hi tadudayo dezataH sarvatazca virAdhanAyA heturbhavatIti yazca kunthudRSTAnto'sAvasaGgata eva, dRSTAntAntarabAdhitatvAttasya tathAhi-hastino'tilaghurmanuSyastasya ca vraNAdiH saMbhavatyeveti / yaccocyateanantAnubanthyAdikaSAyadvAdazakasya sarvaghAtitvenAbhidhAnAttadudaye samyaktvAdInAM bhaGga eveti, tadayuktam, sarvaviratyapekSayaiva sarvaghAtitvena tasya zatakacUrNI vyAkhyAtatvAt na tu samyaktvAdyapekSamiti, tathAhi tadvAkyam - "bhagavayAppaNIyaM paMcamahavvayamaiaM aTThArasasIlaMgasahassakaliyaM cArittaM ghAyaMtitti savvaghAiNo" [] tti TIkArya : nanu.tti 'nanuthI zaMkA kare che - sarvaviratimAM ja aticAro thAya che; kema ke saMjavalananA udayathI ja teonuM aticAronuM, abhidhAna che. jene kahe che - "vaLI sarva paNa aticAro saMjvalananA udayathI thAya che. bAra kaSAyanA udayathI vaLI mUlacheda thAya che." (Avazyaka niryukti-112, paMcAzaka-17/50) ane sarvavirativALAone ja saMjvalana kaSAyano udaya che. vaLI, samyagdaSTi ane dezavirativALAone apratyAkhyAna-pratyAkhyAvaraNano udaya che, ethI samyaktamAM ane dezaviratimAM aticArano saMbhava nathI ane A navuthI zaMkA karI kahela ke samyakta ane dezaviratimAM aticArano saMbhava nathI e, ghaTe che; kema ke dezavirati, alpIyapaNuM che. ahIM prazna thAya ke dezavirati alpa hoya teTalA mAtrathI aticAra saMbhave nahIM tema kema kahI zakAya ? temAM hetu kahe che - kuMthuAnA zarIramAM traNa Adino asaMbhava che (te rIte kuMthuAnA zarIra tulya dezaviratimAM aticArano asaMbhava che ema atraya che) te A pramANe - prathama aNuvratamAM skUla, saMkalpa, niraparAdha, tividhi-trividha ItyAdi vikalpo vaDe vizeSitapaNuM hovAthI atisUkSmatAne pAmelAmAM, dezano abhAva hovAthI kevI rIte dezavirAdhanArUpa aticAra thAya ? arthAt thAya nahi. AthI sarvanAzamAM ja teno upayoga che=kaSAyonA udayano upayoga che. vaLI, mahAvratomAM te saMbhave che=aticAro saMbhave che; kema ke mahAtapaNuM ja che. ahIM prazna thAya ke mahAvrata moTAM hovAthI aticAra kevI rIte saMbhave ? temAM hetu kahe che -
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1pa1 dharmasaMgraha bhAga-3/ dvitIya adhikAra | zloka-41 hAthInA zarIramAM ghaNa-paTTa-baMdhAdinI jema mahAvratomAM aticArono saMbhava che. "ti' zabda nanuthI karAyelI zaMkAnI samAptimAM che. teno uttara ApatAM "dhyate'thI kahe che - sakhyatvamAM ane dezaviratimAM aticAra saMbhavatA nathI. e kathaka asaMgata che; kema ke upAsakadazA' AdimAM prativratane AzrayIne=dezaviratinA dareka vratane AzrayIne, aticArapaMcakanuM abhidhAna cheHpAMca-pAMca aticAronuM abhidhAna che. pUrvapakSIe "Avazyaka niryukti' graMthanI sAkSI ApIne kahela ke sarva paNa aticAro saMjavalana kaSAyatA udayathI thAya che. mATe dezavirati ke samajyamAM aticAro saMbhave nahIM te kathananuM nirAkaraNa karIne 'Avazyaka niryukti'nA pAThanuM tAtparya spaSTa karavA arthe kahe che - ane sarva paNa aticAro e pramANe=Avazyaka niryuktimAM je kahyuM che e pramANe, sarvaviratine AzrayIne che paraMtu sakhyatvane ane dezaviratine AzrayIne nathI. je kAraNathI 'sarva paNa aticAro' ItyAdi gAthAnI A pramANe vyAkhyA che. te A pramANe - "saMjavalana kaSAyano udaya thaye chate sarvaviratimAM aticAro thAya che. vaLI zeSa kaSAyonA udayamAM temAM=sarvaviratimAM, mULa cheda ja che=sarvaviratino nAza che ane A rIte Avazyaka niryukti gAthAno artha graMthakArazrIe karyo e rIte, dezaviratimAM aticArano abhAva nathI. je vaLI adhikRta gAthAnuM paccAI=sarva paNa aticAro saMjavalananA udayathI thAya che e gAthAno pazcAI, prakArAntarathI vyAkhyAna karAya che. je pramANe tRtIya kaSAyatA udayamAM=pratyAkhyAtAvaraNa kaSAyatA udayamAM, sarvaviratino mUla cheda che. dvitIya kaSAyatA udayamAM=apratyAkhyAnakaSAyanA udayamAM, dezaviratino mUla cheda che. prathama kaSAyatA udayamAM anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayamAM, sakhyatvano mUlacheda che. ethI tenA kAraNe paNa dezaviratimAM aticArano abhAva nathI. te A pramANe - je rIte saMjavalananA udayamAM sarvavirati prApta thAya che ane tyAM=sarvaviratimAM, aticAro thAya che, e rIte, pratyAkhyAtAvaraNanA udayamAM dezavirati ane tenA aticAro thAya che. apratyAkhyAnanA udayamAM samyakta ane tenA aticAro thAya che; kema ke vyAyanuM samAtapaNuM che=sarvaviratimAM je prakArano jAya che te prakAre sarvatra nyAya che. kema pratyAkhyAnAvaraNanA udayathI dezavirati ane tenA aticAro prApta thAya ? ityAdi zaMkAne sAme rAkhIne kahe che - kaSAyono udaya vicitra che. tethI A=kaSAyono udaya, guNa-lAbhano apratibaMdhaka ane tenA aticAronuM nimitta thAya che. saMjavalananA udayanI jema. rUti' zabda prakArAntarathI karela vyAkhyAnanI samApti arthe che. vaLI, anya kahe che samyakta ane dezaviratinA aticAro kramathI prathama ane dvitIya kaSAyanA udayathI thAya che. "di =je kAraNathI, vicitra evo teno udaya kaSAyano udaya, dezathI ane sarvathI
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-41 virAdhanAno hetu thAya che ane je kulthaAnuM darzata che e asaMgata ja che; kema ke tenuM kuMthuAnA dAMtanuM, daSTAntAntarathI bAdhitapaNuM che. te A pramANe=hAthInA zarIrathI ati laghu manuSya che ane tene vraNAdi saMbhavita che. 'ti' zabda "tathAdi'thI karAyelA kathananI samApti mATe che. ane je kahevAya che - anaMtAnubaMdhI Adi bAra kaSAyonA sarvaghAtIpaNAthI abhighAna hovAne kAraNe tenA udayamAM=anaMtAnubaMdhI dinA udayamAM, samyakta Adino bhaMga ja che te ayukta che; kema ke sarvaviratinI apekSAe ja tenuM anaMtAnubaMdhI Adi kaSAyatuM, sarvaghAtIpaNAthI zatakacUrNimAM vyAkhyAna che. paraMtu samyaktaAdinI apekSAe sarvaghAtItvanuM abhidhAna nathI. te pramANe tenuM vAkya che= zatakacUNi'nuM vAkya che. "bhagavAna vaDe praNIta pAMcamahAvratamaya aDhAra hajAra zIlAMgathI kalita evA cAritrano ghAta kare che. ethI sarvaghAtI che anaMtAnubaMdhI Adi sarvaghAtI che." 'ti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. I41 bhAvArtha : nathI koI zaMkA kare che ke "AvazyakaniryuktimAM kahyuM che ke saMjavalana kaSAyanA udayathI sarva aticAro thAya che. bAra kaSAyathI vaLI mULacheda thAya che. tethI nakkI thAya che ke sarvavirativALAne ja saMjvalana kaSAyanA udayane kAraNe aticAro thAya che. paraMtu samyagdaSTi jIvone apratyAkhyAna kaSAyanA udayathI ane dezavirativALA jIvone pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyanA udayathI samyakta ke dezaviratimAM aticAra thaI zake nahi; kema ke aticAranA niyAmaka saMjvalana kaSAyano udaya che, anya koI kaSAya nathI. tethI nakkI thAya che ke samyaktamAM ke dezaviratimAM aticAro na thAya paNa mULacheda ja thAya. vaLI, A kathana yukta che tema svIkAravA mATe zaMkAkAra yukti Ape che. jema kuMthuAnuM zarIra nAnuM hoya temAM traNa Adi thaI zake nahIM tema dezavirati ati nAnI che tethI temAM aticAra thaI zake nahIM paraMtu dezaviratinA AvAraka kaSAyanA udayathI dezaviratino nAza ja thaI zake. vaLI, dRSTAMtane spaSTa karavAthe pUrvapakSI kahe che ke mahAvrata te saMpUrNa prANAtipAtanI virati che. jyAre zrAvaka prathama aNuvrata grahaNa kare che tyAre hiMsAnI viratinA vibhAga pADe che ane kahe che ke sUkSma prANAtipAtano huM tyAga karato nathI. paraMtu sthUlathI prANAtipAyano huM tyAga karuM chuM arthAt trasajIvonI hiMsAno tyAga karuM chuM. mATe mahAvratanI apekSAe aNuvratane sthUla kahevAthI ati nAnA zarIranI prApti thaI. vaLI, sthUlathI ahiMsAne svIkAryA pachI paNa saMkalpapUrvaka niraparAdha evA trasajIvone haNIza nahIM evo vikalpa kare che. tethI sthUlathI hiMsAnI viratinA paNa nAnA zarIranI prApti thaI. vaLI te niraparAdhanA vikalpane paNa trividha-trividhathI grahaNa karato nathI. paraMtu duvidha-trividhathI grahaNa kare che tethI atyaMta nAnA zarIranI prApti thaI. A rIte prANAtipAta viratino deha ati nAno thavAthI temAM aticAro thaI zake nahIM AthI dezaviratinA AvAraka kaSAyanA udayathI sarvanAza ja thAya
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | bloka-41 153 ane mahAvratamAM saMjvalanakaSAyanA udayathI aticAro saMbhavI zake che; kema ke mahAvratanI kAyA ghaNI moTI che. jema hAthInuM zarIra moTuM hoya temAM traNa, paTTa baMdhanAdi thaI zake che, tema mahAvrata moTI kAyAvALA hovAthI temAM aticAra ane aticAranA zodhananI kriyA thaI zake che jyAre dezaviratinI kAyA nAnI hovAthI temAM aticAra thAya nahIM ane aticAranA zodhananI kriyA thaI zake nahIM A prakAranI pUrvapakSInI zaMkAno uttara ApatA graMthakArazrI kahe che - samyakta ane dezaviratimAM aticAro thatA nathI te vacana pUrvapakSInuM saMgata nathI; kema ke "upAsaka dazA" AdimAM dezaviratinAM badhAM vratone AzrayIne pAMca-pAMca aticAra kahyA che. tethI bAra vratonA pAMca-pAMca aticAro che. e kathana zAstrasaMgata hoya tyAre "Avazyakaniyuktino pATha grahaNa karIne samyakta ane dezaviratimAM aticAra saMbhave nahIM tema kahevuM ucita nathI. ahIM prazna thAya ke "Avazyaka niryukti'mAM spaSTa kahyuM che ke saMjvalana kaSAyanA udayathI ja aticAra thAya che. tenI saMgati kaI rIte thaI zake ? tethI graMthakArazrI "upAsakadazA' graMthanI sAthe virodha na Ave te rIte AvazyakaniryuktinA vacanano artha karatAM kahe che - Avazyaka niryuktimAM kahyuM che ke "saMjvalana kaSAyanA udayathI sarva aticAro thAya che. e kathana sarvaviratine AzrayIne ja che paraMtu samyakta ane dezaviratine AzrayIne nathI. tethI Avazyaka niryuktinA kathanano artha e pramANe karavo joIe ke "saMjvalana kaSAyanA udayamAM sarvaviratimAM aticAro thAya che ane zeSa bAra kaSAyanA udayamAM sarvaviratino mUlacheda thAya che arthAt sarvaviratino nAza thAya che. A pramANe sarvaviratine AzrayIne "Avazyakaniryuktino artha karavAthI dezaviratimAM aticArano abhAva prApta thaze nahIM. tethI 'upAsakadazA' AdimAM je dezaviratinA dareka vratanA aticAra kahyA che te paNa saMgata thAya che. vaLI, "Avazyaka niryuktinI gAthAno uttarArdha anya prakAre vyAkhyAna karIne paNa dezaviratimAM aticAra saMbhave te batAvavA arthe graMthakArazrI kahe che - "Avazyaka niryukti'nA uttarArdhamAM kahyuM che ke bAra kaSAyanA udayathI mUlacheda thAya che teno artha A pramANe karavo. trIjA evA pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyanA udayamAM sarvaviratino mULacheda thAya che. bIjA evA apratyAkhyAna kaSAyanA udayamAM dezaviratino mUlacheda thAya che. arthAt dezaviratino nAza thAya che. ane prathama evA anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayamAM samyatvano nAza thAya che. tethI e prApta thAya ke dezaviratimAM ane samyaktamAM paNa aticAra saMbhave che. kaI rIte sarvatra aticAra saMbhave che ? te spaSTa karavA mATe kahe che - saMjavalana kaSAyanA udayamAM sarvavirati prApta thAya che ane saMjvalana kaSAyanA udayamAM sarvaviratinA aticAro paNa prApta thAya che.
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1pa4 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra / bloka-41 tethI e prApta thAya ke maMda saMjvalanakaSAyano udaya thAya tyAre aticAra rahita sarvavirati prApta thAya che ane saMjvalanakaSAyano udaya tIvra bane tyAre sarvaviratimAM aticAro prApta thAya che. AthI ja muni jyAre jinavacananA rAgathI saMyamamAM apramAdapUrvaka yatna kare tyAre saMjvalana kaSAyano udaya jinavacananA rAgathI niyaMtrita hovAne kAraNe niraticAra cAritra prApta thAya che. ane jyAre te saMjvalana kaSAyanA udaya vakhate pramAdane kAraNe jinavacananuM niyaMtraNa tUTe che tyAre aticAra thAya che. tethI aprazasta evA saMvalanakaSAyanA udayathI aticAranI prApti thAya che. e rIte maMda pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyano udaya hote chate dezavirati prApta thAya che ane tIvra pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyano udaya thavAthI dezaviratimAM aticAro prApta thAya che. tethI pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyano udaya sarvaviratino bAdhaka hovA chatAM dezaviratino bAdhaka nahIM hovAne kAraNe pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyanA udayamAM vartatA zrAvakane dezaviratinI prApti thAya che. vaLI pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyano maMda udaya vartato hoya tyAre zrAvaka jinavacanathI kaSAyane niyaMtrita karIne dezaviratinA ucita AcAramAM apramAdathI yatna kare che tyAre dezaviratimAM aticAranI prApti thatI nathI. vaLI, pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyanA udayavALA zrAvako jinavacanathI karAtA niyaMtraNamAM skUlanA pAmIne mohane vaza potAnA vratamAM kaMIka malinatA kare che, tyAre e pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyano udaya aticAranuM kAraNa bane che. AthI ja dezavirativALA zrAvako potAnA udayamAna kaSAyane jinavacanathI niyaMtrita karavA arthe pratidina sarvaviratinA svarUpane sAMbhaLe che. sarvavirati pratye rAgavRddhi thAya tevo yatna kare che. potAnAM lIdhelAM vratomAM kyAMya aticAra na thAya tenI ciMtA kare che. ane lIdhelAM vratonuM nitya smaraNa karIne tenA aticAronA nivAraNa mATe lIdhelA vratonuM e rIte pAlana kare jethI sarvaviratine anukULa zaktino saMcaya thAya tevA zrAvakone pratyAkhyAnanAvaraNa kaSAyano udaya hovA chatAM aticAronI prApti thatI nathI ane je zrAvakone pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyano udaya hovA chatAM potAnAM vratomAM nitya smaraNamAM skUlanA thAya che ane bAhya padArthone AzrayIne kaMIka mohano pariNAma thAya che, tyAre te pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyanA udayathI svIkArAyelAM vratomAM aticAra prApta thAya che. vaLI, apratyAkhyAna kaSAyanA udayamAM samyakta ane tenA aticAro thAya che; kema ke apratyAkhyAna kaSAyano udaya dezaviratino bAdhaka che tethI dezaviratinI prApti thatI nathI. paraMtu samyatvano bAdhaka nahIM hovAthI tenA udayamAM paNa=apratyAkhyAna kaSAyanA udayamAM paNa, samyatva prApta thAya che. samyakta prApta thayA pachI samyagdaSTi jIvo satata aviratino nAza karavA mATe jinavacanAnusAra yatna kare che. tethI teonA apratyAkhyAna kaSAyano udaya jinavacanathI niyaMtrita thaIne aviratine kSINa karavAmAM pravarte che. vaLI, samyagdaSTi jIvo paNa pramAdane vaza hoya che tyAre teone udayamAM Avato apratyAkhyAna kaSAya jinavacananA niyaMtraNathI rahita thAya che. tyAre samyaktamAM aticAranI prApti thAya che. AthI ja samyagdaSTi jIva aticAranA parivAra arthe satata amUDhabhAvamAM yatna kare che ane potAnA amUDhabhAvane sthira karavArthe jinavacanAnusAra sadA tattvanuM avalokana kare che. jethI samyagdaSTi jIvane satata mokSanI icchA ane mokSanA upAyone sevavAnI icchA varte che. tyAre samyaktamAM aticAranI prApti thatI nathI
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3/ dvitIya adhikAra | zloka-41 155 paraMtu koIka nimittane pAmIne samyagdaSTi jIva paNa viSayamAM mUDha bane to aticAronI prApti thAya che. ahIM prazna thAya ke kaSAyonA udayathI guNano lAbha ane aticAra be vastunI prApti kema thaI zake ? tethI kahe che - kaSAyono udaya vicitra prakArano che. tethI jyAre jIvamAM te-te kaSAyano udaya jinavacanathI niyaMtrita pravartato hoya tyAre guNanA lAbhano apratibaMdhaka bane che. ane jyAre te kaSAyano udaya bAhyapadArthane AzrayIne pravarte che tyAre aticArano ApAdaka thAya che. jema saMjvalana kaSAyanA udayavALA muni jinavacanAnusAra pravRtti karIne jinavacananA rAgathI niraticAra cAritra pALe che ane saMjvalana kaSAyano udaya pramAdanuM kAraNa bane che tyAre munine aticAranI prAptinuM kAraNa bane che. tema pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyano udaya dezaviratinA lAbhano apratibaMdhaka bane che tethI dezaviratino lAbha thAya che ane jyAre pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyano udaya jinavacanathI aniyaMtrita bane che tyAre dezaviratimAM aticAra prApta thAya che. AthI ja dezavirativALA zrAvako bhogAdi kare che tyAre paNa "salya kAmA virSa kAmA' Adi dvArA jinavacananuM smaraNa karIne potAne udayamAM AvatA pratyAkhyAna kaSAyanA udayane jinavacanathI niyaMtrita karIne traNalepanI jema bhoga kare che ane potAnAM lIdhelAM vratomAM kyAMya glAni na thAya tenI ciMtA kare che. vaLI te rIte apratyAkhyAna kaSAyano udaya samyakta guNanI prAptimAM apratibaMdhaka bane che ane te ja apratyAkhyAnakaSAyano udaya jinavacanathI aniyaMtrita thAya che tyAre samyaktamAM aticAranuM nimitta bane che. AthI ja, samyagdaSTi jIvane je apratyAkhyAna kaSAyano udaya che te paNa jinavacanathI niyaMtrita thaIne viratine anukULa zaktisaMcayamAM udyama karAve che. AthI ja samyagdaSTi jIvo apratyAkhyAna kaSAyanA udayavALA hovA chatAM dravyastava karIne bhAvastavanI zaktino saMcaya kare che je viratine anukULa zaktisaMcaya svarUpe che ane jyAre avirata samyagdaSTi jIvo pramAdane vaza hoya che tyAre teono apratyAkhyAnakaSAyano udaya ja kaMIka mUDhatA karIne temanA samyaktane malina kare che. vaLI, samyattvanA ane dezaviratinA aticAro viSayaka anya mata graMthakArazrI batAve che ane teo kahe che ke samyaktamAM aticAra anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayathI thAya che ane dezaviratinA aticAra apratyAkhyAnakaSAyanA udayathI thAya che. ahIM prazna thAya ke anaMtAnubaMdhI kaSAya to mithyAtva sAthe sahacArI che. tethI anaMtAnubaMdhIkaSAyano udaya samyaktamAM aticAra pedA karAve che te kema kahI zakAya ? tethI kahe che - anaMtAnubaMdhI kaSAyano udaya be prakArano che. dezathI anaMtAnubaMdhI kaSAyano udaya hoya tyAre te anaMtAnubaMdhI kaSAya samyaktamAM aticAra utpanna kare che ane anaMtAnubaMdhI kaSAyano udaya sarvathI hoya tyAre samyaktanA nAzanuM kAraNa bane che. tethI e prApta thAya ke samyagdaSTi jIvone apratyAkhyAnakaSAyano udaya che tethI avirati che. ane anaMtAnubaMdhI kaSAyano kSayopazama che tethI samyaktanI prApti thaI che. chatAM te anaMtAnubaMdhI kaSAya kaMIka samyaktane malina kare tevo hoya tyAre aticAro prApta thAya che ane jyAre anaMtAnubaMdhI kaSAyano vizeSa udaya hoya tyAre tenI sAthe mithyAtvano udaya thAya che ane samyaktathI
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-41-42 pAta thAya che te rIte dezaviratimAM paNa apratyAkhyAnakaSAyanA udayathI aticAra thAya che. tethI e prApta thAya ke pratyAkhyAna kaSAyanA udayanA kAraNe sarvaviratino abhAva hoya che. ane apratyAkhyAna-kaSAyanA kSayopazamathI dezaviratinI prApti thAya che. chatAM apratyAkhyAnakaSAyano udaya dezathI thAya tyAre dezaviratimAM aticAra thAya che ane apratyAkhyAna kaSAyano udaya sarvathI thAya tyAre dezaviratino nAza thAya che. vaLI, pUrvapakSIe kuMthuAnuM dRSTAMta batAvIne kahela ke dezaviratimAM ane samyaktamAM aticAra thaI zake nahIM te dRSTAMta asaMgata che; kema ke anya dRSTAMta dvArA teno bodha thaI zake che. te A pramANe - hAthInA zarIra jevAM mahAvrato che. jema hAthInA zarIramAM traNa ane paTTabaMdha Adi thaI zake che tema mahAvratomAM paNa traNa jevA aticAro ane paTTabaMdhAdi jevA aticAronuM zodhana thaI zake che, te rIte hAthInA zarIra karatAM ati laghu manuSyanuM zarIra che ane tenA jevI dezavirati che, tethI jema manuSyanA zarIramAM paNa traNa ane paTTabaMdhAdi thaI zake che tema dezaviratimAM paNa aticAro ane aticAronuM zodhana thaI zake che. ahIM koI kahe ke "anaMtAnubaMdhI kaSAyodi bAra kaSAyo sarvaghAtI hovAne kAraNe anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayathI samyattvano bhaMga thavo joIe ane apratyAkhyAnakaSAyanA udayathI dezaviratino bhaMga thavo joIe paraMtu anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayathI samyaktamAM ane apratyAkhyAna kaSAyanA udayathI dezaviratimAM aticAra thaI zake nahi. to graMthakArazrI kahe che - te kathana ayukta che; kema ke anaMtAnubaMdhI kaSAyAdi bAra kaSAyo "zatakacUrNimAM sarvaviratinI apekSAe ja sarvaghAtI kahela che. tethI e prApta thAya ke anaMtAnubaMdhI kaSAyAdi bAra kaSAyo sarvaviratino saMpUrNa ghAta karanArA che, dezathI nahIM mATe sarvaghAtI che. Ama chatAM anaMtAnubaMdhI kaSAya samyaktanI apekSAe dezaghAtI paNa che ane sarvaghAtI paNa che. jyAre anaMtAnubaMdhI kaSAya dezaghAtI hoya tyAre samyaktamAM aticAra kare che ane jyAre anaMtAnubaMdhI kaSAya sarvaghAtI hoya tyAre samyaktano nAza kare che. vaLI, apratyAkhyAnakaSAya dezaviratinI apekSAe sarvaghAtI paNa che ane dezaghAtI paNa che. apratyAkhyAna kaSAya sarvaghAtI hoya tyAre dezaviratino sarvathA nAza kare che ane dezaghAtI hoya tyAre dezaviratimAM aticAra kare che. tethI anaMtAnubaMdhI kaSAyane samyaktanA aticAra ApAdaka svIkAravAmAM virodha nathI ane apratyAkhyAna kaSAyane dezaviratinA aticAra ApAdaka svIkAravAmAM virodha nathI e pramANe phalita thAya che. AvA avataraNikA - tadevaM samyaktve dezaviratau cA'ticArasambhavo'stIti pratipattavyam, tatra samyaktve prathamaM tAnAha - avataraNitArtha :- . A rIte pUrvagAthAmAM kahyuM e rIte, samajyamAM ane dezaviratimAM aticArano saMbhava che e pramANe svIkAravuM joIe. tyAM samyaktamAM prathama teone=aticArone, kahe che -
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharbhasaMgraha bhAga-31dvitIya adhikAra| zlo-42 157 dos: paJcAticArAH samyaktve, heyAH zaGkanakAGkSaNe / vicikitsA kudRSTInAM, prazaMsA taizca saMstavaH / / 42 / / sanpayArtha : samyaktve sabhyavimai, paJcAticArAH heyAH=5iya matiyA reya cha, zaGkana-kAGkSaNe=zaMsane sial, vicikitsA vifulsel, kRdRSTinAM prazaMsA=STimAtI prazaMsA, ca-sate, taiH=dmotI sA= puSTisonI sAthe, saMstavaH saMstava. // 42 // sloDArtha : sabhyasahi pAMya matiyAra heya cha - 1. shNdd| 2. sikSA 3. viDilsA 4. buSTimonA prazaMsA ane 5. kudaSTionI sAthe saMstava. ll4rA s:zaGkanaM ca kAGkSaNaM ceti dvandvastataste, vicikitsA, kudRSTInAM prazaMsA, taizca saMstavazceti paJcAticArAH 'samyaktve' samyaktvaviSaye 'heyAH' tyAjyAH / tatra zaGkanaM zaGkA sandeha itiyAvat tacca dezaviSayaM sarvaviSayaM ca, tatra sarvaviSayam-asti nAsti vA dharma ityAdi, jinadharmaH satyo'satyo vetyAdi vA dezasaGkanaM tu-ekaikavastudharmagocaram, yathA'sti jIvaH paraM sarvagato'sarvagato vA, sapradezo'pradezo vA, pRthvyAdInAM kathaM sajIvatvam ? nigodAdayo vA kathaM ghaTante ? ityAdi, dvidhApyarhaduktatattveSvapratyayarUpaM samyaktvadUSakam 1 / kAGkSaNam-anyAnyadarzanagrahaH, tadapi dezaviSayaM sarvaviSayaM ca, sarvaviSayaM sarvapAkhaNDidharmAkAGkSArUpam, dezakAGkSaNaM tvekAdidarzanaviSayam, yathA sugatena bhikSUNAmaklezako dharma upadiSTaH snAnA'napAnA''cchAdanazayanIyAdiSu sukhAnubhavadvAreNa, yadAha - "mRdvI zayyA prAtarutthAya peyA, madhye bhaktaM pAnakaM cAparANhe / drAkSAkhaNDaM zarkarA cArddharAtre, mokSazcAnte zAkyasiMhena dRSTaH / / 1 / / " etadapi ghaTamAnakameveti tathA parivrAjaka-bhauta-brAhmaNAdayaH snAnAdiparAyaNA viSayAnupabhuJjAnA eva paraloke'pyabhISTasukhena yujyante iti sAdhIyAneSo dharma ityAdi, dRzyante hi mugdhabuddhayaH sthalanimnakSetrabhUbIjavApakakarSakavat dharmArthitayA sarvadarzanAnyArAdhayantaH, evaM ca kAGkSaNamapi paramArthato bhagavadarhatpraNItAgamAnAzvAsarUpaM samyaktvaM dUSayati 2 /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 . dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya madhidAra | PRTs-42 vicikitsA cittaviplavaH, phalaM prati sandeha ityarthaH sa ca satyapi yuktyAgamopapanne jinadharme'sya mahatastapaHklezasya sikatAkaNakavalavaniHsvAdasyAyatyAM phalasaMpadbhavitrI? atha klezamAtramevedaM nirjarAphalavikalamiti?, ubhayathApi hi kriyA dRzyante saphalA niSphalAzca kRSIvalAdInAm, ata iyamapi tathA saMbhAvyate iti, vicikitsApi bhagavadvacanAnAzvAsarUpatvAtsamyaktvasya doSaH / iha dravyaguNaviSayAyAH zaGkAyAH kriyAviSayatvenAsyA bhedaH yadvA vicikitsA sadAcAramunInAmapi malaviSayiNI nindA, yathA-asnAnena prasvedajalaklinnamalatvAddurgandhaviSaya iti, ko doSaH syAdyadi prAsukavAriNA aGgakSAlanaM kurvIraniti ?, iyamapi tattvato bhagavaddharmAnAzvAsarUpatvAtsamyaktvasya doSaH 3 / tathA kutsitA jinAgamaviparItatvAt dRSTidarzanaM yeSAM te kudRSTayo-mithyAdRSTayasteSAM sarvajJapraNItadarzanavyatiriktAnAM=zAkyakapilakaNAdA'kSapAdAdipraNItamatavartinAm pAkhaNDinAmityarthaH / prazaMsA-stutiH 'puNyabhAja ete, sulabdhameSAM janma, dayAlava ete' ityAdikA, iyaM tu vyaktameva samyaktvadUSaNam 4 / taiH-kudRSTibhizcaikatra saMvAsAt parasparAlApAdijanitaparicayaH saMstavaH, ekatravAse hi tatprakriyAzravaNAttatkriyAdarzanAcca dRDhasamyaktvasyApi dRSTibhedaH saMbhAvyate, kimuta mandabuddhernavadharmasyeti tatsaMstavo'pi dUSaNam 5 / zArtha : zaGkanaM ..... dUSaNam 5 / zaM81 sa sing me re samAsa cha. methI matiyA che. vicikitsA, kuSTionI prazaMsA, ane teonI sAthe=kudRSTionI sAthe, saMtava e pramANe pAMca aticAro samyaktamAM=samyakta viSayamAM, heya cheetyAjya che. zaMkA - tyAM=pAMca aticAramAM, zaMkara zaMkA saMdeha e prakAre artha cheHzaMkatano artha che. ane te zaMkA, dezaviSayaka ane sarvaviSayaka che. tyAM sarvaviSayaka zaMkA, "dharma che ke nahIM? ItyAdi athavA 'hainadharma satya cha ? sasatya cha' ? tyA: 35 che. vaNI zazaM me se vastunA dharmaviSaya che. je pramANe jIva che paraMtu sarvagata che ke asarvagata che ?sapradeza che ke apradeza che ? pRthvI AdimAM kema sajIvapaNuM che? athavA nigoda Adi kaI rIte ghaTe ? ItyAdi rUpa dezazaMkA che. baMne prakAre paNa= dezabhaMkana ane sarvazaMkata baMne prakAre paNa, bhagavAne kahelA tattvamAM apratyayarUpa samyaktanuM dUSaka che. kAMkSaNa - anya anya darzananuM grahaNa. te paNa=kAMkSaNa paNa, dezaviSayaka ane sarvaviSayaka che. sarvaviSayaka=sarvapAkhaMDIdharmanI AkAMkSArUpa, vaLI dezakAMkSaNa ekAdi darzana viSayaka che. je pramANe
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-42 sugata vaDe bhikSukone snAna, anna-pAna, AcchAdana, zayanAdimAM sukhAnubhava dvArA akalezavALo dharma upadeza karAyo che. (e pramANe vicArIne te dharmanI AkAMkSA karavI te dezaviSayaka kAMkSA che.) jene kahe che - 159 "komaLa zayyA, savAre UThIne peyanuM pAna karavuM, madhyAhna bhojana karavuM, saMdhyAkALe pAnaka pIvuM, drAkSAkhaMDa ane zarkarA ardharAtre pIvI ane aMte zAkyasiMha vaDe-bauddha vaDe, mokSa jovAyo che." / 1 / / () A paNa ghaTamAna ja che=bauddha bhikSuka kahe che e paNa ghaTamAna ja che, e pramANe dezakAMkSana che. ane parivrAjaka bhauta brAhmaNAdi snAnAdi parAyaNa viSayone bhogavatAM ja paralokamAM paNa abhISTasukhane prApta kare che. ethI e dharma sAro che ityAdi. 'F'=je kAraNathI, jala nahIM paNa sthala svarUpa nimna kSetra rUpa bhUmimAM bIjavapana karanAra kheDUtanI jema dharmArthIpaNAthI sarva darzananA jIvo ArAdhanA karatA maMdabuddhivALA jIvo dekhAya che. (A rIte vicAravAthI sarva kAMkSata thAya che) A rIte bhagavAna arihaMtapraNIta AgamamAM anAzvAsarUpa kAMkSana paNa paramArthathI samyaktvane dUSita kare che. vicikitsA :- vicikitsA cittano viplava che. phala pratye saMdeha che e pramANe artha ane te vicikitsArUpa saMdeha yukti ane AgamathI upapanna jinadharma hote chate paNa retInA kaNanA kavalanI jema niHsvAda evA A mahAna tapaklezanA phalanI prApti bhaviSyamAM thaze ? athavA, klezamAtra evuM A=kaSTamaya saMyamajIvana nirjarAla vikala che ? 'ddi'=je kAraNathI kheDUta AdinI saphLa ane niSphaLa baMne rIte kriyA dekhAya che AthI A paNa=saMyamanI klezarUpa kriyA paNa, te pramANe saMbhAvanA karAya che=saphaLa ane niSphaLa che te prakAre saMbhAvanA karAya che. e pramANe vicikitsA paNa bhagavAnanA vacanamAM anAzvAsarUpa hovAthI samyaktvano doSa che. ahIM=vicikitsA ane zaMkAmAM, kriyAnA viSayapaNA rUpe AnAthI=vicikitsAthI, dravya ane guNanA viSayavALI zaMkAno bheda che. athavA sadAcAra viSayavALA muninI paNa mala viSayavALI niMdA vicikitsA che. je pramANe astAnane kAraNe prasveda ane jalathI yukta malapaNuM hovAthI durgaMdha viSayaka vicikitsA thAya che. zuM doSa thAya jo prAsuka pANIthI sAdhuo aMganuM kSAlana kare ? e prakAranI vicikitsA thAya che. A paNa tattvathI bhagavAnanA dharmamAM anAzvAsarUpapaNuM hovAthI samyaktvamAM doSa che. kudRSTiprazaMsA :- ane jinAgamathI, viparItapaNuM hovAthI kutsita dRSTi che=darzana che, jeone te kudRSTio=mithyAdRSTio che. teonI=sarvajJapraNIta darzanathI vyatirikta evA, zAkya-kapila-kaNAdaakSapAda Adi praNIta matavartI pAkhaMDIonI, prazaMsA=stuti. kevA prakAranI stuti ? ethI kahe che -- A puNyabhAg che, A lokono janma saphaLa che, A loko dayALu che, ityAdikA stuti. vaLI A vyakta ja samyaktvanuM dUSaNa che.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | bloka-42 kudaSTiparicaya - ane te kudaSTionI sAthe eka sAthe saMvAsane kAraNe paraspara AlApAdi janita paricaya saMstava che. ekatravAsamAM tat prakriyAnA zravaNathI te darzananA dharmanI prakriyAnA zravaNathI, ane te kriyAnA darzanathIete-te darzananA AcAronA darzanathI, daDha samajvALA jIvano paNa dRSTibheda saMbhAvanA karAya che. to vaLI maMdabuddhivALA ane navA dharmavALAne zuM kahevuM? ethI teno saMstava paNa kudRSTivALA jIvono paricaya paNa, dUSaNa che=samyaktanuM dUSaNa che. bhAvArtha : zrAvaka samyakta svIkAre tyArapachI ucita viveka na hoya to samparvamAM pAMca aticAromAMthI koIka aticAra thavAnI saMbhAvanA rahe che ane te pAMca aticAro samyattva svIkAryA pachI zrAvaka mATe heya che. kaI rIte pAMca aticAro thAya che ? te batAve che - zrAvaka samyakta svIkAryA pachI "arihaMta ja mArA deva che. susAdhu ja mArA guru che ane sarvajJapraNIta dharma ja mAro dharma che. ane A ja sudeva-suguru-sudharma sarva kalyANanuM kAraNa che ema pratidivasa bhAvana karIne sthira kare to grahaNa karAyela samyakta-bhagavAnanA vacanamAM vadhatI jatI rucine kAraNe sthira thAya che. Ama chatAM, koIka nimittane pAmIne bhagavAnanA vacanane jANavA mATe zrAvaka yatna kare che tyAre buddhinI alpatAne kAraNe bhagavAne kahelA padArthamAM dezathI ke sarvathI zaMkA thAya che. 1. zaMkA - jema koIne zaMkA thAya ke dharma vAstavika che ke kAlpanika ja che. athavA bhagavAnano ja dharma satya che ke asatya che ? A prakAranI zaMkA kArya-kAraNabhAvano nirNaya nahIM thavAthI maMdabuddhivALA jIvone thAya che. arthAt bhagavAnanA dharmanuM sevana tatkAla mohano nAza karIne guNaniSpatti kare che ane te guNaniSpatti uttarottara vRddhi pAmIne vItarAgatAmAM vizrAMta thAya che. te prakAranuM bhagavAnanA dharmanA sevananuM kArya che tevo spaSTa bodha nahIM hovAne kAraNe maMdabuddhivALA jIvone zaMkA thAya che, kema ke saMsAramAM te-te kRtyonAM phaLo pratyakSathI dekhAya che. tema pote je dharmAnuSThAna kare che tenuM phaLa pratyakSathI dekhAtuM nathI. tethI pote svIkArelo dharma kharekhara dharmarUpa che ke kalpanArUpa che ? tema paNa vicArakane zaMkA thaI zake che. kyAreka vicArakane e paNa zaMkA thAya ke bhagavAnano kahelo jainadharma satya che ke asatya che ? te kevI rIte nakkI thAya. A prakAranI zaMkA thAya to oghathI paNa bhagavAnanA vacanamAM je ruci hatI te jJAna thAya che. vaLI, keTalAka jIvone dharma viSayaka zaMkA thatI nathI athavA bhagavAnano dharma satya che ke nahIM ? tema paNa zaMkA thatI nathI paraMtu bhagavAnanA zAsanamAM je prakAre jIva kahyo che tenA eka dezamAM zaMkA thAya che. te A rIte - jIva che paraMtu sarvavyApI che ke asarvavyApI che? jIva pradezavALo che ke jIva apradezavALo che ? A prakAre zaMkA thavAnuM kAraNa zAstrAbhyAsa karatAM karatAM anya darzananAM tevA tevA prakAranAM viparIta vacano paNa sAMbhaLavA maLe che ane yuktithI te te vacanomAMthI kayuM vacana yathArtha che teno pote nirNaya na karI zake tyAre maMdabuddhivALA jIvone zaMkA thAya che. vaLI koI vicArakane pRthvI Adi jIvomAMthI koIka jIva
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-jara 161 viSayaka jIvatvanI zaMkA thAya che. vaLI koIka vicArakane je prakArane nigodanuM varNana zAstramAM karyuM che tene viSayamAM zaMkA thAya che. A prakAranI zaMkA bhagavAnanA vacananA avizvAsarUpa hovAthI samyaktanA dUSaNarUpa che. tethI vicArake vAraMvAra arihaMtanuM, sugurunuM ane sarvajJakathita dharmanuM svarUpa jANavA yatna karavo joIe. jethI mUDhatAno parihAra thAya ane vicAravuM joIe ke matinI durbaLatAne kAraNe zAstravacananA koIka sthAne pote nirNaya na karI zake topaNa bhagavAne kahela dharma sarvajJakathita che mATe leza paNa zaMkAnuM sthAna nathI. A prakAre bhAvana karIne bhagavAnanA vacana pratyenI rucine atyaMta sthira karavA prayatna karavo joIe ane bhagavAnanA vacanAnusAra daDha ruci karIne te ja rIte dharmAnuSThAna sevavAM joIe ke jethI rAgAdinA klezano nAza thAya; kema ke arihaMtAdi traNanA svIkArarUpa samyakta rAgAdinA nAzanA upAyarUpe ja iSTa che. mATe arihaMtAdino zabda mAtrathI svIkAra samyaktanuM kAraNa banatuM nathI ane arihaMtAdi traNemAM ruci karyA pachI paNa jeone zAstravacanonA te-te sthAnomAM saMdeha utpanna thAya che te saMdehathI teonI jinavacanAnusAra karAtI pravRttimAM udyama zithila thAya che. mATe koIka nimittane pAmIne koIka sthAnamAM nirNaya na thAya to paNa vicAravuM joIe ke mArI matinI durbaLatAne kAraNe mane A vastuno yathArtha nirNaya thato nathI chatAM jinavacana ekAMte suMdara che; kema ke vItarAganuM vacana rAgAdino uccheda karIne vItarAgatAnuM kAraNa che mATe te rIte sevavA mATe udyama karavo joIe. jethI samyakta nAza pAme nahi. 2. kAMkSA : vaLI, samyaktano bIjo aticAra anya-anya darzananI AkAMkSA che ane te paNa dezaviSayaka ane sarvaviSayaka che. dezaviSayaka AMkAkSA kaI rIte thAya che ? te graMthakArazrI batAve che - bauddhadarzanavAdI kahe che ke dhyAnathI mokSa che ane dhyAnamAM daDha yatna karavA arthe zarIrane kaSTa ApavAthI koI phaLa maLe nahIM paraMtu zarIrane apAtAM kaSTo dhyAnamAM aMtarAyarUpa che tethI snAna, anna-pAna vagerethI zarIrane sAcavIne dhyAnamAM pravRtti karavAthI mokSanI prApti thAya che. tethI vicArakane thAya che ke A prakAranI pravRtti karavAthI paNa kalyANa thaI zake che. mATe sarvajJanA darzana karatAM te bauddhadarzana suMdara jaNAya che. AthI ja siddharSigaNine paNa bauddhadarzanano mata saMgata jaNAvAthI tyAM javAno pariNAma thayelo. A prakAranI kakSAnA nivAraNa arthe vAraMvAra vicAravuM joIe ke svabhAvathI ja jIva anukULatAno artha che ane dehane sAcavavAmAM vyagra thayeluM citta kyAreya zubhadhyAna karI zake nahIM. mATe zubhadhyAnanA arthIe dehAdinA mamatvano tyAga karavo Avazyaka che ane dehAdinA mamatvane choDavA arthe ja bhagavAne sAdhune snAnAdino niSedha karIne apramAdathI dhyAnanI vRddhi thAya tevI ucita kriyAomAM daDha yatna karavAnuM kahyuM che ane AthI ja jeo dehAdinA te prakAranA snAnAdi dvArA dehanA pAlana vagara dharmAnuSThAna karavA mATe asamartha che, tevA zrAvakone AzrayIne bhagavAne gRhasthadharma kahela che, sAdhu dharma
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-2 nahi. mATe mAtra dehAdinA kaSTarUpa dharma bhagavAne kahela nathI. paraMtu dehAdinA lAlana-pAlananI pravRttipUrvaka dhyAnamAM yatna karavAthI dhyAna samyak pariNamana pAmatuM nathI. tethI dehAdinA mamatvanA tyAga arthe ucita vivekapUrvaka dhyAnamAM yatanA karavAnI bhagavAnanA zAsananI maryAdA che. mATe mAtra bAhya sukhAkArI sugata sAdhunA AcArane joIne te dharmanI AkAMkSA karavI vivekIne ucita nathI. vaLI, keTalAka maMdabuddhivALA samyagdaSTi jIvo vicAre che ke dharmanA arthIpaNAthI jIvo sarvadarzanamAM ArAdhanA karatA dekhAya che. tethI bhUmimAM bIjanuM vapana karIne kheDUta jema anna prApta kare che tema badhA darzananA jIvo potapotAnA dharmanI ArAdhanA karIne dharmanuM phaLa meLave che, mATe anyadarzanano dharma paNa suMdara jaNAya che. A prakAranI AkAMkSA karavAthI bhagavAnanA dharmamAM anAzvAsa=avizvAsa, thAya che. tethI samyaktamAM aticAra lAge che. mATe samyaktane svIkAryA pachI te prakAranA vikalpo karyA vagara haMmezAM zrAvake deva-guru-dharmanA svarUpanuM sUkSma Alocana karavuM joIe ane vicAravuM joIe ke je prakAranuM devanuM svarUpa, gurunuM svarUpa ane dharmanuM svarUpa bhagavAnanA darzanamAM sUkSma batAvyuM che, mohanAzane anukULa tevuM sUkSma svarUpa anya darzanamAM kyAMya upalabdha nathI. AthI ja anyadarzananA saMnyAsInA pUla AcAro ane bhagavAnanA batAvelA sAdhvAcAranA sUkSma AcAro vacceno je bheda che te ja batAve che ke sarvajJapraNIta dharma jevo suMdara dharma anyatra nathI. 3. vicikitsA : valI keTalAka jIvo bhagavAnanA vacanamAM sthira zraddhA karIne svabhUmikAnusAra dharma seve che teo dharmanA sevanathI samyaktane pAmyA hoya to samyaktanI nirmalatAne prApta kare che. Ama chatAM koIka nimittane pAmIne dharmanA phaLanA saMdeharUpa vicikitsA thAya tyAre teonuM samyakta dUSita bane che ane vicikitsA thavAnuM kAraNa teonI matinI durbaLatA che. tethI teone vicAra Ave che ke dharmanI pravRtti ati klezarUpa che; kema ke iMdriyono virodha karIne tapatyAganI pravRttirUpa che. paraMtu te dharmathI potAne phaLa maLaze ke nahIM te prakAre kyAreka zaMkA thAya che ane skUlabuddhithI vicAra Ave che ke A prakAranA tapa-tyAganI AcaraNA kleza mAtra che ke nirjarA phaLanI prApti karAvanAra che? tethI dharmanA phaLano nirNaya thato nathI; kema ke jema retInA kaNanA kavalamAM koI svAda dekhAto nathI tema dharmanI pravRttimAM sAkSAt koI svAda Avato nathI ane A kaSTakArI jIvananuM bhaviSyamAM paNa koI phaLa na hoya to mAro dharma viSayaka sarva zrama niSphaLa jaze. A prakAranI zaMkA thavAne kAraNe dharmamAM karAto prayatna zithila thAya che. tethI vicArake te prakAranI vicikitsAne dUra karavAne arthe bhAvana karavuM joIe ke jema saMsAramAM dhanAdi arthe karAtI pravRttinuM dhana prAptirUpa pratyakSa phaLa che tema vivekapUrvaka karAyelA dharmanuM svAnubhavasiddha phala che. te A rIte - je zrAvako potAnI zaktinuM samyaku Alocana karIne arihaMtadevanI upAsanA kare che, susAdhunI upAsanA kare che te sarva pravRttithI cittamAM vItarAgatA ke saMyama pratye rAga thAya che. je rAga AtmAnI anAkuLa avasthA pratyeno rAga che. jenAthI mohanA pariNAmo maMda-maMdatara thAya che. tethI AtmAmAM mohanAzane anukULa nirjarAnI prApti ane
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | bloka-42 163 tIrthakaro ane susAdhu pratyenI bhaktithI thayelA prazastarAgane kAraNe puNyabaMdhanI prAptirUpa phaLa svAnubhavasiddha che; kema ke jyAre jyAre dharma sevAya che tyAre tyAre jeTalA aMzamAM prazastarAga che teTalA aMzamAM puNyabaMdha thAya che ane jeTalA aMzamAM rAgAdinI alpatA thAya che teTalA aMzamAM nirjarAnI avazya prApti thAya che. A prakAre sUkSma Alocana karavAthI phalanA saMdeharUpa vicikitsA dUra thAya che. vaLI, keTalAka jIvone sadAcAravALA munionAM malina gAtrone joIne jugupsA thAya che tethI vicAra Ave che ke jo sAdhuo prAsuka pANIthI aMgakSAlana kare to zuM doSa che ? A prakAranI vicikitsA mohanA udayathI thAya che. tenA nivAraNa mATe zrAvake vicAravuM joIe ke sAdhu deha pratyenA samatvanA tyAga arthe mahA udyama karanArA che. tethI dehanA pratye sarva mamatvano tyAga karIne AtmAnA guNone vikasAvavA mATe apramAdathI udyama karanArA che. AthI ja potAnA deha pratye paNa upekSA karIne saMyamamAM daDha udyama kare che. teonI aMtaraMga uttama pariNatinI sadA anumodanA karavI joIe. potAne mala pratye jugupsA hoya teTalA mAtrathI tenA pratye dveSa karIne nirmama thavAnA uttama AcAro pratye kyAreya paNa anyathA vicAra karavo joIe nahIM. A prakAre bhAvana karavAthI sAdhunA malina gAtra pratye thayela jugupsA nivartana pAme che. 4. kudaSTinI prazaMsA : bhagavAnanA darzanathI viparIta darzanavALA saMnyAsIonI skUlathI bAhya ucita AcaraNA joIne koI zrAvaka teonI prazaMsA kare ane vicAre ke A lokono dharma saphaLa che. vaLI tApasI Adi dayALu svabhAvavALA dekhAya tethI vicAre ke A lokono janma saphaLa che. vastutaH bhagavAnanA zAsananA sUkSmatattvane pAmelA nahi hovAthI teonI te prakAranI prazaMsA karavI ucita nathI. chatAM avicArakatAne kAraNe koI zrAvaka tevI prazaMsA kare to samyatvamAM dUSaNa che. vastutaH samyagdaSTi jIve svazakti anusAra zuddha deva, zuddha guru, zuddha dharmanA pAramArthika svarUpane sUkSmasUkSmatara jANavA yatna karavo joIe ane temAM ja atizaya-atizayatara ruci thAya tevo yatna karavo joIe jethI kaMIka vivekavALA paNa ghaNA avivekathI yukta anya darzananA sthUla AcAromAM uttamatAno bhrama na thAya. 5. kudaSTi saMstava=kudaSTiono paricaya : vaLI keTalAka zrAvako samyattva svIkAryA pachI anyadarzanavALA sAthe paricayamAM rahe che. ane pAradarzanavALA kudRSTinA paricayane kAraNe teonA dharmanI prakriyA sAMbhaLavAthI ane teonI kriyAonI AcaraNA jovAthI daSTibheda thavAnI saMbhAvanA rahe che; kema ke te-te darzananI paNa keTalIka kriyA pUladaSTithI suMdara hoya che topaNa bhagavAnanA darzananI jema sUkSma vivekavALI nathI. ane je zrAvakanI bhagavAnanA darzananA padArtho viSayaka sUkSmaprajJA sthira thayelI nathI tevA zrAvakone nimittane pAmIne anyadarzananA te-te AcAro paNa suMdara jaNAya che tethI samyaktanA malinatAnA parivAra arthe zrAvake anyadarzanavALA sAthe paricayano parihAra karavo joIe.
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | bloka-42 TIs:pAkhaNDinAM caughatastrINi zatAni triSaSTyadhikAni bhavanti, yata uktam"asiisaya kiriyANaM akiriyavAINa hoi culasII - i aNNANiya sattaTThI, veNaiyANaM ca battIsaM / / 1 / / " [sUtrakRtAMga ni. 119/pravacanasAroddhAre 1188] iyamapi gAthA vineyajanAnugrahArthaM granthAntarapratibaddhA'pi lezato vyAkhyAyate-'asiisayaM kiriyANaM' azItyuttaraM zataM kriyAvAdinAm, tatra na kartAraM vinA kriyA saMbhavati, tAmAtmasamavAyinIM vadanti ye tacchIlAzca te kriyAvAdinaH, te punarAtmAdyastitvapratipattilakSaNAH anenopAyenAzItyadhikazatasaGkhyA vijJeyAH, jIvA'jIvA''zravabandhasaMvaranirjarApuNyA'puNyamokSAkhyAnava padArthAn viracayya paripATyA jIvapadArthasyAdhaH svaparabhedAvupanyasanIyau, tayoradho nityA'nityabhedau, tayorapyadhaH kAlezvarA-''tmaniyati-svabhAvabhedAH paJca nyasanIyAH / punazcetthaM vikalpAH karttavyAH-asti jIvaH svato nityaH kAlata ityeko vikalpaH / vikalpArthazcAyam-vidyate khalvayamAtmA svena rUpeNa nityazca kAlataH kAlavAdinaH, uktenaivAbhilApena dvitIyo vikalpaH IzvarakAraNinaH, tRtIyo vikalpaH AtmavAdinaH "puruSa evedaM sarvam" [Rgveda 10/10/2] ityAdi, niyativAdinazcaturtho vikalpaH, paJcamavikalpaH svabhAvavAdinaH, evaM svata ityajahatA labdhAH paJca vikalpAH, parata ityanenApi paJcaiva labhyante, nityatvAparityAgena caite daza vikalpAH, evamanityatvenApi dazaiva, ekatra viMzati vapadArthena labdhAH, ajIvAdiSvapyaSTasvevameva pratipadaM viMzatirvikalpAnAma, ato viMzatirnavaguNA zatamazItyuttaraM kriyAvAdinAmiti / TImArtha :pAkhaNDinAM ..... kriyAvAdinAmiti / / sane sodhathI 5iusImonA 353 me cha ? thI vAyuMcha - "kriyAvAdInA 180, akriyAvAdInA 84 thAya che. ajJAnavAdInA 67 ane vinayavAdInA 32 bhedo che." ( din f. 118, avayanasAra-1188) A paNa gAthA ziSyatA anugraha mATe granthAttara pratibaddha paNa lezathI vyAkhyAna karAya che - 'asiisayaM kiriyANaM' pratI cha. jiyAvana so azI (180). tyai sil t2 yA saMmatI nathI. AtmasamavAyI evI tenetrakriyAne, jeo kahe che tat zIlavALA=kriyAnA AcaraNAnA svabhAvavALA, te kriyAvAdI che. te vaLI-te kriyA vaLI, AtmAdinA astitvanA svIkAra svarUpa che. A upAyathI 180 saMkhyA jANavI. jIva-ajIva-Azrava-baMdha-saMvara-nirjarA-puNya-apuNya-mokSa nAmanA nava padArthonuM viracana karIne paripATIthI jIva padArthanI nIce sva-para bheda upacAsa karavo.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-42 165 te benI nIce jIva padArthanI nIce sva-parano bheda karyo te benI nIce, nitya - alityanA bhedano upavyAsa karavo. tenI paNa nIce kALa-Izvara-AtmA-niyati-svabhAva rU5 5 bhedo sthApana karavA. ane vaLI A prakAre vikalpo karavA joIe. svataH jIva che kAlathI nitya che e prakArano eka vikalpa che. ane vikalpano artha A pramANe che. kharekhara A AtmA svasvarUpe vidyamAna che ane kAlathI nitya che e pramANe kAlavAdIno mata che. ukta ja abhilApathI bIjo vikalpa IzvarakArIno che. trIjo vikalpa AtmavAdIno che. puruSa ja A sarva che.' (Rgvada 10-90-2) ItyAdi. niyatavAdIno cotho vikalpa che. svabhAvavAdIno pAMcamo vikalpa che. A rIte svata e pramANe nahIM choDatA prApta thayelA pAMca vikalpo che. parataH emAM vaDe paNa pAMca ja vikalpo prApta thAya che. ane nityatvanA aparityAgathI A daza vikalpo prApta thAya che. e rIte anityatAthI paNa 10 ja vikalpo thAya che. eka sthAnamAM jIva padArthathI 20 vikalpa prApta thAya. ajIvAdi paNa AThamAM A rIte ja dareka padamAM 20 vikalpo prApta thAya. AthI vIsamI navaguNA evA vIza=ekaso eMzI kriyAvAdInA bhedo che. (20x8=180) kriyAvAdI (20x8 = 180 bheda) jIva - ajIva - Azrava - baMdha - saMvara - nirjarA - puNya - apuNya - mokSa 9 padArtho che. svataH parata: nitya anitya -~-nitya anitya I T1 kAla Izvara AtmA niyati svabhAva kAla Izvara AtmA niyati svabhAva Ama svataH nityanA 5 bheda - svartaH anityanA 5 bheda jIvanA svata 10 bheda thayA te ja rIte jIvanA parata =10 bheda thAya. jIva svata-10 bheda - jIva parataH 10 bheda=jIvanA kula 20 bheda thayA. te ja rIte bIjA ajIvAdi dareka padArthanA 20 bheda thayA. 9 padArthanA 9x20=180 bheda kula thayA. ti' zabda kriyAvAdInA samApti arthe che. bhAvArtha pUrvamAM graMthakArazrIe kahyuM ke anya darzanavALA sAthe paricaya karavo joIe nahIM tethI have anya darzanavALA pAkhaMDInA sAmAnyathI 363 bhedo che. tene graMthakArazrI batAve che - joke te bhedo zrAvakadharmanA varNanamAM sAkSAt upayogI nathI topaNa anya graMthomAM tenuM varNana hovAthI ane pAkhaMDIo keTalA prakAranA che teno lezathI bodha karAvavA mATe ahIM graMthakArazrI batAve che.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-42 kriyAvAdI - 363 pAkhaMDIomAM kriyAvAdInA 180 bhedo che. kaI rIte tenA bhedonI prApti che ? tenuM saMkSipta svarUpa batAvatAM graMthakArazrI kahe che - mokSamArganI vyavasthA ane mokSanI prApti na thAya tyAM sudhI kalyANanI paraMparAnI prApti thAya te vyavasthAne jANavA mATe upayogI jIvAdi navatattvanuM jJAna che. jeone sarvadRSTithI navatatvanA jJAnano yathArtha bodha thAya teone sadgatinA upAyo, mokSanA upAyo viSayaka yathArtha jJAna thAya che. chatAM nava padArthane avalaMbIne ekAMtavAdIonA mato UbhA thAya che. teo nava padArthamAMthI koI paNa padArthane AzrayIne ekAMtathI teno svIkAra kare che. tene AzrayIne kriyAvAdInA 180 bhedonI prApti thAya che. jema keTalAka AtmAne svIkAre che ane AtmA syAdvAdanI dRSTithI svarUpathI che ane para rUpathI nathI; kema ke dareka padArtho potapotAnA svarUpe 'ti' rUpa che tema paNa svarUpe "nAsti' rUpa che. vaLI AtmA dravyathI nitya che ane paryAyathI anitya che. A cAra vastune ekAMte grahaNa karIne keTalAka AtmAne svarUpathI svIkAre che. pararUpathI svIkAratA nathI ane kahe che ke AtmA svarUpathI ja che ane pararUpathI nathI tema kahI zakAya nahIM paraMtu svarUpathI ja che tema kahI zakAya. vaLI, keTalAka AtmAne ekAMta nitya mAne che, keTalAka AtmAne anitya mAne che. tethI AtmAne AzrayIne cAra bhedonI prApti thAya che. vaLI kArya pratye kAla, Izvara, AtmA, niyati ane svabhAva e pAMca kAraNo che. temAMthI koI kAlathI ja sarva kArya thAya che tema mAne che. koIka IzvarathI ja badhA kArya thAya che tema mAne che. koIka AtmA ja svayaM sarva kArya kare che tema mAne che. to vaLI koIka niyatithI niyatakALe sarva kArya thAya che tema mAne che. vaLI koIka svabhAvathI ja sarva kArya thAya che. tema mAne che ane te sarva vikalpomAMthI eka-eka vikalpa svIkArIne sarva vyavasthA saMgata karanArA kriyAvAdI hoya che. tethI jIvane AzrayIne pUrvamAM cAra bhedo karAyA temAM kAlAdine AzrayIne pAMca vibhAgone svIkAravAthI jIvane AzrayIne vIsa (20) bhedonI prApti thAya che. tethI e vikalpa prApta thAya ke jIva svataH che. kALathI nitya che ane temAM kALa ja sarva kAryo pratye kAraNa che. e prakArano kAlavAdIno mata che. te prathama vikalpa prApta thayo. vaLI, bIjA kahe che ke jagatanuM sarva kArya Izvara karanArA che tethI tenA matAnusAra jIva svataH che, nitya che ane A jagatanI badhI vyavasthA IzvarathI karAya che. tethI IzvaranA anugrahathI ja jIvonuM hita thAya che. ane IzvaranA nigrahathI jIvonuM ahita thAya che. vaLI trIjo vikalpa AtmavAdIno che. te kahe che ke puruSathI atirikta jagata kaMIka ja nathI tethI jagatamAM je kaMI dekhAya che te puruSarUpa ja che. tethI yuktithI puruSa advaitanuM sthApana kare che. brahma advaita arthAt brahma advaitanuM sthApana kare che. arthAt brahmAthI atirikta kaMI nathI. vaLI cotho vikalpa niyatavAdIno kare che. te kahe che je kALe je vastu je rUpe thavAnI niyata hoya te kALe te vastu te svarUpe ja thAya che. tethI sarva kAryo pratye niyati ja kAraNa che. ane pAMcamo vikalpa svabhAvavAdIno che. te kahe che ke vastuno je pramANe svabhAva hoya te pramANe temAMthI kArya thAya che. tethI jagatanI sarva vyavasthA vastunA svabhAvane AdhIna che. A rIte jIvAdi nava tattvamAMthI eka-eka tattvane grahaNa karIne tenA upara ekAMtavAdanuM sthApana karanArA kriyAvAdI che ane kriyAvAdI AtmakalyANa arthe kriyA karavI joIe tema mAnanArA che. tethI paraloka arthe ucita tapa
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-42 tyAgAdinI kriyA kare che. paraMtu ekAMtavAda sUkSma yuktithI sthira ka2vA prayatna kare che. anekAMtavAdanA 52mArthane jANanArA nathI tethI tevA ekAMtavAdanA paricayamAM AvavAthI jenI mati durbaLa che tevA jIvo oghathI syAdvAdanI ruci rAkhIne bhagavAnanA vacanAnusAra dharma karatA hoya, arihaMta deva, susAdhu guru ane sarvajJapraNIta dharma ja zuddha che ema sthira buddhipUrvaka dharma karatA hoya teo paNa ekAMtavAdInA paricayathI padArthano yathArtha nirNaya ka2vA mATe asamartha hovAthI bhagavAnanA vacanamAM saMdehavALA thAya che. ane sanmArgane choDIne unmArgane svIkAre to tattvanI prApti thAya nahIM mATe apakva avasthAmAM 52darzanano paricaya vinAzakArI che. mATe samyaktvanA aticAramAM 5radarzananA paricayane aticArarUpe kahela che. tethI zrAvaka paradarzananA paricaya vagara jainadarzananI oghathI ruci rAkhIne jIvAdi navatattvano yathArtha bodha kare che tene jIvAdi navatattvano sUkSmabodha thAya che. vaLI anubhava anusAra tene jaNAya che ke jIvAdi nava padArtho potAnA svarUpe vidyamAna che ane pa2 svarUpe avidyamAna che. AthI ghaTane joIne A paTa nathI te buddhi thAya che. tethI nakkI thAya che ke ghaTa potAnA svarUpe vidyamAna che ane para svarUpe avidyamAna paNa che. vaLI, syAdvAdano sUkSma abhyAsa ka2vAthI tene anubhava anusAra jaNAya che ke AtmAdi dareka padArtho dravya rUpe nitya che ane paryAyarUpe anitya che. vaLI, kArya mAtra pratye mAtra kAla kAraNa nathI paraMtu kAlAdi pAMca kAraNothI kArya thAya che. ane temAM Izvara kAraNa paNa e rIte thaI zake che ke bhagavAne kahelAM vacanone je seve che tenA pratye Izvara hitanuM kA2Na che ane je bhagavAnanA vacananI virAdhanA kare che teonuM ahita thAya che tethI upacArathI ja Izvara anugraha-nigrahamAM kAraNa che. vastutaH bhagavAnanI AjJAnA pAlanathI ja anugraha thAya che. ane bhagavAnanI AjJAnI virAdhanAthI AtmAno nigraha thAya che arthAt durgatinI prApti thAya che ane bhagavAnanI AjJA sAthe bhagavAnano abheda karIne bhagavAnathI nigraha ane anugraha thAya che. tema upacAra karAya che. AthI ja syAdvAdanA matAnusAra mAtra kAlathI kArya thatuM nathI, mAtra svabhAvathI kArya thatuM nathI paraMtu pAMca kAraNothI kArya thAya che. temAM Izvarane sthAne karma ja kAraNa che chatAM karmabaMdha ane karma-nirjarA pratye bhagavAnanI AjJAnuM pAlana ane bhagavAnanI AjJAnI virAdhanA kA2Na che tethI karmanA sthAne Izvarane grahaNa karelA che. TIkAH 'akiriyANaM ca bhavati culasIti tti akriyAvAdinAM bhavati caturazItirbhedA iti, na kasyacidavasthitasya padArthasya kriyA samasti, tadbhAva evAvasthiterabhAvAdityevaMvAdino'kriyAvAdinaH, tathA cAhureke - 167 "LiA: sarvasaMskArA, asmitAnAM jItaH yiA ? / bhUtiyelAM yiA seva, hAruM seva pote / / / / " jJAti / ete cAtmAdinAstitvapratipattilakSaNA amunopAyena caturazItirdraSTavyAH, eteSAM hi puNyA'puNyavarjitapadArthasaptakanyAsaH, tathaiva jIvasyAdhaH svaparavikalpabhedadvayopanyAsaH, asattvAdAtmano
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-2 nityA'nityabhedau na staH, kAlAdInAM tu paJcAnAM SaSThI yadRcchA nyasyate / pazcAdvikalpAbhilApa:nAsti jIvaH svataH kAlata ityeko vikalpaH, evamIzvarAdibhirapi yadRcchAvasAnaiH, sarve ca SaDvikalpAH, tathA nAsti jIvaH parataH kAlata iti SaDeva vikalpAH ekatra dvAdaza evamajIvAdiSvapi SaTsu pratipadaM dvAdaza vikalpAH, ekatra sapta dvAdazaguNAzcaturazItirvikalpA nAstikAnAmiti / TIkArca - viriyA ....... nAstinApati "viriyAI mati puratIti' e pramANe pratIka che. ane akriyAvAdInA 84 bhedo thAya che. koI avasthita padArthanI kriyA nathI; kema ke te bhAvamAM ja avasthitino abhAva che e prakAre bolanArA akriyAvAdI che ane te pramANe eka kahe che - sarva saMskAro kSaNika che. asthita jIvone kevI rIte kriyA hoya ? jeonI bhUti te ja kriyA che ane te ja kAraka kahevAya che." 1] () ityAdi. A upAyathI AtmAdinA nAstitvanI pratipattirUpa A 84 bhedo jANavA. Amano= akriyAvAdIno puNya-pApa varjita padArtha sAtano vyAsa che. te pramANe ja jIvanI nIce sva-paranA vikalpanA bhedadvayano upacAsa che. AtmAnuM asatyapaNuM hovAthI nityAnitya bheda thatA nathI. vaLI kAlAdi pAMcamAM chaThThI yadacchA sthApana karAya che. tyArapachI vikalpano abhizApa A pramANe che. jIva svataH kAlathI nathI e pramANeno eka vikalpa che. A rIte yadacchA avasAnavALA IzvarAdi vaDe vikalpo che. ane sarva cha vikalpo che ane kAlathI parathI jIva nathI e pramANe 6 ja vikalpo karavA. eka sthAnamAM jIvAdi eka sthAnamAM, bAra vikalpo thayA. e rIte ajavAdi chamAM dareka padane AzrayIne bAra vikalpo che. eka ThekANe 7ne 12 vaDe guNavAthI 84 vikalpo nAstikomAM che. (12 x 7=84) akriyAvAdI jIva - ajIva - Azrava - baMdha - saMvara - nirjarA - mokSa sAta padArtho che. svataH jIva parataH jIva kAla AtmA Izvara niyati svabhAva yadacchA kAla AtmA Izvara niyati svabhAva thaicchA Ama jIva svatanA kAlAdine AzrayIne 6 bheda te ja rIte jIva paratanA kAlAdine AzrayIne 6 bheda jIvanA=12 bheda
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 169 dharmasaMgraha bhAga-3/ dvitIya adhikAra | zloka-42 ane te ja rIte bAkInA ajIvAdi pratyekanA 12 bheda =12 x 7=84 kula bheda. tti" zabda akriyAvAdInA samApti arthe che. bhAvArtha :akriyAvAdI - akriyAvAdI kSaNikavAdI bauddha che. teo mAne che ke dareka padArtho kSaNika che. tethI tenA matamAM nityAnityanA be vikalpo nathI paraMtu eka ja anityano vikalpa che. vaLI, kSaNikavAdI bauddhamAM paNa keTalAka bauddha, jIvane svataH che. tema mAne che. to keTalAka kahe che ke jIva parataH che=AjIvanI vyAvRtti rUpa ja che. tenAthI atirikta koI jIva nathI. tethI jIvane AzrayIne svataH parataH be vikalpa paDe che. vaLI, akriyAvAdInA matAnusAra je vikalpo paDe che. temAM jIvAdi sAta padArthone AzrayIne vikalpo paDe che. puNya-pApane AzrayIne vikalpo paDatA nathI. kema puNya-pApane AzrayIne vikalpo nathI? tenuM tAtparya graMthakArazrIe spaSTa karela nathI tethI bahuzruto vicAre. vaLI, te sAta padArthone AzrayIne vikalpa pADyA pachI kAlathI ja sarva kArya thAya che. IzvarathI ja sarva kArya thAya che tema 5 vikalpathI atirikta yadacchAthI sarva kArya thAya che tema mAnanAra paNa eka mata che. tenA matAnusAra sarva kArya yadacchAthI ja thAya che=je prakAre jenI icchA hoya te pramANe te kArya kare che. arthAt dareka padArtho koI niyata rIte kArya karatA nathI. paraMtu te prakAranI potAnI pariNati anusAra pravRtti kare che. ane kAlAdi kane AzrayIne jIvAdi 7 padArtho grahaNa karavAmAM Ave ane temAM svataH ane parata ne AzrayIne vikalpa karavAmAM Ave to 84 bhedo prApta thAya che ane padArthone ekAMta kSaNika svIkAranAra A mata hovAthI nAstikavAdI che ane tenA mate mokSa arthe koI kriyA nathI; kema ke dareka padArtho bIjI kSaNamAM nAza pAme che tethI je kSaNamAM je padArtha utpanna thAya che te padArthanI utpatti ja kriyA che. tenA sivAya atirikta koI kriyA nathI ane te utpattirUpa kriyA ja uttaranI vastune kare che tethI te kAraka che. A pramANe akriyAvAdIno mata che. TIkA - _ 'aNNANiya sattahitti ajJAnikAnAM saptaSaSTirbhedA iti tatra kutsitaM jJAnamajJAnam, tadeSAmastIti ajJAnikAH, nanvevaM laghutvAt prakramasya prAk bahuvrIhiNA bhavitavyam, tatazcAjJAnA iti syAt, naiSa doSaH, jJAnAntaramevAjJAnaM mithyAdarzanasahacaritvAt tatazca jAtizabdatvAt gaurakharavadaraNyamityAdivadajJAnikatvamiti athavA ajJAnena caranti tatprayojanA vA ajJAnikAH asaMvittyakRtabandhavaiphalyAdipratipattilakSaNA amunopAyena saptaSaSTiAtavyAH-tatra jIvAdinavapadArthAnpUrvavat vyavasthApya
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-42 paryante cotpattimupanyasyAdhaH sapta sadAdaya upanyasanIyAH, sattvam asattvam, sadasattvam, avAcyatvam, sadavAcyatvam, asadavAcyatvam, sadasadavAcyatvamiti ca / ekaikasya jIvAdeH sapta sapta vikalpAH / ete navasaptakAH triSaSTiH / utpattestu catvAra evAdyA vikalpAstadyathA-sattvamasattvaM sadasattvam avAcyatvaM ceti, triSaSTimadhye kSiptAH saptaSaSTirbhavanti / ko jAnAti jIvaH san? ityeko vikalpaH, jJAtena vA kim?, evamasadAdayo'pi vAcyAH, utpattirapi kiM sato'sataH sadasato'vAcyasyeti, ko jAnAtItyetat ? na kazcidapItyabhiprAyaH / TIkArya : gavorf ... zcitapItyamika: "maNiya sattatti pratIka che. ajJAnavAdInA 67 bhedo che. tyAM kutsika jJAna ajJAna che. te jeone che ajJAna jeone che te ajJAniko, 'nathI zaMkA kare che. A rIte prakramanuM laghupaNuM hovAthI pUrvamAM bahuvrIhi samAsathI thavuM joIe. tethI 'majJAna' e pramANe thavuM joIe. A doSa nathI=bahuvrIhi samAsa thavo joIe e doSa nathI; kema ke jJAnAtara ja ajJAna che. kema jJAnAntara ajJAna che ? temAM hetu kahe che - mithyAdarzananuM sahacarIpaNuM che ane tethI jAti zabdapaNuM hovAthI 'gaurakharavALuM araNya' ityAditI jema ajJAnikatva' zabda banyo che. athavA ajJAnathI care che athavA tat prayojanavALA=ajJAta prayojanavALA ajJAnI che. asaMvitti akRtabaMdha vaiphalyAdinA pratipatti svarUpa ajJAnI che asaMvitti karIne karyo che baMdhanA vaiphalyAdi tenA svIkAravAvALA ajJAnIo che. A upAyathI 7 bhedo jANavA. tyAM=ajJAtInA bhedomAM, jIvAdi navapadArthone pUrvanI jema vyavasthApana karIne ane paryattamAM utpattino upacAsa karIne nIce sAta sadAdino upacAsa karavo. ane te sAta sadAdi batAve che - 1. sarva 2. asattva 3. sadasattvam sattAsattvam 4. avAcyatva 5. sadavAcyatva=saavAcyatva 6. asad avAcyatva ane 7. sadasad avAcyatva e pramANe che. eka-eka evA jIvAdinA sAtasAta vikalpo thAya che.e jIvAdi navanA sAta vikalpo 63 thAya che. (7 X 9=3) vaLI, utpattinA cAra ja Adya vikalpo che te A pramANe - 1. sattvam 2. asattvam 3. sattAsattvam ane 4. avAcyatve e pramANe 63mAM kSipta evA 4 bhedo thavAthI 67 bhedo thAya che. kaI rIte vikalpa pADavA te spaSTa kare che - koNa jANe che ? jIva che ? e eka vikalpa jANavAthI zuM? e rIte asadda Adi paNa kahevA. utpatti paNa zuM? sannI, asahnI, sadasannI ke avAcyanI che. e pramANe A koI jANe che? koI paNa jANato nathI e abhiprAya che.
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | bloka-42 jIva - ajIva - Azrava - baMdha - saMvara - nirjarA - puNya - apuNya - mokSa 9 padArtho che. satva asatva sarvAsatva avAcya sahu avAcyatva asaavAcyatva asaavAcyatva jIva padArtha ekatA sadAdine AzrayIne sAta bheda thAya. te ja rIte ajavAdi dareka padArthanA sAta bheda thAya. 947=63 bheda thayA temAM utpattinA cAra bhedo umeratA asatva avAcyatva satva savAsava jIvAdinA 63 bheda +4 bheda=67 kula bhedo thayA. bhAvArtha :ajJAnavAdI : ajJAnavAdInA bhedo jIvAdi nava padArthone AzrayIne che. ane syAdvAdanI saptabhaMgInA je sAta vikalpo kare che te sAta vikalpa anusAra 'co paTo masti cAt paTo nAsti ' ityAdi sAta vikalpa paDe che. tevA ja sAta vikalpone AzrayIne nava padArthonA vikalpo pADavAthI 9 guNiyA 7=63 vikalponI prApti thAya che. vaLI ajJAnavAdI utpattine AzrayIne 4 vikalpa pADe che. je cAra vikalpo anusAra sattva, asattva, sattvAsattva, ane avAcyatva rUpa cAra bheda paDe che. jema saptabhaMgImAM A cAra vikalpo pUrNa padArthane AzrayIne paDe che ane bAkInA traNa vikalpo padArthanA eke dezane AzrayIne paDe che ane utpattimAM padArthano deza saMbhave nahIM tethI utpattine AzrayIne tenA vikalpo paDatA nathI. e pramANe amane bhAse che. ane A saptabhaMgInA viSayamAM vizeSa bodha dravya-guNa-paryAyanA rAsa'thI jANavo. A rIte ajJAnavAdInI ka7 bhedanI prApti che. vaLI, ajJAnavAdIno prathama vikalpa che ke jIva che ? e koNa jANe che ? athavA jIvane jANavAthI zuM? ema kahIne jJAnano abhAva ja AtmA mATe zreya che. kAraNa ke sarva ciMtAo upAdhio bodhathI ja thAya che. mATe padArthanuM ajJAna ja jIva mATe zreya che. A prakAranI ajJAnavAdInI mAnyatA che. TIkA : 'veNaiyANaM ca battIsaMti vainayikAnAM ca dvAtriMzabhedAH, vinayena caranti vinayo vA prayojanameSAmiti vainayikAH ete cAnavadhRtaliGgAcArazAstravinayapratipattilakSaNA amunopAyena dvAtriMzadavagantavyAHsuranRpatijJAtiyatisthavirA'vamamAtRpitRNAM pratyekaM kAyena vAcA manasA dAnena ca dezakAlopapannena vinayaH kAryaH ityete catvAro bhedAH surAdiSvaSTasu sthAneSvekatra melitA dvAtriMzaditi /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | bloka-42 TIkArca - vephiyA .... triviti | veLAphA = 2 vasaMti' pratIka che. ane vaiyikonA batrIsa bhedo che. vinayathI AcaraNa kare che athavA vinaya prayojana che jemane, te vaiyiko ane A vaiyikonA bhedo avadhUta liMga, AcAra ane zAstrathI vinayanI pratipattirUpa jANavA=liMganA baLathI, AcAranA baLathI ke zAstranA baLathI bheda karyA vagara vinayanA karavA svarUpa vaiyiko jANavA. A upAyathI=AgaLa batAve che te upAyadhI, batrIza jANavA. deva-rAjA-jJAtiyati-sthavira-avama-mAtA-pitA pratyekano deza-kAlathI upapanna evA kAyAthI vANIthI manathI ane dAnathI vinaya karavo joIe. A pramANe 4 bhedo surAdi ATha sthAnomAM eka ThekANe bhegA karAyelA batrIza thAya che. I. vaiyiko-vinayavAdI sura - nRpati - jJAti - yati - sthavira - avama - mAtA - pitA kAyAthI vANIthI matathI dAnathI suranA jema kAyAthI - vANIthI - matathI - dAnathI cAra bhedo thAya che te rIte nRpati Adi darekanA cAra-cAra bhedo thAya. surAdi AThanA cAra bhedo= 884=32 kula bhedo thAya. bhAvArthavainacikavAdI - vainAyiko mithyAdRSTi jIvo che. teo sarvatra vinayane ja pradhAna karanAra hoya che ane teo deva-rAjA vagere AThane AzrayIne vinaya karavo joIe e prakArano upadeza Ape che. tethI teonA matAnusAra vinaya ja dharma che ane teonA kula batrIza bhedo prApta thAya che; kema ke teo kahe che ke surAdi AThano kAyAthI, vANIthI, manathI ane dAnathI je deza ane je kAlamAM je pramANe vinaya saMgata thato hoya te prakAre vinaya karavo te je dharma che. tethI surAdi AThano kAyAdi cArathI vinaya karavAthI 8 guNiyA 4=32 bheda prApta thAya che. vaLI, vinaya dharmanuM mULa hovA chatAM vainAyiko avivekapUrvaka vinayanI pravRtti svIkAranAra hovAthI mithyASTi che. chatAM vinaya karavAnI pravRtti hovAthI ucita upadezAdinI sAmagrI prApta karIne yogya jIvo dharmane prApta kare che.
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-42 173 TIkA : sarvasaGkhyA punareteSAM trINi zatAni triSaSTyadhikAni na caitat svamanISikAvyAkhyAnam, yasmAdanyairapyuktam - "AstikamatamAtmAdyA, nityAnityAtmakA nava padArthAH / kAlaniyatisvabhAvezvarA''tmakRtAH svaparasaMsthAH / / 1 / / kAlayadRcchAniyatIzvarasvabhAvA''tmatazcaturazItiH / nAstikavAdigaNamataM, na santi sapta svaparasaMsthAH / / 2 / / ajJAnikavAdimataM, nava jIvAdIn sadAdi saptavidhaM / bhAvotpattiM sadasadvaitAvAcyaM ca ko vetti? / / 3 / / vainayikamataM vinayazcetovAkkAyadAnataH kAryaH / suranRpatiyatijJAtivirAmamAtRpitRgu savA " - vRtta prasaneti 42 TIkArya : sarvasaMdhyA ... soneti . vaLI, AmalI=pAkhaMDIonI, sarva saMkhyA 363nI che. ane A= 363 bhedo, graMthakArazrIe potAnI buddhithI vyAkhyAna karyA nathI je kAraNathI anya vaDe kahevAya che - "Astika mata AtmAdi nityAnityAtmaka nava padArtho che. (je nava padArtho) kALa-niyati-svabhAva-Izvara-AtmakRta sva ane paramAM rahelA che. ll1. nAstikavAdI gaNano mata kAla-yadacchA-niyati-Izvara-svabhAva ane AtmAthI sva-para rahelA sAMta padArtho " nti =nathI. arthAt kSaNika che. e pramANe 84 bhedo che-akriyAvAdInA 84 bhedo che. rA. ajJAnavAdIno mata nava javAdine sadAdi saptavidha bhAva utpatti sad-asata ane avAcya koNa jANe che? e pramANe mAne che. lla vaiyikamata vinaya citta-vANI-kAyA ane dAnathI karavo joIe. kono karavo joIe ? tethI kahe che - deva-rAjA-yati-jJAti-sthavira-avama-mAtA-pitAno sadA karavo joIe." jA (). prasaMgathI saU=prasaMgathI graMthakArazrIe pAkhaMDInA 363 bhedonuM varNana karyuM tenAthI have adhika kahevAnuM saryuM. ll42aaaa
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | cs-42 AtmAdyastitvapratipattilakSaNAnAM kriyAvAdinAM 180 bhedayantram asti jIvaH / | astyajIvaH | asti puNyam | asti pApam astyAzravaH asti saMvaraH 20 40 / 60 / 120 svataH parataH svataH parataH svataH parataH svataH parataH svataH parataH svataH parataH 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 nityo'nityaH nityo'nityaH nityo'nityaH | nityo'nityaH nityo'nityaH | nityo'nityaH 80 100 kAlaH sva. | kA. sva. ni. | kA. sva. ni. | kA. sva. ni. | kA. sva. ni. | kA. sva. ni. ni. I. A. | I. A. I. A. | I. A. | I. A. | I. A. asti nirjarA asti bandhaH asti mokSaH 140 160 180 svataH parataH svataH parataH svataH parataH 10 10 / 10 10 10 10 nityo'nityaH | nityo'nityaH nityo'nityaH | kA. sva. ni. | kA. sva. | kA. sva. I. A. | I. ni. A. | I. ni. A. AtmAdinAstitvapratipattilakSaNAnAmakriyAvAdinAM 84 bhedayantrakam atrAtmano'sattvAnityA'nityabhedau na staH / / nAstyAzravaH nAsti jIvaH 12 . svataH parataH nAstyajIvaH 24 svataH parataH 36 nAsti saMvaraH 48 svataH parataH svataH parataH . kAlataH sva. ni. I. A. ya. kA. sva. I. ni. A. ya. kA. sva. I. ni. A. ya. kA. sva. I. ni. A. ya. nArita nirjarA nAsti bandhaH nAsti mokSaH 84 svataH parataH svataH parataH svataH parataH kA. sva. I. ni. | A. ya. kA. sva. I. ni. | A. ya. kA. sva. I. ni. A. ya.
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-42 175 ko jAnAti ? kiM vA jJAtenetipratipattilakSaNAnAmajJAnavAdinAM 67 bhedayantram ko jAnAti jIvaH jJAna vA viM? | to nAnA. ko jAnA. ko jAnA. ko jAnA. vo nAnA. san 1 asan 2 | ajIvaH 14 puNyaM 21 pApaM 28 AzravaM 35 saMvaraM 42 sadasan 3 avAcyaH jJA. jJA. jJA. jJA. 4 sadhAbe 1 | mana . 7 | rU. 7 | san rU. 7 | rU. 7 san i. 7 asadvAcyaH6 sadasadavAcyaH 7 to gAnA. je nAnA. | va gAnA. jo nAnA. utpatti 4 nirjarAm 49 / bandhaM 56 | mokSaM 63 satae , jJA. asatara 2, san i. 7 san i. 7 san i.7 salasatara 2, avAcyataH4 rA. jJA. bhAvArtha : A uddharaNanA zlokothI e prApta thAya ke prathama zloka anusAra AtmAdi nava padArtho grahaNa karavAthI nava tattvanI prApti che ane te nitya ane anitya svIkAravAthI tenA be vikalponI prApti che ane sva-para rahelA svIkAravAthI svarUpathI che pararUpathI nathI te be vikalponI prApti che ane kAla-niyati-svabhAvaIzvara-AtmakRta kahevAthI te pAMca kAraNomAMthI eka-eka kAraNano svIkAra che. tethI kriyAvAdInA 180 bhedonI prApti thAya che. zloka-2 anusAra nAstikavAdI matanI prApti thAya che. ane temAM 84 bhedonI prApti che; kema ke teo jIvAdi sAta padArtho viSayaka svataH parataH sat asat arthAt svarUpathI sat ane pararUpathI asat ema be vikalpa svIkAre che ane teo kSaNikavAdI hovAthI 'santi' kahe che. ane te sAta padArthanA kAla- yadacchAniyati-Izvara-svabhAva AtmAne AzrayIne vikalpo pADe che. tethI 84 bhedonI prApti thAya che. vaLI, zloka 3 anusAra ajJAnavAdI mata prApta thAya che. teo jIvAdi nava padArthane AzrayIne sadAdi sAta prakAranA vikalpo kare che. arthAt saptabhaMgInA karAtA sAta vikalpo anusAra sAta vikalpo svIkAre che ane bhAva utpattine AzrayIne cAra vikalpo kare che sat, asatu, daita=satuasat rUpa dvata, ane avAcya ema cAra vikalpa svIkAre che. ane ajJAnavAdI che tethI kahe che koNa jANe che ? arthAtu koI jANatuM nathI.
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176. dharbhasaMgraha bhAga-3/dvitIya madhiRICTs-42-43 mATe ajJAna ja karmanA abaMdhanuM kAraNa che tema svIkAre che. tethI kahe che ke bodhanA kAraNe ja karma baMdhAya che ane ajJAnane kAraNe baMdhanuM vaiphalyAdi thAya che. zloka-4 anusAra vaiyika matanI prApti thAya che ane te mata cittathI-vANIthI-kAyAthI ane dAnathI vinaya karavAno kahe che. ane te vinaya surAdi 8no karavAno kahe che tethI 32 bhedonI prApti che. izA mavatazisl: samyaktvasya pradarzitAH paJcAticArAH, atha prathamANuvratasya tAnAha - mavatarazikSArtha : samyaktanA pAMca aticAro batAvAyA. have prathama aNuvratanA teone=aticArone, kahe che - to : vadho bandhazchavicchedo'tibhArAropaNaM krudhaH / bhaktapAnavyavacchedo'ticArAH prathamavrate / / 43 / / manvayArtha : krudhaHodhavANA, vadho vadha, bandhacchavicchedo'tibhArAropaNaM-dha, chaviche6, matimAra Aropa, bhaktapAnavyavacchedo=mata-pAnako vyavache, prathamavrate prathamatamai, aticArAH matiyArI, cha. // 4 // RoArtha : krodhavALA vadha, baMdha, chaviccheda, atibhAranuM AropaNa, bhaktapAnano vyavaccheda prathama vratamAM matiyAro che. 1|83 // TI : krudha iti padaM sarvatra yojyate, tatra 'krudhaH' krodhAt vadho bandhaH chavicchedo'tibhArAropaNaM bhaktapAnavyavacchedazcakAro gamya iti paJcAticArAH 'prathamavrate' AdhANuvrate jJeyA ityanvayaH / tatra 'vadhaH' catuSpadAdInAM laguDAdinA tADanam, sa ca svaputrAdInAmapi vinayagrahaNArthaM kriyate, ata uktaM 'krodhAditi' prabalakaSAyodayAdyo vadhaH sa prathamo'ticAra iti bhAvaH 1 / _ 'banyo' rajjvAdinA niyantraNam, so'pi putrAdInAM kriyata iti krudha iti saMbadhyate iti dvitIyo'ticAraH 2 / chaviH-zarIraM tvagvA tasyAzchedazchavicchedaH-karNanAsikAgalakambalapucchAdikarttanam, ayamapi krudha ityeva, tena pAdavalmIkopahatapAdasya putrAdestatkaraNe'pi nAtiprasaGga iti tRtIyo'ticAraH 3 /
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 177 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhidAra / PRTs-43 atizayito bhAro'tibhAro voDhumazakya itiyAvat, tasyAropaNaMgokarabharAsabhamanuSyAdeH skandhe pRSThe zirasi vA sthApanam, ihApi krodhAttadupalakSitalobhAvatiyojyamiti caturtho'ticAraH 4 / ___ bhaktam azanamodanAdi, pAnaM peyaM jalAdi, tayorvyavacchedo-niSedhaH, krudha eveti paJcamo'ticAraH ___ atra cAyamAvazyakacUAdyukto vidhiH-vadho dvipadAnAM catuSpadAnAM vA syAt, so'pi sArthako'narthako vA tatrAnarthakastAvadvidhAtuM na yujyate, sArthakaH punarasau dvividhaH-sApekSo nirapekSazca, tatra nirapekSo nirdayatADanam, sa na karttavyaH, sApekSaH punaH zrAvakeNAdita eva bhItaparSadA bhavitavyam, yadi punaH ko'pi na karoti vinayam, tadA taM marmANi muktvA latayA davarakeNa vA sakRdvirvA tADayet 1 / bandho'pi tathaiva, navaraM nirapekSo nizcalamatyarthaM ca bandhanam, sApekSo yo dAmagranthinA zithilena, yazca pradIpanAdiSu mocayituM chettuM vA zakyate, evaM catuSpadAnAM bandhaH, dvipadAnAmapi dAsadAsIcaurapAradArikapramattaputrAdInAM yadi bandhaH tadA savikramaNA eva bandhanIyAH, rakSaNIyAzca, yathA'gnibhayAdiSu na vinazyanti, tathA dvipadacatuSpadAH zrAvakeNa ta eva saMgrahItavyA ye abaddhA evAsate 2 / chavizchedo'pi tathaiva, navaraM nirapekSo hastapAdakarNanAsikAdi yatrirdayaM chinatti,sApekSaH punargaDaM vA arurvA chindyAdvA dahedveti 3 / tathA'tibhAro'pi nAropayitavyaH, pUrvameva hi dvipadAdivAhanena yA''jIvikA sA zrAvakeNa moktavyA, athAnyA sA na bhaveta, tadA dvipado yaM bhAraM svayamutkSipati avatArayati ca taM vAhyate, catuSpadasya tu yathocitabhAraH kiJcidUnaH kriyate halazakaTAdiSu, punarucitavelAyAmasau mucyate 4 / tathA bhaktapAnavyavacchedo na kasyApi karttavyaH, tIkSNabubhukSo hyevaM sati mriyate, svabhojanavelAyAM tu jvaritAdIn vinA niyamata evAnyAn vidhRtAn bhojayitvA svayaM bhuJjIta, bhaktapAnaniSedho'pi sArthakA'narthakabhedabhitro bandhavadraSTavyaH, navaraM sApekSo rogacikitsArthaM syAt, aparAdhakAriNi ca vAcaiva vaded-adya te bhojanAdi na dAsyate, zAntinimittaM copavAsAdi kArayet, kiM bahunA? mUlaguNasyAhiMsAlakSaNasyAticAro yathA na bhavati tathA yatanIyam, ataH paDDakachAgotpattyAdikabahudoSahetuM mahiSyajAdisaGgrahaM ca varjayediti / nanu hiMsaiva zrAvakeNa pratyAkhyAtA, tato bandhAdikaraNe'pi na doSaH hiMsAviraterakhaNDitatvAt, atha bandhAdayo'pi pratyAkhyAtAstadA tatkaraNe vratabhaGga eva, viratikhaNDanAt, kiJca-bandhAdInAM pratyAkhyeyatve vrateyattA vizIryeta, prativratamaticArANAmAdhikyAditi, evaM ca na bandhAdInAmaticArateti /
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya madhibhAra | Cls-43 ucyate, satyam, hiMsaiva pratyAkhyAtA, na bandhAdayaH, kevalaM tatpratyAkhyAne'rthataste'pi pratyAkhyAtA draSTavyAH, hiMsopAyatvAtteSAm / evaM cettarhi vadhAdikaraNe vratabhaGga eva, nAticAro, niyamasyApAlanAt / maivam, yato dvividhaM vratam-antarvRttyA bahirvRtyA ca, tatra mArayAmItivikalpAbhAvena yadA kopAdyAvezAnirapekSatayA vadhAdau pravarttate, na ca hiMsA bhavati, tadA nirdayatayA viratyanapekSapravRttatvenAntarvRttyA tasya bhaGgaH, hiMsAyA abhAvAcca bahirvRttyA pAlanamiti, dezasyaiva bhajjanAddezasyaiva pAlanAdaticAravyapadezaH pravarttate, taduktam - "na mArayAmItikRtavratasya, vinaiva mRtyuM ka ihAticAraH? / nigadyate yaH kupito vadhAdIn, karotyasau syAnniyamAnapekSaH / / 1 / / mRtyorabhAvAnniyamo'sti tasya, kopAddayAhInatayA tu bhagnaH / dezasya bhaGgAdanupAlanAcca, pUjyA atIcAramudAharanti / / 2 / / " () yaccokta 'vrateyattA vizIryaMta' iti, tadayuktam, vizuddhAhiMsAsadbhAve hi vadhAdInAmabhAva eva, tatsthitametat-bandhAdayo'ticArA eveti / yadvA'nAbhogasahasAkArAdinA'tikramAdinA vA sarvatrAtIcAratA jJeyA, tatrAnAbhogo'sAvadhAnatA sahasAkAro'vimRzyakAritvam, Ahuzca - "puvvaM apAsiUNaM, chUDhe pAyaMmi jaM puNo pAse / na ya tarai niatteuM, pAyaM sahasAkaraNameaM / / 1 / / " / atikramAdisvarUpaM ca-vratabhaGgAya kenacinimantraNe kRte'pratiSedhAdatikramaH 1, gamanAdivyApAre tu vyatikramaH 2, krodhAdvadhabandhAdAvaticAraH 3, jIvahiMsAdau tvanAcAraH 4, vadhAdigrahaNasya copalakSaNatvAtkrodhAdinA hiMsAdihetumantratantrauSadhaprayogAdayo'nye'pyaticAratayA'tra vrate'vagantavyAH / / 43 / / TImArtha :krudha iti ..... avagantavyAH / / 'dudha' se 56 sarvatra yo04na 42saya cha=5iya matiyAramA yo04 rAya che. tyA dudhanI ma hothI' athe| 2qo tathA opathI 4dha, opathI dha, opathI chaviche = cAmaDI Adino cheda, krodhathI atibhAranuM AropaNa ane krodhathI bhaktapAnano vyavaccheda ane "gha' kAra zlokamAM adhyAhAra che. ethI prathamavratamAM Adya aNuvratamAM, pAMca aticAro jANavA. e pramANe atraya che. tyAM pAMca aticAromAM, 1. vadhaH- vadha catuSpadAdine lAkaDI vagerethI tADana che ane te svaputrAdine paNa vinayagrahaNa mATe karAya che. AthI 'krodhathI' e pramANe kahevAyuM. ethI e prApta thAya ke prabaLa kaSAyanA udayathI Adya evo vadhaetAData, e prakArano prathama aticAra che. e prakArano bhAva che.
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-43 179 2. baMdha - baMdha raju AdithI niyaMtraNa che. te paNa putrAdine karAya che. ethI kudha e pramANe sabaMdhita karAya che. ethI krodhathI raju Adino baMdha e bIjo aticAra che. 3. chaviccheda - chavi=zarIra athavA cAmaDI, teno cheda te chaviccheda cheHkarNa, nAsikA, galakambala, pucchAdinuM kartana cheHchedana che. A paNa kula= krodhathI' ja che. tethI pAdavAlmIkathI upahata pagavALA putrAdinA tenA karaNamAM paNa chavicchedanA karaNamAM paNa, atiprasaMga nathI=aticArano prasaMga nathI. e prakAre trIjo aticAra che. 4. atibhArAropaNa - atizayita bhAra atibhAra vahana karavA mATe azakya evo bhAra, tenuM AropaNa gAya, UMTa, gadheDo, manuSyAditA skaMdha upara pITha upara ke mAthA upara sthApana karavuM. ahIM paNa krodhathI athavA krodha upalakSita lobhathI e pramANe yojana karavuM krodhathI ke lobhathI atibhAranuM AropaNa kare te aticAra che. tenuM varjana karavuM. 5. bhaktapAta vyavaccheda - bhakta-azana evuM odanAdi che. pAna peya evuM jalAdi che. te beno vyavaccheda=niSedha, krodhathI ja e prakAre pAMcamo aticAra che. ahIM-AnA viSayamAM aticAranA viSayamAM, 'AvazyakacUNi' AdimAM kahevAyelI A vidhi - 1. vadha be pagavALA athavA cAra pagavALAno thAya te paNa sArthaka athavA anarthaka thAya. tyAM anarthaka karavuM yogya nathI anarthaka vadha karavo yogya nathI. ane sArthaka vaLI A=vadha, be prakArano che. sApekSa ane nirapekSa. tyAM nirapekSa nirdaya tADana che. te karavuM joIe nahi=nirdaya tADana che te karavuM joIe nahi. vaLI, sApekSa zrAvake prathamathI ja bhIta parSadAvALA thavuM joIe=zrAvaka, putrAdi vagara tADane kahevA mAtrathI bhaya pAme tevuM vartana karavuM joIe. jo vaLI koIpaNa vinaya na kare to mane choDIne marmasthAnone choDIne, tene lAtathI ke doraDAthI eka-be vakhata tADana kare. 2. baMdha paNa te prakAre ja kareetADananI jema thatatApUrvaka kare. phakta atyaMta nizcala baMdhata nirapekSa baMdhana che. sApekSa je doraDAnI zithila gAMThathI che ane je pradIpa AdimAM choDAvavA mATe ke chedavA mATe zakya che. e rIte catuSpadono baMdha che. vaLI, dvipado evAM dAsa-dAsI-cora-pAradArika-pramatta putrAdino jo baMdha che to savikramaNa ja baMdha karavo joIe=chUTI zake evA ja bAMdhavA joIe. ane rakSaNa karavA joIe. je pramANe agni-bhayAdimAM vinAza na pAme ane dvipada-catuSpadAdi zrAvake te ja saMgraha karavA joIe je baMdhAyA vagara rahe. 3. chaviccheda paNa te pramANe ja che=vadha ane baMdhanI jema ja che. phakta nirapekSa hasta-pAda-karNanAsikAdi je nirdaya chede che te nirapekSa che. sApekSa vaLI gaDa athavA arUne chede che athavA bALe che. 4. atibhArAropaNa - atibhAra paNa AropaNa karavo joIe nahIM ja kAraNathI zrAvake pUrvamAM ja be paga AdinA vAhana dvArA AjIvikA karavI joIe nahi.
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180. dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-43 have anya te=AjIvikA, ta thAya, to be pagavALo puruSa je bhArane svayaM ja grahaNa kare che ane utAre che te ja vahana karAvo joIe. ane catuSpadane yathA ucitabhAra kaMIka Una=cUna, haLa-zakaTa AdimAM karAya che. vaLI, ucitaveLAmAM A catuSpada, mukAya che=bhArathI mukta karAya che. 5. bhakta-pAna-vyavaccheda - bhaktapAnano vyavaccheda koIne paNa karavo joIe nahi. je kAraNathI A rIte tIkSaNa=atizaya, bhUkhavALo mRtyu pAme che. vaLI, svabhojataveLAmAM tAva Adi vagaranA anya evA potAnA parivArane niyamathI bhojana karAvIne svayaM bhojana karavuM joIe. bhakta-pAnano niSedha paNa sArthaka-anarthaka bhedavALo baMdhanI jema jANavo. phakta sApekSa roga-cikitsA mATe che. ane aparAdha karanArAmAM Aje tane bhojanAdi apAze nahIM e pramANe vAcAthI ja kahevuM ane zAMti nimite upavAsa Adi karAvo joIe. vadhAre zuM kahevuM? ahiMsA lakSaNa mUlaguNano je rIte aticAra na thAya te rIte yatna karavo joIe. AthI ja pADA-bokaDAnI utpatti Adi bahudoSanA hetu evA bheMsa-bakarI Adino saMgraha zrAvake varjana karavo joIe. " nathI zaMkA kare che - zrAvaka vaDe hiMsAnuM pratyAkhyAna karAyuM che tethI baMdhAdinA karaNamAM paNa doSa nathI; kema ke hiMsAnI viratinuM akhaMDitapaNuM che ane jo baMdhAdi paNa pratyAkhyAna karAyA, to tenA karaNamAM vratabhaMga ja che; kema ke viratinuM khaMDana che=hiMsAnI viratinuM khaMDana che. vaLI, baMdhAdinuM pratyAkhyayapaNuM hote chate=pratyAkhyAna karavA yogyapaNuM hote chate, vratanI maryAdA vizIrNa thaze vratanI saMkhyA raheze nahi; kema ke dareka vratanA aticAranuM Adhikya che=dareka vratane AzrayIne aticAronuM adhikapaNuM prApta thavAthI vratanI 12nI maryAdA raheze nahIM paraMtu vratanI adhika saMkhyA prApta thaze ane e rIte=pUrvamAM kahyuM e rIte, baMdhAdinI aticAritA nathI. rUti' zabda pUrvapakSanI zaMkAnI samApti mATe che. teno uttara graMthakArazrI Ape che - 'tArI vAta sAcI che.' hiMsA ja pratyAkhyAna karAya che, baMdhAdi nahi. phakta tenA pratyAkhyAnamAM=hiMsAnA pratyAkhyAnamAM, arthathI te paNa=baMdhAdi paNa, pratyAkhyAna karAyelA jANavA; kema ke teonuM baMdhAdituM, hiMsAnuM upAyapaNuM che. A rIte to vadhAdi karaNamAM vratabhaMga ja che. aticAra nathI; kema ke niyamanuM apAlana che. e prakAranI zaMkAmAM graMthakArazrI kahe che - ema na kahevuM. je kAraNathI be prakAranuM vrata che. aMtaHvRttithI ane bahiMvRttithI. tyAM=be prakAranA vratamAM, huM mAruM chuM e pramANenA vikalpo abhAva hovAthI jyAre krodhanA AvezathI nirapekSapaNAthI vadhAdimAM pravarte che ane hiMsA thatI nathI tyAre nirbhayapaNAne kAraNe viratithI anapekSapravRttapaNuM hovAne kAraNe aMtaHvRttithI=jIvanA pariNAmathI, teno bhaMga che=vratano bhaMga che, ane hiMsAno abhAva hovAne kAraNe bahivRttithI pAlana che. ethI dezanA ja bhaMganA kAraNe ane dezanA pAlanane kAraNe aticArato vyapadeza pravarte che. te kahevAyuM che. huM mAruM nahIM e pramANe karAyelA vratavALAne mRtyu vagara=sAmAM jIvanA mRtyu vagara, ahIM tADanAdinI kriyAmAM.
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | bloka-43 181 zuM aticAra che? teno uttara Ape che. je kupita vadhAdi kare che. A=vadhAdi karanAra zrAvaka, niyamanA anapekSAvALo che=vratanI apekSA vagarano che. ||1|| mRtyuno abhAva hovAthI teno niyama che-tenuM vrata che. kopane kAraNe dayAhInapaNuM hovAthI vaLI bhagna che-tenuM vrata bhagna che. dezanA bhaMganA kAraNe ane dezanA anupAlanane kAraNe, pUjyo aticAra kahe che." garA (). je pramANe kahevAyuM=zaMkAkAra vaDe kahevAyuM. vratanI maryAdA vizIrNa thaze vratanI saMkhyA 12 karatAM adhika prApta thaze te ayukta che; kema ke vizuddha ahiMsAno sadbhAva hote chate vadhAdino abhAva ja che. te kAraNathI A baMdhAdi aticAra ja che. e pramANe sthita che athavA anAbhoga-sahasAtkAra Adi dvArA athavA atikramaNAdi dvArA sarvatra aticAratA jANavI=vadha, baMdhAdimAM aticAratA jANavI. tyAM anAbhoga asAvadhAnatA che ane sahasAtkAra vicAryA vagara kArIpaNuM che. ane kahyuM che. pUrvamAM joyA vagara paga mUke chate (anAbhoga che, je vaLI 'pAse'=jue che ane paganuM nivartana karavA mATe samartha thato nathI dekhAtA jIvanuM rakSaNa karavA mATe samartha thato nathI. e sahasAtkAra che." ). ane "atikrama' AdinuM svarUpa - vratabhaMga mATe koIka vaDe nimaMtraNa karAye chate apratiSedhathI atikrama che. gamatAdi vyapAra karAye chate vaLI vyatikrama che. krodhathI vadha-baMdhAdimAM aticAra che. vaLI, jIvahiMsAdimAM anAcAra che ane vadhAdinA grahaNanuM upalakSaNapaNuM hovAthI krodhAdithI hiMsAdi hetu maMtra-taMtra-auSadha-prayogAdi anya paNa A vratamAM aticArapaNAthI jANavA. II43 bhAvArtha :zUlaprANAtipAtaviramaNavratanA aticAra : je zrAvaka samyaktanA pAMca aticAranA parihArapUrvaka prathama aNuvrata grahaNa kare che="mAre trasa jIvonI hiMsA karavI nahi' e pramANe prathama aNuvrata svIkAre che te zrAvakane pramAdane vaza prathama aNuvratamAM pAMca aticAronI prApti che. jema krodhane vaza koIne tADana kare to prathama aticAranI prApti thAya. tyAM krodhano artha karyo ke prabala kaSAyanA udayathI. ethI e prApta thAya ke putrAdine vinaya mATe ke tenA bhAvinA hita mATe tADana kare tyAre aticAranI prApti nathI paraMtu koInA vartanane pote sahana na karI zake ane tenA anucita vartanane kAraNe prabaLa kaSAyano udaya thAya ane tADana kare to prathama vratamAM "vadha" nAmano arthAt "tADana' nAmano aticAra prApta thAya che. vaLI raju AdithI koIne gussAthI bAMdhavAmAM Ave tyAre "baMdha' nAmano bIjo aticAra prApta thAya che. vaLI, koInA pratye gusso AvavAthI tenA zarIranA koI avayavano cheda karavAmAM Ave tyAre chaviccheda' nAmano trIjo aticAra prApta thAya che. vaLI krodhane vaza ke lobhane vaza pazu Adi upara ke manuSya Adi upara adhika bhAra AropaNa karavAmAM Ave to dayAno pariNAma ghavAya che tethI
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra / zloka-43 ahiMsA vratamAM cotho aticAra prApta thAya che. vaLI, krodhane vaza teone bhojanAdino vyavaccheda karavAmAM Ave tyAre pahelA aNuvratamAM pAMcamo aticAra prApta thAya che. aticAranA viSayamAM "Avazyaka cUrNimAM A prakAranuM kathana che - be pagavALAM evAM dAsa-dAsI ane cAra pagavALAM evAM pazuone tADanarUpa vadha thAya che. te tADana paNa prayojanavALuM hoya che. arthAt teone ucita pravRttimAM yojana karavAnA prayojanavALuM hoya che ane anarthaka paNa hoya che. arthAt potAnA asahiSNu svabhAvane kAraNe teonI koIka pravRtti joIne teonA pratye gusso AvavAthI tADana karAya che ane te prakAranuM tADana zrAvake karavuM ucita nathI ane kare to vratabhaMga ja thAya. vaLI prayojanavALuM tADana be prakAranuM che 1. sApekSa. 2. nirapekSa. jema koIne ucita kRtya karAvavAnA prayojanathI tADana karavAmAM Ave tyAre paNa nirdaya tADana kare to te nirapekSa tADana che ane tevuM tADana zrAvake karavuM joIe nahIM ane sArthaka evuM sApekSa tADana karavAno paNa prasaMga na Ave tenA mATe zrAvake prathamathI te prakAre dAsa-dAsI ke pazu Adi rAkhavAM joIe ke jethI teone tADana karavAno prasaMga na Ave. AthI ja dayALu svabhAvavALA zrAvako pazu Adine paNa te rIte ja rAkhe che, dAsadAsIne paNa te ja rIte rAkhe che ke jethI teo haMmezAM zrAvakanA ucita vartanane joIne ucita pravRtti karanArAM bane che ane koI bhUla thaze to potAne Thapako maLaze evA bhayathI kyAreya anucita pravRtti karatAM nathI. Ama chatAM koI zrAvakane evAM dAsa-dAsInI aprAptine kAraNe ke koI anya kAraNe te dAsa-dAsI vinaya na kare to paNa teone nirdayapaNAthI tADana karavuM joIe nahIM paraMtu tenAM marmasthAnone lAge nahIM te rIte eka-be vakhata tADana kare jethI ahiMsAvratamAM aticAranI prApti na thAya. vaLI baMdha paNa doraDAthI tevo nizcala bAMdhe nahi; kema ke nizcalabaMdha nirapekSa baMdha che ane te rIte bAMdhavAthI agni AdimAM tenuM mRtyu thavAno prasaMga Ave ane bahu tophAna Adi karatA hoya tyAre sApekSapaNe doraDAthI zithila bAMdhe jethI agni AdinA prasaMgamAM sukhapUrvaka teonuM rakSaNa thAya. vaLI, tevA koIka prasaMgathI teone bAMdhyA hoya tyAre agni Adi upasthita thAya to zrAvake teonuM rakSaNa karavA ucita yatna karavo joIe. vaLI, zrAvake tevAM ja pazu Adi ke dAsa-dAsI Adi saMgraha karavAM joIe ke jemane bAMdhavAnI AvazyakatA rahe nahi. tethI bAMdhavAkRta klezano pariNAma prApta thAya nahi. vaLI, cAmaDIno cheda paNa zrAvake nirapekSa rIte karavo joIe nahIM paraMtu koI roga Adine kAraNe gUmaDA Adino cheda kare to doSa nathI. vaLI, zrAvake be pagavALA manuSya pAsethI ke pazuo pAsethI kAma karAvavuM paDe tevI AjIvikA karavI joIe nahi; kema ke te prakAranI AjIvikAmAM bIjA jIvone saMtrAsa thavAne kAraNe haiyuM kaThora bane che. paraMtu anya rIte AjIvikA na thAya to tenA upara atizaya bhAranuM AropaNa karavuM joIe nahi. vaLI, bhAravahananuM kArya pUruM thAya ke tarata teone te bhArathI mukta karavAM joIe jethI bIjA jIvonI pIDA joIne potAnA dayALu cittanuM rakSaNa thAya. vaLI, dAsa-dAsI vagerene AhAra-pANIno vyavaccheda zrAvake karavo joIe nahi. phakta svabhojanaveLAmAM teo jvara AdivALA hoya to teone bhojana karAyA vagara paNa pote bhojana kare te sivAya potAne Azrita je koIpaNa hoya te sarvane bhojana karAve pachI je zrAvaka bhojana kare. jethI potAne Azrita sarvanI
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-43 183 ucita ciMtA karavAne anukULa dayAno pariNAma rahe ane jo zrAvaka tema na kare ane badhAnI upekSA karIne svayaM bhojana kare to bIjAnI pIDA pratyenA kaThora pariNAmane kAraNe potAnA ahiMsArUpa aNuvratamAM malinatA thAya che. vizeSathI zuM? pahelAM ahiMsA lakSaNa mULaguNano aticAra na thAya te prakAre zrAvake yatna karavo joIe. AthI ja bheMsa-bakarI vagerenA ucheramAM navA navA jIvonI utpatti vagere aneka doSonI prApti che. tethI tevAM kArya zrAvake varjana karavAM joIe. ahIM koI zaMkA kare che ke zrAvake hiMsA nahIM karavAnuM paccakhkhANa karela che, tethI te tADanAdi kare temAM koI doSa nathI; kema ke tADanAdi karavA chatAM te jIvanI hiMsA thaI nathI mATe ahiMsAvratanuM pAlana che. jo ema kahevAmAM Ave ke hiMsAvratanuM pratyAkhyAna kareluM che tema tADanAdinuM paNa paccakhkhANa karela che mATe tADanAdi karavAmAM vratano bhaMga ja prApta thAya. paraMtu vratanA aticAro prApta thAya nahi; kema ke hiMsA ane tADanAdi sarvanuM pratyAkhyAna che. vaLI hiMsA ane tADanAdinuM paccakhANa che ema svIkAravAmAM Ave to eka hiMsAvrata thavAne badale hiMsA-tADanAdi maLIne vratanI saMkhyA hiMsAne AzrayIne kanI prApti thAya ane tema svIkAravAthI dareka vratonA aticAra sahita vratanI saMkhyA gaNavAthI 12 vratonI saMkhyAnI maryAdA rahe nahIM mATe baMdhAdino aticAra kahI zakAya nahi. A prakAranI zaMkAnuM samAdhAna karatAM graMthakArazrI kahe che - " zrAvaka hiMsAnuM pratyAkhyAna kare che, te vakhate arthathI vadhAdinuM paNa paccakhANa thAya che; kema ke dayALu svabhAvanA rakSaNa arthe koInA prANa nAza karavA ucita nathI tema koIne pIDA Adi karavI paNa ucita nathI ane tema svIkAravAthI vadhAdi karaNamAM vrata bhaMga thaze. aticAranI prApti nahIM thAya e prakAranI zaMkA karavI nahi; kema ke vyavahAranayanI dRSTithI vrata be prakAranuM che. bAhya AcaraNArUpe ane aMtaraMga pariNAmarUpa che ane aMtaHpariNAmarUpa vrata dayALu pariNAma svarUpa che ane bAhya AcaraNArUpa vrata ahiMsAnA kRtyarUpa che. tethI koI zrAvaka "Ane huM mArI nAkhuM' e prakAranA vikalpa vagara krodhAdinA AvezathI nirapekSapaNApUrvaka tADanAdimAM pravRtti kare che, tyAre aMtaraMga vRttithI dayAno pariNAma nAza pAme che. tethI vrata bhaMga thAya che topaNa bAhya rIte te jIvonI hiMsA thaI nathI te dRSTithI vratanuM rakSaNa che. AthI ja koI zrAvakane sAkSAt koIne mArI nAkhavAno pariNAma thayo hoya ane mAravA mATe potAnAthI zakya yatna karyo hoya chatAM te jIva mare nahIM tyAre aMtaHvRttithI vratano nAza thayo hovA chatAM bahir AcaraNAthI prANIvadha thayelo nahIM hovAthI aticAra kahevAya che. AthI ja siMhaguphAvAsI munie kozA vezyA pAse kAmanI mAMgaNI karI chatAM kAyAthI bhoganI pravRtti thaI na hovAthI aMtaHvRttithI cothuM mahAvrata nAza thayuM hovA chatAM bahivRttithI mahAvratanuM pAlana hovAne kAraNe cothA vratamAM aticAra svIkArAya che. mATe nirdayatAthI tADanAdi karanArA zrAvakamAM bhAvathI vrata bhaMga hovA chatAM te pravRtti karyA pachI pazcAttApa Adi thAya ane tenI zuddhi arthe guru pAse te zrAvaka prAyazcitta mAMge tyAre aticArane anurUpa prAyazcitta Ape che. anAcArane anurUpa prAyazcitta AvatuM nathI ane jo hiMsA karI hoya to anAcAranuM prAyazcitta Ape che.
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-43 vaLI, aticAranI vicAraNA anya rIte paNa karAya che. je zrAvake ahiMsAvratane svIkAryuM che, dayALu svabhAvavALo che, tethI tADanAdi na thAya tevA ucita yatnapUrvaka sarva ucita vyavahAra kare che. Ama chatAM kyAreka anAbhoga sahasAtkArathI tADanAdi thAya tyAre aticAranI prApti thAya che. athavA atikrama AdithI aticAranI prApti thAya che. te A rIte - dayALu zrAvaka ahiMsAvratanA rakSaNa arthe sarva dAsadAsI sAthe dayALu svabhAvathI vartana kare che chatAM koIka evA nimittane pAmIne asAvadhAnatAne kAraNe arthAt vratanI anupasthitine kAraNe gusso Ave ane tADana kare te anAbhogathI tADana kahevAya che. vaLI, kyAreka vratanI upasthiti hovA chatAM vratano vicAra karyA vagara sahasA pravRtti thAya tyAre sahasAtkArathI tADanAdi thAya che. anAbhoga ane sahasAtkAranA svarUpane spaSTa karavA mATe sAkSIpATha Ape che. teno artha A pramANe pUrvamAM joyA vagara paga mUkavAmAM Ave tyAre jIvarakSA viSayaka anAbhoga varte che=anupayoga varte che tema prastutamAM paNa dAsa-dAsI sAthe tADanAdinI pravRttikALamAM vratanuM smaraNa na thAya te anAbhoga varte che. vaLI, je jIvo che tema jue che chatAM paganuM nivartana karavA mATe samartha thato nathI te sahasAtkAra che. tethI e prApta thAya ke jovA mATe yatna kare che chatAM tvarAthI gamanane kAraNe jIva dekhAya che to paNa tenA rakSaNa mATe paganuM nivartana karI zakato nathI, te sahasAtkAra doSa che. tema potAnA vratAnusAra mAre gusso karavo na joIe tevo zrAvakano pariNAma hovA chatAM dAsa-dAsInI tevI pravRtti joIne vicAryA vagara sahasA kopane vaza tADanAdi thaI jAya chatAM tarata ja nivartanano pariNAma thAya che, te sahasAtkAra che. - tethI e prApta thAya ke anAbhogathI ane sahasAtkArathI thatI pravRttikALamAM potAnA vratanA rakSaNano pariNAma aMtaHvRttithI sarvathA gayo nathI. paraMtu vatanI anupasthitine kAraNe ke dAsa-dAsInA tevA anucita vartanane kAraNe sahasA evI pravRtti thavA chatAM vrata pratyeno aMtaraMga pariNAma vidyamAna hovAthI zrAvaka te tADanAdinI pravRttithI nivRtta thAya che. topaNa vrata pratyeno dRDha upayoga nahIM hovAne kAraNe anAbhogathI ke sahasAtkAra doSanI prApti thAya che mATe teTalA aMzathI vrata malina thAya che. vaLI, atikrama Adi thAya che. te A rIte - vrata bhaMga mATe koIka nimaMtraNa kare ane teno pratiSedha na kare to te atikrama che. jema dAsa-dAsInA koI vartanane joIne koI kahe ke A lokone tADana ja karavuM joIe to A sIdhA cAle ane barAbara kAma kare. te vakhate teno pratiSedha na karavAmAM Ave to maunathI te karavA pratyeno kaMIka pariNAma thAya che chatAM tevuM kRtya kare nahIM te vakhate atikramarUpa aticAranI prApti thAya che; kema ke koIkanAM te vacano sAMbhaLIne potAne paNa dAsa-dAsIne te prakAre tADana karavAno pariNAma kaMIka sUkSma thAya che. phakta dayALu svabhAvane kAraNe te prakAranI pravRtti karI nathI. vaLI koIkanA te prakAranA vacanane sAMbhaLIne tADanAdi karavAnA prayojanathI tADana karavA mATe usthita thAya paraMtu tADana karyuM na hoya tyAre vyatikrama nAmano aticAra prApta
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-43-44 185 thAya che; kema ke atikrama karatAM kaMIka adhika kaThora pariNAma thayo che. vaLI, krodhane vaza tADanAdi kare tyAre aticAranI prApti thAya che; kema ke vyatikrama karatAM paNa adhika kaThora pariNAma che. AthI ja mA2vAne abhimukha thayelI avasthArUpa vyatikrama karatAM mAravAnI kriyAkALamAM vizeSa saMkalezavALo pariNAma varte che. mATe aticAra che. vaLI, tADanAdi dvArA te jIvanI hiMsAdi prApta thAya to anAcAra prApta thAya jenAthI vratabhaMganI prApti che. Ama chatAM koIka jIva Avegane vaza te prakAre tADana kare ane te jIvanI hiMsA na thAya ane zrAvakane potAnA kRtyano pAchaLathI pazcAttApa thAya ane tenuM prAyazcitta grahaNa karavA mATe yatna kare tyAre tenA atikrama, vyatikrama, aticArane anurUpa prAyazcitta apAya che, ane hiMsAdi thayela hoya to vratabhaMgane anurUpa prAyazcitta apAya che. vaLI, vadhAdi pAMca aticAro batAvAyA che te upalakSaNa che. tethI jema krodhAdithI koI jIva tADanAdimAM pravarte to prathama aNuvratamAM aticAranI prApti thAya che. tema krodhAdithI koI zatru Adine mA2vA mATe maMtra-taMtra-auSadha-prayoga Adi kare ane te jIvanuM mRtyu thayuM na hoya to te maMtra-taMtra prayoga ka2nA2 zrAvakane prathama aNuvratamAM aticAranI prApti thAya che. tethI zrAvake nitya potAnA vratanI maryAdAnuM smaraNa karIne ane vratamAM kaI-kaI rIte aticArono saMbhava che tenuM smaraNa karIne aticAranA parihAra mATe ucita yatna ka2vo joIe ane potAnAM svIkArAyelAM vrato kaI rIte uttarottara vRddhi pAmIne sarvaviratinuM kAraNa bane te prakAre sadA ciMtavana karavuM joIe. jethI zrAvakanAM vrato sarvaviratinI prApti dvArA mokSanuM kAraNa bane. je zrAvako vrato grahaNa karyA pachI aticAronuM nitya smaraNa karatA nathI, tenA parihAra mATe ucita yatna karatA nathI, potAnAM svIkArAyelAM vrato uttarottara adhika adhika saMvara dvArA sarvaviratinuM kaI rIte kA2Na thaze tenuM sUkSma Alocana karatA nathI ane samyaktvane daDha karavA arthe nitya satzAstronuM zakti anusAra zravaNa karatA nathI teonAM vrato sthUla AcArathI vratarUpa rahevA chatAM guNasthAnakanI prAptinuM kAraNa banatAM nathI. mATe bhAvathI dezavirati guNasthAnakanA arthI zrAvake nitya sAdhudharmanuM paribhAvana ka2vuM joIe. zrAvakanA ucita AcAronuM smaraNa karavuM joIe. ane anAbhoga AdithI vratamAM malinatA na thAya te pramANe yatna karavo joIe. II43|| avataraNikA - atha dvitIyavratasyAticArAnAha - avataraNikArya : have bIjA vratanA aticArone kahe che zlokA H --- sahasAbhyAkhyAnaM mithyopadezo guhyabhASaNam / kUTalekhazca vizvastamantrabhedazca sUnRte / / 44 / /
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | bloka-44 anvayArtha : sUnRte sUtRtamAM, sahasAbhyAkhyAnaM sahasAmyANyAna, mithyopadezo=mithyA 6paza, guhyabhASaNam guptavAta bhASa, kUTalekhaH=Talesa, cane, vizvastamantrabhedaH vizvasta vyatinA maMtro me matiyArI che. // 44 // ToDArtha: sUtRta nAmanA bIjA aNuvratamAM, sahasAvyAkhyAna, mithyA upadeza, guptavAtanuM bhASaNa, dUTaleja mane vizvasta vyajitanA bhAno me matiyArI che. // 44 // TI : satyavrate paJcAticArAH jJeyAH, tatra sahasA=anAlocya 'abhyAkhyAnam, asadoSAdhyAropaNaM yathA'caurastvaM pAradAriko vA' ityAdi, anye tvasya sthAne rahasyAbhyAkhyAnaM paThanti, vyAcakSate ca-rahaH= ekAntastatra bhavaM rahasyam, rahasyenAbhyAkhyAnam-abhizaMsanamasadadhyAropaNaM rahasyAbhyAkhyAnam, yathA vRddhAyai vakti 'ayaM te bhartA taruNyAmatiprasaktaH' taruNyai vakti 'ayaM te bhartA prauDhaceSTitAyAM madhyamavayasi prasaktaH' tathA 'ayaM kharakAmo mRdukAmaH' iti vA parihasati, tathA striyamabhyAkhyAti bhartuH purataH yathA-'patnI te kathayati-evamayaM mAM rahasi kAmagardabhaH khalIkurute', athavA dampatyoH anyasya vA puMsaH striyo vA yena rAgaprakarSa utpadyate, tena tAdRzA rahasyenAnekaprakAreNAbhizaMsanaM hAsyakrIDAdinA, na tvabhinivezena, tathA sati vratabhaGga eva syAt, asyAsadoSAbhidhAnarUpatvena pratyAkhyAtatvAt / yadAha"sahasabbhakkhANAI, jANato jai karejja to bhaMgo / jai puNaNAbhogAIhiMto to hoi aiAro / / 1 / / " () itthaM ca paropaghAtakamanAbhogAdinA'bhidhatte tadA saGklezAbhAvena vratAnapekSatvAbhAvAna vratabhaGgaH, paropaghAtahetutvAcca bhaGga iti bhaGgA'bhaGgarUpaH prathamo'ticAraH 1 / TImArtha : satyavrate ..... prathamo'ticAraH 1 / (1) sahasAlyAdhyAna :- satyavatamai viya matiyArI gaerAvA. tyAM pAMca aticAromAM, sahasA Alocana karyA vagara, abhyAkhyAna=kathana, asadudoSanuM AropaNarUpa che. he pramANe tuM yora che' athavA 'tuM pAraR: che' tyA. vajI anya sAnA sthAnamA sahasAvyAkhyAnanA sthAnamAM, rahasyAbhyAkhyAna kahe che. ane kahe che ke rahe eTale ekAtta tyAM thanAruM rahasya. rahasyanI sAthe abhyAkhyAna=kathana. arthAt asaAropaNa e rahasyAbhyAkhyAta che. je
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 187 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-44 pramANe vRddhAne kahe che. A tAro bhartA taruNa evI strImAM ati prasakta che ane taruNa strIne kahe che A tAro bhartA prauDha ceSTAvALI madhyamavayanI strImAM prasakta che. ane A kharakAmavALo che atyaMta kAmavRttivALo che athavA mRdukAmavALo che e pramANe parihAsa kare che ane bhartAnI AgaLa strIne kahe che je pramANe tArI patnI kahe che. A prakAre A kAmagardabha mane ekAMtamAM herAna kare che athavA daMpatIonuM ke anya puruSanuM ke strIonuM jenI sAthe rAgano prakarSa utpanna thAya che, tenI sAthe tevA prakAranA rahasyanuM hAsya-kriIDAdi dvArA aneka prakAre kathana paraMtu abhinivezathI nahIM (te rahasyAbhyAkhyAna che) ane te pramANe hote chate abhinivezathI kahe to vratabhaMga ja che. kema abhinivezathI vratabhaMga che ? temAM heta kahe che - AnuM sahasAvyAkhyAnanuM, asaddoSa abhidhAnarUpapaNuM hovAne kAraNe pratyAkhyAtapaNuM che=paccakakhANa karAyeluM che. jene kahe che - "jo sahasAvyAkhyAnAdi jANato kare to bhaMga ja che=vratano bhaMga che. vaLI jo anAbhogAdithI kare to aticAra thAya che." II (). ane A rIte paraupaghAtaka vacanane anAbhogAdithI kare che. tyAre saMkalezanA abhAvane kAraNe=bIjAne utArI pADavA rUpa saMkalezanA abhAvane kAraNe, vrata anapekSatvano abhAva hovAthI vratabhaMga nathI ane paropaghAtanuM hetupaNuM hovAthI vratabhaMga che. tethI bhaMga-alaMgarUpa prathama aticAra che. bhAvArtha :sthUla mRSAvAdaviramaNavratanA aticAra :(1) sahasAbhyAkhyAnaaticAra : je zrAvaka sthUla mRSAvAdanuM paccakhANa kare che te zrAvaka bIjAne pIDAkArI vacanaprayoga na thAya tevA suMdara AzayavALo hoya che. tethI prAyaH karIne koIne pIDAkArI vacana te bole nahi. Ama chatAM sahasA=vicAryA vagara, koIkane pIDAkArI vacana bolAya te sahasAvyAkhyAna che. je vacanamAM bIjAne pIDAkArI evA doSonuM AropaNa hoya che. jema koIne mazkarImAM kahe ke "tuM cora che" athavA "tuM parastrIlaMpaTa chuM." A prakAre dRSTAMta zIdhra bodha thAya mATe TIkAkArazrIe Apela che. tethI e prApta thAya ke koIne paNa pIDAkArI evuM Alocana karyA vagara kathana karavuM te sahasAvyAkhyAna che ane te kathana kyAreka satya hoya ane kyAreka asatya paNa hoya. tethI zrAvake prayojana na hoya to parane pIDA kare tevuM satyavacana ke asatyavacana paNa kahevuM joIe nahi. Ama chatAM anAdinA pramAda svabhAvane vaza koIkanA kRtyane joIne vicAryA vagara koIne pIDAkArI evuM vacana kahevAmAM Ave to te zrAvakane sahasAvyAkhyAna aticAranI prApti thAya che. vaLI, keTalAka graMthakAro sahasAvyAkhyAnanA sthAne rahasyAbhyAkhyAna kahe che.
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-44 tethI e artha prApta thAya ke koIkanA ekAMtamAM thayelA prasaMganuM kathana karavAmAM Ave arthAtu koI na jANatuM hoya tevuM kathana karavAmAM Ave te rahasyAbhyAkhyAna che ane te rahasyAbhyAkhyAna kyAreka vAstavika paNa hoya ane kyAreka atizayoktivALuM paNa hoya topaNa bIjAne pIDA karanAra te vacana hovAthI aticArarUpa che. mATe zrAvake koInAM paNa guptavacano pote jANato hoya tene hAsyAdithI koInI AgaLa pragaTa kare nahi. ane hAsyAdithI kahe to aticAranI prApti thAya che ane abhinivezathI kahe to vratabhaMga ja prApta thAya. arthAt bIjAnA guptakathano jANIne tene badhAnI vacamAM hina batAvavA arthe kahe to te abhinivezathI kathana che ane tevuM kathana kare to vratano bhaMga ja thAya; kema ke bIjAne pIDAkArI evA vacanaprayogo asadudoSanA abhidhAnarUpa che ane tevAM vacano nahIM bolavAnuM pratyAkhyAna karela che tethI bIjAne badhAnI vacce hIna karavA arthe tenAM vAstavika kathano ke avAstavika kathano kahevAthI te kathano asadudoSarUpa ja che mATe vratabhaMga che. kema abhinivezathI koInA doSonuM kathana vratabhaMgarUpa che ? temAM sAkSI batAve che - A sahasAvyAkhyAnAdi che. e pramANe jANato sahasAvyAkhyAnAdi kare to vratabhaMga thAya che. jo vaLI, anAbhogAdithI kare to aticAra thAya che. tethI e phalita thAya ke koInI paNa koI pravRtti A anucita pravRtti che tema jANavA chatAM te kathanathI tene pIDA thaze ane te ucita nathI tema jANavA chatAM jo kathana kare to vratabhaMga thAya. paraMtu tevo koI Azaya na hoya paNa hAsyAdi vRttine kAraNe anAbhogAdithI vicAryA vagara koIkane kaMIka kahe to te kathana aticArarUpa che. AnAthI zuM phalita thAya ? te spaSTa karatAM TIkAkArazrI kahe che - A rIte koI zrAvaka paranA upaghAta karanAra vacana anAbhogAdithI =hAsyAdithI, kahe tyAre sAmI vyaktine pIDA karavA rUpa saMkalezano abhAva che. phakta majAka karavAnA svabhAvathI bolAya che. tethI vratanI anapekSA nathI. arthAt bIjAvratamAM bIjAne pIDAkArI vacana nahIM kahevAnuM paccakhANa kareluM te maryAdAnI apekSA vagara A vacana bolAyuM nathI; kema ke huM tene pIDA karavA arthe kaheto nathI. phakta pramoda arthe kahuM chuM tevo pariNAma che mATe vratabhaMga nathI. chatAM hAsyathI paNa bIjAne evuM vacana kahevAmAM parane upaghAtano hetu bane che. tethI potAnA aMtaraMga pariNAmathI vratabhaMga nathI ane bahiraMga kRtyathI vratabhaMga che; kema ke bahiraMga kRtya parane pIDAkArI che ane aMtaraMga pariNAma bIjAne pIDA karavAno nathI mATe sahasAbhyAkhyAna bIjA vratano prathama aticAra che. TIkA - 'mithyopadezaH' asadupadezaH, pratipannasatyavratasya hi parapIDAkaraM vacanamasatyameva, tataH pramAdAt parapIDAkaraNe upadeze'ticAro yathA vAhyantAM kharoSTrAdayo, hanyantAM dasyava iti yadvA yathA sthito'rthastathopadezaH sAdhIyAn, viparItastu ayathArthopadezo yathA pareNa saMdehApanena pRSTe na tathopadezaH
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-44 189 yadvA vivAhe (vivAde) svayaM pareNa vA anyatarAtisaMdhAnopAyopadezaH, ayaM ca yadyapi mRSA (na) vAdayAmItyatra vrate bhaGga eva, na vadAmIti vratAntare na kiJcana, tathApi sahasAkArA'nAbhogAbhyAmatikramAdibhirvA mRSAvAde parapravarttanaM vratasyAticAraH / athavA vratasaMrakSaNabuddhyA paravRttAntakathanadvAreNa mRSopadezaM yacchato'ticAro'yaM, vratasApekSatvAnmRSAvAde parapravartanAcca bhagnAbhagnarUpatvAvratasyeti dvitIyo tivAra: 2 * TIkAmAM ahIM 'vA vivAde che te sthAne yogazAstra ane tattvArthanA vacanAnusAra "yahmA vivAre joIe ane 'ma tarApasaMdhAnopayopaveza: 'che te sthAne 'cataratisaMdhAnopAyoddeza:' e pramANe pATha joIe. vaLI tyArapachI 'yaM ra yadyapi gRpA vAvayAmItyatra' e pramANe pATha che tyAM lahiyAnI skUlanAne kAraNe '' zabda upalabdha nathI paraMtu karyuM ra yadyapi gRSA na vAvayAnI-tra' e pramANe pATha hovAnI saMbhAvanA che. TIkArya : 'miththopaveza:' kritIyo tivAra: rA (2) miththopadeza - miththA upadeza=asad upadeza, svIkArAyelA satyavratavALAne parane pIDA karanAra vacana asatya ja che. tethI pramAdathI parane pIDA kare evA upadezamAM aticAranI prApti che. je pramANe gadheDA, UMTa Adi vahata karo. corone mAro athavA je pramANe vastu hoya te pramANe upadeza zreya che. vaLI, viparIta ayathArtha upadeza che. je pramANe saMdeha pAmelA para vaDe puchAye chate te prakAre upadeza na apAya arthAt yathArtha kathana na karAya te mithyA upadeza che. athavA vivAdanA viSayamAM svayaM ke para vaDe acataratA atisaMdhAnanA upAyano upadeza=be pakSamAMthI koI eka pakSane ThagavAnA upAyano upadeza, mithyAupadeza che. ane A=vivAdamAM svayaM ke para dvArA atisaMdhAnano upadeza Ape che, joke huM mRSA bolAvIza nahIM e prakAranA vratamAM bhaMga ja che. huM mRSA bolIza nahIM e prakAranA vRtAMtaramAM-phakta karaNane AzrayIne ja mRSAvAdanA tyAgarUpa vRtAMtaramAM, bhaMga nathI, topaNa=huM mRSAvAda karIza nahIM ane karAvIza nahIM e prakAranuM vrata hovA chatAM paNa, sahasAtkAra anAbhoga dvArA athavA atikramAdi dvArA mRSAvAdamAM paranuM pravartana=mRSAvAda karavAno parane upadeza Apavo e, vratano aticAra che athavA vratanA saMrakSaNanI buddhithI paranA vRtAMtanA kathana dvArA mithyAupadezane ApatA zrAvakano A aticAra che; kemake vratasApekSapaNuM hovAthI ane mRSAvAdamAM paNa pravartata hovAthI vratanuM bhagnAbhagnarUpapaNuM che. ethI bIjo aticAra che. bhAvArtha :(2) mithyAupadezaaticAra - mithyA upadezanA cAra bhedo che. 1. parane pIDAkArI satya paNa vacana mRSAvAdarUpa che. tethI zrAvaka koIne pIDA thAya tevo vacanaprayoga kare nahi. AthI ja AraMbha-samAraMbhanI pravRtti karavAno koI upadeza Ape te paNa mRSAvAda che. phakta
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | bloka-44 potAnA jIvananI vyavasthA ke vyavasAyane kAraNe mANaso pAsethI kArya karAvavA mATe vivekapUrvaka bhASAno prayoga kare to mRSAvAdanI prApti thAya nahi. 2. vastu je pramANe hoya tenAthI anya prakAranuM kathana karavuM te mithyA upadeza che. 3. koInI sAthe vivAda thayo hoya tyAre be pakSamAMthI koI eka pakSa pratye potAne pakSapAta hoya tenA kAraNe jenA pratye potAne pakSapAta hoya tene, bIjAne ThagavAno upAya svayaM batAve ke para dvArA batAve tyAre mithyA upadeza' nAmano aticAra prApta thAya che. joke bIjA mRSAvAdaviramaNa aNuvratamAM zrAvake huM mithyAupadeza karAvIza nahIM ane huM mithyA upadeza karIza nahIM e pramANe paccakhkhANa karela hoya to vratano bhaMga ja thAya; kema ke bIjAne ThagavAno upadeza Apavo te mRSAvAdanA karAvaNa svarUpa che. tethI vratano bhaMga ja thAya chatAM anAbhoga ke sahasAtkArathI te prakArano upadeza apAyo hoya to aticAranI prApti thAya athavA bIjAne tevI salAha ApavAno vicAra mAtra thayo hoya paraMtu te prakArano upadeza Apyo na hoya to atikrama AdithI aticAranI prApti thAya. ane je zrAvake bIjuM vrata mAtra karaNane AzrayIne grahaNa kareluM hoya karAvaNane AzrayIne grahaNa kareluM na hoya te zrAvakane bIjAne ThagavAnI salAha ApavAmAM vrata bhaMga thato nathI. phakta potAnI karaNa-karAvaNane AzrayIne bIjuM vrata grahaNa karavAnI zakti nahIM hovAthI mAtra karaNane AzrayIne vrata grahaNa karela hoya topaNa bIjAne mRSAvAda karAvavAmAM zakya eTalI yatanA rAkhavI joIe tethI niprayojana te prakArano mithyA upadeza bIjAne Apavo joIe nahIM. paraMtu potAnA tevA prakAranA saMyogone kAraNe jeNe bIjuM vrata mAtra svayaM karaNane AzrayIne grahaNa karyuM che tevo zrAvaka paNa bIjAne mRSAvAda karAvavAmAM zakya eTalI ucita yatanA rAkhe to vratabhaMga thAya nahi. 4. vaLI, koI potAnA vratanA saMrakSaNanI buddhithI paranA vRttAMtanA kathana dvArA mithyA upadeza Ape tyAre aticAranI prApti thAya; kema ke potAne vratanuM rakSaNa karavuM che. tethI sAkSAt mRSAvAdano upadeza Apato nathI. paraMtu sAmI vyaktine mRSA bolavAne anukULa upadeza ApavA arthe tene koIkanuM dRSTAMta ApIne kahe ke AvA prasaMge A puruSe parane AvA prakArano uttara ApIne potAnA vivAdamAM potAnuM rakSaNa kareluM. te vacana dvArA parane paNa kevI rIte vivAdamAM mRSAvAda karavo teno bodha thAya che. tethI parane ThagavAmAM pravRtti karAvavAno adhyavasAya varte che ane vrata saMrakSaNanI buddhi paNa che tethI aticAra che. TIkA : tathA 'guhyaM' gUhanIyaM na sarvasmai yatkathanIyaM rAjAdikAryasaMbaddhaM tasyAnadhikRtenaivAkAregitAdibhiqhatvA'nyasmai prakAzanaM guhyabhASaNam, yathA-ete hIdamidaM ca rAjaviruddhAdikaM mantrayante, athavA guhyabhASaNaM-paizUnyama, yathA-dvayoH prIto satyAmekasyAkArAdinopalabhyAbhiprAyamitarasya tathA kathayati yathA prItiH praNazyati, asyApyaticAratvaM rahasyAbhyAkhyAnavaddhAsyAdinaiveti tRtIyo'ticAraH 3 /
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 191 dharmasaMgraha bhAga-3) dvitIya adhikAra | zloka-44 TIkArca - tathA .tRtIyoticAra: rU. (3) guhya bhASaNa - ane guuegopanIya, rAjAdi kArya sAthe saMbaMdhavALuM je sarvane kathanIya nathI, tenuM anadhikRta evA puruSa vaDe AkAra iMgita Adi vaDe jANIne ane prakAzana te guhyabhASaNa che. je pramANe A loko A ane A rAjyaviruddha Adi maMtraNA kare che. athavA gullabhASaNa cADI che. je pramANe be vyaktinI prIti hote chate eka vyaktinA AkArAdi dvArA abhiprAya jANIne Itarane te prakAre kahe che je rIte teonI prIti nAza pAme che. AnuM paNa aticArapaNuM rahasyAbhyAkhyAnanI jema hAsyAdithI ja che. e pramANe trIjo aticAra che. bhAvArtha(3) guhAbhASaNaaticAra : koInI gupta vAta bIjAne kahevI joIe nahi; chatAM koI vyakti rAjyAdinI viruddha ke anya koInA viruddha kAryanI vicAraNA karatA hoya ane tenI ceSTA dvArA tenA kAryano nirNaya karIne tenuM prakAzana kare to te guhyabhASaNa mRSAvAdano aticAra che; kema ke parane pIDAkArI evuM te vacana hovAthI doSarUpa che ane tenI ceSTAdithI pote nirNaya karIne pote satya kahe che, mRSA kaheto nathI tevI buddhi che tethI aticAra che. phakta je vyaktine te kRtyanI ciMtA karavAnI hoya tevA adhikArI vyakti te kRtya kare tyAre guhya bhASaNa nathI ane jema gharanI javAbadAra vyakti potAnA svajanAdinA hita arthe tenA AkArAdi dvArA koI ceSTA jANIne tenA atithI rakSaNa arthe tenuM gupta prakAzana kare te aticArarUpa nathI. te batAvavA mATe anadhikRta puruSane grahaNa karela che. vaLI, anya rIte guhyabhASaNarUpa aticAra batAve che - ane te guhya bhASaNa bIjAnI cADI khAvA svarUpa che. jema koI be vyakti vacce prIti hoya ane ekanI koI pravRttinuM kArya tenA AkArAdithI jANIne hAsyAdithI bIjAne kahe jethI te lokonI prItino vinAza thavAnI saMbhAvanA rahe tevuM koIkanuM gupta evuM kathana te mRSAvAda viramaNavratano aticAra che. AthI zrAvake atyaMta gaMbhIrapUrvaka vicArIne ucita nirNaya karIne ja vacana prayoga karavo joIe. paraMtuM hAsyathI, kutUhalathI ke mukharapaNAthI koInI koI vastu jANIne koInI pAse kyAreya prakAzana karavI joIe nahi, TIkA - tathA kUTam-asadbhUtaM tasya lekho-lekhanaM kUTalekhaH, anyasarUpAkSaramudrAkaraNam etacca yadyapi 'kAyenAsatyAM vAcaM na vadAmI'tyasya, 'na vadAmi na vA vAdayAmI'tyasya vA vratasya bhaGga eva, tathApi sahasAkArA-'nAbhogAdinA'tikramAdinA vA'ticAraH, athavA 'asatyamityasatyabhaNanaM mayA pratyAkhyAtam, idaM punarlekhanami'tibhAvanayA vratasApekSasyAticAra eveti caturthaH 4 /
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-44 TIkArca - tathA * veti vaturtha: 4 (4) kUTalekhaaticAra - ane kUTa-asabhUta, teto lekhakalekhana, te phUTalekha che. anya svarUpe akSaranA mudrAnuM karaNa e kUTalekha che. ane A=kUTalekha, joke kAyAthI asatyavAcA huM bolIza nahi, e prakAranA Ano vratano athavA kAyAthI asatya huM bolIza nahIM ane bolAvIza nahIM e prakAranA vratano bhaMga ja che. topaNa sahasAtkAra anAbhogAdithI ke atikramAdithI aticAra che athavA asatya eTale asatyanuM kathana mArA vaDe paccakakhANa karAyuM che. vaLI, A lekhana che kathana nathI. e prakAranI bhAvanAne kAraNe vratasApekSa puruSane aticAra ja che e pramANe cotho aticAra che. bhAvArtha :(4) phUTalekhaaticAra : koI zrAvake sthUla mRSAvAdaviramaNavrata grahaNa kareluM hoya ane lobhAdine kAraNe phUTalekha kare te vakhate te vratano bhaMga ja thAya che; kema ke mana-vacana-kAyAthI asatya karIza nahIM ane huM asatya karAvIza nahIM e prakAre jenuM paccakhkhANa che tene kAyAthI huM asatya vAcA bolIza nahIM ema kahevAthI kUTalekhamAM kAyAthI asatya vAcA bolAya ja che athavA kAyAthI huM asatya bolIza nahIM ane bolAvIza nahIM te baMneno bhaMga phUTalekhathI thAya che; kema ke kUTalekha karatI vakhate kAyAthI asatya bhASA bole che ane te kUTalekha bIjAne Ape che ke batAve che tyAre kAyAthI asatya bhASA bolAve che tethI vratano bhaMga ja che. chatAM anAbhogasahasAtkArathI kUTalekha thayo hoya to aticArarUpa che athavA kUTalekha lakhavAno pariNAma thayo hoya sAkSAt lakhyuM na hoya tyAre atikramAdithI aticAranI prApti thAya. athavA asatya bolavuM te vacanaprayogarUpa che ane huM bolato nathI. huM lakhuM chuM e prakAre manamAM pariNAma che. tethI kaMIka vrata pratyenA sUkSmarAganA pariNAmane kAraNe aticArarUpa che. vastutaH aticAra te vratanA bhaMga svarUpa ja che; kema ke vratanuM aticaraNa te aticAra che. tethI zrAvake anAbhogathI paNa vratanuM aticaraNa na thAya te prakAre satata potAnA vratanI maryAdAnuM smaraNa karavuM joIe ane anAbhogAdithI vratanI maryAdAnuM ullaMghana na thAya te prakAre AtmAne satata bhAvita rAkhavo joIe jethI surakSita raheluM vrata uttarottara vRddhine pAmIne mahAvratanuM kAraNa bane. TIkA - tathA vizvastA=vizvAsamupagatA, ye mitrakalatrAdayasteSAM mantrI mantraNam, tasya bhedaH prakAzanam tasyAnuvAdarUpatvena satyatvAdyadyapi nAticAratA ghaTate, tathApi mantritArthaprakAzanajanitalajjAdito mitrakalatrAdermaraNAdisaMbhavena paramArthato'syAsatyatvAtkathaJcid bhagarUpatvenAticArataiva, guhyabhASaNe guhyamAkArAdinA vijJAyAnadhikRta eva guhyaM prakAzayati, iha tu svayaM mantrayitvaiva mantraM bhinattItyanayorbheda iti paJcamo'ticAraH 5 // 44 //
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra / bloka-44-45 193 TIkArya : tathA .... pazvamoticAra: dha . (5) vizvasta maMtrabheda-vizvasta maMtraNAno bheda - ane vizvastA= vizvAsane pAmelA, je mitra-strI Adi che teonuM maMtraNa-teonI vicAraNA, teno bheda tenuM prakAzana, tenuM anuvAdarUpapaNuM hovAne kAraNe satyarUpapaNuM hovAthI joke aticAratA ghaTatI nathI topaNa maMtrita arthanA prakAzanathI jatita lajjAdithI mitra-strI Adine maraNa Adino saMbhava hovAne kAraNe paramArthathI AnuM maMtraNAnA prakAzananuM, asatyapaNuM hovAthI kathaMcit bhaMgarUpa paNAne kAraNe aticAratA ja che. guhya bhASaNamAM guhya AkArAdi dvArA guptavAtane jANIne anadhikRta puruSa ja guhyanuM prakAzana kare che. ane ahIM=vizvasta maMtranA bhedanA aticAramAM, svayaM ja maMtraNA karIne te maMtraNAnuM prakAzana kare che. e prakArano A be aticArano bheda che. e prakArano pAMcamo aticAra che. 44 bhAvArtha :(5) vizvastamaMtrabhedaaticAra:- koI mitra ke strI vagere potAnI sAthe vizvAsane pAmelA hoya ane teonI sAthe koI pravRtti thaI hoya te vakhate te baMne vaccenI koI pravRttinI koI gupta vAta koI anya vacce prakAzana karavAmAM Ave tyAre bIjA aNuvratamAM aticAranI prApti thAya che, kema ke te kathana vAstavika hovAthI satyarUpa che. topaNa bIjAne pIDAkArI hovAthI kathaMcit bhaMgarUpa che mATe aticAra svarUpa che. AthI ja vivekI zrAvaka vacanaguptine dhAraNa karIne kyAreya paNa koInI guptavAta jANato hoya te kathana satya hoya topaNa anAbhoga sahasAtkArathI paNa bole nahIM paraMtu zrAvakavrata maryAdA anusAra dezathI vacanaguptine dhAraNa karIne ucita ja saMbhASaNa kare jethI svIkArela aNuvrata kramasara vRddhine pAmIne mahAvratane anukULa zakti saMcayanuM kAraNa bane. Ama chatAM vrata svIkAryA pachI jyAre jyAre jIva pramAdamAM hoya che tyAre tyAre potAnA jaDa svabhAvanA kAraNe vratanI maryAdAno vicAra karyA vagara te-te prakAre vratanuM ullaMghana kare tevA aticAro seve che. phakta te vakhate paNa skUlathI vratanA rakSaNano kaMIka pariNAma che tethI te vicAre che ke huM satya kathana karuM chuM, mRSA kathana karato nathI tema vicArIne anyane pIDAkArI evuM kathana kare che. teTalA aMzamAM vrata pratye kaMIka pariNAma che mATe aticAra kahevAya che. AjanA avataraNikA : atha tRtIyavratAticArAnAha - avataraNikArca - have trIjA vratanA aticArane kahe che -
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra / bloka-45 Reos: stenAhatagrahastenaprayogau mAnaviplavaH / dvibhAjyagatirasteye, pratirUpeNa ca kriyA / / 45 / / manvayArtha : stenAhatagrahastenaprayogau-yora dvArA sAvalI vastu grahae, yorane yozamA pravato , mAnaviplavaH mAnanA viplava-chUTa tara dUTa mA5 2i, dviDrAjyagatiH zatrunAzayamA gamana, casane, pratirUpeNa kriyA prati35thI yA=dseI vastu banAyavI, asteye-masya pratama matiyA cha. // 45 // doDArtha : cora dvArA lAvelI vastunuM grahaNa, corane corImAM pravartAvavo, mAnano viplavakUTatola - phUTamApa karavAM, zatrunA rAjyamAM gamana ane pratirUpa kriyA nakalI vastu banAvavI (te) asteya vratamAM aticAro che. ll45ll TI : 'stenAhatagrahastenaprayogau' 'mAnaviplavo'=vyatyayo dviDrAjyagatiH' 'pratirUpeNa kriyA' ceti asteye' adattAdAnaviramaNarUpe tRtIyANuvrate prakaraNAtpaJcAticArA jJeyA iti gamyam / tatra stenAH-caurAstairAhRtam AnItaM kanakavastrAdi, tasya grahaH AdAnaM, mUlyena mudhikayA vA sa stenAhRtagrahaH, stenAhRtaM hi kANakrayeNa mudhikayA vA pracchannaM gRhNazcauro bhavati, yato nItiH"caurazcaurApako mantrI, bhedajJaH kANakakrayI / annadaH sthAnadazceti, cauraH saptavidhaH smRtaH / / 1 / / " iti / tatazcauryakaraNAdvratabhaGgaH, vANijyameva mayA kriyate na cauriketyadhyavasAyena vratasApekSatvAccAbhaGga iti bhaGgA'bhaGgarUpaH prathamo'ticAraH 1 / / tathA stenAnAM prayogaH-abhyanujJAnaM harata yUyamiti haraNakriyAyAM preraNetiyAvat athavA stenopakaraNAnikuzikAkatarikAghargharikAdIni, teSAmarpaNaM vikrayaNaM vA stenaprayogaH atra ca yadyapi 'cauryaM na karomi na kArayAmI'tyevaMpratipannavratasya stenaprayogo vratabhaGga eva, tathApi 'kimadhunA yUyaM nirvyApArAstiSThata? yadi vo bhaktAdi nAsti tadA'haM taddadAmi, bhavadAnItamoSasya vA yadi vikrAyako na vidyate tadA'haM vikreSye' ityevaMvidhavacanaizcaurAna vyApArayataH svakalpanayA tadvyApAraNaM pariharato vratasApekSasyAsAvaticAra iti dvitIyo'ticAraH 2 /
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 195 dharmasaMgraha lAga-3 /dvitIya adhikAra | Is-45 tathA mIyate aneneti mAna-kuDavAdi palAdi hastAdi vA, tasya viplavo viparyAsaH anyathAkaraNaM hInAdhikatvamitiyAvat, hInamAnena dadAti adhikamAnena ca gRhNAtItyayamapi tattvatazcaura eva, yadAha - "laulyena kiJcitkalayA ca kiJcinmApena kiJcittulA ca kiJcit / kiJcicca kiJcicca samAharantaH, pratyakSacaurA vaNijo bhavanti / / 1 / / adhIte yatkiJcittadapi muSituM grAhakajanaM, mRdu brUte yadvA tadapi vivazIkartumaparam / pradatte yatkiJcittadapi samupAdAtumadhikaM, prapaJco'yaM vRtterahaha gahanaH ko'pi vaNijAm? / / 2 / / " nacaivaM zrAvakasya yujyata iti tRtIyo'ticAraH 3 / tathA dviSoH-viruddhayo rAjJoriti gamyam, rAjyaM niyamitabhUmiH kaTakaM vA, tatra gatiH gamanaM dvibhAjyagatiH, rAjJA'nanujJAte gamanamityarthaH / dviDrAjyagamanasya yadyapi svasvAminA'nanujJAtasya "sAmI jIvAdattaM, titthayareNaM tahevaya gurUhiM" [navapadaprakaraNe gA. 38] ityadattAdAnalakSaNayogena tatkAriNAM ca cauryadaNDayogenA'dattAdAnarUpatvAd vratabhaGga eva tathApi 'dviDrAjyagatiM kurvatA mayA vANijyameva kRtaM na cauryami'tibhAvanayA vratasApekSatvAlloke ca cauro'yamiti vyapadezAbhAvAdaticAratA, upalakSaNatvAdrAjaniSiddhavastugrahaNamapi tatheti caturtho'ticAraH 4 / _ 'caH' punaH pratirUpaM sadRzam, vrIhINAM palaJjiH , ghRtasya vasA, tailasya mUtram, hiGgoH khadirAdiveSTazcaNakAdipiSTaM gundAdi vA, kuGkumasya kRtrimaM tat, kusumbhAdi vA, majiSTAdezcitrakAdi, jAtyakarpUramaNimauktikasuvarNarUpyAdInAM kRtrimatattadAdi, tena pratirUpeNa 'kriyA' vyavahAraH, vrIhyAdiSu palaJjyAdi prakSipya tattadvikrINIte, yadvA'pahatAnAM gavAdInAM sazRGgANAmagnipakvakAliGgIphalasvedAdinA zRGgANyadhomukhAni praguNAni tiryagvalitAni vA yathAruci vidhAyAnyavidhatvamiva teSAmApAdya sukhena dhAraNavikrayAdi karotIti paJcamaH 5 / / mAnaviplavaH pratirUpakriyA ca paravyaMsanena paradhanagrahaNarUpatvAdbhaGga eva, kevalaM khAtrakhananAdikameva cauryaM prasiddhaM, mayA tu vaNikkalaiva kRtetibhAvanayA vratarakSaNodyatatvAdaticAra iti / . athavA stenAhatagrahAdayaH paJcApyamI vyaktacauryarUpA eva, kevalaM sahasAtkArAdinA'tikramAdinA vA prakAreNa vidhIyamAnA aticAratayA vyapadizyante, na caite rAjasevakAdInAM na saMbhavanti tathAhiAdyayoH spaSTa eva teSAM sambhavaH, dviDrAjyagatistu yadA sAmantAdiH kazcitsvasvAmino vRttimupajIvati, tadviruddhasya ca sahAyo bhavati, tadA tasyAticAro bhavati, mAnaviplavaH pratirUpakriyA ca yadA rAjA bhANDAgAre mAnAnyatvaM dravyANAM vinimayaM ca kArayati tadA rAjJo'pyaticAro bhavati / / 45 / /
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-45 TIkArca - tenAhaMtazrada ..... mavati | cora vaDe lAvelI vastu sastAmAM maLatI hovAthI grahaNa, corane corI karavAmAM utsAhita karavA rUpa stana prayoga, mAnaviplava kUTatola kUTamApa rUpa vyatyaya, zatrunA rAjyamAM gamana ane pratirUpathI kriyA=vakalI vastu banAvavAnI pravRtti, e asteyamAM adattAdAnaviramaNa vratarUpa trIjA aNuvratamAM, prakaraNane kAraNe pAMca aticAro jANavA. ahIM 'joyA' zabda zlokamAM adhyAhAra che. tyAM coro teothI lAveluM suvarNa-vastrAdi tenuM grahaNaHmUlyathI grahaNa ke vagara mUlyathI grahaNa, te stanAhatagraha che. di'=je kAraNathI, corathI lAveluM dhana ApavA dvArA ke dhana ApyA vagara pracchanna grahaNa karato cora kahevAya che. je kAraNathI nIti cheHnItizAstra che - "cora, cora Apaka, maMtrI maMtraNA karanAra, bhedajJa=coranA bhedone jANanAra, kANakakrayI=dhana ApIne coranI vastu grahaNa karanAra, annada=corane AhAra ApanAra ane sthAnane denAra e sAta prakAranA cora che." 1] ) 'tti' uddharaNanI samApti arthe che. 1. tenAhatAdAna - tethI corInA karavAthI vratabhaMga che. vANijya ja vepAra ja, mArA vaDe karAya che corI nahi, e prakArano adhyavasAya hovAne kAraNe vratasApekSapaNuM hovAthI abhaMga che, ethI cora dvArA lAvelI vastunA grahaNamAM bhaMgAbhaMgarUpa prathama aticAra che. 2. stanaprayoga - ane corone prayoga=corI mATe anujJA="tame haraNa karo' e prakAre haraNanI kriyAmAM preraNA athavA coranAM upakaraNo-kuzikA, kartarikA, ghargharikA Adi, teonecorone, arpaNa karavAM athavA vecavAM te 'stanaprayoga che. ane ahIM joke huM corI karato nathI, huM corI karAvato nathI. e prakAre svIkArelA vratavALAne corano prayoga vratabhaMga ja che. topaNa kema tame nircApAravALA beThA cho ?' jo bhojanAdi na hoya to huM te=bhojana, ApuM chuM. athavA tArA vaDe lAvela corInA mAlato jo vikrAyaka=gharAka, na hoya to huM vecI ApIza.' e prakAre vacana dvArA corone pravRti karato svakalpanAthI tenA vepArane parihAra karatA vratasApekSa evA zrAvakane aticAra che. e pramANe dvitIya aticAra che. 3. mAnaviplava :- ane AnA dvArA vastunuM mAna karAya te mAna' kahevAya. ane te mAta kuDavAdi, palAdi athavA hastAdi che. teno viplava=viparyAsa-avyathAkaraNa=hInAdhikapaNuM che. hInamAnathI Ape che ane adhika mAnathI grahaNa kare che. ethI AgahInAdhika mAna karanAra paNa, tatvathI cora ja che. jene kahe che - kaMIka laulyathI ane koIka kaLAthI, koIka mApathI ane koIka tulAthI kaMIka-kaMIka ekaThuM karatA vANiyAo pratyakSa coro kahevAya che. je kaMI sahana kare che te paNa grAhaka janane ThagavA mATe athavA mRdu bole che te paNa aparane vivaza karavA
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-4pa 197 mATe=ThagavA mATe, je kaMI Ape che te paNa adhika grahaNa karavA mATe. khedanI vAta che ke vRttino A prapaMca vANiyAno koI paNa gahana hoya che." parA (). ane zrAvakane AvuM karavuM ucita nathI=vaNika jevI pravRtti karavI ucita nathI. ethI trIjo aticAra che. 4. dvirAjyagati - ane zatruno=viruddha rAjAno, rAjya=niyamita bhUmi athavA kaMTaka=rAjyano eka bhAga. tyAM gati=gamana, te zatrunA rAjyamAM gati che=rAjAnI anujJA hote chate gamana che. e pramANe artha che. zatrunA rAjayamAM gamatanuM joke svasvAmInI anujJAnuM svAmI adana, jIva adatta, tIrthaMkara vaDe te pramANe ja guru vaDe adatta.' (navapada prakaraNa gA. 38) e prakAranA adattAdAna lakSaNanA yogathI tenA karanArane corI saMbaMdhI daMDanA yoga vaDe adattAdAnarUpapaNuM hovAthI vratabhaMga ja che. topaNa 'zatrunA rAjyamAM gamana karanArA mArA vaDe vANijaya ja karAyuM che. corI nahi.' e prakAranI bhAvanA vaDe vratasApekSapaNuM hovAthI ane lokomAM A cora che e pramANe vyapadezano abhAva hovAthI aticAratA che. upalakSaNapaNuM hovAthI rAjAnI niSiddha vastunuM grahaNa paNa te pramANe che=aticAra che. e cotho aticAra che. 5. pratirUpathI kriyA :- ane vaLI pratirUpa= daza, vrIhitI sadaza palaMji=dhAvyavizeSa, ghInI sadaza vasA-carabI, telanI sadaza mUtram, hiMganI sadaza khadirAdinuM veSTa, caNakAdinuM piSTa athavA guMdAdi, kuMkuma=kesaranuM kRtrima evuM te athavA kusummAdi, maMjiSNadinuM sadaza citrakAdi che. jAtyAdi karpara, maNi, motI, suvarNa, cAMdI AdinuM kRtrima te-te Adi che-te-te Adi sadaza che. te pratirUpathI kriyA vyavahAra, vIhAdimAM palaMji Adino prakSepa karIne-te-te vece che athavA corAyelI ziMgaDAvALI gAyonuM agnithI pakva kAliMgIkalanA svedAdi dvArA ziMgaDAne adhomukhavALA athavA praguNavALA tithya vaLelA yathAruci karIne teone avyavidhatvanI jema karIne=anya gAyanI jema karIne, sukhapUrvaka dhAraNa-vikrayAdi kare che. e pAMcamo aticAra che. mAnaviplava ane pratirUpathI kriyA baMne parane ThagavA vaDe paranA dhananuM grahaNarUpapaNuM hovAthI bhaMga ja che. phakta khAtrakharatAdika ja caurya tarIke prasiddha che. vaLI, mArA vaDe vaNikakaLA ja karAya che. e prakAranI bhAvanAthI vratarakSaNamAM udhatapaNuM hovAthI aticAra che. athavA corathI lAvela grahaNAdi pAMce paNa A aticAro, vyakta corIrUpa ja che. kevala sahasAtkAra Adi dvArA ke atikramAdi dvArA prakArathI karAtA aticArapaNAthI vyapadeza karAya che. ane A pAMca aticAro rAjasevakone saMbhavatA nathI ema nahi. te A pramANe - prathamanA baMne aticArono spaSTa ja teone saMbhava che. vaLI, zatrunA rAjyamAM gamana, jyAre koIka sAmaMtAdi svasvAmInI vRttine grahaNa kare che ane tenA viruddha rAjAne sahAyaka thAya che tyAre tene aticAra thAya che. mAnaviplava ane pratirUpa kriyA jyAre rAjA bhaMDAramAM mAnanuM athANuM ke dravyano vinimaya karAve che tyAre rAjAne paNa aticAra thAya che. 4pA
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 dharmasaMgraha bhAga-3) dvitIya adhikAra | zloka-45-46 bhAvArtha - suvarNAdi vahuo corI karIne lAvela hovAthI sastA bhAvamAM maLe che. tethI dhananA lobhanA arthI evA loko evA cora pAsethI suvarNAdi vastuo sastA bhAvamAM grahaNa kare tyAre "stanAhatagraha' nAmano prathama aticAra prApta thAya che. vaLI je coro pAsethI sastA bhAvamAM mAla grahaNa karato hoya tevo vaNika coro corI karavAmAM pravRtta thAya tevI koI pravRtti kare tyAre "stanaprayoga' nAmano bIjo aticAra prApta thAya che. vaLI, vyApAramAM kharIdavA mATe ane vecavA mATe judA tolamApa rAkhe te "mAnaviplava' nAmano trIjo aticAra che. potAnA rAjAthI viruddha evA rAjAnA rAjyamAM gamanano niSedha hoya chatAM dhanAdinA lobhathI pote jAya tyAre viruddha rAjyagati nAmano cotho aticAra prApta thAya che. ane vyApAramAM kImatI vastunA sadaza halakI vastu bheLavIne vecANa kare tyAre pratirUpathI kriyA' nAmano pAMcamo aticAra prApta thAya che. - A pAMceya aticAro vastutaH corIrUpa ja che. topaNa huM corI karato nathI e prakAre kaMIka pariNatinI apekSAe aticAra kahe che athavA anAbhoga-sahasAtkArathI kyAreka thaI jAya to aticAra che. athavA evuM kRtya kareluM na hoya chatAM tevuM kRtya karavAno manamAM vikalpa thayo hoya tyAre atikramAdithI aticAra che. vastutaH zrAvake corInA niSedhanuM paccakhANa grahaNa kareluM hoya tyAre A pAMca aticAranA tyAganuM paccakhANa ja prApta thAya che; kema ke aticAra vratanA aticaraNa svarUpa ja che. phakta te aticaraNano aMza anAbhogAdithI thAya che. te vakhate phakta anupayogadazAne kAraNe thayeluM hoya to te aticaraNa aMza alpa hoya che. vaLI, manamAM saMkalparUpa thayuM hoya paraMtu kRtyarUpe aticAranuM sevana na thayuM hoya to atikramAdi rUpe kaMIka vratanuM ullaMghana che. ane jyAre lobhane paravaza manathI anya anya rIte samAdhAna karIne vratanA rakSaNano saMkalpa kare tyAre phakta vatarakSaNano kaMIka pariNAma che. teTalo zubha aMza che. paramArthathI vratanA ullaMghanano ja pariNAma che tethI zrAvake adattAdAnaviramaNa vrata grahaNa karyA pachI tenA svarUpanuM sabhya samAlocana karIne te vratanI maryAdAne atyaMta sthira karavI joIe ane te maryAdAthI vratane grahaNa karIne te vrata anusAra guptino pariNAma pragaTa thAya tevo yatna karavo joIe jethI anAbhogathI paNa vratanA viruddha bhAvonI prApti thAya nahi. II4pA avataraNikA - iti proktAstRtIyavratAticArAH, atha caturthavratasya tAnAha - avataraNitArtha - A pramANe trIjA vratanA aticAro kahevAyA. have cothA vratanA teone aticArone, kahe che - zloka - paravIvAhakaraNaM, gamo'nAttetvarAttayoH / anaGgakrIDanaM tIvrarAgazca brahmaNi smRtAH / / 46 / /
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya madhiAra | Pes-45 manvayArtha : paravIvAhakaraNaM=52vivAj 4261, anAttevarAttayoH gamavAta sane para mAta sevI strItuM gamanastrI sevana, anaGgakrIDanaMLLSAst, casane, tIvrarAgaH=tI , brahmaNi-prAtamai, smRtAH tayArI ThevAya che. // 46 // doDArtha : paravivAhakaraNa, anAra ane IGrAta evI strInuM sevana, anaMgakrIDA ane tIva rAga bahmacaryavratamAM aticAro kahevAyA che. II46IL s:___ paravIvAhakaraNamanAttAgama itvarAttAgama anaGgakrIDanaM kAmatIvrarAgazceti 'brahmaNi' turyavrate paJcAticArAH / tatra pareSAM-svasvApatyavyatiriktAnAM vIvAhakaraNaM-kanyAphalalipsayA snehasambandhAdinA vA pariNayanavidhAnam, idaM ca svadArasantoSavatA svakalatrAtparadArava kena ca svakalatravezyAbhyAmanyatra manovAkkAyamaithunaM na kAryaM na ca kAraNIyamiti yadA pratipanaM bhavati, tadA paravIvAhakaraNaM maithunakAraNamarthataH pratiSiddhameva bhavati, tavratI tu manyate-'vivAha evAyaM mayA vidhIyate, na maithunaM kAryate', iti vratasApekSatvAdaticAra iti / kanyAphalalipsA ca samyagdRSTeravyutpannAvasthAyAM sambhavati, mithyAdRSTestu bhadrakAvasthAyAmanugrahArthaM vratadAne sA sambhavati / nanvanyavivAhanavatsvApatyavivAhane'pi samAna eva doSaH?, satyam, yadi svakanyA na pariNAyyate, tadA svacchandakAriNI syAt, tatazca zAsanopaghAtaH syAt, vihitavivAhA tu patiniyantritatvena na tathA syAt, pare'pyAhuH"pitA rakSati kaumAre, bhartI rakSati yauvane / putrAstu sthAvare bhAve, na strI svAtantryamarhati / / 1 / / " [manusmRti 9/3] yastu dAzArhasya kRSNasya ceTakarAjasya ca svApatyeSvapi vivAhaniyamaH zrUyate, sa cintakAntarasadbhAvAdraSTavyaH, tathA cAnyasyApi zrAvakasyAnyacintakasadbhAve tathaiva nyAyyaH, anyacintAkartIbhAve tu yathAnirvAhaM vivAhasaGkhyAniyamo yuktaH, anye tvAhuH-parasya-kalatrAntarasya satyapi sajjakalatre viziSTasantoSAbhAvAtpunaH svayaM vivAhanaM paravivAhanam, ayaM svadArasantuSTasyAticAraH prathamaH 1 / tathA anAttA=aparigRhItA vezyA, svairiNI, proSitabhartRkA, kulAGganA vA'nAthA, tathA itvarIpratipuruSamayanazIlA vezyetyarthaH sA cAsAvAttA ca kaJcitkAlaM bhATIpradAnAdinA saGgrahItA, puMvadbhAve
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 dharmasaMgraha bhAga-3/dvitIya madhira | Gos-45 itvarAttA vispaSTapaTuvatsamAsaH athavA itvarakAlamAttA itvarAttA mayUravyaMsakAditvAt samAsaH kAlazabdalopazca, anAttA ca itvarAttA ceti dvandvaH, tayorgamaH Asevanam / iyaM cAtra bhAvanA-anAttAgamo'nAbhogAdinA'ticAraH, itvarAttAgamastu bhATIpradAnAditvarakAlasvIkAreNa svakalatrIkRtya vezyAM sevamAnasya svabuddhikalpanayA svadAratvena vratasApekSatvAnna bhaGgaH, alpakAlaparigrahAcca vastuto'nyakalatratvAdbhaGga iti bhaGgA'bhaGgarUpatvAdaticAraH 2 / imau cAticArau svadArasantoSiNa eva, na tu paradAravarjakasya, itvarAttAyA vezyAtvena anAttAyAH tvanAthatayaivAparadAratvAt, zeSAstvaticArA dvayorapi idaM ca haribhadrasUrimataM, sUtrAnupAti ca / yadAhuH"sadArasaMtosassa paMcaiArA jANiavvA na samAyariavvA" / [upAsakadazAGge a. 1. pa. 5] anye tvAhuH-itvarAttAgamaH svadArasantoSavato'ticAraH, tatra bhAvanA kRtaiva, anAttAgamastu paradAravarjinaH, anAttA hi vezyA, yadA tAM gRhItAnyasaktabhATikAmabhigacchati, tadA paradAragamanajanyadoSasambhavAtkathaJcitparadAratvAcca bhaGgatvena vezyAtvAccAbhaGgatvena bhagA-bhaGgarUpo'ticAraH iti dvitIya-tRtIyau 2-3 / tathA'naGgaH-kAmaH, sa ca puMsaH strIpuMnapuMsakeSu sevanecchA hastakarmAdIcchA vA vedodayAt, yoSito'pi yoSinnapuMsakapuruSAsevanecchA hastakarmAdIcchA vA, napuMsakasyApi napuMsakapuruSastrIsevanecchA hastakarmAdIcchA vA, eSo'naGgaH nAnyaH kazcit tena tasmin vA krIDanaM' ramaNamanaGgakrIDanam, yadvA AhAryaH kASTha-pusta-phala-mRttikA-carmAdighaTitaprajananaiH svaliGgena kRtakRtyo'pi yoSitAmavAcyadezaM bhUyo bhUyaH kuthnAti, kezAkarSaNa-prahAradAna-dantanakhakadarthanAdiprakAreNa mohanIyakarmAvezAttathA krIDati yathA balavAn rAgaH prasUyate / athavA aGga-dehAvayavo maithunApekSayA yonimeMhanaM ca, tadvyatiriktAnyanaGgAnikucakakSoruvadanAdIni teSu krIDanamanaGgakrIDanamiti caturthaH 4 / tathA tIvrarAgaH-atyAgrahaH arthAt maithune parityaktAnyasakalavyApArasya tadadhyavasAyatA, yoSAmukhakakSopasthAntareSu avitRptatayA prakSipya liGgaM mahatIM velAM nizcalo mRta e(i)vAste, caTaka iva caTikAyAM muhurmuhuryoSAyAmArohati, jAtabalakSayazca vAjIkaraNAnyupayukte, 'anena khalvauSadhaprayogeNa gajaprasekI turagAvamardI ca puruSo bhavatIti buddhyeti paJcamaH 5 / iha ca zrAvako-'tyantapApabhIrutayA brahmacarya cikIrSurapi yadA vedodayAsahiSNutayA tadvidhAtuM na zaknoti, tadA yApanAmAtrArthaM svadArasantoSAdi pratipadyate, maithunamAtreNa ca yApanAyAM sambhavatyAmanaGgakrIDanakAmatIvrarAgAvarthataH pratiSiddhau, tatsevane ca na kazcidguNaH, pratyuta tAtkAlikI chidA rAjayakSmAdayazca rogA doSA eva bhavanti, evaM pratiSiddhAcaraNAdbhaGgo niyamAbAdhanAccAbhaGga ityaticArAvetau /
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra / PRTs-45 201 anye tvanyathA'ticAradvayamapi bhAvayanti-sa hi svadArasantoSI maithunameva mayA pratyAkhyAtamiti svabuddhyA vezyAdau tatpariharati nAliGganAdi, paradAravarlsako'pi paradAreSu maithunaM pariharati nAliGganAdi, iti kathaJcidvatasApekSatvAdaticArau / evaM svadArasantoSiNaH paJcAticArAH paradAravarjakasya tUttare traya eveti sthitam / anye tvanyathA'ticArAn vicArayanti, yathA - "paradAravajjiNo paMca huMti tinni u sadArasaMtuDhe / itthI u tinni paMca va, bhaMgavigappehiM aiArA / / 1 / / " [navapadaprakaraNe gA. 54, sambodhaprakaraNe 7/ 41] itvarakAlaM yA pareNa bhATyAdinA gRhItA vezyA tAM gacchataH paradAravarjino bhaGgaH, kathaJcit paradAratvAttasyAH, loke tu paradAratvArUDherna bhaGga ityaticAratA 1, anAttAyAmanAthakulAGganAyAM yA gatiH paradAravajinaH so'pyaticAraH, loke paradAratvena tasyA rUDhatvAt vAstavakalpanayA ca parasya bharturabhAvenAparadAratvAcca 2, zeSAstu trayo dvayorapi bhaveyuH / striyastu svapuruSasantoSaparapuruSavarjanayorna bhedaH, svapuruSavyatirekeNAnyeSAM parapuruSatvAt paravivAhakaraNamanaGgakrIDanaM kAmatIvrarAgazceti trayaH svadArasantoSiNa iva svapuruSaviSayAH syuriti / paJca vA kathaM ? itvarAttagamanaM tAvatsapatnIvArakadine svapatiH sapatnIparigRhIto bhavati, tadA sapatnIvArakaM vilupya taM paribhujAnAyA aticAraH, anAttagamastvatikramAdinA parapuruSamabhisarantyA aticAraH, brahmacAriNaM vA svapatimatikramAdinA'bhisarantyA aticAraH, zeSAstrayaH striyAH pUrvavat, brahmacAriNastu puMsaH striyo vA'tikramAdinaiva sarve'pyaticArA iti dhyeyam / / 46 / / ToDArtha : paravIvAha .... dhyeyam / / 52vivAra, 291, vahIM prakhae rAyasI strI gamana, para aba karAyelI strInuM gamata, anaMgakrIDA ane kAmano tIvarAga e brahmacaryamAM=cothA vratamAM, pAMca aticAro che. tyaiviya matiyAramai, (1) 52vIvAra :- 52nA=potapotAnA puhiyA vyatiRstal Talsj 2=jyAnA phaLanI lipsAthI ke snehanA saMbaMdha AdithI lagnanuM karAvavuM, ane A paravivAhanuM karaNa, svadArAsaMtoSavALAe svastrIthI ane paradArAnA varjakapaNAthI svastrI ane vezyA dvArA anyatra mana-vacana-kAyA vaDe maithuna karavuM joIe nahIM ane karAvavuM joIe nahi e pramANe vrata svIkAryuM che tyAre paranA vivAhanA karaNa rUpa maithunanuM kAraNa arthathI pratiSiddha ja che. ane teno vratI vaLI mAne che ke mArA vaDe A vivAha ja karAya che. maithuna karAvAtuM nathI. e pramANe vratanuM sApekSapaNuM hovAthI
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 dharmasaMgraha bhAga-3/ dvitIya adhikAra | zloka-46 aticAra che. ane kanyAphaLanI lipsA samyagdaSTine avyutpanna avasthAmAM saMbhave che. arthAt sakhyattvanA sUkSmabodhavALI avasthA hoya to saMbhave nahIM paraMtu te prakAranI vyutpanna mati na hoya tyAre saMbhave che. vaLI, mithyAdaSTine bhadraka avasthAmAM anugraha mATe vratadAna karAye chate tenakavyAphaLanI lipsA, saMbhave che. anya vivAhanI jema potAnA putrAdinA vivAhamAM paNa samAna je doSa che. e pramANe koI zaMkA kare che tene graMthakArazrI kahe che. tArI vAta satya che. jo potAnI kanyAne paraNAve nahIM to svacchadakAriNI thAya ane tethI zAsanano upaghAta thAya. vaLI, vihita vivAhavALI, patithI niyaMtraNa paNuM hovAne kAraNe te pramANe thatI nathI=svacchedakAriNI thatI nathI. atyadarzanavALA paNa kahe che. "pitA kumAra avasthAmAM rakSaNa kare che-pitA putrInuM durAcArathI kumAra avasthAmAM rakSaNa kare che. yauvana avasthAmAM bhartA rakSaNa kare che. vaLI sthAvarabhAvamAM-vRddhAvasthAmAM, putro rakSaNa kare che. strI svAtaMtryapaNAne yogya nathI." (manusmRti-93). vaLI je dAzAha evA kRSNarAjAne ane ceTakarAjAne potAnA putronA viSayamAM paNa vivAhano niyama saMbhaLAya cheputronA vivAha nahIM karAvavAno niyama saMbhaLAya che. te=niyama, cittakAntaranA sabhAvane kAraNe jANavo putronA lagnanI ciMtA karanAra anya vidyamAna hovAne kAraNe jANavo. ane te rIte=je rIte kRSNa ane ceDA mahArAjA potAnA putronA vivAhamAM prayatna karatA na hatA te rIte, anya paNa zrAvakane atyaciMtakanA sadbhAvamAM te pramANe ja thAya cheputranA lagnanI pravRttimAM prayatna na karavo te ucita che. vaLI, anya ciMtAne karanAranA abhAvamAM je pramANe nirvAha thaI zake te pramANe vivAhanI saMkhyAno niyama karavo joIe. vaLI, anya kahe che sajja kalatra hote chate paNa potAnI strI bhoga mATe samartha vidyamAna hovA chatAM paNa, viziSTa saMtoSano abhAva hovAne kAraNe, parano=anya strIno, pharI svayaM vivAha karavo te paravivAha che. A=anya strI sAthe lagna karavAM e, svadArAsaMtuSTane prathama aticAra che. (2) anAtagamata (3) itvaraAgamana - ane nahIM grahaNa karAyela aparigRhIta evI vezyA, svecchAcArI strI, patithI mukAyelI strI, athavA kulAMgatA evI anAtha ane ItarI=pratipuruSane AzrayIne ayanazIlA=aniyaMtraNavALI vezyA ane te evI Ata=grahaNa karAyelI keTaloka kALa dhana ApavA dvArA saMgraha karAyelI, "kuMvamA=puMvarbhAvamAM, IGraAtA kahevAya che. vispaSTapaTuvat samAsa che. athavA ItrakAla grahaNa karAyelI Itara Ata che. mayUra bhaMsakAdipaNuM hovAthI samAsa che. ane kAla zabdano lopa che. ane anAtA ane IttaraAtA e pramANe dvanda samAsa che. te benuM gamana=anAra strI ane ItaraAra strI baMnenuM gamana=Asevana, te avAra-Ivara AtanuM gamana che. ane A ahIM anAta-Ata strInA bhogatA viSayamAM, bhAvanA - anAtanuM gamana=nahi grahaNa karAyelI strInuM sevana, anAbhogAdithI aticAra che. vaLI, Ivara kAla mATe grahaNa karAyelI strInuM sevana dhana pradAnAdithI itvarakAlanA svIkArathI potAnI strI karIne vezyAnuM sevana karanArane
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-46 svabuddhinI kalpanAthI svadArApaNA rUpe vratanuM sApekSapaNuM hovAthI bhaMga nathI ane alpakAla mATe grahaNa hovAthI vastutaH a strIpaNuM hovAthI te vezyA anya strI hovAthI, bhaMga che, ethI bhaMgAbhaMgarUpa hovAthI aticAra che. ane A be aticAro=nahi grahaNa karAyela strInuM gamana ane Ivara kAla mATe grahaNa karAyelI strInuM gamana e be aticAro, svadArAsaMtoSIne ja che. paraMtu paradA rAvarjakane nahi; kema ke ItarakAla mATe grahaNa karAyelI strInuM vezyApaNuM hovAne kAraNe, nahIM grahaNa karAyelI strInuM anAthapaNuM hovAne kAraNe ja parastrIpaNuM nathI. vaLI zeSa aticAro baMnene che=svadArAsaMtoSI ane paradArAvarjaka baMnene paNa che. ane A haribhadrasUrino mata che. ane sUtra anupAti che je kAraNathI kahe che - svadArA saMtoSavALAne pAMca aticAro jANavA joIe, AcaravA joIe nahi." (upAsakadazAMga a. 1 patra. 5) vaLI, anya kahe che - Itara kAla mATe grahaNa karAyela strInuM sevana svadArAsaMtoSavALAne aticAra che. tyAM bhAvatA karAyelI ja che. vaLI pAradAra varjIne nahIM grahaNa karAyela strInuM sevana aticAra che. je kAraNathI tahIM grahaNa karAyelI vezyA che jyAre anya puruSa saMbaMdhI, dhanAdithI grahaNa karAyelI evI tenekavezyAne, seve che tyAre paradArAgamanajanya doSano saMbhava hovAthI, kathaMcit parastrIpaNuM hovAne kAraNe bhaMgANuM hovAthI ane vezyApaNuM hovAne kAraNe abhaMgANuM hovAthI bhaMgAbhaMgarUpa aticAra che. A pramANe bIjo-trIjo aticAra che. (4) asaMgakriIDA - ane anaMga=kAma ane te=kAma, puruSane vedanA udayathI strI-puruSa-napuMsakanA viSayamAM sevAnI IcchA athavA hastakamadinI icchA, strIne paNa strI-napuMsaka-puruSanA viSayamAM sevananI icchA athavA hastakamadinI icchA, napuMsakane paNa napuMsaka-puruSa-strInA viSayamAM sevananI icchA ke hastakamadinI IcchA A anaMga anya kaMI nathI=IcchAthI atirikta anya koI kriyArUpa nathI. tenA vaDe kAmanI icchA vaDe athavA temAM krIDana=kAmanI IcchAmAM krIData=ramavuM te anaMgakrIDana che. athavA AhArya evA kASTha-pusta-phala-mRttikA-camadi ghaTita prajanana vaDe svaliMgathI kRtakRtya paNa puruSa strInA avAcya dezane pharI pharI ceSTA kare, kezAkarSaNa-prahAradAna-dAMta-nakha kadarzanAdi prakArathI mohanIyakarmanA AvezathI te prakAre krIDA kare che. je prakAre baLavAna rAga thAya. athavA aMga-dehanA avayavo, kAmanI apekSAe strInI yoni ane puruSanuM mehata tenAthI vyatirikta anya aMgo kuca, kakSA, uru, vadana vagere anya aMgo, teomAM krIDana anaMgakrIDana che. e pramANe cotho aticAra che. (5) tIvra rAga :- ane tIvrarAga=ati Agraha arthAt maithunamAM parityakta anya sakala vyApAravALAne tenI adhyavasAyatA kAmanI adhyavasAyatA, strInAM mukha-kakSa-upasthAntaramAM avitRptapaNAthI liMgane nAkhIne ghaNA kALa sudhI marelAnI jema nizcala rahe che. caTikAnI upara caTakatI jema vAraMvAra strI upara ArohaNa kare che ane balakSayavALo thayelo vAjIkaraNAdi seve che. A auSadha prayogathI
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-46 gajaprasekI ane turagAvamardI puruSa thAya che.' e prakAranI buddhithI vAjIkaraNa seve che, e pAMcamo aticAra che. 204 ane ahIM=abrahmanA viSayamAM zrAvaka atyaMta pApabhIru hovAne kAraNe brahmacaryanI icchAvALo paNa jyAre vedanA udayanA asahiSNupaNAne kAraNe tene karavA mATe=brahmacaryanA pAlana karavA mATe, samartha thato nathI, tyAre yApanA mATe=kAmanI icchAnA zamana mATe, svastrIsaMtoSa Adi svIkAre che. ane maithunamAtrathI yApanA=zAMti thaye chate, anaMgakrIDana ane kAmano tIvrarAga arthathI pratiSiddha che. ane tenA sevanamAM koI guNa nathI. UlaTuM tatkAla chidA ke kSaya roganA doSo ja thAya che. A rIte pratiSiddhanA AcaraNathI bhaMga ane niyamanA abAdhanathI abhaMga che. ethI A be=anaMgakrIDA ane tIvra anurAga e be aticAra che. vaLI, anya be aticArane anaMgakrIDA ane tIvrarAga e be aticArone anya prakAre bhAvata kare che. te svadArAsaMtoSI maithuna ja mArA vaDe pratyAkhyAna karAyuM che e prakAranI svabuddhithI vezyAdimAM teno parihAra=maithunano parihAra, kare che. AliMganAdino vezyAne AliMganAdino parihAra karato nathI. paradArAvarjaka paNa parastrImAM maithunano parihAra kare che. AliMganAdino parihAra karato nathI. ethI kvacit vrata sApekSapaNuM hovAthI A be aticAro che=svadArAsaMtoSIne ane paradArAvarjIne AzrayIne A be aticAro che. A rIte='anya' artha kare che. e rIte, svadArAsaMtoSIne pAMca aticAro che ane paradArAvarjakane uttaranA traNa ja aticAro che. e pramANe sthita che=itvaraAttagamata, anaMgakrIDA ane tIvrarAga e traNa aticAro che. vaLI, anya, anya prakAre aticArono vicAra kare che. je A pramANe - "paradArAvarjI zrAvakane=parastrIvarjaka zrAvakane, pAMca aticAra thAya che. vaLI svadArAsaMtuSTha zrAvaka hote chate traNa aticAro thAya che. ane strInA viSayamAM bhaMganA vikalpothI traNa athavA pAMca aticAra jANavA." (navapada prakaraNa gA. 54, saMbodha prakaraNa 7/41) 1. Itva2kALa=thoDA kALa mATe para vaDe dhanAdi dvArA je grahaNa karAyelI vezyA che tene sevana karatA paradArAvarjIne bhaMga che=vratano bhaMga che; kema ke tenuM=alpakALa mATe grahaNa karAyela vezyAnuM, kathaMcit paradArApaNuM che. vaLI, lokamAM paradArApaNAthI=parastrIpaNAthI arUDha hovAne kAraNe bhaMga nathI ethI aticAratA che. 2. nahIM grahaNa karAyelI anAtha ane kulAMganAmAM paradArAvarjInI je pravRtti che te paNa aticAra che; kema ke lokamAM parastrIrUpe tenuM rUDhapaNuM che ane vAstavanI kalpanAthI=paradArAnA varjana karanAra zrAvakanI vAstavanI kalpanAthI, para evA bhartuno abhAva hovAthI parastrIpaNAno abhAva che. vaLI zeSa traNeya baMnene paNa che=svadArAsaMtoSI ane paradArAvarjI baMnene, paNa paravivAhakaraNa, anaMgakrIDA ane tIvrarAga traNeya aticAra che.
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-46 205 vaLI, strIone svapuruSasaMtoSa ane parapuruSavarjatano bheda nathI. kema ke, svapuruSanA vyatirekathI anya puruSonuM parapuruSapaNuM che. paravivAhanuM karaNa, asaMgakriIData ane kAmano tIvrarAga e traNa svadArAsaMtoSInI jema svapuruSa viSayavALI strIne paNa thAya. athavA pAMca kema ?=pAMca aticAra kema thAya ? arthAt strIne pAMca aticAra kema thAya te batAve che - Ivara Atagamata=alpakALa mATe grahaNanuM gamana, svapatnInA vArAnA divase svapati, sapatnIthI parigRhIta thAya tyAre sapatnInA vArAno vilopa karIne tene patine bhogavanArI strIne aticAra thAya che. vaLI nahIM grahaNa karAyeluM gamata atikramAdi dvArA parapuruSane sevatI strIne aticAra che athavA brahmacArI evA svapatine atikramAdi dvArA sevatI strIne aticAra che. zeSa traNa aticAra=paravivAhakaraNa, anaMgakrIDana, tIvrarAga e traNa aticAra, strIne pUrvanI jema che. vaLI, brahmacArI puruSane ke brahmacArI strIne atikramAdithI ja sarva paNa aticAro jANavA. I46il bhAvArtha : cothA vratamAM pAMca aticAro che. (1) paravivAhakaraNa : zrAvakanA cothA vratano prathama aticAra paranA vivAhanuM karaNa che. zrAvakane brahmacarya pALavAnI utkaTa icchA hoya che ane abrahma pratye tIvra jugupsA hoya che. paraMtu pUrNa brahmacarya pALavAnI zakti nathI. chatAM pUrNa brahmacarya pALavAnI zaktinA saMcaya arthe dezathI brahmacaryavrata grahaNa kare che. tethI brahmacaryanA rAgavALA ane pUrNa brahmacaryane prApta karavAnA arthI evA dezathI brahmacarya pALanArA zrAvake abrahmanA kAraNabhUta paravivAha karAvavo joIe nahi. paravivAha karAve to brahmacarya vratanuM ullaMghana ja thAya che. phakta mugdhatAthI tene vicAra Ave ke huM abrahmanuM sevana karAvato nathI. mAtra temanA vivAhane karAvuM chuM. tethI kaMIka vratasApekSa pariNAma hovAne kAraNe paranA vivAhane karAvavAnI kriyA aticArarUpa che. vastutaH zrAvaka, je dezathI brahmacaryavratanuM grahaNa kare che te saMpUrNa brahmacarya pratyenA baLasaMcaya arthe che ane tevuM saMpUrNa brahmacarya pALavAno artha evo zrAvaka abrahmanuM poSaNa thAya tevo vacanaprayoga paNa kare nahIM ane manamAM tevo vicAra paNa kare nahi. paraMtu ajJAnane vaza ke avicArakatAne vaza paravivAha kare tyAre aticAranI prApti thAya che. phakta potAnA putro unmArgamAM na jAya ke asadAcAranuM sevana na kare tevA zubhAzayathI ane tenA vivAhanI ciMtA koI kare tema na hoya to temanA hitanA pariNAmapUrvaka potAnA putrAdinA lagna karAve tyAre teo kAma sevIne ke saMsAranA bhogasukho bhogavIne sukhI thAya tevo leza paNa adhyavasAya na hoya ane teo unmArgamAM na jAya tenuM smaraNa karIne tenA hita arthe lagnAdinI pravRtti kare to brahmacarya pratyeno pakSapAta raheto hovAthI aticAranI prApti thatI nathI. paraMtu putrAdinA rAganA kAraNe teo bhoga bhogave ane sukhI thAya tevI AzaMsApUrvaka temanAM lagna karAve to svIkAreluM dezathI brahmacaryavrata malina thAya che mATe aticAranI prApti che. tethI zrAvake putrAdi sivAya anyanA lagnamAM prayatna karavo
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-46 anucita che. paraMtu putrAdinA lagnanI ciMtA koI kare tema hoya to paNa temanA lagnAdinI pravRttimAM zrAvake rasa levo ucita nathI. ane koIka kAraNasara putrAdinA hita arthe tenA lagnanI ciMtA karavI paDe topaNa satata bhAvana karavuM joIe ke saMsAranA bhoganI kriyA sukha mATenI kriyA nathI. A to jIvanI viDaMbanA che. chatAM putrAdi lagna karyA vinA jIvI zake tema nathI ane ucita rIte lagna nahIM kare to unmArgamAM jaze ane teo unmArgamAM na jAya tevA zubhAzayapUrvaka azakya parihAra hoya teTalo ja tenA lagnamAM yatna kare to zrAvakane aticAranI prApti thAya nahi. vaLI, "paravivAhakaraNa'no artha bIjA anya prakAre kare che - potAnI strI samartha vidyamAna hoya topaNa teTalAthI tene saMtoSa na thato hoya ane tenA kAraNe anya strI sAthe lagna kare to tene aticAranI prApti thAya che, kema ke je zrAvake potAnI strImAM saMtoSa mAnavo joIe tevA AzayathI svadArAsaMtoSavrata lIdheluM che, te zrAvake potAnI strIthI anya strImAM bhoganI icchA na thAya tevo ja pariNAma dhAraNa karavo joIe. Ama chatAM svadArAsaMtoSavrata grahaNa karyA pachI paNa prabaLa kAmavRttine kAraNe bIjI strI paraNe tyAre tene thAya ke te paNa strI mArI ja che. ane huM mArA svadArAsaMtoSavratanuM pAlana karuM chuM te apekSAe vratano pariNAma che. vrata grahaNa karatI vakhate je potAnI strI che teTalAmAM saMtoSa huM mAnIza tevo pariNAma hato ane teTalAmAM saMtoSa nahIM thavAthI navI strInuM grahaNa kare che. mATe vratanuM ullaMghana ja che. mATe aticAranI prApti che. phakta potAnI strI bhoga mATe asamartha hoya arthAt rogAdine kAraNe asamartha thaI hoya ke mRtyu pAmI hoya ane svadArAsaMtoSa vrata hoya topaNa kAmanA sevana " vagara rahI zake tema na hoya to anya strIne paraNe to aticAranI prApti thAya nahIM chatAM svadArAsaMtoSa vrata lenAra zrAvake haMmezAM kAmavikAra kSINa-kSINatara thAya te rIte kAmanI kutsitatAnuM sadA bhAvana karavuM joIe ane kAmanI vRtti alpa thAya te rIte ja kAmanuM sevana karavuM joIe. jethI dezathI grahaNa karAyeluM brahmacaryavrata saMpUrNa brahmacaryanI prAptinuM kAraNa bane. jo e rIte prayatna na karavAmAM Ave to te dezathI grahaNa kareluM brahmacaryavrata paramArthathI dezathI brahmacaryavrata bane nahi; kema ke sarvaviratinI lAlasAvALo dezaviratino pariNAma che. (2) anAragamana - nahIM grahaNa karAyelI strInuM sevana, ane (3) itvara ArUgamana=alpakALa mATe grahaNa karAyelI strInuM gamana : anAttastrI 1. "parigRhItA vezyA'=nahi grahaNa karAyelI strI aparigRhIta vezyA hoya che. 2. 'riNI' paraNyA vagaranI svecchAcArI strI che. 3. 'pratimarjhA' - jenA patie teno tyAga karyo che tevI strI che. 4. 'kuttAMnADanAtha' - kulavAna evI strI je paraNelI hatI have pati vagaranI che te kulAMganA anAtha che. itvara ArastrI - itvara parigRhIta thoDA samaya mATe dhanAdi ApI grahaNa karAyelI vezyA che. nahIM
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-46 207 grahaNa karAyelI strI ane itvarakAla mATe grahaNa karAyelI vezyAnA sevanamAM bIjA-trIjA aticAranI prApti che te A rIte - koIe parastrInA tyAganI pratijJA karelI hoya tyAre aparigRhIta evI vezyAdinA tyAganI pratijJA nathI arthAtu nahIM grahaNa karAyelI strIonA tyAganI pratijJA nathI. paraMtu anyanI strInA tyAganI pratijJA che. AthI ja je zrAvaka brahmacaryanA pAlananA arthI che chatAM potAnI strIthI saMtoSa pAme tema nathI teo anyanI strInA tyAganI pratijJA kare che paraMtu koInAthI grahaNa na karAyelI hoya tevI strInA tyAganI pratijJA karatA nathI. chatAM zakti anusAra vezyAdi pAse javAno paNa parihAra kare che ane jyAre azakya parihAra jaNAya tyAre vezyAgamanAdi kare to paNa vezyAdinA tyAganI pratijJA nahIM hovAthI vratabhaMga thato nathI. vaLI, paradArAvarjaka zrAvakane itvarakALa mATe grahaNa karAyelI vezyAdine joIne anAbhogAdithI bhoganI icchA paNa thaI jAya ke bhoganI kriyA na kare chatAM koI anya prakAranI ceSTA kare tyAre aticAranI prApti thAya che. vaLI, svadArAsaMtoSavratavALA zrAvakane vezyAdi pratye rAga thAya tyAre tene dhanAdi ApIne keTalAka kALa mATe potAnI strI kare ane vicAre ke alpakALa mATe A mArI strI che. parastrI nathI te vakhate aticAranI prApti thAya che; kema ke svabuddhithI mArI strI che tevI kalpanA thAya che ane tenA baLathI vratanA rakSaNano pariNAma che. ane paramArthathI tenI strI nathI mATe vratabhaMga thAya che. ane vataMbhaga ane abhaMga hovAthI aticAra che. A prakAranI pravRttimAM kaMIka vrata rakSaNano pariNAma che teTalA ja aMzathI aticAra kahevAmAM Ave che. . vastutaH vezyAdi svastrI nathI chatAM utkaTa kAmanI icchAne kAraNe te prakArano pariNAma thAya che mATe te rIte vezyAnA sevanamAM vratanA ullaMghanano ja pariNAma che. ane vratanA ullaMghanano pariNAma vartato hoya tyAre te pariNAma guNasthAnakanuM kAraNa bane nahIM paraMtu kaMIka aMze vrata pratye rAga che tethI vratanuM rakSaNa karavA arthe te prakAranI kalpanA karIne vezyAnuM sevana kare che. teTalo zubha adhyavasAya che. tethI aticArano vyavahAra thAya che, anAcArano vyavahAra thato nathI. vaLI, anya kahe che ke itvara Ad gamana svadArAsaMtoSavratavALAno ja aticAra che; kema ke svadArAsaMtoSavALo puruSa dhanAdi ApIne alpakALa mATe vezyAne potAnI strI karI seve che. tene aticAranI prApti thAya che ane anAttanuM sevana paradArAvajIne che; kema ke koIkanI patnIrUpe nahIM grahaNa karAyelI evI vezyA anAtta che tethI paradAra nathI chatAM te vezyA koIka dvArA dhana ApIne alpakALa mATe potAnI karAyelI hoya te vakhate padArAvarjI mATe te vezyA paNa paradAra che ane bIjA dvArA dhanAdi ApIne grahaNa karAyelI vezyAne atirAgane kAraNe tevA nimitta pAmIne paradArAvajI sevana kare to tene aticAranI prApti thAya. (4) anaMgakIDanaH anaMgakrIDananA aticAro aneka rIte prApta thAya che.
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra / bloka-46-47 1. puruSa-strI-napuMsaka Adine vedanA udayathI strI-puruSa ke napuMsakanA sevananI icchA athavA te prakAranI hastAdinI kriyA che te anaMgakrIDA che. tethI anaMgakrIDanamAM te prakArano abhilASa thAya te prakAranA anyanA zarIrane sparza vagerenI kriyA thAya che te anaMgakrIDana nAmano aticAra che. 2. bhogathI saMtoSa pAmyA pachI koIka evI vastu laIne strI sAthe asaMbaddha evI bhoganI ceSTA kare te anaMgakrIDana che. 3. bhoganI pravRtti karyA pachI ke bhoganI pravRtti karyA vagara strInA zarIra upara hastAdi dvArA te prakAranI ceSTA kare jethI vikAra utpanna thAya te anaMgakrIDana nAmano aticAra che. (5) tIvrarAga : koI zrAvake svadArAsaMtoSavrata lIdheluM hoya ane parastrIgamana karato na hoya, svastrImAM ja saMtoSa rAkhato hoya chatAM maithunanA pariNAmane kSINa karavAmAM yatna na kare ane te prakAranI kriyA karavAmAM ja atyaMta AnaMda Ave tyAre tIvrarAgathI je kaMI ceSTAo kare te "tIvarAga' rUpa pAMcamo aticAra che. tethI sthUladRSTithI joIe to svadArAsaMtoSavratavALo zrAvaka sAkSAt parastrInuM varjana kare che. ane paradA rAvarjanavALo zrAvaka potAnI zakti anusAra vezyAdinuM sevana karavA chatAM padArAvarjana kare che. Ama chatAM kAmarAgane kSINa karavA yatna na kare to aticAranI prApti thAya; kema ke kAmavRttino nAza karavo te vrata grahaNanuM mukhya prayojana che. chatAM saMpUrNa kAmavRttino tyAga karavAnI zakti nathI tethI kAmanI vRtti kSINa karavA arthe zrAvaka dezathI vratanuM grahaNa kare che ane jyAre jyAre kAmavRtti thAya che tyAre tyAre kAmanI kutsitatAnuM bhAvana karIne kAmavRttine zAMta karavA yatna kare che ane jyAre te vikAra zame nahIM tyAre yatanApUrvaka tene zAMta karavA yatna kare che. A prakAranA yatna karanAra zrAvakane tIvrarAga thAya nahIM tethI aticAranI prApti thAya nahIM. paraMtu vrata grahaNa karyA pachI je zrAvako mAtra sthUlathI vrata pALavAnI rucivALA che ane anAdinA abhyAsane kAraNe kAmamAM AnaMda levAnI vRttivALA che tevA zrAvakone kAmanA sevanamAM tIvrarAga thAya che tethI vAraMvAra tenI puSTi karavA ja yatna kare che te dezathI svIkArAyelA brahmacaryavratamAM tIvrarAga rUpa aticAra che. IIkA avataraNikA - atha paJcamavratasyAticArAnAha - avataraNikArya : have pAMcamA vratanA aticArone kahe che - zloka - dhanadhAnyaM kSetravAstu, rUpyasvarNaM ca paJcame / . gomanuSyAdi kupyaM cetyeSAM saGkhyAvyatikramAH / / 47 / /
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharbhasaMgraha bhAga-3/dvitIya madhira/do-47 209 manvayArtha : dhanadhAnyaM dhana-dhAnya, kSetra-vAstu-kSetra-vAstu, ca-mane, rUpyasuvarNaM yaha sanaso, gomanuSyAdi-gAyamanuSya, camsane, kupyaM-kuSya, iti se prArI, eSAM mAmatI, saGkhyAvyatikramAH saMjyAnA vyatimI, paJcameghaiyamA aguvratamai, matiyArI che. // 47 // lohArtha : dhana-dhAnya, kSetravAstu=anyabhUmirUpa kSetra ane rahevAnA sthAnarUpa vAstu, rUDha suvarNa-cAMdI suvarNa, gomanuSyAdi=gAya Adi pazuo ane dAsa-dAsI Adi manuSyo ane kuSya suvarNa ane cAMdI sivAyanI anya dhAtuo, e prakAranI AmanI saMkhyAnA vyatikramo pAMcamA aNuvratamAM matiyArI cha. ||47 // TI : 'dhanadhAnyaM' 'kSetravAstu' 'rUpyasvarNa' 'gomanuSyAdi' 'kupyaM' ceti paJcAnAM saGkhyA -yAvajjIvaM caturmAsAdikAlAvadhi vA yatparimANaM gRhItaM tasyA ye atikramAH=ullaGghanAni te 'paJcame' paJcamANuvrate'ticArA jJeyAH / tatra 'dhanaM' gaNima 1 dharima 2 meya 3 paricchedya 4 bhedAccatu , yadAha - "gaNimaM jAIphalaphophalAI, dharimaM tu kuMkamaguDAI / mejjaM copaDaloNAi, rayaNavatthAi parichejjaM / / 1 / / " [sambodhaprakaraNe zrA. 53] dhAnyaM caturviMzatidhA, vratAdhikAra evoktaM saptadazadhApi, yataH - "sAlI 1 java 2 vIhi 3 kuddava 4 rAlaya 5 tila 6 mugga 7 mAsa 8 cavala 9 ciNA 10 / tuvari 11 masUra 12 kulatthA 13, godhuma 14 niSphAva 15 ayasi 16 siNA 17 / / 1 / / " dhanaM ca dhAnyaM ceti samAhAraH, atrAgre ca samAhAranirdezAtparigrahasya paJcadhAtvenAticArapaJcakaM suyojanaM bhavati 1 / kSetraM-sasyotpattibhUmiH, tatrividhaM-setuketUbhayAtmakabhedAt, tatra setukSetraM yadaraghaTTAdijalena sicyate 1, ketukSetramAkAzodakapAtaniSpAdyasasyam 2, ubhayamubhayajalaniSpAdyasasyam 3, vAstu-gRhAdi grAmanagarAdi ca, tatra gRhAdi tredhA-khAtaM bhUmigRhAdi 1 ucchritaM prAsAdAdi 2 khAtocchritaM bhUmigRhoparigRhAdisannivezaH 3, kSetraM ca vAstu ceti samAhAradvandvaH 2 / * tathA rUpyaM-rajataM, ghaTitamaghaTitaM cAnekaprakAram, evaM suvarNamaMpi, rUpyaM ca svarNaM ceti samAhAraH 3 /
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-47 gAvazca manuSyAzceti gomanuSyaM tadAdi yasyeti samAsaH, gavAdi manuSyAdi cetyarthaH, tatra gavAdigomahiSameSA'vikakarabhasarabhahastyazvAdi, manuSyAdi-putrakalatradAsadAsIkarmakarazukasArikAdi 4 / tathA kupyaM-rUpyasuvarNavyatiriktaM kAMsyalohatAmrasIsakatrapumRdbhANDatvacisAravikArodakikASThamaJcakamaJcikAmasUrakarathazakaTahalAdigRhopaskararUpamiti 5 / "yaccAtra kSetrAdiparigrahasya navavidhatvena navasaGkhyAticAraprAptau paJcasaGkhyAtvamuktam, tatsajAtIyatvena zeSabhedAnAmatraivAntarbhAvAt, ziSyahitatvena ca prAyaH sarvatra madhyamagatervivakSitatvAt paJcakasaGkhyayaivAticAraparigaNanamucitam / ato dhanadhAnyAdisaGkhyayAticArANAM gaNanamupapannam" [sU0 160 pa0 41-e] rUti gharmavikhtavRtto pAchA TIkArca - thanadhAnaM .. vinDo | "dhanadhAnya", "kSetravAstu"=khetInI bhUmirUpa kSetra ane rahevAnA sthAnarUpa vAstu, "rUpyasuvarNa cAMdI ane sonuM, "gomanuSyAdi =gAya Adi pazuo ane dAsadAsI Adi manuSyo ane kuSya'=suvarNa-cAMdI sivAya anya dhAtuo e pAMcanI saMkhyAnuM jAvajIva sudhI ke cAramAsAdi kAlAvadhithI je parimANa grahaNa karAyuM hoya tenA je atikramoullaMghano, te pAMcamA aNuvratamAM aticAro jANavA. tyAM=pAMca prakAranA parimANanA viSayamAM (1) dhana gaNima 1. dharima 2. meya 3. pariccheda 4. bhedathI cAra prakAranuM che. jene kahe che - "gaNima jAyaphaLa-phophaLa Adi che. gharima kuMkuma-goLa Adi che. meya copaDaloNa Adi che. ane ratna-vastrAdi parichedya che." (saMbodha prakaraNa zrA. 53) (2) dhAvya: 24 prakAranAM che. vrata adhikAramAM ja 17 prakAranAM kahevAyAM che. je kAraNathI kahevAyuM che. "1. zAlI 2. java 3. vIhi 4. kodrava 5. rAlaya 6. tala 7. maga 8. mAsa=aDada 9. coLA, 10. ciNA caNA 11. tvari tuvera, 12. masUra 13. kulatthA 14. ghauM 15. niSkAva=vAla 16. aLasI 17. siNA maTha." (). 'dhata ane dhAnya e pramANe samAhAra dvanda samAsa che. ahIM ane AgaLamAM=dhanadhAnyamAM ane AgaLa evAM kSetravAtu AdimAM samAhArano nirdeza hovAthI parigrahanuM pAMca prakArapaNuM hovAne kAraNe aticArapaMcakanuM suyojana thAya che=sarvatra aticAranI pAMca saMkhyA che ema prastutamAM paNa aticAranI pAMca saMkhyAnI saMgati thAya che. (3) kSetra - dhAnya utpattinI bhUmirUpa khetara che. te traNa prakAranI che. 1. setu 2. ketu 3. ubhayAtmakanA bhedathI traNa prakAranuM che. tyAMetraNa prakAramAM 1. setu kSetra je araghaTTa Adi jalathI siMcana karAya che. 2. ketu kSetra - AkAzanA udakanA pAtathI niSpAdya dhAnyavALuM che. 3. ubhaya baMne prakAranA jalathI niSpAda dhAnyavALuM che.
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-47 (4) vAstu-ghara Adi ke gAma-nagara Adi che. tyAM=vAstumAM gRhAdi traNa prakAranAM che. 1. khAta evAM bhUmigRhAdi=khanana karAyelAM bhUmigRhAdi 2. ucchita prAsAdAdi=nirmANa thayelAM ghara vagere 3. khAta ucchita=bhUminA gRhanI upara gRhAdino sanniveza=amuka bhUmimAM bhoyarAdinuM bAMdhakAma hoya ane amuka bhUmi upara bAMdhakAma hoya tevAM gRhAdi. ane kSetra ane vAstu e pramANe samAhAra dvandva samAsa che. (5) rUpya ane rUpya=cAMdI ghaTita ane aghiTata aneka prakAravALuM che=ghaDAyeluM ane nahIM ghaDAyeluM aneka prakAranuM che. - 211 (6) suvarNa - e rIte suvarNa paNa=cAMdInI jema suvarNa paNa, ghaDAyeluM ane nahIM ghaDAyeluM aneka prakAranuM che. rUpya ane suvarNa e pramANe samAhAra dvandva samAsa che. (7-8) go-manuSyAdi - gAya ane manuSyAdi e go-manuSya te Adi che jene e prakArano samAsa che=gAya Adi ane manuSya Adi e prakArano artha che. tyAM=gAya Adi ane manuSya AdimAM, gAya Adi gAya, bheMsa gheTAM, bakarAM, UMTa, gadheDA, hAthI, ghoDA Adi che. manuSya Adi putra-strI-dAsa dAsI-karmakara-nokara-popaTa- menA Adi che. (9) kuSya - ane kuppa=rUpya-suvarNathI vyatirikta kAMsuM-lokhaMDa-tAMbuM-sIsuM-jasata-mATInAM vAsaNatvacisAravikA=vAMsanA batAvelA TopalA, ro Mki, kASTha maMcaka-maMcikA=lAkaDAnA batAvelA mAMcaDA, masUraka, ratha, gADuM, haLa Adi gRhanAM upaskararUpa sAdhano che. "ane je ahIM kSetrAdi parigrahanuM navavidhapaNAthI nava saMkhyAnA aticAranI prApti hote chate pAMca saMkhyApaNuM kahevAyuM; kema ke tenA sajAtIyapaNAthI zeSabhedono AmAM ja=pAMca saMkhyAmAM ja, aMtarbhAva che. kema pAMca saMkhyAmAM kahe che ? ethI kahe che - ziSyanA hitapaNAthI prAyaH sarvatra madhyamagatinuM vivakSitapaNuM hovAthI pAMca saMkhyAthI ja aticAranuM parigaNana che. AthI dhana-dhAnyAdi saMkhyAthI aticAronuM gaNana upapanna che." e pramANe "dharmabiMdu vRtti'mAM che. / / 47 / / bhAvArtha: zrAvaka potAnA parigrahavratane parimita karavA arthe je kaMI dhana-dhAnyAdi vastuo rAkhe che te sarvanA avAMtara bhedone yathArtha jANIne te bhedonI saMkhyAno niyama karIne tenAthI adhika saMkhyAmAM te vastu nahIM rAkhavAno saMkalpa kare che. te pramANe saMkalpa karIne potAnA parigrahanA dareka bhedone AzrayIne saMkoca ka2vA arthe yatna kare che. Ama chatAM pramAdane vaza te sarva bhedomAMthI koI bhedanuM anAbhoga-sahasAtkAra AdithI atikrama thAya to aticAranI prApti thAya. vastutaH zrAvake pote ja bhedone AzrayIne je prakArano niyama karyo hoya tenuM nitya smaraNa karIne te maryAdAmAM leza paNa ullaMghana na thAya te prakAranA vratano dRDha pariNAma
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-47-48 dhAraNa karavo joIe ane satata te maryAdAnuM smaraNa karIne te prakArane parigrahanA saMvarabhAvane sthira karavA yatna karavo joIe. chatAM vratanA smaraNa viSayaka evo daDha yatna jene nathI tethI anAbhogasahasAtkArAdithI te maryAdAnuM kyAreka ullaMghana thAya to aticAranI prApti thAya che athavA je parigrahanuM parimANa karyuM hoya tenAthI adhika koIka vastunI sukhapUrvaka prApti dekhAtI hoya te vakhate tene grahaNa karavAno jarA paNa manamAM vicAra Ave to atikramAdithI aticAranI prApti che. tethI vratanA saMrakSaNanA arthI zrAvake je pramANe vrata grahaNa karyuM che te prakAranA vratanA pAlana mATe daDha pariNAmane dhAraNa karIne ane svIkArelA vratanuM pratidina smaraNa karIne tene daDha karavA yatna karavo joIe jethI manathI paNa te maryAdAthI adhika grahaNa karavAno paNa vikalpa UThe nahIM ane parigrahanI niHsAratAnuM bhAvana karIne satata niSparigrahavratanI zaktino saMcaya thAya te rIte udyama karavo joIe; kema ke parigrahathI parigRhIta zrAvaka karma bAMdhIne saMsAramAM bhaTake che ane parigrahanA bhArathI mukta nirlepa munio sadA aparigraha bhAvanAvALA hovAthI sukhapUrvaka saMsArarUpI dariyAne tarI zake che. jema ghaNA bhArathI ladAyelo taravaiyo dariyAmAM taravA samartha thato nathI tema parigrahanA bhArathI ladAyelo jIva saMsArasAgarane taravA mATe samartha thato nathI. A prakAre bhAvana karIne svIkArAyelA parigraha pratye paNa mUrchA ochI thAya ane aparigrahavrata pratye dRDha rAgavRddhi thAya te rIte bhAvana karanAra zrAvaka ja parigraha parimANanA baLathI sarvaviratinI zaktino saMcaya karI zake che. A pramANe vicArIne parigrahanA sarva aticArothI zrAvake sadA AtmAnuM rakSaNa karavuM joIe. II47II avataraNikA : nanu pratipannasaGkhyAtikramA bhaGgA eva syuH, kathamaticArAH? ityAha - avataraNikArya : svIkArAyelI saMkhyAnA atikramo bhaMga ja thAya. kema te=atikramo, aticAro thAya ? ethI kahe che - bhAvArtha zloka-47mAM kahyuM ke dhana-dhAnyAdi pAMcanI saMkhyAnA atikramo=vratamAM grahaNa karAyelI saMkhyAnI maryAdAnA ullaMghano, aticAra che. tyAM zaMkA kare che ke je zrAvake je prakAranI saMkhyAno svIkAra karyo hoya te saMkhyAnuM ullaMghana kare to te saMkhyAnA ullaMghano te vratanA bhaMga ja kahevAya. aticAra kaI rIte kahevAya ? arthAt aticAra kahI zakAya nahIM ethI saMkhyAnA atikramo kaI rIte aticAra che te spaSTa karavA arthe kahe che - bloka : 'bandhanAt yojanAt dAnAt, garbhato bhAvatastathA / kRtecchAparimANasya, nyAyyAH paJcApi na hyamI / / 48 / / '
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 213 dharbhasaMgraha bhAga-3 | dvitIya madhikAra | Rels-48 manvayArtha : bandhanAt=iUtthI, yojanAt yonathI, dAnAt hAnathI, garbhato=clthI, tathA sane, bhAvataH=bhAvathI, kRtecchAparimANasya-zayeta ch|primaaraavaas zrAvane, paJcApi viya 5, hyamI==masara pAMya 5 mA matiyA, na nyAyyAH se44L GAD nathI. // 48 // khojArtha : baMdhanathI, yojanathI, dAnathI, garbhathI ane bhAvathI karAyela IcchAparimANavALA zrAvakane pAMca paNa A aticAro sevavA ucita nathI. II48aaaaN TI : 'bandhanAt' 'yojanAt' 'dAnAt' 'garbhataH' 'bhAvataH' 'amI' gRhItasaGkhyAtikramAH 'paJcApi' paJcasaGkhyAkA api 'kRtecchAparimANasya' pratipanapaJcamavratasya zrAvakasya 'na nyAyyAH' na ghaTamAnA vratamAlinyahetutvAd / ayaM bhAvaH-na sAkSAtsaGkhyAtikramAH, kiMtu vratasApekSasya bandhanAdibhiH, paJcabhirhetubhiH svabuddhyA vratabhaGgamakurvata evAticArA bhavanti bandhanAdayazca yathAsaGkhyena dhanadhAnyAdInAM parigrahaviSayANAM sambadhyate / tatra dhana-dhAnyasya bandhanAtsaGkhyAtikramo, yathA kRtadhanadhAnyaparimANasya ko'pi labhyamanyadvA dhanaM dhAnyaM ca dadAti, tacca vratabhaGgabhayAccaturmAsyAdiparato gRhNataH dhanAdivikraye vA kRte grahISyAmItibhAvanayA bandhanAt niyantraNAt, rajjvAdisaMyamanAt satyaGkAradAnAdirUpAdvA svIkRtya tadgeha eva sthApayato'tIcAraH 1 / tathA kSetravAstuno yojanAt' kSetravAstvantaramIlanAd gRhItasaGkhyAtikramo'ticAro bhavati, tathAhikilaikameva kSetraM vAstu cetyabhigrahavato'dhikataratadabhilASe sati vratabhaGgabhayAt prAktanakSetrAdipratyAsannaM tadgRhItvA pUrveNa saha tasyaikatvakaraNArthaM vRtibhittyAdyapanayane ca tattatra yojayato vratasApekSatvAtkathaJcidviratibAdhanAccAticAraH 2 / tathA rUpyasuvarNasya 'dAnAt' vitaraNAt, gRhItasaGkhyAyA atikramaH, yathA kenApi caturmAsAdyavadhinA rUpyAdisaGkhyAvihitA, tena ca tuSTarAjAdeH sakAzAttadadhikaM tallabdham, taccAnyasmai vratabhaGgabhayAddadAti pUrNe'vadhau grahISyAmItibhAvanayeti vratasApekSatvAt kathaJcidviratibAdhanAccAticAra iti 3 / gomanuSyAdergarbhataH saGkhyAtikramo yathA-kila kenApi saMvatsarAdyavadhinA dvipadacatuSpadAnAM parimANaM
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-48 kRtam, teSAM ca saMvatsarAdyavadhimadhya eva prasave'dhikadvipadAdibhAvAd vratabhaGgaH syAditi tadbhayAtkiyatyapi kAle gate garbhagrahaNaM kArayato garbhasthadvipadAdibhAvena bahirgatatadabhAvena ca kathaJcid vratabhaGgAdaticAraH 4 / kupyasya bhAvataH saGkhyAtikramo, yathA kupyasya yA saGkhyA kRtA tasyAH kathaJcidviguNatve bhUte sati vratabhaGgabhayAtteSAM dvayena dvayenaikaikaM mahattaraM kArayataH paryAyAntarakaraNena saGkhyApUraNAt svAbhAvikasaGkhyAbAdhanAccAticAraH 5 / anye tvAhuH-tadarthitvena vivakSitakAlAvadheH parato'hametatkaroTikAdi kupyaM grahISyAmyato nAnyasmai deyamiti parApradeyatayA vyavasthApayato'ticAraH, paJcetyupalakSaNamanyeSAM sahasAkArA'nAbhogAdInAmiti 48 TIkArya : vanyanA ... manamorArInAmiti | baMdhanathI=dhana-dhAnyanA baMdhanathI, yojanathI=kSetravAstunA yojanathI, dAnathI=rUthya-suvarNanA dAnathI, garbhathIego-manuSyAdinA garbhathI ane bhAvathI kuSyanA bhAvathI, A=gRhIta saMkhyAnA atikramo pAMce paNa=pAMca saMkhyAvALA paNa, kRtecchA parimANavALA zrAvakane svIkArelA pAMcamA vratavALA zrAvakane "racAdhyAH'=ghaTamALa nathI; kema ke vratanA mAlityanuM hetupaNuM che. A bhAva che - sAkSAt saMkhyAnA atikramo nathI paraMtu vratasApekSavALA zrAvakane baMdhanAdi vaDe saMkhyAnA atikramo che. te kathana spaSTa kare che - pAMca hetuo vaDe svabuddhithI vratabhaMgane nahIM karatA ja zrAvakane aticAro thAya che ane parigrahanA viSayavALA dhana-dhAtyAdinA baMdhanAdi yathAsaMkhyAthI= yathAkramathI, saMbaMdhita karAya che. tyAM pAMca aticAromAM 1. baMdhanathI - dhana-dhAvyAdinA baMdhanathI saMkhyAno atikrama che. je pramANe - karAyelA dhanadhAvyanA parimANavALA zrAvakane koIpaNa puruSa, labhya ane anya dhana-dhAnya Ape ane tene=ApelA dhana-dhAnyane, cAra mahinA Adi pachIthI grahaNa karatAM athavA dhanAdino vikraya kare chate grahaNa karIza e prakAranI bhAvanAthI baMdhanane kAraNe=niyaMtraNane kAraNe, rajU AdinA saMyamanathI athavA satyakAranA dAnAdirUpathI svIkAra karIne tenA gharamAM ja sthApana karatAM aticAra thAya che. 2. yojanathI - ane kSetravAstunA yojanathI=kSetra-vAstu aMtaranA milanathI, grahaNa karAyela saMkhyAno atikrama aticAra thAya che. te A pramANe - eka ja kSetra athavA vAstu che e pramANe
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 215 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | bloka-48 abhigrahavALAne adhikatara evA teno abhilASa thaye chate batabhaMganA bhayane kAraNe pUrvanA kSetrAdi pratye Asanna evA tene kSetra-vAstune, grahaNa karIne pUrvanI sAthe tenA ekatrakaraNa mATe vADa ke bhIMta AdinuM a5nayata karAye chate tenuM=navA grahaNa karAyelA kSetra ke vAstunuM, temAM yojana karavAthI pUrvanA kSetramAM yojata karavAthI vratasApekSapaNuM hovAne kAraNe ane koIka apekSAe viratino bAdha hovAthI aticAra che. 3. dAnathI - ane rUpya-suvarNanA dAnathI=vitaraNathI, gRhIta saMkhyAno atikrama che. je pramANe koIka zrAvake be-cAra mAsAdinI avadhithI rUpyAdinI saMkhyA karAyelI hoya ane tenA vaDe tuSTa thayelA evA rAjAdi pAsethI te adhika=rUthya suvarNa adhika tene prApta thayuM ane te vratanA bhaMgatA bhayathI pUrNa avadhi thaye chate huM grahaNa karIza e prakAranI bhAvanAthI anyane Ape che ethI vratasApekSapaNuM hovAthI ane koIka rIte viratinuM bAdhata hovAthI aticAra che. 4. garbhathI :- go-manuSyAdino garbhathI saMkhyAno atikrama che. je pramANe kharekhara koInA vaDe paNa=koIka zrAvaka vaDe paNa, saMvatsara AdinI avadhi dvArA dvipada-catuSpadanuM parimANa karAyuM ane teonA=dvipada-catuSpada AdinA, saMvatsara AdinI avadhi madhye ja prasava thaye chate adhika dvipada AdinA bhAvane kAraNe vratabhaMga thAya ethI tenA bhayathI keTaloka paNa kALa pasAra thaye chate garbhagrahaNa karAvatAM garbhastha dvipadAdi bhAvane kAraNe ane bahirgata tenA abhAvane kAraNe koIka rIte vratano bhaMga thavAthI aticAra che. 5. bhAvathI - kuSyano bhAvathI saMkhyAno atikrama che. je pramANe kuSyanI je saMkhyA karAI hoya tenuM koI rIte dviguNapaNuM thaye chate vratabhaMganA bhayathI te be-be vaDe eka-eka moTuM karAvatA paryAntaranA karaNanI saMkhyAnuM pUraNa thavAne kAraNe ane svAbhAvika saMkhyAno bAdha hovAne kAraNe aticAra che. vaLI, avya kahe che - tadarthIpaNAthI adhika kupyAdinA arthIpaNAthI, vivakSita kAlanI avadhithI pachI huM A karoTikAdi kuSya grahaNa karIza. AthI bIjAne ApavuM nahIM e pramANe bIjAne apradeyapaNAthI vyavasthApana karatA zrAvakane aticAra che. 'pAMca' e upalakSaNa che. konuM upalakSaNa che? ethI kahe che - anya evA sahasAtkAra - anAbhoga AdinuM upalakSaNa che. 48 bhAvArtha zrAvaka parigrahaparimANavrata grahaNa kare che tyAre grahaNa karAyelA parigrahathI adhika parigraha pratyeno parimANa na thAya ane parigraha jIvane, saMsArasAgaramAM DubADanAra che tevI buddhine sthira karavA yatna kare che, chatAM lobhane vaza pAMca prakAranA aticAronI prApti thAya che.
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216. dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra / zloka-48-49 dhana-dhAnyAdino aticAra baMdhanane kAraNe thAya che. kSetra-vAstuno aticAra yojanane kAraNe thAya che. keTalAka kALa sudhI adhika rUpya-suvarNa bIjAnI pAse sthApana karavA rUpa dAnathI rUkha-suvarNano aticAra thAya che. gAya-manuSya Adino aticAra garbhane kAraNe thAya che ane kuSyano aticAra paryAntara karavA rUpa bhAvathI thAya che tethI A pAMca prakAranA aticAromAM vAstavika rIte vratanuM ullaMghana che topaNa svabuddhithI kaMIka vatarakSaNa karavA mATeno yatna che teTalA aMzathI vrata pratye sApekSabhAva che. mATe aticAra che. TIkAnA aMte kahyuM ke "pAMca' e zabda upalakSaNa che. tethI anAbhoga-sahasAtkAra ane atikrama AdinuM grahaNa che ane te aticAra pUrvanI gAthAnA bhAvArthamAM ame spaSTa karela che ane te aticAramAM jeone anAbhogathI aticAra thayA che, teo vAstavika rIte vratanA rakSaNanA pariNAmavALA hoya ane smRtibhraMza mAtrathI anAbhoga thayelo hoya to vratarakSaNano pariNAma ghaNo che. topaNa vratanA smaraNa pratye upekSA che teTalA aMzathI vrata malina bane che. vaLI, je zrAvakane vratanuM smaraNa paNa che to paNa koIka pravRttikALamAM sahasA viparIta pravRtti thAya che te zrAvaka paNa te vratanA atikramanuM tatkALa nivartana kare to sahasA pravRtti karavA svarUpa alpadoSa che ane jeone vratanA aticAra pratye upekSA che. ane sahasAtkArathI ullaMghana thAya che teone vratano pariNAma nathI chatAM sahasA ullaMghana thayela che, vAstavika ullaMghana karavAnI vRtti nathI teTalo zubhabhAva che. tethI vratane surakSita rAkhavAnA arthI zrAvake nitya vratanI maryAdAnuM smaraNa karIne anAbhogathI paNa vratanI maryAdAnuM ullaMghana na thAya tevo dRDha yatna karavo joIe ane vAraMvAra bhAvana karavuM joIe ke samudramAM taravA mATe yatna karanAro puruSa ghaNA parigrahathI ladAyelo hoya to, taravAmAM samartha hoya topaNa parigrahanA bhArathI DUbI jAya che tema saMsArasamudrane taravAmAM jIvane parigraha baMdhanarUpa che. tethI zakti anusAra parigraha pratyenA pratibaMdhane dUra karIne niSparigraha pariNAmavALA thavA yatna karavo joIe. ane vAraMvAra vicAravuM joIe ke sarvathA parigraha vagaranA susAdhuo mamatvanA baMdhana vagaranA hovAthI sukhapUrvaka saMsArasAgarathI pAra pAme che tema mAre paNa tuccha evA bAhya padArtho pratye mamatvano tyAga karavo joIe jethI lobhAdine vaza aticAronI prApti thAya nahi. I48. avataraNikA - uktA aNuvratAnAM pratyekaM paJca paJcAticArAH, atha guNavatAnAmaticArAbhidhAnAvasaraH, tatrApi prathamaM prathamaguNavratasya digviramaNalakSaNasyAticArAnAha - avataraNikArya : pratyeka aNuvratonA pAMca aticAro kahevAyA. have guNavratonA aticAratA kathanano avasara che. tyAM paNa guNavratanA aticAranA kathananA avasaramAM paNa, diviramaNarUpa prathama guNavratanA aticArone kahe che -
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga - 3 / dvitIya adhikAra / zloDa-47 zloka : mAnasya nizcitasyordhvAdhastiryakSu vyatikramAH / kSetravRddhiH smRtibhraMzaH, smRtA AdyaguNavrate / / 49 / / 217 anvayArtha : nizcitasya mAnasya = nizcita sevA bhAvanuM, UrdhvAdhastiryakSu vyatikramAH = ardhva, adho jane tirtha dRizAmAM vyatibho, kSetravRddhiH = kSetranI vRddhi, smRtibhraMzaH = smRtino bhraMza, AdyaguNavrate smRtA = prathama guNapratanA viSayamAM aticAro kahevAyA che. 49] zlokArtha : nizrcita evA mAnanA Urdhva, adho ane tiryak=tiA dizAmAM vyatikramo, kSetranI vRddhi, smRtino bhraMza prathama guNavratanA viSayamAM aticAro kahevAyA che. / / 49 / / TIDA : UrdhvAdhastiryakSu nizcitasya mAnasya vyatikramAH kSetravRddhiH smRtibhraMzazceti paJcAticArAH 'AdyaguNavrate, digviramaNAkhye 'smRtAH ' jinairityanvayaH, tatra UrdhvaM = parvatazikharAdau, adho= bhUmigRhAdo, tiryak=pUrvAdidikSu, 'nizcitasya' niyamitasya 'mAnasya' pramANasya 'mayA yojanazatAdi yAvadgamanAdi vidheyaM na parata' ityevaMrUpasya vyatikramA ete trayo'ticArAH / yatsUtram "uDDhadisipamANAikkame, ahodisipamANAikkame, tiri adisipamANAikkame" [upAsakadazAGgasUtre a. 1 sU. 7 pa. 6 - e, AvazyakapratyAkhyAna sU. 6 ] tti / ete cAnAbhogA'tikramAdibhirevAticArA bhavanti, anyathApravRttau tu bhaGgA eva, yastu na karomi na kArayAmIti vA niyamaM karoti, sa vivakSitakSetrAtparataH svayaM gamanataH pareNa nayanA''nayanAbhyAM ca dikpramANAtikramaM pariharati, tadanyasya tu tathAvidhapratyAkhyAnAbhAvAt pareNa nayanA''nayanayorna doSa iti 3 / tathA kSetrasya - pUrvAdidezasya digvrataviSayasya hasvasya sato vRddhiH -varddhanaM pazcimAdikSetrAntaraparimANa prakSepeNa dIrghIkaraNaM kSetravRddhiH, yathA kila kenApi pUrvA'paradizoH pratyekaM yojanazataM gamanaparimANaM kRtam, sa cotpannaprayojana ekasyAM dizi navatiM yojanAni vyavasthApyAnyasyAM tu dazottaraM yojanazataM karoti, ubhAbhyAmapi prakArAbhyAM yojanazatadvayarUpasya parimANasyAvyAhatatvAdityevamekatra kSetraM vardhayato vratasApekSatvAdaticAra iti caturthaH 4 /
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 dharmasaMgraha bhAga-3/ dvitIya adhikAra | zloka-49 tathA smRteH-smaraNasya yojanazatAdirUpadikparimANaviSayasyAtivyAkulatvapramAditvamatyapATavAdinA bhraMzo=dhvaMsaH smRtibhraMzaH tathAhi-kenacitpUrvasyAM dizi yojanazatarUpaM parimANaM kRtamAsIt, gamanakAle ca spaSTatayA na smarati, kiM zataM parimANaM kRtamuta paJcAzat ? tasya caivamasmRtau paJcAzatamatikrAmato'ticAraH zatamatikrAmato bhagaH, sApekSatvAnirapekSatvAcceti, tasmAt smarttavyameva gRhItavrataM, smRtimUlaM hi sarvamanuSThAnamiti paJcamo'ticAraH 5 / iha cAyaM vRddhasampradAyaH-yadi smRtibhraMzenAnAbhogAdvA parimANamatikrAnto bhavati, tadA tena jJAte nivartitavyam, paratazca na gantavyam, anyo'pi na visarjanIyaH, athAnAjJayA ko'pi gato bhavettadA yattena labdhaM, svayaM vismRtya gatena vA, tanna gRhyata iti tIrthayAtrAdidharmanimittaM tu niyamitakSetrAtparato'pi sAdhoriveryAsamityupayogena gacchato na doSaH, dhanArjanAdyaihikaphalArthamevAdhikagamanasya niyamanAditi digviramaNavratAticArAH / / 49 / / TIkArya - karthApti ... viviramaNavratAtivAra | 1-2-3 Urdhva-adho-tirthapha dizAnA vyatikramo - Urdhva, adhaH ane tiryapha dizAmAM nizcita evA mAnanAnnakSetranI maryAdAnA vyatikramo, kSetravRddhi ane smRtibhraMza e diviramaNa nAmanA AdyaguNavratamAM pAMca aticAro bhagavAna vaDe kahevAyA che, e, pramANe avaya che. tyAM pAMca aticAromAM, Urdhva parvatazikharAdimAM, adhaH=nIce bhUmi gRhAdimAM tirthaka tithya pUrva-pazcima Adi cAra dizAmAM, nizcita=niyamita evA mAnavA pramANanA mArA vaDe so yojatAdi sudhI gamatAdi karavuM joIe AgaLa nahIM evA svarUpavALA pramANanA, vyatikramo e traNa aticAro che. je kAraNathI sUtra che - Urdhva dizA pramANanA atikramamAM, adhodizA pramANanA atikramamAM, nicchadizA pramANanA atikramamAM aticAro thAya che." (upAsakadazAMga sUtra a. 1 sU. 7. 5.6-e, Avazyaka pratyAkhyAna sU. 6) ti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. ane A=Urdhva, adho ane tirthapha dizAnA vyatikramo anAbhoga atikramAdithI ja aticAro thAya che. vaLI anyathA pravRttimAM bhaMga ja thAya che. je vaLI huM karuM nahIM ane huM karAyuM nahi' e prakArano niyama kare cheHsvIkArAyelA dizAnA parimANathI adhika kSetramAM huM gamanAdi karuM nahIM ane huM gamatAdi karAvuM nahIM, e prakArano niyama kare che, te zrAvaka vivakSita kSetrathI AgaLathI svayaM gamanathI ke bIjA dvArA vastune laI javA ane lAvavAthI dikparimANatA pramANano atikrama parihAra kare che. vaLI, tenAthI anyane=jeNe mAtra potAnA gamananuM pratyAkhyAna karyuM hoya tevA zrAvakane, tevA prakAranA pratyAkhyAnano abhAva hovAthI=bIjA pAsethI maMgAvavAnuM paccakakhANa nahIM hovAthI, bIjA pAsethI vastune mokalavAmAM ke lAvavAmAM doSa nathI.
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 219 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-49 4. kSetravRddhi - ane diphavratanA viSayavALA pUvadi dezanA kSetranuM hasva hovA chatAM=parimita pramANa hovA chatAM, vRddhi vardhana=pazcima Adi kSetranA parimANanA prakSepa dvArA dIrghakaraNa, kSetravRddhi che. je pramANe koInA vaDe pUrva-pazcima dizAmAM pratyekane AzrayIne so yojata gamana parimANa karAyuM, ane utpanna prayojatavALo evo te zrAvaka, eka dizAmAM tevuM yojananuM vyavasthApana karIne vaLI atyadizAmAM ekaso daza yojI gamana kare che. baMne paNa prakArathI baso yojanarUpa parimANanuM avyAhatapaNuM hovAthI=pratijJA anusAra hovAthI, e rIte eka sthAnamAM kSetrane vadhAravAthI vratasApekSapaNAne kAraNe aticAra che. 5. smRtibhraMza :- ane smRtinuM=so yojanAdirUpa dikparimANanA viSayarUpa smaraNanuM, ativyAkulapaNAthI, pramAdIpaNAthI ane matinA apATavAdithI bhaMza=dhvasa smRtibhraMza che. te A pramANe - koIkanA vaDe pUrvadizAmAM so yojavanuM parimANa karAyuM hatuM ane gamatakALamAM spaSTapaNA rUpe smaraNa nathI. zuM smaraNa nathI ? e spaSTa kare che - so yojana parimANa karAyuM che ke 50 thojana karAyuM che? e pramANe smaraNa nathI. tenI A prakAranI asmRtimAM 50 yojananA atikramaNathI aticAra thAya ane so yojananA atikramaNathI bhaMga thAya. sApekSapaNuM hovAthI pa0 yojanA ullaMghanamAM aticAra thAya che. ane nirapekSapaNuM hovAthI 100 yojananA ullaMghanamAM bhaMga che. tethI grahaNa karAyeluM vrata smaraNa ja karavuM joIe; kema ke smRtimUla ja sarva anuSThAna che. e pramANe pAMcamo aticAra che=smRtibhraMzarUpa pAMcamo aticAra che. ane ahIM smRtibhraMza aticAranA viSayamAM, A vRddhasaMpradAya che. jo smRtibhraMza ke anAbhogathI parimANa atikrAnta thAya to tenA vaDe=paccakakhANa karanAra zrAvaka vaDe, jJAta thaye chad=maryAdAnuM ullaMghana thayuM che tevuM jJAta thaye chate, livartana thavuM joIe ane parataH=AgaLa, javuM joIe nahi. anyane paNa visarjana karavuM joIe nahi potAnI sAthe koI anya hoya tene paNa te kArya karavA mATe mokalavo joIe nahi. have anAjJAthI=potAnA sUcana vagara koIpaNa gayelo thAya tyAre tenA vaDe je paNa prApta karAyuM athavA svayaM vismaraNa karIne gayelA vaDe je prApta karAya te grahaNa karAtuM nathI. vaLI, tIrthayAtrAdi dharma nimitta niyamita kSetrathI AgaLamAM paNa sAdhunI jema IryAsamitinA upayogathI jatA evA zrAvakane doSa nathI. dhanArjanAdi ehika phala mATe ja adhika gamananuM niyamana che. e pramANe diguparimANa vratanA aticAro che. 49 bhAvArtha zrAvaka saMpUrNa sAvadyathI nivRttinA pariNAmavALA nathI. tethI trasakAyanI rakSA kare che, sthAvaramAM jayaNA kare che. topaNa jema lokhaMDano tapAvelo goLo jyAM jAya tyAM ghaNA jIvonI virAdhanA kare che tema
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-49 bAhyapadArthanA saMzleSanA aMtaraMga pariNAmavALA zrAvako je kSetramAM jAya tyAM ghaNA jIvonI hiMsA kare che. kSetrane AzrayIne te hiMsAnA pariNAmanA dezathI nivartana arthe zrAvaka dizAnuM parimANa kare che. temAM Urdhvadizi-adhodizi ane ticcha dizi=pUrva-pazcima-uttara-dakSiNa e cAra dizAnuM je parimANa pote cAra mAsa-12 mAsa ke jIvana sudhInuM kareluM hoya te parimANathI adhika gamana kare to vratabhaMga thAya. Ama chatAM anAbhoga-sahasAtkArathI adhika gamana thayuM hoya ane te kSetramAM gayA pachI khyAla Avyo ke maryAdAnuM ullaMghana thayuM che ane jo te zrAvaka te kSetramAM koI kArya karyA vagara pAcho Ave to traNa dizAne AzrayIne, te traNa dizAmAMthI je dizAnuM ullaMghana thayuM hoya te dizAnA aticAranI prApti thAya che. te vakhate zrAvakane vratabhaMgano vAstavika pariNAma nathI tethI zrAvaka je prayojanathI tyAM gayela che te kAryane karyA vagara ja pAcho phare che. topaNa svIkArAyelA vratanA pratye daDha pakSapAta rUpa pariNAma nathI. AthI ja anAbhogathI ke sahasatkArathI svIkArAyelI maryAdAnuM ullaMghana thAya che. tethI vratanA aMtaraMga pariNAma viSayaka bedarakArI che mATe aticAranI prApti che. vaLI, te traNa dizAmAMthI koIpaNa dizAnuM koIka kAryanuM prayojana upasthita thAya ane vratanI maryAdA hovA chatAM tyAM javAno manathI pariNAma thAya paraMtu jAya nahIM topaNa atikramAdithI aticAranI prApti thAya che. vastutaH jema jIvavAnI icchAvALo manuSya manathI paNa viSa khAvAno vicAra karato nathI. tema vrata pratyenA daDharAgavALo zrAvaka manathI paNa vratanI maryAdAthI adhika gamana karavAno vikalpa karato nathI. AthI ja te kSetrathI adhika kSetramAM nahIM javAnA pariNAmarUpa saMvaranA pariNAmanI prApti thAya che. jethI karmabaMdhanA saMkocanI prApti thAya che. ane jeonuM citta e prakAranA saMvarabhAvavALuM nathI tethI koIka prayojanathI lAbha dekhAya to manamAM javAnI icchA thAya che. athavA anAbhoga-sahasAtkArAdithI gamana kare che. tethI spaSTa thAya che ke vratano daDha pariNAma nathI. mATe saMvara nathI, chatAM kaMIka vratano rAga che ane vratanuM ullaMghana paNa che mATe aticAra che. vaLI, koI zrAvake Urdhva-adhaH ke ti evI cAra dizAmAM gamananI maryAdAnuM vrata grahaNa karela hoya ane te kSetrathI bahAranA kSetramAM javAthI koIka lAbha dekhAya tyAre te lAbhanI utkaTa icchAthI ane kaMIka vratanA rakSaNanA pariNAmathI anya dizAnA kSetrano saMkoca karIne koI eka dizAmAM kSetranI vRddhi kare che. tyAre aticAranI prApti thAya che. vAstavika rIte Ama kSetravRddhi karavAthI svIkArAyelA vratanuM ullaMghana ja che topaNa mAre vatarakSaNa karavuM che tethI buddhithI anya dizAmAM saMkoca kare che. tethI kaMIka vrata pratyenA rAgano pariNAma che. tene sAme rAkhIne ja kSetravRddhine vratabhaMga na kahetAM aticAra kahela che. vastutaH A prakAre kSetranI vRddhi karIne gamana karavAno vicAra mAtra kare topaNa vratano pariNAma nAza pAme che. ane gamana kare tyAre to paramArthathI vratano pariNAma nathI tethI vrataullaMghanakRta anarthanI ja prApti che. ane je zrAvakanuM citta A prakAranA vratamAM game tyAre parivartana karIne kArya karavAnI pariNativALuM che te zrAvaka tevA prayojanavALo na bane tyAre paNa te prakAranA saMvarabhAvavALo nathI. tethI
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 221 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-49 paramArthathI karmabaMdhanI prAptimAM saMkocarUpa saMvarabhAvano abhAva hovAthI svIkArelA vratanA phaLanI prApti thatI nathI. mATe zrAvake potAnA AraMbhamaya jIvanano vAraMvAra vicAra karIne saMpUrNa nirAraMbha sAdhujIvana pratye daDha pakSapAta karavo joIe. ane pote je vratanI maryAdA svIkArelI che tenA pratye daDha pakSapAta karIne ane sarvaviratinI zaktino saMcaya thAya te rIte sadA sarvaviratinA bhAvothI AtmAne bhAvita karavo joIe. jethI dezasaMvara sarvasaMvaranuM kAraNa bane. A rIte pAramArthika vratanA sevanathI pApanI nivRtti, sadgatinI prApti ane saMvarabhAvane kAraNe kramasara mokSanI prApti thAya che. jeo vratapAlanamAM te prakArano yatna karatA nathI teone sarvavirati pratyeno baddharAga nahIM hovAthI samyakta paNa prApta thatuM nathI; kema ke samyaktanI prAptimAM paNa sarvaviratinA pariNAma pratye utkaTa rAga varte che. mATe vrata grahaNa karyA pachI zrAvake kyAreya manasvI rIte kSetravRddhi Adi karIne vratane malina karavuM joIe nahi. vaLI, zrAvake vrata svIkAryA pachI potAnA vratanuM nitya smaraNa karavuM joIe chatAM anya pravRttimAM ati vyAkulapaNAne kAraNe ke pramAdI svabhAvane kAraNe ke dhAraNAnI apaTutAne kAraNe, svIkArAyelA vratanuM smaraNa na rahe to te smRtibhraMza vrata mATe dUSaNarUpa che. chatAM smaraNanA abhAvane kAraNe kyAreka zaMkA thAya ke meM so yojananuM parimANa karyuM che ke 50 yojanAnuM karyuM che? te vakhate so yojananuM parimANa kareluM hovA chatAM 50 yojanathI adhika gamananI pravRtti kare ke gamanano vicAra mAtra kare to paNa aticAranI prApti thAya; kema ke je zrAvakane vrata pratyeno atyaMta rAga che te zrAvaka potAnA vratanA parimANanuM ullaMghana karIne koI anya padArthanI prAptinI icchA rAkhe nahIM paraMtu sadA vicAre ke mArA vratanI maryAdA lobhAdi pariNAmanA saMkoca arthe che ane te saMkoca arthe grahaNa karAyela vratanuM jo ullaMghana karavAmAM Ave to vrata pratyenA anAdarane kAraNe dIrgha saMsAranI prApti thaze. vaLI, dareka anuSThAnanuM smRtipUrvaka sevana karavAthI ja phalavALuM thAya che. mATe je vrata svIkAryuM hoya tenuM nitya smaraNa karIne te vratanuM pAlana karavuM joIe ane vrata grahaNa karavAnuM mukhya prayojana pApanI nivRtti che. tethI vratanA pariNAmanI saheja paNa glAni na thAya te rIte sadA vratapAlana mATe yatna karavo joIe. jethI pApanI nivRtti thAya. vaLI, kSetra maryAdA karavAnuM mukhya prayojana AraMbha-samAraMbhanI nivRtti che. tethI tIrthayAtrAdi dharmakRtyamAM kSetramaryAdAnuM ullaMgha thatuM nathI. Ama chatAM, je zrAvaka potAnI karAyelI kSetramaryAdAthI bahAranA kSetramAM tIrthayAtrAdi dharmakRtya mATe javA nIkaLe tyAre sAdhunI jema atyaMta saMvRta thaIne iryAsamitipUrvaka tyAM jAya ane te kSetramAM zrAvaka dharmapravRtti sivAya anya koI pravRtti na kare to vratanuM ullaMghana thatuM nathI paraMtu je zrAvaka vAhanAdithI tIrthayAtrAdi dharmakRtya arthe jAya che ane tyAM jaIne anya kRtyo paNa gRhasthanI jema kare che tyAre te kSetramAM je kaMI AraMbha-samAraMbha thayo te sarva AraMbha-samAraMbha tenA vratanA ullaMghana svarUpa ja che; kema ke dikparimANa vratamAM potAnA svIkArAyelA kSetrathI adhika kSetramAM sarvaprakAranA AraMbha-samAraMbhanI nivRttino pariNAma che. ane te nivRttinA pariNAmanuM ullaMghana thAya to vratabhaMga thAya. live
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 dharbhasaMgraha bhAga-31dvitIya madhikAra|RCos-40 savatara1is: atha dvitIyaguNavratasya bhogopabhogaparimANarUpasyAticArAnAha - savatarazikSArtha : have bhogapabhoga parimANarUpa bIjAguNavratanA aticArone kahe che - Acts : sacittastatpratibaddhaH, saMmizro'bhiSavastathA / duSpakvAhAra ityete, dvaitIyIke guNavrate / / 50 / / sanvayArtha : sacittaH sathita, tatpratibaddhaH=dnI sAthe pratisayitanI sAthe pratibaddha, saMmizraH saMmizra, abhiSavaH samiSava, tathA sAne, duSpakvAhAra-duSpaca mAhAra, ityete the, dvaitIyIke guNavratejI guNavratanA aticAro che. i5 | RCoDArtha: sacita, sacittanI sAthe pratibaddha, saMmizra, abhiSava ane duSpakva AhAra e bIjA guNavatanA matiyA cha. I1400 TIDA:___ saha cittena cetanayA varttate yaH sa sacittaH, tena sacittena pratibaddhaH sambaddhastatpratibaddhaH, sacittena mizraH sabalaH saMmizraH, abhiSavaH anekadravyasandhAnaniSpannaH, duSpakvo-mandapakvaH sa cAsAvAhArazcetyaticArAH 'dvaitIyIke' dvitIye svArthe ikaNa (zrIsi06-4-1) 'guNavrate' bhogopabhogaparimANAkhye, jJeyA iti zeSaH / tatra sacittaH-kandamUlaphalAdiH pRthivIkAyAdirvA iha ca nivRttiviSayIkRte'pi sacittAdau pravRttAvaticArAbhidhAnaM vratasApekSasyAnAbhogA-'tikramAdinibandhanapravRttyA draSTavyamanyathA bhaGga eva syAt, tatrApi kRtasacittaparihArasya kRtasacittaparimANasya vA sacittamadhikasacittaM vA'nAbhogAdinA khAdataH sacittAhArarUpaH prathamo'ticAraH, AhArazabdastu duSpakvAhAra ityasmAdAkRSya sambandhyaH, evamuttareSvapyAhArazabdayojanA bhAvyA 1 / sacittapratibaddhaH-sacetanavRkSAdisambaddho gundAdiH, pakvaphalAdirvA, sacittAntarbIjaH khajUrA''mrAdiH, tadAhAro hi sacittAhAravarjakasyAnAbhogAdinA sAvadyAhArapravRttirUpatvAdaticAraH athavA bIjaM tyakSyAmi
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharbhasaMgraha bhAga-31dvitIya madhiRICos-50 223 sacetanatvAttasya, kaTAhaM tvacetanatvAd bhakSayiSyAmItidhiyA pakvaM khajUrAdiphalaM mukhe prakSipataH sacittava kasya sacittapratibaddhAhAro dvitIyaH 2 / * sammizraH-arddhapariNatajalAdirAIkadADimabIjapUrakacirbhaTikAdimizrapUraNAdirvA tilamizro yavadhAnAdirvA, etadAhAro'pyanAbhogA'tikramAdinA'ticAraH athavA sambhavatsacittAvayavasyA-pakvakaNikkAdeH piSTatvAdinAacetanamitibuddhyA''hAraH sammizrAhAro vratasApekSatvAdaticAra iti tRtIyaH 3 / abhiSavaH-surAsauvIrakAdirAMsaprakArakhaNDAdirvA surAmadhvAdyabhisyandivRSyadravyopayogo vA, ayamapi sAvadyAhArava kasyAnAbhogAdinA'ticAra iti caturthaH 4 / tathA duSpakvaH-arddhasvinnapRthukatandulayavagodhUmasthUlamaNDakakaGkaDukaphalAdiraihikapratyavAyakArI yAvatA cAMzena sacittastAvatA paralokamapyupahanti / pRthukAderduSpakvatayA saMbhavatsacetanAvayavatvAtpakvatvenAcetana iti bhujjAnasyAticAra iti paJcamaH 5 / kecittvapakvAhAramapyaticAratvena varNayanti, apakvaM ca yadagninA'saMskRtam, eSa ca sacittAhAre prathamAticAre'ntarbhavati tucchauSadhibhakSaNamapi kecIdaticAramAhuH, tucchauSadhayazca mudgAdikomalazimbIrUpAH, tAzca yadi sacittAstadA sacittAticAra evAntarbhavanti, athAgnipAkAdinA'cittAstarhi ko doSaH? iti, evaM rAtribhojanamadyAdinivRttiSvapi anAbhogA'tikramAdibhiraticArA bhAvanIyAH / itthamaticAravyAkhyAnaM tattvArthavRttyAdyanusAreNa jJeyam / AvazyakapaJcAzakavRttyAdiSu tu apakva-duSpakva-tucchauSadhibhakSaNasya krameNa tRtIyAdyaticAratvaM darzitam / tatrAkSepaparihArAvittham - "nanvapakvauSadhayo yadi sacetanAstadA sacittamityAdyapadenaivoktArthatvAtpunarvacanamasaGgatam, athAcetanAstadA ko'ticAro ? niravadyatvAttadbhakSaNasyeti, satyam, kintvAdyAvatIcArau sacetanakandaphalAdiviSayAvitare tu zAlyAdyoSadhiviSayA iti viSayakRto bhedaH, ata eva mUlasUtre "appauliosaha(hi)bhakkhaNayA" [Avazyaka pratyAkhyAna-sU0, upAsakadazAGga sU07] ityAdyuktam, tato'nAbhogA'tikramAdinA'pakvauSadhibhakSaNamaticAraH, athavA kaNikkAderapakvatayA sambhavatsacittAvayavasya piSTatvAdinA'cetanamidamitibuddhyA bhakSaNaM vratasApekSatvAdaticAraH" / [paJcAzakaTIkA 1/22 pa. 19] duSpakvauSadhibhakSaNabhAvanA tu pUrvoktaiva / tucchauSadhibhakSaNe tvittham-"nanu tucchauSadhayo'pakvA duSpakvAH samyakpakvA vA syuH? yadA''dyau pakSau tadA tRtIya-caturthAticArAbhyAmevAsyoktatvAtpunaruktatvadoSaH, atha samyakpakvAstadA niravadyatvAdeva kA'ticAratA tadbhakSaNasyeti?, satyam, kintu yathA''dyadvayasyottaradvayasya ca sacittatve samAne'pyanoSadhyoSadhikRto vizeSaH, evamasya sacetanauSadhitvAbhyAM samAnatve'pyatuccha-tucchatvakRto vizeSo dRzyaH tatra ca komalamudgAdi
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 dharmasaMgraha bhAga-3/ dvitIya adhikAra | zloka-50 phalIviziSTatRptyakArakatvena tucchAH sacittA evAnAbhogAdinA bhuJjAnasya tucchauSadhibhakSaNamaticAraH, athavA'tyantAvadyabhIrutayA'cittAhAratA'bhyupagatA, tatra ca yattRptikArakaM tadacittIkRtyApi bhakSayatu, sacetanasyaiva varjanIyatvAbhyupagamAt, yatpunastRptijananAsamarthA apyoSadhIlaulyenAcittIkRtya bhuGkte tattucchauSadhibhakSaNamaticAraH, tatra Avato viraviMdhitatvari dravyastu patitvaviti" [2/22, 5. 20] jagyAzavRtto gAvA TIkArya : sada vina ... paMkhyAzavRtto ! 1. sacitta - citathI sahita cetanAthI sahita varte che je te sacita. tenAthI=sacittathI, pratibaddha saMbaddha joDAyelA, ta--tibaddha che. sacittathI mizra=sabala, saMmizra che. abhiSava=aneka dravyanA saMdhAnathI niSpanna, dArU Adi che. duSpaphava=maMda paphava ane te evo A AhAra duSpakva AhAra che A aticAro bIjA guNavratanA che=bhogopabhoga parimANavrata nAmanA bIjA guNavratamAM jANavA. zlokamAM 'ya' e pramANe adhyAhAra che. tyAM sacita kaMda-mUlaphalAdi che ane pRthvIkAyAdi che. ane ahIM bIjA guNavratamAM, nivRtti viSayIkRta evA paNa sacirAzimAM pravRtti thaye chate aticAranuM kathana vratasApekSavALA puruSane anAbhoga atikramAdine kAraNe karAyelI pravRttithI jANavuM. anyathA=anAbhogAdi vagara pravRttimAM, bhaMga ja thAya=svIkArAyelA vratano bhaMga ja thAya. tyAM paNa kRtasacita parihAravALA zrAvakane athavA kRtasacittanA parimANavALA zrAvakane, sacitta ke adhika sacitta anAbhogAdithI khAvAthI sacitta AhArarUpa prathama aticAra thAya che. vaLI, AhAra zabda duSpakva AhAra e prakAranA vacanamAMthI grahaNa karIne saMbaMdha karAya che. e rIte uttaramAM paNa AhAra zabdanI yojanAnuM bhAvana karavuM duSpakva AhAramAM rahelA "AhAra' zabdanuM sarva aticAro sAthe saMyojana karavuM. 2. sacinapratibaddha - sacetana evA vRkSAdi sAthe saMbaddha joDAyelA, guMdAdi, athavA pakava phalAdi che. sacitta che aMdaramAM bIja evA khajUra, AMbA Adi che. teno AhAra, sacitta AhAravarjika zrAvakane anAbhogAdithI sAvadya AhAranI pravRttirUpapaNuM hovAthI aticAra che. athavA huM bIjano tyAga karuM chuM; kema ke tenuM bIjanuM, sacetanapaNuM che. vaLI, kaTAhanuM uparanA paphavaphaLanuM, acetanapaNuM hovAthI huM bhakSaNa karIza=huM khAIza. e prakAranI buddhithI paphava evA khajurAdi phaLane mukhamAM nAkhatA sacittavarjaka zrAvakane 'sacita pratibaddha AhAra bIjo aticAra che. 3. saMmizra:- ardha pariNata jalAdi Artaka-dADima-bIjapUraka-cIbhaDAM Adi athavA mizra pUraNa Adi athavA talathI mizra, java athavA dhANA Adi Avo AhAra paNa=saMmizrano AhAra paNa, anAbhoga-atikramAdithI aticAra che. athavA saMbhavatA sacitta avayavavALA apaphava kaNika AdinuM piSTapaNAdine kAraNe pIseluM hovAne kAraNe, acetana che evI buddhithI je AhAra te saMmizra AhAra vratasApekSapaNuM hovAthI aticAra che. e prakAre trIjo aticAra che. 4. abhiSava - surA-sauvIrakAdi athavA mAMsa prakAra khaMDa Adi surA-madhu Adi abhisyanTi
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-50 225 vRSya dravyano upayoga=mAdaka ane vikArI dravyano upayoga, A paNa sAvadha AhAravarjikane anAbhogAdithI aticAra che. e pramANe cotho aticAra che. 5. duSpakva AhAra - ane duSpakava argha daLAyelA pRthaka taMdula-va-ghauM-skUla-kaMDaka-kaMkaDaka phalAdi AlokanA anartha karanArA ane jeTalA aMzathI sacita che teTalA aMzathI paralokane haNanArA che-pApabaMdhanuM kAraNa che, ane pRthaka AdinuM duSpaphavapaNuM hovAthI saMbhavatAM sacetana avayavapaNuM hovAne kAraNe acetana che. e pramANe khAnArane aticAra che. e pAMcamo aticAra che. keTalAka vaLI, apakva AhArane paNa aticAra rUpe varNana kare che. ane apakva je agni dvArA asaMskRta che ane A=apakva, sacitta AhArarUpa prathama aticAramAM aMtarbhAva pAme che, ane keTalAka tuccha auSadhinuM bhakSaNa paNa aticAra kahe che. mudgAdinI komaLa ziSmIrUpa tuccha auSadhi che. ane jo te sacita che to sacita aticAramAM ja aMtarbhAva pAme che ane jo agni pAkAdithI acita che. to zuM doSa che ? arthAt koI doSa nathI. arthAt agnipAdAdithI acitta mugAdinI komaLa ziMgane khAvAmAM koI doSa nathI. e rIte rAtribhojana madya Adi nivRttimAM paNa anAbhoga atikrama AdithI aticAra jANavA. A rIte aticAranuM vyAkhyAna tatvArthavRtti AdinA anusArathI jANavuM. vaLI, 'Avazyaka-paMcAzaka vRtti' AdimAM apaphava-duSpaphava-tucchaauSadhi bhakSaNanuM kramathI tRtIya aticArapaNuM batAvAyuM che. tyAM AkSepa-parihAra A pramANe cheHzaMkA ane samAdhAna A pramANe che - nathI zaMkA kare che. apaphava auSadhio jo sacetana che to sacitta che ethI Adya padathI ukta kAryapaNuM hovAthI, pharI vacana asaMgata che. ane jo acetana che to zuM aticAra che ? arthAt aticAra nathI; kema ke bhakSaNanuM niravadyapaNuM che. 'ti' zabda zaMkAnI samApti mATe che. teno uttara ApatAM graMthakArazrI kahe che - "tArI vAta sAcI che paraMtu Adya aticAro=prathamanA be aticAro, sacetana evA kadaphalAdi viSayavALA che. vaLI Itara-trIjo aticAra, zAlyAdi auSadhi viSayavALA che. ethI viSayakRta bheda che. AthI ja mULasUtramAM 'mapatni moda(f) avaqAyA' (Avazyaka pratyAkhyAna sUtra, upAsakadazAMga sU: 7) ItyAdi kahevAyuM che. tethI anAbhoga atikramAdithI apakva auSadhinuM bhakSaNa aticAra che athavA kaNikAdinuM apaphavapaNuM hovAthI saMbhavatA sacitta avayavanuM piSTatAdine kAraNe pIsAyelA piSTAdi che ItyAdine kAraNe acetana A che evI buddhithI bhakSaNa, vratasApekSapaNuM hovAthI aticAra che." (paMcAzaka TIkA 1/22, 5.19) vaLI duSpaphava auSadhinI bhAvanA pUrvamAM kahevAyelI ja che. vaLI tucchauSadhinA bhakSaNamAM A pramANe zaMkA ane samAdhAna che.
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | bloka-50 nanu'thI zaMkA kare che - tucchauSadhio-tuccha phaLo, apaphava-duSpaphava. athavA samyapha paphava hoya. jo Adya be pakSa chekaapaphava-duSpaphava be pakSo che. to trIjA ane cothA aticAra dvArA AnuM uktapaNuM hovAthI=duSpakva AhAranuM uktapaNuM hovAthI=puna:uktatvadoSa che=pAMcamA aticAra rUpe pRthapha kahevuM te doSarUpa che. have samyaphapaphavA che to niravaghapaNuM hovAthI ja tenA khAnArane aticAratA kyAM che ? arthAt nathI. ti' zabda zaMkAnI samApti arthe che. teno uttara Ape che - tArI vAta sAcI che paraMtu je pramANe Adya drayanA ane uttara drayanA=pahelA ane bIjA aticArone ane trIjA ane cothA aticAronuM, sacittapaNuM samAna hote chate paNa anauSadhi ane auSadhikRta vizeSa che. e rIte AnuM paNa=pAMcamA aticAranuM paNa, sacetanatva ane auSadhipaNAthI, samAnapaNuM hovA chatAM paNa tucchatva-atucchatva kRtavizeSa jANavo. ane tyAMetucchava-atucchata bhedamAM, viziSTa tRptinuM akArakapaNuM hovAne kAraNe komaLa mudgAdilI tuccha sacitta ja che. anAbhogAdithI khAnArane tucchauSadhibhakSaNa aticAra che. athavA atyaMta avaghabhIrupaNAne kAraNe acittAvAratA svIkArAyelI che=sacittano tyAga svIkArAyelo che. ane tyAM=sacittanA tyAgamAM, je tRptikAraka che te acita karIne paNa bhakSaNa karAya; kema ke sacetananuM ja vajanIyatva svIkArAyuM che. je vaLI, tRptine karavAmAM asamartha paNa auSadhi lolupatAthI acitta karIne khAya che tene tucchauSadhibhakSaNa aticAra che; kema ke tyAM=sacittanA tyAgamAM, bhAvathI viratinuM virAdhitapaNuM che. vaLI dravyathI pAlitapaNuM che." e pramANe paMcAzakavRttimAM che. (paMcAzakavRtti 1/22 5.20) pa0 bhAvArtha : bhogapabhoga parimANavrata karanAra zrAvaka zakti hoya to sacittano sarvathA tyAga kare che. athavA sacitta vastunI saMkhyAnuM parimitIkaraNa kare che. A rIte, sacittano tyAga karyA pachI anAbhogathI, sahasAtkArathI ke atikramAdithI sacittanuM bhakSaNa thAya to bhogopabhoga parimANa vratamAM aticAranI prApti thAya. jema koI zrAvake sacittano sarvathA tyAga karyo hoya ane bhojananI vastu sacitta nathI tevo bhrama thayo hoya ane tenA kAraNe acitta mAnI vApare tyAre anAbhogathI aticAra thAya ane te vastu sacitta che tevuM jJAna hovA chatAM koIka vakhate sahasA mukhamAM mukAI gaI tyAre sahasAtkArathI aticAranI prApti thAya. athavA sacittano tyAga hovA chatAM koIka sacitta vastu potAne atyaMta priya hoya to manamAM khAvAno vikalpa UThe to atikramAdithI aticAranI prApti thAya. ane je zrAvake sacittanI saMkhyA parimita karI hoya chatAM anAbhogathI, sahasAtkArathI ke atikramAdithI te saMkhyAno atikrama kare tyAre aticAranI prApti thAya. vastutaH zrAvake "bhogopabhoga parimANa vratane saMkoca karIne dezathI virati karavAno adhyavasAya karelo che tethI te zrAvake satata bhAvana karavuM joIe ke susAdhu sarvathA bhoga-upabhoga karatA nathI paraMtu kevala saMyamanA dehanuM pAlana kare che tema mAre paNa saMpUrNa bhogopabhoga parimANa vratanI viratine prApta karavI joIe. jethI zIdhra saMsAranA paribhramaNano aMta thAya. paraMtu hajI dehanA mamatvane kAraNe zAtAnA arthe pote bhoga-upabhoga kare che. ane temAM dezathI saMkoca karavA arthe sacitta AhArano tyAga kare che athavA sacitta
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-50 227 AhA2nI saMkhyAnuM niyamana kare che. ane je pramANe vrata grahaNa karyuM hoya te vratanuM nitya smaraNa karIne te vrata dvArA bhogopabhoganI vRttine nitya smaraNa karIne te vrata dvArA bhogopabhoganI vRttine zAMta ka2vA arthe ane sarvaviratinI zakti saMcaya karavA arthe zrAvake sadA yatna karavo joIe. te prakAre je vivekI zrAvaka yatna kare che te zrAvaka svIkArAyelI vratanI maryAdAnuM anAbhogAdithI paNa ullaMghana karatA nathI. paraMtu jeone bhogapabhoga parimANa vrata dvArA te prakArano dRDha adhyavasAya thayo nathI jethI tenuM smaraNa karIne satata bhogopabhoga vRttine kSINa karavA yatna karatA nathI. teonA vratano pariNAma kaMIka zithila che. AthI ja vrata pratye dRDha anurAga nathI. tethI temane anAbhogAdithI aticAranI prApti thAya che. teTalA aMzathI vratanA viSayamAM maMda dharmavALA che chatAM vratanA rakSaNa pratye kaMIka ruci che tethI anAbhogAdithI vratanuM ullaMghana thAya che tyAre vratano bhaMga nathI, aticAra che ema kahela che. vastutaH anAbhogAdithI te vratanuM aticaraNa che arthAt vratanuM ullaMghana ja che. mATe guNasthAnakanA pariNAmanA arthI zrAvake aticArano paramArtha jANIne sarva yatnathI aticAranA varjana mATe yatna karavo joIe. vaLI, sacittanA tyAgI zrAvakane sacitta sAthe pratibaddha vastu hoya te vastuno paNa tyAga prApta thAya che. jema koI sacitta vastu sAthe tene aDIne sacitta bIja Adi eka bhAjanamAM paDyAM hoya to acitta vastu sAthe cittano saMbaMdha hovAne kA2Ne te acitta vastune zrAvaka grahaNa kare topaNa sacitta vastu sAthe saMbaMdha hovAne kA2Ne aticAranI prApti thAya che. mATe je zrAvake sacittano tyAga karelo hoya athavA sacittanI saMkhyA parimita karelI hoya ane tenuM ullaMghana thAya tema hoya tyAre sacitta pratibaddha AhAra karavAthI aticAranI prApti che. vaLI, keTalIka vastu sacittathI mizra hoya arthAt daLelI ke rasa rUpe karAyelI sacittathI saMmizra hoya tevI vastumAM keTalAka avayavo sacitta hoya che ane keTalAka avayavo acitta hoya che. tevI vastu sacittanuM varjana karanAra zrAvaka grahaNa kare to aticAranI prApti thAya che tethI sacittanA tyAgIe ke sacittanI saMkhyA parimita karI che tevA zrAvake jo sacittano tyAga karyo hoya to sacittathI mizra vastu paNa teNe grahaNa ka2vI joIe nahi. paraMtu svIkArAyelA vratanuM e rIte pAlana karavuM joIe ke manamAM paNa tevI vastu grahaNa karavAno pariNAma thAya nahi. anyathA, atikramAdithI aticAra thAya che. vaLI, abhiSava=aneka dravyanA mizraNathI jemAM jIvotpatti thayelI hoya tevI vastu che. sacittanA tyAgI zrAvaka tevI vastu grahaNa kare to vratanuM ullaMghana thAya che. phakta anAbhogathI, sahasAtkArathI ke atikramAdithI tevI vastunA grahaNano pariNAma thayo hoya to temAM aticAranI prApti thAya che. joke sacitta vastunA tyAgathI ja aneka dravyonuM saMdhAna ke niSpanna thayelI vastu jIva saMsakta hovAthI varjya bane che. chatAM paNa keTalAkane tevAM athANAMdi ati priya hoya che ane te jIva saMsakta hovA chatAM jIva saMsakta nathI tema svabuddhithI kalpanA karIne tene grahaNa kare che te batAvavA arthe tevA dArU, jIvasaMsakta athANAM Adino svataMtra rUpe 'abhiSava'thI batAvela che.
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | bloka-50-51 vaLI, duSpakva AhAra kaMIka aMzathI sacitta rahevAnI saMbhAvanA rahe che. chatAM A raMdhAI gayuM che tethI acitta che tevI buddhithI koI zrAvaka vApare tethI aticAranI prApti thAya che. vastutaH sacittanA tyAgIne ardha raMdhAyelo AhAra vAparavAthI sacitta tyAganA bhaMganI prApti thAya che; kema ke ardha raMdhAyela AhAramAM kiMIka sacittanA aMzo rahevAnI saMbhAvanA hoya che tethI anAbhoga, sahasAtkAra ke atikramAdithI duSpakva AhAra vAparanAra zrAvakane aticAranI prApti thAya che. paNa avataraNikA - atha bhogopabhogAticArAnupasaMharan bhogopabhogavratasya lakSaNAntaraM tadgatAMzcAticArAnupadarzayitumAha - avataraNikArya : have bhogapabhoganA aticAranA upasaMhAra karatAM graMthakArazrI bhogapabhoga vratanA lakSaNAntarane ane tagata aticArone batAvatAM kahe che - zloka : amI bhojanamAzritya, tyaktavyAH karmataH punaH / / kharakarmatrighnapaJcakarmAdAnAni tanmalAH / / 51 / / anvayArTa - samI=A pUrvamAM kahelA pAMca aticAro, monanamazri =bhojanane AzrayIne, cavyA =tyAga karavA yogya che. punaH=vaLI, varmataH=karmathI, varAtripaSyavetAnAni kharakarmarUpa traNathI guNita pAMca karmAdAno=15 karmAdAno, tananA =tenA malo, tyAga karavA yogya che-kharakarmanA tyAgarUpa bhogopabhoga vratanA malo tyAga karavA yogya che. palA zlokArca - A=pUrvamAM kahelA pAMca aticAro, bhojanane AzrayIne tyAga karavA yogya che. vaLI kharakarmarUpa traNathI guNita pAMca karmAdAno=15 karmAdAno, tenA malo tyAga karavA yogya che. IFpa1|| TIkA - 'amI' uktasvarUpAH paJcAticArA 'bhojanamAzritya' 'tyaktavyA' heyAH, atha karmatastAnAha-tatra bhogopabhogasAdhanaM yadravyaM tadupArjanAya yatkarma=vyApArastadapi bhogopabhogazabdenocyate, kAraNe kAryopacArAt iti, vyAkhyAnAntaraM pUrvamuktameva tatazca 'karmataH' karmAzritya bhogopabhogotpAdakavyApAramAzrityetyarthaH, 'punaH' 'kharaM' kaThoraM yat 'karma' koTTapAlanaguptipAlanAdirUpaM tattyAjyam, 'tanmalAH' tasmin kharakarmatyAgalakSaNe bhogopabhogavrate malA: aticArAH trighnAH triguNitAH paJca /
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 229 dharmasaMgraha bhAga-3/ dvitIya adhikAra | zloka-pa1 paJcadazetyarthaH karmAdAnAni-karmAdAnazabdavAcyA bhavantItizeSaH, karmaNAM pApaprakRtInAmAdAnAni kAraNAnItikRtvA te'pi tyaktavyA iti pUrvakriyAnvayaH / / 51 / / TIkArca - "mamI' pUrvakriyAnvayaH | Aaukta svarUpavALA pAMca aticAra zloka - 50mAM kahela svarUpavALA pAMca aticAro, bhojanane AzrayIne tyAjya che. have kramathI teone=bhogopabhoga vratanA aticArone, kahe che. tyAM=karmane AzrayIne bhogapabhoganA aticAramAM, bhogapabhoganuM sAdhana je dravya tenA upArjana mATe je karma-vyApAra, te paNa bhogopabhoga zabdathI kahevAya che; kema ke kAraNamAMebhogapabhoganA kAraNarUpa dhanaarcananI kriyAmAM, kAryano upacAra che=bhogapabhogano upacAra che. e prakAre vyAkhyAtAMtara pUrvamAM=avataraNikAmAM, kahevAyuM ja che. tethI karmane AzrayIne dhanaarjana Adi kRtyane AzrayIne=bhogopabhoga utpAdaka vyApArane AzrayIne vaLI, khara=kaThora je karma koTTapAlana, guptipAlanAdirUpa karma, te tyAjya che. temAM malotrate kharakama tyAgalakSaNa bhogopabhoga vratamAM malo arthAta aticAro traNathI guNita pAMca=15 karmAdAno cheHkarmAdAna zabda vAcya che. karmonAM=pApaprakRtionAM, AdAno=kAraNo che. ethI karIne karmAdAno che ema anvaya che. te paNa=15 karmAdAno paNa, tyAga karavAM joIe. e prakAre pUrvakriyAnI sAthe atraya che zlokanA pUrvArdhamAM rahelA 'tyaktavyA' zabda sAthe avaya che. li5nA bhAvArtha : avataraNikAmAM kahela ke bhogapabhogavratanA aticAronI upasaMhAra karatAM graMthakArazrI kahe che, te upasaMhAra vacana zlokamAM A pramANe che. zloka-10mAM kahelA bhojanane AzrayIne je pAMca aticAro che teno tyAga karavo joIe. A kathanathI bhogopabhoganA aticAronA upasaMhAranI prApti thaI. tyArapachI avataraNikAmAM kahela ke bhogapabhogavratanuM lakSaNAntara kahe che. te bhogapabhoganuM sAdhana evuM je dravya tenA upArjana mATe je vyApAra te "bhogopabhoga' zabdathI kahevAya che ema je TIkAmAM kahyuM te bhogapabhogavatanuM lakSaNAntara che; kema ke bhojananI kriyA sAkSAt bhoga svarUpa che. jyAre dhana-arjana AdinI kriyA bhoga svarUpa nathI. topaNa upacArathI tene "bhogapabhoga" zabdathI kahevAya che ane te kriyAne AzrayIne je bhogopabhoga vrata che tenA aticAro 15 karmAdAno che. kema karmAdAno aticAro che ? tethI karmAdAnonI vyutpattithI aticArone spaSTa kare che - "pApaprakRtione bAMdhavAnAM je kAraNo hoya te karmAdAna kahevAya che." tethI jeo bhogavilAsanA prayojanathI dhana arjana arthe 15 karmAdAnamAMthI koIpaNa karmAdAnane seve che. teo pApaprakRtio bAMdhe che. ane jenAthI te-te kRtyomAM thayela kaThoratAnA pariNAmane anurUpa potAne azAtAnI prApti thaze tevI pApaprakRtio bAMdhe che.
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-pa1, para-pa3 vaLI, bhogopabhogane AzrayIne 15 karmAdAno che. vAstavika rIte te vratanA ullaMghana rUpa ja che; kema ke bhogapabhoganA parimANane karanArA zrAvaka sacitta vastuno tyAga karIne potAnuM dayALu citta kare che. teno nAza 15 karmAdAnanA sevanathI thAya che. mATe 15 karmAdAno vratanA ullaMghanarUpa che. vaLI, je zrAvaka sacittano tyAga na karI zake te paNa zrAvaka sacittanI saMkhyAnuM parimANa karIne kaMIka dayALu citta prApta kare che teno paNa nAza karmAdAnanA sevanathI thAya che. je zrAvaka potAnA dayALu svabhAvanI vRddhi arthe bhogopabhoga vrata grahaNa kare che te zrAvakane bhogapabhoga arthe dhanArjanAdi kRtya evAM ja karavAM joIe ke jemAM tenA dayALu svabhAvano bhaMga na thAya. Ama chatAM avicArakatAne kAraNe, mUDhatAne kAraNe ke ati dhananA lobhane kAraNe je zrAvaka 15 karmAdAnamAMthI je karmAdAna dvArA dhanaprApti thAya tema jaNAya te prakAranuM karmAdAna seve che. tenuM dayALu citta nAza pAmavAne kAraNe bhogapabhoga vratanuM ullaMghana thAya che. chatAM bhogopabhoga vrata karanAra zrAvaka vicAre ke meM to sacittano tyAga karyo che, dhanArjana arthe karmAdAnono tyAga karyo nathI, tevI buddhithI karmAdAna seve che, tyAre kaMIka vratanA rakSaNano pariNAma che. AthI je sacittano pote tyAga karyo che te sacittane vAparato nathI. ane sacittanA tyAgathI niSpAdya dayALu cittano nAza karIne paNa dhana-arjanamAM yatna kare che tethI karmAdAnanuM sevana karanAra zrAvakathI bhogopabhoga vratanuM ullaMghana thAya che. mATe 15 karmAdAnonA sevanane aticAra rUpe kahela che. vastutaH bhogopabhogaparimANavrata arthe jema sacittano tyAga Avazyaka che ke sacittanI saMkhyAnuM niyamana Avazyaka che tema karmAdAnano tyAga paNa arthathI Avazyaka che. mATe saMpUrNa bhogopabhoganA pariNAmathI , rahita susAdhunuM smaraNa karIne tevA sarvaviratinA pariNAmanI zaktinA saMcaya arthe svazakti anusAra bhogopabhoga parimANavrata grahaNa karavuM joIe ane te grahaNa karyA pachI cittanA kaThora bhAvanI niSpattinA kAraNabhUta karmAdAnano avazya tyAga karavo joIe. je paMdara karmAdAnonuM svarUpa svayaM graMthakArazrI AgaLanA be zlokathI batAvaze. pavA avataraNikA : atha tAnyeva nAmataH zlokadvayenAha - avataraNikArca - have tene ja=15 karmAdAnone ja, vAmathI be zloka dvArA kahe che - bloka : vRttayo'GgAravipinA'nobhATIsphoTakarmabhiH / vALA vantAkSArasaMzavijJazritaH sAparA yantrapIDanakaM nirlAJchanaM dAnaM davasya ca / saraHzoSo'satIpoSazceti paJcadaza tyajet / / 53 / / yugmam / /
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-para-pa3 231 anvayArtha: mAra=aMgAra karma, vipina vanakarma, sana =ataHkarma=gADAM Adi vAhanAdi banAvavAnuM karma, mATI=bhATIkarma=bhADAthI vAhavAdi calAvavAM, choTavarma=sphoTana karma=jamInane khodavA vagerenI kriyA, tamA =tenAthI, vRttaya =vRttio=AjIvikA, raktanAkSArasazaviSAzritA:=dAMta-lAkha-rasa-keza-viSa= jherane Azrita, vALA =vyApAra. parA candravIDana yaMtrapIDanakakarma, nirNAjIne =ane nilachanakarma, ravI vAnaM=davanuM dAna=agninuM dAna, sara: zoSo=sarovaranA pANInuM zoSaNa karavuM, ra=ane, satIpoSa =asatInuM poSaNa, kRti e pramANe, pazvaza=15 karmAdAno, ca=tyAga kare. palA zlokArca - aMgArakarma, vanakarma, anakarma gADAM Adi vAhanAdi banAvavAnuM karma, bhATIkarma=bhADAthI vAhanAdi calAvavAM, sphoTana karmathI=jamIna Adi khodavAnI kriyAthI AjIvikA, datta-lAkharasa-keza-viSathI Azrita vyApAra, caMgapIDanaka, nilaMchana, davanuM dAna agninuM dAna, sarovaranuM zoSaNa karavuM ane asatInuM poSaNa e pramANe 15 karmAdAnono tyAga kare. para-pa3II TIkA - karmazabdaH pratyekaM sambadhyate, aGgArakarma, vipinakarma, anaHkarma, bhATIkarma, sphoTakarmeti, tairvRttayaHAjIvikA aGgArakarmAdivRttayaH, tatra karma-kriyA karaNamitiyAvat, tataH kASThadAhenAgAraniSpAdanaM aGgArakarma tenAjIvikA-tadvikrayAdirUpA, tatkaraNe hi SaNNAM jIvanikAyAnAM virAdhanAsambhavaH, evaM ye ye'gnivirAdhanArUpA ArambhAste te'GgArakarmaNyantarbhavanti, te ca bhrASTrakaraNeSTikAdipAkakumbhakArA'yaskArasvarNakArakRtyAdayaH, eta hi aGgArakarmarUpAstairjIvanamagArakarmavRttirevamagre'pi bhAvyam / yato yogazAstre - "saraprAra, kuSpAya:svAritA | 80AratveSTipAvati dyaranIviI III" [2/20] tatra ThaThAratvaM zulvanAgavaGgakAMsyapittalAdInAM karaNaghaTanAdinA jIvikA 1 / TIkArya : zabda.. gIvivaza karma' zabda pratyeka sAthe saMbaMdha karAya che. tethI zuM prApta thAya ? te spaSTa kare che - aMgAra karma, vanakarma, ataHkarma-yaMtra banAvavAnuM karma, bhATIkarma=bhADAthI vAhana calAvavAnuM karma,
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra / bloka-52-53 sphoTakarma jamInane phoDavAnuM karma teothI=aMgArakamadithI, vRttio AjIvikA, aMgArakarmAdi vRttio che. tyAM aMgArakamadimAM, karma-kriyA-karaNa ekAryavAcI zabda che. tethI lAkaDAne bALavA dvArA aMgArAnuM niSpAdana aMgArakarma che. tenAthI AjIvikA-tenA vikrayAdirUpa AjIvikA, tenA karaNamAM=aMgArakarmanA karaNamAM, cha javanikAyanI virAdhanAno saMbhava che. e rIte je-je agni virAdhanArUpa AraMbho che te aMgArakarmamAM aMtarbhAva thAya che ane te bhrASTakaraNa=bhejavavAnI kriyA, ISTakAdipAka=IMTone pakAvavI, kuMbhAra-lohAra-sonAranAM kRtyAdi. A aMgAraka rUpa tenAthI jIvana aMgArakarmavRtti che. e rIte AgaLamAM paNa=vatakamadimAM paNa, bhAvana karavuM. je kAraNathI yogazAstramAM kahevAyuM che. aMgArakaraNa, bhrASTanuM karaNa, kuMbha-loha-suvarNanI kAritA, ThaThAratva ane IMTanuM pakAvavuM e aMgArajIvikA che." 1II (yogazAstra 3/101) tyAM=aMgArajIvikAmAM, ThaThAratva zulya, nAga, vaMga, kAMsuM, pittaLa, AdinuM karaNa, ghaTata Adi=ghaDavA Adi dvArA, AjIvikA. 1 bhAvArtha - (1) aMgArakarma - je vepAramAM agnikAyanI virAdhanAthI AjIvikA thatI hoya te sarva vepAra "aMgArakarma kahevAya che. joke zrAvake trasanI virAdhanAmAM saMkoca karavA arthe paheluM aNuvrata lIdheluM che chatAM sthAvara jIvo pratye dayALu citta rahe te prakAre ucita prayatna karavAno saMkalpa karela che. AthI ja bhogopabhoga vratamAM paNa sacittano tyAga sacittanI saMkhyAnuM parimANa kare che. tethI je pravRttiomAM sAkSAt hiMsA thatI hoya tevAM kRtyomAM dayALu citta ghavAya che. tethI zrAvake agninA AraMbho je kRtyomAM hoya tevAM kRtyo karIne AjIvikA karavI joIe nahi; kema ke agnikAyanA jIvonI virAdhanAnI sAthe trasAdinI virAdhanA thatI hoya che. aMgArakarma caNA Adine muMjavavAnI kriyA karanAra, IMTane pakavavAnI kriyA karanAra, ghaDA banAvanAra kuMbhAra ghaDAne bhaThThImAM pakave te sarvamAM prApta thAya che. vaLI, lohAra ke sonAra dAgInA ghaDanAra paNa agninA baLathI te-te vastuo ghaDavAnI kriyA kare che temAM agnikAyanA jIvanI virAdhanA ane anya prakAranA jIvonI virAdhanA thAya che. jenuM citta bhagavAnanA vacanathI bhAvita che tene agnimAM jIvo ja dekhAya che, AthI gRhakAryamAM paNa nirarthaka agnikAyanA jIvonI virAdhanA na thAya te prakAre ucita yatna kare che. tethI zrAvake AjIvikA mATe aMgArakarmano tyAga karavo joIe. 1. TIkA - tathA 'vipinaM' vanaM, tatkarmachinnA'cchinnavanapatrapuSpaphalakandamUlatRNakASThakambAvaMzAdivikrayaH kaNadalapeSaNaM vanakacchAdikaraNaM ca, yataH -
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 233 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-para-pa3 "chinnAcchinnavanapatraprasUnaphalavikrayaH / vaLAnAM ratnanAnveSAvRttibdha vananIvivI ?" [corAzAstra rU/202] rRti | asyAM ca vanaspatestadAzritatrasAdezca ghAtasambhava iti doSaH 2 / TIkArya : tathA .. roSaH 2 / ane vipina vana, tenuM karma chinna-achinna vana-patra-puSpa-phala, kaMdamULa, tRNa, kASTha, kambA=chAla, vaMzAdino vikraya vecavuM, kaNadalanuM peSaNa anAjanuM pIsavuM, ane vanakacchAdinuM karaNa cheHvanamAM jala siMcanAdinuM karaNa che. arthAt vanasthalI karavAnI kriyA che. je kAraNathI kahevAyuM che - "chinna-achinna vananAM patro, prasUna phaNagA phUTelAM, phala teno vikraya kaNonA dalanathI phADiyAM karavAthI, ane anAjanA kaNone pIsavAthI vRtti =AjIvikA, te vanajIvikA che." II1 (yogazAstra-3/102) ane AmAM=najIvikAmAM, vanaspatinA jIvonA ane vanaspatine Azrita trasAdi jIvonA ghAtano saMbhava che ethI doSa che. rA. bhAvArtha :(2) vipina karma : zrAvaka jema agnikAyanI virAdhanAthI AjIvikA thAya tevA vyApArono tyAga kare che tema vanaspatinA jIvonI virAdhanA thAya tevA vyApArono tyAga kare che. tethI svayaM vanaspatinuM chedana kare nahIM ke koInA dvArA chedana karAyelI vanaspati hoya tevI vanaspatine vecIne AjIvikA kare nahi; kema ke te prakAranI pravRttimAM vanaspatikAyanA jIvonI virAdhanA thAya che. ane vanaspatine Azrita trasAdi jIvonI paNa virAdhanA thAya che. vaLI, anAjane daLavuM, pasavuM vageremAM paNa anAjanA jIvonI virAdhanA thAya che. tethI tevAM kRtyothI AjIvikA kare nahi. vaLI, vanaspatinI vRddhi arthe jalasiMcanAdi karIne tenA dvArA paNa AjIvikA kare nahi. AthI ja dayALu zrAvaka potAnA gharanAM kRtyomAM paNa nirarthaka vanaspati Adi jIvonI hiMsA na thAya ane vanaspatinA jIvone Azrita trasAdi jIvonI hiMsA na thAya te prakAre ucita yatanA kare che ane bhojanane AzrayIne hiMsAnA parihAra arthe sacittano tyAga karanAra zrAvaka dhanaarjanAdi arthe vanaspatikAya ane vanaspatinA jIvone Azrita anya jIvonI hiMsA thAya tevA AraMbha-samAraMbha kare nahIM ane koIka saMyogathI evAM kRtyo kare to zrAvakane karmAdAnanI prApti thAya. TIkA :'anaH' zakaTaM tatkarma ca zakaTazakaTAGgaghaTanakheTanavikrayAdi / yadAha - "zakaTAnAM tadaGgAnAM, ghaTanaM kheTanaM tathA / vikrayazceti zakaTajIvikA parikIrtitA / / 1 / / " [yogazAstre 3/103]
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-para-pa3 tatra zakaTAnAmiti catuSpadavAhyAnAM vAhanAnAm, tadaGgAnAM cakrAdInAm, ghaTanaM svayaM pareNa vA niSpAdanam, kheTanaM vAhanaM ca zakaTAnAmeva sambhavaMti, svayaM pareNa vA, vikrayazca zakaTAdInAM tadaGgAnAM ca, idaM karmApi sakalabhUtopamardajananam, gavAdInAM ca vadhabandhAdihetuH 3 / TIkArca - "manaH' .. vaghavanyAtiH rU manaH' zabda zakaTa arthamAM che arthAt gADAnA arthamAM che. ane tenuM karma=gADAne batAvavuM, gADAnAM aMgone batAvavAM, gADAne calAvavuM ane gADAne vecavuM te sarva zakaTakarma che, jene kahe che - gADAne ghaDavuM, gADAnAM aMgone ghaDavAM, gADAne calAvavuM ane gADAMonuM vecANa karavuM" te zakaTajIvikA kahevAya che." [1n (yogazAstra-3/103). tyAM=zakaTajIvikAmAM, gADAMonA-catuSpadathI vAhya evAM vAhanonA ane tenAM aMgo cakrAdinuM ghaDavuM=svayaM ke para dvArA niSpAdana karavuM, kheDavuM calAvavuM ane vahana karavuM zakaTonuM ja saMbhava che. svayaM ke paradvArA gADAMonuM vecavuM ke bIjA pAse vecAvavuM ane tenAM aMgonuM svayaM vecavuM ke bIjA pAse vecAvavuM A karma paNa badhA jIvonA upamadananuM kAraNa che ane gAya vagerene vadha-baMdhAdino hetu che. 3 bhAvArtha :(3) anakarma=sATIkarma - gADAM vagere banAvavAM, tenAM aMgo banAvavAM, tene svayaM vecavuM, bIjA pAse vecAvavuM te sarvamAM sAkSAt bIjA jIvone pIDA hovAthI zrAvake tevAM kArya karavA joIe nahi; kema ke gADAM vagere calAvavAthI gamanAdimAM trasAdi jIvonI hiMsA thAya che ane temAM vaparAtAM pazuone vadha-baMdhAdinI prApti thAya che. te sarva pravRttimAM gADAM banAvanAra ane vecanAra sAkSAt saMbaMdhavALA thAya che. tethI tevAM kRtyo dayALu zrAvake karavAM joIe nahi. ane vartamAnamAM je yAMtrika sAdhano cAlatAM hoya temAM paNa te vAhanAdinA gamanAdimAM sAkSAt jIvonI hiMsA thatI hoya che tethI tevAM sAdhano banAvavAM ke tevAM sAdhano calAvavAmAM paNa te prakAranA hiMsAdi doSonI prApti che. mATe dayALu zrAvaka svayaM vAhanAdimAM gamana kare topaNa tevA AraMbhasamAraMbhanAM kRtyo jemAM ghaNAM hoya tevAM sAdhano zrAvaka banAve ke vece nahi; kema ke te sarva kRtyomAM zrAvakanuM dayALu citta ghavAya che. sAmAnyathI vivekasaMpanna zrAvaka gRhakAryamAM sthAvarajIvonI paNa zakya eTalI jayaNA karavA prayatna kare che. trasajIvonI hiMsA na thAya tevo ucita yatna kare che. chatAM vAhanAdinA gamanakALamAM te prakAranI yatanA saMbhavatI nathI tethI zakti anusAra tevAM gamanAdinAM kRtyo zrAvaka svayaM parimita kare che. jethI teno dayAno pariNAma sadA cittamAM varte che. jo tevo zrAvaka yaMtro calAvavAM vagere kAryo AjIvikA mATe kare to tenAthI
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-para-pa3 thanArI hiMsA pratye upekSAno bhAva thAya che. tethI zrAvakanuM citta kaThora bane che. mATe zrAvake potAnI AjIvikA arthe tevA AraMbha-samAraMbhanAM kRtyo karavA joIe nahi. 3 TIkA :_ 'bhATIkarma' zakaTavRSabhakarabhamahiSakharavesarA'zvAderbhATakanimittaM bhAravAhanaM yataH "zakaTokSalulAyoSTrakharA'zvataravAjinAm / para vAhanArirmavet bAdanIviI IIII" [corAzAstra /204] atrApi zakaTakarmokto yo doSaH sa saMbhavatyeva 4 / TIkArya : 'mATIvA' .....saMbhavatye jA "bhATIkarma pratIka che. gADA dvArA baLada, UMTa, pADA, gadheDA, khaccara, azva vagerenuM bhADA nimite bhAravAhana bhATIkarma che. je kAraNathI kahevAyuM che - gADAnA baLado, gADAnA pADAo, UMTagADI, gadheDA, khaccara, ghoDAonA bhAranA vahanathI vRtti bhATakajIvikA thAya che." I1u (yogazAstra-3/104). * ahIM paNa=bhATIkarmamAM paNa, zakaTakarmamAM kahevAyelA je doSo che te saMbhave ja che. A bhAvArtha - (4) bhATIkarma : jeo baLada Adi dvArA vAhano calAve che ane tenA dvArA AjIvikA kare che. teone te gamanAdi kriyAmAM badhA jIvonI hiMsA thavAno saMbhava che. pazu Adine vadha-baMdhAdinI pIDAno saMbhava che. vaLI dhanaarjana arthe pazuone aneka prakAranI pIDA karIne potAnI AjIvikA karavI te prakAranA kRtyamAM zrAvakanuM "dayALu citta ghavAya che. mATe jemAM sAkSAt pazu Adine pIDA thavAno saMbhava hoya ane je vAhana calAvavAmAM AraMbha-samAraMbha thavAno saMbhava hoya tevAM vAhano calAvIne AjIvikA karavI zrAvaka mATe ucita nathI. jo TIkA :'sphoTaH' pRthivyA vidAraNaM tatkarma sphoTakarma, kUpAdyarthaM bhUkhananahalakheTanapASANakhananAdi, ytH"sara:jUtivanana, zisnATTanamaH | pRthivyAraHsapUternIvana RoTanIviga III" [copAzAtre rU/201] anena ca pRthivyA vanaspatitrasAdijantUnAM ca ghAto bhavatIti doSaH spaSTa eva, pratikramaNasUtravRttI tu kaNAnAM dalanapeSaNAdi sphoTakarmatvena pratipAditamiti /
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-para-pa3 TIkArya : "oTA pratiparimiti . sphoTaHpRthvInuM vidAraNa tenuM karma=sphoTa karma, kUvAdi mATe jamInanuM khodavuM, haLathI kheDavuM ane paththara Adine khodavA e sphoTakarma che. je kAraNathI kahevAyuM che - "zilAnA kuTTanakarma vaDe sarovara-kUvAdinuM khanana, pRthvInA AraMbhathI saMbhUtayukta, evI pravRttithI jIvavuM te sphoTajIvikA che." I1un (yogazAstra-3/105) ane AnA dvArA=sphoTajIvikA dvArA, pRthvIno, vanaspati ane trasAdi jIvono ghAta thAya che, ethI hiMsArUpa doSa spaSTa ja che. vaLI, pratikramaNa sUtranI vRttimAM kaNonuM halana-peSaNAdi sphoTakamapaNArUpe pratipAdana karAyuM che. bhAvArtha :(5) sphoTakarma - kUvA vagere khodAvavA arthe jamInane toDavAmAM Ave te vakhate pRthvIkAyanA, jamInamAM vartatA trasajIvo ke anya paNa vanaspati Adi sthAvara jIvonI hiMsA thAya che. tethI bhUmine khodIne ke jamInane kheDIne ke khANamAMthI paththarAdine kADhIne tenA dvArA zrAvake AjIvikA karavI joIe nahIM. tevAM kRtyo karavAthI karmAdAnanI prApti che. je zrAvaka bhogapabhoganI pravRttimAM hiMsAne parimita karavA arthe sacittano tyAga kare che ke sacittanI saMkhyAnuM niyamana kare che tevo zrAvaka je AjIvikAnI pravRttimAM trasa ane sthAvarajIvonI hiMsA hoya tevAM kRtyo kare to sthAvara jIvo ke trasajIvo pratyeno dayALu bhAva nAza pAme che. mATe bhogapabhoga vratano saMkoca karIne sarvaviratinI zaktinA saMcaya arthe zrAvake pRthvI AdinA phoDavAnAM kRtyo hoya tevI pravRtti dvArA AjIvikA karavI ucita nathI. paNa TIkA - __ athottarArddhana paJca vANijyAnyAha 'vaNijyAkA' ityAdi, atrAzritAzabdaH pratyekaM yojyastato dantAzritA-danta viSayA vaNijyAkA=vANijyaM dantakrayavikraya ityarthaH evaM lAkSAvaNijyA-rasavaNijyAkezavaNijyA-viSavaNijyAsvapi / tatra dantA hastinAm, teSAmupalakSaNatvAdanyeSAmapi trasajIvAvayavAnAM ghUkAdinakhahaMsAdiromacarmacamarazRGgazaGkhazuktikapardakastUrIpohIsakAdInAm, vaNijyA cAtrAkare grahaNarUpA draSTavyA, yatpUrvameva pulindAnAM mUlyaM dadAti, 'dantAdIn me yUyaM dadata' iti, tataste hastyAdIn ghnantyacirAdasau vANijaka eSyatIti pUrvAnItAMstu krINAtIti, trasahiMsA spaSTaivAsmin vANijye, anAkare tu dantAdInAM grahaNe vikraye ca na doSaH / yadAhuH -
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 237 dharma lAga-3 | dvitIya adhiAra | Pals-52-43 "dantakezanakhA'sthitvagromNo grahaNamAkare / trasAGgasya vaNijyArthaM, dantavANijyamucyate / / 1 / / " [yogazAstre-3/106] 6 / lAkSA jatuH, atrApi lAkSAgrahaNamanyeSAM sAvadyAnAM manaHzilAdInAmupalakSaNam, tadAzritA vaNijyA lAkSAvANijyam, lAkSAdhAtakInIlImanaHzilAvajralepatubarikApaTTavAsaTaMkaNasAbUkSArAdi-vikrayaH / yataH "lAkSA-manaHzilA-nIlI-dhAtakI-TaGkaNAdinaH / vikrayaH pApasadanaM, lAkSAvANijyamucyate / / 1 / / " [yogazAstre-3/107] asmiMzca lAkSAyA bahutrasAkulatvAttadrasasya ca rudhirabhramakAritvAt, dhAtakItvakpuSpayormadyAGgatvAt tatkalkasya ca kRmihetutvAt, gulikAyA anekajantughAtAvinAbhAvitvAt, manaHzilAvajralepayoH sampAtimabAhyajantughAtakatvAt, tubarikAyAH pRthivItvAdinA paTavAsasya trasAkulatvAt, TaGkaNakSArasAbUkSArAderbAhyajIvavinAzanimittatvAcca mahAneva doSaH 7 / rasavaNijyA-madhumadyamAMsamrakSaNavasAmajjAdugdhadadhighRtatailAdivikrayaH, doSAstu navanIte jantumUrchanam, vasAkSaudrayorjantughAtodbhavatvam, madyasyonmAdajananatvam, tadgatakRmivighAtazca, dugdhAdau sampAtimajantuvirAdhanA, dinadvayAtIte dani jantusammurchanA'pi 8 / kezazabdaH kezavadupalakSakaH, tato dAsAdinRNAM gavAzvAditirazcAM ca kezavatAM vikrayaH kezavaNijyA / yataH "navanItavasAkSaudramadyaprabhRtivikrayaH / dvipAccatuSpAdvikrayo vANijyaM rasakezayoH / / 1 / / " [yogazAstre-3/108] ajIvAnAM tu kezAdijIvAGgAnAM vikrayo dantavANijyamiti vivekaH dvipAccatuSpAdvikraye tu teSAM pAravazyaM vadhabandhAdayaH kSutpipAsA pIDA ceti doSAH 9 / viSa-zRGgAdi, taccopalakSaNaM jIvaghAtahetUnAmastrAdInAm tato viSazastrakuzIkuddAlAdilohahalAdivikrayo viSavaNijyA asmiMzca zRGgakavatsanAgAderharitAlasomalakSArAdezca viSasya, zastrAdInAM ca jIvitaghnatvaM pratItameva dRzyante ca jalArdraharitAlena sahasaiva vipadyamAnA makSikAdayaH, somalakSArAdinA tu bhakSitena bAlAdayo'pi, viSAdivANijyaM ca pare'pi niSedhayanti, yataH "kanyAvikrayiNazcaiva, rasavikrayiNastathA / viSavikrayiNazcaiva, narA narakagAminaH / / 1 / / " iti / araghaTTAdiyantravikrayo'pi yogazAstre viSavANijyatayokto, yataH
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 dharmasaMgraha bhAga-31dvitIya madhiRI Cos-52-43 "viSA'strahalayantrA'yoharitAlAdivastunaH / vikrayo jIvitaghnasya, viSavANijyamucyate / / 1 / / " [yogazAstre-3/109] iti / granthAntare tu yantrapIDanakarmaNyeveti 10 / 'yantrapIDanakarma' zilodUkhalamuzalagharaTTA'raghaTTakaGkatAdivikrayastilekhusarSapairaNDaphalAtasyAdipIDanadalatailavidhAnaM jalayantravAhanAdi vA / yataH - "tilekSusarSapairaNDajalayantrAdipIDanam / dalatailasya ca kRtiryantrapIDA prakIrtitA / / 1 / / " [yogazAstre-3/110] atra yantrazabdaH pratyekaM sambadhyate, tatra tilayantraM tilapIDanopakaraNam, ikSuyantraM kolhukAdi, sarSapairaNDayantre tatpIDanopakaraNe, jalayantramaraghaTTAdi, dalatilaM yatra dalaM tilAdi dIyate tailaM ca pratigRhyate taddalatailam, tasya kRtividhAnam, atra doSastu tilAdikSodAttadgatatrasajIvavadhAcca / laukikA apyAhuH - "dazazUnAsamaM cakram" [manusmRti 4/85] iti 11 / / nitarAM lAJchanam aGgAvayavacchedastena karma=jIvikA nirlAJchanakarma gavAdikarNakambalazRGga-, pRcchacchedanAsAvedhA'GkanaSaNDanatvagdAhAdiuSTrapRSThagAlanAdi ca, yataH"nAsAvedho'GkanaM puccha(muSka)cchedanaM pRSThagAlanam / gokarNakambalacchedo, nirlAJchanamudIritam / / 1 / / " [yogazAstre-3/111] tatrAGkanaMgavA'zvAdInAM cihnakaraNam, muSkaH=aNDastasya chedanaM varddhitakIkaraNam, asmin jIvabAdhA vyaktaiva 12 / davasya-davAgnerdAnaM vitaraNaM davadAnam, gahanadAhe sati bhillAdayaH sukhena caranti, jIrNatRNadAhe vA navatRNAGkurojhedAd gavAdayazcaranti, yadvA dagdhe kSetre sasyasampattivRddhiH syAdityAdibuddhyA kautukAdvA, yadvA mama zreyo'rthaM maraNakAle iyanto dharmadIpotsavAH karaNIyA iti puNyabuddhyA'raNye'gniprajvAlanaM, yataH"vyasanAtpuNyabuddhyA vA, davadAnaM bhavet dvidhA" [yogazAstre-3/113] iti / tatra vyasanAt-phalanirapekSatAtparyAt, tathA ca vanecarA evamevAgniM jvAlayanti, puNyabuddhyA vA taccoktarItyA'vaseyam, atra ca doSo jIvakoTInAM vadharUpaH spaSTa eva 13 /
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 239 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya madhiAra | Ros-52-53 ___ sarasaH zoSaH saraHzoSaH-dhAnyAdivapanArthaM sAraNIkarSaNam, sarograhaNaM jalAzayAntarANAmupalakSaNam, tena sindhu-draha-taDAgAdiparigrahaH, yataH"saraHzoSaH saraH-sindhu-hadAderambusamplavaH" [yogazAstre-3/113] tatrA-'khAtaM saraH, khAtaM tu taDAgamityanayorbhedaH, iha hi jalasya tadgatAnAM trasAnAM tatplAvitAnAM ca SaNNAM jIvanikAyAnAM vadha iti doSaH 14 / / asatyoduHzIlAstAsAM poSaNam, liGgamatantram, zukAdInAM puMsAmapi poSaNamasatIpoSaH, zukasArikAmayUramArjAramarkaTakurkuTakurkurazUkarAditirazcAM poSaNam, tathA bhATIgrahaNArthaM dAsyAH poSaH, golladeze prasiddho'yaM vyavahAraH, eSAM ca duHzIlAnAM poSaNaM pApahetureveti doSaH 15 / iti paJcadazasaGkhyAni prastAvAt karmAdAnAni aticArarUpatvAt 'tyajet' jahyAt, zrAvaka iti zeSaH, ityuktAni paJcadaza karmAdAnAni, digmAnaM cedamevaMjAtIyAnAM bahUnAM sAvadyakarmaNAma, na punaH parigaNanamiti, iha caivaM viMzatisaGkhyAticArAbhidhAnamanyatrApi paJcAticArasaGkhyayA tajjAtIyAnAM vratapariNAmakAluSyanibandhanavidhInAM saMgraha iti jJApanArtham, tena smRtyanta nAdayo yathAsambhavaM sarvavrateSvaticArA draSTavyAH, ata eva cAtra vrate rAtribhojanamadyAdinivRttiSvapyaticArAH pUrvaM bhAvitAH tathA coktamupAsakadazAGgavRttau "ya ete prativrataM paJca paJcAticArAste upalakSaNamaticArAntarANAmavaseyam, natvavadhAraNam, yadAhuH pUjyA:"paJcapaJcAticArA u, suttami je padaMsiA / te nAvahAraNaTThAe, kintu te uvalakkhaNaM / / 1 / / " [upAsakadazAGge a. 1/sU. 7 pa. 6-e] ti / idaM ceha tattvam - yatra vrataviSaye'nAbhogAdinA'tikramAdipadatrayeNa vA svabuddhikalpanayA vA vratasApekSatayA vrataviSayaM pariharataH[yA]pravRttiH sA'ticAraH, viparItatAyAM tu bhaGgaH, ityevaM saGkIrNAticArapadagamanikA kAryeti / "nanvaGgArakarmAdayaH kathaM kharakarmaNyaticArAH? kharakarmarUpA hyete satyam, kharakarmarUpA evaite, kintvanAbhogAdinA kriyamANAH kharakarmavarjanavratavatAmaticArAH syuH, upetya kriyamANAstu bhaGgA eveti / " [tulA-paJcAzakaTIkA 1/22, pa. 21-e / yogazAstraTIkA 3/113 pa. 553] paJcAzakayogazAstravRttyoH / / 52-53 / / ToDArtha :___ athottarArddhana ..... paJcAzakayogazAstravRttyoH / / ve uttarAdhathI=RANSL GttarArdhathI, pAya va nya ne cha - in allinya mahAna 4 cha. 'vaNijyAkA ityAdi' pratI cha. .
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-52-53 ahIM 'Azrita' zabda pratyekanI sAthe yojana karavo. tethI daMtaAzrita=daMta viSayavALA vANijya karma daMta kraya-vikraya che. e rIte lAkSavANijya-rasavANijya-kezavANijya-viSavANijyamAM paNa yojana karavuM. 240 6. daMta vANijya - tyAM=pAMca vANijyakarmomAM, dAMta hAthIonA che. teonuM upalakSaNapaNuM hovAthI anya paNa trasa jIvonA avayavonuM=ghuvaDa AdinA nakha, haMsa AdinA roma, carma, camara=camarI gAyanA vALa, ziMgaDAM, zaMkha, zukti, kaparda=koDI, kastUrI, pohIsakAdinuM upalakSaNa che. ane vANijya ahIM AkaramAM=khANamAM, grahaNarUpa jANavuM. je pUrvamAM ja bhIla Adine mUlya Ape che ane 'dAMtAdi tame mane Apajo.' e vANijya karma che. tenAthI=AkaramAM grahaNa karavAthI, teo=bhIlo, hAthI Adino zIghra nAza kare che. vaLI, A vANijaka=vANiyo, grahaNa karavA Avaze=ApaNA hAthIdAMto grahaNa karavA Avaze. ethI pUrvamAM lAvelA hAthIdAMto vANiyo kharIde che. ethI trasahiMsA A vANijyakarmamAM spaSTa che. vaLI anAkaramAM=utpattisthAnane choDIne anya sthAnamAM, dAMta AdinA grahaNa ane vikrayamAM doSa nathI=karmAdAnano doSa nathI. je kAraNathI kahevAyuM che - "trasanAM aMga evA dAMta-keza-nakha-hADakAM-cAmaDI-romanuM AkaramAM vANijya mATe grahaNa dantavANijya kahevAya che." / / 1 / / (yogazAstra-3/106) 7. lAkSAvANijya :- lAkha=jatu, ahIM paNa=lAkSAvANijyamAM paNa, lAkSAnuM grahaNa anya sAvadya mana:zIlAdinuM upalakSaNa che. tene Azrita=lAkSAdine Azrita, vANijya lAkSAvANijya che. lAkSA-dhAtakI-nIlI=gaLI, mana:zilA-vajralepa-taMbarikA-paTTavAsa-TaMkaNakhAra, sAbu, kSAra Adino vikraya. je kAraNathI kahevAyuM che - "lAkSA-mana:zilA-nIlIgaLI, dhAtakI-TaMkaNakhAra Adino vikraya pApanuM ghara 'lAkSAvANijya' kahevAya che." / / 1 / / (yogazAstra-3/107) ane A lAkSAmAM ghaNA trasajIvonuM AkulapaNuM hovAthI ane tenA rasanuM rudhiranA bhramanuM kArIpaNuM hovAthI, mahAna doSa che ema anvaya che. dhAtakItvapuSpanuM maghAMgapaNuM hovAthI ane tenA kalkanuM kRminuM hetupaNuM hovAthI mahAna doSa che. gulikAnuM=gaLInuM, aneka jIvonA ghAtanI sAthe avinAbhAvIpaNuM hovAthI mahAna doSa che. manaHzIla ane vajralepanuM saMpAtima bAhyajIvonuM ghAtakapaNuM hovAthI mahAna doSa che. tuMbarikAnuM pRthvItva AdithI, paTavAsanuM trasAkulapaNuM hovAthI mahAna doSa che. TaMkaNakhAra-sAbu-kSArAdinuM bAhya jIvonA vinAzanuM nimittapaNuM hovAthI mahAna ja doSa che. 8. rasavANijya :- rasavANijya madha-madha-mAMsa-mAkhaNa-carabI-majjA-dUdha-dahIM-ghI-tela Adino vikraya che. vaLI mAkhaNamAM doSo jIvonI utpatti che. vasA ane kSaudranuM=madhanuM, jIvonA ghAtathI udbhavapaNuM che. madhanuM utpAdajanakapaNuM che ane tadgata=maghagata, kRminA jIvono vighAta che. dUdha AdimAM saMpAtimajIvonI virAdhanA che. be divasanA atIta dahIMmAM saMmUrcchata jIvonI virAdhanA che.
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 241 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-para-pa3 9. keza vANijya :- keza zabda kezavALI vastunuM upalakSaka che. tethI dAsAdi manuSya ane gAyaghoDA Adi kezavALA tiryaMcono vikraya kezavANijya che. je kAraNathI kahevAyuM che - "mAkhaNa-vasA-kSaudra-madya vagereno vikraya, be pagavALA ane cAra pagavALAno vikraya rasa-kezanuM vANijya che." III (yogazAstra-3/108) vaLI, ajIva evA kezAdi-rUpa jIvonA aMgono vikraya daMtavANijya che. e pramANe viveka che=bheda che. (tethI jema daMtavANijya, utpattisthAnamAMthI dAMta AdivA levAthI hiMsAno doSa hovAthI karmAdAna che tema gheTA AdinA roma ja loko kADhatA hoya teo pAsethI tenI kharIdI karavAmAM daMtavANijyarUpa karmAdAnanI prApti thAya paraMtu bajAramAMthI keza grahaNa karIne vepAra karanArane karmAdAnanI prApti thatI tathI) vaLI dvipada-catuSpada AdinA vikrayamAM teonuM paravazapaNuM, vadha-baMdhAdi ane sudhA-pipAsAnI pIDA e pramANe doSo che. 10. viSa vANijya :- viSa zRMgAdi che ane te=viSa, jIvaghAtanA hetu evA astrAdinuM upalakSaNa che. tethI viSa-zastra-kuzI-kuhADA Adi - lohahalAdino vikraya viSa vANijya che. ane AmAM=viSa vANijayamAM, zRMgaka-vatsarAgAdi-haritAla-somala kSArAdi viSanuM jIvitanuM nAza karavApaNuM pratIta ja che. ane zastrAdinuM jIvitanuM nAza karavApaNuM pratIta ja che. ane jalathI Ardra evA haritAlathI sahasA ja mAkhI Adi maratI dekhAya che. vaLI, bhakSita evA somala kSArAdithI bALako Adi maratAM dekhAya che. ane viSAdi vANijya bIjAo-paNa atyadarzanavALA paNa, niSedha kare che. je kAraNathI kahevAyuM che - "kanyAno vikraya karanArA rasano vikraya karanArA, viSano vikraya karanArA manuSyo narakagAmI ." III (). tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. araghaTTAdi yaMtrano vikraya paNa yogazAstramAM "viSavANijaya' kahevAyo che. je kAraNathI kahevAyuM jIvitano nAza karanAra viSa-astra-hala-patra-lokhaMDa-haritAlAdi vastuno vikraya viSavANijya' kahevAya che." 14 (yogazAstra-3/109) vaLI, bIjA graMthomAM yaMtrapIDana karmamAM grahaNa karela cheHaraghaTTAdi yaMtratA vikrayane yaMtrapIDanakarmamAM grahaNa karela che. 11. yaMtrapIDanakarma - yaMtrapIDana karma zilA=uddakhala-muzala-gharaTTa-araghaTTa-kaMkatAdino vikraya, talazeraDI-sarasava-eraMDAphala-AtasyAdinuM pIDana-dalana-tela vidhAna=tela kADhavuM athavA jalayaMtra vAhalAdi=jalayaMtrane calAvavAM Adi yaMtrapIDanakarma che. je kAraNathI kahevAyuM che -
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-para-pa3 tala-zeraDI-sarasava-eraMDo-jalayaMtrAdinuM pIDana ane dalaulanI kRti=Ala rUpa dala pIlavA ApI talanA telanuM grahaNa karavuM yaMtra pIDA kahevAya che." 1II (yogazAstra-3/110). ahIM yaMtra zabda pratyeka sAthe saMbaMdha karAya che. tyAM tilayaMtrakatalapIDananuM upakaraNa, IsuyaMtra kolphakAdi, sarasava eraMDAnAM yaMtra tenA pIDAnAM upakaraNo, jalayaMtra araghaTTAdi, dalatila jemAM dala evA talAdi apAya che ane tela grahaNa karAya che te dalatala tenI kRtietenuM vidhAna, vaLI ahIM yaMtrapIDana karmamAM, tilAdino kSoda hovAthIetalAdinuM pIDana hovAthI ane targata trasajIvono ghAta hovAthI doSa che. laukiko=anya darzanavALA, paNa kahe che - daza katalakhAnA jevuM cakra che. (manusmRti-4/85) ti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. 12. tilAMchana karma - atyaMta lAMchana=aMga-avayavono cheda. tenAthI karmaHjIvikA, nilakatakarma che. gAya AdinA kAna-kambala-zIMgaDAM-pUMchaDAno cheda, nAsAno vedha-aMkanakaDAma ApIne cita kare, paMDana=napusaMka kare-tvam dAhAdi=cAmaDIne boLe Adi, ane UMTanA pRSThanuM gAlanAdi. je kAraNathI kahevAyuM che - "nAsAvedha, aMkana=cihnakaraNa, muzkanuM chedana=baLadanA aMDanuM chedana, pRSThanuM gAlana=pIThanuM gAlana, gAyanA kAnakambalano cheda nilAMchana kahevAyuM che." III (yogazAstra-3/111) tyAM vilaMchana karmamAM, aMkana=gAya-asAdinuM citakaraNa che. muzka=aMDa, tenuM chedana che=vaddhitakIkaraNa che=napusaMka karAya che. AmAM=aMkAdimAM, jIvabAdhA vyakta ja che. 13. davanuM dAna :- dava=dava-agni, tenuM dAnaHvitaraNa, davadAna che. ghaNo dAha karAye chate bhIla Adi sukhathI phare che athavA jIrNa tRNadAha karAye chate, navA tRNanA aMkurAnA uddabhedanA kAraNe gavAdi care che. athavA dagdha kSetre hote chate dhAvyanI prAptinI vRddhi thAya ItyAdi buddhithI athavA kautukathI athavA mArA zreya mATe maraNakAlamAM ATalA dharmadIvAnA utsavo karavA e prakAranI puNyabuddhithI jaMgalamAM agninuM pravAlana. je kAraNathI kahevAyuM che - "vyasanathI AdatathI, athavA puNyabuddhithI davanuM dAna be prakAre thAya che." (yogazAstra-3/113). rUti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. tyAM=davanA dAnamAM, vyasanathI=phalanirapekSa tAtparyathI ane te rIte=vyasanathI je rIte agni pragaTa karAve che e rIte ja, vanamAM pharanArA nirapekSa agnine bALe che. athavA puNyabuddhithI ane te puNyabuddhithI agninuM bALavuM te, uktarItithI=pUrvamAM kahyuM ke maraNakAlamAM ATalA dharmadIpotsavo karavA, e rIte jANavuM ane ahIM vyasanathI ke payabuddhithI, karoDo jIvonA vadha rUpa doSa spaSTa ja che.
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-52-53 243 14. sarovaranuM zoSavuM :- sarovarano zoSa saraHzoSa che. dhAnyAdine lAvavA mATe sAraNI dvArA pANInuM bahAra kADhavuM, sarovaranuM grahaNa anya jalAzayanuM upalakSaNa che. tethI siMdhu=nadI-draha-taLAva AdinuM grahaNa che. je kAraNathI kahevAyuM che "sarovarano zoSa-sarovara, nadI-hada AdinA pANIno sambhava che=pANI kADhavuM." (yogazAstra-3/113) tyAM=saraHzodhamAM, nahIM khodAyeluM sarovara vaLI khodAyeluM taLAva kahevAya. e prakArano A baMneno bheda che. ahIM=sarovaranA zoSaNamAM pANInA, pANImAM rahelA trasa jIvonA, ane tenAthI=pANIthI, plAvita SaDthavanikAyano vadha che e pramANe doSa che. 15. asatInuM poSaNa asatI duHzIla evI strIonuM poSaNa, liMga ataMtra che='asatI poSaNa'mAM rahela strIliMga aniyAmaka che. tethI zukAdi puruSonuM paNa poSaNa 'asatI poSaNa' che. popaTa-menA-mora-bilADI-vAMdarA-kUkaDA-kurkuTa-kurkara-zUkarAdi tiryaMconuM poSaNa ane bhATI grahaNa mATe=bhADAnA grahaNa mATe, dAsInuM poSaNa karavuM. goladezamAM A prasiddha vyavahAra che ane A duHzIla evAnuM poSaNa pApano hetu ja e pramANe doSa che. : A pramANe=pUrvamAM varNana karyuM e pramANe, prastAvathI 15 saMkhyAvALAM karmAdAno aticArarUpapaNuM * hovAthI tyAga karavAM joIe. e pramANe 15 karmAdAno kahevAyAM ane A=15 karmAdAna, AvI jAtivALAM ghaNAM sAvadyakarmonI dizA mAtra che. paraMtu parigaNata nathI=15nI ja saMkhyA che e prakAranuM parigaNana nathI. ahIM=bhogopabhoga vratamAM, vIza saMkhyAnA aticAranuM kathana bIjAmAM paNa=anya vratomAM paNa, pAMca aticAronI saMkhyAthI tajjAtIya vrata pariNAmanA kAluSyanA kAraNane karanArAno, saMgraha che e pramANe jJApana mATe che. tethI smRti aMtardhAnAdi yathAsaMbhava sarva vratomAM aticAra jANavA. ane AthI ja A vratamAM=bhogopabhoga vratamAM, rAtribhojana madyAdinI nivRttimAM paNa aticAro pUrvamAM batAvAyA ane te rIte=dareka vratomAM pAMcathI vadhu aticAro che te rIte, upAsakadazAMga vRttimAM kahevAyuM che - "je A prativrata pAMca-pAMca aticAro che te aticArAntaranuM upalakSaNa jANavuM, paraMtu avadhAraNa nahi=aticAranI pAMca ja saMkhyA che te prakAranI maryAdAnA avadhAraNarUpa nahi." je kAraNathI pUjyo kahe che "sUtramAM pAMca-pAMca aticAro je batAvAyA che te avadhAraNa mATe nathI paraMtu te upalakSaNa che." arthAt bIjA aticAronuM upalakSaNa che. (upAsakadazAMgasUtra adhyayana-1, sUtra-7, patra-6/e) ane ahIM=aticAranA viSayamAM, A tattva che. je vratanA viSayamAM anAbhogAdithI ke atikramAdi padayathI ke svabuddhi kalpanAthI, vratasApekSapaNuM hovAne kAraNe vratanA viSayane parihAra karatI je pravRtti che. te aticAra che. vaLI viparItapaNAmAM bhaMga che. e rIte saMkIrNa aticAranA padanI gamanikA karavI joIe=aticAranA svarUpane jANavA mATe prayatna karavo joIe.
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-52-53 'nanu'thI zaMkA kare che aMgArakarma kharakarmamAM=kaThora karmamAM, kevI rIte aticAra che ? arthAt kharakarma rUpa ja A=aMgArakarmAdi, che. "teno uttara ApatAM kahe che - tArI vAta sAcI che. A=aMgArakarmAdi, kharakarmarUpa ja che=kaThorakarmarUpa ja che. paraMtu anAbhogAdithI karAtA kharakarmanA varjananA vratavALA zrAvakanA aticAro thAya che. vaLI upetya karAtA=jANIne karAtA, bhaMga ja che=kharakarmanA varSakavALA zrAvakanA vratanA bhaMgarUpa ja che." e pramANe paMcAzaka ane yogazAstranI vRttimAM che. (tulA-paMcAzaka TIkA 1/22, 5.21-e, yogazAstra TIkA 3/113, 5. 553) 52-53 // bhAvArtha -- je vyApAramAM kaThoratAno pariNAma thAya tene kharakarma kahevAya che. ane tevAM kharakarmothI AjIvikA karavAmAM Ave tene 'karmAdAna' kahevAmAM Ave che. tenA saMkSepathI 15 bhedo kahyA che. upalakSaNathI aneka bhedonI prApti che. temAM je kriyAomAM sAkSAt pRthvIkAya, akAya, teukAya, vAyukAya, vanaspatikAya ane trasakAyajIvonI hiMsA thAya tevAM kRtyopUrvaka je AjIvikA karavAmAM Ave te karmAdAna che. AthI ja zrAvaka potAnA gRhakArya mATe agnikAyano upayoga kare che topaNa zakya eTalI yatanA rAkhI upayoga kare che. tethI dayALu svabhAva 2he che. jyAre dhanArjana arthe agnikAyanI sAkSAt virAdhanA thatI hoya tevo sarva vyApAra kare tyAre AraMbhamaya te pravRtti pratye arthAt agnikAyanI virAdhanA pratye upekSA thavAne kA2Ne kaThora pariNAma thAya che. mATe tevA vyApArane kharakarmarUpa=kaThorakarmarUpa, karmAdAna kahevAya che. te rIte sacitta vanaspatinuM chedana-bhedana thatuM hoya tevAM phalAdi laIne vecavAnI kriyA koI karatuM hoya to te karmAdAnamAM jAya che. vaLI, paMceMdriyane pIDA thAya tevAM pazu AdinA pAlanamAM paNa karmAdAnanI prApti thAya che; kema ke te prakAranI pIDA karavAnA prasaMgamAM zrAvakanuM haiyuM kaThora bane che. vaLI, hAthIdAMta vagere jIvonI hiMsAthI ja prApta thAya che. tethI jyAM tevI hiMsA thatI hoya tyAMthI tenI kharIdI karavAmAM sAkSAt hiMsAmAM sahakAra ApavAno prasaMga Ave che. tethI karmAdAna che. paraMtu hiMsAthI ja prApta thayelA hAthIdAMta pazuonAM romAdi sAkSAt jIvasaMsakta nathI. paraMtu jIvanA zarIranA aMgo che ane tene bajAramAMthI laIne koI vecatuM hoya to tyAM karmAdAnanI prApti thatI nathI. vaLI, tala-ze2DI Adi vanaspati paNa jIvathI yukta che. tevI vastuone pIlIne tenAthI koI AjIvikA kare tyAre sAkSAt jIva rUpa talAdine pIlatI vakhate zrAvakanuM haiyu kaThora bane che. tethI tevI kriyAthI AjIvikAmAM paNa karmAdAna svIkArela che. tethI zrAvake vAraMvAra pRthvIkAyAdi jIvomAM paNa jIvo che teo pratye paNa dayALuM citta rahe te prakAre ja gRhasthajIvananI sarva ucita pravRttio karavI joIe. ane vizeSathI tevA jIvonI hiMsAno prasaMga hoya tevA vyApArAdino parihAra karavo joIe. mATe bhogopabhogaviramaNa vrata dvArA sacittAdinA parihArathI jema zrAvaka dayALu citta kare che tema vyApAramAM paNa sAkSAt jIvone pIDA thAya tevAM kRtyonA parihArathI potAno dayALu svabhAva jIvaMta rAkhe che ane je zrAvakano dayALu svabhAva hoya tene paramadayALu evA munio sadA smRtimAM rahe che. II52-53 //
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharbhasaMgraha bhAga-31dvitIya madhikAra/Gos-54 245 avatarazis: ityuktA bhogopabhogavratAticArAH, athAnarthadaNDaviramaNavratasya tAnAha - avatarazilArtha : A pramANe pUrvamAM batAvyA e pramANe, bhogapabhogavratanA aticAro kahevAyA. have anarthadaMDaviramaNavratanA teone=aticArone kahe che - Tos: proktAstutIye kandarpaH, kautkucyaM bhogabhUritA / saMyuktAdhikaraNatvaM, maukharyaM ca guNavrate / / 54 / / manvayArtha : tRtIye guNavrate=trI gupritamai, kandarpaH= kautkucyaM duyya, bhogabhUritA motI satizayatA, saMyuktAdhikaraNatvaM saMyuta ma4i29irj, camane, maukharyaM=maurya, proktAH matiyA pAyA cha. // 54 // zlojArtha : trIjA guNavatamAM kandarpa, kautkacya, bhogabhUritA=bhogonI atizayatA, saMyukta adhikaraNapaNuM mane bhauNarya matiyAro hevAyA che. / / 4 / / TIma : kandarpaH kautkucyaM bhogabhUritA saMyuktAdhikaraNatvaM maukharyaM ceti paJcAticArAH 'tRtIye guNavrate' anarthadaNDaviratirUpe proktAH jinairiti zeSaH / tatra 'kandarpaH' kAmastaddhetustatpradhAno vA vAkprayogo'pi kandarpaH, mohoddIpakaM vAkkarmeti bhAvaH iha ceyaM sAmAcArI-zrAvakeNa na tAdRzaM vaktavyaM yena svasya parasya vA mohodreko bhavati, aTTahAso'pi na kalpate kartum, yadi nAma hasitavyaM tadeSadeveti prathamaH 1 / kut-kutsAyAM nipAtaH, nipAtAnAmAnantyAt / kut kutsitaM kucati kucabhrUnayanauSThanAsAkaracaraNamukhavikAraiH saGkucatIti kutkucastasya bhAvaH kautkucyam-anekaprakArA bhaNDAdiviDambanakriyetyarthaH athavA kaukucyamiti pAThaH, tatra kutsitaH kucaH saGkocAdikriyAbhAk tadbhAvaH kaukucyaM, atra ca zrAvakasya na tAdRzaM vaktuM ceSTituM vA kalpate, yena pare hasanti, Atmanazca lAghavaM bhavati, pramAdAttathA''caraNe cAticAra iti dvitIyaH 2 /
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | PRI5-54 __etau dvAvapi pramAdAcaritavratasyAticArI, pramAdarUpatvAdetayoH tathA bhogasya upalakSaNatvAdupabhogasya ca-uktanirvacanasya snAnapAnabhojanacandanakuGkumakastUrikAvastrA''bharaNAde ritAsvasvIyakuTumbavyApAraNApekSayA'dhikatvam, ayamapi pramAdAcaritasyAticAraH viSayAtmakatvAdasyAH / ihApIyaM sAmAcArI AvazyakacUAdyuktA-yadi upabhogAni tailA''malakAdIni bahUni gRhNAti, tadA tallaulyena bahavaH snAtuM taDAgAdau vrajanti, tatazca pUtarakAdivadho'dhikaH syAt, syAdevaM tAmbUlAdiSvapi vibhASA, na caivaM kalpate, tatra ko vidhirupabhoge? snAnecchunA tAvat gRha eva snAtavyam, nAsti cettatra sAmagrI tadA tailA''malakaiH ziro gharSayitvA tAni ca sarvANi zATayitvA taDAgAdInAM taTe niviSTo'JjalibhiH snAti, tathA yeSu puSpAdiSu kunthvAdayaH sambhavanti tAni pariharati, evaM sarvatra vAcyamiti tRtIyaH 3 / . tathA'dhikriyate durgatAvAtmA'nenetyadhikaraNam-udUkhalAdisaMyuktaM ca arthakriyAyAH karaNayogyam, tataH saMyuktaM ca tadadhikaraNaM ceti samAsaH, udUkhalena muzalam, halena phAlaH, zakaTena yugam, dhanuSA ca zarA ityAdirUpamityarthaH, tadbhAvaH saMyuktAdhikaraNatvam, etacca hiMsrapradAnavratasyAticAraH / ___ atrApi vRddhasampradAyaH-zrAvakeNa hi saMyuktAnyadhikaraNAni na dhAraNIyAni, saMyuktAdhikaraNaM hi yaH kazcidAdadIta, viyukte tu tatra paraH sukhena pratiSedhituM zakyata iti caturthaH 4 / / tathA mukhamasyAstIti mukharaH-anAlocitabhASI vAcATastadbhAvo maukharyaM dhAya' prAyamasabhyAsambaddhabahupralApitvam, ayaM ca pApopadezasyAticAraH, maukhaye sati pApopadezasambhavAditi paJcamaH 5 / "apadhyAnAcaritavrate tvanAbhogAdinA apadhyAne pravRttiraticAra iti svayamabhyUhyam, kandarpAdayazcAkuTTyA kriyamANA bhaGgA evAvaseyA" [sU. 163 pa. 43 bI] iti dharmabinduvRttau ityuktA guNavratAticArAH // 54 / / ToDArtha : kandarpaH ..... guNavratAticArAH / / 486, dussa, motI satizayatA, saMyukta sapiemane maukharya A pAMca aticAro anarthadaMDa viratirUpa trIjA guNavratamAM bhagavAna vaDe kahevAyA che. alshi "jinaiH' za6 sadhyAra che. te matAvA mATe 'jinairiti zeSaH' ma ta cha. tyAM=4iya aticAromAM, 1. kandarpa - kandapa=kAma, teno hetu athavA tatpadhAna vANIno prayoga paNa kadarpa che. mohanI uddIpaka evI vANInI kriyA kadarpa che, e prakArano bhAva che.
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 247 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra / bloka-54 ane ahIMkandarpanA parivAranA viSayamAM, A sAmAcArI che=A AcAra che. zrAvake tevuM bolavuM joIe nahIM ke jenAthI potAne ke parane mohano udraka thAya. aTTahAsya paNa karavuM kalpa nahi. jo kyAreka hasavuM paDe to alpa ja hase. e prakArano=kAmano uka kare tevo vAphaprayoga kare e prakArano, prathama aticAra che. 2. kautkacya:- "gu' zabda kutsAmAM nipAta che; kema ke nipAtono Atattva che. kutu-kutsita kucabhU-nayanaauSTha nAsA-kara-caraNa ane mukhanA vikAro vaDe saMkoca kare che. e kutsita kuca kutyuca, teno bhAva kautkacya che. aneka prakAranI bhaMDAdinI viDaMbanAnI kriyA che. athavA kokucya e pramANe pATha che tyAM kutsita kuca saMkocAdi kriyAne karanAra teno bhAva kauthya che. ane ahIM kItyucyatA viSayamAM, zrAvakane tevA prakAranuM bolavA mATe ke ceSTA karavA mATe kalpatuM nathI. jenAthI bIjA hase ane AtmAno lAghava thAya. ane pramAdathI tevA prakAranI AcaraNAmAM aticAra che. A pramANe bIjo aticAra che. A baMne paNa=kaMdarpa ane kautkacya e baMne paNa, pramAda Acarita vratanA aticAro che=pramAdanI AcaraNAnA viramaNavratanA aticAro che; kema ke A baMnenuM pramAdarUpapaNuM che. * 3. ane bhoganuM upalakSaNapaNuM hovAthI ane ukta nirvacanavALA upabhoganuM snAna-pAnabhojana-caMdana-kuMkuma=kesara, kastUrikA-vastra-AbharaNAdinI bhUritA=sva ane svIya kuTuMba vyApAranI apekSAe adhikapaNuM, A paNa=bhogopabhoganuM adhikapaNuM paNa, pramAda Acaritano aticAra che; kema ke AnuM-bhoga-upabhoganA atizayatuM, viSayAtmakapaNuM che=viSayasevana svarUpa che. ahIM paNa=bhogapabhoganI parimitatAnA viSayamAM paNa, AvazyakacUNi AdimAM A sAmAcArI kahevAI che - jo upabhogo tela-AMbaLAdi bahu grahaNa kare tenA laulyathI ghaNA snAna karavA mATe taLAvAdimAM jAya che ane tenAthI porAdino vadha adhika thAya che. A pramANe tAMbUlAdimAM paNa vibhASA che=adhika pramANamAM tAMbUlAdi khAya to adhika AraMbha kare e prakAranI vibhASA che ane A rIte zrAvakane kalpatu nathI. tyAM upabhogamAM zuM vidhi che ? tethI kahe che - snAnaIcchaka zrAvake gharamAM ja snAna karavuM joIe. jo tyAM sAmagrI na hoya to tela-AMbaLA vaDe mastakane ghasIne ane te sarvane zATana karIneekhaMkherIne, taLAvAdinA taTamAM beThelo aMjalithI snAna kare ane je puSpAdimAM kuMthavA Adi saMbhave teno parihAra kare, e rIte sarvatra kahevuM=sarva pravRttiomAM, e rIte yatanA karavI joIe. A bhogapabhoganI atizayatA rUpa trIjo aticAra che. 4. saMyukta adhikaraNatva - ane AnA vaDe AtmA durgatino adhikArI thAya e adhikaraNa che. zuM adhikaraNa che ? te spaSTa kare che -
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-pa4 ane udUkhalAdi saMyukta arthakriyAnA karaNa yogya adhikaraNa che tethI saMyukta evuM te adhikaraNa e pramANe samAsa che. kaI rIte saMyukta adhikaraNa bane ? te spaSTa kare che - uddakhalathI saMyukta muzala, halathI saMyukta phAla, gADAthI saMyukta yuga=dhurA, dhanuSanI sAthe saMyukta bANa-kAmaThAnI sAthe saMyukta tIra ityAdi rUpa saMyukta adhikaraNa che. teno bhAva=saMyukta adhikaraNano bhAva, saMyukta adhikaraNapaNuM che ane A=saMyukta adhikaraNapaNuM e, hiMsAnA sAdhananA pradAnanA vratano aticAra che=hiMsAnA sAdhananA pradAnanA viramaNa vratano aticAra che. ahIM paNa vRddha saMpradAya che - zrAvake saMyukta adhikaraNa dhAraNa karavA joIe nahi. "di=je kAraNathI, saMyukta, adhikaraNane je koI grahaNa kare. vaLI viyukta evA temAM parane sukhathI niSedha karI zakAya che ethI saMyukta adhikaraNapaNuM cotho aticAra che. 5. maukharya - ane AnuM mukha che e mukhara=atalocita bhASI vAcALa. teno bhAva maukharya dhRSTapaNuM prAyaH asabhya-asaMbaddha-bahupralApIpaNuM. ane A pApopadezano aticAra che; kema ke mukharapaNuM hota chate pApopadezano saMbhava che; e=mukharapaNuM pAMcamo aticAra che. "apadhyAna Acarita vratamAM apadhyAna Acarita viramaNa vratamAM, vaLI anAbhogAdithI apadhyAnamAM pravRtti , aticAra che. e pramANe svayaM Uha karavo. kaMdarpAdi AkuTTIthI karAtA A aticAra che e pramANe jANIne karAtA, bhaMga ja jANavA." (dharmabiMdu vRtti sU. 163 5. 43 bI) e pramANe dharmabiMdu' vRttimAM guNavratanA aticAro kahevAyA che. pajhA bhAvArtha anarthadaMDaviramaNavratamAM cAra prakAranA anarthadaMDanI virati karAya che. 1. pramAda AcaraNAnI virati. 2. hiMsAnAM sAdhanonA pradAnanI virati. 3. pApopadezanI virati. 4. apadhyAnanI virati. pramAda AcaraNAnI viratimAM zrAvaka kaMdarpa-kautkacya ane bhogapabhoganI adhikatAno tyAga kare che. Ama chatAM anAdinA ati abhyAsane kAraNe kyAreka kAmanI vRtti thAya tevo vacanaprayoga paNa thAya ke sahasA jorathI hasavA AdinI kriyA thAya tyAre pramAda AcaraNAnI viratimAM aticAranI prApti thAya che. je zrAvaka anarthadaMDanI viratimAM pramAdanI AcaraNAnA tyAganuM paccakhkhANa karyuM che tema jANe che chatAM nirapekSa rIte kAmanI vAto ke hAsyAdi kRtya karato hoya to vratabhaMganI prApti thAya.
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-54 249 vaLI, prasaMge koIne hasAvavA mATe ke ramUja karavA mATe mukha AdinI ceSTAo kare e paNa pramAda AcaraNA che. tethI pramAda AcaraNAnA viramaNavratavALA zrAvake evI koI ceSTA karavI joIe nahIM paraMtu, anAbhoga-sahasAtkArAdithI kyAreka evI ceSTA thAya tyAre aticAranI prApti che. ane vrata lIdheluM hovA chatAM koI vicAraNA karyA vagara nirapekSa rIte evI ceSTA kare to vratano bhaMga ja thAya. vaLI, zrAvaka zarIranI zAtAno arthI che tethI sAdhupaNuM grahaNa karavA samartha nathI; chatAM zarIranI zAtAne anukULa bhogopabhoga kare te arthadaMDarUpa che. paraMtu potAnA zarIrane bAdha kare te prakAre bhojanAdi kare athavA potAnA ane potAnA kuTuMbIonA vyavahAranI apekSAe je snAnAdi thatAM hoya tenA karatA adhika pramANamAM snAnAdi kare to vadhAre paDatI bhogavilAsanI pravRtti prajvalita thAya che je pramAdanI AcaraNArUpa che ane anarthadaMDanI virati vakhate tevA pramAdanI AcaraNAnI viratinuM paccakkhANa zrAvaka kare che chatAM anAbhogAdithI kyAreka vadhu paDatuM bhojana, vadhu paDatAM snAnAdi karavAmAM Ave to aticAranI prApti thAya. vaLI, zrAvaka pApanAM sAdhano muzalAdi gharamAM rAkhe topaNa e rIte rAkhe ke jethI te sAdhanono koI sahaja rIte upayoga kare ane AraMbha-samAraMbha thAya tevo prasaMga prApta thAya nahIM. ane pote paNa zakti anusAra yatanApUrvaka teno upayoga kare ane evAM pApanAM sAdhano koI mAMge ane na Ape to dharmano lAghava thAya. tethI zrAvaka evAM sAdhano bhegAM karIne rAkhe nahIM paraMtu te sAdhano chUTAM evI rIte rAkhelAM hoya ke jenA kA2Ne koI mAMge tyAre teno bIjo avayava kyAMka haze-jovo paDaze ityAdi kahIne vAraNa thaI zake. A prakAranI pApanA adhikaraNanI pRthak rAkhavAnI yatanA hiMsAnA sAdhananA apradAnanA niyamanA 2kSaNa arthe zrAvaka avazya kare. chatAM pramAdavaza anAbhogAdithI saMyukta adhikaraNa rAkhavAno prasaMga prApta thAya to hiMsAnA sAdhananA viramaNavratamAM aticAranI prApti thAya; kema ke koI mAMgavA Ave to niSedha karAya nahIM ane pote tenI pUrvamAM ucita yatanA je ka2vI joIe te nahIM karela hovAthI aticAranI prApti thAya. vaLI, zrAvake pApano upadeza nahIM ApavAno niyama anarthadaMDa viramaNavratamAM grahaNa karela che, chatAM jeno atizaya bolavAno svabhAva hoya arthAt Alocana karyA vagara bolavAno svabhAva hoya tevo jIva prAyaH karIne asabhya, asaMbaddha, bahu pralApa kare che tenAthI ghaNA prakAranAM pApanA upadezanI prApti thAya che. tethI zrAvake tevuM bolavuM joIe nahIM chatAM anAbhoga-sahasAtkArathI kyAreka bolAI jAya tyAre aticAranI prApti che. vaLI, zrAvaka anarthadaMDa viramaNa vratagrahaNa kare che tyAre apadhyAnanI AcaraNAnA tyAgano niyama kare che. tethI potAnA bhogAdi arthe upayogI hoya eTalI ja te vicAraNA kare che ane sarvaviratinI zaktinA saMcaya arthe saMsAranA svarUpanI, mokSamArganI, sarvaviratinA svarUpanI ucita vicAraNA kare che. paraMtu je vicAraNAmAM koI phaLanI prApti nathI tevI nirarthaka vicAraNA te apadhyAnanI AcaraNA che. ane tevI vicAraNA je zrAvaka kare tene vratabhaMganI prApti thAya. Ama chatAM anAbhoga-sahasAtkA2thI koI ni2rthaka vicAraNA thaI jAya to aticAranI prApti thAya.
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-pa4-papa AnAthI e phalita thAya ke zrAvake anarthadaMDa viramaNavrata grahaNa karyA pachI satata sAdhudharmane anukULa zaktisaMcaya thAya e rIte mana-vacana-kAyAno saMvara karavA yatna karavo joIe. phakta sAdhunI jema bhogaupabhogano tyAga karI zake tema nathI. tethI zakti anusAra bhoga-upabhoganI maryAdA karIne saMvara vadhAravA yatna kare te sivAyanI nirarthaka pravRttithI koI karmabaMdha na thAya te rIte jIvanamAM mana-vacanakAyAnI ucita yatanA kare jethI grahaNa karAyelAM aNuvrato uttarottara vRddhi pAmIne sarvaviratinuM kAraNa bane. pijhA avataraNikA : atha zikSAvratAticArAbhidhAnAvasaraH, tatrApi sAmAyikavratasya tAvattAnAha - avataraNikArya : have, zikSAvratanA aticAranA kathanano avasara che. temAM paNa=zikSAvratanA aticAromAM paNa, sAmAyikavratanA teone=aticArone, kahe che - zloka : yogaduSpraNidhAnAni, smRteranavatA(dhA)raNam / nAraphati nine, prophA: sAmayitrate sAvalA anvayArtha: sAmayitrane sAmAyikavratamAM, thoDuwthAnAni=manoyoga duSmaNidhAna, vacanayoga dupraNidhAna, kAyayoga dukmaNidhAna, mRteranavAra=smRtinuM avadhAraNa, ra=ane, anAvara =anAdara, ti e pramANe, ninai =jino vaDe, pro=aticAro kahevAyA che. papA zlokArca - sAmAyikavratamAM yoga duSpaNidhAno manoyoga duppaNidhAna, vacanayoga dupraNidhAna ane kAyayoga duppaNidhAna, smRtinuM anavadhAraNa ane anAdara e pramANe jino vaDe aticAro kahevAyA che. IFpapaII TIkA - yogaduSpraNidhAnAdayaH prakramAt paJcAticArAH 'sAmAyikavrate jinaiH proktAH' ityanvayaH, tatra yogA:-kAyavAGmanAMsi, teSAM durduSTAni praNidhAnAni praNidhayaH duSpraNidhAnAni, sAvadye pravarttanAlakSaNAnItyarthaH / tatrApi zarIrAvayavAnAM pANipAdAdInAmanibhRtatAvasthApanaM kAyaduSpraNidhAnam,
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-papa 51 varNasaMskArAbhAvo'rthAnavagamazcApalaM ca vAgduSpraNidhAnam, krodhalobhadrohA'bhimAneAdayaH kAryavyAsaGgasambhramazca manoduSpraNidhAnam, ete trayo'ticArAH / yadAhuH "aNavikkhiApamajjia, thaMDille ThANamAi sevaMto / hiMsA'bhAvevi na so, kaDasAmaio pamAyAo / / 1 / / kaDasAmaio puTviM, buddhIe pehiUNa bhAsejjA / sai niravajjaM vayaNaM, aNNaha sAmAiaM na have / / 2 / / sAmAiaM tu kAuM, gharaciMtaM jo a ciMtae saDDho / aTTavasaTTovagao, niratyayaM tassa sAmaiaM / / 3 / / " [zrAvakaprajJapti 315-314-313, sambodhaprakaraNa 7/201] TIkArca - jovuwjanAH ... sAmAM " sAmAyikavratamAM prakamathI yogaduSmaNidhAna Adi pAMca aticAro jino vaDe kahevAyA che ema avAya che. tyAM yogo kAyA-vANI-mata che. teonAM duSTa praNidhAno=prasidhio duSmaNidhAno che, sAvadyamAM pravartata svarUpa che, e prakArano artha che. tyAM paNa=yogadupraNidhAnomAM paNa, zarIranA avayavo hAtha-paga AdinuM atibhUtatA avasthApana asaMvara rUpe avasthApana, kAyadupraNidhAna che. varNa-saMskArano abhAva, arthano anaragama ane capaLapaNuMka bolavAmAM capaLapaNuM. vANInuM duSpaNidhAna che. krodha-lobha-droha-abhimAna-IrSyAdi ane kAryanA vyAsaMgano saMbhrama=sAmAyika rUpa kRtyanA viSayamAM cittanI saMbhrama avasthA, manadupraNidhAna che. A traNa aticAro che. jene kahe che - "aNavikhiaRnahi jovAyela, apramAjita bhUmimAM sthAnAdine sevato hiMsAnA abhAvamAM paNa kRtasAmAyikavALo pramAdathI te nathI-hisAnA abhAvavALo nathI. III kutasAmAyikavALAe pUrvamAM buddhithI vicArIne bolavuM joIe. jo niravagha vacana che (to bole) anyathA sAmAyika na thAya. rA vaLI, sAmAyikane karIne je zrAvaka gharanI vicAraNA kare che. ArtanA vazane pAmelA evA tenuM sAmAyika nirarthaka che." Ian (zrAvaka prajJapti-315/314/313, saMbodha prakaraNa-7/109) bhAvArtha : sAmAyikavratamAM mana-vacana-kAyAnA yogonuM duSmaNidhAna, sAmAyikanI smRtinuM anavadhAraNa ane sAmAyikanA pratye anAdarabhAva e sAmAyikavratanA pAMca aticAro che. temAM je zrAvaka sAmAyika grahaNa kare che tyAre sthira AsanamAM besIne svAdhyAyAdi e rIte kare che jethI samabhAvanI vRddhi thAya. Ama chatAM koIka kAraNathI sAmAyikanA pariNAmanI vRddhinA arthe zarIranA avayavone halAvavAnuM prayojana UbhuM thAya tyAre
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-55 bhUmine joIne, bhUmi jIva rahita che teno nirNaya thAya tyArapachI ucita vidhithI tenuM pramArjana kare ane tyArapachI te sthAnane seve. temAM koI pramAda kare to koI jIvanI hiMsA na thAya topaNa jIvarakSAne anukULa ucita yatanAmAM pariNAmanA abhAvane kAraNe kAyAne AzrayIne hiMsAne anukUla vyApAra che. vaLI, sthira AsanamAM besIne kAyAne sthira rAkhIne svAdhyAyAdimAM yatna karIne zrAvaka zarIranA avayavo hAtha-paga vagerene saMvRta sthApana na kare paraMtu svAdhyAyAdi karatAM hastAdi niSprayojana pravartAve te kAya-dupraNidhAna che. mATe zrAvake sAmAyika daramyAna kAyAnA sarva avayavone nibhRtatA avasthApana ka2vA joIe. arthAt saMvRta gAtravALA thavuM joIe, jethI kAyadupraNidhAna nAmanA aticAranI prApti thAya nahi. vaLI, zrAvaka sAmAyika daramyAna sUtra-arthanuM parAvartana karIne sAmAyikanA pariNAmanI vRddhi kare che. chatAM pramAdane vaza bolAtAM sUtronA padepadamAM upayoga na rAkhe to te sUtronA varNonA saMskAro AtmAmAM paDe nahi. jethI te sUtro bolavAnI kriyA vAdupraNidhAna bane che. vaLI, koI zrAvaka sUtronA padepadamAM upayoga rAkhIne sUtra bole che. chatAM sUtranA arthanuM pratisaMdhAna karIne te arthanA baLathI sAmAyikanA pariNAmanI vRddhimAM yatna na kare to arthanA anavagamarUpa vAdupraNidhAnanI prApti thAya che. vaLI, vacanaprayogamAM capaLatA hoya arthAt sAmAyika sAthe koI prayojana na hoya tevA vacanaprayoga kare te vAdupraNidhAna che. AthI ja uddharaNamAM kahyuM ke kRtasAmAyikavALo zrAvaka pUrvamAM buddhithI je bolavuM hoya teno nirNaya karIne pachI bole ane jo ni2vadya vacana hoya to bole paraMtu sahasA vicAryA vagara bole to sAmAyika na thAya. tethI sAmAyika daramyAna zrAvake vAguptimAM rahevuM joIe ane sAmAyikanA pariNAmanI vRddhinA prayojanathI sAmAyikanAM vRddhinA kAraNIbhUta sUtrothI AtmAne atyaMta vAsita ka2vo joIe ane anAbhogAdithI paNa bolAtAM sUtronA varNomA padepadamAM upayoga na 2he ke arthamAM upayoga na rahe to vAdupraNidhAnanI prApti thAya. vaLI, sAmAyika daramyAna bAhyapadArtha viSayaka koI vicAra karavAmAM Ave to krodha-lobha Adi koI manaHdupraNidhAnanI prApti thAya che ane ucita svAdhyAyAdimAM upayoga hoya chatAM te svAdhyAyAdinuM kArya sAmAyikano pariNAma che. te viSayamAM vyAsaMgano saMbhrama varte arthAt teno=svAdhyAyAdinA kAryarUpa sAmAyikanA pariNAmano dRDha saMkalpa karIne manovyApAra thAya nahi to kArya vyAsaMga saMbhramarUpa manaHdupraNidhAnanI prApti thAya che. mATe sAmAyika daramyAna samabhAvanA pariNAmanuM lakSya karIne atyaMta upayogapUrvaka traNeya yogo pravartAvavA joIe. chatAM anAbhogAdithI ke sahasAtkArathI kAyadupraNidhAna, vAdupraNidhAna ke manaH dupraNidhAnanI prApti thAya to sAmAyikavratamAM A traNa aticAranI prApti thAya che. TIkA H tathA smRteH- sAmAyikakaraNAvasaraviSayAyAH kRtasya vA sAmAyikasya prabala pramAdayogAdanavatA - (dhA)raNam=anupasthApanam, etaduktaM bhavati - 'mayA kadA sAmAyikaM karttavyam ?' 'kRtaM vA mayA sAmAyikaM na vA' iti evaMrUpasmaraNabhraMzo'ticAraH, smRtimUlatvAnmokSAnuSThAnasya, yadAhuH
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga - 3 / dvitIya adhikAra / zloDa-papa "na sarai pamAyajutto, jo sAmaiaM kayA ya kAyavvaM ? | kayamakayaM vA tassa hu, kayaMpi vihalaM tayaM neyaM / / 1 / / " [ zrAvakaprajJapti 316, sambodhaprakaraNa 7 /110 ] ti caturthaH 4 / tathA'nAdaraH-anutsAhaH pratiniyatavelAyAM sAmAyikasyAkaraNam, yathAkathaJcidvA karaNam, karaNAnantarameva pAraNaM ca yadAhu: "kAUNa takkhaNaM cia pArei karei vA jahicchAe / aNavaTThiasAmAia, aNAyarAo na taM suddhaM // | 1 || " [ zrAvakaprajJapti 317] ti paJcamo'ticAraH 5 / atrAha-kAyaduSpraNidhAnAdau sAmAyikasya nirarthakatvAdipratipAdanena vastuno'bhAva evoktaH, aticArazca mAlinyarUpa eva bhavatIti kathaM sAmAyikAbhAve'yaM bhavet ? ato bhaGgA evaite nAticArA iti, ucyate-anAbhogato'ticAratvam / nanu dvividhaM trividheneti sAvadyapratyAkhyAnaM sAmAyikam, tatra ca kAyaduSpraNidhAnAdau pratyAkhyAnabhaGgAt sAmAyikAbhAva eva, tadbhaGgajanite (taM)ca prAyazcittaM vidheyaM syAt, manoduSpraNidhAnaM cAzakyaparihAram, manaso'navasthitatvAt, ataH sAmAyikapratipatteH sakAzAttadapratipattireva zreyasI, yadAhuH-"avidhikRtAdvaramakRtam" [ ] iti / naivam, yataH sAmAyikaM dvividhaM trividhena pratipannam, tatra ca manasA vAcA kAyena ca sAvadyaM na karomi na kArayAmIti SaT pratyAkhyAnAnItyekatarapratyAkhyAnabhaGge'pi zeSasadbhAvAt mithyAduSkRtena manoduSpraNidhAnamAtrazuddhezca na sAmAyikAtyantAbhAvaH, sarvaviratisAmAyike'pi tathA'bhyupagatam, yato guptibhaGge mithyAduSkRtaM prAyazcittamuktam, yadAha "bIo u asamiomitti kIsa sahasA agutto vA / " [] iti dvitIyo'ticAraH samityAdibhaGgarUpo'nutApena zudhyatItyarthaH, iti na pratipatterapratipattirgarIyasIti, kiJca - sAticArAdapyanuSThAnAdabhyAsataH kAlena niraticAramanuSThAnaM bhavatIti sUrayaH / yadAha "abhyAso'pi prAyaH, prabhUtajanmAnugo bhavati zuddhaH " [ ] iti / bAhyA api - " - - 'avihikayA varamakayaM, ussua ( asUya) vayaNaM bhAMti samayaNNU / pAyacchittaM jamhA, akae guruaM kae lahuaM / / 1 / / " ( ) 253 dadhAti / " [ ] - na cAvidhikRtAdvaramakRtamiti yuktam, asUyAvacanatvAdasya, yadAhuH . "abhyAso hi karmaNAM kauzalamAvahati, nahi sakRnnipAtamAtreNodabindurapi grANi nimnatAmA -
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-55 tasmAddharmAnuSThAnaM nirantaraM kAryameva, kiMtu tatkurvatA sarvazaktyA vidhau yatanIyam, idameva ca zraddhAlorlakSaNam, Ahuzca "vidisAra viya sevapha, sajjAnU sattimaM anukALa | davvAidosanihaovi, pakkhavAyaM vahai taMmi / / 1 / / [ dharmaratnaprakaraNe gA. 91] dhaNANaM vihijogo, vihipakkhArAhagA sayA dhaNNA / vihibahumANI dhaNNA, vihipakkha adUsagA dhaNNA / / 2 / / [sambodhaprakaraNe suguru0 340] AsannasiddhiANaM, vihipariNAmo u hoi sayakAlaM / vihicAo avihibhattI, abhavvajiyadUrabhavvANaM / / 3 / / " [ sambodhaprakaraNe devAdhi. 193] ti / kRSivANijyasevAdi bhojanazayanA''sanagamanavacanAdyapi dravyakSetrakAlAdividhinA pUrNaphalavannAnyathA, ata eva sakalapuNyakriyAprAnte'vidhyAzAtanAnimittaM mithyAduSkRtaM dAtavyamevetyalaM prasaGgena / / 55 / / TIkArya H 254 - ..... tathA . praznona / / 4. smRti anavadhAraNa :- ane smRtinuM=sAmAyikanA karaNanA avasaranA viSayavALI smRtinuM athavA karAyelA sAmAyikanI smRtinuM, prabala pramAdanA yogathI anavadhAraNa= anupasthApana, sAmAyikavratano aticAra che. A kahevAyeluM thAya che. 'mAre kyAre sAmAyika karavI joIe athavA mArA vaDe sAmAyika karAyuM ke nahIM' e svarUpa smaraNano bhraMza aticAra che; kema ke mokSa-anuSThAnanuM smRti mUlapaNuM che. je kAraNathI kahevAyuM che - "pramAdayukta evo je zrAvaka kyAre sAmAyika karavuM joIe ane karAyuM athavA na karAyuM smaraNa karato nathI tenuM karAyeluM paNa te=sAmAyika, vila jANavuM." // 1 // (zrAvaka prajJapti-316, saMbodhaprakaraNa-7/110) e cotho aticAra che. 5. anAdara :- ane anAdara=anutsAha=pratiniyata veLAmAM sAmAyikanuM akaraNa athavA yathA kathaMcitkaraNa ane karaNa anaMtara ja pAraNa. je kAraNathI kahevAyuM che - "karInesAmAyika karIne, te ja kSaNe pAre che. athavA yathAicchAe kare che=jema tema kare che. anavasthita sAmAyikavALAno anAdara hovAthI te=sAmAyika, zuddha nathI." // 1 // (zrAvaka prajJapti-3/7) - ahIM zaMkA kare che - kAyadupraNidhAnAdimAM, sAmAyikanA nirarthakapaNAdinA pratipAdanathI vastuno= sAmAyikarUpa vastuno, abhAva ja kahevAyo. ane aticAra mAlityarUpa ja che, ethI kevI rIte sAmAyikanA abhAvamAM A=aticAra thAya ? AthI A bhaMgo ja che aticAro nathI. A prakAranI zaMkAmAM uttara Ape che anAbhogathI aticArapaNuM che.
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-55 'nanu'thI zaMkA kare che - 'dvividha'-trividha'thI sAvadyanuM pratyAkhyAna sAmAyika che ane tyAM=sAvaghanA pratyAkhyAnamAM, kAyadupraNidhAnAdimAM paccakkhANano bhaMga hovAthI sAmAyikano abhAva ja che. ane tat bhaMgajanita prAyazcitta vidheya thAya=kAyadupraNidhAnAdimAM sAmAyikanA bhaMgajanita prAyazcitta kartavya thAya, ane mananuM duSpraNidhAna azakya parihAravALuM che; kema ke mananuM anavasthitapaNuM che. AthI=manaHdupraNidhAnamAM sAmAyikanA bhaMganI prApti hovAthI, sAmAyikanA svIkArathI sAmAyikano asvIkAra ja zreyakArI che. je kAraNathI kahyuM che 'avidhithI karAyelA anuSThAnathI nahIM karAyeluM sAruM che.' () 'kRti' zabda zaMkAnI samApti mATe che. teno uttara ApatAM kahe che e pramANe nathI. je kAraNathI sAmAyika dvividha-trividhathI svIkAreluM che ane tyAM mana-vacana ane kAyAthI sAvadha huM karuM nahIM ane huM karAvuM nahIM e prakAre 6 pratyAkhyAno che. ethI eka pratyAkhyAnanA bhaMgamAM paNa zeSano sadbhAva hovAthI=eka pratyAkhyAnamAM bhaMgamAM paNa bAkInAM pAMca pratyAkhyAnano sadbhAva hovAthI ane mithyAduSkRtathI manaH dupraNidhAna mAtranI zuddhi hovAthI sAmAyikano atyaMta abhAva nathI. sarvavirati sAmAyikamAM paNa te prakAre svIkAra che=managuptinA bhaMgamAM mithyAduSkRtathI zuddhi che te prakAre svIkAra che. je kAraNathI guptitA bhaMgamAM mithyAduSkRta prAyazcitta kahevAyuM che. jene kahe che -- - - 255 "bIjo aticAra asamitimAM che athavA kharekhara sahasA aguptano che." () ethI samiti AdinA bhaMga rUpa bIjo aticAra anutApathI zuddha thAya che. e pramANe artha che. ethI svIkArathI=sAmAyikanA svIkArathI, asvIkAra=sAmAyikano asvIkAra, zreyakArI nathI. vaLI sAticAra anuSThAnathI paNa abhyAsane kAraNe kAlathI niraticAra anuSThAna thAya che e pramANe sUri kahe che. jene kahe che "ghaNA janmanA anusaraNavALo abhyAsa paNa prAyaH zuddha thAya che." () 'kRti' uddharaNanI samApti arthe che. - bAhya paNa=anyadarzanavALA paNa, kahe che "kriyAno abhyAsa kauzalyane prApta karAve che. eka vakhata nipAta mAtrathI pANInuM biMdu paNa paththaramAM nimnatAne dhAraNa karatuM nathI ja." arthAt ghaNAM biMdunA pAtathI paththaramAM ghasArAne kAraNe khADo paDe che. (tema ghaNA abhyAsathI jIva kriyAmAM kuzaLa bane che.) 'ane avidhithI karAyelA anuSThAnathI na karavuM sAruM' e vacana yukta nathI; kema ke AvuM='avidhithI karAyelA anuSThAnathI na karavuM sAruM' e vacananuM, asUyAvacanapaNuM che=ucitakriyA pratye dveSarUpa che. jene kahe che
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-papa avidhithI karAyelA karatAM nahIM karAyeluM sAruM che. asUyAvacana samayane jANanAra kahe che. je kAraNathI nahIM karavAmAM guru prAyazcitta che. karavAmAM avidhithI paNa anuSThAna karavAmAM, laghu prAyazcitta che." (). te kAraNathI dharmAnuSThAna niraMtara karavuM ja joIe. paraMtu tene=dharmAnuSThAnane, karatA puruSe sarvazaktithI vidhimAM yatna karavo joIe, A ja zraddhALunuM lakSaNa che. ane kahe che - zaktimAna zraddhALu vidhisAra ja anuSThAna seve che. dravyAdi doSathI vihata paNa temAM vidhimAM, pakSapAtane dhAraNa kare che. [1] (dharmaratva prakaraNa gA. 91) dhanya jIvone vidhino yoga che paripUrNa vidhipUrvaka anuSThAnanuM sevana che. vidhinA pakSanA ArAdhako sadA dhanya che. vidhinA bahumAnI dhanya che. vidhi pakSanA adUSako dhanya che. rA (saMbodhaprakaraNa suguru 340) Asannasiddhi jIvone haMmezAM vidhino pariNAma hoya che. abhavya jIva ane durbhavyone vidhino tyAga ane avidhithI bhakti hoya che." iDA (saMbodhaprakaraNa - devAdhi193). kRSi-vANijya sevAdi bhojana-zayana-Asana-gamana-vacanAdi paNa dravya-kSetra-kAlAdinI vidhithI pUrNa phalavALAM che. anyathA nathI. AthI ja sakala puNyakriyAnA prAMtamAM sakala dharmakriyAnA aMtamAM, avidhi-AzAtanAnA nimitte mithyAduSkRtya ApavuM joIe ja. ethI prasaMgathI saryuM. papA bhAvArtha : zrAvake pratidina potAnAM niyata kRtyo ucita kALe karavAM te kartavya che. je zrAvaka sAmAyika vrata grahaNa kare che te zrAvaka pratidina ke amuka divasa mATe mAre sAmAyika karavuM joIe tevI pratijJA kare che ane karelI te pratijJAnuM zrAvake nitya smaraNa rAkhavuM joIe. jethI vismaraNa vagara sAmAyikanA ucita kALe sAmAyikanI kriyA kare ane koI lAbhAlAbhanuM kAraNa hoya ane sAmAyikanA niyata kALamAM pheraphAra karavAno Ave topaNa nitya sAmAyikanA grahaNa karavAnA kALanuM smaraNa karyA pachI Aje A prakArano vizeSa lAbha che. mATe sAmAyikanA samaya vakhate huM atyAre sAmAyika karato nathI, chatAM pachI karIza evo saMkalpa kare che. paraMtu tenuM koI kAraNa na hoya to sAmAyika karavAnA ucita kALe zrAvaka avazya sAmAyika kare ane je zrAvaka potAnA ucita kRtyanI nitya smRti karavAnI prakRtivALA nathI teone sAmAyika karavAnA avasaranuM vismaraNa thAya ane pAchaLathI sAmAyika kare topaNa smRtimAM sAmAyikanuM anavadhAraNa prabala pramAdadoSane kAraNe thAya che te sAmAyika vrata mATe aticAre che. AnAthI e prApta thAya ke sAmAyika vratanA arthIe zakti hoya to niyatakALe ja sAmAyika karavAno saMkalpa karavo joIe. niyatakALe ja bhagavAnanI pUjA karavI joIe. koIka kAraNathI te niyatakALe ja karavuM azakya jaNAya topaNa te kALe sAmAyika karavAnA kRtyanuM smaraNa karavuM joIe; kema ke mokSanA anuSThAnanI nitya smRti rAkhavAthI mokSa pratye rAga sthira rahe che. ane ucitakALe te anuSThAna karavAno prayatna thAya che. sAmAyika karavAmAM ucitakALanuM vismaraNa thayuM te batAve che ke cittamAM sAmAyika karavAnA kALanuM smaraNa rAkhavAnI te jIvanI prakRti nathI. tethI te prakArano sAmAyika pratye Adara nathI. te rUpa prabala pramAda doSa che.
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-papa 2pa7 vaLI, koI zrAvaka ucitakALe sAmAyika grahaNa kare tyAre paNa huM sAmAyikamAM chuM tethI sAmAyikanA pariNAmonI vRddhi thAya e rIte ja mAre mana-vacana-kAyAne pravartAvavA joIe. e prakAre zrAvake sAmAyika karavuM joIe. jethI svazakti anusAra samabhAvanA pariNAmarUpa sAmAyikanI prApti thAya. paraMtu sAmAyikanA kALa daramyAna svAdhyAyAdi karatI vakhate paNa mArA vaDe sAmAyikanA pariNAmamAM yatna karAyo ke na karAyo ? e prakAranuM smaraNa je zrAvakane thatuM nathI te sAmAyikano aticAra che; kema ke smRti vagara karAyeluM sAmAyika niSphaLa che. chatAM sAmAyika vrata lIdheluM che tethI bAhya ceSTAthI sAmAyika uccarAve che ane svAdhyAyAdi kare che eTalo vratano sApekSa pariNAma che. ethI vratabhaMga nathI paNa aticAra che ema kahela che. Ama chatAM sAmAyika daramyAna mAre sAmAyikanA pariNAmamAM yatna karavo joIe tevuM smaraNa jeo rAkhatA nathI tenuM anuSThAna viphala ja che. mATe zrAvake sAmAyikanA ucitakALanuM smaraNa sadA rAkhavuM joIe. jethI sAmAyikanA akaraNakALamAM paNa sAmAyika pratye rAgano adhyavasAya rahe che ane ucitakALe sAmAyika karavAno pariNAma rahe che. ane ucitakALe sAmAyika kare che tyAre paNa huM sAmAyikamAM chuM mATe sAmAyikanA pariNAmanI niSpattine anukULa mAre yatna karavo joIe e prakAre smRtipUrvaka sAmAyika je zrAvaka kare che tenuM sAmAyika kyAreka yogaduSmaNidhAnathI skUlanA pAmatuM hoya to paNa sAmAyika pratyenA rAganA pariNAmane kAraNe saphaLa bane che. vaLI, sAmAyikanuM vismaraNa sAmAyikamAM aticAra che tema sAmAyika karavAmAM anutsAha sAmAyika vratamAM aticAra che, sAmAyikamAM anutsAha zuM che ? te spaSTa kare che - pratiniyata veLAe sAmAyika na kare athavA yathAkathaMcit kare. ane sAmAyika karyA pachI tarata pAre. te anutsAha ja che. Azaya e che ke sAmAyikanI smRti rAkhavAnI Teva nathI tevo zrAvaka sAmAyikanA ucitakALanuM smaraNa rAkhato nathI. ane je zrAvakane sAmAyikanA ucitakALanuM smaraNa che topaNa te ucitakALe sAmAyika karavAmAM jene utsAha thato nathI ane vicAre che ke atyAre nahIM pachI karIza. ema karIne sAmAyika kare che te batAve che ke sAmAyika pratye tIvra baddharAga nathI. je zrAvakane sAmAyika pratye tIvra baddharAga hoya tene sAmAyikano samaya Ave ke tarata ja sAmAyika karavAno utsAha thAya che. mATe je zrAvako anukULatAnA samaye sAmAyika karanArA che te zrAvakone sAmAyika pratyenA anAdaranA pariNAmarUpa aticAranI prApti che; kema ke sAmAyika vrata lIdhuM che tethI sAmAyika kare che. chatAM pratiniyata veLAmAM sAmAyika karavAno utsAha thato nathI mATe sAmAyika pratye baddharAga nathI tethI potAnI anukULatA pramANe game tyAre sAmAyika kare che. vaLI, sAmAyika karavAnA kALamAM mAre samabhAvane anukULa ucita yatna karavo joIe te prakAranA utsAhathI je zrAvaka sAmAyika karatA nathI paraMtu jema-tema sAmAyika kare che, mATe sAmAyikanA adhyavasAya
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra / bloka-papa pratye baddharAga nathI ane bAhyathI sAmAyikanI kriyA kare che mATe sAmAyikanA anAdararUpa aticAranI te zrAvakane prApti che. vaLI je zrAvakane sAmAyikanI pravRttimAMthI AnaMda prApta thato nathI tethI sAmAyika grahaNa karyA pachI sAmAyikane pAravAnA abhimukha pariNAmavALA che tethI sAmAyikano samaya pUro thAya te pahelAM ja sAmAyika pAre che. te sarva pravRttimAM sAmAyika pratye anAdara vartato hovAthI aticAranI prApti che. arthAt sAmAyikanA vratanA ullaMghananI prApti che. phakta sAmAyika grahaNa karyuM che mATe sAmAyika kare che. tene AzrayIne vratabhaMga nathI tema kahela che. Ama chatAM atyaMta anAdarapUrvaka jeo sAmAyika kare che tenA phaLarUpe teone durgatinI prApti thaI zake. mATe kalyANanA arthI jIve sAmAyikanA aticAranuM smaraNa karI zakti anusAra tenA parihAra mATe sadA yatna karavo joIe. sAmAyikanA aticAronA kathanamAM koI zaMkA kare che - kAyaduppaNidhAnAdimAM sAmAyika nirarthaka che e prakAranuM pratipAdana karavAthI sAmAyikano abhAva ja kahevAyo. mATe mAli rUpa aticAra che, ema kema kahI zakAya ? tenA karatAM sAmAyikavratano bhaMga ja kahevo joIe. teno uttara ApatAM kahe che - anAbhogathI aticAra che. tethI e prApta thAya ke je zrAvako sAmAyika pratye rAgavALA che, zakti anusAra sAmAyikanA paramArthane jANavA yatna kare che te zrAvakothI sAmAyikanA kALa daramyAna anAbhogathI kAyaduppaNidhAnAdi thaI jAya to sAmAyikanA mAlinyarUpa aticAranI prApti thAya che paraMtu jeo sAmAyika daramyAna kAyaduppaNidhAnAdi seve che tenA nivAraNa mATe koI yatna karatA nathI teone paramArthathI sAmAyika vratano bhaMga ja prApta thAya che. vaLI "nanuthI anya zaMkA kare che - sAmAyikamAM dvividha-trividhathI sAvadyayoganuM paccakhkhANa karAya che. ane sAmAyika daramyAna kAyaduSmaNidhAnAdi aticAramAMthI koI paNa aticAranI prApti thAya to sAvadyapravRttinI prApti thAya che. tethI sAmAyikano abhAva prApta thAya mATe sAmAyikanA bhaMgajanita prAyazcittanI prApti thAya ane nipuNa paNa zrAvakane prAyaH manadupraNidhAnano parihAra azakya che; kema ke sAmAyikanA prAraMbhathI niSThA sudhI samabhAvane anukULa asmalita manane pravartAvavuM duSkara che. tethI samabhAvane sparza karyA vagara leza paNa anya padArtha viSayaka mananuM gamana thAya to sAvadyayoganA pratyAkhyAnanA bhaMganI prApti thAya. mATe sAmAyikano svIkAra karavA karatAM sAmAyika grahaNa na karavuM ucita che; kema ke avidhithI karAyelA anuSThAnathI na karavuM te zreyakArI che. A prakAre koInI zaMkAno uttara ApatAM graMthakArazrI kahe che -
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | bloka-papa 259 je zrAvaka dvividha-trividhathI paccakhANa kare che temanA vacana ane kAyAne AzrayIne sAvadyayoga huM karIza nahIM ane karAvIza nahIM ane e prakAranAM 6 paccakhkhANa kare che ane je zrAvaka te cha paccakhANanuM smaraNa kare che ane te prakAre pALavAno teno adhyavasAya che ane koIka nimitte mananI skUlanA thAya che tyAre manathI sAvadyayoganA pratyAkhyAnanA bhaMganI prApti thAya to paNa zeSa sAvaghayoganA pratyAkhyAnano saMbhava che; kema ke sAvadyayoganA paccakhkhANamAM svarUpanuM jJAna che. zakti anusAra sAvadyayoganA paccakhANanuM rakSaNa karavA yatna kare che chatAM anAdinA pramAdanA svabhAvane kAraNe manoyoga mAtramAM duSpaNidhAnanI prApti thaI ke kAyayoga mAtramAM paNa duSmaNidhAnanI prApti thaI topaNa dvividha-trividhanA paccakhANa pratyeno baddharAga hovAthI tene anurUpa niravabhAvane anukULa aMtaraMga pariNAma vidyamAna hovAthI zeSa vikalpathI sAvadyayoganuM pratyAkhyAna vidyamAna che. ane mithyAdukRta devAthI manaHduSmaNidhAna mAtranI zuddhinI prApti che. mATe sAmAyikano atyaMta abhAva nathI paraMtu zeSa pAMca vikalpothI sAvaghayoganuM paccakakhANa vidyamAna che. ane anAbhogathI sAmAyikanA adhyavasAyane choDIne anyatra gayelA mananA vikalpanI zuddhi mithyAdutathI thavAthI sAmAyikanA pariNAmanuM punaH pratisaMdhAna thAya che. mATe manaduSmaNidhAnano parihAra azakya che tevA avalaMbanathI sAmAyika karavuM ucita nathI tema kahevuM asaMgata che; kema ke tema svIkAravAthI mArgano viccheda thAya. vaLI, sarvavirati sAmAyikamAM paNa guptinA bhaMgamAM mithyAduSkata prAyazcitta kahevAyuM che. tethI dezavirati sAmAyikamAM paNa manoguptinA bhaMgamAM mithyAdukRta prAyazcitta ja svIkAravuM joIe. tethI abhyAsadazAmAM rahelA je zrAvako mana-vacana-kAyAnA cha vikalpone lakSamAM karIne sAvadyayoganA parivAra mATe ucita yatanA karatA hoya ane koIka nimitte manaduppaNidhAna thaI jAya tene sAme rAkhIne sAmAyika karavA karatAM nahIM karavuM sAruM e prakAre kahevuM ucita nathI; kema ke sAticAra paNa anuSThAna abhyAsathI ja ghaNA kALe niraticAra anuSThAna thAya che. AthI ja kahevAyuM che ke yogamArgamAM karAyelo abhyAsa prAyaH ghaNA janma sudhI anusaraNa karIne zuddha thAya che. tethI je zrAvako saMpUrNa sAvadyayoganI nivRttinA arthI che ane tenA upAya rUpe sAmAyika daramyAna duvidha-trividhanuM paccakhANa karIne sAvadyayoganI nivRtti kare che ane temAM pramAdane vaza kyAreka skUlanA thatI hoya to paNa vAraMvAra te pramAdanI niMdA karIne zuddha sAmAyika karavA yatna kare che. teo paNa te zuddha sAmAyika karavAnA saMskAranA baLathI janmAntaramAM pharI-pharI evI sAmagrI maLatAM zuddha sAmAyika karavA mATe yatna karaze ane ghaNA bhavo sudhI tevo yatna thavAthI abhyAsanA baLathI zuddha sAmAyikane prApta karaze. vaLI, duSkara kArya abhyAsathI ja pUrNa zuddha thAya che. tethI abhyAsadazAmAM sAmAyikamAM thatI skUlanAne sAme rAkhIne sAmAyikanI pravRttino tyAga karavAmAM Ave to kyAreya zuddha sAmAyika prApta thAya nahIM ane zuddha sAmAyikanI prApti vagara kyAreya saMsArano aMta thAya nahIM. mATe saMsAranA ucchedanA arthIe sAmAyikamAM daDha rAga dhAraNa karIne anAbhogAdithI paNa kAyadupraNidhAnAdi aticAro na thAya e prakAre sadA yatna karavo joIe. chatAM nimittone pAmIne koI aticAra thAya to te aticAronI zuddhi karavA yatna karavo joIe paraMtu sAmAyika grahaNa karavA pratye upekSA dhAraNa karavI joIe nahi.
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-papa vaLI, pUrvapakSIe kahela ke "avidhithI karavA karatAM na karavuM sAruM' e prakAranuM pUrvapakSInuM vacana che te sAmAyika pratyenA dveSanuM vacana che. phakta jeone vidhino leza paNa rAga nathI ane jematema sAmAyika kare che ane yathAtathA sAmAyika karIne sAmAyikanI AzAtanA kare che tevA jIvone AzrayIne koIka sthAnamAM kahevAyuM che ke avidhithI karanArA karatAM na karanArA sArA che. paraMtu vidhinA rAgI jIvo vidhipUrvaka yatna karatA hoya ane yatkiMcit avidhi thAya eTalA mAtrathI "avidhithI karanArA karatAM nahIM karanArA sArA che." tema kahevuM ucita nathI; kema ke avidhithI karanArAne zAstramAM alpa prAyazcitta kahyuM che ane zakti hovA chatAM jeo sAmAyika karatA nathI teone adhika prAyazcitta kahyuM che. tethI e phalita thAya ke je zrAvako potAnI zakti anurUpa ucita anuSThAna karatA nathI teone te anuSThAna nahIM sevanakRta ane te anuSThAna pratye anAdara buddhikRta satata pApa lAge che arthAt ghaNAM pAponI prApti che. jeo potAnI zaktinuM samAlocana karIne zakti anusAra sAmAyikAdi ucita anuSThAna kare che teone sAmAyikAdi anuSThAna pratye rAga vartato hovAthI ane bhagavAnanA vacanAnusAra zuddha anuSThAna karavAnI icchA hovAthI sAmAyika daramyAna koI skUlanA thAya teTalA pramAdakRta alpa pApanI prApti che. mATe zrAvake potAnI zakti anusAra dharmAnuSThAna niraMtara ja sevavo joIe ane anuSThAnanA sevanakALamAM sarva zaktithI vidhimAM yatna karavo joIe. jethI bhagavAnanA vacana pratyenA rAgane kAraNe pApanI prApti thAya nahIM. A prakAre vidhi anusAra anuSThAna karavAnI tIvra ruci che te zraddhALu zrAvakanuM lakSaNa che ane AthI ja dharmaratna prakaraNamAM kahyuM che ke bhagavAnanA vacanamAM zraddhAvALo zrAvaka zakti pramANe sarva ucita anuSThAno, vidhipUrvaka ja seve che. ane dravya-kSetra Adi pratikULa hoya jenA kAraNe te anuSThAna karI zake tema na hoya topaNa svabhUmikAnusAra ucita anuSThAna sevavA mATe vidhinA pakSapAtane dhAraNa kare che. jene svabhUmikAnusAra vidhipUrvaka anuSThAna karavAno pakSapAta che tevo zrAvaka vidhimAM thatI yatkiMcit skUlanAnuM AlaMbana laIne kyAreya anuSThAnano tyAga kare nahi. paraMtu anuSThAnamAM thatI khulanAnA nivAraNa arthe sadA yatna kare. AthI ja "saMbodha prakaraNa"mAM kahyuM che ke puNyazALI jIvone vidhino yoga hoya che. arthAt bhUtakALamAM ghaNo dharma sevIne zaktino saMcaya karyo che tevA puNyazALI jIvo vidhipUrvaka anuSThAna karI zake che. vaLI, jeone vidhino atyaMta rAga che teone anuSThAnamAM koI skUlanA thatI hoya topaNa sadA vidhipakSanA ArAdhaka che teo paNa dhanya che. vaLI, jeo vidhipUrvaka anuSThAna karI zakatA nathI, ghaNI skUlanAo thAya che, chatAM vidhizuddha anuSThAna karavA pratye bahumAnabhAva dhAraNa kare che teo paNa dhanya che; kema ke vidhi pratyenA bahumAnane kAraNe ja teonA avidhinA doSo kSINa zaktivALA thAya che. vaLI jeo vidhinuM zravaNa kare che tyAre vidhi pratye dveSabhAva dhAraNa karatA nathI teo vidhipakSanA adUSako che te paNa dhanya che. tethI e prApta thAya ke koI mahAtmA sAmAyikAdi ucita anuSThAna aMtaraMga ane bAhya vidhithI atyaMta saMveganA pariNAmapUrvaka kare ane te sAMbhaLIne jeone te rIte anuSThAna karavAnI prati thAya che, paraMtu te vidhi pratye dveSa thato nathI teo paNa dhanya che; kema ke vidhinA adveSarUpa prathama yogAMgane pAmelA che. tethI teo paNa kramasara uttarottaranI bhUmikAne pAmIne vidhipUrvaka kriyA karanArA thaze.
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3/ dvitIya adhikAra | zloka-papa-pa6 261 vaLI, "saMbodha prakaraNamAM kahela che ke jeo sadA sarva anuSThAna vidhipUrvaka sevI zake che teo alpakALamAM avazya mokSamAM jAya che ane jeo vidhino tyAga kare che ane avidhimAM bhaktivALA che arthAt avidhipUrvaka ja anuSThAna karavAnI vRttivALA che; kema ke mohanA udayathI mohanI vRddhi thAya te prakAre dharma karavAnI teonI vRtti che te abhavya ane durbhavya jIvo che. AthI ja durbhavya ane abhavyanA jIvo kyAreka bAhyathI cAritranI sarva kriyAo yathArtha kare che topaNa vItarAga thavAne anurUpa leza paNa pariNAma dhAraNa karatA nathI. AthI ja anuSThAnakALamAM SakAyanA pAlananA pariNAmarUpa zubhalezyA paNa kare che topaNa bhogamAM ja sArabuddhi dhAraNa kare che mATe teone te dharmAnuSThAnanI pravRttimAM avidhinI ja bhakti che; kema ke bhagavAne batAvela sarva anuSThAno saMvegagarbha hoya che. tethI jeone leza paNa saMvegano pariNAma nathI teo abhavya ke durbhavya ja che. vaLI, saMsAranI sarvakriyAo dravya-kSetra-kALa AdithI vidhipUrvaka karavAthI pUrNa phalavALI thAya che. tethI saMsAramAM jeo vyApAra paNa dravya-kSetra-kALane sAme rAkhIne ucita rIte kare che teone vyApAranuM pUrNa phaLa maLe che. anyathA pUrNa phaLa maLatuM nathI. tema sarvaze kahelAM sarva anuSThAna sarvaze batAvela vidhithI thAya to pUrNaphalavALAM thAya che anyathA thatAM nathI. ane zrAvaka paNa svabhUmikAnusAra je anuSThAna kare che te anuSThAna pUrNa vidhipUrvaka karavAnI baLavAna icchAthI ja kare che. chatAM anAdinA pramAdanA doSane kAraNe vidhimAM je kaMI skUlanA thAya che te skUlanAne alpa karavA arthe kriyAnI samAptimAM zrAvaka avidhi AzAtanA nimitte mithyAduSkata Ape che. jethI anuSThAnanA sevanakALamAM sevana thayela avidhine kAraNe te anuSThAnanI je AzAtanA thaI che tenA pratye dveSa thAya che jethI uttarottaranA anuSThAnamAM tevI AzAtanA alpa-alpatara thAya ane krame karIne vidhipUrNa anuSThAnanI prApti thAya. papA avataraNikA - adhunA dezAvakAzikavratAticArAnAha - avataraNikArca - have dezAvagAsikavratanA aticArone kahe che - zloka : preSaNA''nayane zabdarUpayoranupAtane / pudgalapreraNaM ceti, matA dezAvakAzike / / 56 / / anvayArtha preSaISinayane preSaNa, Alayata, driyonupAtane zabdano anupAta ane rUpano anupAta, ca= ane, putiprera=pugalanuM preraNa, ti=e, phezavAzi-dezAvagAsika vratamAM, matA=aticAro kahevAyA che. pas.
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 dharbhasaMgraha bhAga-3/dvitIya madhira| Res-4g loArtha : preSaNa. Anayana. zabdano anupAta, rUpano anupAta. pudagalanuM preraNa e dezAvagAsika pratamA matiyAro hevAya che. II45|| TI : preSaNaM cAnayanaM ceti preSaNA''nayane, zabdazca rUpaM caitayoranupAtane avatAraNe, zabdAnupAto rUpAnupAtazcetyarthaH, pudgalapreraNaM ceti paJcAticArA 'dezAvakAzike' dezAvakAzikanAmni vrate mtaa| ayaM bhAvaH-digvratavizeSa eva dezAvakAzikavratam, iyA~stu vizeSo-digvrataM yAvajjIvaM, saMvatsaracaturmAsIparimANaM vA, dezAvakAzikaM tu divasapraharamuhUrtAdiparimANam, tasya ca paJcAticArAstadyathA preSaNaM bhRtyAdevivakSitakSetrAd bahiH prayojanAya vyApAraNam, svayaM gamane hi vratabhaGgaH syAditi anyasya preSaNam, dezAvakAzikavrataM hi mA bhUdgamanA''gamanAdivyApArajanitaprANyupamarda ityabhiprAyeNa gRhyate, sa tu svayaM kRto'nyena kArita iti na kazcitphale vizeSaH, pratyuta svayaM gamane IryApathavizuddherguNaH, parasya punaranipuNatvAdIryAsamityabhAve doSa iti prathamo'ticAraH 1 / / __ AnayanaM-vivakSitakSetrAda bahiH sthitasya sacetanAdidravyasya vivakSitakSetre prApaNaM sAmarthyAtpreSyeNa, svayaM gamane hi vratabhaGgaH syAt, pareNa tvAnayane na bhaGga iti buddhyA yadA''nAyayati sacetanAdi dravyaM tadA'ticAra iti dvitIyaH 2 / zabdasya-kSutkAsitAderanupAtanaM zrotre'vatAraNaM zabdAnupAtanaM, yathA vihitasvagRhavRtiprAkArAdivyavacchinnabhUpradezAbhigrahaH prayojane utpanne vivakSitakSetrAd bahivratabhaGgabhayAtsvayaM gantuM, bahiHsthitaM cAhvAtumazaknuvan vRtiprAkArAdipratyAsatravartIbhUya kAsitAdizabdam AhvAnIyAnAM zrotre'nupAtayati, te ca tacchravaNAttatsamIpamAgacchantIti zabdAnupAtananAmA'ticArastRtIyaH 3 / / evaM rUpAnupAtanama, yathA rUpaM-zarIrasaMbandhi utpannaprayojanaH zabdamanuccArayannAhvAnIyAnAM dRSTAvanupAtayati, taddarzanAcca tatsamIpamAgacchantIti rUpAnupAtanAkhyo'ticArazcaturthaH 4 / / tathA pudgalAH-paramANavastatsaGghAtasamudbhavA bAdarapariNAma prAptA loSTAdayo'pi, teSAM preraNaMkSepaNam viziSTadezAbhigrahe hi sati kAryArthI paragRhagamananiSedhAdyadA loSTakAn pareSAM bodhanAya kSipati, tadA loSTAtipAtasamanantarameva te tatsamIpamanudhAvanti, tatazca tAn vyApArayataH svayamagacchato'pyaticAro bhavatIti paJcamaH 5 /
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-56 263 iha cAdyadvayamavyutpannabuddhitvena sahasAkArAdinA vA antyatrayaM tu mAyAparatayA'ticAratAM yAtIti viveH / ihAhurvRddhAH-digvratasaMkSepakaraNamaNuvratAdisaGkSepakaraNasyApyupalakSaNaM draSTavyam, teSAmapi saGkSepasyAvazyaMkarttavyatvAt, atrAha - nanu aticArAzca digvratasaGkSepakaraNasyaiva zrUyante, na vratAntarasaGkSepakaraNasya, tatkathaM vratAntarasaGkSepakaraNaM dezAvakAzikavratamiti ? atrocyate - prANAtipAtAdivratAntarasaGkSepakaraNeSu vadhabandhAdaya evAticArAH, digvratasaGkSepakaraNe tu saGkSiptatvAtkSetrasya preSyaprayogAdayo'ticArAH, bhinnAticArasambhavAcca digvratasaGkSepakaraNasyaiva dezAvakAzikatvaM sAkSAduktam / / 56 / / TIkArya H preSaNaM sAkSAlum / / preSaNa ane Anayana e preSaNa-Anayana che. ane zabda ane rUpa e benuM anupAtana=avatAraNa arthAt zabda anupAta ane rUpa anupAta. ane pudgalanuM preraNa e pAMca aticAro dezAvagAsikamAM=dezAvagAsika nAmanA vratamAM, kahevAyA che. ..... A bhAva che - digdatavizeSa ja=dizAnuM vratavizeSa ja, dezAvagAsikavrata che. vaLI, ATaluM vizeSa che. divrata jAvajjIva, varSanuM athavA cAturmAsanA parimANavALuM che. vaLI dezAvagAsika divasapraharamuhUrtAdi parimANavALuM che ane tenA dezAvagAsika vratanA, pAMca aticAro che te A pramANe che. 1. preSaNa :- preSaNa=mANaso Adine vivakSita kSetrathI bahAra prayojana mATe vyApAravALA karavA. hi=je kAraNathI, svayaM gamanamAM vratabhaMga thAya ethI anyane preSaNa. dezAvagAsika vrata gamataAgamatAdi vyApAra janita prANI upamarda na thAya e abhiprAyathI grahaNa karAya che. vaLI te=kRtya, svayaM kRta ke anya vaDe kArita hoya ethI phalamAM koI vizeSa nathI=AraMbha-samAraMbha thavA rUpa lamAM koI bheda nathI. UlaTuM svayaM gamanamAM iryApathavizuddhino guNa che. vaLI, paratuM atipuNapaNuM hovAthI iryAsamitinA abhAvamAM doSa che e 'preSaNa' prathama aticAra che. 2. Anayana :- Anayana=vivakSita kSetrathI bahAra rahela sacetanAdi dravyanuM vivakSita kSetramAM lAvavuM. sAmarthyathI mANasa dvArA lAvavuM 'ddi' je kAraNathI, svayaM gamanamAM vratabhaMga thAya. vaLI para dvArA AnayanamAM bhaMga nathI=vratabhaMga nathI, e buddhithI jyAre sacetanAdi dravya maMgAve che tyAre aticAra che e 'Anayana' bIjo aticAra che. 3. zabdano anupAta :- khoMkhArA Adino anupAtana=kAnamAM avatAraNa zabda anupAtana che. je pramANe vihita svagRhanI vRtti bhIMta prAkArAdi vyavacchinna bhU pradezanA abhigrahavALo prayojana utpanna thaye chate vivakSita kSetrathI bahAra vratabhaMganA bhayathI svayaM javA mATe ane bahisthitane bolAvavA mATe asamartha gharanI vRtti=bhIMta ane prAkArAdi prati AsanavartI thaIne khoMkhArAdi
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-pa6 zabdane bolAvavA yogyanA kAnamAM anupAta kare che ane tene zrotA, tenA zrAvaNathI tenI samIpamAM Ave che e zabda anupAtana nAmano trIjo aticAra che. 4. rUpa anupAtana :- e rIte=je rIte zabda dvArA bahirzetrathI bolAve che e rIte, rUpanuM anupAtana. je pramANe utpanna prayojanavALo-kSetranI maryAdA karIne rahelo zrAvaka bahAranA kSetramAM koIka kArya karavAnA utpanna prayojanavALo, zabdane tahIM uccArato bolAvavA yogya puruSanI daSTimAM zarIra saMbaMdhI rUpane anupAta kare che-dekhADe che ane tenA darzanathI bahAra rahelo puruSa tenI samIpamAM Ave che. e rUpa anupAtana nAmano cotho aticAra che. 5. pudgala preraNa:- ane pudgalo=paramANuo, tenA saMghAtathI utpanna thayelA bAdara pariNAmane pAmelA mATInAM DhephAM Adi paNa pudgalo che. teonuM pudgalonuM, preraNakSepana arthAt viziSTa dezano abhigraha hote chate paricita kSetrathI adhika nahIM javAno abhigraha hote chate, kAryano arthI evo zrAvaka paragharamAM javAno niSedha hovAne kAraNe jyAre DhephAM Adi paranA bodha mATe nAMkhe che tyAre TekAnA atipAta samatattara ja teo tenI samIpamAM Ave che. ane tyAra pachI teone vyApAra karAvatA=potAnuM prayojana batAvatA ane svayaM nahIM jatA paNa zrAvakane aticAra thAya che. e pudgala preraNa' nAmano pAMcamo aticAra che. ahIM=pAMca aticAramAM, prathamanA be preSaNa ane Anayana, avyutpanna buddhipaNAne kAraNe athavA sahasAtkArAdithI thAya che. vaLI pAchaLanA traNa aticAra-zabda anupAtaka, rUpa anupAtara, pugala preraNa mAyAmAM tatparapaNAthI aticAratAne pAme che e prakArano viveka che=bheda che. ahIM vRddho kahe che - dizAnA vratanuM saMkSepakaraNa aNuvratAdinA saMkSepakaraNanuM paNa upalakSaNa jANavuM; kema ke teonuM paNa=aNuvratAdinuM paNa, saMkSepanuM avazya kartavyapaNuM che. ahIM kahe che=zaMkA kare che - aticAro divratanA saMkSepakaraNanA ja saMbhaLAya che. vRtAntaranA saMkSepakaraNanA saMbhaLAtA nathI. tethI vratAntaranuM saMkSepakaraNa dezAvagAsika vrata kevI rIte thAya? arthAt thAya nahi. te prakAranI zaMkAmAM uttara Ape che - prANAtipAtAdi vRtAntaranA sakSepakaraNamAM vadha-baMdhAdi ja aticAro che. vaLI, digavratanA saMkSepakaraNamAM kSetranuM saMkSiptapaNuM hovAthI zreSTha prayogAdi aticAro che ane bhinna aticArano saMbhava hovAthI-divrata karatAM dezAvagAsika vratamAM bhinna aticArano saMbhava hovAthI, diguvrata saMkSepakaraNanuM ja dezAvakAsikapaNuM sAkSAt kahevAyuM. li56 bhAvArtha : zrAvaka pote AraMbha-samAraMbhanI pravRttivALo che ane saMpUrNa nirAraMbha jIvana tene priya che chatAM dhanAdinI mUccha choDI zake tema nathI. dhanAdinI mUrchAne saMkSepa karavA arthe vrato grahaNa kare che. ane temAM
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-pa 265 paNa vizeSathI chaThThI vratamAM dizAnuM parimANa kare che, jethI dhanAdinI mUrchAne vaza bahAranA kSetranA AraMbhasamAraMbhathI nivartana pAme che ane A rIte chaThThA vratathI kSetrano saMkoca karela hovA chatAM pratidina adhika kSetrano saMkoca karIne te kSetrathI bahAranA kSetramAM thatA AraMbha-samAraMbhathI nivRtti karavA arthe zrAvaka dezAvagAsika vrata grahaNa kare che. te dezAvagAsika vrata jaghanyathI be ghaDI ane utkRSTathI eka divasanuM zrAvaka grahaNa kare che. A rIte vrata grahaNa karyA pachI paNa jIva svabhAvasahaja lobhane vaza te kSetrathI bahAranA kSetramAM rahelI vastune prApta karavAnuM prayojana utpanna thAya tyAre avivekanA kAraNe zrAvaka vicAre ke meM kSetranI maryAdAthI bahAra nahIM javAnI pratijJA karI che. tethI pote bahAra jato nathI to paNa, koI dvArA bahAranA kSetramAM vastu mokale tyAre bahAranA kSetramAM vastune mokalavAthI te kSetramAM thatA AraMbha-samAraMbhane kAraNe zrAvakanuM vrata malina thAya che; kema ke bahAranA kSetramAM thatA AraMbha-samAraMbhanI nivRtti arthe zrAvake dezAvagAsika vrata grahaNa karela chatAM koIkane mokalIne bIjA pAse te prakAranuM kArya karAve to te bahAranA kSetramAM AraMbha-samAraMbhanI pravRtti thAya che. AthI vratanuM AraMbha-samAraMbhanI nivRttirUpa phaLa prApta thatuM nathI. UlaTuM pote vivekasaMpanna hoya to jIvarakSAnA yatnapUrvaka bahAranA kSetramAM jaI te kArya kare. jyAre bIjAne mokale tyAre te janAra puruSa anipuNa hovAthI iryAsamiti AdinI yatanA vagara jAya to pratijJAnA kSetrathI bahAranA kSetramAM adhika AraMbha-samAraMbhanI prApti thAya che. mATe paramArthathI vratanuM ullaMghana ja che. phakta mugdhatAne kAraNe te zrAvaka vicAre che ke huM bahAranA kSetramAM jato nathI mATe mAro vratabhaMga nathI. tethI zrAvakamAM vratanuM rakSaNa karavAno jeTalo pariNAma che teTalA aMzathI vratano rAga hovAne kAraNe "preSaNa' aticAra kahela che. vaLI, jema bahAranA kSetramAM koI vastu mokalAve tema bahAranA kSetrathI koI vastu bIjA pAsethI maMgAve tyAre "Anayana' aticAranI prApti thAya che. vAstavika rIte vratanI maryAdAthI bahAranA kSetramAM AraMbhasamAraMbhanI nivRttinA prayojanathI vrata grahaNa karAya che ane koIne te kSetramAM mokalavAmAM Ave ane vastu maMgAvavAmAM Ave tyAre bahAranA kSetramAM AraMbha-samAraMbha karAvIne vastunI prApti karavAno adhyavasAya thAya che tethI vrata malina thAya che. phakta mugdhatAne kAraNe te zrAvakane lAge che ke bahAranA kSetramAM huM jato nathI. bIjA dvArA maMgAvuM chuM mATe mAruM vrata nAza pAmatuM nathI. tevI mugdha buddhi hovAne kAraNe aticAra che. preSaNa" ane "Anayana"A baMne aticAro mugdhatAthI thAya che ke sahasAtkArathI thAya che. je zrAvakane bodha che ke bahAranA kSetramAM AraMbha-samAraMbhanI manovRttinA saMvara arthe meM A dezAvagAsika vrata grahaNa karela che, te zrAvaka bahAranA kSetramAM AraMbha-samAraMbha karAvavAno vicAra paNa kare nahi. tethI bIjAne mokalIne bahAranA kSetranuM kArya paNa kare nahi; kema ke karmabaMdhanI prApti asaMvarabhAvathI che ane saMvRta citta jeTaluM hoya teTalo karmabaMdha aTake che tethI vivekasaMpanna zrAvaka kSetranI maryAdA karyA pachI maryAdAnI bahAranA kSetramAM kArya karavAno vicAra mAtra karato nathI. eTaluM ja nahIM paNa kAlAvadhi pachI te-te kSetramAMthI te-te vastu maMgAvIza ke mokalIza ityAdi vicAra paNa zrAvaka vratanI avadhikAlamAM karato nathI ane vicAre che
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | bloka-56 ke saMpUrNa niravadyajIvana jIvanAra sAdhuo kyAMya mamatvavALA nahIM hovAthI teone koI prakAranA AraMbhasamAraMbha kRta leza paNa karmabaMdha thato nathI. jyAre tuccha bAhya padArthonA prayojanavALo huM chuM tethI AraMbhasamAraMbhanI pravRtti karIne karma bAMdhuM chuM paraMtu te AraMbha-samAraMbhano huM e rIte saMkoca karuM ke jethI mAruM citta teTalA kALa sudhI AraMbha-samAraMbhathI saMvRta thaIne saMyamanI zaktinA saMcayane anukULa bane. Avo vivekasaMpanna zrAvaka svapnamAM paNa preSaNa" ane "Anayana' rUpa aticAra seve nahi. vaLI, koI zrAvakane dezAvagAsika vrata grahaNa karyA pachI tevA prakAranA mohanA pariNAmane kAraNe bahAranA kSetrathI vastunuM prayojana upasthita thAya ane vratanA pariNAma karatAM mohanA pariNAma prabaLa hovAthI te vastunI prAptinA arthe zabda dvArA, rUpa dekhADI ke pudgalano prakSepa karIne bahAranA kSetramAM rahelA puruSane bolAvavA prayatna kare che. vastutaH vratamaryAdAnusAra te jANe che ke mArAthI bahAranA kSetramAMthI koIne bolAvI zakAya nahi. AthI sAkSAt zabdothI pote bolAvato nathI. tethI kaMIka vratanA rakSaNano pariNAma che paraMtu vratathI viruddha pravRtti karavAnI utkaTa icchA thaI che. tethI AtmavaMcanA-karIne bahAranA kSetrathI koIkane bolAvavA prayatna kare che te vakhate saMvarano bhAva nathI. paraMtu lIdhelI pratijJAthI viruddha pravRtti karavAno pariNAma che tethI vizeSa prakAranA karmabaMdhanuM kAraNa ane vrata ullaMghanano pariNAma che topaNa kaMIka vrata pratyeno rAga che tethI sAkSAt bahAranA kSetramAMthI koI vyaktine zabdathI bolAvato nathI teTalA zubhabhAvane kAraNe zabda anupAta, rUpa anupAta ane pudgalanuM preraNa Adi traNane aticAra kahela che. ahIM jJAnavRddha puruSo kahe che ke dezAvagAsika vrata chaThThA diguvratanA vratane saMkSepa karavA svarUpa che. upalakSaNathI sthUla prANAtipAtaviramaNAdi aNuvratonA paNa saMkSepakaraNa svarUpa che. tethI vivekI zrAvako pratidina zakti anusAra muhUrnAdi kAla pramANa kSetrano saMkoca karyA pachI hiMsAdi AraMbhanI nivRtti arthe aNuvratono paNa vizeSa saMkoca karavo joIe. jethI keTalAka kALa sudhI te kSetramAM paNa zakya eTalA AraMbha-samAraMbhanuM nivartana karIne dharmapradhAna citta niSpanna thAya. ahIM prazna thAya ke dezAvagAsika vratathI jema dizAno saMkoca karAya che tema anya aNuvratono paNa saMkoca karAto hota to te vratone AzrayIne paNa dezAvagAsika vratamAM aticAranuM kathana zAstrakAre karela hoya. ane zAstramAM to dezAvagAsika vratamAM mAtra dizAnA saMkocane AzrayIne aticAronuM kathana che. tethI anya vratonA saMkocanuM upalakSaNa dezAvagAsika vrata che, tema kema kahI zakAya ? tethI kahe che - anya vratonA saMkocamAM te-te vratonA aticAronI ja prApti che. anya koI aticAronI prApti nathI. jyAre dezAvagAsika vratathI dizAnA parimANane saMkoca karavAne kAraNe diguvratanA aticAro karatAM dezAvagAsikavratanA judA aticAro prApta thAya che. tethI dezAvagAsikavratamAM dizAnA saMkocanA ja aticAranuM kathana che. anya vratanA aticAranuM kathana nathI. ApaNA
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharbhasaMgraha bhAga-3 | dvitIya madhibAra | do-57 267 avatarazis : ityuktA dezAvakAzikavratAticArAH, atha poSadhopavAsavratasya tAnAha - avatarazilArtha :A pramANe dezAvagAsika vratanA aticAro kahevAyA. have poSadhopavAsa vratanA teone aticArone, cha - los : saMstArAdAnahAnAnyapratyupekSyApramRjya ca / anAdaro'smRtizcetyaticArAH poSadhavrate / / 57 / / manvayArtha : apratyupekSyApramRjya ca saMstAraAdAnahAnAni prtyupekssaae| zane mane pramAna za saMthArI karavo, apratyupekSaNa karIne ane apramArjanA karIne vastunuM grahaNa karavuM ane apratyupekSaNa karIne sane smaaiin| rIne vastuno tyA vo, casane, anAdaro'smRtiHsana-asmRti, itithe, poSadhavratepoSavratamai, aticArAH matiyArI cha. // 57 / / soDArtha : 1. apratyupekSaNa karIne ane apramArjanA karIne saMthAro karavo 2. apratyupekSaNa karIne ane apramArjanA karIne vastunuM grahaNa karavuM 3. apratyupekSaNa karIne ane apramArjanA karIne vastuno tyAga karavo 4. anAdara ane 5. amRti e pauSaghavratamAM aticAro che. pi7ll TIkA: saMstArAdipadatrayANAM dvandvaH, tenApratyupekSyApramRjya ceti pratyekaM sambadhyate, tato'pratyupekSyApramRjya ca saMstAraH, apratyupekSyApramRjya cAdAnam, apratyupekSyApramRjya ca hAnam, anAdaro'smRtizceti paJcAticArAH poSadhavrate jJeyA iti sambandhaH / tatra saMstIryate pratipannapoSadhavratena darbhakuzakambalIvastrAdiH sa saMstAraH, saMstArazabdazca zayyopalakSaNam, tatra zayyA-zayanaM, sarvAGgINaM vasatirvA, saMstArazcArddhatRtIyahastapramANaH, sa ca pratyupekSya pramAj ca karttavyaH, pratyupekSaNaM-cakSuSA nirIkSaNama, pramArjanaM ca-vastraprAntAdinA tasyaiva zuddhIkaraNam, athApratyupekSyApramRjya ca saMstArakaM karoti tadA poSadhavratamaticaratIti prathamo'ticAraH 1 / / AdAnaM grahaNaM yaSTipIThaphalakAdInAm, tadapi yaSTyAdInAM nikSepasyopalakSaNam, tenobhayamapi
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-pa7 pratyupekSya pramRjya ca kAryam, apratyupekSitasyApramArjitasya cAdAnaM nikSepazcAticAra iti dvitIyaH 2 / hAnaM cotsargastyAga itiyAvat 'ohAk tyAge' [dhAtupAThe 273] ityasya dhAtoH prayogAt, taccoccAraprazravaNakhelasiGghANakAdInAM pratyupekSya pramRjya ca sthaNDilAdau kAryam, apratyupekSyApramRjya cotsarjanamaticAra iti tRtIyaH 3 / iha cApratyupekSaNena duSpratyupekSaNamapramArjanena ca duSpramArjanaM sagRhyate, naJaH kutsArthasyApi darzanAt, yathA kutsito brAhmaNo'brAhmaNaH, yatsUtram 'appaDilehiaduppaDilehiasijjAsaMthAre, appamajjiyaduSpamajjiasijjAsaMthArae, appaDilehiaduppaDilehiauccArapAsavaNabhUmI, appamajjiaduppamajjiauccArapAsavaNabhUmi' [upAsakadazAGge sU. 7] tti 3 / tathA'nAdaraH=anutsAhaH poSadhavratapratipattikarttavyatayoriti caturthaH 4 / tathA'smRtiH asmaraNaM tadviSayaiveti paJcamaH 5 // 57 / / TIkArya : saMtAraripatrathA .... pazvama ba I saMstArAdipadatrayano-saMthAro, AdAta ane have rUpa patrayano, dva samAsa che, te kAraNathI apratyupekSaNa karIne ane apramArjana karIne e pada pratyeka sAthe saMbaMdha karAya che. tethI apratyuprekSaNa karIne ane apramArjana karIne saMthAro karavo, apratyupekSaNa karIne ane apramArjana karIne vastunuM grahaNa karavuM ane apratyupekSaNa karIne ane apramArjana karIne vastuno tyAga karavo, anAdarapoSadhavratamAM anAdara ane amRti=poSadhavratanI askRti, e pAMca aticAro poSadhavratamAM jANavA. tyAM=pAMca aticAromAM, 1. apratyupekSitaapramAjitasaMtArakakaraNa - svIkArelA pauSadhavratavALA puruSathI darbha-kuza-kambalIvastrAdi patharAya che te saMthAro che ane saMthAro zabda zavyAnuM upalakSaNa che. tyA zayyA-zayana athavA sarvAgINa vasatI che-pauSadha mATenI bhUmi che, ane saMthAro sADA traNa hAtha pramANa che. ane ta=saMthAro, bhUmine joIne ane pramArjana karIne kartavya che. pratyupekSaNa cakSathI nirIkSaNa che. ane pramArjana vastranA cheDA Adi vaDe tenuM ja=bhUminuM ja, zuddhIkaraNa che. have cakSuthI pratyupekSaNa karyA vagara ane vastranA cheDA AdithI pramArjanA karyA vagara saMthAro kare to pauSadhavratane aticaraNa kare che. e prathama aticAra che. 2. AdAna - AdAna-grahaNa lAkaDI-pITha-phalakAdinuM che. te paNa lAkaDI AdinA nikSepanuM upalakSaNa che mUkavAnuM upalakSaNa che. tethI ubhaya paNa levuM anemUkavuM baMne paNa, joIne ane pramArjana karIne karavuM joIe. apratyupekSitanuM ane apramAjitanuM grahaNa ane vikSepa aticAra che e bIjo aticAra che.
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-pa7 269 3. hAla:- ane hAnaHutsargaHtyAga che; kema ke "moda cAre' e prakAranA A dhAtuno prayoga che ane teetyAga, uccAra=viSTA, prazravaNa-mUtra, khela lekha (thaMka-baLakhA) siMghANakatAsikAno mela AdinuM zuddha bhUmimAM pratyupekSaNa karIne ane pramArjanA karIne tyAga karavo joIe. apratyupekSaNa karIne ane apramArjanA karIne tyAga aticAra che. e trIjo aticAra che. ane ahIM apratyupekSaNathI dupratyupekSaNa ane apramArjanathI duSpamArjatano saMgraha karAya che; kema ke apratyupekSaNa ane apramArjanAmAM je 'ta' kAra arthamAM 'a' zabda che. tenA kutsA arthanuM paNa darzana che. je pramANe kutsita brAhmaNa abrAhmaNa. je pramANe sUtra che - "apratilekhita duSpatilekhita zayyA-saMthAro che. apramAjita duSpamAjita zayyA ane saMthAro che. apratilekhita duSpatilekhita malamUtranI bhUmi che. apramAjita duSpamAjita milamUtranI bhUmi che." (upAsakadazAMgasUtra - sU. 7) 4. anAdara :- ane anAdara anutsAha, pauSadhavratanA svIkAra ane kartavyatAno anutsAha che. 5. asmRti - ane asmRti=asmaraNa, tadviSaya ja=poSadhavratanA svIkAra ane kartavyatAnA viSaya ja, asmaraNa e pAMcamo aticAra che. pachA. bhAvArtha : zrAvaka sAdhunI jema pAMca iMdriya ane chaThThA mananA saMvarapUrvaka ane jIvanikAyanI yatanApUrvaka saMyamanuM pAlana thAya tema bAra prakAranI aviratinA tyAgarUpa cAritranI pariNatine pragaTa karavArthe pauSadhavrata grahaNa kare che. tethI jema sAdhunuM citta saMsAranA sarva bhAvothI para vItarAganA vacanAnusAra ucita pravRtti karIne vitarAga thavA yatna kare che te vakhate saMyama arthe koI pravRtti karavAnuM prayojana hoya to kAMTAthI AkarNika bhUmimAM gamananI jema yatanApUrvaka kriyA kare che. tema zrAvaka paNa pauSadha daramyAna pAMca iMdriya ane manane saMvRta karIne jinavacanathI AtmAne bhAvita karavA yatna kare che. saMyamanA prayojanathI koIka pravRtti kare tyAre jIvarakSArthe sarva ucita yatanApUrvaka avazya pravRtti kare che. Ama chatAM anAdino bhava abhyasta pramAda hovAthI jIvarakSAmAM ucita yatanA na thAya tevI pravRttine AzrayIne traNa aticAronI prApti che. 1. saMthAro karavAne AzrayIne 2. vastu grahaNa karavA ane mUkavAne AzrayIne 3. zarIranA malamUtrAdinA tyAgane AzrayIne aticAronI prApti thAya che. temAM saMthArA zabdathI pauSadha mATe besavAnuM Asana grahaNa thAya che. rAtre sUvAno saMthAro grahaNa thAya che ane pauSadha mATe svIkArAyela ucita vasatI grahaNa thAya che. pauSadha daramyAna zrAvaka cakSuthI bhUminuM ane saMthArAnuM avalokana karIne koI jIva nathI teno samyapha nirNaya karyA pachI bhUminuM pramArjana kare ane tenA para Asana ane saMthAro pAthare ane ucita kALe te vasatInuM pramArjana kare ane te kArya karavAmAM anAbhoga-sahasAtkArathI samyaka pratyupekSaNa karavAmAM na Ave ke apratyupekSaNa karavAmAM Ave ane kadAca samyapha pratyupekSaNa karela hoya topaNa samyak pramArjana karavAmAM na Ave ke duSpamArjana karavAmAM Ave to pauSadhakALa daramyAna SaDUjIvanikAyanA pAlanano adhyavasAya
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | bloka-57 malina thAya che. tethI aticAranI prApti thAya che. jeo anAbhoga sahasAtkArathI te rIte AsanAdi pAthare che jethI aticAranI prApti thAya che teone kaMIka vratano pariNAma che chatAM aNIzuddha vrata pALavA mATe baddharAga nathI. tethI te prakAre pramAda thAya che. mATe pauSadhavrata malina thAya che ane jeo upayoga vagara ja saMthAro - Asana pAtharatA hoya ke vasatInuM pramArjana karatA hoya teone SaTkAyanA pAlanano pariNAma ja nathI. phakta mugdhatAthI pauSadhavrata pratye kaMIka rAga che. tethI pauSadha kare che topaNa vizeSa bodhanA abhAvane kAraNe pauSadhavratanA sevanathI sarvaviratine anukULa zaktino saMcaya tevA zrAvako karI zakatA nathI ane je zrAvako bAra prakAranI viratinA pariNAmapUrvaka sarva yatanAthI satata pravRtti kare che teo ja pauSadhavratanA baLathI sarvaviratinI zaktino saMcaya karI zake che. vaLI, jema pauSadha daramyAna saMthArAne pAtharavAmAM ucita yatanAnI apekSA che. tema pauSadha daramyAna svAdhyAyAdi arthe pITha-phalakAdinuM grahaNa Avazyaka jaNAya ane vRddhAdi avasthAne kAraNe lAkaDI AdinuM grahaNa Avazyaka jaNAya tyAre tenA grahaNa ane nikSepamAM paNa ucita pratyupekSaNa ane pramArjanA vivekasaMpanna zrAvaka avazya kare. chatAM pramAdane vaza anAbhogAdithI samyak pratyupekSaNa na karAyuM hoya ke samyaka pramArjanA na karAI hoya tyAre vastunA grahaNa ane nikSepane AzrayIne aticAranI prApti thAya che. jenAthI pakAyanA pAlanano adhyavasAya malina thAya che. tethI zrAvake poSadha daramyAna atyaMta dayALa citta karIne sarva ucita yatanA karavI joIe. jethI anAbhogAdithI paNa vastunuM grahaNa ane nikSepa ucita pramArjanA vagara thAya nahIM ane prayojana na hoya to koI vastunuM grahaNa karyA vagara satata pAMca iMdriya ane manano " saMvara vRddhi pAme te rIte zAstrathI AtmAne bhAvita karavA zrAvake yatna karavo joIe. vaLI, pauSadha daramyAna zarIranA malAdinA tyAganI AvazyakatA jaNAya tyAre paNa je sthAnamAM malAdi tyAga karavAnA hoya te sthAna jIvAkula nathI tenuM atyaMta upayogapUrvaka avalokana karIne ane cakSunA aviSayabhUta paNa koI jIva na mare te mATe ucita pramArjanA karavI joIe. ane tyArapachI ja malAdino tyAga karavo joIe ke jethI jIvarakSAnA pariNAma leza paNa plAna na thAya. anAbhogAdithI paNa koI alanA thAya to aticAranI prApti thAya ane je te prakAranI ucita yatanA karatA nathI teone SakAyanA pAlanano adhyavasAya ja nathI tethI poSadhavratano pariNAma ja nathI, phakta odyathI poSadhanI kriyAno rAga che tethI poSadha kare che. teTalA aMzamAM poSadha phalavAna che. A rIte jIvarakSA arthe ucita yatanAne AzrayIne traNa aticAro batAvyA pachI poSadhavratanI kriyAmAM ucita saMvarabhAvanI alanAmAM thatA aticAro batAve che. zrAvaka mATe pauSadhavrata AtmAne dharmamaya banAvavAne anukULa uttama kriyA che. tethI zrAvakane pauSadhavrata grahaNa karavAno atyaMta utsAha hoya che ane pauSadhavrata grahaNa kare tyArathI bAra prakAranI aviratino tyAga karIne viratinA pariNAmane ullasita karavAno atyaMta utsAha hoya che. Ama chatAM je zrAvake pauSadhavata grahaNa karela che ane te pramANe parvatithie poSadha kare che topaNa Ajano mAro divasa saphaLa che ke jethI huM sarva pApono tyAga karIne sarvaviratine anukULa mahAzaktino saMcaya karIza e prakAranA
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 271 dharmasaMgraha bhAga-3| dvitIya adhikAra | zloka-57-58 saMkalpapUrvaka poSadhavrata svIkAratI vakhate utsAha nathI ane pauSadhavrata daramyAna bAra prakAranI aviratinA parihAra mATe ucita kartavyatAno yatna nathI tethI te prakAre dRDha yatna thato nathI te anAdararUpa aticAra che. ane je zrAvakathI anAbhogAdithI kyAreka aticAra thAya che, chatAM satata utsAhapUrvaka poSadhavratanI kriyAmAM daDha yatna kare che teomAM poSadhavratathI guNa vRddhi thAya che. topaNa anAbhogAdithI thatA aticArane kAraNe guNavRddhine anukULa vyApAra plAna thAya che. ane jeo mugdhatAthI poSadha svIkAre che teone A poSadhavrata AtmAmAM mahAguNanA AdhAnanuM prabaLa kAraNa che tevo koI bodha nahIM hovAthI ane pauSadhanI sarva kriyAothI bAra prakAranI aviratino uccheda karIne viratinA baLane saMcaya karanAra che tevo koI bodha nahIM hovAthI te prakAranA kartavyamAM koI prakArano utsAha nathI teono poSadha sarvaviratinI zaktinA saMcayanuM kAraNa banato nathI. chatAM teone poSadhavrata pratye kaMIka rAga che teTalA aMze temanuM poSadhavrata saphaLa che. vaLI, jeone poSadhavrata mArA mATe atyaMta kalyANanuM kAraNa che, uttama cittaniSpattinuM bIja che, tevI smRti varte che tevA zrAvako poSadha karavAnA divasanuM satata smaraNa rAkhe che. jethI poSadhane anukULa parva divasa Ave tyAre citta aMtyaMta utsAhita bane che. paraMtu jeonA cittamAM te prakAranI smRti nathI teone ucita kALe poSadha karavAnuM asmaraNa thAya tyAre aticAranI prApti thAya che. vaLI poSadha grahaNa karyA pachI guNasthAnakanI vRddhine anukULa pAMca iMdriya ane mananA saMvara viSayaka ucita kartavyanuM jeone vismaraNa che teone asmRtirUpa aticAranI prApti thAya che. vaLI, je zrAvako poSadha daramiyAna potAnA kartavyanuM satata smaraNa rAkhIne guNavRddhine anukULa sarva ucita kriyA kare che, topaNa anAbhogAdithI kyAreka ucita kRtyanA asmaraNane kAraNe ane mana anyathA vyApAravALuM thAya che tyAre aticAranI prApti thAya che. je mugdha zrAvakone poSadha daramyAna pAMca iMdriya ane mananA saMvara karavA viSayaka koI smaraNa nathI teo poSadhavrata dvArA guNasthAnakanI vRddhi karatA nathI topaNa mugdhatAthI poSadhavrata pratyeno rAga hovAthI teTalA aMzamAM temanI poSadhanI kriyA saphaLa che. phakta vivekasaMpanna zrAvaka poSadhanA paramArthane jANIne tenA sarva aticArone smRtimAM rAkhIne zuddha poSadha karavA yatna kare che chatAM anAbhogAdithI skUlanA pAme che tyAre ammaraNarUpa aticAranI prApti thAya che. topaNa te aticAranuM smaraNa karIne ane te aticAranI niMdA-gaha karIne zuddha poSadha pALavA yatna kare che tevA zrAvakano poSadha avazya sarvaviratinI zikSAnuM kAraNa bane che tethI te zrAvakanuM zikSAvrata saphaLa bane che. IFpaNA avataraNikA : ityuktAH poSadhavratAticArAH, athAtithisaMvibhAgavratasya tAnAha - avataraNikArca - A pramANe pauSadhavratanA aticAro kahevAyA che. have atithisaMvibhAga vratanA teoe=aticArone, kahe che -
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 dharbhasaMgraha bhAga-31dvitIya madhira| los-58 Gos: sacitte sthApanaM tena, sthaganaM matsarastathA / kAlalayo'nyApadeza, iti paJcAntime vrate / / 58 / / manvayArtha : sacitte sthApanaMsayatamA sthApana, tena sthaganaM tainAthI sthaganasAyattathI sthagana, matsaraH matsara, tathA=sane, kAlalayo'nyApadezaHlano saMcAlatuM GET sane sanyano apaza, itithe, paJca-pAMya matiyAra, antime vrate=iltama pratamai, cha. // 58 // ToDArtha: sacittamAM sthApana, sacittathI sthagana, matsara, kAlanuM ullaMghana ane anyano upadeza e pAMca aMtima vratamAM aticAro che. II58|| TIkA: sacitte sthApanama, tena sthaganama, matsaraH, kAlalayo'nyApadezazceti paJcAticArA 'antime vrate' atithisaMvibhAganAmni jJeyA ityanvayaH / tatra sacitte-sacetane pRthivIjalakumbhopacullIdhAnyAdau sthApanaM sAdhudeyabhaktAdenikSepaNam, taccAdAnabuddhyA mAtRsthAnato nikSipatIti prathamaH 1 / tena-sacittena kandapatrapuSpaphalAdinA tathAvidhayaiva buddhyA sthaganaM-pidhAnamiti dvitIyaH 2 / 'tathA matsaraH-kopaH yathA sAdhubhiryAcitaH kopaM karoti, sadapi mArgitaM na dadAti athavA anena tAvadrakeNa yAcitena dattam, kimahaM tato'pyUna? iti mAtsaryAddadAti, atra paronnatirvaimanasyaM mAtsaryam, yaduktamanekArthasaMgrahe zrIhemasUribhiH - . "matsaraH parasampattyakSamAyAM tadvati krudhi" [3/579] iti tRtIyaH 3 / tathA kAlasya sAdhUcitabhikSAsamayasya laGgho-laGghanamatikrama itiyAvat, ayamabhiprAyaH-kAlaM nyUnamadhikaM vA jJAtvA sAdhavo na grahISyanti jJAsyanti ca yathA'yaM dadAtItyevaM vikalpato dAnArthamabhyutthAnamatIcAra iti caturthaH 4 / tathA'nyasya parasya sambandhIdaM guDakhaNDAdItyapadezo vyAjo'nyApadezaH, yadanekArthasaMgrahe - "apadezastu kAraNe vyAje lakSye'pi" [4/310] iti /
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-58 273 ayaM bhAvaH-parakIyametattena sAdhubhyo na dIyate iti sAdhusamakSaM bhaNanam, jAnantu sAdhavo yadyasyaitadbhaktAdikaM bhavet tadA kathamasmabhyaM na dadyAt ? iti sAdhusaMpratyayArtham, athavA'smAddAnAt mama mAtrAdeH puNyamastviti bhaNanamiti paJcamaH 5 / itthamaticArabhAvanA upAsakadazAGgavRttyanusAreNoktA, tatra hyAbhogenApi vidhIyamAnA ete aMtIcAratvenaiva samarthitAH, tathA caitatpAThaH "ete aticArA eva, na bhaGgA, dAnArthamabhyutthAnAddAnapariNatezca dUSitatvAt" [upAzakadazAgavRttiH 1/ .6] bhaGgasvarUpasya cehaivamabhidhAnAt yathA - "dANaMtarAyadosA, na dei dijjaMtayaM ca vArei / vii vI paritaU, kivinA bhave mo TIT" tti ! dharmabindu-yogazAstravRttyAdau tu "yadA'nAbhogAdinA'tikramAdinA vA etAnAcarati tadA'ticArAH, anyathA tu bhaGgA eva" [dharmabinduTIkA pa. 45, tulA-yogazAstraTIkA pa. 564] ti bhAvitam, nizcayastu veniyAyaH 'TIkArya : sari ... veniyA: | sacitamAM sthApana, sacitathI sthagana, matsara, kAlanuM ullaMghana ane anyano apadeza e pAMca aticAra aMtima vratamAM atithisaMvibhAga nAmanA aMtima vratamAM, jANavA. tyAM=pAMca aticAramAM, 1. sacittamAM sthApana :- sacittamAM=sacetana evA pRthvI-jala-kuMbha upacallI ghAvyAdimAM sthApana=sAdhune ApavA yogya bhaktAdinuM nikSepaNa, ane te sacittamAM sthApata, adAnabuddhine kAraNe mAtRsthAnathI mAyAthI, nikSepa kare che e prathama aticAra che. 2. sacitathI sthagata :- tenAthI=sacitathI=sacita evAM kaMda-patra-puSpa-phalAdithI tevA prakAranI ja buddhithI=adAla buddhinA kAraNe mAtRsthAnathI sthagana pidhAta=sAdhune ApavA yogya bhaktAdinuM pidhAna e bIjo aticAra che. 3. matsara - ane matsara=kopa, je pramANe sAdhu vaDe yAcita yAcanA karAyelo zrAvaka, kopa kare che. vidyamAna paNa mAMgela vastu Apato nathI. athavA yAcita evA A raMka vaDe=daridra vaDe, apAyuM che. huM zuM tenAthI paNa bhUta chuM ? e prakAre mAtsaryathI=daridra pratyenA mAtsaryathI, Ape che. ahIM=dAnanI kriyAmAM, paranI unnatinuM vaimanasya mAtsarya che. je kAraNathI anekArthasaMgrahamAM zrI hemasUri vaDe kahevAyuM che - matsara paranI saMpattinI akSamAmAM taddAnamAM paranI saMpattivALAmAM krodha." (yogazAstra 3/579) ekamAtsarya, trIjo aticAra che.
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-58 4. kAlano laMgha - ane kAlanuM sAdhune ucita bhikSA samayanuM laMghA=atikrama, A abhiprAya che. kAla cUta athavA adhika jANIne sAdhuo grahaNa karaze nahIM ane jANaze nahIM je pramANe A Ape che. A prakAranA vikalpathI dAna mATe abhyatthAna aticAra che. e cotho aticAra che. - pa. anya apadeza - ane anyanuM paranA saMbaMdhI A guDa-khAMDa Adi che e prakArano apadeza= vyAja=kathana, anya apadeza che. je kAraNathI "anekArthasaMgrahamAM kahevAyuM che - vaLI apadeza kAraNamAM, vyAjamAM ane lakSyamAM paNa che." (anekArthasaMgraha-4/310) A bhAva che - A parakIya che tethI sAdhune apAtuM nathI e pramANe sAdhunI samakSa bole. je kAraNathI sAdhuo jANe AnuM A bhaktAdi che to kema amane na Ape ? e pramANe sAdhune bodha karAvavA mATe sAdhu samakSa bole ema pUrva sAthe saMbaMdha che. athavA A dAnathI mArAM mAtA-pitA Adine puNya thAya e pramANe bolavuM. eanya apadeza, pAMcamo aticAra che. e prakAre aticAranI bhAvanA 'upAsakadazAMga'nI vRtti anusAra kahevAI che. ane tyAM= upAsakadazAMganI vRttimAM, AbhogathI paNa karAtA A=pUrvamAM varNana karAyu e, aticArapaNAthI ja samarpita karAyA che ane te prakAre A pATha che - A aticAro ja che. bhaMga nathI; kema ke dAna mATe amyutthAna che ane dAnanI pariNatinuM dUSitapaNuM che." (upAsakadazAMgavRtti-1/6) ane bhaMga svarUpanuM ahIMsupAsakadazAMganI vRttimAM, A pramANe abhidhAna hovAthI. je pramANe - dAnAtaMrAyanA doSathI sAdhune Ape nahIM ane ApatAne vAre athavA apAyelAmAM paritApa kare. e prakAranI kRpaNatA bhaMga che. vaLI, dharmabiMdu - yogazAstranI vRtti AdimAM, "jyAre anAbhogAdithI ke atikramAdithI A badhAne=aticArone, Acare che=seve che, tyAre aticAro che. anyathA vaLI bhaMga ja che." (dharmabiMdu TIkA 5, 45, tulA-yogazAstra TIkA 5.564) e pramANe bhAvita che. vaLI nizcaya kevalIgamya che. bhAvArtha zrAvaka sAdhunI bhakti karIne saMyamaguNanI zaktine saMcaya karavA arthe atithisaMvibhAga vrata grahaNa kare che. tethI potAnA arthe bhojana thayA pachI sAdhune smRtimAM lAvIne koI sAdhu gAmamAM hoya to teone lAbha ApavA vinaMtI kare che. koI sAdhu gAmamAM na hoya to saMbhAvanAthI vicAre che. ke koI vihAra karI AvI rahyA che ke nahi, ane tenuM avalokana karIne koI sAdhu AvelA hoya to potAnA mATe karAyelA bhojanano samyaka vibhAga karIne pratidina atithisaMvibhAga vratanuM pAlana kare che. Ama chatAM anAbhoga-sahasAtkAra
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-58 205 ke atikramAdithI kyAreka prastuta gAthAmAM kahelA pAMca aticAramAMthI koIka aticAranI prApti thAya che. arthAt koI suMdara bhojana hoya ane te vastune ApavAno pariNAma na hoya tyAre lobhane vaza te vastune sacitta upara sthApana kare tethI sAdhu grahaNa na kare. joke sAdhu pratye bhaktivALo zrAvaka tevuM kaMI kare nahIM chatAM sUkSma rIte lobhane kAraNe anAbhogathI ke sahasAtkArathI tevuM thAya tyAre aticAranI prApti thAya che; kema ke sAdhune ApavAno pariNAma che. chatAM kaMIka lobhane vaza avicArakatAthI tevuM kRtya kare che. vaLI, kyAreka tevI suMdara vastune sacitta vastu upara sthApana kare te prathama aticAra che ane tevI vastu upara sacitta vastu mUke to bIjo aticAra che. vaLI, kyAreka koI vastunI sAdhu yAcanA kare arthAt A vastuno joga che ? tema pRcchA kare tyAre anAbhogAdithI kopa thAya ke A sAdhu badhI vastuonI mAMgaNI kare che. te trIjo aticAra che. athavA A traNe aticAro lAge tevuM kRtya na thayuM hoya chatAM mananA vikalpathI tevo vicAra Avyo hoya topaNa atikramAdithI aticAra thAya che. vaLI, koI sAmAnya vyaktie sAdhune sArI vastu vahorAvI hoya to cittamAM irSyA thAya ke huM tenAthI adhika samRddha chuM. tethI mAre avazya sAdhune tevI vastu vahorAvavI joIe. tethI Agraha karI tevI vastu vahorAve tyAre paNa anAbhoga ke sahasAtkArathI potAnA irSyAnA svabhAvane kAraNe sAmAnya zaktivALA dAna ApanAra pratye kaMIka irSyAno pariNAma thAya che. tethI sAdhu pratye bhakti hovA chatAM, sAdhune bhaktithI dAna Apato hovA chatAM kaMIka avicArakatAne kA2Ne tevA vikalparUpa irSyAno pariNAma thAya che te aticArarUpa che. vaLI, sAdhu pratye bhaktivALo che tevo paNa zrAvaka kyAreka anAbhogAdithI koI vastu suMdara banAvI hoya ke anya evuM kAraNa hoya tyAre potAnA bhojanano samaya AgaLa-pAchaLa kare jethI sAdhune grahaNa karavAno prasaMga prApta na thAya chatAM sAdhu pAse jAya che tyAre sAdhune padhAravA mATe vinaMtI kare che ane kaMIka ApavAno pariNAma che paraMtu koIka vizeSa prasaMgamAM anAbhogAdithI sAdhune nahIM ApavAnA pariNAmathI te prakAre kALanuM ullaMghana kare tyAre aticAranI prApti che. vaLI, koIka vastu potAnI hoya ane potAne vAparavAnI atyaMta icchA hoya tethI sAdhu na vahore tevA pariNAmane kAraNe anAbhoga sahasAtkArathI kahe ke pArakuM mATe sAdhune apAtuM nathI te kaMIka nahIM ApavAno pariNAma te vastu viSayaka che. ane anupayoga avasthAmAM lobhane vaza tevo vacanaprayoga thAya chatAM sAdhu pratyenI bhaktithI anya vastunuM dAna kare che mATe atithisaMvibhAga vratamAM aticAranI prApti thAya che. jo ke vivekasaMpanna zrAvaka bhAvasAdhu pratyenI atyaMta bhaktivALA hoya che tethI kyAreya AvA prakAranA koI aticAro seve nahIM chatAM jIva svabhAvathI lobhane vaza anAbhogAdithI koIka doSo seve che tyAre te doSothI malina thayeluM citta sAdhunI bhakti karIne guNavRddhi karavA samartha banatuM nathI. tethI atithisaMvibhAga vratanuM aticaraNa ja che. topaNa kaMIka dAnano pariNAma che mATe atithisaMvibhAgavratano bhaMga nathI, aticAra che tema kahela che.
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya madhibhAra | PRTs-58 vaLI, ahIM upAsakadazAMga vRttinI sAkSI ApIne kahyuM ke AbhogathI paNa karAtA A pAMca aticAro bhaMgarUpa nathI te kathana mugdhabuddhivALA zrAvakane AzrayIne che ane atithisaMvibhAgavatano bhaMga upAsakadazAMganI vRttimAM kahyo te pramANe je zrAvako sAdhune dAna ApatA nathI ane bIjAne dAna ApatA vAre che athavA dAna ApyA pachI paritApane kare che teone ja atithisaMvibhAgavatano bhaMga che tema kahela che. tethI sarvathA vratanA apAlanamAM ja upAsakadazAMganI vRttimAM bhaMga svIkArela che. ane sacitta sthaganAdi karavA chatAM paNa kaMIka dAna ApavAno pariNAma che e prakAranI skUla dRSTithI vratanuM pAlana che tema kahela che. chatAM paramArtha dRSTithI to anAbhogAdithI ja kaSAyane vaza tevI pravRtti thAya tyAre atithisaMvibhAgavatamAM aticAra prApta thAya che mATe "dharmabiMdu' Adi graMthomAM anAbhogAdithI ja aticAro svIkArelo che. tethI vivakSAbheda hovAne kAraNe upAsakadazAMganI vRtti sAthe koI virodha nathI. TIkA: evaM samyaktvA'NuvrataguNavratazikSApadAni tadaticArAzcAbhihitAH, tadabhidhAne ca tadadhikAravAcyA upAyAdayo'pi yathAsthAnamarthato darzitA eveti svayamabhyUhyAH / nAmatazca teSAM saGkalanA yathA paJcAzake - "suttAdupayarakkhaNagahaNapayattavisayA muNeyavvA / kuMbhAracakkabhAmagadaMDAharaNeNa dhIrehiM / / 1 / / " [1/34] vyAkhyA-"sUtrAd-AgamAdupAyAdayo muNeyavvA ityanena saMbandhaH / tatropAyaH-samyaktvA-'NuvratAdipratipattAvabhyutthAnAdilakSaNo hetuH, Aha ca - . "abbhuTThANe viNae, parakkame sAhusevaNAe a / sammaiMsaNalaMbho, virayAviraIe viraIe / / 1 / / " () athavA jAtismaraNAditIrthakaravacanatadanyavacanalakSaNaH / yadAha - "sahasaMmuiAe paravAgaraNeNaM annesi vA soccA" [AcArAne 1/1/1-4] athavA prathamadvitIyakaSAyakSayopazama iti / tathA rakSaNaM samyaktvavratAnAmanupAlanopAyarUpamAyatanasevanAdi, Aha ca - "AyayaNasevaNA ninimittaparagharapavesaparihAro / kiDDApariharaNaM taha, vikkiavayaNassa parihAro / / 1 / / " ityAdi / upAyena rakSaNamupAyarakSaNamityanye / grahaNaM trividhaM trividhenetyAdivikalpaiH samyaktvavratAnAmupAdAnam, Aha ca-"micchattapaDikkamaNaM, tivihaM tiviheNa NAyavvaM" [] /
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-58 tathA - "duvihaM tiviheNa paDhamo, duvihaM duviheNa bIao hoi / duvihaM videLa, viduM ceva tividenaM / / / / " tyAdri / tathA prayatnaH-samyaktvavratagrahaNottarakAlaM tadanusmaraNAdiH, samyaktvapratipattau uktarUpaH, apratyAkhyAtaviSayasyApi vA yathAzakti parihArodyamarUpA yatanA, "no me kappai annautthie " [] ityAdikA - "parisuddhajalaggahaNaM, dAra adhaNNAiANa taha ceva / gahiANavi paribhogo, vihie tasarakkhaNaTThAe / / 1 / / " ityAdikA ca / 277 tathA viSayaH-samyaktvavratagocaro jIvA jIvAditattvarUpaH sthUlasaGkalpitaprANyAdirUpazca tata upAyAdInAM dvandvo'taste upAyarakSaNagrahaNaprayatnaviSayAH "muNeavva "tti jJAtavyAH, iha vizeSato'nuktA api kathamityAha - "kumbhakAracakrabhrAmakadaNDadRSTAntena" dhIraiH - buddhirAjitaiH, idamuktaM bhavati - yathA kumbhakAracakrasyaikasminneva deze daNDena prerite sarve tad dezA bhramitA bhavanti, evamiha samyaktvavratAzritavividhavaktavyatAcakrasya samyaktvavratavratAticArarUpe ekadeze prarUpite upAyAdayastaddezA AkSiptA eva bhavanti / te ca sUtrAdavaseyAH, saGkSepakaraNatveneha teSAmanuktatvAditi gAthArthaH " [paJcAzakavRttiH 1 / 34 ] / / 58 / / TIkArtha H evaM thArtha:|| A rIte=atyAra sudhI varNana karyuM e rIte, samyaktva-aNuvrata-guNavratazikSAvrato, ane tenA aticAro kahevAyA. ane tenA kathanamAM tenA adhikArathI vAcya upAyAdi paNa=samyaktva ane bAra vratanA adhikArathI vAcya upAyAdi paNa, yathAsthAna arthathI batAvAyA ja che. e pramANe svayaM vicArI levuM. ane nAmathI=sAkSAt kathanathI, teonI saMkalanA=upAyAdinI saMkalanA, je pramANe paMcAzakamAM che vyAkhyA -- "kuMbhAranA cakranA bhrAmaka daMDanA udAharaNathI dhIrapuruSoe upAyo=samyaktva ane aNuvratAdinA upAyo, tenuM rakSaNa tenuM grahaNa, teno prayatna ane tenI pravRttinA viSayo sUtrathI jANavA joIe." / / 1 / / (paMcAzaka 1/34) * sUtrathI=AgamathI, upAyAdi jANavA joIe e prakAre AnAthI saMbaMdha che=jANavA joIe enAthI saMbaMdha che. tyAM upAya samyaktva aNuvratAdinA svIkAramAM abhyutthAna Adi lakSaNa hetu che. ane kahe che "abhyutthAnathI, vinayathI, parAkramathI, sAdhunI sevanAthI samyagdarzanI prApti, viratAviratinI prApti=dezaviratinI prApti, sarvaviratinI prApti thAya che." () athavA jAtismaraNAdi, tIrthaMkaranuM vacana ke temanAthI anya evA mahApuruSanuM vacana svarUpa upAya che. jene kahe che -- "jAtismaraNathI, paravAgareNa=prakRSTa evA tIrthaMkaranA vacanathI, ke anya mahApuruSanA vacanane sAMbhaLIne samyaktvAdi thAya che athavA prathama ane bIjA kaSAyano kSayopazama upAya che=anaMtAnubaMdhI kaSAyanA kSayopazamathI samyaktvanA
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-58 thAya che. ane apratyAkhyAnIya kaSAyanA kSayopazamathI dezavirati thAya che. tethI te kSayopazama upAya che. ane rakSaNa=prApta thayelA samyaktvAdinuM rakSaNa - samyaktva ane vratonA anupAlananA upAyarUpa AyatanasevanAdi che. ane kahe che "AyatananI sevatA, ninimittaparagharanA pravezano parihAra, krIDAno parihAra ane vikriya vacanano parihAra." ityAdi. upAyathI rakSaNa upAyarakSaNa e pramANe anya kahe che. arthAt pUrvamAM upAya ane rakSaNa e be svataMtra grahaNa karyA, jyAre anya kahe che ke upAyathI rakSaNa e upAyarakSaNa che. grahaNa trividha-trividhathI ityAdi vikalpo vaDe samyaktva ane vratonuM grahaNa che. ane kahe che "mithyAtvanuM pratikramaNa trividha-trividhathI jANavuM." () ane - - "duvidha-trividhathI prathama, duvidha-duvidhathI bIjo thAya che. duvidha-ekavidhathI trIjo ane ekavidha-trividhathI cotho thAya che." / / 1 / / () ityAdi vikalpothI vratonuM grahaNa jANavuM. ema anvaya che. ane prayatna : - samyaktva ane vratanA grahaNanA uttarakAlamAM tenuM anusmaraNAdi prayatna che. samyaktvanI pratipattimAM ukta svarUpa prayatna che. ane apratyAkhyAna viSayanuM paNa yathAzakti parihAra ane udyamarUpa yatanA che. "anya utthita mane kalpatu nathI." () ityAdikA samyaktvanI pratipattinI yatanA che. "vidhithI trasanA rakSaNa mATe parizuddha jalanuM grahaNa dArU=lAkaDuM, dhAnyAdinuM te pramANe ja=parizuddha grahaNa ane grahaNa karAyelAno paNa parizuddha paribhoga karavo joIe ane ityAdikA apratyAkhyAna viSayavALI yatanA che. ane viSaya : samyaktva ane vratagocara jIva-ajIva Adi tattvarUpa che. ane sthUla saMkalpita prANI Adi rUpa che. tyAra pachI=upAyAdinuM kathana karyA pachI, upAyAdino dvandva samAsa che. AthI te upAya-rakSaNa-grahaNa-prayatnaviSayavALA jANavA. ahIM=prastuta graMthamAM, vizeSathI nahIM kahevAyelA paNa jANavA. kevI rIte jANavA ? ethI kahe che - kuMbhAranA cakrabhrAmaka dRSTAMtathI dhIrapuruSoe=buddhithI zobhatA puruSoe, jANavA ema anvaya che. A=AgaLamAM kahe che e, kahevAyeluM thAya che - je pramANe kubhAranA cakranA eka ja dezamAM daMDathI prerita karAye chate sarva paNa tenA dezo bhramita thAya che. e rIte ahIM samyaktva ane vratane Azrita vividha vaktavyatA cakranA samyaktva vrata ane vratanA aticArarUpa eka deza prarUpita karAye chate upAyAdi tenA dezo AkSipta ja thAya che. ane te sUtrathI jANavA; kema ke saMkSepakaraNane kAraNe ahIM=prastuta graMthamAM, teonuM=upAyAdinuM, anuktapaNuM che. e pramANe gAthArtha che." (paMcAzakavRtti 1/34) 58 // bhAvArtha -- graMthakArazrIe atyAra sudhI pUrvamAM varNana karyuM e rIte samyaktva, pAMca aNuvrata, traNa guNavrata ane cAra zikSAvrato ane tenA aticAro kahyA ane te kathana ka2vAthI tenI sAthe saMkaLAyelA upAyAdi graMthakArazrIe sAkSAt batAvyA nathI topaNa arthathI batAvAyA che e rIte svayaM vicArake jANI levuM.
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 279 dharmasaMgraha bhAga-3/ dvitIya adhikAra | zloka-58 kaI rIte upAyAdi arthathI jANavA joIe ? tethI graMthakArazrI samyakta ane vrata sAthe saMkaLAyelA upAyAdi vastuone nAmathI batAvavA arthe paMcAzakanI gAthA batAve che - "raMvAza'mAM kahela che ke buddhimAna koIpaNa vrata grahaNa kare tyAre kuMbhAranA cakranA bhrAmaka daMDanA udAharaNathI te vratanI prAptino upAya zuM ? jenA sevanathI vrata pragaTa thAya ? tene jANavuM joIe. vaLI grahaNa karAyelA vratanA rakSaNano upAya jANavo joIe. jethI svIkArAyela vratanuM rakSaNa thaI zake. vaLI, vrata kaI rIte grahaNa karavuM joIe? teno bodha karavo joIe jethI samyaka rIte vrata grahaNa thaI zake. vaLI, vrata grahaNa karyA pachI kevA prakArano prayatna karavo joIe teno nirNaya karavo joIe jethI prayatna dvArA vratanuM pAlana thAya. vaLI, vatano viSaya zuM che ? teno nirNaya karavo joIe jethI te viSayamAM samyapha yatna thAya. zenAthI upAyAdi jANavA joIe ? tethI kahe che - AgamathI upAyAdi jANavA joIe. A rIte paMcAzakanI gAthA batAvyA pachI graMthakArazrI upAyAdinuM kaMIka saMkSepathI svarUpa batAve che - samyakatva Adi vratonA pragaTIkaraNanA upAya : samyakta ane aNuvrata svIkAratI vakhate te guNa potAnAmAM pragaTa thAya tenA upAyo abhyatyAnAdi che. abhyatthAnAdimAM "Adi padathI kayA-kayA upAyo che ? te spaSTa karavA arthe sAkSIpATha Ape che - samyakta ke aNuvratAdi svIkAranAra vyaktie je guNavAna guru pAsethI vrato svIkAravAnA hoya teo pratye Adarano atizaya thAya te arthe abhyatthAna karavuM joIe. tyArapachI haiyAnA bahumAnapUrvaka vinaya karavo joIe. vaLI, vrata svIkAratI vakhate vratanI vidhimAM samyapha parAkrama karavuM joIe ke jethI vrata grahaNanI vidhikALamAM ja vrata samyaka pariNamana pAme. vaLI, sAdhu puruSanI sevA karavI joIe arthAt teo pAse jaIne te-te vrato viSayaka sUkSma padArtho jANavAnA yatnarUpa sAdhupuruSonI sevA karavI joIe. A prakAranA upAyo samyakta, dezavirati ke sarvaviratinI prAptimAM kAraNa bane che. tethI e phalita thAya ke potAnI zakti anusAra samyakta, dezavirati ke sarvavirati grahaNa karavI joIe. ane te grahaNa karavA pUrve guNavAna gurunA abhyatthAna ane vinaya karavA joIe. grahaNakALamAM te vrato samyaka pariNamana pAme te prakAre parAkrama karavuM joIe ane sAdhu puruSa pAse tenA paramArthane jANavA yatna karavo joIe. te sarva tete guNanI prAptinA upAyo che. vaLI, anya paNa upAyo batAve che - keTalAkane samyaktanI prApti pratye ke dezavirati-sarvaviratinI prApti pratye jAtismaraNajJAnAdi hetu che. tethI koIka nimittathI pUrvabhavanuM jAtismaraNajJAna thAya ane tenA kAraNe samyakta, dezavirati AdinI prApti thAya. AthI ja svayaMbhUramaNa samudramAM ghaNA masyAdi jAtismaraNajJAnanA baLathI samyakta ke dezaviratine svIkAre che. "jAtismaraNajJAnAdi zabdamAM "Adi' zabdathI pUrvabhavanA mitrAdi deva paNa kAraNa
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra / bloka-pa8 che. tenuM grahaNa karavuM. vaLI, tIrthakaranuM vacana paNa samyakta AdinI prAptimAM kAraNa che. AthI ja rohiNeya corane anicchAthI paNa bhagavAnanA vacananuM zravaNa thayuM to sarvaviratinI prAptinuM kAraNa banyuM. vaLI, anya koI vacano paNa samyakta AdinI prAptinuM kAraNa che. AthI ja koIkanuM vacana sAMbhaLIne kioIkane vairAgya thAya che jema dIkSAne choDIne ghare javAnA pariNAmavALA kSullakamunine rAjasabhAmAM nartakInA vacanane sAMbhaLIne arthAt "ghaNo samaya pasAra thayo che. have thoDo samaya mATe pramAda karIza nahi." e prakAranA nartakInA vacana sAMbhaLIne vratano pariNAma thayo. "athavAthI anya evA upAyo kahe che - prathama evA anaMtAnubaMdhI kaSAyano kSayopazama samyaktano upAya che. AthI ja koIkane akAmanirjarAthI paNa anaMtAnubaMdhI kaSAyano kSayopazama thAya to samyakta prApta thAya che. vaLI, apratyAkhyAna kaSAyano kSayopazama dezaviratinI prAptino upAya che. AthI ja dezaviratinA svarUpane zravaNa karatA keTalAka mahAtmAone vrata svIkAra karatA pUrve dezanAnA zravaNathI bIjA kaSAyano kSayopazama thAya to bhAvathI dezavirati pragaTe che. mATe bIjA kaSAyano kSayopazama dezaviratinI prAptino upAya che. vratanA rakSaNanA upAyo :vaLI, vrata svIkAryA pachI vratanA rakSaNanA upAyo batAve che - samyakta ke dezavirati svIkArIne tenA pAlananA upAyarUpa Ayatana sevanAdi svIkArAyelA vratanA ' rakSaNano upAya che ane te rakSaNanA upAyane ja spaSTa karavA arthe sAkSI Ape che. samyakta ke dezaviratino svIkAra karyo hoya to tenI AyatananuM sevana karavuM joIe. arthAt samyakta ke dezavirati svIkAryA pachI tenI ucita AcaraNA rUpa Ayatana sevana karavuM joIe. jema samyakta grahaNa karyuM hoya to tattvano sUkSmasUkSmatara bodha thAya te prakAre tattvanA jANanArAo pAsethI sadA tattvane jANavA mATe yatna karavo joIe. jethI samyaktanuM rakSaNa thAya. dezavirati svIkArI hoya to dezaviratinuM pAlana karanArA ane vizeSathI tene jANanArA evA zrAvako sAthe ucita vicAraNA karIne sadA tenA paramArthane jANavA yatna karavo joIe, jenAthI dezaviratinuM rakSaNa thAya. vaLI, vinA kAraNe paranA gharamAM praveza karavo joIe nahi. jethI svIkArAyelA vratanA pAlanamAM malinatAno prasaMga na thAya. kAraNa ke kAmAdi vikAro duSpatikAravALA che ane koI prayojana vagara paranA gharamAM javAthI koIka evA vikArAdi thAya ke hAsyAdi kutUhala thAya to vrato surakSita rahe nahi. vaLI, vratonA pAlana arthe vratonA dUSaNanuM kAraNa bane tethI krIDAono parihAra karavo joIe te vratanA rakSaNano upAya che. vaLI, vratonA svIkAryA pachI vikriyA kare tevAM vacanono parihAra karavo joIe jethI tevAM vacanothI vratono ghAta thAya nahIM jema bIjuM vrata lIdheluM hoya ane hAMsImajAka karavAnA vikraya vacano bole to mRSAvAda bolavAthI vratabhaMga thAya. nirarthaka AraMbhanI anumodanA thAya tevAM vacano bolavAthI pahelA aNuvratano nAza thAya. tethI svIkArAyelAM vratone malinatA kare tevA vikriya vacanano parihAra karavo te vratarakSaNano upAya che. A rIte vrataprAptino upAya ane vratarakSaNano
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-58 281 upAya batAvyo. have keTalAka mahAtmAo upAyathI rakSaNa karavuM te pramANe paMcAzakanI gAthAno je artha kare che tenAthI e prApta thAya ke svIkArAyelA vratanuM rakSaNa karavA je upAyo che tene sevIne tenA dvArA vratanuM rakSaNa karavuM te upAyathI rakSaNa che. jema Ayatana sevanAdi vratarakSaNanA upAya che tenA sevanathI vratanuM rakSaNa karavuM te upAyathI rakSaNa che. grahaNa : vaLI, samyakta ke dezavirati Adi vrata kaI rIte grahaNa karavAM joIe ? teno bodha karIne vrato svIkAravAM joIe ane te grahaNa samyatvanA viSayamAM trividha-trividhathI che; kema ke samyatva svIkAratI vakhate arihaMta deva, susAdhu guru ane sarvajJa prarUpita dharma te ja tattva che. te prakAre manathI-vacanathI-kAyAthI grahaNa karAya che. ane tenAthI anya deva, anya guru ane anya dharma te sarvano manathI-vacanathI-kAyAthI ane karaNa-karAvaNa-anumodanane AzrayIne parihAra karAya che. AthI ja vrata uccaratI vakhate cha AgAra samyaktamAM rAkhavAmAM Ave che. jethI balAbhiyogAdithI kAyA dvArA anya devAdine evA saMyogomAM namaskAra karavA paDe topaNa aMtaraMga rIte manathI-vacanathI-kAyAthI ane karaNa-karAvaNa-anumodanano parihAra thAya che. phakta anya upAya nahIM hovAthI tevA saMyogomAM kevala bAhya AcArathI ja anya devAdine namaskAra karAya che. vaLI, dezavirati vrata potAnI zaktinuM samAlocana karIne dvividha-trividha'thI prathama vikalpa rUpe grahaNa karavuM joIe. ane tenI zakti na hoya to "dvividha-dvividhathI bIjA vikalpathI grahaNa karavuM joIe ane tenI paNa zakti na hoya to "dvividha-ekavidhathI grahaNa karavuM joIe ane tenI paNa zakti na hoya to ekavidha-trividhathI grahaNa karavuM joIe ane ityAdithI anya vikalpo pUrvamAM varNana karyuM te prakAre jANIne te prakAre dezavirati svIkAravI joIe jethI dezavirati svIkAryA pachI pUrNa rIte pote tenuM pAlana karI zake. paraMtu rAjasIkavRttithI vicAryA vagara "duvidha-trividha thI vrata grahaNa karavuM joIe nahi; kema ke vratanA grahaNa mAtrathI phaLa maLatuM nathI paraMtu grahaNa karyA pachI samyapha pAlana karavAmAM na Ave to agrahaNa karatAM paNa adhika anarthanI prApti thAya che. mATe dezaviratinA sarva vikalpomAMthI je vikalpathI pote pALI zake tevo sthira nirNaya hoya te vikalpathI ja dezaviratinuM grahaNa karavuM joIe. prayatna : vrata grahaNa karyA pachI pAlana mATe zuM prayatna karavo joIe ? jethI grahaNa karAyelAM vrato phalavALAM thAya te batAvatAM kahe che - samyakta ke dezavirati grahaNa karyA pachI satata tenA anusmaraNAdimAM yatna karavo joIe. vaLI, samyaktanA svIkAramAM samyaktanuM vAstavika svarUpa zuM che? tenA ucita AcAro zuM che ? teno nirNaya karIne temAM sadA prayatna karavo joIe. ane dezaviratimAM paNa jenuM pote pratyAkhyAna nathI karyuM tenA
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-58-59 viSayamAM paNa potAnI zakti anusAra parihAra karavAmAM udyama karavA rUpa yatanA karavI joIe. jethI te prayatnane kAraNe guNasthAnaka sthira rahe. vaLI, samyakta svIkAryA pachI anyadevone mAre pUjavA kalpatA nathI ityAdinuM smaraNa karIne tenA parihAra mATe yatna karavo joIe. ane dezavirati svIkAryA pachI sthAvara jIvanI rakSA mATe paNa gALeluM pANI, lAkaDAM vagere paNa jIvAkula nathI ityAdinuM avalokana karIne teno upayoga karavo joIe ane vidhipUrvaka te jIvonI rakSA mATe ucita yatanA karavI joIe. jethI je viSayamAM pote paccakhANa grahaNa kareluM nathI temAM paNa nirarthaka AraMbha-samAraMbha karavAno prasaMga na Ave tenAthI zrAvakanuM citta sadA dayALu rahe A rIte samyakta ane dezavirati viSayaka prayatna batAvyA pachI tenA viSaya batAve che. viSaya : samyakta svIkAryA pachI vivekI jIvoe samyaktanA viSayabhUta jIvAdinuM svarUpa sadA vizeSa-vizeSa jANavA prayatna karavo joIe ane dezavirati svIkAryA pachI zrAvake potAnA vratanA viSayarUpa skUla saMkalpita prANI Adi rUpa viSayano sUkSma-sUkamatara bodha karavo joIe. jethI anAbhogAdithI paNa vratanuM ullaMghana thAya nahi. ahIM graMthakArazrIe samyakta, dezaviratinuM svarUpa ane tenA aticAro batAvyA paraMtu te sarvanA upAyAdi sAkSAt batAvyA nathI topaNa kuMbhAranA cakranA bhrAmaka evA daMDanA dRSTAMtathI buddhimAna puruSe , jANavA joIe. jema kuMbhAra cakrane ekabhAgamAM pherave che. tenAthI AkhuM cakra phare che. arthAt badhA dezo phare che. tema ahIM samyakta, dezaviratine AzrayIne ghaNI vaktavyatArUpa cakranA samyakta, bAra vrata ane tenA aticAro rU5 eka deza kahevAyo tenAthI upAyAdi AkSipta thAya che. tethI arthathI vicArake svayaM jANI levA joIe. Azaya e che ke samyakta ke dezaviratinuM varNana karavAmAM Ave tyAre tenI prAptinA upAyo zuM che ? rakSaNanA upAyo zuM che? kaI rIte grahaNa karavuM joIe ? tenA mATe kevo prayatna karavo joIe ? ityAdi buddhimAna puruSa vicAre to svayaM nirNaya karI zake tethI graMthano gaurava na thAya=graMthano adhika vistAra na thAya te mATe graMthakArazrIe sAkSAt upAyAdi ahIM kahela nathI. sAmAnyathI ullekha karIne te jANavAno nirdeza karyo che. pa8 avataraNikA : itthaM vratAticArAnabhidhAya prastute tAn yojayannAha - avataraNikArya : A rIte vratanA aticAro kahIne prastutamA=prastuta evA vizeSa gRhastha dharmamAM, teoe=vratanA aticArone, yojana karatAM kahe che -
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 283 dharmasaMgraha lAga-3 / dvitIya adhikAra | RETS-4G rcos: etairvinA vratAcAro, gRhidharmo vizeSataH / saptakSetryAM tathA vittavApo dInAnukampanam / / 59 / / manvayArtha :aitaivinA-sAnA vinAsA matiyA binA, vratAcAro=pratano mAyAra, vizeSataH vizeSathI, gRhidharmo= sthadharma cha, tathA-te re, saptakSetryAM sAta kSetramA, vittavApaH dInAnukampanam dhanaj 44na, dhnanukaMpA vizeSathI gRhastha dharma che. li59 zlokArtha : AnA vinA=A aticAro vinA, vratano AcAra vizeSathI gRhasvadharma che. te prakAre sAta kSetramAM dhananuM vapana, dInanuM anukaMpana vizeSathI gRhastha dharma che. pa9ll TIs:* 'etaiH' aticAraiH 'vinA' 'vratAnAm' aNuvratAdInAmupalakSaNatvAtsamyaktvasya ca AcAraH AcaraNaM pAlanamitiyAvat, kimityAha-'vizeSato gRhidharmo' bhavati, yaH zAstrAdau prAk sUcita AsIditi / athoktavizeSagRhidharmApekSayA'zeSavizeSagRhidharmaM prarUpayannAha-'tathA' iti pUrvasAdRzye'vyayam, yathA vizeSato gRhidharmaH pUrvamuktastathA'nyo'pi vakSyamANaH sa eveti bhAvaH / tathA ca tamAha-'saptakSetryAmityAdi' saptAnAM kSetrANAM samAhAraH saptakSetrI-jinabimba 1 bhavana 2 Agama 3 sAdhu 4 sAdhvI 5 zrAvaka 6 zrAvikA 7 lakSaNA, tasyAM vittasya-dhanasya zrAvakAdhikArAnyAyopAttasya vApo-vyayakaraNam, tacca vizeSato gRhidharmo bhavatIti yojyam / evamagre'pi svayamUhyam kSetre hi bIjasya vapanamucitamityuktaM, vApa iti vapanamapi kSetre ucitaM nAkSetre iti saptakSetryAmityuktam, kSetratvaM ca saptAnAM rUDhameva vapanaM ca saptakSetryAM yathocitasya dravyasya bhaktyA zraddhayA ca / tathAhi-jinabimbasya tAvadviziSTalakSaNalakSitasya prasAdanIyasya vajrendranIlA'JjanacandrakAntasUryakAntariSTakarketanavidrumasuvarNarUpyacandanopalamRdAdibhiH sAradravyairvidhApanam, yadAha"sanmRttikA'malazilAtalarUpyadArusauvarNaratnamaNicandanacArubimbam / kurvanti jainamiha ye svadhanAnurUpaM, te prApnuvanti nRsureSu mahAsukhAni / / 1 / / " [ ] tathA -
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 "pAsAIA paDimA, lakkhaNajuttA samattalaMkaraNA / jaha palhAei maNaM, taha Nijjaramo viANAhi / / 1 / / " [ sambodhaprakaraNe 1/322] tathA nirmitasya jinabimbasya zAstroktavidhinA pratiSThApanam, aSTAbhizca prakArairarcanam, yAtrAvidhAnam, viziSTAbharaNabhUSaNam, vicitravastraiH paridhApanamiti jinabimbe dhanavapanam yadAha "gandhairmAlyairviniryadbahulaparimalairakSatairdhUpadIpaiH, sAnnAyyaiH prAjyabhedaizcarubhirupahitaiH pAkapUtaiH phalaizca / ambhaH saMpUrNapAtrairiti hi jinapaterarcanAmaSTabhedAM, kurvANA vezmabhAjaH paramapadasukhastomamArAllabhante || 1 / / " naca jinabimbAnAM pUjAdikaraNe na kAcitphalaprAptiriti vAcyam, cintAmaNyAdibhya iva tebhyo'pi phalaprAptyavirodhAt, yaduktaM vItarAgastotre zrIhemasUribhiH "aprasannAtkathaM prApyaM, phalametadasaGgatam / cintAmaNyAdayaH kiM na, phalantyapi vicetanA: ? / / 2 / / " [19 / 3 ] tathA dharmasaMgraha bhAga - 3 / dvitIya adhikAra / zloDa-pa TIDArtha :'etaiH ' "uvagArAbhAvammivi, pUjjANaM pUagassa uvagAro / maMtAisaraNajalaNAdisevaNe jaha tahaMpi ||2||" [ zrAvakaprajJaptau 348, pUjApaJcAzake 4/44 ] eSa tAvatsvakAritAnAM bimbAnAM pUjAdividhiruktaH, anyakAritAnAmapyakAritAnAM ca zAzvatapratimAnAM yathArhaM pUjanavandanAdividhiranuSTheyaH / trividhA hi jinapratimAH - bhaktikAritAH svayaM pareNa vA caityeSu kAritAH, yA idAnImapi manuSyAdibhirvidhApyante, mAGgalyakAritA yA gRhadvArapatreSu maGgalAya kAryante, zAzvatyastu akAritA evAdhastiryagUrdhvalokAvasthiteSu jinabhavaneSu varttanta iti jinapratimAnAM ca vItarAgasvarUpAdhyAropeNa pUjAdividhirucita iti 1 / - ..... iti 1 / AA atiyAro vagara aguvratAhi vratonuM jane upalakSayagAthI sabhyatvano AcAra=AcaraNa=pAlana, vizeSathI gRhasthadharma che. je zAstranI AdimAM pUrvamAM sUcita hato, have kahevAyelA vizeSagRhadharmanI apekSAe azeSa vizeSa gRhidharmanI prarUpaNA karatAM graMthakArazrI kahe che. 'tathA' se pUrvanA sAdRzyamA avyaya che ne prabhAeMge vizeSathI gRhasthadharma pUrvamAM uDevAya te prabhAege anya paNa vakSyamANa te ja=vizeSathI gRhasthadharma ja, che e pramANe bhAva che. ane te prakAre tene kahe che=je prakAre bAravratothI atirikta anya paNa vizeSadharma che te prakAre vizeSathI gRhasthadharmane kahe che. 'sAtakSetramAM tyAhi' pratI che sAtakSetrono samAhAra saptakSetrI - 1. niji 2. ninalavanaM 3.
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-| dvitIya adhikAra / zloka-59 285 jitAgama 4. sAdhu 5. sAdhvI 6. zrAvaka 7. zrAvikA svarUpa saptakSetrI che. temAM sAta kSetramAM, zrAvakano adhikAra hovAthI nyAyathI grahaNa karAyelA vitano=dhanano vApa=vyayakaraNa zrAvaka kare che ane te vizeSathI gRhastha dharma che e pramANe yojana karavuM. A pramANe AgaLamAM paNa svayaM Uha karavo-dInanI anukaMpAnA viSayamAM svayaM Uha karavo. kSetramAM bIjanuM vAna ucita che e pramANe kahevAyuM che. vApaEvapata, paNa kSetramAM ucita che. akSetramAM nahIM ethI sAta kSetramAM e pramANe kahevAyuM. ane kSetrapaNuM sAtanuM rUDha ja che ane sAta kSetramAM vapana yathAucita dravyanuM bhaktithI ane zraddhAthI che. te A pramANe - viziSTalakSaNathI lakSita prasAdanIya vaja, IndranIla, aMjana, caMdrakAnta, sUryakAnta, riSTa, karketana, vidrama, suvarNa, rUpya, caMdana, upala=paththara, mATI Adi sAra dravya vaDe jinabiMbanuM vidyApanaHnirmANa jinabiMbarUpa kSetramAM dhana vapata che. jene kahe che - "ahIM=saMsAramAM, je=je zrAvako, svadhanane anurUpa jinasaMbaMdhI suMdara mATI-amala zilAtala-rUpya-lAkaDuMsuvarNa-ratna-maNi-caMdananA suMdara bibane kare che te zrAvako manuSyomAM ane devomAM mahAsukhane prApta kare che." NI1il (). ane prAsAdikA=manane prasAda karanArI, lakSaNayukta samasta alaMkAravAnI pratimA je pramANe manane prahalAda kare che te pramANe nirjarA jANavI." (saMbodha prakaraNa-1/322) ane nirmANa karAyelA jinabiMbanuM zAstrokta vidhithI pratiSThApana, ATha prakAre racanA=ATha prakAranI pUjA, yAtrAnuM karavuM, viziSTa AbhAraNanuM bhUSaNa =viziSTa alaMkArathI bhUSita karavuM, vicitra vastuothI paridhApana e jinabilamAM dhananuM vapata che. jene kahe che - "nIkaLatI bahu parimalavALI sugaMdhI vastuothI, mAlyathI=mALAothI akSata vaDe cokhA vaDe, dhUpa-dIpa vaDe, saMnyAyavALA ghaNA bhedo vaDe carUthI upahita evA pAkapUta vaDe ane phalo vaDe, pANIthI bharelAM saMpUrNa pAtro vaDe, jinapatinI ATha bhedavALI racanA karanArA gRhastho paramapadanA sukhasamUhane zIdhra prApta kare che." [1] ane jinabiMbonI pUjAdikaraNamAM koI phaLanI prApti nathI e pramANe na kahevuM. ciMtAmaNi AdinI jema teothI paNa jinabiMbothI paNa phalaprAptino avirodha che. je vItarAga stotramAM zrI hemasUri vaDe kahevAyuM che - "aprasanna evA vItarAgathI kevI rIte phala prApya che? e asaMgata che. ciMtAmaNi Adi vicetano paNa zuM phaLatA nathI ?" rAA (vItarAga stotra 19/3) ane "pUjyonA upakAranA abhAvamAM paNa pUjA karanArane upakAra thAya che. je pramANe maMtrAdinuM smaraNamAM, jalAdinA sevanamAM upakAra thAya che, te pramANe ahIM paNa pUjyonI pUjAmAM paNa, upakAra thAya che." 1u (zrAvaka prajJapti
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | bloka-pa9 348, pUjA paMcAzaka 4/44). A svakArita bibonI pUjAnI vidhi kahevAI. anya kArita ane akArita evI zAzvata pratimAnI yathAyogya pUjana-vaMdanAdividhi anuSThaya che. di je kAraNathI, traNa prakAranI jinapratimA che. svayaM ke parathI caityomAM karAvAyelI pratimA bhaktikAritA che. je hamaNAM paNa manuSyAdi vaDe karAvAya che. maMgalakAritA pratimA je gharanA dvArapatromAM maMgala mATe karAya che. vaLI, zAzvata pratimA akAritA ja adholoka, tiryaloka, UrdhvalokamAM avasthita jitabhavanomAM varte che. ane vItarAga svarUpanA adhyAropathI= vItarAga svarUpanA AropaNathI, jinapratimAonI pUjAdividhi ucita che. bhAvArtha graMthakArazrIe sAmAnya gRhasthadharma batAvyA pachI samyakvamUla bAra vata batAvyAM. tyArapachI samyakta ane tenA pAMca-pAMca aticAro batAvyA tethI samyakvamUla bAra vrata zrAvakano vizeSa dharma che. ane je zrAvaka potAnI zaktinuM samAlocana karIne te pramANe vrato grahaNa kare che jethI aticAra rahita vratonuM pAlana thaI zake ane je zrAvako te aticArathI rahita vratonuM pAlana kare che te gRhasthano vizeSa dharma che. vaLI, te sivAya anya paNa gRhasthano vizeSa dharma che. je batAvavA arthe gAthAnA uttarArdhathI batAve che je prakAre aticAra rahita bAra vrato zrAvakano vizeSathI dharma che te prakAre sAtakSetramAM dhanano vyaya karavo ane - dIna jIvonI anukaMpA karavI e paNa zrAvakano vizeSa dharma che. AnAthI e prApta thAya ke pUrvamAM batAvela pAMtrIza guNavALo gRhasthano sAmAnyadharma che. samyatvamUla bAra vato vizeSathI gRhastha dharma che. tema zakti anusAra sAta kSetramAM dhanano vyaya karavo ane dIna jIvonI anukaMpA karavI te paNa vizeSathI gRhastha dharma che. je "dAnadharma svarUpa che. sAtakSetramAM dhanano vyaya karavo e gRhasthadharma che. ema kahevAthI jijJAsA thAya ke sAtakSetra kayAM che ? tethI graMthakArazrI sAtakSetra batAve che - 1. jinabiMba 2. jinabhavana 3. jinAgama 4. sAdhu 5. sAdhvI 7. zrAvaka 7. zrAvikA. te dhana vyaya karavAnAM uttama kSetro che. jema uttamakSetramAM vapana karAyeluM bIja viziSTaphaLa Ape che tema A sAta kSetramAM karAyela dhanavyaya, mahAphaLane Ape che. kaI rIte mahAphaLa Ape che. te spaSTa kare che. sAtakSetramAM potAnI zakti anusAra bhaktithI ane zraddhAthI dhanane vapana karavAthI mahAphaLa prApta thAya che. Azaya e che ke jinabiMba Adi sAta kSetro guNasaMpanna vastuo che. ane guNasaMpanna vastuo pratye teonA guNane AzrayIne jeTalo atizayita bahumAnabhAva ane te bahumAnapUrvaka bhaktinA atizayathI dhanano vyaya karavAmAM Ave te pramANe gRhasthane te guNa niSpattinA pratibaMdhaka karmano nAza thAya che. tethI ghaNI nirjarA thAya che ane guNasaMpanna pAtra pratye je guNono rAga che. tenAthI zreSTha koTinuM puNya baMdhAya che.
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 287 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | zloka-pa9 A rIte sAta kSetramAM karAyela bhakti kalyANanuM kAraNa che. te batAvyA pachI te sAta kSetramAMthI jinabiMbanI kaI rIte bhakti thaI zake ? te spaSTa karavA arthe kahe che - 1. jinabiMba - je zrAvakone tIrthakaranA pratye bahumAna che ane tIrthakaranA pAramArthika svarUpanuM jJAna che, tenA kAraNe tIrthakaranA guNonuM smaraNa karIne potAnI zakti anusAra uttama dravyothI jinabiMbanuM nirmANa kare te jinabiMbanA nirmANamAM vaparAyela dhana uttama bhAvonI vRddhi dvArA nirjarAnuM kAraNa bane che tethI jinabiMbarUpa kSetramAM dhananuM vapana te zrAvakadharma che. jenAthI te zrAvakane zIdhra cAritranI prApti thAya che, vaLI, jema zrAvaka jinapratimAnA nirmANamAM dhanavyaya karIne sarvaviratinI zaktino saMcaya kare che tema zAstrokta vidhithI jinabiMbanI pratiSThA karIne paNa sarvaviratinI zaktino saMcaya kare che. vaLI, aSTaprakArI pUjA karIne, vizeSa prakAranAM tIrthasthAnomAM yAtrA karIne, viziSTa alaMkArothI pratimAne bhUSita karIne ane vividha prakAranAM uttama vastro bhagavAnane arpaNa karIne jinabiMbanI bhakti kare. A sarva bhaktikALamAM bhagavAnanA guNonA smaraNapUrvaka bhagavAnanI bhaktino atizaya thAya e rIte je koI kriyA karavAmAM Ave ane temAM je koI dhanano vyaya thAya tenA dvArA tIrthaMkara pratye bahumAnabhAva vadhe che jethI saMyamanI prAptinuM prabaLa kAraNa te dhanavyaya bane che mATe te dhanavyayanI pravRtti paNa vizeSathI gRhasthadharma che; kema ke vizeSathI gRhastha dharma saMpUrNa sarvaviratinA prAptinA kAraNarUpe ja abhimata che. AthI bAravrato pALIne zrAvaka sAdhudharmanI zaktino saMcaya kare che tema jinapratimAmAM dhanavyaya karIne paNa sarvaviratinI zaktino saMcaya kare che. ahIM koI zaMkA kare che ke bhagavAnanI pUjA karavAmAM koI-phaLanI prApti nathI arthAt bhagavAna mokSamAM gayelA hovAthI koIne prasanna thaIne koI phaLa ApavAnA nathI tethI temanI pUjAthI koI phaLa prApta thAya nahi. tenuM samAdhAna ApyuM ke jema ciMtAmaNi Adi jaDa ratno koI prakAre upakAra karavA mATe yatna karatA nathI chatAM te ratno pratye jene bhakti che teone ciMtAmaNi Adi ratno phaLa Ape che tema tIrthaMkaranA guNo pratye jemane bahumAna che ane tenA kAraNe jinapratimAnI pUjA kare che teone sAkSAt bhagavAna koI upakAra karatA nathI. chatAM guNavAna evA tIrthaMkara pratye je bhaktino pariNAma che tenAthI puNyAnubaMdhI puNya ane sakAmanirjarAnI prApti thAya che jethI sadgationI paraMparA dvArA mokSaphaLanI prApti thAya che. vaLI, jinabiMbanI bhakti karavA arthe jinabiMbamAM dhanavyaya karavo joIe tema kahyuM tethI jijJAsA thAya ke jinapratimA keTalA prakAranI che ? tethI graMthakArazrI kahe che - bhakti mATe karAyelI jinapratimA che. je vartamAnamAM manuSyAdi vaDe karAya che. vaLI gRhadvAramAM maMgala mATe jinapratimA karAya che. te jinapratimAnI paNa je bhakti karAya che tenAthI paNa phaLa maLe che. jema potAnA kalyANa arthe koI zrAvaka gRhadvAramAM jinapratimA sthApana kare te vakhate tene buddhi thAya che ke mArA jIvanamAM kalyANanI paraMparAnuM kAraNa A tIrthaMkaranI pratimA che te buddhithI bhaktipUrvaka gRhadvAramAM je jinapratimAnuM nirmANa kare temAM je dhanano vyaya thAya ne dhanano vyaya sAtakSetra aMtargata jinapratimAnI
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | CIS- bhakti svarUpa che. vaLI AkArita evI zAzvata pratimAo che. je traNa lokamAM varte che. te pratimAonI paNa bhaktimAM je zrAvaka dhanavyaya kare te jinapratimA viSayaka dhanavyaya che. vaLI jinapratimAnI bhakti vitarAganA svarUpanA adhyAropaNathI ucita che. tethI e phalita thAya ke jinapratimAmAM dhanavyaya karanAra zrAvake haMmezAM smaraNa karavuM joIe ke A vItarAganI pratimA che. mATe vItarAganI bhakti karIne huM vItarAgatulya thavA mATe zaktino saMcaya karuM ane te prakAranI jinapratimAnI bhakti che tethI dravyastavarUpa che. ane te dravyastava bhAvacAritranI prAptirUpa bhAvastavanuM kAraNa bane che; kema ke bhaktikALamAM vItarAganA guNothI bhAvita thayela citta vItarAgatulya thavAne anukULa mahAparAkrama phoravI zake tevA baLano saMcaya 42 che. TI : jinabhavanakSetre svadhanavapanaM yathA zalyAdirahitabhUmau svayaMsiddhasyopalakASThAdidalasya grahaNena sUtrakArAdibhRtakAnatisandhAnena bhRtyAnAmadhikamUlyavitaraNena SaTjIvakAyarakSAyatanApUrvaM jinabhavanasya vidhApanam, sati vibhave bharatAdivadratnazilAbhirbaddhacAmIkarakuTTimasya maNimayastambhasopAnasya ratnamayatoraNazatAlaGkRtasya vizAlazAlAbalAnakasya zAlabhaJjikAbhagibhUSitastambhAdipradezasya dahyamAnakarpUrakastUrikA'garuprabhRtidhUpasamucchaladdhUmapaTalajAtajaladazaGkAnRtyatkalakaNThakulakolAhalasya caturvidhAtodyanAndIninAdanAditarodasIkasya devAGgaprabhRtivicitravastrollocakhacitamuktAvacUlAlakRtasya utpatanipatadgAyanRtyadvalgatsiMhAdinAditavatsumahimAnumodanapramodamAnajanasya vicitracitracitrIyitasakalalokasya cAmaradhvajacchatrAdyalaGkAravibhUSitasya mUrddhAropitavijayavaijayantInibaddhakiGkaNIraNatkAramukharitadigantasya kautukAkSiptasurAsurakinnarInivahAhamahamikAprArabdhasaGgItasya gandharvagItadhvanitiraskRtatumburumahimno nirantaratAlArAsakahallIsakapramukhaprabandhanAnAbhinayanavyagrakulAGganAcamatkAritabhavyalokasyA'bhinIyamAnanATakakoTirasAkSiptarasikalokasya jinabhavanasyottuGgagirizRGgeSu jinAnAM janmadIkSAjJAnanirvANasthAneSu sampratirAjavacca pratipuraM pratigrAmaM pade pade vidhApanam, asati tu vibhave tRNakuTyAdirUpasyApi, yadAha "yastRNamayImapi kuTI, kuryAddadyAttathaikapuSpamapi / bhaktyA paramagurubhyaH, puNyonmAnaM kutastasya ? / / 1 / / kiM punarupacitadRDhaghanazilAsamudghAtaghaTitajinabhavanam / ye kArayanti zubhamatividhAyinaste mahAdhanyAH / / 2 / / " rAjAdestu vidhApayituH pracuratarabhANDAgAragrAmanagaramaNDalagokulAdipradAnaM jinabhavane vapanam 2 / tathA jIrNazIrNAnAM caityAnAM samAracanam naSTabhraSTAnAM samuddharaNaM ceti /
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 289 dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | RATs- nanu niravadyajinadharmasamAcaraNacaturANAM jinagRhabimbapUjAdikaraNamanucitam, SaTjIvanikAyavirAdhanAhetutvAttasya iti cenna, "dehAinimittaMpihu, chakkAyavahami je payada'ti / jiNapUAkAyavahami tesimapavattaNaM moho / / 1 / / " [paJcAzakapra. 4/45] iti vacanAt ya Arambhaparigrahaprasaktastasya kuTumbaparipAlanAdinimittadhanavyayajanitapApavizuddhyarthaM jinabhavanAdau dhanavyayasya zreyaskaratvAt, yastu nijakuTumbArthamapi nArambhaM karoti pratimApratipannAdiH, tasya mA bhUjjinabimbAdividhApanamapi, anyatrArambhavat eva dharmArthArambhe'pyadhikRtatvAt, na ca dharmArthaM prasahya dhanopArjanaM yuktam, yataH "dharmArthaM yasya vittehA, tasyAnIhA garIyasI / prakSAlanAddhi paGkasya, dUrAdasparzanaM varam / / 1 / / " [hAribhadrIya aSTaka 4/6] iti / yastu dehAdyarthamArambhakRdapi nahyekaM pApamAcaritamityanyadapyAcaritavyamiti matyA jinabhavanakAraNAdau dhArmikakRtye'pyArambhaM na kurute, tasya mahAn doSa eva, taduktaM paJcAzake"aNNatyAraMbhavao, dhamme'NAraMbhao aNAbhogo / loe pavayaNakhisA, abohibIaMti dosA ya / / 1 / / " [4/12] naca vApyAdikhananavadazubhodakaM jinabhavanAdikaraNam, api tu saGghasamAgamadharmadezanAkaraNavratapratipattyAdikaraNena zubhodarkameva SaTjIvanikAyavirAdhanA ca yatanAkAriNAmagAriNAM kRpApAravazyena sUkSmAnapi jantUn rakSayatAmavirAdhanaiva, yadAhuH"jA jayamANassa bhave, virAhaNA suttavihisamaggassa / sA hoi nijjaraphalA, ajjhappavisohijuttassa / / 1 / / [piNDaniryuktau 671] paramarahassamisINaM, samattagaNipiDagajhariasArANaM / pariNAmiaM pamANaM, nicchayamavalaMbamANANaM / / 2 / / " [oghaniryuktau 760-1] ityalaM prasaGgena 3 / zArtha :___ jinabhavanakSetre ..... prasaGgena 3 / binA kSetramA svadhanatuM na zrApa 43 che. he pramANe zalyAdi rahita bhUmimAM svayaMsiddha upala-kASThAdi dalavA grahaNathI sUtrakArAdi bhUtakanA atisaMdhAnathI mRtyone adhika mUlyanA vitaraNathI SaDajIvanikAyanI rakSAnA yatanApUrvaka jitabhavananuM nirmANa kare che. vaibhava hote chate bharatAdinI jema ratnazilAo vaDe baddha suvarNanA bhUtalavALA, maNimaya staMbha
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-pala ane sopAnavALA seMkaDo ratnamaya toraNathI alaMkRta, vizAlazAlA balADakavALA, pUtaLIonA vibhAgathI bhUSita stasmAdi pradezavALA, daumAna kapUra-kasturikA-agaru vagere dhUpathI UchaLatA dhUmapaTalanA samUhathI thayelA vAdaLanI zaMkAthI nRtya karatA koyalanA kaMThanA kolAhalavALA, cAra prakAranA vAjiMtronA avAjathI gAjatA, devAMga vagere vicitra vastranA caMdaravAthI yukta motIonI zreNIthI alaMkRta, harSanI abhivyaktithI gAtA nRtya karatA siMhanAdAdithI mahimAne karatA anumodana ane pramoda karatA manuSyavALA, vicitra citrothI sakalalokane Azcarya pamADe tevA, cAmara-dhvajachatrAdi alaMkArathI vibhUSita, zikhara upara Aropita vijaya-vaijayaMtIthI nibaddha ghUgharIonA raNakArathI mukharita badhI dizAo che jene tevuM kautukathI AkSipta sura-asura-kinnarInA samUha vaDe ahaahemikAthI prArabdha saMgItavALA, gaMdharvagItanA dhvanine tiraskRta karyuM che evA tuMbarunA mahimAvALA, niraMtara tAla-rAsaka-hallIsaka vagere prabaMdhanA judA judA abhinayavALI kulAMganAthI camatkArita bhavyalokavALA, abhinaya karAtA koTinATakanA rasathI AkSipta rasika lokavALA, jinabhavananuM nirmANa karavuM joIe. UMcAM girizikharomAM, jinezvaronA janma-dIkSA-kevalajJAna-nirvANa sthAnomAM jinAlayo nirmANa karavAM joIe. ane saMpratirAjAnI jema dareka nagaramAM, dareka gAmamAM, pade pade= sthAne-sthAne, jinAlaya nirmANa karavAM joIe ane vaLI vaibhava nahi hote chate tRNa-kuDhyAdi rUpa paNa jinAlayanuM nirmANa karavuM joIe. jene kahe che - "je tRNamaya kuTIne kare che-ghAsanI dIvAlavALuM paNa jinAlaya kare che ane eka puSpa paNa bhaktithI paramagurune" arpaNa kare che. tenA puNyanuM unmAna kyAMthI thaI zake ? arthAt tene ghaNA puNyanuM arjana thAya che." III zuM vaLI upacita daDha ghanazilAnA samughAtathI ghaTita evA jinabhavanane jeo karAve che zubhamatine karanArA teo mahAdhanya che." rA vaLI jinabhavana karanArA rAjAdinuM pracuratA bhAMDAgAra-gAma-nagara-maMDala-gokulAdinuM pradAna jina bhavanamAM vapata che. ane jIrNazIrNa evAM caityonuM samArakAma karavuM ane naSTa-bhraSTa jitabhavatanuM samuddharaNa karavuM te jinabhavanamAM dhananuM va5ta che. nagu'thI ahIM koI zaMkA kare che. nirava evA jinadharmanuM AcaranArA buddhimAnone jinagRha, jinabiMba ane pUjAdikaraNa anucita che; kema ke tenuM jinagRha, jinabiMba ane pUjAdikaraNa, zajIvanikAyanI virAdhanAnuM hetupaNuM che. e pramANe pUrvapakSI kahe che. tene graMthakArazrI kahe che ema na kahevuM; kema ke - dehAdi nimitta paNa chakAyanA vadhamAM jeo pravarte che teonuM jinapUjAnA nimitta kAyavadhamAM apravartana moha che." (paMcAzaka pra. 4/45) e prakAranuM vacana che. je AraMbha parigrahamAM prasakta che. tenA kuTuMba paripAlanAdi nimitta dhanavyaya janita pApavizuddhi arthe jinabhavanAdimAM dhanavyayanuM zreyaskarapaNuM che. vaLI je pratimA pratipAdi zrAvaka potAnA kuTuMba
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 291 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-pa9 mATe paNa AraMbha karato nathI tene jinabiMbAdinuM nirmANa paNa na ho; kema ke anyatra AraMbhavALAne ja dharma arthe AraMbhamAM adhikRtapaNuM che. ane dharma mATe atyaMta prayatna karIne dhana upArjana karavuM yukta tathI=pratimA pratipanna atyaMta nirava jIvana jIvanArA zrAvakane dharma mATe atyaMta prayatna karIne dhana upArjana karavuM yukta nathI. je kAraNathI kahyuM che. "dharma mATe jene dhananI IcchA che tene anicchA zreyakArI che. kAdavanA prakSAlanathI ja kAdavane dUrathI sparza na karavo zreSTha che." (hAribhadrIya aSTaka 4/6) ti' uddharaNanI samApti arthe che. vaLI je dehAdi mATe AraMbha karanArA paNa eka pApa Acarita che. ethI anya paNa pApa na AcaravuM joIe e prakAranI matithI jinabhavana karaNAdi dhArmika kRtyamAM paNa AraMbha karatA nathI tene mahAna doSa ja che. te paMcAzakamAM kahevAyuM che - "anyatra AraMbhavALAne dharmamAM anAraMbha anAbhoga-ajJAna che." kema ajJAna che ? ethI kahe che - "lokamAM pravacananI niMdA ane abodhinuM bIja e doSo che." (paMcAzaka 4/12) ane vApyAdi khanananI jema azubhakarma karanAruM jinabhavanAdi karaNa nathI. paraMtu saMghanA samAgama dharmadezanAnuM karaNa, vratanA svIkAra AdinA karaNa dvArA zubhakarmavALuM ja che. kRpAnA pAravathathI sUkSma paNa jIvonuM rakSaNa karanArA SaDajIvanikAyanI virAdhanAmAM yatvakArI evA zrAvakonI avirAdhanA ja che. jene kahe che - sUtravidhi samagra adhyavasAya vizuddhiyukta yatamAnanI je visadhanA thAya te nirjarA phalavALI che." (piMDaniryukti 671) "samasta gaNipiTakanA sArane pAmelA nizcayanayanuM avalaMbana karanArA RSionuM parama rahasya pAriNAmika bhAva pramANa che." (oghaniryukti 760-761) prasaMgathI saryuM. bhAvArtha :2. jinabhavana kSetra - zrAvaka sAta kSetramAM dhana vapana karIne sarvaviratinI zaktino saMcaya kare che. tethI sAta kSetramAM dhananA vyayane vizeSa prakArano zrAvakadharma kahela che. sAta kSetramAMthI jinapratimAmAM dhanavyaya kaI rIte zrAvaka kare ? jethI bhagavAnanI bhakti karIne saMyamanI zaktino saMcaya thAya te pUrvamAM batAvyuM. have jinabhavananA nirmANamAM dhanavyaya karIne zrAvaka vizeSa prakAranA dharmane seve che te batAvavA arthe kahe che - je zrAvako mahAvaibhavavALA che teo bhAratamahArAjAnI jema viziSTa jinAlaya nirmANa karIne bhagavAnanI bhakti kare che. athavA moTA girizikharo AdimAM jinAlayo nirmANa karIne bhagavAnanI bhakti kare che.
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 dharmasaMgraha bhAga-3/ dvitIya adhikAra | zloka-59 athavA tIrthakaranA janmakalyANakasthaLamAM, dIkSA kalyANakasthaLamAM, kevalajJAnakalyANakasthaLamAM ke nirvANakalyANakasthaLamAM jinabhavana karIne bhagavAnanI bhakti kare che; kema ke tIrthaMkaranAM janmakalyANakAdi sthaLo joIne zrAvakane smRti thAya che ke sarvottama puruSo A pavitra bhUmi para janmAdi pAmyA che. mATe te sthAna paNa bhaktipAtra che ane tevA sthAne bhagavAnanI smRti arthe vidhipUrvaka jinabhavana nirmANa karIne tIrthaMkara pratyenI bhaktinI vRddhi zrAvaka kare che. vaLI, keTalAka sukhI saMpanna zrAvako saMpratirAjAnI jema dareka nagaromAM sthAne sthAne jinAlayo karIne bhagavAna pratyenI potAnI bhakti atizayita kare che. tethI je zrAvakane saMsArathI bhaya lAgelo hoya, tIrthaMkara pratye atyaMta bhakti che, tethI zakti anusAra zrAvakanA ucita AcAranuM jJAna meLave. kaI rIte bhagavAnanI bhakti karavAthI dravyastava, bhAvarUvarUpa cAritranI prAptinuM kAraNa bane che tenA rahasyane jANe ane bhagavAnanA zAsana pratye koIne dveSa na thAya, yogya jIvone bIjAdhAnanI prApti thAya te prakAre urjita AzayapUrvaka jinabhavana nirmANa kare to te pravRttithI vitarAga pratyenA bahumAnane kAraNe avazya cAritranI prApti karIne te zrAvaka alpa samayamAM saMsArasAgarathI pArane pAme che. vaLI, je zrAvaka pAse tevI Rddhi nathI topaNa potAnI zakti anusAra tRNanI bhIMta AdivALuM nAnuM caityAlaya kare ane eka puSpa paNa bhagavAnane arpaNa kare to paNa paramaguru evA tIrthaMkaranI bhaktinA phaLathI mahApuNyanuM arjana kare che. jenA phaLarUpe sudevatvane ane sumanuSyatvane pAmIne saMsArasAgarathI tare che. vaLI, jinAlaya nirmANa karyA pachI tenA nibhAva mATe je koI paNa vyavasthA kare te paNa jina bhavanamAM dhanano vyaya che. vaLI, jIrNa thayelAM caityonuM samArakAma kare, nAza pAmelAM caityonuM uddharaNa kare ? te sarva paNa jinabhavananA nirmANamAM dhanavyaya che. tethI potAnA kALamAM vidyamAna saMyoga anusAra vivekapUrvaka jinabhavanamAM dhanavyaya karavAthI zrAvakane mahAna lAbhanI prApti thAya che. ahIM koIka vicArakane zaMkA thAya ke bhagavAnano dharma to niravadya AcaraNArUpa che. tethI jinabhavananuM nirmANa, jinapratimAnuM nirmANa ke jinapratimAnI pUjA Adi karavI te ucita kahI zakAya nahi; kema ke sthUladaSTithI jovAthI te sarva kRtya chajIvanikAyanI virAdhanA svarUpa che. tenuM samAdhAna karatAM graMthakArazrI kahe che - jeo potAnI jIvanavyavasthA mATe chakAyanA vadhamAM pravarte che teo bhagavAnanI bhaktimAM hiMsA che tema vicArIne apravRtti kare che te teono moha che. tethI e phalita thAya ke je zrAvako atyaMta niravadya pravRttivALA thaIne susAdhunI jema pratimAone vahana kare che, saMsAranA sarva AraMbhono tyAga kare che ane kevala zrutathI AtmAne vAsita karIne AtmAnA saMvarabhAvane ullasita karavA samartha che tevA zrAvako bhagavAnanI pUjAdi na kare ane sAdhunI jema atyaMta niravadya jIvana jIvavA icche te ucita che. paraMtu jeonuM citta te prakAre saMpanna thayuM nathI ane jeo potAnA gRhasthajIvanamAM zAtA arthe ane kuTuMbanA pAlana arthe AraMbha-samAraMbha karIne ja jIvI zake tevA che tevA zrAvakone tIrthaMkara pratyenI bhaktinI vRddhi arthe yatanApUrvaka jinagRhanuM nirmANa karavuM ucita che; kema ke te prakAranI pravRttithI vItarAga pratyeno bahumAnabhAva vRddhi pAme che. ane vItarAga pratyenA bahumAnabhAvathI saMpUrNa niravadya jIvana jIvavAnI
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | bloka-pa9 293 zaktino saMcaya thAya che. tethI mAtra bAhya hiMsAne joIne mugdhabuddhithI jinAlaya nirmANamAM ke jinapUjAmAM hiMsA che te prakAre vicArIne saMyamanA uttama bhAvonuM prabaLa kAraNa bhagavAnanI bhakti akartavya che tema kahevuM te ajJAnano vilAsa che. AthI ja jeo bhAvasAdhunI jema atyaMta zrutathI bhAvita thaIne saMpUrNa niravadya jIvana jIvavA yatna karI rahyA che tevA zrAvakone ja dharma mATe dhana upArjana karavuM yukta nathI. e prakAre "hAribhadrI aSTakamAM kahela che. paraMtu jeo saMsAranA AraMbha-samAraMbhathI kharaDAyelA che tevA zrAvakone to nirAraMbha jIvananI niSpattinuM prabaLa kAraNa yatanApUrvaka bhagavAnanI bhakti che. ahIM koIne zaMkA thAya ke zrAvaka dehAdi mATe AraMbha-samAraMbha kare che te eka pApanI AcaraNA che. paraMtu dharmabuddhithI caityAlayanA nirmANarUpa anya pApa karavuM tene kaI rIte ucita kahI zakAya. A prakAre vicArIne jeo bhagavAnanI bhakti AdimAM AraMbhane karatA nathI teone mahAna doSanI prApti thAya che; kema ke jema saMsAranA AraMbho che tenA jevA ja loko mATe kUvA khodAvavA vagere kRtyo che. tethI saMsAranA AraMbha karanArAne paNa lokonA upakAra arthe kUvA khodAvavA vagere kRtyo karavAM ucita nathI. mATe saMsAranA eka pApa karanArane kUvo khodAvavA rUpa bIjuM pApa karavuM ucita nathI tema kahI zakAya. paraMtu jinabhavananuM nirmANa to kUvA khodAvavA jevuM asuMdara kRtya nathI; kema ke jinAlaya karavAthI bhagavAna pratyenI bhaktinI vRddhi thAya che. tyAM darzana arthe caturvidha saMghanuM Agamana thAya che. susAdhuonI dharmadezanAnI prApti thAya che. dezanA sAMbhaLIne ghaNA yogyajIvone saMyamanI prApti Adi thAya che. tethI jinAlaya nirmANa aneka prakAranA dharmanI vRddhinuM prabaLa kAraNa che mATe je zrAvaka sUkSmajIvo pratye paNa atyaMta dayALu che. te zrAvaka zakti anusAra nirarthaka AraMbhanA parivAra mATe yatanA kare ane te rIte jinAlaya nirmANa kare tyAre je hiMsAno parihAra azakya hoya tevI hiMsA thAya che. te hiMsAkALamAM paNa bhagavAna pratyenI bhakti ane jIvonI rakSA mATenI ucita yatanA ane zAstravidhi anusAra pravRtti karavAno pariNAma vidyamAna hovAne kAraNe te zrAvakane mahAnirjarAnI prApti thAya che. AthI ja "piMDaniryuktimAM kIdhuM ke adhyavasAyanI vizuddhithI yukta sUtravidhi anusAra pUrNa vidhi karanAra yatanAparAyaNa jIvathI je virAdhanA thAya che te nirjarA phalavALI che. tethI e prApta thAya ke tIrthaMkara pratyenA bahumAnabhAvathI yukta zrAvaka zAstramAM batAvela vidhinuM yathArtha jJAna karIne zAstravidhi anusAra caityanirmANa kare te vakhate koI jIvone pIDA na thAya tenA mATe zakya yatanA kare ane tenA mATe ghaNo paNa dhanavyaya karIne jIvarakSA mATe udyama kare te vakhate je koI jIvonI virAdhanA thAya che te virAdhanA azakya parihArarUpa che. vastutaH te caityAlayanA nirmANanI kriyA uttamabhAvonI vRddhinA kAraNarUpa hovAthI nirjarAnuM kAraNa bane che ane tenI puSTi karavA arthe "oghaniryukti'nuM vacana batAvatAM kahe che - je mahAtmAo AgamanA vacananA sArane pAmyA che teo sarva ucita anuSThAna karatI vakhate nizcayanayanuM avalaMbana le che; kema ke nizcayanaya pariNAmanI zuddhine pradhAna kare che, bAhyakRtyane nahi ane tevA mahAtmAne anuSThAnakALamAM vartato jinavacanAnusAra pariNAma ja pramANabhUta bhAse che. tethI caityAlaya nirmANamAM vartato bhagavAna pratyeno bahumAnabhAva ja kalyANanuM kAraNa che. tethI cetyAlayanirmANamAM azakya parihArarUpa
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 dharbhasaMgraha bhAga-3 | dvitIya madhibhAra | PRTs-4E je hiMsA thAya che te adhyavasAyane malina karanAra nahi hovAthI ane yatanApUrvakanI cetyAlayanA nirmANanI pravRtti bhagavAnanI bhaktimAM atizaya karanAra hovAthI pramANabhUta cheHnirjarAnuM kAraNa che. TI : jinAgamakSetre svadhanavapanaM, yathA jinAgamo hi kuzAstrajanitasaMskAraviSasamucchedanamantrAyamANo dharmAdharmakRtyAkRtyabhakSyAbhakSyapeyApeyagamyAgamyasArAsArAdivivecanAhetuH santamase dIpa iva samudre dvIpamiva marau kalpataruriva saMsAre durApaH, jinAdayo'pyetatprAmANyAdeva nizcIyante, yadUcaH stutiM zrIhemasUrayaH "yadIyasamyaktvabalAtpratImo, bhavAdRzAnAM paramAptabhAvam / ___ kuvAsanApAzavinAzanAya namo'stu tasmai jina(tava)zAsanAya / / 1 / / " [ayogavyavacchedvAtriMzikAyAm 21] __ jinAgamabahumAninA ca devagurudharmAdayo'pi bahumatA bhavanti, kiJca kevalajJAnAdapi jinAgama eva prAmANyenAtiricyate, yadAhuH"ohe suovautto, suanANI jaihu giNhai asuddhaM / taM kevalIvi bhuMjai, apamANa suaM bhave iharA / / 1 / / " [piNDaniyuktau gA. 524] ekamapi ca jinAgamavacanaM bhavinAM bhavavinAzahetuH, yadAhuH"ekamapi ca jinavacanAdyasmAnirvAhakaM padaM bhavati / zrUyante cAnantAH, sAmAyikamAtrapadasiddhAH / / 1 / / " [tattvArthasambandhakArikA 27] yadyapi ca mithyAdRSTibhya Aturebhya iva pathyAnnaM na rocate jinavacanam, tathApi nAnyatsvargApavargamArgaprakAzanasamarthamiti samyagdRSTibhistadAdareNa zraddhAtavyam, yataH kalyANabhAgina eva jinavacanaM bhAvato bhAvayanti, itareSAM tu karNazUlakAritvenAmRtamapi viSAyate yadi cedaM jinavacanaM nAbhaviSyattadA dharmAdharmavyavasthAzUnyaM bhavAndhakAre bhuvanamapatiSyat / yathA ca-'harItakI bhakSayedvirekakAma' iti vacanAddharItakIbhakSaNaprabhavavirekalakSaNena pratyayena sakalasyApyAyurvedasya prAmANyamavasIyate, tathA'STA GganimittakevalikAcandrArkagrahacAradhAtuvAdarasarasAyanAdibhirapyAgamopadiSTairdRSTArthavAkyAnAM prAmANyanizcayenAdRSTArthAnAmapi vAkyAnAM prAmANyaM mandadhIbhirnizcetavyam, jinavacanaM duSSamAkAlavazAducchinnaprAyamiti matvA bhagavadbhirnAgArjunaskandilAcAryaprabhRtibhiH pustakeSu nyastam, tato jinavacanabahumAninA tallekhanIyam, vastrAdibhirabhyarcanIyaM ca / yadAha"na te narA durgatimApnuvanti, na mUkatAM naiva jaDasvabhAvam / na cAndhatAM buddhivihInatAM ca, ye lekhayantIha jinasya vAkyam / / 1 / / "
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | bloka-pa9 295 jinAgamapAThakAnAM bhaktitaH sanmAnanaM ca / yadAha"paThati pAThayate paThatAmasau, vasanabhojanapustakavastubhiH / pratidinaM kurute ya upagrahaM, sa iha sarvavideva bhavennaraH / / 1 / / " likhitAnAM ca pustakAnAM saMvignagItArthebhyo bahumAnapUrvakaM vyAkhyApanam, vyAkhyApanArthaM dAnaM, vyAkhyAyamAnAnAM ca pratidinaM pUjApUrvakaM zravaNaM ceti 3 / TIkArya : ninAmakSetre .... zravanuM veti rU . jinAgamanA kSetramAM svadhanano vyaya, te "yathAthI batAve che. kuzAstrathI janita saMskArarUpa viSanA samucchedana mATe maMtrAyamANa evo jitAgama dharmAdharma-kRtyAkRtyabhakSyAbhasya-peyApeya-gamyAgamya-sAra-asAra Adi vivecanano hetu che ane aMdhakAramAM dIvAnI jema, samudramAM dvIpanI jema, marubhUmimAM kalpatarunI jema saMsAramAM durApa che=duHkhe karIne prApta thAya tema che. jina Adi paNa AnA prAmANyathI ja nizcita thAya che=jinAgamatA pramANathI ja nizcita thAya che. je kAraNathI zrI hemasUrie stuti karela che. - "jemanA samyaktanA baLathI tamArA jevAono parama AptabhAva ame jANIe chIe, kuvAsanAnA pAzanA vinAzane karanArA te jinazAsanane namaskAra ho." (ayogavyavacchedadvatrizikA 21). ane jinAgamatA bahumALI vaDe deva-guru-dharma Adi paNa bahumata thAya che-deva-guru-dharma Adi pratye paNa bahumAna thAya che. vaLI, kevalajJAnathI paNa jitAgama ja prAmANyathI adhika che. jene kahe che - "oghathI zrata upayukta zrutajJAnI jo ke azuddhane grahaNa kare che tene kevalI paNa vApare che. ItarathA jo azuddha bhikSA che ema jANIne kevalI na vApare to zruta apramANa thAya." (piMDaniryukti gAthA 524) ane ekapaNa jitAgamanuM vacana yogyajIvonA bhavanA vinAzano hetu che. jene kahe che - "ane je jinavacanathI eka paNa pada nirvAhaka thAya che=mokSanuM kAraNa thAya che ane sAmAyika mAtra paMdathI siddha thayelA anaMtA saMbhaLAya che." (tasvArtha saMbaMdhakArikA 27) - ane jo ke rogIone pathya annanI jema mithyAdaSTione jinavacana rucatuM nathI. topaNa svarga ane mokSamArganA prakAzanamAM samartha anya nathI, ethI samyagRSTioe tenI AdarathI zraddhA karavI joIe=jinAgamane AdarathI svIkAravuM joIe. je kAraNathI kalyANabhAgI ja jIvo jitavacanane bhAvathI bhAvana kare che. vaLI, Itara jIvone karNamAM zUlanI pIDAnuM kAritapaNuM hovAne kAraNe amRta paNa viSarUpa thAya che. ane jo A jinavacata na hoya to dharma-adharma vyavasthAzUnya jagata bhavAMdhakAramAM paData. ane je pramANe - "virecananI kAmanAvALo harItakInuM bhakSaNa kare=haraDenuM bhakSaNa kare."
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-59 e prakAranA vacanathI harItakInA bhakSaNanA prabhava virecana lakSaNa pratyayathI sakala paNa AyurvedanuM pramANa nirNaya karAya che. te pramANe Agama upadiSTa aSTAMga nimitta kevalikA-caMdra-sUryanA grahano cAra-dhAtuvAda-rasa-rasAyaNa Adi vaDe paNa daSTa arthavALAM vAkyonA prAmANyatA nizcayathI adaSTa arthavALAM vAkyonA prAmANyano maMdabuddhivALAe nizcaya karavo joIe. jitavacana duSamakAlanA vazathI ucchinna prAyaH che ema mAnIne bhagavAna nAgArjuna-skadilAcArya vagerethI pustakamAM lakhAyeluM che. tethI jinavacananA bahumAnI vaDe te lekhanIya che ane vastrAdi vaDe abhyarcanIya che jene kahe te manuSyo durgatine prApta karatA nathI, mUkatA=mUkapaNAne pAmatA nathI, jaDa svabhAvane pAmatA ja nathI, ane aMdhatAne pAmatA nathI ane buddhihInatAne pAmatA nathI. jeo ahIM jinanA vAkyane lakhAve che." [1] ane jinAgamanA pAThakonuM bhaktithI sanmAna karavuM joIe. jene kahe che - je Agama bhaNe che. bhaNatAne A=koI puruSa, bhaNAve che. vastra-bhojana-pustakarUpa vastuthI je pratidina teono upakAra kare che. te nara ahIM=saMsAramAM, sarvavid ja thAya che." 15 ane lakhAyelAM pustakonuM saMvijJa gItA pAsethI bahumAnapUrvaka vyAkhyAna karAvavuM joIe. vyAkhyAna mATe dAna ApavuM joIe. ane vyAkhyAna karAtA jitAgamanuM pratidina pUjApUrvaka zravaNa karavuM joIe. bhAvArtha3. jinAgama kSetra - zrAvakone bhagavAnanA vacanarUpa Agama pratye atyaMta bhakti hoya che. tethI potAnI zakti anusAra jinAgamamAM dhanavyaya karIne potAnI bhaktinI vRddhi kare che. kaI rIte zrAvakone jinAgama pratye bhakti hoya che ? te spaSTa karatAM graMthakArazrI kahe che - kuzAstrajanita saMskArarUpa viSano uccheda karavA mATe maMtra tulya jinAgama che. tethI jeo jinAgamane sAMbhaLe che teonA cittamAM kusaMskAro nAza pAme che ane uttama saMskAronuM AdhAna thAya che. ane jinAgama vivekano hetu che. kevA prakAranA vivekano hetu che ? te spaSTa kare che. potAnA mATe dharma zuM che? adharma zuM che? teno bodha karAve che. potAnA mATe kRtya zuM che? akRtya zuM che? teno bodha karAve che. potAnA mATe bhakSya zuM che ? abhakSya zuM che ? teno bodha karAve che. peya zuM che ? apeya zuM che ? teno bodha karAve che. gamya zuM che ? agamya zuM che ? teno bodha karAve che. potAnI bhUmikA anusAra kaI pravRtti sAra che ? ane kaI pravRtti asAra che ? teno bodha karAve che. A rIte bodha karAvIne jIvane hitamAM pravRtti karAvanAra hovAthI jinAgama aMdhakAramAM dIvA jevuM che. samudramAM dvIpa jevuM che ane marUbhUmimAM kalpavRkSa jevuM che. tethI saMsAramAM jinAgama prApta karavuM duSkara che. tethI duHkhe karIne prApta thAya tevuM jinAgama yogya jIvone prAptinuM kAraNa bane te arthe jinAgamamAM dhanavyaya karIne tene sulabha karavA zrAvaka yatna kare che. ane potAne paNa jinAgama
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ ', 297 dharmasaMgraha bhAga-3/ dvitIya adhikAra | zloka-pa9 pratye bhaktinI vRddhi thAya to janmajanmAMtaramAM te jinAgama sulabha thAya tevuM puNya arjana kare che. vaLI, zrAvaka vicAre che ke jina, susAdhu Adi paNa jinAgamanA baLathI ja jANI zakAya che; kema ke jene jinAgamanuM jJAna nathI tene jinapratimA jovA chatAM paNa jinanA svarUpano bodha thaI zakato nathI. ane susAdhune jovA chatAM paNa susAdhunI uttamatAno bodha thaI zakato nathI. tethI jinAgamanA baLathI ja tIrthaMkaranuM svarUpa jaNAya che, susAdhunuM svarUpa jaNAya che. mATe atyaMta kalyANanA kAraNarUpa tIrthaMkaranuM ane susAdhunuM jJAna karAvanAra jinAgama che mATe jinAgamanI bhakti karavI joIe. ahIM "jinAgama" zabdathI Agama mAtranuM grahaNa nathI. paraMtu Agamane avalaMbIne pUrvanA mahApuruSo dvArA lakhAyelA graMthonuM paNa grahaNa che. ane vartamAnanA duSamakALamAM AgamathI sAkSAt yathArtha padArthanI prApti maMdabuddhivALA jIvone durlabha che. tethI jinAgamamAMthI ja tattvane grahaNa karIne racAyelA pUrvanA mahApuruSonA graMtho je yogya jIvone upakAranA kAraNa che tevA graMthone lakhAvavAnA vagere kRtyo dvArA zrAvaka bhagavAnanA vacanano ja jagatamAM vistAra kare che. jethI sva-paranA kalyANanI prApti thAya che. jinAgamathI ja jinAdino bodha thAya che temAM sAkSIpATha Ape che. jemAM pUjya hemasUri ma.sA.e kahyuM che ke tamArA ApelA samyaktanA baLathI ame tamArA parama AptabhAvane jANI zakIe chIe. tethI phalita thAya ke bhagavAne je vacano ApyAM te vacanarUpa jinAgamanA baLathI samyaktanI prApti thAya che ane tenA baLathI ja bhagavAna AptapuruSa che tevo nirNaya thAya che. mATe tevA uttama jinAgamane stutikAra namaskAra kare che. tethI phalita thAya ke bhagavAnanA svarUpane jANavA mATe jinapratimA paNa prabaLa kAraNa banatI nathI. paraMtu jinAgamathI ja bhagavAnanuM pAramArthika svarUpa jaNAya che. jenA baLathI jinapratimA pratye pUjyabuddhi thAya che. tethI zrAvakanA mATe jinAgama ati bhaktinuM sthAna che. vaLI, jeone jinAgama pratye bahumAna che teone devaguru-dharma sarva pratye bahumAna thAya che; kema ke jinAgamamAM te sarvanuM pAramArthika svarUpa varNana karAyuM che ane jinAgamanA vacananA baLathI te sarva pratye paNa tene bahumAna thAya che. mATe jinAgamanA bahumAnamAM devaguru-AdinuM bahumAna paNa aMtarbhAva pAme che. vaLI, kevalajJAna karatAM paNa jinAgamanuM prAmANya vizeSa prakAranuM che mATe paNa zrAvake jinAgama pratye bahumAna karavuM joIe. kema kevalajJAna karatAM jinAgamanuM prAmANya adhika che ? temAM sAkSI ApatAM graMthakArazrI kahe che - koIka sAdhu sAmAnya rIte zrutanA upayogapUrvaka zuddha bhikSA grahaNa kare ane chavstha hovAne kAraNe bhikSAnA doSanuM jJAna te mahAtmAne na thayuM hoya topaNa zrutanA upayogathI zuddha bhikSA hoya to kevalI paNa azuddhabhikSAne zuddhabhikSA tarIke svIkAre che; kema ke kevalI kevalajJAnathI te bhikSA azuddha che tema jANIne vApare nahi to cuta apramANa che tema phalita thAya. tethI zrutathI zuddhabhikSA pramANabhUta che tema svIkAravAthI kevalI paNa te bhikSAne zuddha ja svIkAre che. tethI kevalajJAna karatAM paNa zratanuM pramANapaNuM adhika che mATe zrAvake jinAgama rUpa zruta pratye atyaMta bhakti dhAraNa karavI joIe. vaLI, bhagavAnanuM eka paNa vacana yogya jIvonA bhavanA nAzano hetu che; kema ke sarvajJanAM sarva vacano
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-pa9 * vItarAganAM vacano che ane vitarAganAM sarva vacano vItarAgatA pratye janArAM che. mATe sAmAyika pada mAtrathI anaMtA jIvo siddhapadane pAmyA che. tethI nakkI thAya che ke jeo ghaNAM zAstra bhaNavA mATe asamartha che topaNa sAmAyikanA svarUpane batAvanAra karemi bhaMte' sUtranA paramArthane jANavA mATe samartha banyA. teo jinAgamanA vacananA baLathI mohano nAza karI kevalajJAnane prApta karI zakyA. mATe vItarAganAM dareka vacano vItarAga thavAnuM kAraNa hovAthI atyaMta pUjya che. ane tenA vacanarUpa jinAgamanI zrAvake atyaMta bhakti karavI joIe. jethI sukhapUrvaka saMsArano uccheda thAya. jo ke mithyAdRSTijIvone jinavacana rucatuM nathI. topaNa svarga ane mokSamArganuM prakAzana karavA mATe jinavacanathI anya vastu samartha nathI mATe samyagdaSTi jIve jinavacana pratye atyaMta Adara karavo joIe; kema ke kalyANane pAmanArA jIvone jinavacana pratye bhAvathI Adara hoya che ane jeo bhArekarmI che teone amRta jevuM paNa jinavacana aprItikArI hovAne kAraNe viSa jevuM bhAse che. vastutaH jagatamAM jinavacana na hoya to dharma-adharma vyavasthAzUnya evuM A jagata bhavarUpI aMdhakAranA khADAmAM paDIne cAragatinA paribhramaNane ja prApta kare. A pramANe vicArIne zrAvake jinavacana pratye atyaMta bahumAna dhAraNa karavuM joIe ane zAstra anusAra jinAgamanI vRddhi arthe dhanavyaya karIne potAnI jinAgama pratyenI bhaktinI vRddhi thAya te prakAre yatna karavo joIe. vaLI, jeo maMdabuddhivALA che teone vicAra Ave ke jinAgama je kaMI kahe che te pramANabhUta che te kevI rIte nakkI thAya ? tethI kahe che - jema AyurvedamAM kahyuM che ke virecananI icchAvALo=peTa sApha karavAnI icchAvALo, haraDenuM bhakSaNa kare e vacana svaanubhava siddha pramANa hovAne kAraNe te vacananI jema AyurvedanAM anya sarva vacano paNa pramANabhUta che tema maMdabuddhivALA jIve nirNaya karavo joIe. te rIte jinavacanamAM batAvelA aSTAMga nimitta AdinAM vacanonA baLathI vicAravuM joIe ke A sarva vacano anubhavathI pramANasiddha che. tema jinAgamanAM anyavacano paNa pramANabhUta che. vastuta: buddhimAna puruSo suvarNanI kaSa-chedatApa parIkSA karIne A suvarNa sAcuM suvarNa che tevo nirNaya karI zake che tema kaSa-cheda-tApathI jinAgamanI parIkSA karIne buddhimAna puruSo jinAgamanI pramANatAno nirNaya kare che. AthI ja sthAne sthAne zAstravacananI kaSa-chedatApathI parIkSA kaI rIte thaI zake tenuM varNana paNa pUrvanA mahApuruSanA graMthomAM vartamAnamAM upalabdha che. tethI te vacanonA baLathI paNa jinAgamanI pramANabhUtatAno nirNaya thaI zake che. mATe jinAgama pramANabhUta che tema svIkArIne zrAvake svazakti anusAra jinAgamamAM dhanano vyaya karavo joIe. jethI satzAstro pratyenI bhaktinI vRddhi thAya. vaLI, A jinavacana duSmAkALane kAraNe naSTaprAyaH che e pramANe mAnIne bhagavAna nAgArjuna skaMdilAcArya vagere mahAtmAoe jinavacanane pustakamAM ArUDha karela che. tenA pUrve jinavacana kaMThathI ja susAdhuo dhAraNa karatA hatA. ane teonI pAsethI anya mahAtmAo bhaNatA hatA. paraMtu pustakamAM tenuM lekhana karavAmAM AvatuM na hatuM. chatAM vartamAnakALamAM jinAgama pustakamAM lakhavAthI ja surakSita thAya tema che. tethI
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 299 dharmasaMgraha bhAga-3 | vitIya adhikAra | zloka-pa9 jinavacana pratyenA bahumAnI jIvoe tenuM lekhana karAvavuM joIe ane vastrAdi uttama sAmagrIthI tenI bhakti karavI joIe. jethI jinAgama pratyenI bhaktinI vRddhi thAya. jinAgamanI bhakti karavAthI zuM phaLa maLe che ? te batAvatAM kahe che - je manuSyone jinAgama pratye bhakti che. tethI svazakti anusAra tenI vRddhi mATe dhanavyaya karIne manuSyabhava saphaLa kare che te jIvo durgati prApta karatA nathI. bIjA bhavamAM mUMgApaNAne prApta karatA nathI. vaLI, jaDa svabhAvane prApta karatA nathI. aMdhatAne prApta karatA nathI. buddhihInatAne prApta karatA nathI. tethI zakti anusAra jinavacananuM eka paNa vAkya lakhIne tenA pratye bhaktinI vRddhi karavI joIe. vaLI, jeo jinAgamane bhaNAvanArA che teonI bhakti karavAthI paNa jinAgama pratye bhakti thAya che. temAM sAkSI Ape che. jeo jinAgama bhaNe che teonI bhakti paNa paramArthathI jinAgamanI bhakti che. vaLI jeo bhaNanArAne jinAgamanuM adhyayana karAve che teonI bhakti paNa paramArthathI jinAgamanI bhakti che. tethI jinAgamane bhaNanArA, jinAgamane bhaNAvanArA mahAtmAne vastrAdi uttama sAmagrIthI pratidina bhakti karavI joIe. A prakAre je manuSyo jinAgamane bhaNanAra ke bhaNAvanAranI bhakti kare che te alpakALamAM sarvajJa bane che; kema ke sarvajJanA vacananuM bahumAna arthathI sarvajJa pratye bahumAna che. ane sarvajJa pratyenA bahumAnanA bhAvathI baMdhAyelA uttamapuNyanA baLathI te mahAtmA paNa alpabhavomAM avazya sarvajJa thaze. A prakAre jinAgamanuM mahattva jANIne zrAvake zakti anusAra jinAgamanI vRddhi thAya te prakAre dhanavyaya karavo joIe. vaLI, lakhAyelAM pustakone saMvijJa gItArtha pAsethI bahumAnapUrvaka jANavA yatna karavo joIe ane dhanavyaya karIne lakhAvelAM pustakonuM vyAkhyAna karavA mATe yogya mahAtmAone pustakanuM dAna karavuM joIe. ane vyAkhyAna karAtA evA jinAgamane pratidivasa pUjapUrvaka zravaNa karavuM joIe. jethI AgamanI bhaktinA baLathI zrAvakane sAdhudharmanI zIdhra prApti thAya. TIkA - sAdhUnAM ca jinavacanAnusAreNa samyakcAritramanupAlayatAM durlabhaM manuSyajanmasaphalIkurvatAM, svayaM tIrNAnAM paraM tArayitumudyatAnAmAtIrthakaragaNadharebhya A ca taddinadIkSitebhyaH sAmAyikasaMyatebhyo yathocitapratipattyA svadhanavapanam, yathA upayujyamAnasya caturvidhAhArabheSajavastrA''zrayAderdAnam, na hi tadasti yad dravyakSetrakAlabhAvApekSayA'nupakArakaM nAma, tatsarvasvasyApi dAnam, sAdhudharmodyatasya svaputra-putryAderapi samarpaNaM ca, kiM bahunA? yathA yathA munayo nirAbAdhavRttyA svamanuSThAnamanutiSThanti, tathA tathA mahatA prayatnena sampAdanam, jinapravacanapratyanIkAnAM sAdhudharmanindAparAyaNAnAM yathAzakti nivAraNam, yadAha - "tamhA sai sAmatthe, ANAbhaTuMmi no khalu uvehA / %naidikadi , aNusaddI ho rAyavya gAthA" 4 ..
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 dharmasaMgraha bhAga-3/ dvitIya adhikAra | zloka-pa9 TIkArca - sAdhUnAM e. rAvyA " ane jinavacatAnusArathI samyaphacAritranuM anupAlana karanArA, durlabha manuSyajanmane saphaLa karanArA, svayaM tarelA ane bIjAne tAravAmAM udyata evA sAdhuone, ane tIrthaMkara-gaNadhara AdithI mAMDIne te divasanA dIkSita sAmAyika saMyata mATe yathocita pratipattithI svadhananuM vapana. je pramANe upayoga karanArA sAdhuone cAra prakAranA AhAra-auSadha-vastra-AzrayAdinuM dAta=upAzraya AdinuM dAna. te che je dravya-kSetra-kALa-bhAvanI apekSAe anupakAraka nathI te sarvasvanuM paNa dAna karavuM joIe. ane sAdhudharma udhata mahAtmAne sva putra-putrAdinuM paNa samarpaNa karavuM joIe. vadhAre zuM kahevuM? je je prakAre munio virAbAdha vRttithI potAnuM anuSThAna karI zake che te te prakAre moTA prayatnathI saMpAdana karavuM joIe=sAmagrInuM saMpAdana karavuM joIe. jinapravacananA pratyenIkonuM, sAdhudharmanI niMdAparAyaNajIvonuM yathAzakti nivAraNa karavuM joIe. jene kahe che - te kAraNathI sAmarthya hote chate AjJAbhraSTamAM upekSA karavI joIe nahi. anukUla vaDe ane Itara vaDe=pratikUla vaDe, anuzAsana ApavuM joIe." bhAvArtha :4. sAdhu kSetra : je sAdhuo jinavacanAnusAra samyaphacAritra pALI rahyA che, durlabha manuSyajanma saphaLa karI rahyA che, svayaM saMsArathI tarI rahyA che ane anyane tAravAmAM udyata che, tevA sAdhunI bhaktimAM potAnuM dhana zrAvake vAparavuM joIe. konA mATe vAparavuM joIe ? tethI kahe che - tIrthakara-gaNadharathI mAMDI tadina dIkSita evA sAmAyika saMyata sAdhuone mATe je pramANe bhaktinI vRddhi thAya te prakAre potAnuM dhana vyaya karavuM joIe. zrAvaka mATe dhanavyayanA sAta kSetramAMthI dhanavyayanuM A cothuM sthAna che. ahIM prazna thAya ke sAdhu to niHspRhI ziromaNi hoya che. teonA mATe dhanavyaya kaI rIte thaI zake ? tethI kahe che - sAdhunA saMyamane upakAraka hoya tevA nirdoSa AhArAdi Ape, auSadha-vastrAdi Ape ke upAzrayAdi Ape. e svarUpa ja sAdhu rUpa supAtramAM dhanavyaya che. paraMtu suvarNAdirUpa dhanavyaya nathI. vaLI, dravya-kSetrakALa-bhAvanI apekSAe sAdhunA saMyama mATe anupakAraka na hoya tevI sarva vastuonuM paNa dAna ApavuM joIe. tethI e prApta thAya ke te te kALanA saMyoga anusAra sAdhuo saMyamamAM koIka rIte sIdAtA hoya ane teonA saMyamanI vRddhinuM kAraNa bane tevI sarva vastuonuM sAdhuone dAna karavuM joIe. paraMtu sAkSAt dhanAdinuM dAna sAdhuone AzrayIne nathI. vaLI, dharmamAM tatpara evA sAdhune potAnA putra-putrAdinuM samarpaNa a paNa sAdhurUpa kSetramAM dAna svarUpa che. saMkSepathI kahe che ke je je prakAre sAdhu bAdhA vagara saMyamanuM anuSThAna sevI zake te te prakAre mahAna prayatnathI ucita sAmagrInuM saMpAdana karavuM joIe. ane bhagavAnanA
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 301 dharmasaMgraha bhAga-3/ dvitIya adhikAra | Es- vacana pratye dveSavALAnuM ane sAdhunI niMdA karAnArAnuM yathAzakti nivAraNa karavuM joIe. temAM sAkSIpATha 53 cha - jo koI zrAvakanuM sAmarthya hoya to AjJAbhraSTamAM upekSA karavI joIe nahi=bhagavAnanI AjJA viruddha pravRtti karanArA hoya to tenI upekSA karavI joIe nahi, tethI susAdhunI niMdA karanArA AjJAbhraSTa che. ane zrAvakanI zakti hoya to teonI upekSA karavI joIe nahi. ane koI sAdhusAdhuvezamAM hoya ane jinavacanathI viparIta pravRtti karatA hoya ane teone mArgamAM lAvavAnuM sAmarthya hoya to zrAvake upekSA karavI joIe nahi. kaI rIte teone mArgamAM lAvavA prayatna karavo joIe ? tethI kahe che - anukUla ane pratikUla baMne vacanothI teone anuzAsana ApavuM joIe. arthAt mRdubhAvathI ucita rIte mArgamAM lAvavA prayatna karavo joIe. ane jaNAya ke mRdubhAvathI phaLa prApta thAya tema nathI to kaMIka kaThora zabdathI paNa mArgamAM lAvavA prayatna karavo joIe. A prakAranA ucita yatna paNa sAdhunI bhaktirUpa hovAthI susAdhunI bhakti svarUpa che. TIs: tathA ratnatrayadhAriNISu sAdhvISu sAdhuSviva yathocitAhArAdidAnaM svadhanavapanam, nanu strINAM niHsattvatayA duHzIlatvAdinA ca mokSe'nadhikAraH, tatkathametAbhyo dAnaM sAdhudAnatulyam? ucyate-niHsattvatvamasiddham, brAhmIprabhRtInAM sAdhvInAM gRhavAsaparityAgena yatidharmamanutiSThantInAM mahAsattvAnAM nAsattvatvasambhavaH / yadAha - "brAhmI sundaryAryA, rAjimatI candanA gaNadharA'nyA / ----- api devamanujamahitA, vikhyAtA zIlasattvAbhyAm / / 1 / / " [strInirvANa. gA 34] evamanyAsvapi sItAdisatISu zIlasaMrakSaNatanmahimAdarzanarAjyalakSmIpatiputrabhrAtRprabhRtityAgapUrvakaparivrajanAdi sattvaceSTitaM prasiddhameva / nanu mahApApena mithyAtvasahAyena strItvamayaMte, na hi samyagdRSTiH strItvaM kadAcidbadhnAti, iti kathaM strIzarIravartina Atmano muktiH syAt ? maivaM vocaH,samyaktvapratipattikAla evAntaHkoTAkoTisthitikAnAM sarvakarmaNAM bhAvena mithyAtvamohanIyAdInAM kSayAdisambhavAt mithyAtvasahitapApakarmasambhavatvakAraNam, mokSakAraNavaikalyaM tu tAsu vaktumucitam, tacca nAsti, yataH "jAnIte jinavacanaM, zraddhatte carati cAryikA sakalam / nAsyAstyasaMbhavo'syAM, nAdRSTavirodhagatirasti / / 1 / / " [strInirvANa. 4] iti / tatsiddhametat-muktisAdhanAsu sAdhvISu sAdhuvaddhanavapanamucitamiti, etaccAdhikaM yat sAdhvInAM duHzIlebhyo nAstikebhyo gopanam, svagRhapratyAsattau ca samantato guptAyA guptadvArAyA vasaterdAnam,
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 dharmasaMgraha bhAga-3/ dvitIya adhikAra | zloka-59 svastrIbhizca tAsAM paricaryAvidhAnam, svaputrikANAM tatsaMnidhau dhAraNam, vratodyatAnAM svaputryAdInAM pratyarpaNaMca, tathA vismRtakaraNIyAnAM tatsmAraNam, anyAyapravRttisambhave tannivAraNam, sakRdanyAyapravRttI zikSaNam, punaH punaH pravRttau niSThurabhASaNAdinA tADanam, ucitena vastunopacArakaraNaM ceti 5 / TIkArca - tathA .... veti che ! ane ratnatrayIdhArI sAdhvIomAM sAdhunI jema yathocita AhArAdinuM dAna svadhana-vAnarUpa che. "nanu'thI zaMkA kare che. strIonuM visarvApaNuM hovAthI ane duzIlapaNuM Adi hovAthI mokSamAM anadhikAra che. tethI kaI rIte teone dAna=sAdhvIone dAna, sAdhu dAna tulya apAya? te zaMkAnuM nivAraNa karatAM kahe che. strIonuM visarvapaNuM asiddha che; kema ke gRhavAsanA parityAgathI yatidharmane sevanArI mahAsattvazALI brAhatI vagere sAdhvIonA asatvapaNAno saMbhava nathI. jene kahe che - je brAhmI-suMdarI-rAjImatI-caMdanA, gaNane dhAraNa karanArI anya paNa deva-manuSyathI pUjAyelI zIlasava dvArA vikhyAta che." (strInirvANa gA. 34) e rIte acapaNa sItAdi satIomAM zIlasaMrakSaNa, tenA mahimAnuM darzana-zIlanA mahimAnuM darzana, rAjyalakSmI-pati-putra-bhAI vagerenA tyAgapUrvaka parivrajanAdi satvaceSTita prasiddha ja che. nathI zaMkA kare che. mahApApavALA mithyAtvanI sahAyathI strIpaNuM prApta karAya che. hiM=je kAraNathI, samyagdaSTi strIpaNuM kyAreya bAMdhato nathI. ethI kevI rIte strI zarIravartI AtmAnI mukti thAya ? ema na kahevuM. samyattvanA prAptinA kALamAM ja aMtaHkoTAkoTi sthitivALAM sarva karmono sadbhAva hovAne kAraNe mithyAtvamohanIya AdinA kSayAdino saMbhava che. vaLI, mithyAtva sahita pApakarmanA saMbhavatvarUpa kAraNa svarUpa mokSanA kAraNanuM vaikalya teomAM=strIomAM, kahevuM ucita che ane te nathI. je kAraNathI kahevAyuM che - "AdhikA=sAdhvIo, sakala jinavacanane jANe che. zraddhA kare che ane AcaraNa kare che. vaLI, gA=mokSanI prAptimAM, ecaAmanesAdhvIone, asaMbhava nathI. adaSTanA virodhanI prApti nathI=mokSanI prAptinA bAdhaka evA adaSTanA virodhanI prApti nathI." (strInirvANa 4). tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. te kAraNathI A siddha thayuM. muktine sAdhatArI sAdhvIomAM sAdhunI jema dhanavapata karavuM ucita che. ane A adhika cheHsAdhvInA viSayamAM A adhika che. je sAdhvIonuM duHzIlothI ane nAstikothI rakSaNa karavuM joIe. ane potAnA gharanI najIkamAM cAre bAjuthI gupta, gupta dvAravALI vasatInuM dAna karavuM joIe. ane svastrIothI teono paricaya karAvavo joIe. ane potAnI putrIone temanI saMnidhimAM dhAraNa karavI joIe. ane vratamAM tatpara thayelI potAnI putrIonuM samarpaNa karavuM joIe ane vismRta kRtyavALI sAdhvIone tenuM smaraNa
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 303 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-59 karAvavuM joIe. anyAyapUrvakanI pravRttino saMbhava hote chate zAstrathI viruddha saMyamanI pravRttino saMbhava hote chate, tenuM nivAraNa karavuM joIe=te pravRttinuM nivAraNa karavuM joIe. kaI rIte nivAraNa karavuM joIe ? tethI kahe che - eka vAra acAyatI pravRtti thaye chate zikSaNa ApavuM joIe=samajAvavuM joIe. pharI pharI pravRtti hote chate pharI pharI zAstra viruddha anyAyanI pravRtti hote chate, niSThura bhASaNAdi dvArA tADana karavuM joIe ane ucita vastu dvArA upacAra karavo joIe=saMyamane ucita vastu ApIne bhaktino upacAra karavo joIe. bhAvArtha :5. sAdhvI kSetra : zrAvake yathAucita AhArAdinuM dAna karavA svarUpa potAnI saMpattino vyaya susAdhunI bhaktimAM karavo joIe tema ratnatrayI dhAraNa karanAra sAdhvIonA saMyamane anukULa ucita AhArAdinA dAna svarUpa potAnI saMpattino vyaya karavo joIe. je sAta kSetranA aMtargata sAdhvIrUpa kSetramAM dhanavAna svarUpa che. ahIM koI zaMkA kare che ke bhavane kAraNe ja strIomAM alpasattva hoya che. duHzIlatvAdi doSo hoya che. tethI teone mokSanA kAraNabhUta saMyamamAM anadhikAra che. tethI sAdhunI samAna teonI bhakti kaI rIte thaI zake? teno uttara ApatAM kahe che - jo ke saMsArI jIvo je koI prakRtivALA thAya che temAM teono bhava paNa prabaLa kAraNa che. tema strIbhavanI prApti thavAnI sAthe ja alpasattva, alpabaLa, kAyaratA, asadAcAra Adi doSo bahulatAe prApta thAya che topaNa te prakArano ekAMte niyama nathI; kema ke manuSyajanma pAmIne keTalIka strIomAM spaSTa sattva dekhAya che. AthI ja brAhmI vagere sAdhvIoe gRhavAsano tyAga karIne mahAsattvathI saMyamadharmane pALIne mokSanI prApti karI che. temAM sAkSI Ape che. brAhmI-suMdarI-rAjImatI-caMdanA vaLI anya paNa sAdhvIonA gaNane dhAraNa karanArI strIo, devo ane manuSyathI pUjAyelI che tathA zIlapaNuM ane mohanA nAzane anukULa sattvapaNuM dhAraNa karanArI hovAthI vikhyAta che. vaLI, sItAdi satIomAM rAvaNAdi kRta ApattikALamAM paNa zIlanuM saMrakSaNa dekhAya che. vaLI, zIlano spaSTa mahimA agniparIkSA ApIne sItAdi mahAsatIoe batAvela che. vaLI, rAjyalakSmI, pati, putra, bhAI vagerenA tyAga karavApUrvaka pravrajyAdinuM pAlana karIne uttama devapaNuM pAmI che. tevuM sattvaceSTitapaNuM zAstramAM prasiddha ja che. ane strIomAM strIbhava kRta aneka doSono saMbhava zAstramAM kahelo che te sarva strIone AzrayIne nathI. paraMtu ghaNI strIono strIbhavanA kAraNe kSudra svabhAva hoya che. to paNa keTalIka strIo uttama zIlasaMpanna ane uttama sattvavALI paNa hoya che. ane tevI uttama prakRtivALI strIo saMyamavezane dhAraNa karIne ratnatrayImAM udyama karanArI hoya teone ucita AhArAdinA dAna dvArA bhakti karavI te zrAvakanuM kartavya che.
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 dharmasaMgraha bhAga-3/ dvitIya adhikAra | zloka-pa9 vaLI nathI pUrvapakSI zaMkA kare che ke strIpaNuM mahApApavALA mithyAtvanI sahAyathI ja prApta thAya che; kema ke samyagdaSTi jIva kyAreya strIpaNuM bAMdhato nathI. te pramANe zAstravacana che mATe pApanA udayathI baMdhAyelA strIpaNAvALA jIvanI mukti kaI rIte thaI zake ? mATe strIomAM saMyamano saMbhava nathI. e. prakAranI zaMkAmAM uttara ApatAM kahe che - strIoe je strIpaNAnuM karma bAMdhyuM te vakhate mithyAtvano udaya hato topaNa strIpaNAmAM jyAre samyakta prApta kare che tyAre aMtaHkoTAkoTisthitivALAM karma hovAne kAraNe mithyAtva Adi duSTakarmano kSaya thAya che. tethI strIone cAritrano saMbhava che. vaLI, anya paNa yukti Ape che ke mithyAtva sahita pApakarma saMbhavatvarUpa kAraNa evuM mokSanA kAraNanuM vaikalyapaNuM teomAM che tema kahI zakAya nahi; kema ke teoe mithyAtvathI strIpaNuM bAMdheluM topaNa vartamAnamAM mokSanA kAraNanuM vaikalpa nathI. kema strIomAM mokSanA kAraNanuM vaikalya nathI ? temAM zAstravacananI sAkSI Ape che. sAdhvIo svabhUmikAnusAra sakala jinavacanane jANanAra hoya che. bhagavAnanAM sarva vacanonI sthira ruci karanArI hoya che ane svazakti anusAra cAritranI sakala AcaraNA karanAra hoya che. mATe strIomAM ratnatrayIno asaMbhava nathI. tethI mokSanI pravRttimAM bAdha kare tevA adRSTarUpa karmanA virodhanI prApti nathI. tethI zAstravacanathI nakkI thAya che ke napuMsakane jema cAritra prApta thatuM nathI tema strIne paNa cAritra prApta thatuM nathI tema nathI. paraMtu strIone cAritranI prAptino saMbhava che mATe uttama zIlavALI sAdhvIone yathocita AhArAdi dAna dvArA zrAvake , bhakti karavI joIe. vaLI, sAdhu karatAM paNa sAdhvI viSayaka zuM adhika kartavya che ? te batAve che - duHzIlavALAthI ane nAstikothI zrAvake sAdhvIonuM rakSaNa karavuM joIe. potAnA gharanI pAse cArebAjuthI gupta ane guptadvAravALI vasatInuM dAna karavuM joIe. jethI durAcArI sAdhvIonA zIlano nAza karI zake nahi. vaLI, zrAvakoe sAdhvI sAthe potAnI strIono paricaya karAvavo joIe. jethI evA uttama guNovALI sAdhvInA paricayathI potAnI strIomAM paNa uttama prakRtinI prApti thAya ane potAnI putrIone paNa teonI pAse rAkhavI joIe. jethI uttama zIlasaMpanna sAdhvIonA guNo potAnI putrIomAM Ave ane uttama sAdhvIonA paricayathI tattvane jANIne saMyama levA potAnI putrI tatpara thAya ane te kanyo saMyama prApta kare tevI yogyatAvALI hoya to potAnI putrI AdinuM paNa sAdhvIone samarpaNa karavuM joIe. A sarva kRtya sAdhvIrUpa kSetramAM dAnasvarUpa che. vaLI, karmanA doSathI koI sAdhvI potAnA ucita kRtyanuM vismaraNa karatI hoya to vivekapUrvaka zrAvake teone ucita kRtyanuM smaraNa karAvavuM joIe. ane strIpaNAne kAraNe kvacit tuccha svabhAva vyakta thAya ane tenA kAraNe anyAyanI pravRttino saMbhava thAya arthAt paraspara sahavartI sAdhvIo sAthe anucita pravRttino koI sAdhvImAM saMbhava hoya to vivekI zrAvake tenuM nivAraNa karavuM joIe. vaLI, koIka sAdhvIe eka vakhata anucita pravRtti karI hoya to zrAvake vivekapUrvaka zikSaNa ApavuM joIe chatAM karmadoSavaza koI sAdhvI tevI anucita pravRtti vAraMvAra kare to vivekasaMpanna zrAvaka potAnI bhUmikAnusAra niSphara bhASaNAdithI tADana kare te paNa zubha AzayarUpa ucita pravRtti
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra | bloka-59 305 hovAthI zrAvaka mATe kartavya che. ane sAdhvIonA saMyamanA rakSaNa arthe ucita vastuo dvArA bhaktirUpa upacAra karavo joIe. je sAdhvIrUpa kSetramAM dhanavyayarUpa che. TIkA : zrAvakeSu svadhanavapanaM yathA sAdharmikatvena teSAM saGgamo mahate puNyAya, kiM punastadanurUpA pratipattiH ? sA ca svaputraputryAdijanmotsavavivAhAdiprakaraNe nimantraNam, viziSTabhojanatAmbUlavastrAbharaNAdidAnam, ApanimagnAnAM ca svadhanavyayenApyabhyuddharaNam, antarAyadoSAcca vibhavakSaye punaH pUrvabhUmikAprApaNam, dharme ca viSIdatAM tena tena prakAreNa dharme sthairyAropaNam, pramAdyatAM ca smAraNavAraNacodanapraticodanAdikaraNam, paJcavidhasvAdhyAye yathAyogyaM viniyojanam, viziSTadharmAnuSThAnakaraNArthaM ca sAdhAraNapoSadhazAlAkaraNamiti 6 / TIkArya : zrAvapurapabiti 6 zrAvake zrAvakomAM svadhanano vyaya karavo joIe. je pramANe sAdharmikapaNArUpe teono saMgama moTA puSya mATe che. vaLI teone anurUpa pratipattinuM zuM kahevuM ?=teonI bhUmikA anurUpa ucita AdaranuM zuM kahevuM? arthAt teonI pratipatti vizeSathI mahApuNya mATe che ane te= zrAvakane anurUpa pratipatti, potAnA putra-putrAdinA janmotsava, vivAha Adi prakaraNamAM nimaMtraNarUpa che. viziSTa bhojana-tAMbUla-vastrAbharaNAdinuM dAna karavuM joIe ane ApattimAM rahelAone=koIka Arthika sthiti pratikULa thayelI hoya tevA zrAvakone, svadhananA vyayathI paNa uddharaNa karavA joIe. arthAt ArthikasthitimAM sthira karavA joIe. ane aMtarAyadoSane kAraNe vaibhavano kSaya thaye chate pharI pUrvabhUmikAmAM zrAvakane prApta karavA joIe pharI pUrva jevA vaibhavavALA karavA joIe ane dharmamAM sIdAtA evA zrAvakone te te prakAre dharmamAM svairyanuM AropaNa karavuM joIe=ucita upAyathI teone dharmamAM sthira karavA joIe ane pramAda karatA evA zrAvakone smAraNa-vAraNa-codana-praticodana Adi karavuM joIe. pAMca prakAranA svAdhyAyamAM yathAyogya viniyojana karavuM joIe=zrAvakone pravRtta karavA joIe. ane viziSTa dharmAnuSThAna karavA mATe sAdhAraNa pauSadhazALA karavI joIe. bhAvArtha :6. zrAvaka kSetra - sAta kSetra aMtargata zrAvako paNa uttama pAtra che. tethI teomAM karAyelo dhanavyaya guNavRddhinuM kAraNa bane che. kaI rIte zrAvakomAM dhanavyaya karavo joIe ? te batAvatAM kahe che - bhagavAnanA zAsana pratyenI sthira zraddhAvALA dharmaparAyaNa evA zrAvakono saMgama moTA puNyanA udayathI thAya che. tethI teonI bhUmikAnusAra teono Adara-satkAra karavo te vizeSa prakAranA puNya mATe thAya che
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-pa9 ane zrAvakono ucita Adara-satkAra karavo te zrAvakarUpa kSetramAM dhanavyaya svarUpa che. kaI rIte teono ucita Adara-satkAra karavo joIe ? tethI kahe che - zrAvake potAnA putra-putrAdinA janmotsava ke vivAhAdinA prasaMgamAM teone AmaMtraNa ApavuM joIe. je je zrAvakomAM je je prakAranA viziSTa guNo hoya te guNone smRtimAM lAvIne teonA pratye bahumAnabhAva vRddhi pAme te rIte viziSTa bhojana ApavuM joIe. mukhavAsa Apavo joIe ane prasaMgane anurUpa vastraalaMkArAdithI satkAra karavo joIe. te sarva pravRttimAM zrAvakane AzrayIne je dhanavyaya thAya te zrAvakarUpa uttama kSetramAM dhanavyaya che. vaLI, koIka zrAvakanI Arthikasthiti nabaLI thavAne kAraNe ApattimAM hoya tyAre tenA pratyenA Adarano nAza na thAya te pramANe vivekapUrvaka potAnA dhananA vyayathI paNa tenuM ApattimAMthI uddharaNa karavuM joIe; kema ke tuccha evA dhananA abhAvane kAraNe zakti hovA chatAM dharmamAM yatna karavA mATe asamartha thayelA evA zrAvakone te ApattimAMthI dUra karavAmAM Ave to sukhapUrvaka teo dharma sAdhI zake che. tethI teonI bhakti karIne manuSyabhava saphaLa karavAnA arthI zrAvake dhanane asAra jANIne dhanano uttamapAtramAM vyaya karIne manuSyajanma saphaLa karavo joIe. tethI te mahAtmAnI dharmavRddhimAM prabaLa kAraNa tevo dhanavyaya mahAphalavALo thAya che. vaLI, koI zrAvakane tevA prakArano aMtarAyadoSa hoya arthAt lAbhAMtarAyakarmano tIvra udaya hoya, jethI teno vaibhava nAza pAme tyAre zaktisaMpanna zrAvake tene pharI pUrvanI jema ja vaibhavasaMpanna karavo joIe; kema ke supAtra evA zrAvakamAM karelo dhanavyaya te zrAvakanI dharmavRddhinuM prabaLa kAraNa che. tethI tevA zrAvakanI dharmavRddhimAM potAnA dhanathI nimitta banIne zrAvaka mahA puNyAnubaMdhI puNyano saMcaya kare che. vaLI, dharmamAM koI zrAvaka sIdAtA hoya chatAM dharmamAM sthira thAya tevA hoya tevA zrAvakone dhanavyaya Adi je je prakAre dharmamAM sthira karI zakAya te te prakAre dharmamAM sthira karavA joIe; kema ke dharmamAM sthira thavAthI te zrAvako je viziSTa prakArano dharma karaze te sarva pratye potAno dhanavyaya nimittakAraNa thavAthI ane vivekapUrvakanI potAnI ucita pravRtti hovAthI mahAnirjarAnI prApti thAya che. vaLI, koI zrAvaka pramAdamAM paDyA hoya tyAre teone ucita smaraNa karAve ke koIka rIte prApta thayelo A manuSyabhava kema niSphaLa kare che? je sAMbhaLIne te zrAvaka utsAhita thaI dharmaparAyaNa bane. vaLI, koIka nimittathI zrAvakane zobhe nahi tevI pravRtti karatA hoya to vivekasaMpanna zrAvaka vivekapUrvaka tenuM vAraNa kare arthAt kahe ke A prakAranI pravRtti karIne niSkAraNa saMsAranI vRddhi kema kare che ? ucita rIte karAyela vAraNathI te zrAvaka paNa te prakAranI pApapravRttithI virAma pAme che. vaLI, guNasthAnakanI vRddhi mATe ucita kRtyo karI zake tevA zrAvakane prasaMge-prasaMge vivekapUrvaka zrAvaka codana kare arthAt preraNA kare. jethI ucita svAdhyAyAdi karIne te zrAvaka paNa navA-navA guNonI prApti kare. vaLI, koIka nimitte preraNA karavA chatAM pharI pharI pramAdavaza te zrAvaka ucita svAdhyAyAdimAM prayatnazIla na hoya to vivekapUrvaka zrAvaka tene praticoyaNA kare tethI te prakAranI preraNAthI sthira thaIne te zrAvaka potAnuM hita sAdhI zake. vaLI, kyAreka pramAdane vaza atyaMta anucita pravRtti koI zrAvaka kare tyAre jema sAdhvIone vivekapUrvaka zikSaNa Ape tema svabhUmikAnusAra te zrAvakane paNa zikSaNa Ape. jethI ahitathI te zrAvakanuM rakSaNa thAya. vaLI, je zrAvakomAM
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 / dvitIya adhikAra / zloka-paTa 309 je prakAre yogyatA hoya te prakAre pAMca prakAranA svAdhyAyamAM teone yojana kare. jethI navA-navA dharmanA zravaNane kAraNe teomAM guNasthAnakanI vRddhi thAya. vaLI, vaibhavasaMpanna zrAvaka zrAvakonA viziSTa dharmAnuSThAna karAvavA arthe sAdhAraNa poSadhazALA kare arthAt potAnA dhananA vyayathI poSadhazALA karIne te poSadhazALAmAM sarva zrAvako poSadha Adi dharmAnuSThAna karavA mATe Ave ane ucita kRtyo kare te mATe te poSadhazALA zrAvaka saMghane samarpaNa kare. TIDA : zrAvikAsu dhanavapanaM zrAvakavadanyUnAtiriktamunnetavyam, tacca jJAnadarzanacAritravatyaH zIlasantoSapradhAnAH sadhavA vidhavA vA jinazAsanAnuraktamanasaH sAdharmikatvena mAnanIyAH / nanu strINAM kutaH zIlazAlitvaM ? kuto vA ratnatrayayuktatvam ? striyo hi nAma loke lokottare ca anubhavAcca doSabhAjanatvena prasiddhAH, etAH khalu abhUmikA viSakandalyaH, anabhrasambhavA vajrAzanayaH, asaMjJakA vyAdhayaH, akAraNo mRtyuH, akandarA vyAghyaH, pratyakSA rAkSasyaH, asatyavacanasya sAhasasya bandhusnehavighAtasya santApahetutvasya nirvivekatvasya ca paramaM kAraNamiti dUrataH parihAryAH, tatkathaM dAnasanmAnavAtsalyavidhAnaM tAsu yuktiyuktam ? / ucyate-anekAnta eSa, yatstrINAM doSabahulatvam, puruSeSvapi samAnametat, te'pi krUrAzayA doSabahulA nAstikAH kRtaghnAH svAmidrohiNo devaguruvaJcakAzca dRzyante taddarzanena ca mahApuruSANAmavajJAM kartuM na yujyate, tIrthakarAdijananyo hi strItve'pi tattadguNagarimayogitayA surendairapi pUjyante, munibhirapi stUyante, laukikA apyAhuH " niratizayaM garimANaM, tena yuvatyA vadanti vidvAMsaH / taM kamapi vahati garbhaM, jagatAmapi yo gururbhavati / / 1 / / " kAzcana svazIlaprabhAvAdagniM jalamiva, viSadharaM rajjumiva, saritaH sthalamiva, viSamamRtamiva kurvanti, sulasAprabhRtayo hi zrAvikAstIrthakarairapi prazasyaguNAH, surendrairapi svargabhUmiSu punaH punaH bahumatacAritrAH, prabalamithyAtvairapi akSobhyasamyaktvasampadaH, kAzciccaramadehAH, kAzcid dvitribhavAntaritamokSagamanAH zAstreSu zrUyante, tadAsAM jananInAmiva bhaginInAmiva svaputrINAmiva vAtsalyaM vidheyamevetyalaM prasaGgena / TIDArtha : zrAvikA prasaGgena / zrAvaDe zrAviDAoomAM zrAvanI prema anyUnAtirikta= nyUna nhi atirikta nahi. paraMtu samAna ja dhanavyaya karavo joIe ane te=zrAvikAo jJAna-darzana-cAritravALI, .....
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-59 zIlasaMtoSapradhAna, sadhavA ke vidhavA, jinazAsanamAM anurakta manavALI sAdharmikapaNArUpe mAnanIya che. 'nanu'thI zaMkA kare che. strIone zIla-zAlipaNuM kyAMthI hoya ? athavA ratnatrayIyuktapaNuM kyAMthI hoya ? =ije kAraNathI, strIo lokamAM ane lokottara zAsanamAM ane anubhavathI doSanA bhAjanapaNA rUpe prasiddha che. kharekhara A=strIo, bhUmi vagaranI viSakaMdalIo che. vAdaLA vagara thayelI vAzanI che=vIjaLI jevI che, saMjJA vagaranI vyAdhi che. nAma vagarano roga che. akAraNa mRtyu che. kaMdarA vagaranI vAghaNo che. pratyakSa rAkSasIo che. ane asatyavacananuM, sAhasanuM, baMdhunA snehanA vighAtanuM, saMtApanA hetutvanuM ane nirvivekatvanuM parama kAraNa che. ethI dUrathI parihArya che=dUrathI parihAra karavA yogya che. te kAraNathI kevI rIte dAna-sanmAna-vAtsalyanuM vidhAna teomAM yuktiyukta kahI zakAya ? arthAt kahI zakAya nahi. A prakAranI zaMkAno uttara ApatAM kahe che. 308 strIonuM je doSabahulapaNuM che e anekAMta che=puruSomAM paNa A=doSabahulapaNuM, samAna che. teo paNa=puruSo paNa, krUra AzayavALA doSabahula=bahudoSavALA, nAstiko, kRtaghna, svAmIdrohI= svAmInA drohane karanArA ane deva-gurune ThaganArA dekhAya che. ane teonA darzanathI=doSavALA puruSonA darzanathI, mahApuruSonI avajJA karavI ucita nathI. (tema strIomAM doSabahulapaNuM dekhAvAthI guNasaMpanna strIonI avajJA karavI ucita nathI.) =ije kAraNathI, tIrthaMkarAdinI mAtA strIpaNuM hovA chatAM paNa te te guNanuM atyaMta yogIpaNuM hovAne kAraNe surendro vaDe paNa pUjAya che. munio vaDe paNa stuti karAya che. laukiko paNa kahe che te kAraNathI yuvatIone niratizaya garimAvALI vidvAno kahe che. kyA kAraNathI kahe che ? te kahe che - "te koI paNa garbhane vahana kare che je jagatanA paNa guru thAya che." / / 1 / keTalIka strIo svazIla prabhAvathI agnine jalanI jema, viSadharane rajjunI jema, sarovarane sthalanI jema, viSane amRtanI jema kare che. sulasA vagere zrAvikAo tIrthaMkara vaDe paNa prazasyaguNavALI= prazaMsA karavA yogya guNavALI, indra vaDe paNa svargabhUmiomAM pharI pharI bahumata cAritravALI kahevAya che. prabala mithyAtvavALA puruSo vaDe paNa akSobhya samyaktva saMpadAvALI keTalIka caramadehavALI, keTalIka be-traNa bhavanI aMdara mokSamAM javAne yogya zAstramAM saMbhaLAya che. te kAraNathI Amane= zrAvikAone, mAtAnI jema, bhaginInI jema, svaputrIonI jema vAtsalyane ja karavuM joIe. ethI prasaMgathI saryuM. bhAvArtha: - 7. zrAvikA kSetra : zrAvikArUpa uttamakSetramAM zrAvake dhanavyaya karavo joIe. kaI rIte dhanavyaya karavo joIe ? te batAvatAM kahe che -
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-pa9 309 je prakAre guNasaMpanna zrAvakomAM ucita vivekapUrvaka dhanavyaya karavo joIe te rIte ja zrAvikAomAM dhanavyaya karavo joIe. kaI rIte zrAvikAomAM dhanavyaya thaI zake ? tethI kahe che - je zrAvikAo jJAna-darzana-cAritravALI zIla ane saMtoSapradhAna sadhavA strI hoya ke vidhavA strI hoya paraMtu bhagavAnanA zAsanamAM anurakta manavALI hoya teone sAdharmikapaNArUpe mAna ApavuM joIe ane je rIte teonI bhakti thaI zake te rIte sarva ucitakRtya karavuM joIe. ahIM nathI koI pUrvapakSI zaMkA kare che. strIomAM zIlazAlipaNuM kyAMthI hoya? athavA ratnatrayIyuktapaNuM kyAMthI hoya ? kema na hoya temAM pUrvapakSI yukti Ape che. lokamAM paNa ane bhagavAnanA zAsanamAM paNa strIone doSavALI kahelI che. ane svaanubhavathI paNa strIo doSanuM bhAjana dekhAya che. strIo kevA prakAranI doSanuM bhAjana che te tuccha prakRtivALI strIone AzrayIne pUrvapakSI batAve che. teo viSanI velaDI che; kema ke kSudra prakRtivALI strIo haMmezAM potAnI prakRtine kAraNe puruSane kaleza karAvanArI bane che. A rIte aneka upamAothI ayogya strIone sAme rAkhIne kahyA pachI pUrvapakSI kahe che ke AvI strIone dUrathI parihAra karavI joIe. paraMtu teonuM dAna-sanmAna-vAtsalya karavuM ucita nathI. teno uttara ApatAM graMthakArazrI kahe che - jo ke ghaNI strIomAM tevA doSo hoya che. topaNa keTalIka guNiyala strIo paNa hoya che. vaLI, mAtra "doSavALI strIone grahaNa karIne badhI strIone duHzIla kahevAmAM Ave to puruSamAM paNa strIonI jema duHzIlapaNuM samAna prApta thAya che; kema ke puruSo paNa ghaNA krUrAzayAdi doSovALA hoya che mATe doSavALA puruSone AzrayIne mahApuruSonI avajJA karavI ucita nathI tema doSavALI strIone joIne guNasaMpanna strIonI avajJA karavI ucita nathI. jo ke strIbhavanA kAraNe ghaNA doSonI prApti hovA chatAM keTalIka strIo guNasaMpanna hoya che. AthI ja tIrthakaranI mAtA strI hovA chatAM paNa teonA ghaNA guNa hovAne kAraNe indro paNa temane pUje che. munio paNa temanI stuti kare che. ane laukika darzanavALA paNa kahe che ke tevI paNa strIo che ke je uttama garbhane dhAraNa kare che je jagatanA guru thAya che. mATe tevI guNavALI strIo paNa jagatamAM che ke jenI vidvAno paNa stuti kare che. vaLI, keTalIka strIo potAnA zIlaprabhAvathI lokone camatkAra utpanna kare tevAM kRtyo karanArI dekhAya che. vaLI, sulasA vagere zrAvikAonI tIrthakaroe paNa prazaMsA karI che ane indro vaDe paNa teonAM uttama cAritranI prazaMsA karAI che tethI strIo paNa ghaNI guNasaMpanna hoya che. vaLI, keTalIka strIo prabala mithyAtvavALA puruSonI sAme kSobha na pAme tevA samyatvanI saMpadAvALI che. keTalIka strIo caramadehavALI che. vaLI, keTalIka strIo be-cAra bhavamAM mokSamAM janArI che. te prakAre zAstramAM saMbhaLAya che. mATe nirguNI strIonI upekSA karIne guNasaMpanna evI zrAvikAonuM mAtAnI jema, bhaginInI jema, svaputrInI jema, vAtsalya karavuM joIe. arthAt je potAnAthI moTI hoya tenI mAtAnI jema bhakti karavI joIe. potAne samAna vayavALI hoya tenI bhaginInI jema bhakti karavI joIe. ane nAnI uMmaravALI dharmaparAyaNa bAlikA hoya tenI svaputrIonI jema bhakti karavI joIe. jethI zrAvikArUpa uttama kSetramAM dhanavyaya dvArA mahAphaLanI prApti thAya.
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 TIDA : na kevalaM saptakSetryAM dhanavApaH pUrvoktazeSo vizeSato gRhasthadharmaH, kintvanyo'pIti tamAha'dInAnukampana 'miti, dIneSu - niH svA'ndhabadhirapaGgurogArttaprabhRtiSu anukampanam - anukampAkaraNam, kevalayA kRpayA dhanavApaH natu bhaktyetibhAvaH, bhaktipUrvakaM hi saptakSetryAM yathocitaM dAnam, dIneSu tu avicAritapAtrApAtramavimRSTakalpyAkalpyaprakAraM kevalayaiva karuNayA svadhanasya vapanaM nyAyyam, bhagavanto hi niSkramaNakAle'napekSitapAtrApAtravibhAgaM karuNayA sAMvatsarikadAnaM dattavanta iti, evaMvidhaguNayuktazca mahAzrAvaka ucyate / yato yogazAstre . - dharmasaMgraha bhAga - 3 / dvitIya adhikAra / zloDa-pa "evaM vratasthito bhaktyA, saptakSetryAM dhanaM vapan / dayayA cAtidIneSu, mahAzrAvaka ucyate / / 1 / / " [3 / 119] mahatpadavizeSaNaM ca anyebhyo'tizAyitvAt, yataH - zrAvakatvamaviratAnAmekAdyaNuvratadhAriNAM ca zRNotIti vyutpattyocyate, yadAha "saMpattadaMsaNAI, paidiahaM jaijaNA suI a / sAmAyAriM paramaM, jo khalu taM sAvagaM biMti / / 1 / / [ sambodhaprakaraNe 5 / 1, zrAvakaprajJaptau 2] zraddhAlutAM zrAti padArthacintanAddhanAni pAtreSu vapatyanAratam / kiratyapuNyAni susAdhusevanAdadyApi taM zrAvakamAhuraJjasA / / 2 / / " itiniruktAcca zrAvakatvaM sAmAnyasyApi prasiddham, vivakSitastu niraticArasakalavratadhArI saptakSetryAM dhanavapanAddarzanaprabhAvakatAM paramAM dadhAno dIneSu cAtyantakRpAparo mahAzrAvaka ucyate ityalaM prasaMgena / / 59 / / / / iti prathamaH khaNDaH / / - TIDArtha :na kevalaM. prasaMgena / zrAvaDe Devala sAtakSetramAM ghananuM vacana z o pUrvamAM hela zeSa vizeSathI gRhasthadharma nathI. paraMtu anya paNa che. ethI tene kahe che . - dInanI anukaMpA karavI joIe=dhana vagaranA aMdha-badhira-paMgu-rogathI pIDita vagere dInomAM anukaMpA karavI joIe. kevala kRpAthI dhanano vyaya karavo joIe. paraMtu bhaktithI nahi e prakArano bhAva che. bhaktipUrvaka sAtakSetramAM yathAucita dAna che. vaLI, dInamAM avicArita pAtrApAtra avicArita kalpyAkalpsanA prakAravALuM kevala ja karuNAthI svadhananuM vapana nyAyya che. ddi=je kAraNathI, niSkramaNakAlamAM pAtrApAtratA vibhAganI apekSA vagara karuNAthI bhagavAne sAMvatsarika dAna ApeluM. ane AvA
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 311 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra | zloka-pa9 prakAranA guNathI yukta mahAzrAvaka kahevAya che. je kAraNathI "yogazAstramAM kahevAyuM che - A rIte=pUrvamAM varNana karyuM e rIte, vratamAM rahela bhaktithI sAtakSetramAM dhanane vAparato ane atidInamAM dayAthI dhanane vAparato 'mahAzrAvaka' kahevAya che." (yogazAstra 3/119) ane mahat pada vizeSaNa= mahAzrAvaka zabdamAM rahela 'mahatuM pada vizeSaNa, anyathI atizAyIpaNuM hovAthI che. je kAraNathI zrAvakapaNuM, avirata evA samyagdaSTinuM ane ekAdi aNuvratadhArInuM kRti' e prakAranI vyutpattithI kahevAya che. jene kahe che - saMprApta darzanavALA pratidivasa yatijanathI parama sAmAcArIne-sAdhu sAmAcArIne, je kharekhara sAMbhaLe che tene zrAvaka kahevAya che." IILA (saMbodha prakaraNa 5/1, zrAvakaprajJapti 2) padArthanA citanathI zraddhALutAno Azraya kare che. pAtromAM satata dhana vapana kare che. susAdhunA sevanathI hamaNAM paNa zIdhra apuNyano nAza kare che-pApono nAza kare che. tene zrAvaka kahe che. jarA ane A prakAranI vyutpattithI sAmAnyanuM paNa=samyagdaSTinuM paNa, zrAvakapaNuM prasiddha che. vaLI, vivakSita niraticAra sakalavratadhArI sAtakSetramAM dhananuM vapana karavAthI parama darzana prabhAvakatAne dhAraNa karanArA ane dIvomAM atyaMta kRpApara "mahAzrAvaka kahevAya che. ethI prasaMgathI saryuM. palA e pramANe prathama khaMDa pUrNa thayo.' bhAvArtha : vivekasaMpanna zrAvaka jema bAra vratanA pAlanathI sarvaviratinI zaktino saMcaya kare che tema sAtakSetramAM dhananA vapanathI paNa sarvaviratinI zaktino saMcaya kare che. eTaluM ja nahi paNa dIna anukaMpAthI paNa sarvaviratinI zaktino saMcaya kare che; kema ke jema tIrthakara saMyamagrahaNakAlamAM pAtrApAtrano vibhAga karyA vagara yogyajIvone bIjAdhAna thaze te prakAranI karuNAthI sAMvatsarika dAna Ape che tema zrAvaka paNa bhagavAnanI bhaktinA sarva prasaMgomAM dIna-duHkhI Adi jIvomAM bhagavAnanI bhakti Adi nimittone joIne bIjAdhAna thaze e prakAranI bhAvakaruNApUrvaka dravya anukaMpA kare che. tethI ghaNA yogya jIvone bIjAdhAnanI prApti paNa thAya che. mATe jema sAtakSetramAM dhanano vyaya karIne guNonI vRddhi dvArA zrAvaka sarvaviratinI zaktino saMcaya kare che mATe bAra vratanI jema sAtakSetramAM dhanavAna vizeSathI gRhasthadharma che tema dInAdi jIvomAM paNa bIjAdhAnanI prApti dvArA te jIvone sanmArganI prAptinuM kAraNa bane te rIte zrAvaka anukaMpA kare che. tethI te anukaMpAmAM dhananA vyaya dvArA zrAvaka sarvaviratinI zaktino saMcaya kare che; kema ke anya jIvone bhagavAnanuM zAsana prApta thAya te prakAranA uttama AzayathI karAyela anukaMpAdAna paNa sarvaviratinuM kAraNa bane che. AthI ja bhagavAne paNa dIkSA grahaNakAlamAM bhAvaanukaMpAthI sAMvatsarika dAna ApeluM. ane AvA guNavALA zrAvakane "mahAzrAvaka' kahevAya che. arthAt potAnI zakti anusAra bAra vrata grahaNa karyA hoya, potAnI zakti anusAra sAtakSetramAM vivekapUrvaka dhanano vyaya karatA hoya ane vivekapUrvakanI dInanI
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 dharmasaMgraha bhAga-3 | dvitIya adhikAra / zloka-pa9 anukaMpA karatA hoya tevA zrAvakane "mahAzrAvaka' kahevAya che. ahIM "mahAzrAvaka' kahevAthI anya zrAvaka karatAM te zrAvaka vizeSa che tema phalita thAya che; kema ke avirata samyagdaSTi ane ekAdi aNuvratadhArIne paNa zrAvaka kahevAya che. kema avirata samyagdaSTine zrAvaka kahevAya che ? tethI kahe che - je sAdhunI sAmAcArI sAMbhaLe te zrAvaka kahevAya." e prakAranI "zrAvaka' zabdanI vyutpatti che. jene "saMbodhaprakaraNa' graMthamAM kahe che - prApta thayelA samyagdarzanavALA dharmAtmA pratidivasa yatijana pAsethI sAdhu samAcAra sAMbhaLe te zrAvaka kahevAya, tethI e phalita thAya ke pratidivasa sAdhunI sAmAcArI sAMbhaLIne samyaktane sthira karavA mATe yatna karatA nathI ke sAdhusAmAcArInA paramArthane jANIne samyakta pAmyA nathI teo nAmathI zrAvaka che. zrAvaka' zabdanI vyutpattithI zrAvaka nathI; kema ke pratidina sAdhu-sAmAcArIne sAMbhaLIne saMsAranA uccheda mATe svazakti anusAra je mahAtmA udyama kare che te mahAtmA zrAvaka kahevAya che, anya nahi. ane AvA zrAvako samyagdaSTi hoI zake ane ekAdi aNuvrata dhAraNa karanAro hoI zake. vaLI, tevA avirata samyagdaSTi zrAvako sAdhu pAse sAmAcArI sAMbhaLIne sAdhvAcAranA padArthanA ciMtanane kAraNe sthira zraddhALutAno Azraya kare che. arthAt A prakAranA sAdhvAcAranuM pAlana ja asaMgabhAvanI prApti dvArA saMsAranA ucchedanuM kAraNa che. tevI sthira zraddhAne dhAraNa kare che ane saMsAranA ucchedanA atyaMta arthI hovAthI satata supAtromAM dhanavyaya karIne susAdhu jevI zaktino saMcaya karavA yatna kare che; kema ke uttama pAtronI bhaktithI uttama guNavALA thavAnI zaktino saMcaya thAya che. vaLI, tevA zraddhALu avirata samyagdaSTi Adi zrAvako susAdhunI bhaktithI hamaNAM paNa zIdhra pApakarmono nAza kare che; kema ke susAdhunA guNonA smaraNapUrvaka susAdhunI bhakti karavAthI susAdhu tulya thavAmAM bAdhaka evAM cAritramohanIya Adi karmo satata nAza pAme che. A prakAranA saMbodhaprakaraNanA uddharaNanA baLathI e phalita thAya ke jemaNe bAra vrato grahaNa karyA nathI tevA sAmAnya samyagdaSTi jIvo ke ekAdi aNuvratadhArI jIvo zrAvaka kahevAya che. ane graMthakArazrIe pUrvamAM bAra vratonuM varNana karyuM te bAra vrato je zrAvaka aticAra rahita pALe che arthAt aticAra na lAge tenI pUrNa kALajI rAkhe che, satata sAvadhAna rahe che jethI aticAranI prApti na thAya, anAbhogAdithI sUkSma paNa aticAra thaI jAya to te aticAra dUra kare che, tethI aticAra rahita sarva vratanA pAlanane karanArA ane sAtakSetramAM dhanane vapana karanArA parama darzananA prabhAvaka ane dIna jIvomAM atyaMta kRpAne dhAraNa karanArA mahAzrAvaka kahevAya che. ApaNA prathama khaMDa pUrNa. anusaMdhAna dharmasaMgraha bhAga-4
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ etairvinA vratAcAro, gRhidharmo vizeSataH / saptakSetryAM tathA vittavApo dInAnukampanam / / AnA vinA A aticAro vinA, vratano AcAra vizeSathI gRhasthadharma che. te prakAre sAta kSetramAM dhananuM vapana, dInanuM anukaMpana vizeSathI gRhastha dharma che. : prakAzaka tArtha gaNA. zratadevatA bhavana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phlehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Teli./pheksa : (079) 26604911, phona : 32457410 E-mail: gitarthganga@yahoo.co.in