Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo namo nimmaladaMsaNarasa AgamasUtra hindI anuvAda anuvAdakartA muni dIparatnasAgara For y
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmaladaMsaNassa zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgaragurUbhyo namaH AgamasUtra [hindI anuvAda] bhAga : 6 - antakRtadazA, anuttagapapAtikadazA. praznavyAkaraNa, vipAkazruta. auSapAtika, gajapanIya : anuvAdakartAH -: muni dIparatnasAgara : AgamasUtra-hindI anuvAda (saMpUrNa) __ mUlya - 35. 2700 / tA. 21/11/2001 budhavAra 2058 - kArataka-suda-6 / zrI zrutaprakAzana nidhi 5
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmamasUtra hindI anuvAda (6 OM hrI~ zrI pArzvanAthAya namaH : mudraka : zrI navaprabhAta prinTIMga presa ghIkAMTA roDa, ahamadAbAda : kampojha : zrI grAphiksa, 21 subhASanagara, giradharanagara, zAhIbAga, ahamadAbAda (saMparka sthala " Agama ArAdhanA kendra" zItalanAtha sosAyaTI vibhAga -1, phleTa naM - 13, 4 thI maMjhila, vhAI senTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) 2
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda @ = anudAna-dAtA * pa. pU. gacchAdhipati AcAryadevazrI jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA. kI preraNA se- "zrI sImaMdhara svAmIjI jaina derAsarajI-aMdherI pUrva, muMbaI" -jJAnarAsI meM se * pa.pU. saMyamamUrti gacchAdhipati A.devazrI devendrasAgara sUrIzvarajI ma.sA. ke paTTa prabhAvaka vyAkaraNa vizArada pU.A.zrI naradevasAgara sUrIjI ma.sA. tathA unake ziSya pU. tapasvI gaNIvarya zrI caMdrIkIrtisAgarajI ma.sA. ke preraNA se-"zrI veparI zve0 mUrti0 saMgha-cainnAI" kI tarapha se / * pa.pU. kriyArucivaMta AcAryadeva zrImad vijaya RcakacandrasUrIzvarajI ma.sA. kI jJAnabhaktirupa preraNAse zrI tAladhvaja jaina zve. tIrtha kamiTI - talAjA, (saurASTra) kI tarapha se / * pa.pU. AdeyanAmakarmadhara paMnyAsapravara zrI abhayasAgarajI ma.sA. ke paTTaprabhAvaka avasarajJa pUjya AcAryadevazrI azokasAgarasUrIzvarajI ma.sA. kI preraNA se zrI sAbaramatI, rAmanagara jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda kI taraphase / * pa.pU. zrutAnurAgI AcAryadevazrI vijaya municandra-sUrIzvarajI ma.sA. kI preraNAse - vAMkaDIyA vaDagAma jaina saMgha kI tarapha se / * pUjya zramaNIvaryA zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA. ke paTTadharA ziSyA mRdubhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma.sA. kI zubhapreraNAse - zrI sumeraTAvara jaina saMgha, muMbAI kI tarapha se /
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda @ anudaan-daataa| * pa.pU. AgamodhdhAraka AcArya deva zrImad AnandasAgarasUrIzvarajI ma.sA. ke samudAyavartinI tapasvIratnA zramaNIvaryA zrI kalpaprajJAzrIjI ma.sA. kI zubha preraNA se kArTara roDa jaina zve. mU.pU. saMgha, borIvalI ISTa, muMbAI kI tarapha se / * paMDitavarya zrI vIravijayajI jaina upAzraya, bhaTThI kI bArI, amadAvAda / * zrI khAnapura jaina saMgha, khAnapura, amadAvAda / AgamasUtra hindIanuvAda - hetu zeSa sarvadravyarAzI 1) (1) zrI AgamazrutaprakAzana evaM . (2) zrI zrutaprakAzana nidhi kI tarapha se prApta huI hai| jo hamAre pUrva prakAzIta Agama sAhitya ke badale meM upalabdha huI thI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ [1] [2] [3] [4] [5] [6] [9] [8] AgamasUtra hindI anuvAda 6 H amArA prakAzano abhinava hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava he laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA 4 saptAGga vivaraNam - = kRdantamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI [9] zatruJjayabhakti [AvRtti-do [10] aminava jaina vAI - 2046 [11] abhinava upadeza prAsAda - 1 - zrAvaka kartavya - 1 thI 11 [12] abhinava upadeza prAsAda - 2 - zrAvaka kartavya - 12 thI 15 [13] abhinava upadeza prAsAda 3 - zrAvaka kartavya - 16 thI 36 [14] navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) - [15] samAdhi maraNa [vidhi - sUtra - padya - ArAdhanA - maraNabheda - saMgraha] [16] caityavaMdana mALA [779 caityavaMdanono saMgraha] [17] tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] [18] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno [19] siddhAcalano sAthI [AvRtti - be] [20] caitya paripATI [21] amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI [22] zatruMjaya bhakti [AvRtti - be] [23] zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI [24] zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI [25] zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra] [26] abhinava jaina paMcAMga - 2042 [sarvaprathama 13 vibhAgomAM] [27] zrI jJAnapada pUjA [28] aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi [29] zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa] [30] vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio] [31] pUjya AgamodvAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo 5
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda | [32] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-1 [33] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-2 [34] tattvArthAdhigamasUtraabhinava TIkA - adhyAya-3 [3pa tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-4 [36] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-5 [37] tattvAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-6 [38] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-7 [39] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 [40] tattvArthAdhigamasUtra abhinava TIkA - adhyAya-9 [41] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavakRta prakAzane pragaTa karela che. | [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] bIaM aMgasuttaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samavAo [AgamasuttANi-4] cautthaM aMgasuttaM [46] vivAhapannati [AgamasuttANi-5] paMcamaM aMgasuttaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chaThaM aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattamaM aMgasuttaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8] aThThamaMaMgasuttaM [50] anuttarovavAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] paNhAvAgaraNaM [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUrya [AgamasuttANi-11] ekkArasamaM aMgasuttaM [53] uvavAiyaM [AgamasuttANi-12] paDhama uvaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13] bIaMuvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14] taiyaM uvaMgasuttaM [56] panavaNAsuttaM [AgamasuttANi-15] cautthaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannati [AgamasuttANi-16] paMcamaM uvaMgasuttaM [58] caMdapannati [AgamasuttANi-17] chaThe uvaMgasuttaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattamaM uvaMgasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasuttANi-19] aThThamaM uvaMgasuttaM [61] kappavaDiMsiyANaM [AgamasuttANi-20] navamaM uvaMgasuttaM [62] puphiyANaM [AgamasuttANi-21] dasamaM uvaMgasuttaM
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ [63] pupphacUliyANaM [ 64 ] vahidasANaM causaraNaM [ 65 ] [ 66 ] [ 67 ] [ 68 ] [69] AurapaccakkhANaM mahApaccakkhANaM [ 76 ] [77] [ 78 ] bhattapariNNA taMdulaveyAliyaM [70] saMthAragaM [71] gacchAyAra [72] caMdAvejjhayaM [73] gaNivijjA [74] deviMdatthao [ 75 ] maraNasamAhi vIratthava nisIhaM buhatkappo [79] vavahAra [80] dasAsuyakkhaMdhaM [81] jIyakappo [82] paMcakappabhAsa [83] mahAnisIhaM [84] AvassayaM [85] ohanijjutti [86] piMDanijatti [87] dasaveyAliyaM [88] uttarajjhayaNaM [89] naMdIsUyaM [10] anuogadAraM AgamasUtra hindI anuvAda 6 [AgamasuttANi-22] [AgamasuttANi-23] [AgamasuttANi-24] [AgamasuttANi-25] [AgamasuttANi-26] [AgamasuttANi-27] [AgamasuttANi-28] [AgamasuttANi- 29] [AgamasuttANi- 30/1] [AgamasuttANi- 30/2] [AgamasuttANi- 31] [AgamasuttANi- 32] [AgamasuttANi- 33/1] [AgamasuttANi- 33/2] [AgamasuttANi- 34] [AgamasuttANi- 35] [AgamasuttANi- 36] [AgamasuttANi-37] [AgamasuttANi- 38/1] [AgamasuttANi- 38/2] [AgamasuttANi- 39] [AgamasuttANi-40] [AgamasuttANi-41/1] [AgamasuttANi-41/2] [AgamasuttANi-42] [AgamasuttANi-43] [AgamasuttANi-44] [AgamasuttANi-45] ekkArasamaM vaMga bArasamaM uvaMgataM paDhamaM paNNagaM 7 paNa tIiyaM paNNagaM utthaM paNNagaM paMcamaM paNNagaM chapaNagaM sattamaM paNNagaM- 9 sattamaM paNNagaM-2 aThTha paNNagaM navamaM paNNagaM dasamaM paINNagaM- 1 dasamaM paNNagaM- 2 paDhamaM chettaM chettaM taiyaM cheyasuttaM cautthaM cheyasuttaM paMcamaM cheyasutaM - 1 paMcamaM cheyasuttaM - 2 chaThThe cheyasutaM paDhamaM mUlasutaM bI mUlasutaM - 9 bI mUlasutaM - 2 taiyaM mUlasuttaM utthaM mUlasutaM paDhamA cUliyA " bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90 abhinavazruta prakAzane pragaTa karela che.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda Q 9i1] AyAra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] pahelu aMgasUtra [2] sUyagaDa gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] bIjuM aMgasUtra ThANa gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] trIjuM aMgasUtra samavAya gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] cothuM aMgasUtra [5] vivAhapannati- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-2) pAMcamuM aMgasUtra [6] nAyAdhammakA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] chaThuM aMgasUtra [97 uvAsagadasA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] sAtamuM aMgasUtra 9i8] aMtagaDadasA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3 navamuM aMgasUtra 100) paNahAvAgaraNa- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] dasamuM aMgasUtra [101] vivArya- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra [102] uvavAIya gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra [103] rAyapUseNiya- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra i104] jIvAjIvAbhigama- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra (105 pannavaNAsura- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] cothuM upAMgasUtra [106] sUrapatrati- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] pAMcamuM upAMgasUtra [107] caMdaparAti gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 chaThuM upAMgasUtra [108] jaMbuddIvapannatti- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] sAtamuM upAMgasUtra [10] nirayAvaliyA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] AThamuM upAMgasUtra [117] kaSpavaDisiyA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5 navamuM upAMgasUtra [111] puphiyA gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] dazamuM upAMgasUtra [112] puSkacUliyA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra [117] vaNihadasA gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra [114] causaraNa gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] pahelo paDyo [115) AurapaccakakhANa- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] bIjo payatro [116 mahApaccakakhANa- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] trIjo paDyo [117] bhattapariNA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] cotho paDyo [118] taMdUlaveyAliya- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] pAMcamo paDyo [118] saMthAraga gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6) chaThTho paDyo [120 gacchAyA gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] sAtamo payagno-1 [121] caMdAjhaya- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] sAtamo payajJo-2 [122] gaNivijyA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] AThamo payagno [123] deviMdaWo- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] navamo payatro [124] vIratthava- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] dazamo payagro - 8
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda Q [125] nisa: gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chedasUtra paheluM [126] pusta5- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chedasUtra bIjuM [127] AUR gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chedasUtratrIjuM [128] sasuyAMca- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chedasUtra cothuM [128] ayappo- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chedasUtra pAMcamuM [130] mAnisI gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chedasUtra chuM [11] Avassaya- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7 paheluM mUlasutra [12] monitti- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-1 [133] piunihutti- gujarAtI anuvAda AigamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-2 [134] dasaveyAliya- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] trIjuM mUlasutra [135] uta2047yA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra [136] nahIsutaM gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7 pahelI cUlikA [1.39] anumogA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [138] dIkSA yogAdi vidhi [139] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-1 [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-2 [142] sthAnAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-3 [143] samavAyAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-4 [144] bhagavatIagasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-5/6 [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [147] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [150] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-9 [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-10/11 [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [156] candraprajJaptiupAgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 1 2
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda @ [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-13 [158] nisyAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [162] vaNhidasAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [164] AturapratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [166] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [167] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [168] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [169] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [170] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [172] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [173] nizIthachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-15-16-17 [174] bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-18-19-20 [175] vyavahArachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-21-22 [176] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [177] jItakalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [178] mahAnizIthasUtraM mUla] AgamasuttANi saTIkaM-23 [179] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-24-25 [180] oghaniyuktimUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-26 [181] piNDaniyuktimUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-26 [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-27 [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-28-29 [184] nandI-cUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 [186] mArAma-viSaya-zana (ArAma viSayAnuma) prakAzana 139 thI 186 Agamathata prakAzane pragaTa karela che. | 10
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda 6 a....au ka....dha na.... ya ra....ha prakAzana 187 thI 190 Agamasuta pagAsaNe pragaTa karela che. [187 ] Agamasaddakoso - 1 [188] Agamasaddakoso - 2 [189] Agamasaddakoso - 3 [190] Agamasaddakoso - 4 [191] AcArasUtra - hindI anuvAda [192] sUtrakRtasUtra - hindI anuvAda[193] sthAnasUtra - hindI anuvAda [194] samavAyasUtra - hindI anuvAda [195] bhagavatIsUtra - hindI anuvAda [196] jJAtAdharmakathAsUtra - hindI anuvAda [197] upAsakadazAsUtra - hindI anuvAda [198] antakRddazAsUtra - hindI anuvAda [199] anuttaropapAtikadazAsUtra - hindI anuvAda [200] praznavyAkaraNasUtra - hindI anuvAda [201] vipAkazrutasUtra - hindI anuvAda [202] aupapAtikasUtra - hindI anuvAda [203] rAjapraniyasUtra - hindI anuvAda [204] jIvAjIvAbhigamasUtra - hindI anuvAda [205] prajJApanAsUtra - hindI anuvAda [206] sUryaprajJaptisUtra - hindI anuvAda [207] caMdraprajJaptisUtra- hindI anuvAda [208] jaMbUdvIpaprajJaptisUtra - hindI anuvAda [209] nirayAvalikAsUtra - hindI anuvAda [210] kalpavataMsikAsUtra - hindI anuvAda [211] puSpitAsUtra - hindI anuvAda [212] puSpicUlikAsUtra - hindI anuvAda [213] vahidazAsUtra - hindI anuvAda [214] catuHzaraNasUtra- hindI anuvAda [215] AturapratyAkhyAnasUtra - hindI anuvAda [216] mahApratyAkhyAnasUtra - hindI anuvAda [217] bhaktaparijJAsUtra - hindI anuvAda 11 pajjaMtA pajjatA pajjaMtA pajjaMtA AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 2 AgamasUtra - 2 AgamasUtra - 3, 4, 5 AgamasUtra -5 AgamasUtra -5 AgamasUtra - 6 AgamasUtra - 6 AgamasUtra - 6 AgamasUtra - 6 AgamasUtra - 6 AgamasUtra - 6 AgamasUtra - 7 AgamasUtra-7,8 AgamasUtra - 8 AgamasUtra - 8 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra- 9 AgamasUtra - 9
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda @ [218] taMdulavaicArikasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [219] saMstArakasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [220] gacchAcArasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [221] candravedhyakasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [222] gaNividyAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [223] devendrastavasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [224] vIrastavasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [225] nizIthasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [226] bRhatkalpasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 (227] vyavahArasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [228] dazAzrutaskandhasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [229] jItakalpasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [230] mahAnizIthasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10,11 [231] AvazyakasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-11 [232] oghaniyukti hindIanuvAda AgamasUtra-11 [233] piNDaniyukti hindIanuvAda AgamasUtra-11 [234] dazavaikAlikasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 [235] uttarAdhyayanasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 [236] nandIsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 [237] anuyogadvArasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 prakAzana-191 thI 237 - zrI zrata prakAzana nidhie pragaTa karela che.) 10
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda @ AgamasUtra-bhAga-6-anukrama 0 antakRt-hindIanuvAda-anukrama) krama anukrama | pRSThAMka 1-6 - r mour pahalA dusarA tIsarA cauthA pAMcavAM 7-9 10-14 15-17 18-22 23-40 41-45 46-62 17-18 18-19 19-29 2929-32 33-41 41-42 42-49 sAtavAM AThavAM anuttaropapAtikadazA-hindIanuvAda-anukrama krama varga anukrama | pRSThAMka pahalA dusarA 1-2 50-51 51-52 7-13 | 52-57 tIsarA 13
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama 9 2 3 4 6 7 8 9 10 90 AgamasUtra hindI anuvAda (6 praznavyAkaraNa - hindI anuvAda - anukrama 5 zrutaskandha- 1 5 adhyayana AzravadvAra- 1 - hiMsA AzravadvAra- 2 - mRSA AzravadvAra- 3- adattAdAna AzravadvAra- 4- abrahmacarya AzravadvAra - 5 - parIgraha saMvaradvAra- 1 - ahiMsA saMvaradvAra- 2 - satya varadvAra- 3-acaurya saMvaradvAra-4-brahmacarya saMvaradvAra - 5 - aparIgraha 14 anukrama 9-6 9-12 13-16 17-20 21-29 30-35 36-37 38 39-43 44-47 pRSThAMka 58-65 65-70 70-80 80-88 88-91 91-96 96-99 99-102 102-106 106-113
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda @ 69 viSAkazruta-hindIanuvAda-anukrama) 5 zrutaskandha 5 adhyayana anukrama in m x mRgAputra ujjhitaka abhagnasena sagaDa bRhaspattidatta naMdIvarddhana umbaradatta zauryadatta devadattA ___ aMjU 1-10 11-17 18-23 24-26 27-28 29-30 31 pRSThAMka 114-121 121-127 127-134 134-136 136-138 139-141 142-146 146-148 148-154 154-156 5 w 9 34 5 zrutaskandha 5 35-37 38. 39 mx 5 w gao subAhu bhadranandI sujAta suvAsava jinadAsa vaizramaNa mahAbala 156-160 160160160-161 161161161161-162 162162 bhadranandI 44 mahaccaMda varadatta 4546-47 15
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda @ 12 aupapAtika-hindIanuvAda-anukrama krama viSaya samavasaraNa upapAta anukrama pRSThAMka 1-43 | 163-189 44-77 | 189-205 (13 rAjamA rAjapraznIya-hindIanuvAda-anukrama krama viSaya anukrama | pRSThAMka 1 | sUryAbhadeva-vivaraNa pradezIrAjA-vivaraNa 1-47 48-85 206-245 245-272
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ antakRddazA - 1/-/9 namo namo nimmaladaMsaNassa 8| antakRt - dazA aMgasUtra- 8 hindI anuvAda 17 varga - 9 [1] usa kAla aura usa samaya meM caMpA nAma kI nagarI thI / pUrNabhadra caitya thA / usa kAla aura usa samaya meM Arya sudharmA svAmI caMpA nagarI meM padhAre / nagara nivAsI jana nikle| yAvat vApasa lauTe / usa kAla aura usa samaya meM Arya sudharmA svAmI ke Arya jaMbU paryupAsanA karate hue isa prakAra bole - "he bhagavan ! yadi zrutadharma kI Adi karane vAle tIrthaMkara, zAzvata sthAna ko prApta zramaNa bhagavAn ne saptama aMga upAsakadazAGga kA yaha artha pratipAdana kiyA hai, he bhagavan ! aba yaha batalAo ki aSTama aMga antakRddazAGga kA kyA artha batAyA hai ?" "jambU ! zramaNa bhagavAn ne aSTama antakRddazAMga ke ATha varga pratipAdana kie haiM / " "bhagavan ! yadi zramaNa yAvat mokSaprApta mahAvIra svAmI ne AThaveM aMga antakRddazA ke ATha varga kathana kiye haiM, to bhagavan ! antaddakRzAMga sUtra ke prathama varga ke kitane adhyayana pratipAdana kiye haiM ?" "jaMbU ! yAvat mokSaprApta mahAvIra svAmI ne AThaveM aMga antakRddazA ke prathama varga ke daza adhyayana kahe haiM / jaise ki [2] gautama, samudra, sAgara, gaMbhIra, stimita, acala, kAmpilya, akSobha, prasenajit aura viSNukumAra / [3] "bhagavan ! yadi zramaNa yAvat mokSaprApta mahAvIra ne AThaveM aMga antagaDasUtra ke prathama varga ke daza adhyayana kathana kiye haiM to he bhagavan ! antagaDasUtra ke prathama varga ke prathama adhyayana kA kyA artha pratipAdana kiyA hai ?" "jaMbU ! usa kAla aura usa samaya meM dvArakA nAma kI nagarI thI / vaha bAraha yojana lambI, nau yojana cauDI, vaizramaNa deva kubera ke kauzala se nirmita, svarNa - prAkAroM se yukta, paMcavarNa ke maNiyoM se jaTita kaMgUroM se suzobhita thI aura kubera kI nagarI sadRza thI / pramoda aura krIDA kA sthAna thI, sAkSAt devaloka ke samAna dekhane yogya, citta ko prasanna karane vAlI, darzanIya thI, abhirUpa thI, pratirUpa thI / usa dvArakA nagarI bAhira IzAna koNa meM raivataka parvata thA / usa raivataka parvata para nandanavana nAma kA udyAna thA ( varNana ) / vahA~ surapriya yakSa kA maMdira thA, vaha bahuta prAcIna thA aura cAroM ora se vanakhaMDa se ghirA huA thA / usa vanakhaMDa ke madhya meM eka sundara azoka vRkSa thA / " usa dvArakA nagarI meM kRSNa vAsudeva rAjA rAjya karate the, ve mahAn the / ve samudravijaya pramukha daza dazArha, baladeva pramukha pA~ca mahAvIra, pradyumna pramukha sAr3he tIna karor3a rAjakumAra, zAMba Adi pramukha 60 hajAra durdAnta kumAra, mahAsena pramukha 16 hajAra rAjA, rukmiNI Adi 16 hajAra rAniyAM, anaMgasenA Adi hajAroM gaNikAeM, tathA aura bhI anekoM aizvaryazAlI, yAvat sArthavAha - ina saba para tathA dvArakA evaM Adhe bhAratavarSa para Adhipatya karake yAvat vicarate the / usa dvArakA nagarI meM andhakavRSNi rAjA thA / vaha himavAn parvata kI taraha mahAn thA / andhakavRSNi rAjA kI 62
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda 18 dhAriNI nAma kI rAnI thI / kabhI vaha dhAriNI rAnI anyatra varNita uttama zayyA para zayana kara rahI thI, jisakA varNana mahAbala samAna samajhalenA cAhiye / tatpazcAt [4] svapna-darzana, putrajanma, usakI bAla-lIlA, kalAjJAna, yauvana, pANigrahaNa, ramya prAsAda evaM bhogAdi-(yaha saba varNana mahAbala jaisA hI samajhanA) / [5] vizeSa yaha ki usa bAlaka kA nAma gautama rakhA gayA, usakA eka hI dina meM ATha zreSTha rAjakumAriyoM ke sAtha pANigrahaNa karavAyA gayA tathA daheja meM ATha-ATha prakAra kI vastueM dI gaI / usa kAla tathA usa samaya zruta-dharma kA AraMbha karane vAle, dharma ke pravartaka ariSTanemi bhagavAn yAvat vicaraNa kara rahe the / cAra prakAra ke deva upasthita hue / kRSNa vAsudeva bhI vahA~ Aye / tadanantara unake darzana karane ko gautama kumAra bhI taiyAra hue / megha kumAra zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke pAsa gaye the vaise gautama kumAra bhI bhagavAn ariSTanemi se dharmazravaNa kiyA / vizeSa yaha ki maiM apane mAtApitA se pUchakara Apake pAsa dIkSA grahaNa karUMgA / jisa prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke pAsa megha kumAra dIkSita hue the yAvat usI prakAra gautama kumAra ne bhI paMcamuSTika loca kiyA / gautama nirgrantha-pravacana ko sanmukha rakhakara bhagavAn kI AjJAoM kA pAlana karate hue vicarane lage / isake pazcAt gautama anagAra ne anyadA kisI samaya bhagavAn ariSTanemi ke sAnnidhya meM rahane vAle AcAra, vicAra kI uccatA ko pUrNatayA prApta sthaviroM ke pAsa sAmAyika se lekara AcArAMgAdi 11 aMgoM kA adhyayana kiyA yAvata AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lge| arihaMta bhagavAn ariSTanemi ne aba dvArakA nagarI ke nandanavana se vihAra kara diyA aura ve anya janapadoM meM vicaraNa karane lage / gautama muni avasara pAkara bhagavAn ariSTanemi kI sevA meM upasthita hue / vidhipUrvaka vaMdanA, namaskAra karane ke anantara unhoMne bhagavAn se nivedana kiyA-"bhagavan ! merI icchA hai yadi Apa AjJA deM to maiM mAsikI bhikSu-pratimA kI ArAdhanA karU~ / " bhagavAn se AjJA pAkara ve sAdhanA meM lIna ho gae / skandhaka muni ke samAna muni gautamane bhI bAraha bhikSupratimAoM kA ArAdhana karake guNaratna nAmaka tapa kA bhI vaise hI ArAdhana kiyA, ciMtana kiyA, bhagavAna se pUchA tathA sthavira muniyoM ke sAtha vaise hI zatrujaya parvata para car3he / 12 varSa kI dIkSA paryAya pUrNa kara eka mAsa kI saMlekhanA dvArA yAvat siddha, buddha, mukta, sakala karmajanya santApoM se rahita evaM saba prakAra ke duHkhoM se vimukta ho gae / [6] "he jaMbU ! bhagavAn mahAvIra ne AThaveM aMtagaDa sUtra ke prathama varga ke prathama adhyayanoM kA yaha artha kahA hai / jisa prakAra gautama kA varNana kiyA gayA hai, usI prakAra samudra, sAgara, gambhIra, stimita, acala, kAMpilya, akSobha, prasenajita aura viSNu, ina nava adhyayanoM kA artha bhI samajhalenA / sabake pitA andhakavRSNi the / mAtA dhAriNI thI / saba kA varNana eka jaisA hai / isa prakAra dasa adhyayanoM ke samudAya rUpa prathama varga kA varNana kiyA gayA hai / " varga-1 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (varga-2) [7] he jaMbU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne dvitIya varga ke ATha adhyayana pharamAye haiM /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ antakRddazA-2/-/7 usa kAla aura usa samaya meM dvArakA nAma kI nagarI thI / mahArAja aMdhaka vRSNi rAjya karate the / rAnI kA nAma dhAriNI thA | unake ATha putra the [8] akSobha, sAgara, samudra, haimavanta, acala, dharaNa, pUrNa aura abhicandra / [9] prathama varga ke samAna ina ATha adhyayanoM kA varNana bhI samajhalenA / inhoMne bhI guNaratnatapa kA ArAdhana kiyA aura 16 varSa kA saMyama pAlana karake anta meM zatrujaya parvata para eka mAsa kI saMlekhanA dvArA siddhipada prApta kiyA / varga-2 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (varga-3) [ adhyayana-17 [10] zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne aMtagaDadazA ke tRtIya varga ke 13 adhyayana pharamAye haiM jaise ki anIyasa, anantasena, anihata, vidvat, devayaza, zatrusena, sAraNa, gaja, sumukha, durmukha, kUpaka, dAruka, aura anAdRSTi / bhagavan ! yadi zramaNa yAvat mokSaprApta bhagavAn mahAvIra ne antagaDadazA ke 13 adhyayana batAye haiM to bhagavan ! antagaDa sUtra ke tIsare varga ke prathama adhyayana kA kyA artha pratipAdana kiyA hai ? he jaMbU ! usa kAla aura usa samaya meM bhaddilapura nAmaka nagara thA / usake IzAnakoNa meM zrIvananAmaka udyAna thA / jitazatru rAjA thA / nAga nAma kA gAthApati thA / vaha atyanta samRddhizAlI yAvat tejasvI thA / usa nAga gAthApati kI sulasA nAma kI bhAryA thI / vaha atyanta sukomala yAvat rUpavAn thI / usa nAga gAthApati kA putra sulasA bhAryA kA Atmaja anIyasa nAmaka kumAra thA / (vaha) sukomala thA yAvat saundarya se paripUrNa thA / pA~ca dhAyamAtAoM se parikSita dRDhapratijJa kumAra kI taraha sarva vRtAnta samajhanA / yAvat giriguphA meM sthita campaka vRkSa ke samAna sukhapUrvaka bar3hane lgaa| tatpazcAt anIyasa kumAra ko ATha varSa se kucha adhika umra vAlA huA jAnakara mAtA-pitA ne use kalAcArya ke pAsa bhejA / tatpazcAt kalAcArya ne anIyasa kumAra ko bahattara kalAe~ sUtra se, artha se aura prayoga se siddha karavAI tathA sikhalAI-yAvat vaha bhoga bhogane meM samartha ho gayA / ___ taba mAtA-pitA ne anIyasa kumAra ko bAlyAvasthA se pAra huA jAnakara battIsa uttama ibhya-kanyAoM kA eka hI dina pANigrahaNa karAyA / vivAha ke anantara vaha nAga gAthApati anIyasa kumAra ko prItidAna dete samaya battIsa karor3a cAMdI ke sikke tathA mahAbala kumAra kI taraha anya battIsa prakAra kI anekoM vastueM dI / usa kAla tathA usa samaya zrIvana nAmaka udyAna meM bhagavAn ariSTanemi svAmI padhAre / yathAvidhi avagraha kI yAcanA karake saMyama evaM tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / janatA unakA dharmopadeza sunane ke liye udyAna meM pahu~cI aura dharmopadeza suna kara apane-apane ghara vApasa calI gaI / bhagavaMta ke darzana ke lie anIyasakumAra bhI AyA yAvat gautamakumAra kI taraha usane dIkSA grahaNa kI / dIkSA lene ke anantara unhoMne sAmAyika se lekara caudaha pUrvo kA adhyayana kiyA / bIsa varSa dIkSA kA pAlana kiyA / anta samaya meM eka mAsa kI saMlekhanA karake zatrujaya parvata para siddha gati ko prApta kiyA / he jambU ! isa prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne aSTama aMga antagaDa
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 AgamasUtra-hindI anuvAda ke tRtIya varga ke prathama adhyayana kA artha pratipAdana kiyA thA / | varga-3 adhyayana-2 se 6 | [11] isI prakAra anantasena se lekara zatrusena paryanta adhyayanoM kA varNana bhI jAna lenA cAhie / saba kA battIsa-battIsa zreSTha kanyAoM ke sAtha vivAha huA thA aura saba ko battIsa-battIsa pUrvokta vastueM dI gaI / bIsa varSa taka saMyama kA pAlana evaM 14 pUrvo kA adhyayana kiyA / anta meM eka mAsa kI saMlekhanA dvArA zatrujaya parvata para pA~coM hI siddha gati ko prApta hue / | varga-3 adhyayana-7 / [12] usa kAla tathA usa samaya meM dvArakA nagarI thI / vasudeva rAjA the / rAnI dhAriNI thI / usane garbhAdhAna ke pazcAt svapna meM siMha dekhA / samaya Ane para bAlaka ko janma diyA aura usakA nAma sAraNakumAra rakhA / use vivAha meM pacAsa-pacAsa vastuoM kA daheja milA / sAraNakumAra ne sAmAyika se lekara 14 pUrvo kA adhyayana kiyA / bIsa varSa taka dIkSA paryAya kA pAlana kiyA / zeSa saba vRttAnta gautama kI taraha hai / zatrujaya parvata para eka mAsa kI saMlekhanA karake yAvat siddha hue / varga-3 adhyayana-8 [13] bhagavan ! tRtIya varga ke AThaveM adhyayana kA kyA artha pratipAdana kiyA hai ? he jaMbU | usa kAla, usa samaya meM dvArakA nagarI meM prathama adhyayana meM kiye gaye varNana ke anusAra yAvaMta arihaMta ariSTanemi bhagavAna padhAre / usa kAla, usa samaya bhagavAna neminAtha ke aMtevAsI-ziSya chaha muni sahodara bhAI the / ve samAna AkAra, tvacA aura samAna avasthAvAle pratIta hote the / una kA varNa nIlakamala, mahiSa ke zrRMga ke antarvartI bhAga, gulikA-raMga vizeSa aura alasI ke samAna thA / zrIvatsa se aMkita vakSa vAle aura kusuma ke samAna komala aura kuMDala ke samAna dhuMgharAle bAloMvAle ve sabhI muni nalakUbara ke samAna pratIta hote the / taba ve chahoM muni jisa dina muMDita hokara AgAra se anagAra dharma meM pravrajita hue, usI dina arihaMta ariSTanemi ko vaMdanA namaskAra kara isa prakAra bole-"he bhagavan ! ApakI AjJA pAkara hama jIvana paryanta nirantara bele bele tapa dvArA AtmA ko bhAvita karate hue vicaraNa kareM / " arihaMta ariSTanemi ne kahA-devAnupriyo ! jaise tumheM sukha ho, karo, zubha karma karane meM vilamba nahIM karanA cAhie / taba bhagavAna kI AjJA pAkara unhoMne jIvana bhara ke liye bele-bele kI tapasyA karate hue yAvat vicaraNa karane lage / tadanantara una chahoM muniyoM ne anyadA kisI samaya, bele kI tapasyA ke pAraNe ke dina prathama prahara meM svAdhyAya kiyA aura gautama svAmI ke samAna yAvat nivedana karate haiM-bhagavan ! hama bele kI tapasyA ke pAraNe meM ApakI AjJA lekara do-do ke tIna saMghAr3oM se dvArakA nagarI meM yAvat bhikSA hetu bhramaNa karanA cAhate haiM / taba una chahoM muniyoM ne arihaMta ariSTanemi kI AjJA pAkara prabhu ko vaMdana namaskAra kiyA / vaMdana namaskAra kara ve bhagavAn ariSTanemi ke pAsa se sahasrAmravana udyAna se prasthAna karate haiM / phira ve do do ke tIna saMghATakoM meM sahaja gati
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ antakRddazA-3/8/13 se yAvat bhramaNa karane lage / una tIna saMghATako meM se eka saMghATaka dvArakA nagarI ke U~ca-nIca-madhyama gharo meM, eka ghara se, dUsare ghara, bhikSAcaryA ke hetu bhramaNa karatA huA rAjA vasudeva kI mahArAnI devakI ke prAsAda meM praviSTa huA / usa samaya vaha devakI rAnI una do muniyoM ke eka saMghADe ko apane yahA~ AtA dekhakara hRSTatuSTa hokara yAvat Asana se uThakara vaha sAta-ATha kadama muniyugala ke sammukha gaI / sAmane jAkara usane tIna bAra dakSiNa kI ora se unakI pradakSiNA kI / pradakSiNA kara unheM vandana-namaskAra kiyA / jahA~ bhojanazAlA thI vahA~ AI / bhojanazAlA meM Akara siMhakesara modakoM se eka thAla bharA aura thAla bhara kara una muniyoM ko pratilAbha diyaa| punaH vandana-namaskAra karake unheM prativisarjita kiyA / pazcAt una chaha sahodara sAdhuoM meM se dUsarA saMghATaka bhI devakI ke prAsAda meM AyA yAvat unhe prati visarjita kiyA / isake bAda muniyoM kA tIsarA saMghATaka AyA yAvat use bhI devakI devI pratilAbha dekara vaha isa prakAra bolI-"devAnupriyo ! kyA kRSNa vAsudeva kI isa bAraha yojana lambI, nava yojana caur3I pratyakSa svargapurI ke samAna dvArakA nagarI meM zramaNa nirgranthoM ko yAvat AhAra-pAnI ke liye jina kuloM meM pahale A cuke haiM, unhIM kuloM meM punaH AnA par3atA hai ?" devakI dvArA isa prakAra kahane para ve muni isa prakAra bole-"devAnupriye ! aisI bAta to nahIM hai ki kRSNa vAsudeva kI yAvat pratyakSa svarga ke samAna, isa dvArakA nagarI meM zramaNa-nirgrantha ucca-nIca-madhyama kuloM meM yAvat bhramaNa karate hue AhAra-pAnI prApta nahIM karate / aura munijana bhI jina gharoM se eka bAra AhAra le Ate haiM, unhIM gharoM se dUsarI yA tIsarI bAra AhArArtha nahIM jAte haiM / "devAnupriye ! hama bhahilapura nagarI ke nAga gAthApati ke putra aura unakI sulasA bhAryA ke Atmaja chaha sahodara bhAI haiM / pUrNataH samAna AkRti vAle yAvat hama chahoM bhAiyoM ne arihaMta ariSTanemi ke pAsa dharma-upadeza sunakara saMsAra-bhaya se udviya evaM janmamaraNa se bhayabhIta ho muMDita hokara yAvat zramaNadharma kI dIkSA grahaNa kI / usI dina arihaMta ariSTanemi ko vaMdana-namaskAra kara isa prakAra kA abhigraha karane kI AjJA cAhI he bhagavan ! ApakI anujJA pAkara hama jIvana paryanta bele-bele kI tapasyA se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicaranA cAhate haiM / " yAvat prabhu ne kahA-"devAnupriyo ! jisase tumheM sukha ho vaisA karo, pramAda na karo / " usake bAda arihaMta ariSTanemi kI anujJA prApta hone para hama jIvana bhara ke liye niraMtara bele-bele kI tapasyA karate hue vicaraNa karane lage / Aja hama chahoM bhAI vele kI tapasyA ke pAraNA ke dina yAvat ariSTanemi kI AjJA prApta kara, tIna saMghATakoM meM bhikSArtha bhramaNa karate hue tumhAre ghara A pahuMce haiM / to devAnupriye ! aisI bAta nahIM hai ki pahale do saMghATakoM meM jo muni tumhAre yahA~ Aye the ve hama nahIM haiM / vastutaH hama dUsare haiN|" una muniyoM ne devakI devI ko isa prakAra kahA aura yaha kahakara ve jisa dizA se Aye thI usI dizA kI ora cale gye| isa prakAra kI bAta kahakara una zramaNoM ke lauTa jAne ke pazcAt devakI devI ko isa prakAra kA AdhyAtmika, cintita, prArthita, manogata aura saMkalpita vicAra utpanna huA ki "polAsapura nagara meM atimukta kumAra nAmaka zramaNa ne mujhe bacapana meM isa prakAra kahA thA-he devAnupriye devakI ! tuma ATha putroM ko janma dogI, jo paraspara eka dUsare se pUrNataH samAna
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 AgamasUtra-hindI anuvAda nalakUbara ke samAna pratIta hoMge / bharatakSetra meM dUsarI koI mAtA vaise putroM ko janma nahIM degii| para vaha kathana mithyA nikalA, kyoMki pratyakSa dRSTigocara ho rahA hai ki anya mAtAoM ne bhI aise yAvat putroM ko janma diyA hai / ataH maiM arihaMta ariSTanemi bhagavAn kI sevA meM jAUM vaMdana-namaskAra karUM, aura isa prakAra ke uktivaiparItya ke viSaya meM pUrvI / aisA socakara kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura bulAkara kahA-"zIghragAmI yAnapravara upasthita kiyA / taba devAnandA brAhmaNI kI taraha devakI devI bhI upAsanA karane lgii| tadanantara arihaMta ariSTanemi devakI ko sambodhita kara bole-"he devakI ! kyA ina chaha anagAroM ko dekhakara tumhAre mana meM isa prakAra kA saMkalpita vicAra utpanna huA hai ki polAsapura nagara meM atimukta kumAra ne tumheM eka samAna, nalakUbakhat ATha putroM ko janma dene kA kathana kiyA thA, yAvat vandana ko nikalI aura nikalakara zIghratA se mere pAsa calI AI ho / devakI devI ! kyA yaha bAta satya hai ? 'hA~ prabhu, satya hai / ' arihaMta ariSTanemi ne kahA-'devAnupriye! usa kAla usa samaya meM bhaddilapuranAmaka nagara meM nAga gAthApati thA / vaha pUrNatayA sampanna thA / nAgarikoM meM usakI bar3I pratiSThA thI / usa nAga gAthApati kI sulasA nAma kI bhAryA thI / usa sulasA gAthApatnI ko bAlyAvasthA meM hI kisI nimittajJa ne kahA thA-'yaha bAlikA niMdu hogI / tatpazcAt vaha sulasA bAlyakAla se hI hariNaigameSI deva kI bhakta bana gaI / usane hariNaigameSI deva kI pratimA banavAI / pratimA banavA kara pratidina prAtaHkAla snAna karake yAvat duHsvapna nivAraNArtha prAyazcitta kara Ardra sAr3I pahane hue usakI bahumUlya puSpoM se arcanA karatI / puSpoM dvArA pUjA ke pazcAt ghuTane Tekakara pAMcoM aMga namA kara praNAma karatI, tadanantara AhAra karatI, nihAra karatI evaM apanI dainandinI ke anya kArya karatI / tatpazcAt usa sulasA gAthApatnI kI usa bhakti-bahumAnapUrvaka kI gaI zuzrUSA se deva prasanna ho gayA / pazcAt hariNaigameSI deva sulasA gAthApatnI ko tathA tumheM donoM ko samakAla meM hI RtumatI karatA aura taba tuma donoM samakAla meM hI garbha dhAraNa karatI, aura samakAla meM hI bAlaka ko janma detIM / prasavakAla meM vaha sulasA gAthApatnI mare hue bAlaka ko janma detI / taba vaha hariNaigameSI deva sulasA para anukaMpA karane ke liye usake mRta bAlaka ko hAthoM meM letA aura lekara tumhAre pAsa lAtA / idhara usI samaya tuma bhI nava mAsa kA kAla pUrNa hone para sukumAra bAlaka ko janma detI / he devAnupriye ! jo tumhAre putra hote unako hariNaigameSI deva tumhAre pAsa se apane donoM hAthoM meM grahaNa karatA aura unheM grahaNa kara sulasA gAthApatnI ke pAsa lAkara rakha detA / ataH vAstava meM he devakI ! ye tumhAre hI putra haiM, sulasA gAthApatnI ke putra nahIM haiM / ' tadanantara devakI devI ne arihaMta ariSTanemi bhagavAn ke pAsa se ukta vRttAnta ko sunakara aura usa para cintana kara hRSTa-tuSTa yAvat praphullahRdayA hokara ariSTanemi bhagavAn ko vaMdana namaskAra kiyA / ve chahoM muni jahA~ virAjamAna the vahA~ Akara una chahoM muniyoM ko vaMdanA namaskAra karatI hai / una anagAroM ko dekhakara putra-prema ke kAraNa usake stanoM se dUdha jharane lagA / harSa ke kAraNa locana praphullita ho uThe, kaMcukI ke bandhana TUTane lage, bhujAoM ke AbhUSaNa taMga ho gaye, usakI romAvalI meghadhArA se abhitADita hue kadamba puSpa kI bhA~ti khila uThI / una chahoM muniyoM ko nirnimeSa dRSTi se cirakAla taka nirakhatI hI rahI / tatpazcAt
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ antakRdazA-3/8/13 una chahoM muniyoM ko vaMdana-namaskAra karake jahA~ bhagavAn ariSTanemi virAjamAna the vahA~ AI, arihanta ariSTanemi ko vandana-namaskAra karake usI dhArmika zreSTha ratha para ArUDha hotI hai / rathArUDha ho jahAM dvArakA nagarI thI, vahA~ Akara dvArakA nagarI meM praveza kara apane prAsAda ke bAhara kI upasthAnazAlA AtI hai, dhArmika stha se nIce utara kara jahAM apanA vAsagRha thA, jahAM apanI zayyA thI usa para baiTha jAtI hai / usa samaya devakI devI ko isa prakAra kA vicAra, cintana aura abhilASApUrNa mAnasika saMkalpa utpanna huA ki aho ! maiMne pUrNataH samAna AkRti vAle yAvat nalakUbara ke samAna sAta putroM ko janma diyA para maiMne eka kI bhI bAlyakrIDA kA AnandAnubhava nahIM kiyA / yaha kRSNa vAsudeva bhI chaha-chaha mAsa ke anantara caraNa-vandana ke liye mere pAsa AtA hai, ataH maiM mAnatI hU~ ki ve mAtAeM dhanya haiM, jinakI apanI kukSi se utpanna hue, stana-pAna ke lobhI bAlaka, madhura AlApa karate hue, tutalAtI bolI se manmana bolate hue jinake stanamUla kakSAbhAga meM abhisaraNa karate haiM, evaM phira una mugdha bAlakoM ko jo mAtAeM kamala ke samAna apane komala hAthoM dvArA pakar3a kara goda meM biThAtI haiM aura apane bAlakoM se madhura-maMjula zabdoM meM bAra bAra bAteM karatI haiM / maiM nizcitarUpeNa adhanya aura puNyahIna hU~ kyoMki maiMne inameM se eka putra kI bhI bAlakrIDA nahIM dekhI / isa prakAra devakI khinna mana se yAvat ArtadhyAna karane lagI / usI samaya vahAM zrIkRSNa vAsudeva snAna kara yAvat vibhUSita hokara devakI mAtA ke caraNa-vaMdana ke liye zIghratApUrvaka Aye / ve kRSNa vAsudeva devakI mAtA ke darzana karate haiM, caraNoM meM vaMdana karate haiM / phira devakI devI se isa prakAra pUchane lage-"he mAtA ! pahale to maiM jaba-jaba Apake caraNa-vandana ke liye AtA thA, taba-taba Apa mujhe dekhate hI hRSTa tuSTa yAvat Aja ArtadhyAna meM nimagna-sI kyoM dikha rahI ho ?" kRSNa dvArA isa prakAra kA prazna kiye jAne para devakI devI kRSNa vAsudeva se kahane lagI he putra ! vastutaH bAta yaha hai ki maiMne samAna AkRti yAvat samAna rUpa vAle sAta putroM ko janma diyA / para maiMne unameM se kisI eka ke bhI bAlyakAla athavA bAla-lIlA kA sukha nahIM bhogA / putra ! tuma bhI chaha chaha mahInoM ke antara se mere pAsa caraNa-vaMdana ke liye Ate ho / ataH maiM aisA soca rahI hU~ ki ve mAtAeM dhanya haiM, yAvat ArtadhyAna kara rahI huuN| mAtA kI yaha bAta sunakara zrIkRSNa vAsudeva devakI mahArAnI se isa prakAra bole"mAtAjI ! Apa udAsa athavA cintita hokara ArtadhyAna mata karo / maiM aisA prayatna karUMgA jisase merA eka sahodara choTA bhAI utpanna ho / " isa prakAra kaha kara zrIkRSNa ne devakI mAtA ko iSTa, kAnta, priya, manojJa vacanoM dvArA dhairya baMdhAyA, Azvasta kiyA / zrIkRSNa apanI mAtA ke prAsAda se nikale, jahAM pauSadhazAlA thI vahAM Aye / Akara abhayakumAra ke samAna aSTamabhakta tapa svIkAra karake apane mitra deva kI ArAdhanA kI / vizeSatA yaha ki inhoMne hariNaigameSI deva kI ArAdhanA kI / ArAdhanA meM aSTama bhakta tapa grahaNa kiyA, yAvat hariNaigameSi deva ArAdhanA se prasanna hokara zrIkRSNa ke pAsa AyA / taba zrIkRSNane hAtha joDakara isa prakAra kahA-he devAnupriya ! Apa mujhe eka sahodara laghubhrAtA dIjIe, yahI merI icchA hai /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda taba hariNaigameSI deva zrIkRSNa vAsudeva se isa prakAra bolA - "he devAnupriya ! devaloka kA eka deva vahA~ kA AyuSya pUrNa hone para devaloka se cyuta hokara Apake sahodara choTe bhAI ke rUpa meM janma legA aura isa taraha ApakA manoratha avazya pUrNa hogA, para vaha bAlyakAla bItane para, yAvat yuvAvasthA prApta hone para bhagavAn zrIariSTanemi ke pAsa muNDita hokara dIkSA grahaNa karegA / " zrIkRSNa vAsudeva ko usa deva ne dUsarI bAra, tIsarI bAra bhI yahI kahA aura yaha kahane ke pazcAt jisa dizA se AyA thA usI meM lauTa gayA / isake pazcAt zrIkRSNavAsudeva pauSadhazAlA se nikale, devakI mAtA ke pAsa Aye, Akara devakI devI kA caraNa vaMdana kiyA, ve mAtA se isa prakAra bole- "he mAtA ! merA eka sahodara choTA bhAI hogA / " aisA kaha karake unhoMne devakI mAtA ko madhura evaM iSTa, yAvat Azvasta karake jisa dizA se prAdurbhUta hue the usI dizA meM lauTa gaye / 24 tadanantara vaha devakI devI apane AvAsagRha meM zayyA para soI huI thI / taba usane svapna meM siMha ko dekhA / vaha isa prakAra ke udAra yAvat zobhAvAle mahAsvapna ko dekhakara jAgRta huI / devakI devIne svapna kA sArA vRtAMta apane svAmI ko sunAyA / mahArAjA vasudevane svapna pAThako ko bulavAyA aura svapnasaMbaMdhi phala ke viSaya meM puchA - svapna pAThakone batAyA ki isa svapna ke phala svarupa devakI devi ko eka suyogya puNyAtmA putra ratnakI prApti hogI / mAtA devakI bhI svapna kA phala sunakara bahota prasanna huI / vaha devakI devI sukhapUrvaka apane garbha kA pAlana karane lagI / tatpazcAt nava mAsa pUrNa hone para mAtA devakI ne jAtakusuma samAna, raktabandhujIvaka samAna, vIravahukI samAna lAkha ke raMga samAna, vikasIta pArijAta ke puSpa jaisA prAtaHkAlina sUrya kI lAlimA samAna, kAntiyukta, sarvajana nayanAbhirAma sukumAla aMgovAle yAvat svarupavAn evaM gajatAlu ke samAna raktavarNa aise sukumAla putra ko janma diyA / putra kA janma saMskAra meghakumAra ke samAna jAnanA / " kyoMki hamArA yaha bAlaka gaja ke tAlu ke samAna sukomala evaM sundara hai, ataH hamAre isa bAlaka kA nAma gajasukumAla ho / " isa prakAra vicAra kara usa bAlaka ke mAtA-pitA ne usakA "gajasukumAra" yaha nAma rakhA / zeSa varNana meghakumAra ke samAna samajhanA / kramazaH gajasukumAra bhoga bhogane meM samartha ho gayA / usa dvArakA nagarI meM somila nAmaka eka brAhmaNa rahatA thA, jo samRddha thA aura Rgveda, yAvat brAhmaNa aura pArivrAjaka sambandhI zAstroM meM bar3A nipuNa thA / usa somila brAhmaNa ke somazrI nAmakI brAhmaNI thI / somazrI sukumAra evaM rUpalAvaNya aura yauvana se sampanna thI / usa somila brAhmaNa kI putrI aura somazrI brAhmaNI kI AtmajA somA nAma kI kanyA thI, jo sukomala yAvat bar3I rUpavatI thI / rUpa, AkRti tathA lAvaNa- saundarya kI dRSTi se usa meM koI doSa nahIM thA, ataeva vaha uttama tathA uttama zarIrakhAlI thI / vaha somA kanyA anyadA kisI dina snAna kara yAvat vastrAlaMkAroM se vibhUSita ho, bahuta sI kubjAoM, yAvat mahattarikAoM se ghirI huI apane ghara se bAhara nikalI / ghara se bAhara nikala kara jahAM rAjamArga thA, vahA~ AI aura rAjamArga meM svarNa kI geMda se khela khelane lagI / usa kAla aura usa samaya meM arihaMta ariSTanemi dvArakA nagarI meM padhAre / pariSad dharmakathA sunane ko AI / usa samaya kRSNa vAsudeva bhI bhagavAn ke zubhAgamana ke samAcAra se avagata ho, snAna kara, yAvat vastrAlaMkAroM se vibhUSita ho gajasukumAla kumAra ke sAtha hAthI
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ antakRddazA-3/8/13 25 ke hode para ArUr3ha hokara koraMTa puSpoM kI mAlA sahita chatra dhAraNa kiye hue, zveta cAmaroM se donoM ora se nirantara vIjyamAna hote hue, dvArakA nagarI ke madhya bhAga se hokara arhat ariSTanemi ke vandana ke liye jAte hue, rAja-mArga meM khelatI huI usa somA kanyA ko dekhate haiM / somA kanyA ke rUpa, lAvaNya aura kAnti-yukta yauvana ko dekhakara kRSNa vAsudeva atyanta Azcarya cakita hue / taba vaha kRSNa vAsudeva AjJAkArI puruSoM ko bulAte haiM / bulAkara isa prakAra kahate haiM-"he devAnupriyo ! tuma somila brAhmaNa ke pAsa jAo aura usase isa somA kanyA kI yAcanA karo, use prApta karo aura phira use lekara kanyAoM ke antaHpura meM pahu~cA do / yaha somA kanyA, mere choTe bhAI gajakusumAla kI bhAryA hogI / " taba AjJAkArI puruSoM ne yAvat vaisA hI kiyA / tatpazcAt kRSNa vAsudeva dvArakA nagarI ke madhya bhAga se hote hue nikale, jahAM sahastrAmravana udyAna thA aura bhagavAn ariSTanemi the, vahA~ Aye / yAvat upAsanA karane lage / usa samaya bhagavAn ariSTanemi ne kRSNa vAsudeva aura gajasukumAra kumAra pramukha usa sabhA ko dharmopadeza diyA / prabhu kI amogha vANI sunane ke pazcAt kRSNa apane AvAsa ko lauTa gaye / tadanantara gajasukumAra kumAra bhagavAn zrI ariSTanemi ke pAsa dharmakathA sunakara virakta hokara bole-bhagavan ! mAtA-pitA se pUchakara maiM Apake pAsa dIkSA grahaNa karU~gA / megha kumAra kI taraha, vizeSa rUpa se mAtA-pitA ne unheM mahilAvarja vaMzavRddhi hone ke bAda dIkSA grahaNa karane ko kahA / tadanantara kRSNa vAsudeva gajasukumAra ke virakta hone kI bAta sunakara gajasukumAra ke pAsa Aye aura Akara unhoMne gajasukumAra kumAra kA AliMgana kiyA, AliMgana kara goda meM biThAyA, goda meM biThAkara isa prakAra bole-'he devAnupriya ! tuma mere sahodara choTe bhAI ho, isaliye merA kahanA hai ki isa samaya bhagavAn ariSTanemi ke pAsa muMDita hokara agAra se anagAra banane rUpa dIkSA grahaNa mata karo / maiM tumako dvArakA nagarI meM bahuta bar3e samAroha ke sAtha rAjyAbhiSeka se abhiSikta karUMgA / " taba gajasukumAra kumAra kRSNa vAsudeva dvArA aisA kahe jAne para mauna rahe / kucha samaya mauna rahane ke bAda gajasukumAra apane bar3e bhAI kRSNa vAsudeva evaM mAtA-pitA kI dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI isa prakAra bole "he devAnupriyo ! vastutaH manuSya ke kAmabhoga evaM deha yAvat naSTa hone vAle haiM / isaliye he devAnupriyo ! maiM cAhatA hU~ ki ApakI AjJA milane para maiM arihaMta ariSTanemi ke pAsa pravrajyA grahaNa kara lUM / " tadanantara gajasukumAla kumAra ko kRSNa-vAsudeva aura mAtA-pitA jaba bahuta-sI anukUla aura sneha bharI yuktiyoM se bhI samajhAne meM samartha nahIM hue taba nirAza hokara zrIkRSNa evaM mAtA-pitA isa prakAra bole-"yadi aisA hI hai to he putra ! hama eka dina hI tumhArI rAjyazrI dekhanA cAhate haiM / isaliye tuma kama se kama eka dina ke liye to rAjalakSmI ko svIkAra karo / " taba gajasukumAra kumAra vAsudeva kRSNa aura mAtA-pitA kI icchA kA anusaraNa karake cupa raha gae / yAvat gajasukumAla rAjyabhiSeka se abhiSikta ho gae / gaja sukumAla rAjA ho gae / yAvat he putra ! hama tujhe kyA deve ? kyA prayojana hai ? taba gaja sukumAla ne kahA "he mAtApitA !" mere lie rajoharaNa aura pAtra maMgavAnA tathA nApita ko bulAnA cAhatA huM / yAvat mahAbalakumAra kI taraha gajasukumAla bhI pravrajita ho gae / iriyA samiti Adi kA pAlana karane lage yAvat jitendriya hokara zuddha brahmacarya kI paripAlanA
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda 26 karane lage / zramaNadharma meM dIkSita hone ke pazcAt gajasukumAla muni jisa dina dIkSita hue, usI dina ke pichale bhAga meM jahA~ arihaMta ariSTanemi virAjamAna the, vahA~ Akara unhoMne bhagavAn neminAtha kI pradakSiNA karake isa prakAra bole- 'bhagavan ! ApakI anujJA prApta hone para maiM mahAkAla zmazAna meM eka rAtri kI mahApaDimA dhAraNa kara vicaranA cAhatA hU~ / ' prabhu ne kahA"he devAnupriya ! jisase tumheM sukha prApta ho vahI karo / " tadanantara vaha gajasukumAla muni arihaMta ariSTanemi kI AjJA milane para, bhagavAn neminAtha ko vaMdana namaskAra karate haiM / arhat ariSTanemi ke sAnnidhya se calakara sahastrAmravana udyAna se nikale / jahA~ mahAkAla zmazAna thA, vahA~ Ate haiM / prAsu sthaMDila bhUmi kI pratilekhanA karate haiM / pazcAt uccAra-prastravaNa tyAga ke yogya bhUmi kA pratilekhana karate | pazcAt eka sthAna para khar3e ho apanI deha - yaSTi ko kiMcit jhukAye hue, yAvat donoM pairoM ko ekatra karake eka rAtri kI mahApratimA aMgIkAra kara dhyAna meM magna ho jAte haiM / idhara somila brAhmaNa samidhA lAne ke liye dvArakA nagarI ke bAhara sukumAla aNagAra ke zmazAnabhUmi meM jAne se pUrva hI nikalA thA / vaha samidhA, darbha, kuza, DAbha evaM meM patrAmoDoM ko letA hai / unheM lekara vahA~ se apane ghara kI tarapha lauTatA hai / lauTate samaya mahAkAla zmazAna ke nikaTa se jAte hue saMdhyA kAla kI belA meM, jabaki manuSyoM kA gamanAgamana nahIM ke samAna ho gayA thA, usane gajasukumAla muni ko vahA~ dhyAnastha khar3e dekhA / unheM dekhate hI somila ke hRdaya meM vaira bhAva jAgRta huA / vaha krodha se tamatamA uThatA hai aura mana hI mana isa prakAra bolatA hai-are! yaha to vahI aprArthanIya kA prArthI yAvat lajjA parivarjita, gajasukumAla kumAra hai, jo merI nirdoSa putrI somA kanyA ko akAraNa hI tyAga kara muMDita ho yAvat zramaNa bana gayA hai ! isaliye mujhe nizcaya hI gajasukumAla se isa vaira kA badalA lenA cAhiye / isa prakAra vaha somila socatA hai aura socakara saba dizAoM kI ora dekhatA hai ki kahIM se koI dekha to nahIM rahA hai / isa vicAra se cAroM ora dekhatA huA pAsa ke hI tAlAba se vaha gIlI miTTI letA hai, gajasukumAla muni ke mastaka para pAla bA~dhakara jalatI huI citA meM se phUle hue kiMzuka ke phUla se samAna lAla-lAla khera ke aMgAroM ko kisI khappara meM lekara una dahakate hue aMgAroM ko gajasukumAla muni ke sira para rakha detA hai / rakhane ke bAda isa bhaya se ki kahI use koI dekha na le, bhayabhIta hokara ghabarA kara, trasta hokara evaM ugra hokara vaha vahA~ se zIghratApUrvaka pIche kI ora haTatA huA bhAgatA hai / vahA~ se bhAgatA huA vaha somila jisa ora se AyA thA usI ora calA jAtA hai / sira para una jAjvalyamAna aMgAroM ke rakhe jAne se gajasukumAla muni ke zarIra meM mahA bhayaMkara vedanA utpanna huI jo atyanta dAhaka duHkhapUrNa yAvat dussaha thI / itanA hone para bhI gajasukumAla muni somila brAhmaNa para mana se bhI, leza mAtra bhI dveSa nahIM karate hue usa ekAnta duHkharUpa yAvat dussaha vedanA ko samabhAvapUrvaka sahana karane lage / usa samaya usa ekAnta duHkhapUrNa duHsaha dAhaka vedanA ko samabhAva se sahana karate hue zubha pariNAmoM tathA prazasta zubha adhyavasAyoM ke phalasvarUpa AtmaguNoM ko AcchAdita karanevAle karmoM ke kSaya se samasta karmaraja ko jhAr3akara sApha kara dene vAle, karma-vinAzaka apUrNa karaNa meM praviSTa hue / una gajasukumAla
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ antakRddazA-3/8/13 27 anagAra ko anaMta anuttara yAvat kevalajJAna evaM kevaladarzana kI upalabdhi huI / tatpazcAt AyuSyapUrNa ho jAne para ve siddha-kRtakRtya, yAvat sarva prakAra ke duHkhoM se rahita ho gaye / usa samaya vahA~ samIpavartI devoM ne "aho ! ina gajasukumAla muni ne zramaNadharma kI atyanta utkRSTa ArAdhanA kI hai" yaha jAna kara apanI vaikriya zakti ke dvArA divya sugandhita jala kI tathA pAMca vargoM ke divya phUloM evaM vastroM kI varSA kI aura divya madhura gItoM tathA gandharvavAdyayantroM kI dhvani se AkAza ko gaMjA diyA / tadanantara kRSNa vAsudeva dUsare dina prAtaHkAla sUryodaya hone para snAna kara vastrAlaMkAroM se vibhUSita ho, hAthI para ArUDha hue / koraMTa puSpoM kI mAlA vAlA chatra dhAraNa kiyA huA thA / zveta evaM ujjvala cAmara unake dAyeM-bAyeM Dhore jArahe the / ve jahA~ bhagavAn ariSTanemi virAjamAna the, vahA~ ke liye khAnA hue / taba kRSNa vAsudeva ne dvArakA nagarI ke madhya bhAga se jAte samaya eka puruSa ko dekhA, jo ati vRddha, jarA se jarjarita evaM thakA huA thA / vaha bahuta duHkhI thA / usake ghara ke bAhara rAjamArga para IMToM kA eka vizAla Dhera par3A thA jise vaha vRddha eka-eka IMTa karake apane ghara meM sthAnAntarita kara rahA thA / taba una kRSNa vAsudeva ne usa puruSa kI anukaMpA ke liye hAthI para baiThe hue hI eka IMTa uThAI, uThAkara bAhara rAste se ghara ke bhItara pahuMcA dI / taba kRSNa vAsudeva ke dvArA eka IMTa uThAne para aneka saiMkar3oM puruSoM dvArA vaha bahuta bar3A IMToM kA Dhera bAhara galI meM se ghara ke bhItara pahuMcA diyA gayA / vRddha puruSa kI sahAyatA karane ke anantara kRSNa vAsudeva dvArakA nagarI ke madhya meM se hote hue jahA~ bhagavanta ariSTanemi virAjamAna the vahAM A gae / yAvat vaMdana-namaskAra kiyaa| bAda pUchA-"bhagavan ! mere sahodara laghubhrAtA muni gajasukumAla kahAM haiM ? maiM unako vandanAnamaskAra karanA cAhatA huuN|" arihaMta ariSTanemi ne kahA-kRSNa ! muni gajasukumAla ne mokSa prApta karane kA apanA prayojana siddha kara liyA hai / kRSNa vAsudeva ariSTanemi bhagavAn ke caraNoM meM punaH nivedana karane lage-bhagavan ! muni gajasukumAla ne apanA prayojana kaise siddha kara liyA hai ? "he kRSNa ! vastutaH kala ke dina ke aparAhna kAla ke pUrva bhAga meM gajasukumAla muni ne mujhe vandana-namaskAra karake isa prakAra nivedana kiyA-he prabho ! ApakI AjJA ho to maiM mahAkAla zmazAna meM eka rAtri kI mahAbhikSupratimA dhAraNa karake vicaranA cAhatA hU~ / yAvat bhikSu kI mahApratimA dhAraNa karake dhyAnastha khar3e ho gaye / isake bAda gajasukumAla muni ko eka puruSa ne dekhA aura dekhakara vaha una para atyanta kruddha huA / ityAdi, isa prakAra gajasukumAla muni ne apanA prayojana siddha kara liyA / yaha sunakara kRSNa vAsudeva bhagavAn neminAtha se isa prakAra pUchane lage-"bhaMte ! vaha aprArthanIya kA prArthI arthAt mRtyu ko cAhane vAlA, yAvat nirlajja puruSa kauna hai jisane mere sahodara laghu bhrAtA gajasukumAla muni kA asamaya meM hI prANa-haraNa kara liyA ?" taba arhat ariSTanemi kRSNa vAsudeva se isa prakAra bole-"he kRSNa ! tuma usa puruSa para dveSa-roSa mata karo; kyoMki usa puruSa ne sunizcita rUpeNa gajasukumAla muni ko apanA apanA prayojana siddha karane meM sahAyatA pradAna kI hai / " yaha sunakara kRSNa vAsudeva ne punaH prazna kiyA-'he pUjya ! usa puruSa ne gajasukumAla muni ko kisa prakAra sahAyatA dI ?' arhat ariSTanemi ne uttara diyA"kRSNa ! mere caraNavaMdana ke hetu zIghratApUrvaka Ate samaya tumane dvArakA nagarI meM eka vRddha puruSa
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda ko dekhA yAvat he kRSNa ! vastutaH jisa taraha tumane usa puruSa kA duHkha dUra karane meM usakI sahAyatA kI, usI taraha he kRSNa ! usa puruSa ne bhI anekAneka lAkhoM bhavoM ke saMcita karmoM kI rAzi kI udIraNA karane meM saMlagna gajasukumAla muni ko una karmoM kI saMpUrNa nirjarA karane meM sahAyatA pradAna kI hai / kRSNa vAsudeva phira nivedana karane lage-"bhagavan ! maiM usa puruSa ko kisa taraha pahacAna sakatA hU~ ?' bhagavAn ariSTanemi kahane lage-'kRSNa ! yahA~ se lauTane para jaba tuma dvArakA nagarI meM praveza karoge to usa samaya eka puruSa tumheM dekhakara bhayabhIta hogA, vaha vahA~ para khar3A-khar3A hI gira jAegA / Ayu kI samApti ho jAne se mRtyu ko prApta ho jAegA / usa samaya tuma samajha lenA ki yaha vahI puruSa hai / ' ariSTanemi ko vaMdana evaM namaskAra karake zrIkRSNa ne vahA~ se prasthAna kiyA aura apane pradhAna hastiratna para baiThakara apane ghara kI ora khAnA hue / udhara usa somila brAhmaNa ke mana meM dUsare dina sUryodaya hote hI isa prakAra vicAra utpanna huAnizcaya hI kRSNa vAsudeva arihaMta ariSTanemi ke caraNoM meM vaMdana karane ke liye gaye haiM / bhagavAn to sarvajJa haiM unase koI bAta chipI nahIM hai / bhagavAn ne gajasukumAla kI mRtyu sambandhI mere kukRtya ko jAna liyA hogA, pUrNataH vidita kara liyA hogA / yaha saba bhagavAn se spaSTa samajha suna liyA hogA / arihaMta ariSTanemi ne avazyameva kRSNa vAsudeva ko yaha saba batA diyA hogA / to aisI sthiti meM kRSNa vAsudeva ruSTa hokara mujhe na mAlUma kisa prakAra kI kumauta se mAreMge / isa vicAra se DarA huA vaha apane ghara se nikalatA hai, nikalakara dvArakA nagarI meM praveza karate hue kRSNa vAsudeva ke ekadama sAmane A par3atA hai / usa samaya somila brAhmaNa kRSNa vAsudeva ko sahasA sammukha dekha kara bhayabhIta huA aura jahA~ kA tahA~ stambhita khar3A raha gayA / vahIM khar3e-khar3e hI sthitibheda se apanA AyuSya pUrNa ho jAne se sarvAMga-zithila ho dhar3Ama se bhUmitala para gira par3A / usa samaya kRSNa vAsudeva somila brAhmaNa ko giratA huA dekhate haiM aura dekhakara isa prakAra bolate haiM-"are devAnupriyo ! yahI vaha mRtyu kI icchA karane vAlA tathA lajjA evaM zobhA se rahita somila brAhmaNa hai, jisane mere sahodara choTe bhAI gajasukumAla muni ko asamaya meM hI kAla kA grAsa banA DAlA / " aisA kahakara kRSNa vAsudeva ne somila brAhmaNa ke usa zava ko cAMDAloM ke dvArA ghasITavA kara nagara ke bAhara phiMkavA diyA aura usa zaba ke sparza vAlI bhUmi ko pAnI se dhulavAkara kRSNa vAsudeva apane rAjaprAsAda meM pahuMce aura apane AgAra meM praviSTa hue / he jaMbU ! yAvat mokSa-samprApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne antakRdazAMga sUtra ke tRtIya varga ke aSTama adhyayana kA yaha artha pratipAdita kiyA hai / | varga-3 adhyayana-9 se 13 | [14] "he jaMbU ! usa kAla usa samaya meM dvArakAnAmaka nagarI thI, eka dina bhagavAn ariSTanemi tIrthaMkara vicarate hue usa nagarI meM padhAre / vahA~ baladeva rAjA thA / varNana samajha lenA / usa kI dhAriNI rAnI thI / (varNana), usa dhAriNIrAnI ne siMha kA svapna dekhA, tadanantara putrajanma Adi kA varNana gautamakumAra kI taraha jAna lenA / vizeSatA yaha ki vaha bIsa varSa kI dIkSAparyAyavAlA huA / zeSa usI prakAra yAvat zatrujaya parvata para siddhi prApta
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ antakRddazA-3/9 se 13/14 kI / "he jaMbU ! isa prakAra yAvat mokSa-prApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne antagaDa sUtra ke tRtIya varga ke navama adhyayana kA yaha artha pratipAdana kiyA hai, aisA maiM kahatA hU~ / " isI prakAra durmukha aura kUpadAraka kumAra kA varNana jAnanA / donoM ke pitA baladeva aura mAtA dhAriNI thI / dAruka aura anAdhRSTi bhI isI prakAra haiM / vizeSa yaha hai ki vasudeva pitA aura dhAriNI mAtA thI / zrI sudharmA svAmI ne kahA-"he jaMbU ! zramaNa yAvat muktiprApta prabhu ne tIsare varga ke teraha adhyayanoM kA yaha bhAva pharamAyA hai / " varga-3 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (varga-4) [15] "bhagavan ! zramaNa yAvat muktiprApta prabhu ne AThaveM aMga aMtakRtadazA ke tIsare varga kA jo varNana kiyA vaha sunA / aMtagaDadazA ke cauthe varga kA he pUjya ! zramaNa bhagavAn ne kyA bhAva darzAye haiM ? "he jaMbU ! zramaNa yAvat muktiprApta prabhu ne aMtagaDadazA ke cauthe varga meM daza adhyayana kahe haiM, jo isa prakAra haiM [16] jAli kumAra, mayAli kumAra, uvayAli kumAra, puruSasena kumAra, vAriSeNa kumAra, pradyumna kumAra, zAmba kumAra, aniruddha kumAra, satyanemi kumAra aura dRDhanemi kumAra / [17] jaMbU svAmI ne kahA-bhagavan ! zramaNa yAvat muktiprApta prabhu ne cauthe varga ke daza adhyayana kahe haiM, to prathama adhyayana kA zramaNa yAvat muktiprApta prabhu ne kyA artha batAyA hai / " he jaMbU ! usa kAla aura usa samaya meM dvArakA nagarI thI, zrIkRSNa vAsudeva vahA~ rAjya kara rahe the / usa dvArakA nagarI meM mahArAja 'vAsudeva' aura rAnI 'dhAriNI' nivAsa karate the / jAlikumAra kA varNana gautama kumAra ke samAna jAnanA / vizeSa yaha ki jAlikumAra ne yuvAvasthA prAptakara pacAsa kanyAoM se vivAha kiyA tathA pacAsa-pacAsa vastuoM kA daheja milA / dIkSita hokara jAli muni ne bAraha aMgoM kA jJAna prApta kiyA, solaha varSa dIkSAparyAya kA pAlana kiyA, yAvat zatrujaya parvata para jAkara siddha hue / __isI prakAra mayAlikumAra, uvayAli kumAra, puruSasena aura vAriSeNa kA varNana jAnanA cAhiye / isI prakAra pradyumna kumAra kA varNana bhI jAnanA / vizeSa--kRSNa unake pitA aura rukmiNI devI mAtA thI / isI prakAra sAmba kumAra bhI; vizeSa-unakI mAtA jAmbavatI thI / isI prakAra aniruddha kumAra kA bhI, vizeSa yaha hai ki pradhumna pitA aura vaidarbhI usakI mAtA thI / isI prakAra satyanemi kumAra bhI, vizeSa, samudravijaya pitA aura zivA devI mAtA thii| isI prakAra dRDhanemi kumAra kA bhI / ye sabhI adhyayana eka samAna haiM / isa prakAra he jaMbU! daza adhyayanoM vAle isa cauthe varga kA zramaNa yAvat mokSaprApta prabhu ne yaha artha kahA hai / varga-4 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (varga-5) [18] "bhagavan ! yAvat mokSaprApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne antakRtadazA ke paMcama varga kA kyA artha pratipAdana kiyA hai ? "he jaMbU ! yAvat mokSa prApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne antakRtdazA ke paMcama varga ke dasa adhyayana batAe haiM / [19] padmAvatI, gaurI, gAndhArI, lakSmaNA, susImA, jAmbavatI, satyabhAmA, rukmiNI,
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 mUlazrI aura mUladattA | AgamasUtra - hindI anuvAda varga - 5 adhyayana - 1 [20] jambUsvAmI ne punaH pUchA- 'bhaMte ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne paMcama varga ke dasa adhyayana kahe haiM to prathama adhyayana kA kyA artha kahA hai ?' he jaMbU ! usa kAla usa samaya meM dvArakA nAma kI nagarI thI, yAvat zrIkRSNa vAsudeva vahA~ rAjya kara rahe the / zrIkRSNa vAsudeva kI padmAvatI nAma kI mahArAnI thI / ( rAjJIvarNana jAna lenA) / usa kAla usa samaya meM arihaMta ariSTanemi tIrthaMkara vicarate hue dvArakA nagarI meM padhAre / zrIkRSNa vaMdana - namaskAra karane hetu rAjaprAsAda se nikala kara prabhu ke pAsa pahu~ce yAvat prabhu ariSTanemi kI paryupAsanA karane lage / usa samaya padmAvatI devI ne bhagavAn ke Ane kI khabara sunI to vaha atyanta prasanna huI / vaha bhI devakI mahArAnI ke samAna dhArmika ratha para ArUr3ha hokara bhagavAn ko vaMdana karane gaI / yAvat neminAtha kI paryupAsanA karane lagI / arihaMta ariSTanemi ne kRSNa vAsudeva, padmAvatI devI aura pariSada ko dharmakathA kahI / dharmakathA sunakara jana pariSad vApisa lauTa gaI / taba kRSNa vAsudeva ne bhagavAn neminAtha ko vaMdana - namaskAra karake unase isa prakAra pRcchA kI- " - "bhagavan ! bAraha yojana laMbI aura nava yojana caur3I yAvat sAkSAt devaloka ke samAna isa dvArakA nagarI kA vinAza kisa kAraNa se hogA ?" 'he kRSNa !' isa prakAra saMbodhita karate hue arihaMta ariSTanemi ne uttara diyA- "he kRSNa ! nizcaya hI bAraha yojana lambI aura nava yojana caur3I yAvat pratyakSa svargapurI ke samAna isa dvArakA nagarI kA vinAza madirA, agni aura dvaipAyana RSi ke kopa ke kAraNa hogA / " arihanta ariSTanemi se dvArakA nagarI ke vinAza kA kAraNa suna-samajhakara zrIkRSaNa vAsudeva ke mana meM aisA vicAra, cintana, prArthita evaM manogata saMkalpa utpanna huA ki ve jAli, mayAli, uvayAli, purisasena, vIrasena, pradyumna, zAmba, aniruddha, dRDhanemi aura satyanemi prabhRti kumAra dhanya haiM jo hiraNyAdi deyabhAga dekara, neminAtha prabhu ke pAsa muMDita yAvat pravrajita ho gaye haiM / maiM adhanya hUM, akRta- puNya hUM ki rAjya, antaHpura aura manuSya saMbaMdhI kAmabhogoM meM mUrcchita hUM, inheM tyAgakara bhagavAn neminAtha ke pAsa muMDita hokara anagAra rUpa pravrajita hone meM asamartha hUM / bhagavAn neminAtha prabhu ne apane jJAna-bala se kRSNa vAsudeva ke manameM Aye ina vicAroM ko jAnakara ArttadhyAna meM DUbe hue kRSNa vAsudeva se isa prakAra kahA - "nizcaya hI he kRSNa ! tumhAre mana meM aisA vicAra utpanna huA-ve jAli, mayAli Adi dhanya hai yAvat maiM pravrajyA nahIM sakatA / kRSNa ! kyA yaha bAta sahI hai ?" zrIkRSNa ne kahA- "hA~ bhagavan ! hai / " "to he kRSNa ! aisA kabhI huA nahIM, hotA nahIM aura hogA bhI nahIM ki vAsudeva apane bhava meM dhana-dhAnya-svarNa Adi saMpatti chor3akara munivrata le leM / vAsudeva dIkSA lete nahIM, lI nahIM evaM bhaviSya meM kabhI leMge bhI nahIM / " zrIkRSNa ne kahA - "he bhagavan ! aisA kyoM kahA jAtA hai ki aisA kabhI huA nahIM, hotA nahIM aura hogA bhI nahIM / " "he kRSNa ! nizcaya hI sabhI vAsudeva pUrva bhava meM nidAnakRta hote haiM, isaliye maiM aisA kahatA hUM ki aisA kabhI huA nahIM, hotA nahIM aura hogA bhI nahIM ki vAsudeva kabhI pravrajyA aMgIkAra kareM / "
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ antakRddazA - 5/1/20 31 taba kRSNa vAsudeva arihaMta ariSTanemi ko isa prakAra bole- "he bhagavan ! yahA~ se kAla ke samaya kAla kara maiM kahA~ jAUMgA, kahAM utpanna hoUMgA ?" ariSTanemi bhagavAn ne kahAhe kRSNa ! tuma surA, agni aura dvaipAyana ke kopa ke kAraNa isa dvArakA nagarI ke jala kara naSTa ho jAne para aura apane mAtA-pitA evaM svajanoM kA viyoga ho jAne para rAma baladeva ke sAtha dakSiNI samudra ke taTa kI ora pANDurAjA ke putra yudhiSThira Adi pAcoM pAMDavoM ke samIpa pANDu mathurA kI ora jAoge / rAste meM vizrAma lene ke liye kauzAmba vana udyAna meM atyanta vizAla eka vaTavRkSa ke nIce, pRthvIzilApaTTa para pItAmbara oDhakara tuma so jAoge / usa samaya mRga ke bhrama meM jarAkumAra dvArA calAyA huA tIkSNa tIra tumhAre bAeM paira meM lagegA / isa tIkSNa tIra se viddha hokara tuma kAla ke samaya kAla karake vAlukAprabhA nAmaka tIsarI pRthvI meM janma loge / prabhu ke zrImukha se apane AgAmI bhava kI yaha bAta sunakara kRSNa vAsudeva khinnamana hokara ArttadhyAna karane lage / taba arihaMta ariSTanemi punaH bole- "he devAnupriya ! tuma khinnamana hokara ArttadhyAna mata karo / nizcaya se kAlAntara meM tuma tIsarI pRthvI se nikalakara isI jaMbUdvIpa ke bharata kSetra meM Ane vAle utsarpiNI kAla meM puMDra janapada ke zatadvAra nagara meM "amama" nAma ke bArahaveM tIrthaMkara banoge / vahA~ bahuta varSoM taka kevalI paryAya kA pAlana kara tuma siddha-buddha-mukta hooge / " arihaMta prabhu ke mukhAravinda se apane bhaviSya kA yaha vRttAnta sunakara kRSNa vAsudeva bar3e prasanna hue aura apanI bhujA para tAla Thokane lage / jayanAda karake tripadI - bhUmi meM tIna bAra pA~va kA nyAsa kiyA - kUde / thor3A pIche haTakara siMhanAda kiyA aura phira bhagavAn neminAtha ko vaMdana namaskAra karake apane abhiSeka yogya hastiratna para ArUDha hue aura dvArakA nagarI ke madhya se hote hue apane rAjaprAsAda meM Aye / abhiSekayogya hAthI se nIce utare aura phira jahA~ bAhara kI upasthAnazAlA thI vahAM Aye / ve siMhAsana para pUrvAbhimukha virAjamAna hue / phira apane AjJAkArI puruSoM ko bulAkara bole devAnupriyo ! tuma dvArakA nagarI ke zrRMgATaka Adi meM jora-jora se ghoSaNA karate hue isa prakAra kaho ki - " he dvArakAvAsI nagarajano ! isa bAraha yojana laMbI yAvat pratyakSa-svargapurI ke samAna dvArakA nagarI kA surA, agni evaM dvaipAyana ke kopa ke kAraNa nAza hogA, isaliye he devAnupriyo ! dvArakA nagarI meM jisakI icchA ho, cAhe vaha rAjA ho, yuvarAja ho, Izvara ho, talavara ho, mADaMbika ho, kauTumbika ho, ibhya ho, rAnI ho, kumAra ho, kumArI ho, rAjarAnI ho, rAjaputrI ho, inameM se jo bhI prabhu neminAtha ke nikaTa muNDita hokara yAvat dIkSA lenA cAhe, use kRSNa vAsudeva aisA karane kI AjJA dete haiM / dIkSArthI ke pIche usake Azrita sabhI kuTuMbIjanoM kI bhI zrIkRSNa yathAyogya vyavasthA kareMge aura bar3e Rddhi-satkAra ke sAtha usakA dIkSA - mahotsava saMpanna kareMge / " isa prakAra do-tIna bAra ghoSaNA ko doharA kara punaH mujhe sUcita karo / " kRSNa kA yaha Adeza pAkara una AjJAkArI rAjapuruSoM ne vaisI hI ghoSaNA do-tIna bAra karake lauTakara isakI sUcanA zrIkRSNa ko dI / isake bAda vaha padmAvatI mahArAnI bhagavAn ariSTanemi se dharmopadeza sunakara evaM use hRdaya meM dhAraNa karake prasanna aura santuSTa huI, usakA hRdaya praphullita ho uThA / yAvat vaha arihaMta neminAtha ko vaMdanA - namaskAra karake isa prakAra bolI- bhaMte ! nirgranthapravacana para maiM zraddhA
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda 32 karatI haM / jaisA Apa kahate haiM vaha vaisA hI hai / ApakA dharmopadeza yathArtha hai / he bhagavana ! maiM kRSNa vAsudeva kI AjJA lekara phira devAnupriya ke pAsa muNDita hokara dIkSA grahaNa karanA cAhatI haM / prabhu ne kahA-'jaise tumheM sukha ho vaisA karo / he devAnupriyo ! dharma-kArya meM vilamba mata karo / ' bAda padmAvatI devI dhArmika zreSTha ratha para ArUDha hokara dvArakA nagarI meM apane prAsAda meM Akara jahAM para kRSNa vAsudeva the vahAM Akara apane donoM hAtha jor3akara sira jhukAkara, mastaka para aMjali kara kRSNa vAsudeva se isa prakAra bolI-'devAnupriya ! ApakI AjJA ho to maiM arihaMta neminAtha ke pAsa muNDita hokara dIkSA grahaNa karanA cAhatI huuN|' kRSNa ne kahA-'devAnupriye ! jaise tumheM sukha ho vaisA karo / ' taba kRSNa vAsudeva ne apane AjJAkArI puruSoM ko bulAkara isa prakAra Adeza diyA devAnupriyo ! zIghra hI mahArAnI padmAvatI ke dIkSAmahotsava kI vizAla taiyArI karo, aura taiyArI ho jAne kI mujhe sUcanA do / taba AjJAkArI puruSoM ne vaisA hI kiyA aura dIkSAmahotsava kI taiyArI kI sUcanA dii| isake bAda kRSNa vAsudeva ne padmAvatI devI ko paTTa para biThAyA aura eka sau ATha suvarNakalazoM se yAvata niSkramaNAbhiSeka se abhiSikta kiyA / phira sabhI prakAra ke alaMkAroM se vibhUSita karake hajAra puruSoM dvArA uThAyI jAne vAlI zivikA meM biThAkara dvArakA nagarI ke madhya se hote hue nikale aura jahAM raivataka parvata aura sahasrAmravana udyAna thA usa ora cale / vahAM pahu~ca kara padmAvatI devI zibikA se utarI / tadanantara kRSNa vAsudeva jahAM ariSTanemi bhagavAn the vahAM Aye, Akara bhagavAn ko tIna bAra pradakSiNA karake vandanA-namaskAra kiyA, isa prakAra bole"bhagavan ! yaha padmAvatI devI merI paTarAnI hai / yaha mere liye iSTa hai, kAnta hai, priya hai, manojJa hai aura mana ke anukUla calane vAlI hai, abhirAma hai / bhagavan ! yaha mere jIvana meM zvAsocchvAsa ke samAna hai, mere hRdaya ko Ananda dene vAlI hai / isa prakAra kA strI-ratna udumbara ke puSpa ke samAna sunane ke liye bhI durlabha hai; taba dekhane kI to bAta hI kyA hai ? he devAnupriya ! maiM aisI apanI priya patnI kI bhikSA ziSyA rUpa meM Apako detA huuN| Apa use svIkAra kreN|" kRSNa vAsudeva kI prArthanA sunakara prabhu bole-'devAnupriya ! tumheM jisa prakAra sukha ho vaisA karo / ' taba usa padmAvatI devI ne IzAna-koNa meM jAkara svayaM apane hAthoM se AbhUSaNa evaM alaMkAra utAre, svayaM hI apane kezoM kA paMcamuSTika loca kiyA / phira bhagavAn neminAtha ke pAsa Akara vandanA kI / isa prakAra kahA-"bhagavan ! yaha saMsAra janma, jarA, maraNa Adi dukha rUpI Aga meM jala rahA hai / yAvat mujhe dIkSA deM / " isake bAda bhagavAn neminAtha ne padmAvatI devI ko svayameva pravrajyA dI, aura svayaM hI yakSiNI AryA ko ziSyA ke rUpa meM pradAna kii| taba yakSiNI AryA ne padmAvatI ko dharmazikSA dI, yAvat isa prakAra saMyamapUrvaka pravRtti karanI cAhie / taba vaha padmAvatI AryA IryAsamiti yAvat brahmacAriNI AryA ho gaI / tadanantara usa padmAvatI AryA ne yakSiNI AryA se sAmAyika se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA, bahuta se upavAsa-bele-tele-cole-pacole-mAsa aura ardhamAsa-khamaNa Adi vividha tapasyA se AtmA ko bhAvita karatI huI vicarane lagI / isa taraha padmAvatI AryA ne pUre bIsa varSa taka cAritradharma kA pAlana kiyA aura anta meM eka mAsa kI saMlekhanA se AtmA ko bhAvita kara, sATha bhakta anazana pUrNa kara, jisa artha-prayojana ke liye nagnabhAva, (Adi dhAraNa kie the yAvat) usa
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ antakRddazA-5/1/20 33 artha kA ArAdhana kara antima zvAsa se siddha-buddha-mukta ho gaI / | varga-5 adhyayana-2 se 8 | [21] usa kAla aura usa samaya meM dvArakA nagarI thI / usake samIpa raivataka nAma kA parvata thA / usa parvata para nandanavana udyAna thA / dvArakA nagarI meM zrIkRSNa vAsudeva rAjA the| una kI gaurI nAma kI mahArAnI thI, eka samaya usa nandanavana udyAna meM bhagavAn ariSTanemi padhAre / kRSNa vAsudeva bhagavAn ke darzana karane ke lie gaye / jana-pariSad bhI gii| pariSad lauTa gaI / kRSNa vAsudeva bhI apane rAja-bhavana meM lauTa gaye / tatpazcAt gaurI devI padmAvatI rAnI kI taraha dIkSita huI yAvat siddha ho gaI / isI taraha gAMdhArI, lakSmaNa, susImA, jAmbavatI, satyabhAmA aura rukmiNI ke bhI chaha adhyayana padmAvatI ke samAna hI jAnanA / | varga-5 adhyayana-9, 10 / [22] usa kAla usa samaya meM dvArakA nagarI ke pAsa raivataka nAma kA parvata thA, jahAM eka nandana vana udyAna thA / vahAM kRSNa-vAsudeva rAjya karate the / kRSNa vAsudeva ke putra aura rAnI jAmbavatI devI ke Atmaja zAmbakumAra the jo sarvAMga sundara the / una zAmba kumAra kI mUlazrI nAma kI bhAryA thI / atyanta sundara evaM komalAMgI thI / eka samaya ariSTanemi vahAM padhAre / kRSNa vAsudeva unake darzanArtha gaye | mUlazrI devI bhI padmAvatI ke samAna prabhu ke darzanArtha gaI / vizeSa meM bolI-"he devAnupriya ! kRSNa vAsudeva se pUchatI hU~ yAvat siddha ho gaI / mUlazrI ke hI samAna mUladattA kA bhI sArA vRttAnta jAnanA / varga-5 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (varga-6) [23] bhagavan ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne chaThe varga ke kyA bhAva kahe haiM ? 'he jambU! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne aSTama aMga aMtagaDa dazA ke chaThe varga ke solaha adhyayana kahe haiM, jo isa prakAra haiM [24] makAI, kiMkama, mudagarapANi, kAzyapa, kSemaka, dhRtidhara, kailAza, haricandana, vArata, sudarzana, puNyabhadra, sumanabhadra, supratiSThita, meghakumAra, atimukta kumAra aura alakka kumAra / | varga-6 adhyayana-1, 2 [26] bhagavan ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne chaThe varga ke 16 adhyayana kahe haiM to prathama adhyayana kA kyA artha kahA hai ? he jambU ! usa kAla usa samaya meM rAjagRha nagara thaa| vahAM guNazIlanAmaka caitya thA / zreNika rAjA the / vahAM makAI nAmaka gAthApati rahatA thA, jo atyanta samRddha yAvat aparibhUta thA / usa kAla usa samaya meM dharma kI Adi karane vAle zramaNa bhagavAna mahAvIra guNazIla udyAna meM padhAre / pariSad darzanArtha evaM dharmopadeza-zravaNArtha AI / makAI gAthApati bhI bhagavatIsUtra meM varNita gaMgadatta ke varNanAnusAra apane ghara se niklaa| dharmopadeza sunakara vaha virakta ho gayA / ghara Akara jyeSTha putra ko ghara kA bhAra sauMpA aura svayaM hajAra puruSoM se uThAI jAne vAlI zivikA meM baiThakara zramaNadIkSA aMgIkAra karane hetu bhagavAn
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 AgamasUtra-hindI anuvAda kI sevA meM AyA / yAvat vaha anagAra ho gayA / IryA Adi samitiyoM se yukta evaM guttiyoM se gupta brahmacArI bana gayA / - isake bAda makAI muni ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke guNasaMpanna tathA vezasampanna sthaviroM ke pAsa sAmAyika Adi gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA aura skaMdaka ke samAna guNaratnasaMvatsara tapa kA ArAdhana kiyA / solaha varSa taka dIkSAparyAya meM rahe / anta meM vipulagiri parvata para skandaka ke samAna hI saMthArAdi karake siddha ho gaye / kiMkama bhI makAI ke samAna hI dIkSA lekara vipulAcala para siddha buddha mukta hue / | varga-6 adhyayana-3 [27] usa kAla usa samaya meM rAjagRha nagara thA / guNazIlaka udyAna thA / zreNika rAjA the / celanA rAnI thI / 'arjuna' nAma kA eka mAlI rahatA thA / usakI patnI bandhumatIthI, jo atyanta sundara evaM sukumAra thI / arjunamAlI kA rAjagRha nagara ke bAhara eka bar3A puSpArAma thA / vaha puSpodyAna kahIM kRSNa varNa kA thA, yAvat samudAya kI taraha pratIta ho rahA thA / usameM pAMcoM vargoM ke phUla khile hue the / vaha bagIcA isa bhAMti hRdaya ko prasanna evaM praphullita karane vAlA atizaya darzanIya thA / usa puSpArAma phUlavADI ke samIpa hI mudgarapANi yakSa kA yakSAyatana thA, jo usa arjunamAlI ke purakhAoM se calI AI kulaparaMparA se sambandhita thA / vaha 'pUrNabhadra' caitya ke samAna purAnA, divya evaM satya prabhAvavAlA thA / usameM mudgarapANi nAmaka yakSa kI eka pratimA thI, jisake hAtha meM eka hajAra pala-parimANa bhAravAlA lohe kA eka mudgara thA / ___ vaha arjunamAlI bacapana se hI mudgarapANi yakSa kA upAsaka thA / pratidina bAMsa kI chabar3I lekara vaha rAjagRha nagara ke bAhara sthita apanI usa phUlavADI meM jAtA thA aura phUloM ko cuna-cuna kara ekatrita karatA thA / phira una phUloM meM se uttama-uttama phUloM ko chAMTakara unheM usa mudgarapANi yakSa ke samakSa car3hAtA thA / isa prakAra vaha uttamottama phUloM se usa yakSa kI pUjA-arcanA karatA aura bhUmi para donoM ghuTane Tekakara use praNAma karatA / isake bAda rAjamArga ke kinAre bAjAra meM baiThakara una phUloM ko becakara apanI AjIvikA upArjana kiyA karatA thA / usa rAjagRha nagara meM 'lalitA' nAma kI eka goSThI thI / vaha dhana-dhAnyAdi se sampanna thI tathA vaha bahutoM se bhI parAbhava ko prApta nahIM ho pAtI thI / kisI samaya rAjA kA koI abhISTa-kArya saMpAdana karane ke kAraNa rAjA ne usa mitra-maMDalI para prasanna hokara abhayadAna de diyA thA ki vaha apanI icchAnusAra koI bhI kArya karane meM svatantra hai / rAjya kI ora se use pUrA saMrakSaNa thA, isa kAraNa yaha goSThI bahuta ucchaMkhala aura svacchanda bana gaI / eka dina rAjagRha nagara meM eka utsava manAne kI ghoSaNA huI / isa para arjunamAlI ne anumAna kiyA ki kala isa utsava ke avasara para bahuta adhika phUloM kI mAMga hogI / isaliye usa dina vaha prAtaHkAla meM jaldI hI uThA aura vAMsa kI chabar3I lekara apanI patnI bandhumatI ke sAtha jaldI ghara se nikalA / nagara meM hotA huA apanI phulavAr3I meM pahuMcA aura apanI patnI ke sAtha phUloM ko cuna-cuna kara ekatrita karane lagA / usa samaya pUrvokta "lalitA' goSThI ke
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ antakRddazA-6/3/27 chaha goSThika puruSa mudgarapANi yakSa ke yakSAyatana meM Akara Amoda-pramoda karane lage / udhara arjunamAlI apanI patnI bandhumatI ke sAtha phUla-saMgraha karake unameM se kucha uttama phUla chAMTakara unase nitya-niyama anusAra mudgarapANi yakSa kI pUjA karane ke liye yakSAyatana kI ora calA / una chaha goSThika puruSoM ne arjunamAlI ko bandhumatI bhAryA ke sAtha yakSAyatana kI ora Ate dekhA / paraspara vicAra karake nizcaya kiyA-"arjunamAlI apanI bandhumatI bhAryA ke sAtha idhara hI A rahA hai / hama logoM ke liye yaha uttama avasara hai ki arjunamAlI ko to auMdhI muzkiyoM se balapUrvaka bAMdhakara eka aura paTaka deM aura bandhumatI ke sAtha khUba kAma krIDA kareM / " yaha nizcaya karake ve chahoM usa yakSAyatana ke kivAr3oM ke pIche chipa kara nizcala khar3e ho gaye aura una donoM ke yakSAyatana ke bhItara praviSTa hone kI zvAsa rokakara pratIkSA karane lage / idhara arjunamAlI apanI bandhumatI bhAryA ke sAtha yakSAyatana meM praviSTa huA aura yakSa para dRSTi par3ate hI use praNAma kiyA / phira cune hue uttamottama phUla usa para car3hAkara donoM ghuTane bhUmi para Tekakara praNAma kiyA / usI samaya zIghratA se una chaha goSThika puruSoM ne kivAr3oM ke pIche se nikala kara arjunamAlI ko pakar3a liyA aura usakI audhI muzkeM bAMdhakara use eka ora paTaka diyA / phira usakI patnI bandhumatI mAlina ke sAtha vividhaprakAra se kAmakrIDA karane lage / yaha dekhakara arjunamAlI ke mana meM yaha vicAra AyA-"maiM apane bacapana se hI bhagavAn mudgarapANi ko apanA iSTadeva mAnakara isakI pratidina bhaktipUrvaka pUjA karatA A rahA hUM / isakI pUjA karane ke bAda hI ina phUloM ko becakara apanA jIvana-nirvAha karatA hUM / to yadi mudgarapANi yakSa deva yahAM vAstava meM hI hotA to kyA mujhe isa prakAra vipatti meM par3A dekhatA rahatA ? ataH vAstava meM yahAM mudgarapANi yakSa nahIM hai / yaha to mAtra kASTha kA putalA hai / taba mudgarapANi yakSa ne arjunamAlI ke isa prakAra ke manogata bhAvoM ko jAnakara usake zarIra meM praveza kiyA aura usake bandhanoM ko taDAtar3a tor3a DAlA / taba usa mudgarapANi yakSa se AviSTa arjunamAlI ne lohamaya mudgara ko hAtha meM lekara apanI bandhumatI bhAryA sahita una chahoM goSThika puruSo ko usa mudgara ke prahAra se mAra DAlA / isa prakAra ina sAtoM kA ghAta karake mudgarapANi yakSa se AviSTa vaha arjunamAlI rAjagRha nagara kI bAharI sImA ke AsapAsa cAroM ora chaha puruSoM aura eka strI, isa prakAra sAta manuSyoM kI pratidina hatyA karate hue ghUmane lgaa| __ usa samaya rAjagRha nagara ke zrRMgATaka, Adi sabhI sthAnoM meM bahuta se loga paraspara isa prakAra bolane lage-"devAnupriyo ! arjunamAlI, mudgarapANi yakSa ke vazIbhUta hokara rAjagRha nagara ke bAhara eka strI aura chaha puruSa isa prakAra sAta vyaktiyoM ko pratidina mAra rahA hai / " usa samaya jaba zreNika rAjA ne yaha bAta sunI to unhoMne apane sevaka puruSoM ko bulAyA aura unako isa prakAra kahA-'he devAnupriyo ! rAjagRha nagara ke bAhara arjunamAlI yAvata chaha puruSoM aura eka strI-isa prakAra sAta vyaktiyoM kA pratidina ghAta karatA huA ghUma rahA hai / ataH tuma sAre nagara meM merI AjJA ko isa prakAra prasArita karo ki koI bhI ghAsa ke liye, kASTha, pAnI athavA phala-phUla Adi ke liye rAjagRha nagara ke bAhara na nikale / aisA na ho ki unake zarIra kA vinAza ho jAya / he devAnupriyo ! isa prakAra do tIna bAra ghoSaNA karake mujhe sUcita
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 Agama: pandI anuvAda kro|' yaha rAjAjJA pAkara rAjasevakoM ne rAjagRha nagara meM ghUma ghUma kara rAjAjJA kI ghoSaNA kI aura ghoSaNA karake rAjA ko sUcita kara diyA / usa rAjagRha nagara meM sudarzana nAma ke eka dhanADhya seTha rahate the / ve zramaNopAsakathe aura jIva-ajIva kA jJAtA thA yAvat apanI AtmA ko bhAvita-vAsita karate hue viharaNa kara rahe the / usa kAla aura usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra rAjagRha padhAre aura bAhara udyAna meM Thahare / unake padhArane ke samAcAra sunakara rAjagRha nagara ke zrRMgATaka rAjamArga Adi sthAnoM meM bahuta se nAgarika paraspara isa prakAra vArtAlApa karane lage yAvat vipula artha ko grahaNa karane se hone vAle phala kI to bAta hI kyA hai ? isa prakAra bahuta se nAgarikoM ke mukha se bhagavAn ke padhArane ke samAcAra sunakara sudarzana seTha ke mana meM isa prakAra, ciMtita, prArthita, manogata saMkalpa utpanna huA-"nizcaya hI zramaNa bhagavAn mahAvIra nagara meM padhAre haiM aura bAhara guNazIlaka udyAna meM virAjamAna haiM, isaliye maiM jAUM aura zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra karUM / " aisA socakara ve apane mAtA-pitA ke pAsa Aye aura hAtha jor3akara bole he mAtA-pitA! zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI nagara ke bAhara udyAna meM virAja rahe haiN| ataH maiM cAhatA hUM ki maiM jAUM aura unheM vaMdana-namaskAra karUM / yAvat paryupAsanA karUM / yaha sunakara mAtA-pitA, sudarzana seTha se isa prakAra bole-he putra ! nizcaya hI arjuna mAlAkAra yAvat manuSyoM ko mAratA huA ghUma rahA hai isaliye he putra ! tuma zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana karane ke liye nagara ke bAhara mata nikalo / sambhava hai tumhAre zarIra ko hAni ho jaay| ataH yahI acchA hai ki tuma yahI se zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kara lo|" taba sudarzana seTha ne kahA "he mAtA-pitA ! jaba zramaNa bhagavAn mahAvIra yahAM padhAre haiM, aura bAhara udyAna meM virAjamAna haiM to maiM unako yahIM se vaMdanA-namaskAra karUM yaha kaise ho sakatA hai / ataH Apa mujhe AjJA dIjiye ki maiM vahI jAkara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana karUM, namaskAra karUM yAvat unakI paryupAsanA karUM / " sudarzana seTha ko mAtA-pitA jaba aneka prakAra kI yuktiyoM se nahIM samajhA sake taba mAtA-pitA ne anicchApUrvaka isa prakAra kahA "he putra ! phira jisa prakAra tumheM sukha upaje vaisA karo / " sudarzana seTha ne mAtA-pitA se AjJA prApta karake snAna kiyA aura dharmasabhA meM jAne yogya zuddha mAMgalika vastra dhAraNa kiye phira apane ghara se nikalA aura paidala hI rAjagRha nagara ke madhya se calakara mudgarapANi yakSa ke yakSAyatana ke na ati dUra aurana ati nikaTa se hote hue jahA~ guNazIla nAmaka udyAna aura jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra the usa ora jAne lagA | taba usa mudgarapANi yakSa ne sudarzana zramaNopAsaka ko samIpa se hI jAte hue dekhA / dekhakara vaha kruddha huA, ruSTa huA, kupita huA, kopAtireka se bhISaNa banA huA, krodha kI jvAlA se jalatA huA, dAMta pIsatA huA vaha hajAra pala bhAravAle lohe ke mudgara ko ghumAte-ghumAte jahA~ sudarzana zramaNopAsaka thA, usa ora Ane lagA / usa samaya kruddha mudgarapANi yakSa ko apanI ora AtA dekhakara sudarzana zramaNopAsaka mRtyu kI saMbhAvanA ko jAnakara bhI kiMcit bhI bhaya, trAsa, udvega athavA kSobha ko prApta nahIM huA / usakA hRdaya tanika bhI vicalita athavA bhayAkrAnta nahIM nahIM haA / usane nirbhaya hokara apane vastra ke aMcala se bhUmi kA pramArjana kiyA / phira pUrva dizA kI ora muMha karake baiTha gayA ! baiThakara bAeM ghuTane ko UMcA kiyA aura donoM hAtha jor3akara mastaka
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ antakRddazA-6/3/27 37 para aMjalipuTa rakhA / isake bAda isa prakAra bolA ___ maiM una sabhI arihaMta bhagavaMtoM ko, jo atItakAla meM mokSa padhAra gaye haiM, evaM dharma ke AdikartA tIrthaMkara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko jo bhaviSya meM mokSa padhArane vAle haiM, namaskAra karatA huuN|" maiMne pahale zramaNa bhagavAn mahAvIra se sthUla prANAtipAta kA AjIvana tyAga kiyA, sthUla mRSAvAda, sthUla adattAdAna kA tyAga kiyA svadArasaMtoSa aura icchAparimANa rUpa vrata jIvana bhara ke liye grahaNa kiyA hai / aba unhIM kI sAkSI se prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna aura saMpUrNa-parigraha kA sarvathA AjIvana tyAga karatA hU~ / maiM sarvathA krodha, yAvat mithyAdarzana zalya taka ke samasta pApoM kA bhI AjIvana tyAga karatA hU~ | saba prakAra kA azana, pAna, khAdima aura svAdima ina cAroM prakAra ke AhAra kA bhI tyAga karatA hU~ / yadi maiM isa AsannamRtyu upasarga se baca gayA to pAraNA karake AhArAdi grahaNa kruuNgaa| yadi mukta na hoUM to mujhe yaha saMpUrNa tyAga yAvajjIvana ho / aisA nizcaya karake sudarzana seTha ne uparyukta prakAra se sAgArI paDimA dhAraNa kI / ___idhara vaha mudgarapANi yakSa usa hajAra pala ke lohamaya mudgara ko ghumAtA huA jahA~ sudarzana zramaNopAsaka thA vahA~ AyA / parantu sudarzana zramaNopAsaka ko apane teja se abhibhUta nahIM kara sakA arthAt use kisI prakAra se kaSTa nahIM pahuMcA sakA / mudgarapANi yakSa sudarzana zrAvaka ke cAroM ora ghUmatA rahA aura jaba usako apane teja se parAjita nahIM kara sakA taba sudarzana zramaNopAsaka ke sAmane Akara khar3A ho gayA aura animeSa dRSTi se bahuta dera taka use dekhatA rahA / isake bAda usa mudgarapANi yakSa ne arjuna mAlI ke zarIra ko tyAga diyA aura usa hajAra pala bhAra vAle lohamaya mudgara ko lekara jisa dizA se AyA thA, usI dizA meM calA gayA / mudgarapANi yakSa se mukta hote hI arjuna mAlAkAra 'dhas' isa prakAra ke zabda ke sAtha bhUmi para gira par3A / taba sudarzana zramaNopAsaka ne apane ko upasarga rahita huA jAnakara apanI pratijJA kA pAraNa kiyA aura apanA dhyAna kholA / idhara vaha arjuna mAlI muhUrta bhara ke pazcAt Azvasta evaM svastha hokara uThA aura sudarzana zramaNopAsaka ko sAmane dekhakara isa prakAra bolA-'devAnupriya ! Apa kauna ho ? tathA kahA~ jA rahe ho ?' yaha sunakara sudarzana zramaNopAsaka ne arjuna mAlI se isa taraha kahA'devAnupriya ! maiM jIvAdi nava tattvoM kA jJAtA sudarzana nAmaka zramaNopAsaka hUM aura guNazIla udyAna meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra karane jA rahA hU~ / ' yaha sunakara arjuna mAlI sudarzana zramaNopAsaka se bolA-'he devAnupriya ! maiM bhI tumhAre sAtha zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdanA yAvat paryupAsanA karanA cAhatA hUM / ' sudarzana ne arjuna mAlI se kahA'devAnupriya ! jaise tumheM sukha ho vaisA karo / ' isake bAda sudarzana zramaNopAsaka arjuna mAlI ke sAtha jahA~ guNazIla udyAna meM zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, vahA~ AyA aura arjuna mAlI ke sAtha zramaNa bhagavAn mahAvIra ko AdakSiNa pradakSiNA kI, yAvat usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra ne sudarzana zramaNopAsaka, arjunamAlI aura usa vizAla sabhA ke sammukha dharmakathA kahI / sudarzana dharmakathA sunakara apane ghara lauTa gayA / __ arjunamAlI zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa dharmopadeza sunakara evaM dhAraNa kara atyanta prasanna evaM santuSTa huA aura prabhu mahAvIra ko tIna bAra AdakSiNa-pradakSiNA kara, vaMdana-namaskAra
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda karake isa prakAra bolA-"bhagavan ! maiM nirgranthapravacana para zraddhA karatA hUM, ruci karatA hUM, yAvat Apake caraNoM meM pravrajyA lenA cAhatA hUM / bhagavAn mahAvIra ne kahA-"devAnupriya ! jaise tumheM sukha upaje, vaisA karo / " taba arjunamAlI ne IzAnakoNa meM jAkara svayaM hI paMcamauSTika luMcana kiyA, ve anagAra ho gaye / saMyama va tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / isake pazcAt arjuna muni ne jisa dina muMDita hokara pravrajyA grahaNa kI, usI dina isa prakAra kA abhigraha dhAraNa kiyA-"Aja se maiM niraMtara bele-bele kI tapasyA se AjIvana AtmA ko bhAvita karate hue vicarUMgA / " isake pazcAt arjuna muni bele kI tapasyA ke pAraNe ke dina prathama prahara meM svAdhyAya aura dUsare prahara meM dhyAna karate / phira tIsare prahara meM rAjagRha nagara meM bhikSArtha bhramaNa karate the / ___ usa samaya arjuna muni ko rAjagRha nagara meM ucca-nIca-madhyama kuloM meM bhikSArtha ghUmate hue dekhakara nagara ke aneka nAgarika-strI, puruSa, bAla, vRddha isaprakAra kahate-"isane mere pitA ko mArA hai / isane merI mAtA ko mArA hai / bhAI ko, bahana ko, bhAryA ko, putra ko, kanyA ko, putravadhU ko, evaM isane mere amuka svajana saMbaMdhI yA parijana ko mArA hai / aisA kahakara koI gAlI detA, yAvat tAr3anA karatA / isa prakAra una bahuta se strI-puruSa, bacce, bUDhe aura javAnoM se Akroza-yAvat tADita hote hue bhI ve arjuna muni una para mana se bhI dveSa nahIM karate hue unake dvArA diye gaye sabhI parISahoM ko samabhAvapUrvaka sahana karate hue una kaSToM ko samabhAva se jhela lete evaM nirjarA kA lAbha samajhate hue rAjagRha nagara ke choTe, bar3e evaM madhyama kuloM meM bhikSA hetu bhramaNa karate hue arjuna muni ko kabhI bhojana milatA to pAnI nahIM milatA aura pAnI milatA to bhojana nahIM milatA / vaisI sthiti meM jo bhI aura jaisA bhI alpa svalpa mAtrA meM prAsuka bhojana unheM milatA use ve sarvathA adIna, avimana, akaluSa, amalina, Akula-vyAkulatA rahita akheda-bhAva se grahaNa karate, thakAna anubhava nahIM karate / isa prakAra ve bhikSArtha bhramaNa karake ve rAjagRha nagara se nikalate aura guNazIla udyAna meM, jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra birAjamAna the, vahA~ Ate aura phira bhikSA meM mile hue AhArapAnI ko prabhu mahAvIra ko dikhAte / dikhAkara unakI AjJA pAkara mUrchA rahita, gRddhi rahita, rAga rahita aura Asakti rahitaH jisa prakAra bila meM sarpa sIdhA hI praveza karatA hai usa prakAra rAga-dveSa bhAva se rahita hokara usa AhAra-pAnI kA ve sevana karate / tatpazcAt kisI dina zramaNa bhagavAn mahAvIra rAjagRha nagara ke usa guNazIla udyAna se nikalakara bAhara janapadoM meM vihAra karane lage / arjuna muni ne usa udAra, zreSTha, pavitra bhAva se grahaNa kiye gaye, mahAlAbhakArI, vipula tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue pUre chaha mAsa zramaNa dharma kA pAlana kiyaa| isake bAda Adhe mAsa kI saMlekhanA se apanI AtmA ko bhAvita karake tIsa bhakta ke anazana ko pUrNa kara jisa kArya ke liye vrata grahaNa kiyA thA usako pUrNa kara ve arjuna muni yAvat siddha buddha aura mukta ho gaye / varga-6-adhyayana-4 se 14 [28] usa kAla usa samaya rAjagRha nagara meM guNazIlanAmaka caitya thA / zreNika rAjA thA / kAzyapa nAma kA eka gAthApati rahatA thA / usane makAI kI taraha solaha varSa taka
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ antakRddazA - 6/4 se 14 / 28 39 dIkSAparyAya kA pAlana kiyA aura anta samaya meM vipulagiri parvata para jAkara saMthArA Adi karake siddha buddha aura mukta ho gayA / [29] isI prakAra kSemaka gAthApati kA varNana samajheM / vizeSa itanA hai ki kAkaMdI nagarI ke nivAsI the aura solaha varSa kA unakA dIkSAkAla rahA, yAvat ve bhI vipulagiri para siddha hue / [30] aise hI dhRtidhara gAthApati kA bhI varNana samajheM / ve kAkaMdI ke nivAsI the / [31] isI prakAra kailAza gAthApati bhI the / vizeSa yaha ki ye sAketa nagara ke rahane vAle the, inhoMne bAraha varSa kI dIkSA paryAya pAlI aura vipulagiri parvata para siddha hue / [32] aise hI AThaveM haricandana gAthApati bhI the / ve bhI sAketa nagaranivAsI the [33] isI taraha navame vArata gAthApati rAjagRha nagara ke rahane vAle the / [34] dazaveM sudarzana gAthApati kA varNana bhI isI prakAra samajheM / vizeSa yaha ki vANijyagrAma nagara ke bAhara ghutipalAza nAma kA udyAna thA / vahA~ dIkSita hue / pAMca varSa kA cAritra pAlakara vipulagiri se siddha hue / [35] pUrNabhadra gAthApati kA varNana sudarzana jaisA hI hai / [36] sumanabhadra gAthApati zrAvastI nagarI ke vAsI the / bahuta varSoM taka cAritra pAlakara vipulAcala para siddha hue / [37] supratiSThita gAthApati zrAvastI nagarI ke the aura sattAIsa varSa saMyama pAlakara vipulagiri para siddha hue / [38] megha gAthApati kA vRttAnta bhI aise hI samajheM / vizeSa-rAjagRha ke nivAsI the aura bahuta varSoM taka cAritra pAlakara vipulagiri para siddha hue / varga-6 adhyayana - 15 [39] usa kala aura usa samaya meM polAsapuranAmaka nagara thA / vahA~ zrIvananAmaka udyAna thA / usa nagara meM vijayanAmaka rAjA thA / usa kI zrIdevI nAma kI mahArAnI thI, yahA~ rAjA rAnI kA varNana samajha lenA / mahArAjA vijaya kA putra, zrIdevI kA Atmaja atimukta nAma kA kumAra thA jo atIva sukumAra thA / usa kAla aura usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra polAsapura nagara ke zrIvana udyAna meM padhAre / usa kAla, usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra ke jyeSTha ziSya indrabhUti, vyAkhyAprajJapti meM kahe anusAra nirantara bele - bele kA tapa karate hue saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarate the / pAraNe ke dina pahalI paurisI meM svAdhyAya, dUsarI paurisI meM dhyAna aura tIsarI paurisI meM zArIrika zIghratA se rahita, mAnasika capalatA rahita, AkulatA aura utsukatA rahita, hokara mukhavastrikA kI paDilekhanA karate haiM aura phira pAtroM aura vastroM kI pratilekhanA karate haiM / phira pAtroM kI pramArjanA karake aura pAtroM ko lekara jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the vahA~ Ae, Akara bhagavAn ko vaMdanA - namaskAra kara isa prakAra nivedana kiyA- "he bhagavan ! Aja SaSThabhakta ke pAraNe ke dina ApakI AjJA hone para polAsapura nagara meM yAvat- bhikSArtha bhramaNa karane lage / idhara atimukta kumAra snAna karake yAvat zarIra kI vibhUSA karake bahuta se lar3ake
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda lar3akiyoM, bAlaka-bAlikAoM aura kumAra-kumAriyoM ke sAtha apane ghara se nikale aura nikala kara jahA~ indrasthAna arthAt krIDAsthala thA vahA~ Aye / vahA~ Akara una bAlaka bAlikAoM ke sAtha khelane lage / usa samaya bhagavAn gautama polAsapura nagara meM sampanna - asampanna tathA madhya kuloM meM yAvat bhramaNa karate hue usa krIDAsthala ke pAsa se jA rahe the / usa samaya atimukta kumAra ne bhagavAn gautama ko pAsa se jAte hue dekhA / dekhakara jahA~ bhagavAn gautama se isa prakAra bole- 'bhaMte! Apa kauna haiM ? aura kyoM ghUma rahe haiM ?' taba bhagavAn gautama ne atimukta kumAra ko isa prakAra kahA - 'he devAnupriya ! hama zramaNa nirgrantha haiM, IyAsamiti Adi sahita yAvat brahmacArI haiM, choTe bar3e kuloM meM bhikSArtha bhramaNa karate haiM / ' yaha sunakara atimukta kumAra bole- 'bhagavan ! Apa Ao ! maiM Apako bhikSA dilAtA hU~ / ' aisA kahakara atimukta kumAra ne bhagavAn gautama kI aMgulI pakar3I aura unako apane ghara le Aye / zrIdevI mahArAnI bhagavAn gautama svAmI ko Ate dekha bahuta prasanna huI yAvat Asana se uThakara sammukha AI / bhagavAn gautama ko tIna bAra pradakSiNA karake vaMdanA kI, namaskAra kiyA phira vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima se pratilAbha diyA yAvat vidhipUrvaka visarjita kiyA / isake bAda bhagavAn gautama se atimukta kumAra isa prakAra bole'he devAnupriya ! Apa kahA~ rahate haiM ?' devAnupriya ! mere dharmAcArya aura dharmopadezaka bhagavAn mahAvIra dharma kI Adi karane vAle, yAvat zAzvata sthAna - ke abhilASI isI polAsapura nagara ke bAhara zrIvana udyAna meM maryAdAnusAra sthAna grahaNa karake saMyama evaM tapa se AtmA ko bhAvita kara vicarate haiM / hama vahIM rahate haiM / ' 40 taba atimukta kumAra bhagavAn gautama se isa prakAra bole- 'he pUjya ! maiM bhI Apake sAtha zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana karane calatA hU~ / ' 'devAnupriya ! jaise tumheM sukha ho vaisA karo !' taba atimukta kumAra gautama svAmI ke sAtha zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke pAsa Aye aura Akara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra pradakSiNA kI / phira vaMdanA karake paryupAsanA karane lage / idhara gautama svAmI bhagavAn mahAvIra kI sevA meM upasthita hue, aura gamanAgamana saMbaMdhI pratikramaNa kiyA, tathA bhikSA lene meM laga hue doSoM kI AlocanA kI / phira lAyA huA AhArapAnI bhagavAn ko dikhAyA aura dikhAkara saMyama tathA tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / taba zramaNa bhagavAn mahAvIra ne atimukta kumAra ko tathA mahatI pariSad ko dharma - kathA kahI / atimuktakumAra zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa dharmakathA sunakara aura use dhAraNa kara bahuta prasanna aura santuSTa huA / vizeSa yaha hai ki usane kahA - "devAnupriya ! maiM mAtA-pitA se pUchatA hU~ / taba maiM devAnupriya ke pAsa yAvat dIkSA grahaNa karUMgA / " "he devAnupriya ! jaise tumheM sukha ho vaise karo / para dharmakArya meM pramAda mata karo / " tatpazcAt atimukta kumAra apane mAtA-pitA ke pAsa pahu~ce / unake caraNoM meM praNAma kiyA aura kahA - ' mAtA-pitA ! maiMne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke nikaTa dharma zravaNa kiyA hai / vaha dharma mujhe iSTa lagA hai, punaH punaH iSTa pratIta huA hai aura khUba rucA hai / ' vatsa ! tuma dhanya ho, vanma ! tuma puNyazAlI ho, vatsa ! tuma kRtArtha ho ki tumane zramaNa bhagavAn mahAvIra ke nikaTa dharma zravaNa kiyA hai aura vaha dharma tumheM iSTa, punaH punaH iSTa aura rucikara huA hai /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ antakRdazA-6/15/39 41 taba atimukta kumAra ne dUsarI aura tIsarI bAra bhI yahI kahA-'mAtA-pitA ! maiMne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke nikaTa dharma sunA hai aura vaha dharma mujhe iSTa, pratISTa aura rucikara huA hai| ataeva maiM he mAtA-pitA ! ApakI anumati prApta kara zramaNa bhagavAna mahAvIra ke nikaTa muNDita hokara, gRhatyAga karake anagAra-dIkSA grahaNa karanA cAhatA hU~ / ' isa para mAtA-pitA atimukta kumAra se isa prakAra bole-'he putra ! abhI tuma bAlaka ho, asaMbuddha ho / abhI tuma dharma ko kyA jAno ?' 'he mAtA-pitA ! maiM jise jAnatA hU~, use nahIM jAnatA hU~ aura jisako nahIM jAnatA hU~ usako jAnatA huuN|' patra ! tuma jisako jAnate ho usako nahIM jAnate aura jisako nahIM jAnate usako jAnate ho, yaha kaise ? 'mAtA-pitA ! maiM jAnatA hU~ ki jo janmA hai usako avazya maranA hogA, para yaha nahIM jAnatA ki kaba, kahA~, kisa prakAra aura kitane dina bAda maranA hogA ? phira maiM yaha bhI nahIM jAnatA ki jIva kina karmoM ke kAraNa naraka, tiryaMca, manuSya aura deva-yoni meM utpanna hote haiM, para itanA jAnatA hU~ ki jIva apane hI karmoM ke kAraNa naraka yAvata devayoni meM utpanna hote haiM / isa prakAra nizcaya hI he mAtA-pitA ! maiM jisako jAnatA hU~ usI ko nahIM jAnatA aura jisako nahIM jAnatA usI ko jAnatA huuN| ataH maiM ApakI AjJA pAkara yAvat pravrajyA aMgIkAra karanA cAhatA huuN|" atimukta kumAra ko mAtA-pitA jaba bahuta-sI yukti-prayuktiyoM se samajhAne meM samartha nahIM hue, to bole-he putra ! hama eka dina ke lie tumhArI rAjyalakSmI kI zobhA dekhanA cAhate haiM / taba atimukta kumAra mAtA-pitA ke vacana kA anuvartana karake mauna rahe / taba mahAbala ke samAna unakA rAjyAbhiSeka huA phira bhagavAn ke pAsa dIkSA lekara sAmAyika se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / bahuta varSoM taka zramaNa-cAritra kA pAlana kiyA / guNaratnasaMvatsara tapa kA ArAdhana kiyA, yAvat vipulAcala parvata para siddha hue / varga-6 adhyayana-16 / [40] usa kAla aura usa samaya vANArasI nagarI meM kAmamahAvana udyAna thA / alakSa nAmaka rAjA thA / usa kAla aura usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra yAvat mahAvana udyAna meM padhAre / janapariSad prabhu-vandana ko nikalI, rAjA alakSa bhI prabhu mahAvIra ke padhArane kI bAta sunakara prasanna huA aura koNika rAjA ke samAna vaha bhI yAvat prabhu kI sevA meM upAsanA karane lagA / prabhu ne dharmakathA kahI / taba alakSa rAjA ne zramama bhagavAn mahAvIra ke pAsa 'udAyana' kI taraha zramaNadIkSA grahaNa kI / vizeSatA yaha ki unhoMne apane jyeSTha putra ko rAjya siMhAsana para biThAyA / gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / bahuta varSoM taka zramaNacAritra kA pAlana kiyA yAvat vipulagiri parvata para jAkara siddha hue / isa prakAra "he jaMbU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne aSTama aMga aMtagaDa dazA ke chaThe varga kA yaha artha kahA hai / " varga-6 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (varga-7) [41] bhagavan ! yAvat mokSaprApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne aMtagaDadazA ke chaThe varga kA jo artha batAyA hai, usakA maiMne zravaNa kara liyA hai, aba zramaNa yAvat mokSaprApta bhagavAn mahAvIra ne sAtaveM varga kA jo artha kahA hai use sunAne kI kRpA kareM / he jaMbU ! sAtaveM varga
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 AgamasUtra-hindI anuvAda ke teraha adhyayana kahe gaye haiM / [42] nandA, nandavatI, nandottarA, nandazreNikA, marutA, sumarutA, mahAmarutA, maruddevA / [43] bhadrA, subhadrA, sujAtA, sumanAyikA, bhUtadattA / ye saba zreNika rAjA kI rAniyA~ thiiN|" [44] "bhagavan ! prabhu ne sAtaveM varga ke teraha adhyayana kahe haiM to prathama adhyayana kA he pUjya ! zramaNa yAvat muktiprApta prabhu ne kyA artha kahA hai ?" "he jaMbU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAma kA nagara thA / usake bAhara guNazIla caitya thA / zreNika rAjA thA / nandA rAnI thI, prabhu mahAvIra padhAre / pariSad vandana karane ko nikalI / nandA devI bhagavAn ke Ane kA samAcAra sunakara bahuta prasanna huI aura AjJAkArI sevaka ko bulAkara dhArmika-ratha lAne kI AjJA dI / padmAvatI kI taraha isane bhI dIkSA lI yAvat gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / bIsa varSa taka cAritra kA pAlana kiyA, aMta meM siddha huI / [45] nandavatI Adi zeSa bAraha adhyayana nandA ke samAna haiM / (varga-2) [46] "bhagavan ! zramaNa yAvat muktiprApta bhagavAn mahAvIra ne aMtagaDadazA ke AThaveM varga kA kyA artha pratipAdana kiyA hai ?" "he jaMbU ! zramaNa yAvat muktiprApta prabhu mahAvIra ne AThaveM aMga aMtagaDadazA ke AThaveM varga ke daza adhyayana kahe haiM / [47] kAlI, sukAlI, mahAkAlI, kRSNA, sukRSNA, mahAkRSNA, vIrakRSNA, rAmakRSNA, pitusenakRSNA aura mahAsenakRSNA / . varga-8 adhyayana-1 / [48] "bhagavan ! yadi AThaveM varga ke daza adhyayana kahe haiM to prathama adhyayana kA zramaNa yAvata muktiprApta mahAvIra ne kyA artha kahA hai ?" "he jaMbU ! usa kAla aura usa samaya campA nAma kI nagarI thI / vahA~ pUrNabhadra caitya thA / vahA~ koNika rAjA thA / zreNika rAjA kI rAnI aura mahArAjA koNika kI choTI mAtA kAlI devI thI / (varNana) / nandA devI ke samAna kAlI rAnI ne bhI prabhu mahAvIra ke samIpa zramaNIdIkSA grahaNa karake sAmAyika se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA evaM bahuta se upavAsa, bele, tele Adi tapasyA se apanI AtmA ko bhAvita karatI huI vicarane lagI / eka dina vaha kAlI AryA, AryA candanA ke samIpa AyI aura hAtha jor3a kara vinayapUrvaka bolI-"he Arye ! ApakI AjJA prApta ho to maiM ratnAvalI tapa ko aMgIkAra karake vicaranA cAhatI huuN|" "devAnupriye ! jaise sukha ho vaisA karo, pramAda mata karo / " taba kAlI AryA, AryA candanA kI AjJA pAkara ratnAvalI tapa ko aMgIkAra karake vicarane lagI, upavAsa kiyA, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, pAraNA karake, belA kiyA, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira telA kiyA, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira ATha bele kiye, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira upavAsa kiyA, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira belA kiyA, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira telA kiyA. karake,
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 antakRddazA - 8/1/48 sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira dazama colA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira paMcolA kiyA, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira chaha upavAsa kiye, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira sAta upavAsa kiye, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira ATha upavAsa kiye, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira nava upavAsa kiye, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira daza upavAsa kiye, karake, sarvaguNakAmayukta pAraNA kiyaa| pAraNA karake, gyAraha upavAsa kiye, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira bAraha upavAsa kiye, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira teraha upavAsa kiye, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira caudaha upavAsa kiye, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira pandraha upavAsa kiye, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira solaha upavAsa kiye, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira cauMtIsa bele kiye, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira solaha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira pandraha upavAsa kiye, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira caudaha upavAsa kiye, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira teraha upavAsa kiye, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira bAraha upavAsa kiye, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira gyAraha upavAsa kiye, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira dasa upavAsa kiye, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira nava upavAsa kiye, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira ATha upavAsa kiye, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira sAta upavAsa kiye, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake, chaha upavAsa kiye, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake paMcolA kiyA, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake, colA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake, telA kiyA, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake, belA kiyA, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, pAraNA karake, upavAsa kiyA, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake, ATha bele kiye, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake, belA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake, upavAsa kiyA, karake, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / isa prakAra isa ratnAvalI tapazcaraNa kI prathama paripATI kI kAlI AryA ne ArAdhanA kI / sUtrAnusAra ratnAvalI tapa kI isa ArAdhanA kI prathama paripATI eka varSa tIna mAsa aura bAIsa ahorAtra meM, ArAdhanA pUrNa kI / isa eka paripATI meM tIna sau corAsI dina tapasyA ke evaM aThAsI dina pAraNA ke hote haiM / isa prakAra kula cAra sau bahattara dina hote haiM / isake pazcAt dUsarI paripATI meM kAlI AryA ne upavAsa kiyA aura vigaya rahita pAraNA kiyA, belA kiyA aura vigaya rahita pAraNA kiyA / isa prakAra yaha bhI pahalI paripATI ke samAna hai / isameM kevala yaha vizeSa hai ki pAraNA vigayarahita hotA hai / isa prakAra sUtrAnusAra isa dUsarI paripATI kA ArAdhana kiyA jAtA hai / isake pazcAt tIsarI paripATI meM vaha kAlI AryA upavAsa karatI hai aura leparahita pAraNA karatI hai / zeSa pahale kI taraha hai / aise hI kAlI AryA ne cauthI paripATI kI ArAdhanA kI / isameM vizeSatA yaha hai ki saba pAraNe AyaMbila se karatI haiM / zeSa usI prakAra hai / [49] prathama paripATI meM sarvakAmaguNa, dUsarI meM vigayarahita pAraNA kiyA / tIsarI meM lepa rahita aura cauthI paripATI meM AyaMbila se pAraNA kiyA /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [50 ] isa bhAMti kAlI AryA ne ratnAvalI tapa kI pAMca varSa do mAsa aura aTThAIsa dinoM meM sUtrAnusAra yAvat ArAdhanA pUrNa karake jahA~ AryA candanA thIM vahA~ AI aura AryA caMdanA ko vaMdanA - namaskAra kiyA / tadanantara bahuta se upavAsa, belA, telA, cAra, pA~ca Adi anazana tapa se apanI AtmA ko bhAvita karatI huI vicarane lagI / tatpazcAt kAlI AryA yAvat nasoM se vyApta ho gayI thI / jaise koI koyaloM se bharI gAr3I ho, yAvat bhasma ke samUha se AcchAdita agni kI taraha tapasyA ke teja se dedIpyamAna vaha tapasteja kI lakSmI se atIva zobhAyamAna ho rahI thI / eka dina rAtri ke pichale prahara meM kAlI AryA ke hRdaya meM skandakamuni ke samAna vicAra utpanna huA - " jaba taka mere isa zarIra meM utthAna, karma, bala, vIrya aura puruSakAra - parAkrama hai, mana meM zraddhA, dhairya evaM vairAgya hai taba taka mere liye ucita hai ki kala sUryodaya hone ke pazcAt AryA caMdanA se pUchakara, unakI AjJA prApta hone para, saMlekhanA jhUSaNA kA sevana karatI huI bhaktapAna kA tyAga karake mRtyu ke prati niSkAma ho kara vicaraNa karU~ / " aisA socakara vaha agale dina sUryodaya hote hI jahA~ AryA caMdanA thI vahA~ AI vaMdanA - namaskAra kara isa prakAra bolI- "he Arye ! ApakI AjJA ho to maiM saMlekhanA jhUSaNA karatI huI vicaranA cAhatI hU~ / "he devAnupriye ! jaise tumheM sukha ho, vaisA karo / satkArya meM vilamba na karo / " taba AryA candanA kI AjJA pAkara kAlI AryA saMlekhanA jhUSaNA grahaNa karake yAvat vicarane lagI / kAlI AryA ne sAmAyika se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA aura pUre ATha varSa taka cAritradharma kA pAlana karake eka mAsa kI saMlekhanA se AtmA ko jhUSita kara sATha bhakta kA anazana pUrNa kara, jisa hetu se saMyama grahaNa kiyA thA yAvat usako antima zvAsocchvAsa taka pUrNa kiyA aura siddha buddha aura mukta ho gaI / varga - 8 adhyayana - 2 [51] usa kAla aura usa samaya meM caMpA nAma kI nagarI thI / pUrNabhadra caitya thA koNika rAjA thA / zreNika rAjA kI rAnI aura koNika rAjA kI choTI mAtA sukAlI nAma kI rAnI thI / kAlI kI taraha sukAlI bhI pravrajita huI aura bahuta se upavAsa Adi tapoM se AtmA ko bhAvita karatI huI vicarane lagI / phira vaha sukAlI AryA anyadA kisI dina Arya-candanA AryA ke pAsa Akara isa prakAra bolI- "he Arye ! ApakI AjJA ho to maiM kanakAvalI tapa aMgIkAra karake vicaranA cAhatI hU~ / " AryA candanA kI AjJA pAkara ratnAvalI ke samAna sukAlI ne kanakAvalI tapa kA ArAdhana kiyA / vizeSatA isameM yaha thI ki tInoM sthAnoM para aSTama-tele kiye jaba ki ratnAvalI meM SaSTha-bele kiye jAte haiM / eka paripATI meM eka varSa, pA~ca mAsa aura bAraha ahorAtriyAM lagatI haiM / isa eka paripATI meM 88 dina kA pAraNA aura 9 varSa, 2 mAsa 14 dina kA tapa hotA hai / cAroM paripATI kA kAla pAMca varSa, nava mAsa aura aThAraha dina hote haiM / zeSa varNana kAlI AryA ke samAna hai / nava varSa taka cAritra kA pAlana kara yAvat siddha, buddha aura mukta ho gaI / varga -8 adhyayana- 3 [52] kAlI kI taraha mahAkAlI ne bhI dIkSA aMgIkAra kI / vizeSa yaha ki usane 44
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ antakRddazA - 8/3/52 45 laghusiMhaniSkrIDita tapa kiyA jo isa prakAra hai- upavAsa kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, belA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, upavAsa kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, telA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, belA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, caulA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, telA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, pacaulA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, caulA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, chaha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, sAta upavAsa kiye, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, ATha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, sAta upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / nava upavAsa kiye, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, ATha upavAsa kiye, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, nava upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, sAta upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, ATha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, chaha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, sAta upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, pAMca upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, chaha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, caulA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, pacaulA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, telA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, caulA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, belA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, telA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, upavAsa kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, belA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, upavAsa kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / isI prakAra cAroM paripATiyAM samajhanI cAhiye / eka paripATI meM chaha mAsa aura sAta dina lage / cAroM paripATiyoM kA kAla do varSa aura aTThAIsa dina hote haiM yAvat mahAkAlI AryA siddha huI / varga-8 adhyayana - 4 [ 53 ] isI prakAra kRSNA rAnI ke viSaya meM bhI samajhanA / vizeSa yaha ki kRSNA ne mahAsiMhaniSkrIDita tapa kiyA / laghusiMhaniSkrIDita tapa se isameM itanI vizeSatA hai ki isameM eka se lekara 16 taka anazana tapa kiyA jAtA hai aura usI prakAra utArA jAtA hai / eka paripATI meM eka varSa, chaha mAsa aura aThAraha dina lagate / cAroM paripATiyoM meM chaha varSa, do mAsa aura bAraha ahorAtra lagate haiM / varga -8 adhyayana - 5 [ 54 ] kAlI AryA kI taraha AryA sukRSNA ne bhI dIkSA grahaNa kI / vizeSa yaha ki vaha sapta saptamikA bhikSupratimA grahaNa karake vicarane lagI, jo isa prakAra hai- prathama saptaka meM eka datti bhojana kI aura eka datti pAnI kI grahaNa kI / dvitIya saptaka meM do datti bhojana kI aura do datti pAnI / tRtIya saptaka meM tIna datti bhojana kI aura tIna datti pAnI / caturtha saptaka meM cAra datti bhojana kI aura cAra datti pAnI / pAMcaveM saptaka meM pAMca datti bhojana kI aura pAMca datti pAnI / chaTThe saptaka meM chaha datti bhojana kI aura chaha datti pAnI / sAtaveM saptaka meM sAta datti bhojana kI aura sAta datti pAnI / isa prakAra unapacAsa rAta-dina meM eka sau
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 AgamasUtra-hindI anuvAda chiyAnave bhikSA kI dattiyAM hotI haiM / sukRSNA AryA ne sUtrokta vidhi ke anusAra isI 'saptasaptamikA' bhikSupratimA tapa kI samyaga ArAdhanA kI / isameM AhAra-pAnI kI sammilita rUpa se prathama saptAha meM sAta dattiyAM huI, dUsare saptAha meM caudaha, tIsare saptAha meM ikkIsa, cauthe meM aTThAIsa, pAMcaveM meM paiMtIsa, chaTe meM bayAlIsa aura sAtaveM saptAha meM unapacAsa dattiyAM hotI haiM / isa prakAra sabhI milAkara kula eka sau chiyAnave dattiyAM huI / isa taraha sUtrAnusAra isa pratimA kA ArAdhana karake sukRSNA AryA Arya candanA AryA ke pAsa AI aura unheM vaMdanA namaskAra karake bolI-"he Arye ! ApakI AjJA ho to maiM 'aSTa-aSTamikA' bhikSu-pratimA tapa aMgIkAra karake vicarUM / " he devAnupriye ! jaise tumheM sukha ho vaisA karo / dharmakArya meM pramAda mata karo / / AryacandanA AryA se AjJA prApta hone para AryA sukRSNA devI aSTa-aSTamikA nAmaka bhikSupratimA ko dhAraNa kara ke vicarane lagI / pahale ATha dinoM meM AryA sukRSNA ne eka datti bhojana kI aura eka datti pAnI kI grahaNa kI / dUsare aSTaka meM anna-pAnI kI do-do dattiyAM lI / isI prakAra krama se tIsare meM tIna-tIna, cauthe meM cAra-cAra, pAMcaveM meM pAMca-pAMca, chaThe meM chaha-chaha, sAtaveM meM sAta-sAta aura AThaveM meM ATha-ATha anna-jala kI dattiyAM grahaNa kii| isa aSTa-aSTamikA bhikSu-pratimA kI ArAdhanA meM 64 dina lage aura 288 bhikSAeM grahaNa kI gaI / isa bhikSu-pratimA kI sUtrokta paddhati se ArAdhanA karane ke anantara AryA sukRSNA ne nava-navamikAnAmaka bhikSu-pratimA kI ArAdhanA Arambha kara dI / nava-navamikA bhikSu-pratimA kI ArAdhanA karate samaya AryA sukRSNA ne prathama navaka meM pratidina eka eka datti bhojana kI aura eka-eka datti pAnI kI grahaNa kI / isI prakAra Age kramazaH eka-eka datti baDhAte hue nauveM navaka meM anna jala kI nau-nau dattiyAM grahaNa kii| isa prakAra yaha nava-navamikA bhikSu-pratimA ikyAsI dinoM meM pUrNa huI / isameM bhikSAoM kI saMkhyA 405 tathA dinoM kI saMkhyA 81 hotI hai / sUtrokta vidhi ke anusAra nava-navamikA bhikSupratimA kI ArAdhanA karane ke anantara AryA sukRSNA ne daza-dazamikAnAmaka bhikSu pratimA kI ArAdhanA AraMbha kI / daza-dazamikA bhikSu-pratimA kI ArAdhanA karate samaya AryA sukRSNA prathama dazaka meM eka-eka datti bhojana aura eka-eka datti pAnI kI grahaNa karatI hai / isI prakAra eka-eka datti bar3hAte hue dasaveM dazaka meM dasa-dasa dattiyAM bhojana kI aura pAnI kI svIkAra karatI haiN| daza-dazamikA bhikSu-pratimA meM eka sau rAtri-dina laga jAte haiM / isameM sAr3he pAMca sau bhikSAe~ aura 1100 dattiyAM grahaNa karanI hotI haiM / sUtrokta vidhi ke anusAra daza-dazamikA bhikSupratimA kI ArAdhanA karane ke anantara AryA sukRSNA ne upavAsa, belA, telA, caulA, pacaulA, chaha, sAta, ATha, se lekara pandraha tathA mAsakhamaNa taka kI tapasyA ke atirikta anya anekavidha tapoM se apanI AtmA ko bhAvita kiyA / isa kaThina tapa ke kAraNa AryA sukRSNA atyadhika durbala ho gaI yAvat saMpUrNa karmoM kA kSaya karake mokSagati ho prApta huI / | varga-8 adhyayana-6 / [55] isI prakAra mahAkRSNA ne bhI dIkSA grahaNa kI, vizeSa-vaha laghusarvatobhadra pratimA
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ antakRddazA - 8/6/55 aMgIkAra karake vicarane lagI, upavAsa kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira belA, telA, caulA aura pacaulA kiyA aura sabameM sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake telA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, caulA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, pacaulA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, belA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, pacaulA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, upavAsa kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, belA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, telA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, caulA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, belA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, telA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, caulA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, pacaulA kiyA karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, upavAsa kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, belA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA telA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / 47 isa prakAra yaha laghu sarvatobhadra tapa karma kI prathama paripATI tIna mAha aura dasa dinoM meM pUrNa hotI hai / isakI sUtrAnusAra samyag rIti se ArAdhanA karake AryA mahAkRSNA ne isakI dUsarI paripATI meM upavAsa kiyA aura vigaya rahita pAraNA kiyA / jaise ratnAvalI tapa meM cAra paripATiyAM batAI gaI hai vaise hI isa meM bhI hotI haiM / pAraNA bhI usI prakAra samajhanA cAhiye / isa kI prathama paripATI meM pUre sau dina lage, jisameM paccIsa dina pAraNA ke aura 75 dina upavAsa ke hote haiM / cAroM paripATiyoM kA sammilita kAla eka varSa, eka mAsa aura dasa dina hotA hai / varga -8 adhyayana - 7 [ 56 ] AryA kAlI kI taraha AryA vIrakRSNA ne bhI dIkSA aMgIkAra kI / vizeSa yaha ki usane mahatsarvato bhadra tapa karma aMgIkAra kiyA, jo isa prakAra hai-upavAsa kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, yAvat sAta upavAsa kie saba meM sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyaa| yaha prathama latA huI / colA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, isI krama se pAMca-cha- sAta - eka-do aura tIna upavAsa kIai / sabameM sarva kAmaguNayukta pAraNA kiyA / yaha dUsarI latA huI / sAta upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA isI krama se eka-do yAvat cha upavAsa kIe / sabameM sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / yaha tIsarI latA huI telA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira cAra-pAMca-cha- sAta- eka aura do upavAsa kie / sabameM sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / yaha cauthI latA huI / chaha upavA kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA phira sAta eka-do yAvat pAMca upavAsa kie / sabameM sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / yaha pAMcavIM latA huI / belA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira tIna-cAra yAvat sAta aura eka upavAsa kiyA sabameM sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / isa taraha chaThI latA pUrNa huI / pacolA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake cha sAta - eka-do yAvat pAMca upavAsa kie / sabameM sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyaa| yaha sAtavIM latA pUrNa huI / isa prakAra sAta latAoM kI paripATI kA kAla ATha mA
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda aura pAMca dina huA / cAroM paripATiyoM kA kAla do varSa ATha mAsa aura bIsa dina hotA hai| zeSa pUrvavat jAna lenA / pUrNa ArAdhanA karake anta meM saMlekhanA karake vIrakRSNA AryA bhI siddha buddha mukta ho gaI / 48 varga-8 adhyayana-8 [ 57 ] AryA kAlI kI taraha AryA rAmakRSNA kA bhI vRttAnta samajhanA cAhie / vizeSa yaha ki rAmakRSNA AryA bhadrottara pratimA aMgIkAra karake vicaraNa karane lagI, jo isa prakAra hai-pA~ca upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake chaha yAvat-nava upavAsa kiye, sabameM sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / yaha prathama latA huI / sAta upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake ATha-nava- pAMca aura chaha upavAsa kiye, sabameM sarvakAmaguNa yukta pAraNA kiyA / yaha dUsarI latA huI / nava upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake pAMca-cha-sAta aura ATha upavAsa kiye, sabameM sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / yaha tIsarI latA pUrNa huI / chaha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake sAta - ATha-nau aura pAMca upavAsa kiye sabameM sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / yaha cauthI latA huI / ATha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira nava- pAMca-chaha aura sAta upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / yaha pAMcavIM latA pUrNa huI / isa taraha pAMca latAoM kI eka paripATI huI / aisI cAra paripATiyAM isa tapa meM hotI haiM / eka paripATI kA kAla chaha mAha aura bIsa dina hai / cAroM paripATiyoM kA kAla do varSa, do mAha aura bIsa dina hotA hai / zeSa pUrva varNana ke anusAra samajhanA cAhiye / kAlI ke samAna AryA rAmakRSNA bhI saMlekhanA karake yAvat siddha-buddha mukta ho gaI / varga 8 adhyayana- 9 [ 58 ] pitRsenakRSNA kA caritra bhI AryA kAlI kI taraha samajhanA / vizeSa yaha ki pitRsenakRSNA ne muktAvalI tapa aMgIkAra kiyA hai-upavAsa kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake belA, phira upavAsa, phira telA, phira upavAsa, phira caulA, phira upavAsa aura pacaulA, phira upavAsa aura chaha, phira upavAsa aura sAta isI taraha kramazaH baDhate baDhate upavAsa aura paMdraha upavAsa taka kie saba ke bicameM pAraNA sarvakAmaguNita kie / isa prakAra jisa krama se upavAsa bar3hAe jAte haiM usI krama se utArate jAte haiM yAvat anta meM upavAsa karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA jAtA hai / isa taraha yaha eka paripATI huI / eka paripATI kA kAla gyAraha mAha aura pandraha dina hote haiM / aisI cAra paripATiyAM isa tapa meM hotI haiM / ina cAroM paripATiyoM meM tIna varSa aura dasa mAsa kA samaya lagatA hai / zeSa varNana pUrvavat / varga 8 adhyayana - 10 [ 59 ] isI prakAra mahAsenakRSNA kA vRttAnta bhI samajhanA / vizeSa yaha ki inhoMne varddhamAna AyaMbila tapa aMgIkAra kiyA jo isa prakAra hai- eka AyaMbila kiyA, karake upavAsa kiyA, karake do AyaMbila kiye, karake upavAsa kiyA, karake tIna AyaMbila kiye, karake
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ antakRdazA-8/10/59 49 upavAsa kiyA, karake cAra AyaMbila kiye, karake upavAsa kiyA, karake pA~ca AyaMbila kiye, karake upavAsa kiyA / aise eka eka kI vRddhi se AyaMbila bar3hAe / bIca-bIca meM upavAsa kiyA, isa prakAra sau. AyaMbila taka karake upavAsa kiyA / isa prakAra mahAsenakRSNA AryA ne isa 'varddhamAna-AyaMbila' tapa kI ArAdhanA caudaha varSa, tIna mAha aura bIsa ahorAtra kI avadhi meM sUtrAnusAra vidhipUrvaka pUrNa kI / ArAdhanA pUrNa karake AryA mahAsenakRSNA jahA~ apanI guruNI AryA candanabAlA thIM, vahA~ AI aura caMdanavAlA ko vaMdanA-namaskAra karake, unakI AjJA prApta karake, bahuta se upavAsa Adi se AtmA ko bhAvita karatI huI vicarane lgii| isa mahAn tapateja se mahAsenakRSNA AryA zarIra se durbala ho jAne para bhI atyanta dedIpyamAna lagane lagI / ekadA mahAsenakRSNA AryA ko skaMdaka ke samAna dharma-cintana utpanna huA / AryacandanA AryA se pUchakara yAvat saMlekhanA kI aura jIvana-maraNa kI AkA~kSA se rahita hokara vicarane lagI / mahAsenakRSNA AryA ne AryAcandanA ke pAsa sAmAyika se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA, pUre satraha varSa taka saMyamadharma kA pAlana karake, eka mAsa kI saMlekhanA se AtmA ko bhAvita karake sATha bhakta anazana ko pUrNakara yAvat jisa kArya ke liye saMyama liyA thA usakI pUrNa ArAdhanA karake antima zvAsa-ucchvAsa se siddha buddha huI / [60] pahalI kAlI devI kA dIkSAkAla ATha varSa kA, tatpazcAt kramazaH eka-eka varSa kI vRddhi karate-karate dasavIM mahAsenakRSNA kA dIkSAkAla sattaraha varSa kA jAnanA / [61] isa prakAra he jaMbU ! yAvat muktiprApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne AThaveM aMga antakRddazA kA yaha artha kahA hai, aisA maiM kahatA hU~ / [62] aMtagaDadazA aMga meM eka zrutaskaMdha hai / ATha varga haiM / ATha hI dinoM meM inakI vAcanAM hotI hai / isameM prathama aura dvitIya varga meM dasa dasa uddezaka haiM, tIsare varga meM teraha uddezaka haiM, cauthe aura pA~caveM varga meM dasa-dasa uddezaka haiM, chaThe varga meM solaha uddezaka haiM / sAtaveM varga meM teraha uddezaka haiM aura AThaveM varga meM dasa uddezaka haiM / zeSa varNana jJAtAdharmakathA ke anusAra jAnanA cAhie / | 8| antakRtadazA-AgamasUtra-8-hindI anuvAda pUrNa |
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda namo namo nimmaladasaNassa |9| anuttaropapAtikadazA aMgasUtra-9 hindI anuvAda (varga-1) [1] usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA / Arya sudharmA virAjamAna hue| nagara kI pariSad gaI aura dharma sunakara vApisa calI gaI / jambU svAmI kahane lage "he bhagavan ! yadi mokSa ko prApta hue zrI zramaNa bhagavAn mahAvIra ne AThaveM aGga, antakRd-dazA kA yaha artha pratipAdana kiyA hai to he bhagavan ! nauveM aGga, anuttaropapAtika-dazA kA kyA artha pratipAdana kiyA hai / vaha sudhA anagAra ne jambU anagAra se kahA "he jambU ! isa prakAra mokSa ko prApta hue zrI zramaNa bhagavAn mahAvIra ne nauveM aGga, anuttaropapAtika-dazA, ke tIna varga pratipAdana kiye haiM" / "he bhagavan ! zrI zramaNa bhagavAn ne yadi nauveM aGga, anuttaropapAtikadazA, ke tIna varga pratipAdana kiye haiM to prathama varga, anuttaropapAtika-dazA, ke kitane adhyayana pratipAdana kiye haiM ?" "he jambU ! prathama varga, anuttaropapAtika-dazA, ke daza adhyayana pratipAdana kiye haiM, jaise-jAli, mayAli, uvayAli, purupasena, vArisena, dIrghadaMta, laSTadaMta, vahella, vehAyasa aura abhaya kumAra / he bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAn mahAvIra ne prathama varga ke daza adhyayana pratipAdana kiye haiM to he bhagavan ! anuttaropapAtika-dazA ke prathama adhyayana kA kyA artha pratipAdana kiyA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM vRddhi, dhana, dhAnya se yukta rAjagRha nagara thA / usake bAhara guNazIla caitya thA / zreNika rAjA thA / dhAriNI rANI thI / dhAriNI devI ne svapna meM siMha dekhA / meghakumAra ke samAna jAlikumAra kA janma huaa| (jAlikumAra kA ATha kanyAoM ke sAtha vivAha huA / ) AThoM ke ghara se bahuta prItidAna AyA / sAre sukhoM kA anubhava karatA huA vaha vicaraNa karane lagA / guNazIlaka caitya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra birAjamAna hue / vahAM zreNika rAjA unakI vandanA ke lie gayA / meghakumAra ke samAna jAlikumAra bhI gayA / meghakumAra ke samAna jAlikumAra dIkSita ho gayA / usane ekAdazAGga zAstroM kA adhyayana kiyA / guNaratna nAmaka tapa bhI kiyA / zeSa skandaka ke samAna jaannaa| usI prakAra dharma-cintanA, zrI bhagavAna se anazana kA viSaya pUchanA Adi / phira vaha usI taraha sthaviroM ke sAtha vipulagiri parvata para gayA / vizeSatA itanI ki vaha solaha varSa ke zrAmaNya-paryAya kA pAlana kara mRtyu ke samaya ke Ane para kAla karake candra se UMce saudharmezAna, AraNyAcyuta-kalpa devaloka aura graiveyaka-vimAna-prastaToM se bhI UMce vyatikrama karake vijaya vimAna meM devarUpa se utpanna huA / taba ve sthavira bhagavAna jAli anagAra ko kAla-gata haA jAnakara parinirvANa-pratyayika kAyotsarga karake tathA jAli anagAra ke vastra aura pAtra lekara usI prakAra parvata se utara Ae aura zrI zramaNa bhagavan mahAvIra ke pAsa Akara nivedana kiyA ki he bhagavan ! ye jAli
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuttaropapAtikAdazA-1/-/9 51 anagAra ke dharma- AcAra Adi sAdhana ke upakaraNa haiM / bhagavAn gotama ne prazna kiyA " he bhagavan ! bhadra-bhagavAn mahAvIra kI sevA meM upasthita hokara unhoMne savinaya nivedana kiyA ki he bhagavan ! ye jAli prakRti aura vinayI vaha Apa kA ziSya jAli anagAra mRtyu ke anantara kahAM gayA ? kahAM utpanna huA ?" "he gautama ! jAli anagAra candra se aura bAraha kalpa devalokoM se nava graiveyaka vimAnoM kA ullaGghana kara vijaya - vimAna meM deva rUpa se utpanna huA hai / " "he bhagavan ! usa jAli deva kI vahAM kitanI sthiti hai ?" "he gautama! kI vahAM battIsa sAgaropama kI sthiti hai" "he bhagavan ! vaha jAlideva usa devaloka se Ayu, bhava aura sthiti kSaya hone para kahAM jAyagA ?" "he gautama ! vaha mahAvideha kSetra meM siddhigati prApta karegA / he jambU ! isa prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra ne anuttaropapAtika dazA ke prathama varga ke prathama adhyayana kA artha pratipAdana kiyA hai / [2] isI prakAra zeSa nau adhyayanoM meM bhI jAnanA / vizeSatA itanI ki avaziSTa kumAroM meM se sAta dhAriNI devI ke putra the, vehalla aura vehAyasa kumAra cellaNA devI ke putra the| pahale pAMca ne solaha varSa taka, tIna ne bAraha varSa aura do ne pAMca varSa taka saMyama paryAya kA pAlana kiyA thA / pahale pAMca krama se vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjita aura sarvArthasiddha vimAnoM meM, dIrghadanta sarvArthasiddha meM aura abhayakumAra vijaya vimAna meM utpanna hue aura zeSa prathama adhyayana anusAra jAnanA / abhayakumAra ke viSaya meM itanI vizeSatA hai ki vaha rAjagRha nagara meM utpanna huA thA aura zreNika rAjA tathA nandAdevI usake pitA-mAtA the / zeSa pUrvavat / he jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne anuttaropapAtika - dazA ke prathama varga kA yaha artha pratipAdana kiyA hai / varga-1 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa varga - 2 [3] he bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAn mahAvIrane anuttaropapAtika-da 5- dazA ke prathama varga kA pUrvokta artha pratipAdana kiyA hai to zramaNa bhagavAn mahAvIrane anuttaropapAtika - dazA ke dvitIya varga kA kyA artha pratipAdana kiyA hai ? he jambU ! dvitIya varga ke teraha adhyayana pratipAdana kiye haiM jaise [4] dIrghasena, mahAsena, laSTadanta, gUDhadanta, zuddhadanta, halla, druma, drumasena, aura mahAdrumasena kumAra / tathA [5] siMha, siMhasena, mahAsiMhasena aura puNyasena kumAra / isa prakAra dvitIya varga ke teraha adhyayana hote haiM / [6] he bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAn mahAvIrane anuttaropapAtika- dazA ke dvitIya varga ke teraha adhyayana pratipAdana kiye haiM to phira he bhagavan ! dvitIya varga ke prathama adhyayana kA kyA artha pratipAdana kiyA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA / zailaka caitya thA / zreNika rAjA thA / dhAriNI devI thI / usane siMha kA svapna dekhA / jala kumAra samAna, janma huA, bAlakapana rahA aura kalAeM sIkhIM / vizeSatA itanI ki nAma dIrghasenakumAra rakhA gayA / yAvat mahAvideha kSetra meM mokSa prApta karegA ityAdi /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 AgamasUtra-hindI anuvAda isI prakAra teraha adhyayanoM ke teraha kumAroM ke viSaya meM jAnanA / ye saba rAjagRha nagara meM utpanna hue / mahArAja zreNika aura mahArANI dhAriNI devI ke putra the / solaha varSa taka saMyama pAlana kiyA / isake anantara krama se do vijaya vimAna, do vaijayanta vimAna, do jayanta vimAna aura do aparAjita vimAna meM utpanna hue / zeSa mahAdrumasena Adi pAMca sarvArthasiddha vimAna meM utpanna hue / he jambU ! isa prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra ne anuttaropapAtika-dazA ke dvitIya varga kA artha pratipAdana kiyA hai| varga-2 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa varga-3 / [7] he bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAn mahAvIra ne anuttaropapAtika-dazA ke dvitIya varga kA ukta artha pratipAdana kiyA hai, to he bhagavan ! anuttaropapAtika-dazA ke tRtIya varga kA kyA artha pratipAdana kiyA hai ? he jambU ! mokSa ko prApta hue zramaNa bhagavAn mahAvIra ne anuttaropapAtika-dazA ke tRtIya varga ke daza adhyayana pratipAdana kiye haiM, jaise [8] dhanya, sunakSatra, RSidAsa, pellaka kumAra, rAmaputra, candrikA aura pRSTimAtRkA kumaar| [1] peDhAlaputra, pRSTimAyI aura vehalla kumAra / ye tRtIya varga ke daza adhyayana kahe gaye haiN| varga-3 adhyayana-1 [10] he bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAn mahAvIra ne, anuttaropapAtika-dazA ke tRtIya varga ke daza adhyayana pratipAdana kiye haiM to phira he bhagavan ! prathama adhyayana kA kyA artha pratipAdana kiyA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM kAkandI nagarI thI / vaha saba taraha ke aizvarya aura dhana-dhAnya se paripUrNa thI / sahastrAmravana nAma kA udyAna thA, jo saba RtuoM meM phala aura phUloM se bharA rahatA thA / jitazatru rAjA thA / bhadrA sArthavAhinI thI / vaha atyanta samRddhizAlinI aura dhana-dhAnya meM apanI jAti aura barAbarI ke logoM meM kisI se kisI prakAra bhI paribhRta nahIM thI / usa bhadrA sArthavAhinI kA dhanya nAma kA eka sarvAGgapUrNa aura rUpavAn putra thA / usake pAlana-poSaNa karane ke lie pAMca dhAiyAM niyata thIM / zeSa varNana mahAbala kumAra samAna jAnanA / isa prakAra dhanya kumAra saba bhogoM ko bhogane meM samartha ho gayA / isake anantara bhadrA sArthavAhinI ne dhanya kumAra ko bAlakapana se mukta aura saba taraha ke bhogoM ko bhogane meM samartha jAnakara battIsa bar3e bar3e atyanta U~ce aura zreSTha bhavana bnvaaye| unake madhya meM eka saikar3oM stambhoM se yukta bhavana banavAyA / phira battIsa zreSTha kuloM kI kanyAoM se eka hI dina usakA pANi-grahaNa karAyA / unake sAtha battIsa (dAsa, dAsI aura dhana-dhAnya se yukta) prItidAna miilaa| tadanantara dhanya kumAra aneka prakAra ke mRdaGga Adi vAdyoM kI dhvani se gujjita prAsAdoM ke Upara paJca-vidha sAMsArika sukhoM kA anubhava karate hue vicaraNa karane lagA / usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI vahAM virAjamAna hue / nagarI kI pariSad vandanA ke liye gaI / koNika rAjA ke samAna jitazatru rAjA bhI gayA /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuttaropapAtikAdazA-3/1/10 53 dhanya kumAra bhI jamAli kumAra kI taraha gayA / vizeSatA yahI ki dhanya kumAra paidala hI gyaa| usane kahA ki he bhagavan ! maiM apanI mAtA bhadrA sArthavAhinI ko pUcha kara AtA hUM / isake anantara maiM ApakI sevA meM upasthita hokara dIkSita ho jAU~gA / usane apanI mAtA se jamAli ki taraha hI pUchA / mAtA yaha sunakara mUrchita ho gaI / mAtA-putra meM isa viSaya meM praznottara hue / jaba vaha bhadrA mahAbala ke samAna putra ko rokane ke liye samartha na ho sakI to usane thAvaccA putra ke samAna jitazatru rAjA se pUchA aura dIkSA ke lie chatra aura cAmara kI yAcanA kI / jitazatru rAjA ne svayaM upasthita hokara kRSNa vAsudeva ke samAna dhanya kumAra kA dIkSA-mahotsava kiyA / dhanya kumAra dIkSita ho gayA aura IryA-samiti, brahmacarya Adi sampUrNa guNoM se yukta hokara vicarane lagA / tatpazcAt vaha dhanya anagAra jisa dina muNDita huA, usI dina zramaNa bhagavAn mahAvIra kI vandanA aura namaskAra kara kahane lagA ki he bhagavan ! ApakI AjJA se maiM jIvana-paryanta SaSTha-SaSTha tapa aura AcAmlagrahaNa-rUpa tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicaranA cAhatA hUM / aura SaSTha ke pAraNa ke dina bhI zuddhaudanAdi grahaNa karanA hI mujha ko yogya hai / vaha bhI pUrNa rUpa se saMsRSTa arthAt bhojana meM lipta hAthoM se diyA huA hI na ki asaMsRSTa hAthoM se, vaha bhI parityAga-rUpa dharma vAlA ho / usameM bhI vaha anna ho jisako aneka zramaNa, brAhmaNa, kRpaNa, atithi aura vanIpaka nahIM cAhate hoM / yaha sunakara zramaNa bhagavAn mahAvIrane kahA ki jisa prakAra tumheM sukha ho, karo / kintu dharmakArya meM vilamba karanA ThIka nahIM / isake anantara vaha dhanya kumAra zramaNa bhagavAn mahAvIra kI AjJA se Anandita aura santuSTa hokara nirantara SaSTha-SaSTha tapakarma se jIvana bhara apanI AtmA kI bhAvanA karate hue vicaraNa karane lagA / isake anantara vaha dhanya anagAra prathama-SaSTha-kSamaNa ke pAraNa ke dina pahalI pauruSI meM svAdhyAya karatA hai / phira gautama svAmI kI taraha vaha bhI bhagavAna kI AjJA prApta kara kAkandI nagarI meM jAkara UMca, madhya aura nIca saba taraha ke kuloM meM AcAmla ke lie phiratA huA jahAM ujjhita milatA thA vahIM grahaNa karatA thA / usako bar3e udyama se prApta hone vAlI, guruoM se AjJapta utsAha ke sAtha svIkAra kI huI eSaNA-samiti se yukta bhikSA meM jahAM bhAta milA, vahAM pAnI nahIM milA, tathA jahAM pAnI milA, vahAM bhAta nahIM milA / isa para bhI vaha dhanya anagAra kabhI dInatA, kheda, krodha Adi kaluSatA aura viSAda prakaTa nahIM karatA thA, pratyuta nirantara samAdhi-yukta hokara, prApta yogoM meM abhyAsa karatA huA aura aprApta yogoM kI prApti ke liye prayatna karate hue caritra se jo kucha bhI bhikSA-vRtti se prApta hotA thA usako grahaNa kara kAkandI nagarI se bAhara A jAtA thA aura gotama svAmI samAna AhAra dikhAkara bhagavAn kI AjJA se binA Asakti ke jisa prakAra eka sarpa kevala pArzva bhAgoM ke sparza se bilameM ghusa jAtA hai isI prakAra vaha bhI binA kisI vizeSa icchA ke AhAra grahaNa karate thA aura saMyama aura tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicaraNa karatA thaa| zramaNa bhagavAn mahAvIra anyadA kAkandI nagarI ke sahasrAmravana udyAna se nikala kara bAhara janapada-vihAra ke lie vicarane lage | vaha dhanya anagAra bhagavAn mahAvIra ke tathArUpa sthaviroM ke pAsa sAmAyikAdi ekAdaza aGga-zAstroM kA adhyayana karane lagA / vaha saMyama aura tapa se apane AtmA kI bhAvanA karate hue vicaratA thA / tadanu vaha dhanya anagAra skandaka
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda samAna usa udAra tapa ke prabhAva se havana kI agni ke samAna prakAzamAna mukha se virAjamAna hue | dhanya anagAra ke pairoM kA tapa se aisA lAvaNya ho gayA jaise sUkhI vRkSa kI chAla, lakar3I kI khar3AUM yA jIrNa jUtA ho / dhanya anagAra ke paira kevala haDDI, camar3A aura nasoM se hI pahacAne jAte the, na ki mAMsa aura rudhira se / pairoM kI aMguliyoM kalAya dhAnya kI phaliyAM, mUMga kI athavA mASa kI phaliyA komala hI tor3akara dhUpa meM DAlI huI murajhA jAtI haiM aisI ho gaI / una meM kevala haDDI, nasa aura camar3A hI najara AtA thA, mAMsa aura rudhira nahIM / dhanya anagAra kI javAeM tapa ke kAraNa isa prakAra nirmAsa ho gaI jaise kAka kI, kaGka pakSI kI aura DhaMka pakSI kI jaDAeM hotI haiM | ve sUkha kara isa taraha kI ho gaI ki mAMsa aura rudhira dekhane ko bhI nahIM raha gayA / dhanya anagAra ke jAnu kAli vanaspati, mayUra aura DheNika pakSI ke parva samAna ho gaI / ve bhI mAMsa aura rudhira se nahIM pahacAne jAte the / dhanya anagAra ke UruoM priyaMgu, badarI, zalyakI aura zAlmalI vRkSoM kI komala koMpala tor3akara dhUpa meM rakhI huI murajhA jAtI haiM aise mAMsa aura rakta se rahita ho kara murajhA gaye the / _____dhanya anagAra ke kaTi-patra U~Ta kA paira ho, bUr3he baila kA paira jaisA ho gayA / usameM mAMsa aura rudhira kA sarvathA abhAva thA / udara-bhAjana sUkhI mazaka, cane Adi bhUnane kA bhANDa ho athavA lakar3I kA, bIca meM mur3A huA pAtra kI taraha sUkha gayA thA / pArzva kI asthiyAM darpaNoM kI pANa nAmaka pAtroM kI athavA sthANuoM kI paMkti samAna ho gae / pRSTha-pradeza ke unnata bhAga kAna ke bhUSaNoM kI, golaka-pASANoM kI, athavA vartaka khilaunoM kI paMkti smaan| sUkha kara nirmAsa ho gaye the / dhanya anagAra ke vakSaHsthala gau ke carane ke kuNDa kA adhobhAga, bAMsa Adi kA athavA tAr3a ke pattoM kA paGkhA samAna sUkha kara mAMsa aura rudhira se rahita ho gayA thA / mAMsa aura rudhira ke abhAva se anya anagAra kI bhujAeM zamI, bAhAya aura agastika vRkSa kI sUkhI huI phaliyAM samAna ho gae / hAtha sUkha kara sUkhe gobarasamAna ho gae athavA vaTa aura palAza ke sUkhe patte samAna ho gae / aMguliyAM bhI sUkha kara kalAya, mUMga athavA mASa kI murajhAI huI phaliyAM samAna unakI aMguliyAM bhI mAMsa aura rudhira ke abhAva se murajhA kara sUkha gaI thIM / grIvA mAMsa aura rudhira ke abhAva se sUkha kara surAI, kaNDikA aura kisI UMce mukha vAle pAtra samAna dikhAI detI thI / unakA cibuka bhI isI prakAra sUkha gayA thA aura tumbe yA hakuba ke phala athavA Ama kI guThalI jaisA ho gayA thA / oThoM bhI sUkha kara sUkhI huI joMka hotI athavA zleSma yA meMhadI kI guTikA jaise ho gae / jihvA meM bhI bilakula rakta kA abhAva ho gayA thA, vaha vaTa vRkSa athavA palAza ke pattA yA sUkhe hue zAka ke samAna ho gae the / dhanya anagAra kI nAsikA tapa ke kAraNa sUkha kara eka Ama, AmrAtaka yA mAtuluMga phala kI komala phAMka kATa kara dhUpa meM sukhAi ho aisI ho gaI / dhanya anagAra kI AMkheM vINA ke chidra athavA prabhAta kAla kA TimaTimAtA huA tArA samAna bhItara dhaMsa gaI thIM / kAna mUlI kA chilkA athavA cirbhaTI kI chAla yA karele kA chilkA samAna sUkhakara murajhA gaye the| zir3a sukhe hue komala tumbaka, komala AlU aura sephAlaka samAna sUkha gayA thA, rUkhA ho gayA thA aura usameM kevala asthi, carma aura nAsA-jAla hI dikhAI detA thA kintu mAMsa aura rudhira
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuttaropapAtikAdazA- 3/1/10 55 nAmAtra ke liye bhI nahIM raha gayA thA / isI prakAra saba aGgoM ke viSaya meM jAnanA caahie| vizeSatA kevala itanI hai ki udara-bhAjana, kAna, jihvA aura oMTha inake viSaya meM 'asthi' nahIM kahanA cAhie / dhanya anagAra mAMsa Adi ke abhAva se sUkhe hue aura bhUkha ke kAraNa rUkhe paira, jaGgha aura Uru se, bhayaGkara rUpa se prAnta bhAgoM meM unnata hue kaTi-kaTAha se, pITha ke sAtha mile hue udara-bhAjana se, pRthak pRthak dikhAI detI huI pasaliyoM se, rudrAkSa mAlA ke samAna spaSTa ginI jAne vAlI pRSTha-karaNDaka kI sandhiyoM se, gaGgA kI taraMgoM ke samAna udara-kaTaka ke prAnta bhAgoM se, sUkhe hue sAMpa ke samAna bhujAoM se, ghor3e kI DhIlI lagAma ke samAna calate hue hAthoM se, kampanavAyu roga vAle puruSa ke zarIra ke samAna kAMpatI huI zIrSa ghaTI se, murajhAe hue mukhakamala se kSINa - oSTha hone ke kAraNa ghar3e ke mukha ke samAna vikarAla mukha se aura AMkhoM ke bhItara dha~sa jAne ke kAraNa itanA kRza ho gayA thA ki usameM zArIrika bala bilakula bhI bAkI nahIM raha gayA thA / vaha kevala jIva ke bala se hI calatA, phiratA aura khar3A hotA thA / thor3A sA kahane ke liye bhI vaha svayaM kheda mAnatA thA / jisa prakAra eka koyaloM kI gAr3I jalate hue zabda karatI hai, isI prakAra usakI asthiyAM bhI calate hue zabda karatI thIM / vaha skandaka ke samAna ho gayA thA / bhasma se DhakI huI Aga ke samAna vaha bhItara se dIpta ho rahA thA / vaha teja se, tapa se aura tapa-teja kI zobhA se zobhAyamAna hotA huA vicaratA thA / 1 [11] usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA / guNazailaka caitya thA / zreNika rAjA thaa| usI kAla aura usI samaya meM zrI zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ukta caitya meM birAjamAna hue / yaha sunakara parSadA nikalI, bhagavAn kI sevA meM upasthita huI, zreNika rAjA bhI upasthita huA / bhagavAn ne dharma-kathA sunAi aura loga vApisa cale gaye / zreNika rAjA ne isa kathA ko suna kara bhagavAn ko vandanA aura namaskAra kara ke kahA - "he bhagavan ! indrabhUti - pramukha caudaha hajAra zramaNoM meM kaunasA zramaNa atyanta kaThora tapa kA anuSThAna karane vAlA aura saba se bar3A karmoM kI nirjarA karane vAlA hai ?" "he zreNika ! dhanya anagAra atyanta kaThora tapa kA anuSThAna karane vAlA aura saba se bar3A karmoM kI nirjarA karane vAlA hai / " "he bhagavan ! kisa kAraNa se Apa kahate haiM ?" "he zreNika ! usa kAla aura usa samaya meM kAkandI nagarI thI / usake bAhara sahastrAmravana nAma kA udyAna thA / isI samaya kabhI pUrvAnupUrvI se vicaratA huA, eka grAma se dUsare grAma meM vihAra karatA huA maiM jahAM kAkandI nagarI thI aura jahAM sahastrAmravana udyAna thA vahIM pahuMca gayA aura yathA pratirUpa avagraha lekara saMyama aura tapa ke dvArA apanI AtmA kI bhAvanA karate hue vahIM para vicarane lagA / nagarI kI janatA yaha sunakara vahAM AI aura maiMne dharma - kathA sunAI / dhanya ke Upara isakA vizeSa prabhAva par3A aura vaha tatkAla hI gRhastha ko chor3a kara sAdhu-dharma meM dIkSita ho gayA / usane tabhI se kaThora vrata dhAraNa kara liyA aura kevala Acamla se pAraNa karane lgaa| vaha jaba AhAra aura pAnI bhikSA se lAtA thA to mujhako dikhAkara binA kisI lAlasA ke AhAra karatA thA / dhanya anagAra ke pAdoM se lekara sAre zarIra kA varNana pUrvavat jAnanA / usake saba aGga tapa-rUpa lAvaNya se zobhita ho rahe the / isIlie he zreNika ! maiMne kahA hai ki caudaha hajAra zramaNoM meM dhanya anagAra mahAtapa aura mahA-karmoM kI nirjarA karane vAlA hai /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 AgamasUtra-hindI anuvAda jaba zramaNa bhagavAn mahAvIra ke mukha se zreNika rAjA ne yaha sunA aura isa para vicAra kiyA to hRdaya meM atyanta prasanna aura santuSTa huA aura isa prakAra praphullita hokara usane zramaNa bhagavAn mahAvIra kI tIna bAra AdakSiNA aura pradakSiNA kI, unakI vandanA kI aura namaskAra kiyA / jahAM dhanya anagAra thA vahAM jAkara usane dhanya anagAra kI tIna bAra AdakSiNA aura pradakSiNA kI / vandanA aura namaskAra kiyA tathA kahane lagA ki tuma dhanya ho, zreSTha puNya vAle ho, zreSTha kArya karane vAle ho, zreSTha lakSaNoM se yukta ho aura tumane hI isa manuSya jIvana kA zreSTha phala prApta kiyA hai / isa prakAra stuti kara aura phira unako namaskAra kara vahAM zramaNa bhagavAn ko tIna bAra namaskAra kiyA aura vandanA kI / phira jisa dizA se AyA thA usI dizA meM calA gayA / [12] taba usa dhanya anagAra ko anyadA kisI samaya madhya rAtri meM dharma-jAgaraNa karate hue isa prakAra ke AdhyAtmika vicAra utpanna hue ki maiM isa utkRSTa tapa se kRza ho gayA hUM ataH prabhAta kAla hI skandaka ke samAna zrI bhagavAn se pUchakara sthaviroM ke sAtha vipulagiri para car3hakara anazana vrata dhAraNa kara lUM / tadanusAra hI zrI bhagavAn kI AjJA lI aura vipulagiri para anazana vrata dhAra kara liyA / isa prakAra eka mAsa taka isa anazana vrata ko pUrNa kara aura nau mAsa taka dIkSA kA pAlana kara vaha kAla ke samaya kAla karake candra se UMce yAvat nava-graiveyaka vimAnoM ke prastaToM ko ullaGghana kara sarvArthasiddha vimAna meM deva-rUpa se utpanna ho gayA / taba sthavira vipulagiri se nIce utara Aye aura bhagavAn se kahane lage ki he bhagavan ! ye usa dhanya anagAra ke vastra-pAtra Adi upakaraNa haiM / taba bhagavAn gautama ne zrI zramaNa bhagavAn mahAvIra se prazna kiyA ki he bhagavan ! dhanya anagAra samAdhi se kAla kara kahAM utpanna huA hai / he gautama ! dhanya anagAra samAdhi-yukta mRtyu prApta kara sarvArthasiddha vimAna meM deva-rUpa se utpanna huA / he bhagavan ! dhanya deva kI vahAM kitane kAla kI sthiti hai ? gautama ! tetIsa sAgaropama kI / gautama ne prazna kiyA ki devaloka se cyuta hokara vaha kahAM jAyagA aura kahAM para utpanna hogA ? bhagavAn ne kahA ki vaha mahAvideha kSetra meM siddha, buddha, mukta ho nirvANa-pada prApta kara saba duHkhoM se vimukta ho jaaygaa| he jambU ! isa prakAra mokSa ko prApta hue zrI zramaNa bhagavAn ne tRtIya varga ke prathama adhyayana kA yaha artha pratipAdana kiyA hai / | varga-3 adhyayana-2 se 10 [13] he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM kAkandI nagarI thI / usameM bhadrA nAma kI sArthavAhinI thI / vaha dhana-dhAnya-sampannA thI / usa bhadrA sArthavAhinI kA putra sunakSatra thaa| vaha sarvAGga-sampanna aura surUpA thA / pAMca dhAiyAM usake lAlana pAlana ke liye nita thiiN| jisa prakAra dhanya kumAra ke lie battIsa daheja Aye usI prakAra sunakSatra kumAra ke liye bhI Aye aura vaha sarva-zreSTha bhavanoM meM sukha kA anubhava karatA huA vicaraNa karane lagA / usI samaya zrI bhagavAn mahAvIra kAkandI nagarI ke bAhara virAjamAna ho gaye / dhanyakumAra kI taraha sunakSatra kumAra bhI dharma kathA sUnane gae / thAvaccAputra kI taraha pravajIta bhI hue / anagAra hokara vaha IryA-samiti vAlA aura sAdhu ke saba guNoM se yukta pUrNa brahmacArI ho gayA / vaha
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuttaropapAtikAdazA-3/2 se 10/13 57 sunakSatra anagAra jisI dina muNDita ho pravrajita huA usI dina se usane abhigraha dhAraNa kara liyA / yAvat jisa prakAra sarpa bila meM praveza karatA hai usI prakAra vaha bhojana karane lgaa| saMyama aura tapa se apanI AtmA kI bhAvanA karate hue vicaraNa karane lagA / isI bIca zrI bhagavAn mahAvIra svAmI janapada-vihAra ke liye bAhara gaye aura sunakSatra anagAra ne ekAdazAGga zAstra kA adhyayana kiyA / vaha saMyama aura tapa se apanI AtmA kI bhAvanA karate hue vicaraNa karane lagA / tadanu atyanta kaThora tapa ke kAraNa skandaka ke samAna sunakSatra anagAra kA zarIra bhI kRza ho gayA / usa kAla aura usa samaya rAjagRha nagara meM zreNika rAjA thA / guNazailaka caitya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the / pariSad dharma-kathA sunane ko AI aura rAjA bhI aayaa| dharma-kathA sunakara pariSad aura rAjA cale gaye / tadanu madhyarAtri ke samaya dharma-jAgaraNa karate hue sunakSatra anagAra ko skandaka ke samAna bhAva utpanna hue / vaha bahuta varSa kI dIkSA pAlana kara sarvArthasiddha vimAna meM deva-rUpa se utpanna hue | usakI vahAM para tetIsa sAgaropama kI Ayu hai / vahAM se cyuta hokara vaha mahAvideha kSetra meM siddhi prApta kareMge / isI prakAra zeSa ATha adhyayanoM ke viSaya meM bhI jAnanA cAhie / vizeSatA itanI ki anukrama se do rAjagRha nagara meM, do sAketapura meM, do vANija-grAma meM, nauvA~ hastinApura meM aura dazavAM rAjagRha nagara meM utpanna hue / inameM nau kI mAtA bhadrA thIM aura nau ko battIsa battIsa daheja mile / nau kA niSkramaNa thAvacyAputra samAna huA / kevala vahellakumAra kA niSkramaNa usake pitA ke dvArA huaa| chaH mAsa kA dIkSA-paryAya vahella anagAra ne pAlana kiyA, nau mAsa kA dhanya ne / zeSa AThoM ne bahuta varSa taka dIkSA-paryAya pAlana kiyA / dazoM ne eka eka mAsa kI saMlekhanA dhAraNa kI / saba ke saba sarvArthasiddha vimAna meM utpanna hue aura vahAM se cyuta hokara saba mahAvideha kSetra meM siddha-gati prApta kareMge / he jambU ! isa prakAra dharma-pravartaka, cAra tIrtha sthApana karane vAle, svayaM buddha, lokanAtha, lokoM ko prakAzita aura pradIpta karane vAle, abhaya pradAna karane vAle, zaraNa dene vAle, jJAna-cakSu pradAna karane vAle, mukti kA mArga dikhAne vAle, dharma dene vAle, dharmopadezaka, dharmavaracaturanta-cakravartI, anabhibhUta zreSTha jJAna aura darzana vAle, rAga-dveSa ke jItane vAle, jJApaka, buddha, bodhaka, mukta, mocaka, svayaM saMsAra-sAgara se tairane vAle aura dUsaroM ko tarAne vAle, kalyANarUpa, nitya sthira, anta-rahita, vinAza-rahita, zArIrika aura mAnasika Adhi-vyAdhirahita, punaH-punaH sAMsArika janma-maraNa se rahita siddha-gati nAmaka sthAna ko prApta hue zrI zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne anuttaropapAtikadazA ke tRtIya varga kA yaha artha pratipAdana kiyA hai / | 9| anuttaropapAtikadazA-AgamasUtra-9-hindI anuvAda pUrNa
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 10 namo namo nimmaladaMsaNassa AgamasUtra - hindI anuvAda praznavyAkaraNa aMgasUtra - 10 hindI anuvAda adhyayana- 1- AsravadAra-1 [1] usa kAla, usa samaya campAnagarI thI / usake bAhara pUrNabhadra caitya thA, vanakhaNDa thA / usameM uttama azokavRkSa thA / vahA~ pRthvIzilApaTTaka thA / rAjA koNika thA aura usakI paTarAnI kA dhAriNI thI / usa kAla, usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra ke antevAsI sthavira Arya dharmA the / ve jAtisampanna, kulasampanna, balasampanna, rUpasampanna, vinayasamapanna, jJAnasampanna, darzanasampanna, cAritrasampanna, lajjAsampanna, lAghavasampanna, ojasvI, tejasvI, varcasvI, yazasvI, krodha - mAna-mAyA - lobha- vijetA, nidrA, indriyoM aura parISahoM ke vijetA, jIvana kI kAmanA aura maraNa kI bhIti se vimukta, tapapradhAna, guNapradhAna, muktipradhAna, vidyApradhAna, mantrapradhAna, brahmapradhAna, vratapradhAna, nayapradhAna, niyamapradhAna, satyapradhAna, zaucapradhAna, jJAna-darzana- cAritrapradhAna, caturdaza pUrvI ke vettA, cAra jJAnoM se sampanna, pA~ca sau anagAroM se parivRtta, pUrvAnupUrvI se calate, grAma-grAma vicarate campA nagarI meM padhAre / saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue tthhre| usa kAla, usa samaya, Arya sudharmA ke ziSya Arya jambU sAtha the / ve kAzyapagotrIya the / unakA zarIra sAta hAtha U~cA thA...( yAvat) unhoMne apanI vipula tejolezyA ko apane meM hI samA rakkhA thA / ve Arya sudharmA se na adhika dUra aura na adhika samIpa, ghuTane Upara karake aura natamastaka hokara saMyama eva tapazcaryA se AtmA ko bhAvita kara rahe the / - parSadA nIkalI / dharmakathana huA / parSadA vApasa lauTa gaI / eka bAra Arya jambU ke mana meM jijJAsA utpanna huI aura ve Arya sudharmA ke nikaTa pahu~ce / Arya sudharmA kI tIna vAra pradakSiNA kI, unheM vandana kiyA, namaskAra kiyA / phira vinayapUrvaka donoM hAtha jor3akaraaMjali karake, paryupAsanA karate hue bole- bhaMte ! yadi zramaNa bhagavAn mahAvIra ne nauveM aMga anuttaraupapAtika dazA kA yaha artha kahA hai to dasaveM aMga praznavyAkaraNa kA kyA artha kahA hai ? jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne dasaveM aMga ke do zrutaskandha kahe haiM -- AstravadvAra aura saMvaradvAra / prathama aura dvitIya zrutaskandha ke pA~ca-pA~ca adhyayana prarUpita kie haiM / bhaMte ! zramaNa bhagavAn ne Astrava aura saMvara kA kyA artha kahA hai ? taba Arya sudharmA ne jambU anagAra ko isa prakAra kahA 1 [2] he jambU ! Astrava aura saMvara kA bhalIbhA~ti nizcaya karAne vAle pravacana ke sAra ko maiM kahUMgA, jo maharSiyoM - tIrthaMkaroM evaM gaNadharoM Adi ke dvArA nizcaya karane ke lie subhASita hai - samIcIna rUpa se kahA gayA hai / [3] jinezvara deva ne isa jagat meM anAdi Astrava ko pA~ca prakAra kA kahA hai-hiMsA, asatya, adattAdAna, abrahma aura parigraha | [4] prANavadharUpa prathama Astrava jaisA hai, usake jo nAma haiM, jina pApI praNiyoM dvArA
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa-1/1/4 vaha kiyA jAtA hai, jisa prakAra kiyA jAtA hai aura jaisA phala pradAna karatA hai, use tuma suno| [5] jinezvara bhagavAn ne prANavadha ko isa prakAra kahA hai-yathA pApa, caNDa, rudra, kSudra, sAhasika, anArya, nighRNa, nRzaMsa, mahAbhaya, pratibhaya, atibhaya, bhApanaka, trAsanaka, anyAya, uddhegajanaka, nirapekSa, nirdharma, niSpipAsa, niSkaruNa, narakavAsa gamana-nidhana, mohamahAbhaya pravartaka aura maraNavaimanasya yaha prathama adharmadvAra hai / [6] prANavadharUpa hiMsA ke guNavAcaka tIsa nAma haiM / yathA-prANavadha, zarIra se (prANoM kA) unmUlana, avizvAsa, hiMsyavihiMsA, akRtya, ghAta, mAraNa, vadhanA, upadrava, atipAtanA, Ambha-samAraMbha, Ayukarma kA upadrava-bheda-niSThApana-gAlanA-saMvartaka aura saMkSepa, mRtyu, asaMyama, kaTakamardana, vyuparamaNa, parabhavasaMkrAmaNakAska, durgatiprapAta, pApakopa, pApalobha, chaviccheda, jIvitaaMtakaraNa, bhayaMkara, kRNakara, vajra, paritApana Astrava, vinAza, niryApanA, luMpanA aura guNoM kI virAdhanA / ityAdi prANabadha ke kaluSa phala ke nirdezaka ye tIsa nAma haiM / [7] kitane hI pAtakI, saMyamavihIna, tapazcaryA ke anuSThAna se rahita, anupazAnta pariNAma vAle evaM jinake mana, vacana aura kAma kA vyApAra duSTa hai, jo anya prANiyoM ko pIr3A pahu~cAne meM Asakta rahate haiM tathA trasa aura sthAvara jIvoM kI prati dveSabhAva vAle haiM, ve aneka prakAroM se hiMsA kiyA karate haiM / ve kaise hiMsA karate haiM ? machalI, bar3e matsya, mahAmatsya, aneka prakAra kI machaliyA~, aneka prakAra ke meMDhaka, do prakAra ke kacchapa-do prakAra ke magara, grAha, maMDUka, sImAkAra, pulaka Adi grAha ke prakAra, suMsumAra, ityAdi anekAneka prakAra ke jalacara jIvoM kA ghAta karate haiM / / kuraMga aura ruru jAti ke hiraNa, sarabha, camara, saMbara, urabhra, zazaka, pasaya, baila, rohita, ghor3A, hAthI, gadhA, U~Ta, geMDA, vAnara, rojha, bher3iyA, zrRMgAla, gIdar3a, zUkara, billI, kolazunaka, zrIkaMdalaka evaM Avarta nAmaka khura vAle pazu, lomar3I, gokarNa, mRga, bhaiMsA, vyAghra, bakarA, dvIpika, zvAna, tarakSa, rIcha, siMha, kesarIsiMha, cittala, ityAdi catuSpada prANI haiM, jinakI pUrvokta pApI hiMsA karate haiM / ajagara, goNasa, dRSTiviSa sarpa-phena vAlA sAMpa, kAkodarasAmAnya sarpa, darvIkara sarpa, AsAlika, mahoraMga, ina saba aura isa prakAra ke anya urapassirpa jIvoM kA pApI vadha karate haiM / kSIrala, zaramba; sehI, zalyaka, goha, uMdara, nakula, giragiTa, jAhaka, gilaharI, chaDUMdara, gillorI, vAtotpattikA, chipakalI, ityAdi aneka prakAra ke bhujaparisarpa jIvoM kA vadha karate haiM / haMsa, bagulA, balAkA, sArasa, ADA, setIya, kulala, vaMjula, pariplava, totA, tItura, dIpikA, zveta haMsa, dhArtarASTra, bhAsaka, kuTIkroza, krauMca, dakatuMDaka, DheliyANaka, sugharI, kapila, piMgalAkSa, kAraMDaka, cakravAka, ukkosa, garur3a, piMgula, zuka, mayUra, mainA, nandImukha, nandamAnaka, koraMga, bhaMgAraka, kuNAlaka, cAtaka, tittira, vartaka, lAvaka, kapiMjala, kabUtara, pArAvata, parevA, cir3iyA, DiMka, kukar3A, vesara, mayUra, cakora, hRdapuNDarIka, karaka, cIla, bAja, vAyasa, vihaga, zveta cAsa, valgulI, camagAdar3a, vitatapakSI, samudgapakSI, ityAdi pakSiyoM kI anekAneka jAtiyA~ haiM, hiMsaka jIva inakI hiMsA karate haiN| jala, sthala aura AkAza meM vicaraNa karane vAle paMcendriya prANI tathA dvIndriya, trIndriya
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 AgamasUtra - hindI anuvAda athavA caturindriya prANI anekAneka prakAra ke haiM / ina sabhI prANiyoM ko jIvita rahanA priya hai / maraNa kA duHkha apriya hai / phira bhI atyanta saMkliSTakarmA - pApI puruSa ina becAre dInahI prANiyoM kA vadha karate haiM / camar3A, carbI, mAMsa, meda, rakta, yakRta, phephar3A, bhejA, hRdaya, AMta, pittAzaya, phophasa, dAMta, asthi, majjA, nAkhUna, netra, kAna, snAyu, nAka, dhamanI, sIMga, dAda, piccha, viSa, viSANa aura bAloM ke lie (hiMsaka prANI jIvoM kI hiMsA karate haiM) rasAsakta manuSya madhu ke lie - madhumakkhiyoM kA hanana karate haiM, zArIrika sukha yA duHkhanivAraNa karane ke lie khaTamala Adi trIndriyoM kA vadha karate haiM, vastroM ke lie aneka dvIndriya kIr3oM Adi kA ghAta karate haiM / anya anekAneka prayojanoM se trasa - dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura paMcendriya-jIvoM kA ghAta karate haiM tathA bahuta-se ekendriya jIvoM kA unake Azraya se rahe hue anya sUkSma zarIra vAle sa jIvoM kA samAraMbha karate haiM / ye prANI trANarahita haiM- azaraNa haiM- anAtha haiM, bAndhavoM 1 rahita haiM aura becAre apane kRta karmoM kI ber3iyoM se jakar3e hue haiM / jinake pariNAma - azubha haiM, jo mandabuddhi haiM, ve ina prANiyoM ko nahIM jAnate / ve ajJAnI jana na pRthvIkAya ko jAnate haiM, na pRthvIkAya ke Azrita rahe anya sthAvaroM evaM trasa jIvoM ko jAnate haiM / unheM jalakAyika tathA jala meM rahane vAle anya jIvoM kA jJAna nahIM hai / unheM agnikAya, vAyukAya, tRNa tathA (anya ) vanaspatikAya ke evaM inake AdhAra para rahe hue anya jIvoM kA parijJAna nahIM hai / ye prANI unhIM ke svarUpa vAle, unhIM ke AdhAra se jIvita rahane vAle athavA unhIM kA AhAra karane vAle haiM / una jIvoM kA varNa, gaMdha, rasa, sparza aura zarIra apane AzrayabhUta pRthvI, jala Adi sadRza hotA hai / unameM se kaI jIva netroM se dikhAI nahIM dete haiM aura koI-koI dikhAI dete haiM / aise asaMkhya trasakAyika jIvoM kI tathA ananta sUkSma, bAdara, pratyekazarIra aura sAdhAraNazarIra vAle sthAvarakAya ke jIvoM kI jAnabUjha kara yA anajAne ina kAraNoM se hiMsA karate haiM / ve kAraNa kauna-se haiM, jinase ( pRthvIkAyika) jIvoM kA vadha kiyA jAtA ? kRSi, puSkariNI, vAvar3I, kyArI, kUpa, sara, tAlAba, bhitti, vedikA, khAI, ArAma, vihAra, stUpa, prAkAra, dvAra, gopura, aTArI, carikA, setu pula, saMkrama, prAsAda, vikalpa, bhavana, gRha, jhauMpar3I, layana, dUkAna, caitya, devakula, citrasabhA, pyAU, Ayatana, devasthAna, Avasatha, bhUmigRha aura maMDapa Adi ke lie tathA bhAjana, bhANDa, Adi evaM upakaraNoM ke lie mandabuddhi jana pRthvIkAya kI hiMsA karate haiM / snAna, pAna, bhojana, vastra dhonA evaM zauca Adi kI zuddhi, ityAdi kAraNoM se jalakAyika jIvoM kI hiMsA kI jAtI hai / bhojanAdi pakAne, pakavAne, jalAne tathA prakAza karane ke lie agnikAya ke jIvoM kI hiMsA kI jAtI hai / sUpa, paMkhA, tAr3a kA paMkhA, mayUrapaMkha, mukha, hatheliyoM, sAgavAna Adi ke patte tathA vastra-khaNDa Adi se vAyukAya ke jIvoM kI hiMsA kI jAtI I gRha, paricAra, bhakSya, bhojana, zayana, Asana, phalaka, mUsala, okhalI, tata, vitata, Atodya, vahana, vAhana, maNDapa, aneka prakAra ke bhavana, toraNa, viDaMga, devakula, jharokhA, arddhacandra, sopAna, dvArazAkhA, aTArI, vedI, niHsaraNI, drauNI, caMgerI, khUMTI, khambhA, sabhAgAra,
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa-1/1/7 pyAU, Avasatha, maTha, gaMdha, mAlA, vilepana, vastra, jUvA, hala, matika, kulika, syandana, zibikA, ratha, zakaTa, yAna, yumya, aTTAlikA, carikA, parigha, phATaka, Agala, arahaTa Adi, zUlI, lAThI, musuMDhI, zatadhnI, Dhakkana evaM anya upakaraNa banAne ke lie aura isI prakAra ke Upara kahe gae tathA nahIM kahe gae aise bahuta-se saikar3oM kAraNoM se ajJAnI jana vanaspatikAya kI hiMsA karate haiN| dRDhamUDha-ajJAnI, dAruNa mati vAle puruSa krodha, mAna, mAyA aura lobha ke vazIbhUta hokara tathA ha~sI, rati, arati evaM zoka ke adhIna hokara, vedAnuSThAna ke arthI hokara, jIvana, dharma, artha evaM kAma ke lie, svavaza aura parakhaza, hokara, prayona se aura vinA prayojana trasa tathA sthAvara jIvoM kA, jo azakta haiM, ghAta karate haiM / (aise hiMsaka prANI vastutaH) mandabuddhi haiM / ve buddhihIna krUra prANI svavaza hokara ghAta karate haiM, vivaza hokara, svavaza-vivaza donoM prakAra se, saprayojana evaM niSprayojana tathA saprayojana aura niSprayojana donoM prakAra se ghAta karate haiM / hAsya-vinoda se, vaira se aura anurAga se prerita hokara hiMsA karate haiM / kruddha hokara, lubdha hokara, mugdha hokara, kruddha-lubdha-mugdha hokara hanana karate haiM, artha ke lie, dharma ke lie, kAma-bhoga ke lie tathA artha-dharma-kAmabhoga tInoM ke lie ghAta karate haiM / [8] ve hiMsaka prANI kauna hai ? zaukarika, matsyabandhaka, mRgoM, hiraNoM ko pha~sAkara mArane vAle, krUrakarmA vAgurika, cItA, bandhanaprayoga, choTI naukA, gala, jAla, bAja pakSI, lohe kA jAla, darbha, kUTapAza, ina saba sAdhanoM ko hAtha meM lekara phirane vAle, cANDAla, cir3ImAra, bAja pakSI tathA jAla ko rakhane vAle, vanacara, madhu-makkhiyoM kA ghAta karane vAle, potaghAtaka, mRgoM ko AkarSita karane ke lie mRgiyoM kA pAlana karane vAle, sarovara, hRda, vApI, tAlAba, pallava, khAlI karane vAle, jalAzaya ko sukhAne vAle, viSa athavA garala ko khilAne vAle, ghAsa evaM kheta ko nirdayatApUrvaka jalAne vAle, ye saba krUrakarmakArI haiN| ye bahuta-sI mleccha jAtiyA~ bhI haiM, jo hiMsaka haiM / ve kauna-sI haiM ? zaka, yavana, zabara, vabbara, kAya, muruMDa, uda, bhaDaka, tittika, pakkaNika, kulAkSa, gauDa, siMhala, pArasa, krauMca, Andhra, dravir3a, vilvala, puliMda, AroSa, DauMba, pokaNa, gAndhAra, bahalIka, jalla, roma, mAsa, vakuza, malaya, cuMcuka, cUlika, koMkaNa, meda, paNhava, mAlava, mahura, AbhASika, aNakka, cIna, lhAsika, khasa, khAsika, nehura, marahaSTra, mauSTika, Araba, Dobalika, kuhaNa, kaikaya, hUNa, romaka, ruru, maruka, cilAta, ina dezoM ke nivAsI, jo pApa buddhi vAle haiM, ve jo azubha lezyA-pariNAma vAle haiM, ve jalacara, sthalacara, sanakhapada. uraga. nabhazcara. saMDAsI jaisI coMca vAle Adi jIvoM kA ghAta karake panI AjIvikA calAte haiM / ve saMjJI, asaMjJI, paryApta aura aparyApta jIvoM kA hanana karate haiM / ve pApI jana pApa ko hI upAdeya mAnate haiM / pApa meM hI unakI ruci-hotI hai / ve prANighAta karake prasannatA anubhavate haiM / unakA anuSThAnaprANavadha karanA hI hotA hai / prANiyoM kI hiMsA kI kathA meM hI Ananda mAnate haiM / ve aneka prakAra ke pApa kA AcaraNa karake saMtoSa anubhava karate haiM / (pUrvokta mUr3ha hiMsaka loga) hiMsA ke phala-vipAka ko nahIM jAnate hue, atyanta bhayAnaka evaM dIrghakAla paryanta bahuta-se duHkhoM se vyApta evaM avizrAnta-lagAtAra nirantara hone vAlI duHkha rUpa vedanA vAlI narakayoni aura tiryaJcayoni ko bar3hAte haiM /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 - hindI anuvAda AgamasUtra - 1 pUrvavarNita hiMsAkArI pApIjana yahA~, mRtyu ko prApta hokara azubha karmoM kI bahulatA ke kAraNa zIghra hI - narakoM meM utpanna hote haiM / naraka bahuta vizAla haiM / unakI bhittiyA~ vajramaya haiM / una bhittiyoM meM koI sandhichidra nahIM hai, bAhara nikalane ke lie koI dvAra nahIM hai / vahA~ kI bhUmi kaThora hai, / vaha naraka rUpI kArAgAra viSama hai / vahA~ nArakAvAsa atyanta uSNa evaM tapta rahate haiM / ve jIva vahA~ durgandha-ke kAraNa sadaiva udvigra rahate haiM / vahA~ kA dRzya hI atyanta bIbhatsa hai / vahA~ hima-paTala ke sadRza zItalatA hai / ve naraka bhayaMkara haiM, gaMbhIra evaM romAMca khar3e kara dene vAle haiM / ghRNAspada haiM / asAdhya vyAdhiyoM, rogoM evaM jarA se pIr3A pahuMcAne vAle haiM / vahA~ sadaiva andhakAra rahane ke kAraNa pratyeka vastu atIva bhayAnaka lagatI hai / graha, candramA, sUrya, nakSatra Adi kI jyoti kA abhAva hai, meda, vasA, mAMsa ke Dhera hone se vaha sthAna atyanta ghRNAspada hai / pIva aura rudhira ke bahane se vahA~ kI bhUmi gIlI aura cikanI rahatI hai aura kIcar3a - sI banI rahatI hai / vahA~ kA sparza dahakatI huI karISa kI agni yA khadira kI agni ke samAna uSNa tathA talavAra ustarA athavA karavata kI dhAra ke sadRza tIkSNa hai / vaha sparza bicchU ke DaMka se bhI adhika vedanA utpanna karane vAlA atizayadussaha hai / vahA~ ke nAraka jIva trANa aura zaraNa se vihIna haiM / ve naraka kaTuka duHkhoM ke kAraNa ghora pariNAma utpanna karane vAle haiM / vahA~ lagAtAra duHkharUpa vedanA cAlU hI rahatI hai / vahA~ paramAdhAmI deva bhare par3e haiN| nArakoM ko bhayaMkara - bhayaMkara - yAtanAe~ dete haiM / ve pUrvokta pApI jIva narakabhUmi meM utpanna hote hI antamuhUrta meM narakabhavakAraNaka labdhi se apane zarIra kA nirmANa kara lete haiM / vaha zarIra huMDaka saMsthAna vAlA- beDaula, bhaddI AkRti vAlA, dekhane meM bIbhatsa, ghRNita, bhayAnaka, asthiyoM, nasoM, nAkhUnoM aura romoM se rahita; azubha aura duHkhoM ko sahana karane meM sakSama hotA hai / zarIra kA nirmANa ho jAne ke pazcAt ve paryAptiyoM se -paryApta ho jAte haiM aura pAMcoM indriyoM se azubha vedanA kA vedana karate haiM / unakI vedanA ujjvala, balavatI, vipula, utkaTa, prakhara, paruSa, pracaNDa, ghora, DarAvanI aura dAruNa hotI hai / nArakoM ko jo vedanAe~ bhoganI par3atI haiM, ve kaisI haiM ? nAraka jIvoM ko - kaDhAva jaise caur3e mukha ke pAtra meM aura mahAkuMbhI - sarIkhe mahApAtra meM pakAyA aura ubAlA jAtA hai / sekA jAtA hai / bhUMjA jAtA hai / lohe kI kar3hAI meM Ikha ke rasa ke samAna auTAyA jAtA hai / - unakI kAyA ke khaMDa khaMDa kara die jAte haiM / lohe ke tIkhe zUla ke samAna tIkSNa kAMToM vAle zAlmalivRkSa ke kAMToM para unheM idhara-udhara ghasITA jAtA hai / kASTha ke samAna unakI cIraphAr3a kI jAtI hai / unake paira aura hAtha jakar3a die jAte haiM / saikar3oM lAThiyoM se una para prahAra kie jAte haiM / gale meM phaMdA DAla kara laTakA diyA jAtA hai / zUlI ke agrabhAga se bhedA jAtA hai / jhUThe Adeza dekara unheM ThagA jAtA hai / unakI bhartsanA kI jAtI hai / unheM bhUmi meM ghasITa kara le jAyA jAtA hai / vadhya jIvoM ko die jAne vAle saikar3oM prakAra ke duHkha unheM die jAte haiM / isa prakAra ve nAraka jIva pUrva janma meM kie hue karmoM ke saMcaya se santapta rahate haiM / mahA agni ke samAna naraka kI agni se tIvratA ke sAtha jalate rahate haiM / ve pApakRtya karane vAle jIva pragADha duHkha-maya, ghora bhaya utpanna karane vAlI, atizaya karkaza evaM ugra zArIrika tathA mAnasika donoM prakAra kI asAtArUpa vedanA bahuta palyopama aura sAgaropama kAla taka rahatI hai / apanI Ayu ke anusAra karuNa avasthA meM rahate haiM / ve
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 63 praznavyAkaraNa- 1/1/8 yamakAlika devoM dvArA trAsa ko prApta hote haiM aura bhayabhIta hokara zabda karate haiM - ( nAraka jIva ) kisa prakAra rote-cillAte haiM ? ajJAtabandhu ! he svAmin ! he bhrAtA ! are bApa! he tAta ! he vijetA ! mujhe chor3a do / maiM mara rahA hU~ / maiM durbala hU~ ! maiM vyAdhi se pIDita hU~ / Apa kyoM aise dAruNa evaM nirdaya ho rahe haiM ? mere Upara prahAra mata karo / muhUrta bhara sAMsa to lene dIjie ! dayA kIjie / roSa na kIjie / maiM jarA vizrAma le lU~ / merA galA chor3a dIjie / maiM marA jA rahA hU~ / maiM pyAsa se pIDita | pAnI de dIjie / 'acchA, hA~, yaha nirmala aura zItala jala pIo / ' aisA kaha kara narakapAla nArakoM ko pakar3a kara khaulA huA sIsA kalaza se unakI aMjalI meM ur3ela dete haiM / use dekhate hI unake aMgopAMga kAMpane lagate haiM / unake netroM se AMsU Tapakane lagate haiM / phira ve kahate haiM- 'hamArI pyAsa zAnta ho gaI !' isa prakAra karuNApUrNa vacana bolate hue bhAgane ke lie dizAe~ dekhane lagate haiM / antataH ve trANahIna, zaraNahIna, anAtha, bandhuvihIna - evaM bhaya ke mAre baDA karake mRga kI taraha bar3e vega se bhAgate haiM / I koI-koI anukampA - vihIna yamakAyika upahAsa karate hue idhara-udhara bhAgate hue una nAraka jIvoM ko jabardastI pakar3a kara aura lohe ke DaMDe se unakA mukha phAr3a kara usameM ubalatA huA zIzA DAla dete haiM / ubalate zIze se dagdha hokara ve nAraka bhayAnaka ArttanAda karate haiM / kabUtara kI taraha karuNAjanaka AkraMdana karate haiM, khUba rudana karate hue azru bahAte haiM / narakApAla unheM roka lete haiM, bAMdha dete haiM / taba ArttanAda karate haiM, hAhAkAra karate haiM, bar3abar3Ate haiM, taba narakApAla kupita hokara aura ucca dhvani se unheM dhamakAte haiM / kahate haiM ise pakar3o, mAro, prahAra karo, cheda DAlo, bheda DAlo, isakI camar3I udher3a do, netra bAhara nikAla lo, ise kATa DAlo, khaNDa-khaNDa kara DAlo, hanana karo, isake mukha meM zIzA ur3ela do, ise uThA kara paTaka do yA mukha meM aura zIzA DAla do, ghasITo, ulaTo, ghsiitto| narakapAla phira phaTakArate hue kahate haiM - bolatA kyoM nahIM ! apane pApakarmoM ko, apane kukarmoM ko smaraNa kara ! isa prakAra atyanta karkaza narakapAloM kI dhvani kI vahA~ pratidhvani hotI hai / nAraka jIvoM ke lie vaha aisI sadaiva trAsajanaka hotI hai ki jaise kisI mahAnagara meM Aga lagane para ghora zabda- hotA hai, usI prakAra nirantara yAtanAe~ bhogane vAle nArakoM kA aniSTa nirghoSa vahA~ sunA jAtA hai / ve yAtanAe~ kaisI haiM ? nArakoM ko asi vana meM calane ko bAdhya kiyA jAtA hai, tIkhI noka vAle darbha ke vana meM calAyA jAtA hai, kolhU meM DAla kara perA jAtA hai, sUI kI noka samAna atIva tIkSNa kaNTakoM ke sadRza sparza vAlI bhUmi para calAyA jAtA hai, kSArayukta pAnI vAlI vApikA meM paTaka diyA jAtA hai, ubalate hue sIse Adi se bharI vaitaraNI nadI meM bahAyA jAtA hai, kadambapuSpa ke samAna - atyanta tapta - reta para calAyA jA hai, jalatI huI guphA meM baMda kara diyA jAtA hai, uSNoSNa evaM kaNTakAkIrNa durgama mArga meM ratha meM jota kara calAyA jAtA hai, lohamaya uSNa mArga meM calAyA jAtA hai aura bhArI bhAra vahana karAyA jAtA hai / ve azubha vikriyAlabdhi se nirmita saikar3oM zastroM se paraspara ko vedanA utpanna karate haiM / ve vividha prakAra ke Ayudha-zastra kaunase haiM ? ve zastra ye haiM-mudgara, musuMDhi, karavata, zakti, hala, gadA, mUsala, cakra, kunta, tomara, zUla, lakuTa, bhiMDimAra, saddhala, paTTisa, cammeTTha, drughaNa, mauSTika, asi - phalaka, khaGga, cApa,
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 AgamasUtra-hindI anuvAda nArAca, kanaka, kappiNI-kartikA, vasUlA, parazu / ye sabhI astra-zastra tIkSNa aura nirmalacamakadAra hote haiM / inase tathA isI prakAra ke anya zastrase bhI vedanA kI udIraNA karate haiN| narakoM meM mudgara ke prahAroM se nArakoM kA zarIra cUra-cUra kara diyA jAtA hai, musuMDhI se saMbhinna kara diyA jAtA hai, matha diyA jAtA hai, kolhU Adi yaMtroM se perane ke kAraNa phar3aphar3Ate hue unake zarIra ke Tukar3e-Tukar3e kara die jAte haiM / kaiyoM ko camar3I sahita vikRta kara diyA jAtAhai, kAna oTha nAka aura hAtha-paira samUla kATa lie jAte haiM, talavAra, karavata, tIkhe bhAle evaM pharase se phAr3a diye jAte haiM, vasUlA se chIlA jAtA hai, unake zarIra para ubalatA khArA jala sIMcA jAtA hai, jisase zarIra jala jAtA hai, phira bhAloM kI noka se usake Tukar3e-Tukar3e kara die jAte haiM, isa isa prakAra unake samagra zarIra ko jarjarita kara diyA jAtA hai / unakA zarIra sUja jAtA hai aura ve pRthvI para loTane lagate haiM / naraka meM darpayukta mAno sadA kAla se bhUkha se pIr3ita, bhayAvaha, ghora garjanA karate hue, bhayaMkara rUpa vAle bher3iyA, zikArI kutte, gIdar3a, kauve, bilAva, aSTApada, cIte, vyAghra, kesarI siMha aura siMha nArakoM para AkramaNa kara dete haiM, apanI majabUta dAr3hoM se nArakoM ke zarIra ko kATate haiM, khIMcate haiM, atyanta paine nokadAra nAkhUnoM se phAr3ate haiM aura phira idhara-udhara cAroM ora pheMka dete haiM / unake zarIra ke bandhana DhIle par3a jAte haiM / unake aMgopAMga vikRta aura pRthak ho jAte haiM / tatpazcAt dRDha evaM tIkSNa dADhoM, nakhoM aura lohe ke samAna nukIlI coMca vAle kaMka, kurara aura giddha Adi pakSI tathA ghora kaSTa dene vAle kAka pakSiyoM ke jhuMDa kaThora, dRDha tathA sthira lohamaya coMcoM se jhapaTa par3ate haiM / unheM apane paMkhoM se AghAta pahu~cAte haiM / tIkhe nAkhUnoM se unakI jIbha bAhara khIMca lete haiM aura A~kheM bAhara nikAla lete haiM / nirdayatApUrvaka unake mukha ko vikRta kara dete haiM / isa prakAra kI yAtanA se pIDita ve nAraka jIva rudana karate haiM, kabhI Upara uchalate haiM aura phira nIce A girate haiM, cakkara kATate haiM / pUrvopArjita pApa karmoM ke adhIna hue, pazyAttApa se jalate hue, amuka-amuka sthAnoM meM, usa-usa prakAra ke pUrvakRta karmoM kI nindA karake, atyanta cikane-nikAcita duHkhoM ko bhugata kara, tatpazcAt Ayu kA kSaya hone para narakabhUmiyoM meM se nikala kara bahuta-se jIva tiryaMcayoni meM utpanna hote haiM / atizaya duHkhoM se paripUrNa hotI hai, dAruNa kaSToM vAlI hotI hai, janma-maraNa-jarA-vyAdhi kA arahaTa usameM ghUmatA rahatA hai / usameM jalacara, sthalacara aura namazcara ke pArasparika ghAta-pratyAghAta kA prapaMca yA duScakra calatA rahatA hai / tiryaMcagati ke duHkha jagat meM prakaTa dikhAI dete haiM / naraka se kisI bhI bhA~ti nikale aura tiryaMcayoni meM janme ve pApI jIva becAre dIrgha kAla taka duHkhoM ko prApta karate haiM / ve tiryaMcayoni ke duHkha kauna-se haiM ? zIta, uSNa, tRSA, kSudhA, vedanA kA apratIkAra, aTavI meM janma lenA, nirantara bhaya se ghabar3Ate rahanA, jAgaraNa, vadha, bandhana, tAr3ana, dAganA, DAmanA, gar3ahe Adi meM girAnA, haDDiyA~ tor3a denA, nAka chedanA, cAbuka, lakar3I Adi ke prahAra sahana karanA, saMtApa sahanA, chavicchedana, jabardastI bhAravahana Adi kAmoM meM laganA, kor3A, aMkuza evaM DaMDe ke agra bhAga meM lagI huI nokadAra kIla Adi se damana kiyA jAnA, bhAra vahana karanA Adi-Adi / tiryaMcagati meM ina duHkhoM ko bhI sahana karanA par3atA hai mAtA-pitA kA viyoga, zoka se atyanta pIDita honA, yA zrota nakhunoM Adi ke chedana se pIr3ita honA, zastroM se, agni
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa-1/1/8 se aura viSa se AghAta pahu~canA, gardana-evaM sIMgoM kA mor3A jAnA, mArA jAnA, gala-kA~Te meM yA jAla meM pha~sA kara jala se bAhara nikAlanA, pakAnA, kATA jAnA, jIvana paryanta bandhana meM rahanA, pIMjare meM banda rahanA, apane samUha-se pRthak kiyA jAnA, bhaiMsa Adi ko phUMkA lagAnA, gale meM DaMDA bA~dha denA, ghera kara rakhanA, kIcar3a-bhare pAnI meM DubonA, jala meM ghuser3anA, gaDDemeM girane se aMga-bhaMga ho jAnA, pahAr3a ke viSama-mArga meM gira par3anA, dAvAnala kI jvAlAoMmeM jalanA, Adi-Adi kaSToM se paripUrNa tiryaMcagati meM hiMsAkArI pApI naraka se nikala kara utpanna hote haiM / isa prakAra ve hiMsA kA pApa karane vAle pApI jIva saikar3oM pIr3AoM se pIr3ita hokara, narakagati se Ae hue, pramAda, rAga aura dveSa ke kAraNa bahuta saMcita kie aura bhogane se zeSa rahe karmoM ke udayavAle atyanta karkaza asAtA ko utpanna karane vAle karmoM se utpanna duHkhoM ke bhajana banate haiM / bhramara, macchara, makkhI Adi paryAyoM meM, unakI nau lAkha jAti-kulakoTiyoM meM vAraMvAra janma-maraNa kA anubhava karate hue, nArakoM ke samAna tIvra duHkha bhogate hue sparzana, rasanA, ghrANa aura cakSu se yukta hokara ve pApI jIva saMkhyAta kAla taka bhramaNa karate rahate haiM / isI prakAra kuMthu, pipIlikA, aMdhikA Adi trIndriya jIvoM kI pUrI ATha lAkha kulakoTiyoM meM janma-maraNa kA anubhava karate hue saMkhyAta kAla taka nArakoM ke sadRza tIvra duHkha bhogate haiM / ye trIndriya jIva sparzana, rasanA aura ghrANa-se yukta hote haiM | gaMDUlaka, jalauka, kRmi, candanaka Adi dvIndriya jIva pUrI sAta lAkha kulakoTiyoM meM se vahIM-vahIM janma-maraNa kI vedanA kA anubhava karate hue saMkhyAta hajAra varSoM taka bhramaNa karate rahate haiM / vahA~ bhI unheM nArakoM ke samAna tIvra duHkha bhugatane par3ate haiM / ye dvIndriya jIva sparzana aura rasanA vAle hote haiM / ekendriya avasthA ko prApta hue pRthvIkAya, jalakAya, tejaskAya, vAyukAya aura vanaspatikAya ke do-do bheda haiM-sUkSma aura bAdara, yA paryAptaka aura aparyAptaka / vanaspatikAya meM ina bhedoM ke atirikta do bheda aura bhI haiM-pratyekazarIrI aura sAdhAraNazarIrI / ina bhedoM meM se pratyekazarIra paryAya meM utpanna hone vAle pApI-jIva asaMkhyAta kAla taka unhIM unhIM paryAyoM meM paribhramaNa karate rahate haiM aura anantakAya meM ananta kAla taka punaH punaH janma-maraNa karate hue bhramaNa kiyA karate haiM / ye sabhI jIva eka sparzanendriya vAle hote haiM / inake duHkha atIva aniSTa hote haiM | vanaspatikAya rUpa ekendriya paryAya meM kAyasthiti sabase adhika anantakAla kI hai / kudAla aura hala se pRthvI kA vidAraNa kiyA jAnA, jala kA mathA jAnA aura nirodha kiyA jAnA, agni tathA vAyu kA vividha prakAra ke zasse ghaTTana honA, pArasparika AghAtoM se Ahata honA, mAranA, dUsaroM ke niSprayojana athavA prayojana vAle vyApAra se utpanna hone vAlI virAdhanA kI vyathA sahana karanA, khodanA, chAnanA, mor3anA, sar3a jAnA, svayaM TUTa jAnA, masalanA-kucalanA, chedana karanA, chIlanA, romoM kA ukhAr3anA, patte Adi tor3anA, agni se jalAnA, isa prakAra bhavaparamparA meM anubaddha hiMsAkArI pApI jIva bhayaMkara saMsAra meM ananta kAla taka paribhramaNa karate rahate haiM / jo adhanya jIva naraka se nikala kara kisI bhA~ti manuSya-paryAya meM utpanna hote haiM, kintu jinake pApakarma bhogane se zeSa raha jAte haiM, ve bhI prAyaH vikRta evaM vikala-rUpa-svarUpa vAle, kubar3e, vAmana, badhira, kAne, TUTe hAtha vAle, la~gar3e, aMgahIna, gUMge, mammaNa, aMdhe, kharAba 165
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda eka netra vAle, donoM kharAba AMkhoM vAle yA pizAcagrasta, kuSTha Adi vyAdhiyoM aura jvara Adi rogoM se pIr3ita, alpAyuSka, zastra se vadha kie jAne yogya, ajJAna-azubha lakSaNoM se bharapUra zarIra vAle, durbala, aprazasta saMhanana vAle, beDaula aMgopAMgoM vAle, kharAba saMsthAna vAle, kurUpa, dIna, hIna, sattvavihIna, sukha se sadA vaMcita rahane vAle aura azubha duHkhoM ke bhAjana hote haiN| isa prakAra pApakarma karane vAle prANI naraka aura tiryaMca yoni meM tathA kumAnuSa-avasthA meM bhaTakate hae ananta duHkha prApta karate haiM / yaha prANavadha kA phalavipAka hai, jo ihaloka aura paraloka meM bhoganA par3atA hai / yaha phalavipAka alpa sukha kintu atyadhika duHkha vAlA hai / mahAn bhaya kA janaka hai aura atIva gAr3ha karmarUpI raja se yukta hai / atyanta dAruNa hai, kaThora hai aura asAtA ko utpanna karane vAlA hai / hajAroM varSoM meM isase chuTakArA milatA hai / kintu ise bhoge vinA chuTakArA nahIM milatA / hiMsA kA yaha phalavipAka jJAtakula-nandana mahAtmA mahAvIra nAmaka jinendradeva ne kahA hai / yaha prANavadha caNDa, raudra, kSudra aura anArya janoM dvArA AcaraNIya hai | yaha ghRNArahita, nRzaMsa, mahAbhayoM kA kAraNa, bhayAnaka, 6sajanaka aura anyAyarUpa hai, yaha udvegajanaka, dUsare ke prANoM kI paravAha na karane vAlA, dharmahIna, snehapipAsA se zUnya, karuNAhIna hai / isakA antima pariNAma naraka meM gamana karanA hai, arthAt yaha narakagati meM jAne kA kAraNa hai / moharUpI mahAbhaya ko bar3hAne vAlA aura maraNa ke kAraNa utpanna hone vAlI dInatA kA janaka hai / adhyayana-1 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (adhyayana-2-AsravadvAra-2) [1 jambU ! dUsarA (AstravadvAra) alIkavacana hai / yaha guNa-gaurava se rahita, halke, utAvale aura caMcala logoM dvArA bolA jAtA hai, bhaya utpanna karane vAlA, duHkhotpAdaka, apayazakArI evaM vaira utpanna karane vAlA hai / yaha arati, rati, rAga, dveSa aura mAnasika saMkleza ko dene vAlA hai | zubha phala se rahita hai / dhUrtatA evaM avizvasanIya vacanoM kI pracuratA vAlA hai / nIca jana isakA sevana karate haiM | yaha nRzaMsa, krUra athavA nindita hai / apratItikAraka hai / satpuruSoM dvArA nindita hai / dUsaroM ko pIr3A utpanna karane vAlA hai / utkRSTa kRSNalezyA se sahita hai / yaha durgatiyoM meM nipAta ko bar3hAne vAlA hai / bhava karane vAlA hai / yaha ciraparicita hai / nirantara sAtha rahane vAlA hai aura bar3I kaThinAI se isakA anta hotA hai / [10] usa asatya ke guNaniSpanna tIsa nAma haiM / alIka, zaTha, anyAyya, mAyA-mRSA, asatka, kUTakapaTaavastuka, nirarthakaapArthaka, vidveSa-garhaNIya, anRjuka, kalkanA, vaJcanA, mithyApazcAtkRta, sAti, ucchanna, utkUla, Arta, abhyAkhyAna, kilviSa, valaya, gahana, manmana, nUma, nikRti, apratyaya, asamaya, asatyasaMdhatva, vipakSa, apadhIka, upadhi-azuddha aura aplop| sAvadha alIka vacanayoga ke ullikhita tIsa nAmoM ke atirikta anya bhI aneka nAma haiM / [11] yaha asatya kitaneka pApI, asaMyata, avirata, kapaTa ke kAraNa kuTila, kaTuka aura caMcala cittavAle, kruddha, lubdha, bhaya utpanna karanevAle, ha~sI karanevAle, jhUThI gavAhI dene vAle, cora, guptacara, khaNDarakSa, juArI, giravI rakhane vAle, kapaTa se kisI bAta ko bar3hA-car3hA kara kahanevAle, kuliMgI-veSadhArI, chala karanevAle, vaNik, khoTA nApane-tolanevAle, nakalI
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa-1/2/11 67 sikkoM se AjIvikA calAnevAle, julAhe, sunAra, kArIgara, dUsaroM ko ThaganevAle, dalAla, cATukAra, nagararakSaka, maithunasevI, khoTA pakSa lenevAle, cugalakhora, uttamarNa, karjadAra, kisI ke bolane se pUrva hI usake abhiprAya ko tAr3a lenevAle sAhasika, adhama, hIna, satpuruSoM kA ahita karane vAle duSTa jana ahaMkArI, asatya kI sthApanA meM citta ko lagAe rakhanevAle, apane ko utkRSTa batAnevAle, niraMkuza, niyamahIna aura vinA vicAre yadvA-tadvA bolanevAle loga, jo asatya se virata nahIM haiM, ve (asatya) bolate haiM ! dUsare, nAstikavAdI, jo joka meM vidyamAna vastuoM ko bhI avAstavika kahane ke kAraNa kahate haiM ki zUnya hai, kyoMki jIva kA astitva nahIM hai / vaha manuSyabhava meM yA devAdiparabhava meM nahIM jAtA / vaha puNya-pApa kA sparza nahIM karatA / sukRta yA duSkRta kA phala bhI nahIM hai / yaha zarIra pA~ca bhUtoM se banA huA hai / vAyu ke nimitta se vaha saba kriyAe~ karatA hai / kucha loga kahate haiM-zvAsocchvAsa kI havA hI jIva hai / koI pA~ca skandhoM kA kathana karate haiM / koI-koI mana ko hI jIva mAnate haiM / koI vAyu ko hI jIva ke rUpa meM svIkAra karate haiM / kinhIM-kinhIM kA mantavya hai ki zarIra sAdi aura sAnta hai-yaha bhava hI eka mAtra bhava hai / isa bhava kA samUla nAza hone para sarvanAza ho jAtA hai / mRSAvAdI aisA kahate haiN| isa kAraNa dAna denA, vratoM kA AcaraNa, poSadha kI ArAdhanA, tapasyA, saMyama kA AcaraNa, brahmacarya kA pAlana Adi kalyANakArI anuSThAnoM kA phala nahIM hotA / prANavadha aura asatyabhASaNa bhI nahIM haiM / corI aura parastrIsevana bhI koI pApa nahIM haiM / parigraha aura anya pApakarma bhI niSphala haiM | nArakoM, tiryaMcoM aura manuSyoM kI yoniyA~ nahIM haiM / devaloka bhI nahIM hai / mokSa-gamana yA mukti bhI nahIM hai | mAtA-pitA bhI nahIM haiM / puruSArtha bhI nahIM hai / pratyAkhyAna bhI nahIM hai / bhUtakAla, vartamAnakAla aura bhaviSyakAla nahIM haiM aura na mRtyu hai / arihanta, cakravartI, baladeva aura vAsudeva bhI koI nahIM hote / na koI kRSi hai, na koI muni hai / dharma aura adharma kA thor3A yA bahuta phala nahIM hotA / isalie aisA jAnakara indriyoM ke anukUla sabhI viSayoM meM pravRtti karo / na koI zubha yA azubha kriyA hai / isa prakAra lokavipa -rIta mAnyatAvAle nAstika vicAradhArA kA anusaraNa karate hue isa prakAra kA kathana karate haiN| koI-koI asadbhAvavAdI mUDha jana dUsarA kudarzana-isa prakAra kahate haiM yaha loka aMDe se prakaTa huA hai / isa loka kA nirmANa svayaM svayaMbhU ne kiyA hai / isa prakAra ve mithyA kathana karate haiM / koI-koI kahate haiM ki yaha jagat prajApati yA mahezvara ne banAyA hai / kisI kA kahanA hai ki yaha samasta jagat viSNumaya hai / kisI kI mAnyatA hai ki AtmA akartA hai kintu puNya aura pApa kA bhoktA hai / sarva prakAra se tathA sarvatra deza-kAla meM indriyAM hI kAraNa haiM / AtmA nitya hai, niSkriya hai, nirguNa hai aura nirlepa hai / asadbhAvavAdI isa prakAra prarUpaNA karate haiM / koI-koI Rddhi, rasa aura sAtA ke gArava se lipta yA inameM anurakta bane hue aura kriyA karane meM AlasI bahuta se vAdI dharma kI mImAMsA karate hue isa prakAra mithyA prarUpaNA karate haiM-isa jIvaloka meM jo kucha bhI sukRta yA duSkRta dRSTigocara hotA hai, vaha saba yadRcchA se, svabhAva se athavA daivataprabhAva se hI hotA hai / isa loka meM kucha bhI aisA nahIM hai jo puruSArtha se kiyA gayA tattva ho / lakSaNa aura vidyA kI kI niyati hI hai, aisA koI kahate haiM /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda koI-koI-dUsare loga rAjyaviruddha mithyA doSAropaNa karate haiM / yathA-corI na karane vAle ko cora kahate haiM / jo udAsIna hai use lar3AIkhora kahate haiM / jo suzIla hai, use duHzIla kahate haiM, yaha parastrIgAmI hai, aisA kahakara use malina karate haiM / usa para aisA Aropa lagAte haiM ki yaha to gurupatnI ke sAtha anucita sambandha rakhatA hai / yaha apane mitra kI patniyoM kA sevana karatA hai / yaha dharmahIna hai, yaha vizvAsaghAtI hai, pApa karma karatA hai, nahIM karane yogya kRtya karatA hai, yaha agamyagAmI hai, yaha duSTAtmA hai, bahuta-se pApa karmoM ko karane vAlA hai / isa prakAra IrSyAlu loga mithyA pralApa karate haiM / bhadra puruSa ke paropakAra, kSamA Adi guNoM kI tathA kIrti, sneha evaM parabhava kI lezamAtra paravAha na karane vAle ve asatyavAdI, asatya bhASaNa karane meM kuzala, dUsaroM ke doSoM ko batAne meM nirata rahate haiM / ve vicAra kie binA bolane vAle, akSaya duHkha ke kAraNabhUta atyanta dRr3ha karmabandhanoM se apanI AtmA ko veSTita karate haiM / parAye dhana meM atyanta Asakta ve nikSepa ko har3apa jAte haiM tathA dUsare ko aise doSoM se dUSita karate haiM jo doSa unameM vidyamAna nahIM hote / dhana ke lobhI jhUThI sAkSI dete haiM / ve asatyabhASI dhana ke lie, kanyA ke lie, bhUmi ke lie tathA gAya-baila Adi pazuoM ke nimitta adhogati meM le jAne vAlA asatyabhASaNa karate haiM / isake atirikta ve mRSAvAdI jAti, kula, rUpa evaM zIla ke viSaya meM asatya bhASaNa karate haiM / mithyA SaDyaMtra racane meM kuzala, parakIya asadguNoM ke prakAzaka, sadguNoM ke vinAzaka, puNya-pApa ke svarUpa se anabhijJa, anyAnya prakAra se bhI asatya bolate haiM / vaha asatya mAyA ke kAraNa guNahIna hai, capalatA se yukta hai, cugalakhorI se paripUrNa hai, paramArtha ko naSTa karane vAlA, asatya arthavAlA, dveSamaya, apriya, anarthakArI, pApakarmoM kA mUla evaM mithyAdarzana se yukta hai / vaha karNakaTu, samyagjJAnazUnya, lajAhIna, lokagarhita, vadha-bandhana Adi rUpa klezoM se paripUrNa, jarA, mRtyu, duHkha aura zoka kA kAraNa hai, azuddha pariNAmoM ke kAraNa saMkleza se yukta hai / jo loga mithyA abhiprAya meM sanniviSTa haiM, jo avidyamAna guNoM kI udIraNA karane vAle, vidyamAna guNoM ke nAzaka haiM, hiMsA karake prANiyoM kA upadhAta karate haiM, jo asatya bhASaNa karane meM pravRtta haiM, aise loga sAvadha-akuzala, sat-puruSoM dvArA garhita aura adharmajanaka vacanoM kA prayoga karate haiM / aise manuSya puNya aura pApa ke svarUpa se anabhijJa hote haiM / ve punaH adhikaraNoM, zastroM Adi kI kriyA meM pravRtti karane vAle haiM, ve apanA aura dUsaroM kA bahuvidha se anartha aura vinAza karate haiM / isI prakAra ghAtakoM ko bhaiMsA aura zUkara batalAte haiM, vAgurikoM-ko-zazaka, pasaya aura rohita batalAte haiM, tItura, bataka aura lAvaka tathA kapiMjala aura kapota pakSIghAtakoM ko batalAte haiM, machaliyA~, magara aura kachuA macchImAroM ko batalAte haiM, zaMkha, aMka aura kaur3I ke jIva dhIvaroM ko batalA dete haiM, ajagara, goNasa, maMDalI evaM darvIkara jAti ke so ko tathA mukulI-ko sa~peroM ko batalA dete haiM, godhA, seha, zallakI aura giragaTa lubdhakoM ko batalA dete haiM, gajakula aura vAnarakula ke jhuMDa pAzikoM ko batalAte haiM, totA, mayUra, mainA, kokilA aura haMsa ke kula tathA sArasa pakSI poSakoM ko batalA dete haiM / ArakSakoM ko vadha, bandha aura yAtanA dene ke upAya batalAte haiM / coroM ko dhana, dhAnya aura gAya-baila Adi pazu batalA kara corI
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa-1/2/11 karane kI preraNA karate haiM / guptacaroM ko grAma, nagara, Akara aura pattana Adi bastiyA~ batalAte haiM / granthibhedakoM ko rAste ke anta meM athavA bIca meM mArane-lUTane-TAMTha kATane Adi kI sIkha dete haiM / nagararakSakoM ko kI huI corI kA bheda batalAte haiM / gAya Adi pazuoM kA pAlana karane vAloM ko lAMchana, napuMsaka, dhamaNa, duhanA, poSanA, pIr3A pahu~cAnA, vAhana gAr3I Adi meM jotanA, ityAdi anekAneka pApa-pUrNa kArya sikhalAte haiM / isake atirikta khAna vAloM ko gairika Adi dhAtue~ batalAte haiM, candrakAnta Adi maNiyA~ batalAte haiM, zilApravAla batalAte haiN| mAliyoM ko puSpoM aura phaloM ke prakAra batalAte haiM tathA vanacaroM ko madhu kA mUlya aura madhu ke chatte batalAte haiM / mAraNa, mohana, uccATana Adi ke lie yantroM, saMkhiyA Adi viSoM, garbhapAta Adi ke lie jar3I-bUTiyoM ke prayoga, mantra Adi dvArA nagara meM kSobha yA vidveSa utpanna kara dene, dravya aura bhAva se vazIkaraNa mantroM evaM auSadhiyoM ke prayoga karane, corI, parastrIgamana karane Adi ke bahuta-se pApakarmoM ke upadeza tathA chala se zatrusenA kI zakti ko naSTa karane athavA use kucala dene ke, jaMgala meM Aga lagA dene, tAlAba Adi jalAzayoM ko sukhA dene ke, grAmaghAta ke, buddhi ke viSaya-vijJAna Adi bhaya, maraNa, kleza aura duHkha utpanna karane vAle, atIva saMkleza hone ke kAraNa malina, jIvoM kA ghAta aura upaghAta karane vAle vacana tathya hone para bhI prANiyoM kA ghAta karane vAle hone se asatya vacana, mRSAvAdI bolate haiM / anya prANiyoM ko santApa karane meM pravRtta, avicArapUrvaka bhASaNa karane vAle loga kisI ke pUchane para aura vinA pUche hI sahasA dUsaroM ko upadeza dete haiM ki UMToM ko bailoM ko aura rojhoM ko damo / vayaHprApta azvoM ko, hAthiyoM ko, bher3a-bakariyoM ko yA murgoM ko kharIdo kharIdavAo, inheM beca do, pakAne yogya vastuoM ko pakAo svajana ko de do, peya-kA pAna karo, dAsI, dAsa, bhRtaka, bhAgIdAra, ziSya, karmakara, kiMkara, ye saba prakAra ke karmacArI tathA ye svajana aura parijana kyoM kaise baiThe hue haiM ! ye bharaNa-poSaNa karane yogya haiM / ye ApakA kAma kareM / ye saghana vana, kheta, vinA jotI huI bhUmi, vallara, jo uge hue ghAsa-phUsa se bhare haiM, inheM jalA DAlo, ghAsa kaTavAo yA ukhar3avA DAlo, yantroM, bhAMDa upakaraNoM ke lie aura nAnA prakAra ke prayojanoM ke lie vRkSoM ko kaTavAo, ikSu ko kaTavAo, tiloM ko pelo, IMToM ko pakAo, khetoM ko joto, jaldI-se grAma, Akara nagara, kher3A aura karvaTa-kunagara Adi ko vasAo / puSpoM au. phaloM ko tathA prAptakAla kandoM aura mUloM ko grahaNa karo | inakA saMcaya karo / zAlI, brIhi Adi aura jau ko kATa lo / inheM malo / pavana se sApha karo aura zIghra koThAra meM bhara lo / choTe, madhyama aura bar3e naukAdala yA naukAvyApAriyoM yA naukAyAtriyoM ke samUha ko naSTa kara do, senA prayANa kare, saMgrAmabhUmi meM jAe, ghora yuddha prAraMbha ho, gAr3I aura naukA Adi vAhana caleM, upanayana saMskAra, colaka, vivAhasaMskAra, yajJa-ye saba kArya amuka dinoM meM, bAlava Adi karaNoM meM, amRtasiddhi Adi muhUrtoM meM, azvinI puSpa Adi nakSatroM meM aura nandA Adi tithiyoM meM hone cAhie / Aja saubhAgya ke lie snAna karanA cAhie-Aja pramodapUrvaka bahuta vipula mAtrA meM khAdya padArthoM evaM madirA Adi peya padArthoM ke bhoja ke sAtha saubhAgyavRddhi athavA putrAdi kI prApti ke lie vadhU Adi ko snAna karAo tathA kautuka karo / sUryagrahaNa,
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 AgamasUtra-hindI anuvAda candragrahaNa aura azubha svapna ke phala ko nivAraNa karane ke lie vividha maMtrAdi se saMskArita jala se snAna aura zAntikarma karo / apane kuTumbIjanoM kI athavA apane jIvana kI rakSA ke lie kRtrima pratizIrSaka caNDI Adi deviyoM kI bheMTa car3hAo / aneka prakAra kI oSadhiyoM, madya, mAMsa, miSThAnna, anna, pAna, puSpamAlA, candana-lepana, ubaTana, dIpaka, sugandhita dhUpa, puSpoM tathA phaloM se paripUrNa vidhipUrvaka bakarA Adi pazuoM ke siroM kI bali do / vividha prakAra kI hiMsA karake utpAta, prakRtivikAra, duHsvapna, apazakuna, krUragraho ke prakopa, amaMgala sUcaka aMgasphuraNa Adi ke phala ko naSTa karane ke lie prAyazcitta karo / amuka kI AjIvikA naSTa kara do / kisI ko kucha bhI dAna mata do / vaha mArA gayA, yaha acchA huA / use kATa DAlA gayA, yaha ThIka huA / usake Tukar3e-Tukar3e kara DAle gaye, yaha acchA huA / isa prakAra kisI ke na pUchane para bhI Adeza-upadeza athavA kathana karate hue, mana-vacana-kAya se mithyA AcaraNa karane vAle anArya, akuzala, mithyAmatoM kA anusaraNa karane vAle mithyA bhASaNa karate haiM / aise mithyAdharma meM nirata loga mithyA kathAoM meM ramaNa karate hue, nAnA prakAra se asatya kA sevana karate santoSa kA anubhava karate haiM / [12] pUrvokta mithyAbhASaNa ke phala-vipAka se anajAna ve mRSAvAdI jana naraka aura tiryaJca yoni kI vRddhi karate haiM, jo atyanta bhayaMkara haiM, jinameM vizrAmarahita vedanA bhugatanI par3atI hai aura jo dIrghakAla taka bahuta duHkhoM se paripUrNa haiM / ve mRSAvAda meM nirata nara bhayaMkara punarbhava ke andhakAra meM bhaTakate haiM / usa punarbhava meM bhI durgati prApta karate haiM, jinakA anta bar3I kaThinAI se hotA hai / ve mRSAvAdI manuSya punarbhava meM bhI parAdhIna hokara jIvana yApana karate haiM / ve artha aura bhogoM se parivarjita hote haiM / ve duHkhI rahate haiM / unakI camar3I bivAI, dAda, khujalI Adi se phaTI rahatI hai, ve bhayAnaka dikhAI dete haiM aura vivarNa hote haiM / kaThora sparza vAle, rativihIna, malIna evaM sArahIna zarIra vAle hote haiM / zobhAkAnti se rahita hote haiN| ve aspaSTa aura viphala vANI vAle hote haiM / ve saMskArarahita aura satkAra se rahita hote haiM / ve durgandha se vyApta, viziSTa cetanA se vihIna, abhAge, akAnta-akamanIya, aniSTa svara vAle, dhImI aura phaTI huI AvAja vAle, vihiMsya, jar3a, vadhira, aMdhe, gUMge aura aspaSTa uccAraNa karane vAle, amanojJa tathA vikRta indriyoM vAle, jAti, kula, gautra tathA kAryoM se nIce hote haiM / unheM nIca logoM kA sevaka bananA par3atA hai / ve loka meM gardA ke pAtra hote haiM / ve bhRtya hote haiM aura viruddha AcAra-vicAra vAle logoM ke AjJApAlaka yA dveSapAtra hote haiM / ve durbuddhi hote haiM ataH laukika zAstra, veda, AdhyAtmika zAstra, AgamoM yA siddhAntoM ke zravaNa evaM jJAna se rahita hote haiM / ve dharmabuddhi se rahita hote haiM / usa azubha yA anupazAnta asatya kI agni se jalate hue ve mRSAvAdI apamAna, nindA, AkSepa, cugalI, paraspara kI phUTa Adi kI sthiti prApta karate haiM / gurujanoM, bandhubAndhavoM, svajanoM tathA mitrajanoM ke tIkSNa vacanoM se anAdara pAte haiM / amanorama, hRdaya aura mana ko santApa dene vAle tathA jIvanaparyanta kaThinAI se miTane vAle mithyA AropoM ko ve prApta karate haiM / aniSTa, tIkSNa, kaThora aura marmavedhI vacanoM se tarjanA, jhir3akiyoM aura dhikkAra ke kAraNa dIna mukha evaM khinna citta vAle hote haiM / ve kharAba bhojana vAle aura maile tathA phaTe vastroM vAle hote haiM, unheM nikRSTa vastI meM kleza pAte hue atyanta evaM vipula duHkhoM kI agni
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa- 1/2/12 meM jalanA par3atA hai / unheM na to zArIrika sukha prApta hotA hai aura na mAnasika zAnti hI milatI hai / 71 mRSAvAda kA yaha isa loka aura paraloka sambandhI phala vipAka hai / isa phala- vipAka meM sukha kA abhAva hai aura duHkhoM kI hI bahulatA hai / yaha atyanta bhayAnaka hai aura pragADha karma-raja ke bandha kA kAraNa hai / yaha dAruNa hai, karkaza hai aura asAtArUpa hai / sahastroM varSoM meM isase chuTakArA milatA hai / phala ko bhoge vinA isa pApa se mukti nahIM milatI / jJAtakulanandana, mahAn AtmA vIravara mahAvIra nAmaka jinezvara deva ne mRSAvAda kA yaha phala pratipAdita kiyA hai / yaha dUsarA adharmadvAra hai / choTe loga isakA prayoga karate - / yaha mRSAvAda bhayaMkara hai, duHkhakara hai, apayazakara hai, vairakara hai / arati, rati, rAga-dveSa evaM mAnasika saMkleza ko utpanna karane vAlA hai / yaha jhUTha, niSphala kapaTa aura avizvAsa kI bahulatA vAlA hai / nIca jana isakA sevana karate haiM / yaha nRzaMsa evaM nirghRNa hai / avizvAsakAraka hai / parama sAdhujanoM dvArA nindanIya hai / dUsaroM ko pIr3A utpanna karane vAlA aura parama kRSNalezyA se saMyukta hai / adhogati meM nipAta kA kAraNa hai / punaH punaH janma-maraNa kA kAraNa hai, cirakAla se paricita hai - ataeva anugata hai / isakA anta kaThinatA se hotA hai athavA isakA pariNAma duHkhamaya hI hotA hai / adhyayana - 2 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa adhyayana- 3 AsravadvAra- 3 [13] he jambU ! tIsarA adharmadvAra adattAdAna | yaha adattAdAna ( parakIya padArtha kA ) haraNa rUpa hai / hRdaya ko jalAnevAlA, maraNa-bhaya rUpa, malIna, parakIya dhanAdi meM raudradhyAnasvarUpa, trAsarUpa, lobha mUla tathA viSamakAla aura viSamasthAna Adi sthAnoM para Azrita hai / yaha adattAdAna nirantara tRSNAgrasta jIvoM ko adhogati kI ora le jAne vAlI buddhi vAlA hai / adattAdAna apayaza kA kAraNa, anArya puruSoM dvArA Acarita, chidra, apAya evaM vipattikA mArgaNa karanevAlA, usakA pAtra hai / utsavoM ke avasara para madirA Adi ke naze meM bebhAna, asAvadhAna tathA soye hue manuSyoM ko ThaganevAlA, citta meM vyAkulatA utpanna karane aura ghAta karane meM tatpara tathA azAnta pariNAma vAle coroM dvArA atyanta mAnya hai / yaha karuNAhIna kRtya hai, rAjapuruSoM, kotavAla Adi dvArA ise rokA jAtA hai / sadaiva sAdhujanoM, nindita, priyajanoM tathA mitrajanoM meM phUTa aura aprIti utpanna karanevAlA aura rAga dveSa kI bahulatAvAlA hai / yaha bahutAyata se manuSyoM ko mAranevAle saMgrAmoM, svacakra-paracakra sambandhI DamaroM - viplavoM, lar3AIjhagar3oM, takarAroM evaM pazcAttApa kA kAraNa hai / durgati - patana meM vRddhi karanevAlA, punarbhava karAnevAlA, cirakAla se paricita, AtmA ke sAtha lagA huA aura pariNAma meM duHkhadAyI hai / yaha tIsarA adharmadvAra aisA hai / [14] pUrvokta svarUpa vAle adattAdAna ke guNaniSpanna tIsa nAma haiM / ---caurikya, parahRta, adatta, krUrikRtam, paralAbha, asaMjama, paradhanameM gRddhi, lolupatA, taskaratva, apahAra, hastalaghutva, pApakarmakaraNa, stenikA, haraNavipraNAza, AdAna, dhanalumpatA, apratyaya, avapIDa,
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 AgamasUtra-hindI anuvAda AkSepa, kSepa, vikSepa, kUTatA, kulamaSi, kAMkSA, lAlapana-prArthanA, vyasana, icchAmUrchA, tRSNAgRddhi, nikRtikarma aura aparAkSa / isa prakAra pApakarma aura kalaha se malIna kAryoM kI bahulatA vAle isa adattAdAna Astrava ke ye aura isa prakAra ke anya aneka nAma haiM / [15] usa corI ko ve cora-loga karate haiM jo parakIya dravya ko haraNa karane vAle haiM, haraNa karane meM kuzala haiM, anekoM bAra corI kara cuke haiM aura avasara ko jAnane vAle haiM, sAhasI haiM, jo tuccha hRdayavAle, atyanta mahatI icchAvAle evaM lobha se grasta haiM, jo vacanoM ke ADambara se apanI asaliyata ko chipAnevAle haiM Asakta haiM, jo sAmane se sIdhA prahAra karane vAle haiM, RNa ko nahIM cukAnevAle haiM, jo vAyade ko bhaMga karane vAle haiM, rAjyazAsana kA aniSTa karanevAle haiM, jo janatA dvArA bahiSkRta haiM, jo ghAtaka haiM yA upadrava karanevAle haiM, grAmaghAtaka, nagaraghAtaka, mArga meM pathikoM ko mAra DAlane vAle haiM, Aga lagAne vAle aura tIrthaM meM bheda karanevAle haiM, jo hAtha kI cAlAkIvAle haiM, juArI haiM, khaNDarakSa haiM, strIcora haiM, puruSa kA apaharaNa karate haiM, khAta khodanevAle haiM, gAMTha kATanevAle haiM, parakIya dhana kA haraNa karane vAle haiM, apaharaNa karanevAle haiM, sadA dUsaroM ke upamardaka, guptacora, go-cora-, azva-cora evaM dAsI ko curAne vAle haiM, akele corI karane vAle, ghara meM se dravya nikAla lenevAle, chipa kara corI karanevAle, sArtha ko lUTanevAle, banAvaTI AvAja meM bolanevAle, rAjA dvArA nigRhIta, anekAneka prakAra se corI karake dravya haraNa karane kI buddhivAle, ye loga aura isI koTi ke anya-anya loga, jo dUsare ke dravya ko grahaNa karane kI icchA se nivRtta nahIM haiM, ve caurya karma meM pravRtta hote haiM / inake atirikta vipula bala aura parigraha vAle rAjA loga bhI, jo parAye dhana meM gRddha haiM aura apane dravya se jinheM santoSa nahIM hai, dUsare deza-pradeza para AkramaNa karate haiM / ve lobhI rAjA dUsare ke dhanAdi ko hathiyAne ke uddezya se caturaMgiNI senA ke sAtha (abhiyAna karate haiM / ) ve dRr3ha nizcaya vAle, zreSTha yoddhAo ke sAtha yuddha karane meM vizvAsa rakhane vAle, darpa se paripUrNa sainikoM se saMparivRta hote haiM / ve nAnA prakAra ke vyUhoM kI racanA karate haiM, jaise padmapatra vyUha, zakaTavyUha, zUcIvyUha, cakravyUha, sAgaravyUha aura garur3avyUha / isa taraha nAnA prakAra kI vyUharacanA vAlI senA dvArA dUsare kI senA ko AkrAnta karate haiM, aura use parAjita karake dUsare kI dhanasampatti ko haraNa kara lete haiM / dUsare-yuddhabhUmi meM lar3akara vijaya prApta karanevAle, kamara kase hue, kavaca dhAraNa kiye hue aura vizeSa prakAra ke cihnapaTTa mastaka para bA~dhe hue, astra-zastroM ko dhAraNa kie hue, pratipakSa ke prahAra se bacane ke lie DhAla se aura uttama kavaca se zarIra ko veSTita kie hue, lohe kI jAlI pahane hue, kavaca para lohe ke kA~Te lagAe hue, vakSasthala ke sAtha UrdhvamukhI bANoM kI tUNIra bA~dhe hue, hAthoM meM pAza lie hue, sainyadala kI raNocita racanA kie hue, kaThora dhanuSa ko hAthoM meM pakar3e hue, harSayukta, hAthoM se khIMca kara kI jAne vAlI pracaNDa vega se barasatI huI mUsaladhAra varSA ke girane se jahA~ mArga avaruddha gayA hai, aise yuddha meM aneka dhanuSoM, dudhArI talavAroM, trizUloM, bANoM, bAe~ hAthoM meM pakar3I huI DhAloM, myAna se nikAlI huI camakatI talavAroM, prahAra karate hue bhAloM, tomara nAmaka zastroM, cakroM, gadAoM, kulhAr3iyoM, mUsaloM, haloM, zUloM, lAThiyoM, bhiMDamAloM, zabbaloM, paTTisa, pattharoM, drughaNoM, mauSTikoM, mudgaroM,
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa- 1/3/15 73 prabala AgaloM, gophaNoM, druhaNoM, bANoM ke tUNIroM, kuveNiyoM aura camacamAte zastroM ko AkAza meM pheMkane se AkAzatala bijalI ke samAna ujjvala prabhAvAlA ho jAtA hai / usa saMgrAma meM prakaTa zastra prahAra hotA hai / mahAyuddha meM bajAye jAnevAle zaMkhoM, bheriyoM, uttama vAdyoM, atyanta spaSTa dhvanivAle DholoM ke bajane ke gaMbhIra AghoSa se vIra puruSa harSita hote haiM aura kAyara puruSoM ko kSobha hotI hai / ve kAMpane lagate haiM / isa kAraNa yuddhabhUmi meM ho-hallA hotA hai / ghor3e, hAthI, ratha aura paidala senAoM ke zIghratApUrvaka calane se cAroM ora phailI - dhUla ke kAraNa vahA~ saghana aMdhakAra vyApta rahatA hai / vaha yuddha kAyara naroM ke netroM evaM hRdayoM ko Akula-vyAkula detA hai / DhIlA hone ke kAraNa caMcala evaM unnata uttama mukuToM, tirIToM-tAjoM, kuNDaloM tathA nakSatra nAmaka AbhUSaNoM kI usa yuddha meM jagamagAhaTa hotI hai / patAkAoM, dhvajAoM, vaijayantI patAkAoM tathA cAmaroM aura chatroM ke kAraNa hone vAle andhakAra ke kAraNa vaha gaMbhIra pratIta hotA hai / azvoM kI hinahinAhaTa se, hAthiyoM kI ciMghAr3a se, rathoM kI ghanaghanAhaTa se, paidala sainikoM kI hara-harAhaTa se, tAliyoM kI gar3agar3AhaTa se, siMhanAda kI dhvaniyoM se, sITI bajAne kI sI AvAjoM se, jora-jora kI cillAhaTa se jora kI kilakAriyoM se aura eka sAtha utpanna honevAlI hajAroM kaMThoM kI dhvani se vahA~ bhayaMkara garjanAe~ hotI haiM / usameM eka sAtha ha~sane, rone aura karAhane ke kAraNa kalakala dhvani hotI rahatI hai / vaha raudra hotA hai / usa yuddha meM bhayAnaka dAMtoM se hoThoM ko jora se kATane vAle yoddhAoM ke hAtha acUka prahAra karane ke lie udyata rahate haiM / yoddhAoM ke netra raktavarNa hote haiM / unakI bhauheM tanI rahatI haiM unake lalATa para tIna sala par3e hue hote haiM / usa yuddha meM, mAra-kATa karate hue hajAroM yoddhAoM ke parAkrama ko dekha kara sainikoM ke pauruSa parAkrama kI vRddhi ho jAtI hai / hinahinAte hue azvoM aura rathoM dvArA idhara-udhara bhAgate hue yuddhavIroM tathA zastra calAne meM kuzala aura sadhe hue hAthoMvAle sainika harSa-vibhora hokara, donoM bhAjue~ Upara uThAkara, khilakhilAkara ha~sa rahe hote haiM / kilakAriyA~ mArate haiM / camakatI huI DhAleM evaM kavaca dhAraNa kie hue, madonmatta hAthiyoM para ArUDha prasthAna karate hue yoddhA, zatruyoddhAoM ke sAtha paraspara jUjhate haiM tathA yuddhakalA meM kuzalatA ke kAraNa ahaMkArI yoddhA apanI-apanI talavAreM myAnoM meM se nikAla kara, phurtI ke sAtha roSapUrvaka paraspara prahAra karate haiM / hAthiyoM kI sUMDeM kATa rahe hote haiM / aise bhayAvaha yuddha meM mudgara Adi dvArA mAre gae, kATe gae yA phAr3e gae hAthI Adi pazuoM aura manuSyoM ke yuddhabhUmi meM bahate hue rudhira ke kIcar3a se mArga lathapatha ho rahe hote haiM / kUMkha ke phaTa jAne se bhUmi para bikharI huI evaM bAhara nikalatI huI AMtoM se rakta pravAhita hotA rahatA hai / tathA tar3aphar3Ate hue, vikala, marmAhata, burI taraha se kaTe hue, pragADha prahAra se behoza hue, idhara-udhara luDhakate hue, vihvala manuSyoM ke vilApa ke kAraNa vaha yuddha bar3A hI karuNAjanaka hotA hai / usa yuddha meM mAre gae yoddhAoM ke idhara-udhara bhaTakate ghor3e, madonmatta hAthI aura bhayabhIta manuSya, mUla se kaTI huI dhvajAoM vAle TUTe-phUTe ratha, mastaka kaTe hue hAthiyoM ke dhar3a-kalevara, vinaSTa hue zastrAstra aura bikhare hue AbhUSaNa idhara-udhara par3e hote haiM / nAcate hue bahusaMkhyaka kalevaroM para kAka aura gIdha maMDarAte rahate haiM / taba unakI chAyA ke andhakAra ke kAraNa vaha yuddha gaMbhIra bana jAtA hai / aise saMgrAma meM svayaM praveza karate haiM - kevala
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 AgamasUtra-hindI anuvAda senA ko hI yuddha meM nahIM jhoMkate / pRthvI ko vikasita karate hue, parakIya dhana kI kAmanA karanevAle ve rAjA sAkSAt zmazAna samAna, atIva raudra hone ke kAraNa bhayAnaka aura jisameM praveza karanA atyanta kaThina hai, aise saMgrAma rUpa saMkaTa meM cala kara praveza karate haiM / inake atirikta paidala coroM ke samUha hote haiM / kaI aise senApati bhI hote haiM jo coroM ko protsAhita karate haiM / coroM ke yaha samUha durgama aTavI-pradeza meM rahate haiM / unake kAle, hare, lAla, pIle aura zveta raMga ke saikar3oM cihna hote haiM, jinheM ve apane mastaka para lagAte haiM / parAye dhana ke lobhI ve cora-samudAya dUsare pradeza meM jAkara dhana kA apaharaNa karate haiM aura manuSyoM kA ghAta karate haiM / ina coroM ke sivAya anya luTere haiM jo samudra meM lUTamAra karate haiN| ve luTere ratnoM ke Akara meM car3hAI karate haiM / vaha samudra sahasroM taraMga-mAlAoM se vyApta hotA hai / peya jala ke abhAva meM jahAja ke kula-vyAkula manuSyoM kI kala-kala dhvani se yukta, sahasroM pAtAla-kalazoM kI vAyu ke kSubdha hone se uchalate hue jalakaNoM kI raja se andhakAramaya banA, nirantara pracura mAtrA meM uThane vAle zvetavarNa ke phena, pavana ke prabala thaper3oM se kSubdha jala, tIvra vega ke sAtha taraMgita, cAroM ora tUphAnI havAe~ kSobhita, jo taTa ke sAtha TakarAte hue jala-samUha se tathA magara-maccha Adi jalIya jantuoM ke kAraNa atyanta caMcala ho rahA hotA hai / bIca-bIca meM ubhare hue parvatoM ke sAtha TakarAne vAle eka bahate hue athAha jala-samUha se yukta hai, gaMgA Adi mahAnadiyoM ke vega se jo zIghra hI bhara jAne vAlA hai, jisake gaMbhIra evaM athAha bhaMvaroM meM jalajantu capalatApUrvaka bhramaNa karate, vyAkula hote, Upara-nIce uchalate haiM, jo vegavAn atyanta pracaNDa, kSubdha hue jala meM se uThane vAlI laharoM se vyApta hai, mahAkAya magara-macchoM, kacchapoM, oham, ghaDiyAloM, bar3I machaliyoM, suMsumAroM evaM zvApada nAmaka jalIya jIvoM ke paraspara TakarAne se tathA eka dUsare ko nigala jAne ke lie daur3ane se vaha samudra atyanta ghora hotA hai, jise dekhate hI kAyarajanoM kA hRdaya kA~pa uThatA hai, jo atIva bhayAnaka hai, atizaya udvegajanaka hai, jisakA ora-chora dikhAI nahIM detA, jo AkAza se sadRza nirAlambana hai, utpAta se utpanna hone vAle pavana se prerita aura UparAUparI iThalAtI huI laharoM ke vega se jo netrapatha-ko AcchAdita kara detA hai / ___ usa samudra meM kahIM-kahIM gaMbhIra meghagarjanA ke samAna gUMjatI huI, vyantara devakRta ghora dhvani ke sadRza tathA pratidhvani ke samAna gaMbhIra aura dhuk-dhuk karatI dhvani sunAI par3atI hai| jo pratyeka rAha meM rukAvaTa DAlane vAle yakSa, rAkSasa, kUSmANDa evaM pizAca jAti ke kupita vyantara devoM ke dvArA utpanna kie jAnevAle hajAroM utpAtoM se paripUrNa hai jo bali, homa aura dhUpa dekara kI jAne vAlI devatA kI pUjA aura rudhira dekara kI jAne vAlI arcanA meM prayatnazIla evaM sAmudrika vyApAra meM nirata naukA-vaNikoM-jahAjI vyApAriyoM dvArA sevita hai, jo kalikAla ke anta samAna hai, jisakA pAra pAnA kaThina hai, jo gaMgA Adi mahAnadiyoM kA adhipati hone ke kAraNa atyanta bhayAnaka hai, jisake sevana meM bahuta hI kaThinAiyA~ hotI haiM, jise pAra karanA bhI kaThina hai, yahA~ taka ki jisakA Azraya lenA bhI duHkhamaya hai, aura jo khAre pAnI se paripUrNa hotA hai / aise samudra meM parakIya dravya ke apahAraka U~ce kie hue kAle aura zveta jhaMDoM vAle, ati-vegapUrvaka calane vAle, patavAroM se sajjita jahAjoM dvArA AkramaNa karake samudra ke madhya me jAkara sAmudrika vyApAriyoM ke jahAjoM ko naSTa kara dete haiM /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa- 1/3/15 75 jinakA hRdaya anukampA se zUnya hai, jo paraloka kI paravAha nahIM karate, aise loga dhana se samRddha grAmoM, AkaroM, nagaroM, kheToM, karbaToM, maDamboM, pattanoM, droNamukhoM, AzramoM, nigamoM evaM dezoM ko naSTa kara dete haiM / aura ve kaThora hRdayavAle yA nihita svArthavAle, nirlajja loga mAnavoM ko bandI banAkara athavA gAyoM Adi ko grahaNa karake le jAte haiM / dAruNa mati vAle, kRpAhIna - apane AtmIya janoM kA bhI ghAta karate haiM / ve gRhoM kI sandhi ko chedate haiM / jo parakIya dravyoM se virata nahIM haiM aise nirdaya buddhi vAle logoM ke gharoM meM rakkhe hue dhana, dhAnya evaM anya prakAra ke samUhoM ko hara lete haiM / isI prakAra kitane hI adattAdAna kI gaveSaNA karate hue kAla aura akAla meM idharaudhara bhaTakate hue aise zmazAna meM phirate haiM vahA~ citAoM meM jalatI huI lAzeM par3I haiM, rakta se lathapatha mRta zarIroM ko pUrA khA lene aura rudhira pI lene ke pazcAt idhara-udhara phiratI huI DAkinoM ke kAraNa jo atyanta bhayAvaha jAna par3atA hai, jahA~ gIdar3a khIM khIM dhvani kara rahe haiM, ulluoM kI DarAvanI AvAja A rahI hai, bhayotpAdaka evaM vidrUpa pizAcoM dvArA aTTahAsa karane se jo atizaya bhayAvanA evaM aramaNIya ho rahA haiM aura jo tIvra durgandha se vyApta evaM ghinaunA hone ke kAraNa dekhane se bhISaNa jAna par3atA hai / aise zmazAna sthAnoM ke atirikta vanoM meM, sUne gharoM meM, layanoM meM, mArga meM, banI huI dukAnoM, parvatoM kI guphAoM, viSama sthAnoM aura hiMstra prANiyoM se vyApta sthAnoM meM kleza bhogate hue mAre-mAre phirate haiM / unake zarIra kI camar3I zIta aura uSNa se zuSka ho jAtI hai, jala jAtI hai yA cehare kI kAnti maMda par3a jAtI hai / ve narakabhava meM aura tiryaMca bhava rUpI gahana vana meM hone vAle nirantara duHkhoM kI adhikatA dvArA bhogane yogya pApakarmoM kA saMcaya karate haiM / aise ghora pApakarmoM kA ve saMcaya karate haiM / unheM khAne yogya anna aura jala bhI durlabha hotA hai / kabhI pyAse, kabhI bhUkhe, thake aura kabhI mAMsa, zaba-murdA, kabhI kandamUla Adi jo kucha bhI milA jAtA hai, usI ko khA lete haiM / ve nirantara udvigna rahate haiM, sadaiva utkaMThita rahate haiM unakA koI zaraNa nahIM hotA / isa prakAra ve aTavIvAsa karate haiM, jisameM saikar3oM sarpoM Adi kA bhaya banA rahatA hai / / I ve akIrtikara kAma karane vAle aura bhayaMkara taskara, aisI gupta vicAraNA karate rahate haiN| ki Aja kisake dravya kA apaharaNa kareM; ve bahuta-se manuSyoM ke kArya karane meM vighnakArI hote haiM / ve nazA ke kAraNa bebhAna, pramatta aura vizvAsa rakhanevAle logoM kA avasara dekhakara ghAta kara dete haiM / vipatti aura abhyudaya ke prasaMgoM meM corI karane kI buddhi vAlehote haiM / bher3iyoM kI taraha rudhira - pipAsu hokara idhara-udhara bhaTakate rahate haiM / ve rAjAoM kI maryAdAoM kA atikramaNa karanevAle, sajjana puruSoM dvArA nindita evaM pApakarma karanevAle apanI hI karatUtoM ke kAraNa azubha pariNAmavAle aura duHkha ke bhAgI hote haiM / sadaiva malina, duHkhamaya azAntiyukta cittavAle ye parakIya dravya ko haraNa karane vAle isI bhava meM saikar3oM kaSToM se ghira kara kleza pAte haiM / [16] isI prakAra parakIya dhana dravya kI khoja meM phirate hue kaI cora pakar3e jAte haiM aura unheM mArA-pITA jAtA hai, bA~dhA jAtA hai aura kaida kiyA jAtA hai / unheM vega ke sAtha ghumAyA jAtA hai / tatpazcAt coroM ko pakar3ane vAle, caukIdAra, guptacara unheM kArAgAra meM ThUMsa dete / kapar3e ke cAbukoM ke prahAroM se, kaThora hRdaya sipAhiyoM ke tIkSNa evaM kaThora vacanoM kI
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda DATa-DapaTa se tathA gardana pakar3a kara dhakke dene se unakA citta khedakhinna hotA hai / una coroM ko nArakAvAsa sarIkhe kArAgAra meM jabardastI ghuser3a diyA jAtA hai / vahA~ bhI ve kArAgAra ke adhikAriyoM dvArA prahAroM, yAtanAoM, tarjanAoM, kaTuvacanoM evaM bhayotpAdaka vacanoM se bhayabhIta hokara duHkhI bane rahate haiM / unake vastra chIna liye jAte haiM / vahA~ unako maile phaTe vastra milate haiM / bAra-bAra una kaidiyoM se lAMca mA~gane meM tatpara kArAgAra ke rakSakoM dvArA aneka prakAra ke 76 dhanoM meM ve bAMdha diye jAte haiM / coroM ko jina vividha bandhanoM se bAMdhA jAtA hai, ve bandhana kauna-se haiM ? haDiyA kASThamaya ber3I, lohamaya ber3I, bAloM se banI huI rassI, eka vizeSa prakAra kA kASTha, carmanirmita moTe rasse, lohe kI sAMkala, hathakar3I, camar3e kA paTTA, paira bAMdhane kI rassI tathA niSkoDana, ina saba tathA isI prakAra ke anya anya duHkhoM ko samutpanna karane vAle kArAgAra ke sAdhanoM dvArA bAMdhe jAte hai; itanA hI nahIM una pApI cora kaidiyoM ke zarIra ko sikor3a kara aura mor3a kara jakar3a diyA jAtA hai| koTharI meM DAla kara kivAr3a baMda kara denA, lohe ke pIMjare meM DAlanA, bhUmigRha meM baMda karanA, kUpa meM utAranA, baMdIghara ke sIMkhacoM se bAMdha denA, aMgoM meM kIleM ThokanA, jUvA unake kaMdhe para rakhanA, gAr3I ke pahiye ke sAtha bAMdha denA, bAhoM jA~ghoM aura sira ko kasa kara bAMdhanA, khaMbhe se cipaTAnA, pairoM ko Upara aura mastaka ko nIce kI ora karake bAMdhanA, ityAdi bandhana se bAMdhakara adharmI jela - adhikAriyoM dvArA cora bA~dhe jAte haiM / gardana nIcI karake, chAtI aura sira kasa kara bAMdha diyA jAtA hai taba ve nizvAsa chor3ate haiM / unakI chAtI dhak dhak karatI hai / unake aMga mor3e jAte haiM / ve ThaMDI zvAseM chor3ate haiM / | camar3e kI rassI se unake mastaka bAMdha dete haiM, donoM jaMghAoM ko cIra dete haiM, jor3oM ko kASThamaya yantra se bAMdhA jAtA hai / tapAI huI lohI kI salAiyA~ evaM sUiyA~ zarIra meM cubhoI jAtI haiM / zarIra chIlA jAtA hai / marmasthaloM ko pIr3ita kiyA jAtA hai / kSAra kaTuka aura tIkhe padArtha unake komala aMgoM para chir3ake jAte haiM / isa prakAra pIr3A pahu~cAne ke saikar3oM kAraNa ve prApta karate haiM / chAtI para kASTha rakhakara jora se dabAne se unakI haDDiyA~ bhagna ho jAtI haiN| machalI pakar3ane ke kAMTe ke samAna ghAtaka kAle lohe ke nokadAra DaMDe chAtI, peTa, gudA aura pITha meM bhoMka dene se ve atyanta pIr3A anubhava karate haiM / aisI-aisI yAtanAe~ se adattAdAna karanevAloM kA hRdaya matha diyA jAtA hai aura unake aMga-pratyaMga cUra-cUra ho jAte haiM / koI-koI aparAdha kiye binA hI vairI bane hue karmacArI yamadUtoM ke samAna mAra-pITa karate haiN| ve abhAge kArAgAra meM thappar3oM, mukkoM, carmapaTToM, lohe ke kuzoM, lohamaya tIkSNa zastroM, cAbukoM, lAtoM, moTe rassoM aura betoM ke saikar3oM prahAroM se aMga-aMga ko tAr3anA dekara pIr3ita kiye jAte haiM / laTakatI huI camar3I para hue ghAvoM kI vedanA se una becAre coroM kA mana udAsa ho jAtA hai / ber3iyoM ko pahanAye rakhane ke kAraNa unake aMga sikur3a jAte haiM aura zithila par3a jAte haiM / yahA~ taka ki unakA mala-mUtratyAga bhI roka diyA jAtA hai, unakA bolanA baMda kara diyA jAtA hai / ve idhara-udhara saMcaraNa nahIM kara pAte / ye aura isI prakAra kI anyAnya vedanAe~ ve adattAdAna kA pApa karane vAle pApI prApta karate haiM / jinhoMne apanI indriyoM kA damana nahIM kiyA hai- vazIbhUta ho rahe haiM, jo tIvra Asakti ke kAraNa mUDha - bana gae haiM, parakIya dhana meM lubdha haiM, jo sparzanendriya ke viSaya meM tIvra rUpa
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa-1/3/16 77 se gRddha haiM, strI sambandhI rUpa, zabda, rasa aura gaMdha meM iSTa rati tathA iSTa bhoga kI tRSNA se vyAkula bane hue haiM, jo kevala dhana meM hI santoSa mAnate haiM, aise manuSyagaNa-phira bhI pApakarma ke pariNAma ko nahIM samajhate / ve ArakSaka-vadhazAstra ke pAThaka hote haiM / coroM ko giraphtAra karane meM catura hote haiM / saikar3oM bAra lAMca lete haiM / jhUTha, kapaTa, mAyA, nikRti karake veSaparivartana Adi karake cora ko pakar3ane tathA usase aparAdha svIkAra karAne meM atyanta kuzala hote haiM ve narakagatigAmI, paraloka se vimukha evaM saikar3oM asatya bhASaNa karane vAle, aise rAjakiMkaroM ke samakSa upasthita kara diye jAte haiM / prANadaNDa kI sajA pAe hue coroM ko puravara meM zrRMgATaka, trika, catuSka, catvara, caturmukha, mahApatha aura patha Adi sthAnoM meM janasAdhAraNa ke sAmane lAyA jAtA hai / tatpazcAt betoM, DaMDoM, lAThiyoM, lakar3iyoM, DheloM, pattharoM, lambe laThThoM, paNolli, mukkoM, latAoM, lAtoM, ghuTanoM aura kohaniyoM se, unake aMga-aMga bhaMga kara die jAte haiM, unake zarIra ko matha diyA jAtA hai / aThAraha prakAra ke coroM evaM corI ke prakAroM ke kAraNa unake aMga-aMga pIDita kara diye jAte haiM, karuNAjanaka dazA hotI hai / unake oSTha, kaNTha, galA, tAlu aura jIbha sUkha jAtI hai, jIvana kI AzA naSTa ho jAtI hai | pAnI bhI nasIba nahIM hotA / unheM dhakele yA ghasITe jAte haiM / atyanta karkaza paTaha-bajAte hue, dhakiyAe jAte hue tathA tIvra krodha se bhare hue rAjapuruSoM ke dvArA phAMsI para car3hAne ke lie dRr3hatApUrvaka pakar3e hue ve atyanta hI apamAnita hote haiM / unheM do vastra aura lAla kanera kI mAlA pahanAyI jAtI hai, jo vadhyadUta sI pratIta hotI hai , puruSa ko zIghra hI maraNabhIti se unake zarIra se pasInA chUTatA hai, unake sAre aMga bhIga jAte haiM / koyale Adi se unakA zarIra potA hai / havA se ur3a kara cipaTI huI dhUla se unake keza rUkhe evaM dhUla bhare ho jAte haiM / unake mastaka ke kezoM ko kusuMbhI se raMga diyA jAtA hai / unakI jIvana-AzA chinna ho jAtI hai / atIva bhayabhIta hone ke kAraNa ve DagamagAte hue calate haiM aura ve vadhakoM se bhayabhIta bane rahate haiM / unake zarIra ke choTe-choTe Tukar3e kara diye jAte haiN| unhIM ke zarIra meM se kATe hue aura rudhira se lipta mA~sa ke Tukar3e unheM khilAe jAte haiM / kaThora evaM karkaza sparza vAle patthara Adi se unheM pITA jAtA hai / isa bhayAvaha dRzya ko dekhane ke lie utkaMThita, pAgaloM jaisI nara-nAriyoM kI bhIr3a se ve ghira jAte haiM / nAgarika jana unheM dekhate haiM / mRtyudaNDaprApta kaidI kI pozAka pahanAI jAtA hai aura nagara ke bIcoM-bIca ho kara le jAyA jAtA hai / usa samaya ve atyanta dayanIya dikhAI dete haiM / trANarahita, azaraNa, anAtha, bandhubAndhavavihIna, svajana dvArA parityakta ve idhara-udhara najara DAlate haiM aura mauta ke bhaya se atyanta ghabarAe hue hote haiM / unheM vadhasthala para pahuMcA diyA jAtA hai aura una abhAgoM ko zUlI para car3hA diyA jAtA hai, jisase unakA zarIra cira jAtA hai / vahA~ vadhyabhUmi meM unake aMga-pratyaMga kATa DAle jAte haiM / vRkSa kI zAkhAoM para TAMga diyA jAtA hai / cAra aMgoM ko kasa kara bAMdha diyA jAtA hai / kinhIM ko parvata kI coTI se girAyA jAtA hai / usase pattharoM kI coTa sahenI par3atI hai / kisI-kisI ko hAthI ke paira ke nIce kucalA jAtA hai / una adattAdAna kA pApa karanevAloM ko kuMThita dhAravAle-kulhAr3oM Adi se aThAraha sthAnoM meM khaMDita kiyA jAtA hai / kaiyoM ke kAna, A~kha aura nAka kATe jAte haiM tathA netra, dAMta aura vRSaNa ukhAr3e jAte haiM / jIbha khIMca lI jAtI hai, kAna yA zirAe~
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda kATa dI jAtI haiM / phira unheM vadhabhUmi meM le jAyA jAtA hai aura vahA~ talavAra se kATA jAtA hai / hAtha aura paira kATa kara nirvAsita kara diyA jAtA hai / kaI coroM ko AjIvana kArAgAra meM rakhA jAtA hai / parakIya dravya ke apaharaNa meM lubdha kaI coroM ko sAMkala bAMdha kara evaM pairoM meM ber3iyA~ DAla kara bandha kara ke unakA dhana chIna liyA jAtA hai / 78 ve cora svajanoM dvArA tyAga diye jAte haiM / sabhI ke dvArA ve tiraskRta hote haiM / ataeva sabhI kI ora se nirAza ho jAte haiM / bahuta-se logo ke 'dhikkAra se' ve lajjita hote haiN| una lajjAhIna manuSyoM ko nirantara bhUkhA maranA par3atA hai / corI ke ve aparAdhI sardI, garmI aura pyAsa kI pIr3A se karAhate rahate haiM / unakA mukha - sahamA huA aura kAntihIna ho jAtA hai| ve sadA vihvala yA viphala, malina aura durbala bane rahate haiM / thake-hAre yA murjhAe rahate haiM, koIkoI khAMsate rahate haiM aura aneka rogoM se grasta rahate haiM athavA bhojana bhalIbhAMti na pacane ke kAraNa unakA zarIra pIDita rahatA hai / unake nakha, keza aura dADhI mUMchoM ke bAla tathA roma bar3ha jAte haiM / ve kArAgAra meM apane hI mala-mUtra meM lipta rahate haiM / jaba isa prakAra kI dussaha vedanAe~ bhogate-bhogate ve, marane kI icchA na hone para bhI, mara jAte haiM / unake zaba ke pairoM meM rassI bAMdha kara kisI gaDDhe meM phaiMkA jAtA hai / tatpazcAt bher3iyA, kutte, siyAra, zUkara tathA saMDAsI ke samAna mukhavAle anya pakSI apane mukhoM se unake zaba ko noca-cIMtha DAlate haiM / kaI zoM ko pakSI khA jAte haiM / kaI coroM ke mRta kalevara meM kIr3e par3a jAte haiM, unake zarIra sar3a-gala jAte haiM / usake bAda bhI aniSTa vacanoM se unakI nindA kI jAtI hai- acchA huA jo pApI mara gayA / usakI mRtyu se santuSTa hue loga usakI nindA karate haiM / isa prakAra ve pApI cora apanI mauta ke pazcAt bhI dIrghakAla taka apane svajanoM ko lajjita karate rahate haiM / ve paraloka ko prApta hokara naraka meM utpanna hote haiM / naraka nirabhirAma hai aura Aga se jalate hue ghara ke samAna atyanta zIta vedanAvAlA hotA hai / asAtAvedanIya karma kI udIraNA ke kAraNa saikar3oM duHkhoM se vyApta hai / naraka se udvarttana karake phira tiryaMcayoni meM janma lete haiM / vahA~ bhI ve naraka jaisI asAtAvedanA ko anubhavate haiM / tiryaMcayoni meM ananta kAla bhaTakate haiM / kisI prakAra, anekoM vAra narakagati aura lAkhoM vAra tiryaMcagati meM janma-maraNa karate-karate yadi manuSyabhava pA lete haiM to vahA~ bhI nIca kula meM utpanna aura anArya hote haiM / kadAcit Aryakula meM janma mila gayA to vahA~ bhI lokabAhya hote haiM / pazuoM jaisA jIvana yApana karate haiM, kuzalatA se rahita hote haiM, atyadhika kAmabhogoM kI tRSNAvAle aura anekoM vAra naraka - bhavoM meM utpanna hone ke ku-saMskAroM ke kAraNa pApakarma karane kI pravRtti vAle hote haiM / ataeva saMsAra meM paribhramaNa karAnevAle azubha karmoM kA bandha kare haiM / ve dharmazAstra ke zravaNa se vaMcita rahate haiM / ve anArya, krUra mithyAtva ke poSaka zAstroM ko aMgIkAra karate haiM / ekAntataH hiMsA meM hI unakI ruci hotI hai / isa prakAra rezama ke kIr3e ke samAna ve aSTakarma rUpI tantuoM se apanI AtmA ko pragADha bandhanoM se jakar3a lete haiM / 1 naraka, tiryaMca, manuSya aura deva gati meM gamanAgamana karanA saMsAra sAgara kI bAhya paridhi hai / janma, jarA aura maraNa ke kAraNa hone vAlA gaMbhIra duHkha hI saMsAra - sAgara kA atyanta kSubdha jala hai / saMsAra - sAgara meM saMyoga aura viyoga rUpI lahareM uThatI rahatI haiM / satata - cintA hI usakA prasAra hai / vadha aura bandhana hI usameM vistIrNa taraMgeM haiM / karuNAjanaka vilApa tathA
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa-1/3/16 79 lobha kI kalakalAhaTa kI dhvani kI pracuratA hai / apamAna rUpI phena hote haiM / tIvra nindA, punaH punaH utpanna honevAle roga, vedanA, tiraskAra, parAbhava, adhaHpatana, kaThora jhir3akiyA~ jinake kAraNa prApta hotI haiM, aise kaThora jJAnAvaraNIya Adi karmoM rUpI pASANoM se uThI huI taraMgoM ke samAna caMcala hai / mRtyu kA bhaya usa saMsAra-samudra ke jala kA tala hai / vaha saMsAra-sAgara kaSAyarUpI pAtAla-kalazoM se vyApta hai / bhava-paramparA hI usakI vizAla jalarAzi hai / vaha ananta hai / apAra hai / mahAn bhaya rUpa hai / usameM pratyeka prANI ko eka dUsare ke dvArA utpanna hone vAlA bhaya banA rahatA hai / jinakI kahIM koI sImA nahIM, aisI vipula kAmanAoM aura kaluSita buddhi rUpI pavana AMdhI ke pracaNDa vega ke kAraNa utpanna tathA AzA aura pipAsA rUpa pAtAla, samudratala se kAmarati kI pracuratA se vaha andhakAramaya ho rahA hai / saMsAra-sAgara ke jala meM prANI moharUpI bhaMvaroM meM bhogarUpI golAkAra cakkara lagA rahe haiM, vyAkula hokara uchala rahe haiM, nIce gira rahe haiM / isa saMsAra-sAgara meM daur3adhAma karate hue, vyasanoM se grasta prANiyoM ke rudanarUpI pracaNDa pavana se paraspara TakarAtI huI amanojJa laharoM se vyAkula tathA taraMgoM se phUTatA huA evaM caMcala kalloloM se vyApta jala hai / vaha pramAda rUpI atyanta pracaNDa evaM duSTa zvApadoM dvArA satAye gaye evaM idhara-udhara ghUmate hue prANiyoM ke samUha kA vidhvaMsa karane vAle ghora anarthoM se paripUrNa hai / usameM ajJAna rUpI bhayaMkara maccha ghUmate haiM / anupazAnta indriyoM vAle jIvarUpa mahAmagaroM kI nayI-nayI utpanna hone vAlI ceSTAoM se vaha atyanta kSubdha ho rahA hai / usameM santApoM kA samUha vidyamAna haiM, aisA prANiyoM ke dvArA pUrvasaMcita evaM pApakarmoM ke udaya se prApta honevAlA tathA bhogA jAnevAlA phala rUpI ghUmatA huA jala-samUha hai jo bijalI ke samAna caMcala hai / vaha trANa evaM zaraNa se rahita hai, isI prakAra saMsAra meM apane pApakarmoM kA phala bhogane se koI baca nahIM sakatA / saMsAra-sAgara meM vRddhi, rasa aura sAtAgaurava rUpI apahAra dvArA pakar3e hue evaM karmabandha se jakar3e hue prANI jaba narakarUpa pAtAla-tala ke sammukha pahu~cate haiM to sanna aura viSaNa hote haiM, aise prANiyoM kI bahulatA vAlA hai / vaha arati, rati, bhaya, dInatA, zoka tathA mithyAtva rUpI parvatoM se vyApta hai / anAdi santAna karmabandhana evaM rAga-dveSa Adi kleza rUpa kIcar3a ke kAraNa usa saMsAra-sAgara ko pAra karanA atyanta kaThina hai / samudra meM jvAra ke samAna saMsArasamudra meM caturgati rUpa kuTila parivartanoM se yukta vistIrNa-jvAra-Ate rahate haiM / hiMsA, asatya, corI. maithana aura parigraha rUpa AraMbha ke karane. karAne aura anamodane se sacita jJAnAvaraNa Adi ATha karmoM ke gurutara bhAra se dabe hue tathA vyasana rUpI jalapravAha dvArA dUra pheMke gaye prANiyoM ke lie isa saMsAra-sAgara kA tala pAnA atyanta kaThina hai / isameM prANI duHkhoM kA anubhava karate haiM / saMsAra saMbadhI sukha-duHkha se utpanna hone vAle paritApa ke kAraNa ve kabhI Upara uThane aura kabhI DUbane kA prayatna karate rahate haiM / yaha saMsAra-sAgara cAra dizA rUpa cAra gatiyoM ke kAraNa vizAla hai / yaha antahIna aura vistRta hai / jo jIva saMyama meM sthita nahIM, unake lie yahA~ koI Alambana nahIM hai / caurAsI lAkha jIvayoniyoM se vyApta hai / yahA~ ajJAnAndhakAra chAyA rahatA hai aura yaha anantakAla taka sthAyI hai / saMsAra-sAgara udvegaprApta-duHkhI prANiyoM kA nivAsa sthAna hai / isa saMsAra meM pApakarmakArI prANI-jisa grAma, kula Adi kI Ayu bAMdhate haiM vahIM para ve bandhu-bAndhavoM, svajanoM aura mitrajanoM se parivarjita hote haiM, ve sabhI ke
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda lie aniSTa hote haiM / unake vacanoM ko koI grAhya nahIM mAnatA aura ve durvinIta hote haiM / unheM rahane ko, baiThane ko kharAba Asana, sone ko kharAba zayyA aura khAne ko kharAba bhojana milatA hai / ve azuci rahate haiM / unakA saMhanana kharAba hotA hai, zarIra pramANopeta nahIM hotaa| unake zarIra kI AkRti beDaula hotI hai / ve kurUpa hote haiM / tIvrakaSAyI hote haiM aura moha kI tIvratA hotI hai / unameM dharmasaMjJA nahIM hotI / ve samyagdarzana se rahita hote haiM / unheM daridratA kA kaSTa sadA satAtA rahatA hai / ve sadA parakarmakArI rahakara jindagI bitAte haiM / kRpaNaraMka-dIna-daridra rahate haiM / dUsaroM ke dvArA diye jAne vAle piNDa-tAka meM rahate haiM / kaThinAI se duHkhapUrvaka AhAra pAte haiM, kisI prakAra rUkhe-sUkhe, nIrasa evaM nissAra bhojana se peTa bharate haiN| dUsaroM kA vaibhava, satkAra-sammAna bhojana, vastra Adi samudaya-abhyudaya dekhakara ve apanI nindA karate haiM / isa bhava meM yA pUrvabhava meM kiye pApakarmoM kI nindA karate haiM / udAsa mana raha kara zoka kI Aga meM jalate hue lajjita-tiraskRta hote haiM / sAtha hI ve sattvahIna, kSobhagrasta tathA citrakalA Adi zilpa ke jJAna se, vidyAoM se evaM zAstra jJAna se zUnya hote haiM / yathAjAta ajJAna pazu ke samAna jar3a buddhi vAle, avizvasanIya yA apratIti utpanna karane vAle hote haiN| sadA nIca kRtya karake apanI AjIvikA calAte haiM lokanindita, asaphala manoratha vAle, nirAzA se grasta hote haiM / adattAdAna kA pApa karane vAloM ke prANI bhavAntara meM bhI aneka prakAra kI tRSNAoM ke pAza meM ba~dhe rahate haiM / loka meM sArabhUta anubhava kiye jAne vAle arthopArjana evaM kAmabhogoM sambandhI sukha ke lie anukUla yA prabala prayatna karane para bhI unheM saphalatA prApta nahIM hotii| unheM pratidina udyama karane para bhI bar3I kaThinAI se idhara-udhara bikharA bhojana hI nasIba hotA hai / ve prakSINadravyasAra hote haiM / asthira dhana, dhAnya aura koza ke paribhoga se ve sadaiva vaMcita rahate haiM / kAma tathA bhoga ke bhogopabhoga ke sevana se bhI vaMcita rahate haiM / parAyI lakSmI ke bhogopabhoga ko apane adhIna banAne ke prayAsa meM tatpara rahate hue bhI ve becAre na cAhate hue bhI kevala duHkha ke hI bhAgI hote haiM / unheM na to sukha nasIba hotA hai, na zAnti / isa prakAra jo parAye dravyoM se virata nahIM hue haiM, ve atyanta evaM vipula saikar3oM duHkhoM kI Aga meM jalate rahate haiM / adattAdAna kA yaha phalavipAka hai / yaha ihaloka aura paraloka meM bhI hotA hai / yaha sukha se rahita hai aura duHkhoM kI bahulatA vAlA hai / atyanta bhayAnaka hai / atIva pragADha karmarUpI raja vAlA hai / bar3A hI dAruNa hai, karkaza hai, asAtAmaya hai aura hajAroM varSoM meM isase piNDa chUTatA hai, kintu ise bhoge vinA chuTakArA nahIM milatA / jJAtakulanandana, mahAvIra bhagavAn ne isa prakAra kahA hai / adattAdAna ke isa tIsare (Astrava-dvAra ke) phalavipAka ko bhI unhIM tIrthaMkara deva ne pratipAdita kiyA hai / yaha adattAdAna, paradhana-apaharaNa, dahana, mRtyu, bhaya, malinatA, trAsa, raudradhyAna evaM lobha kA mUla hai / isa prakAra yaha yAvat cira kAla se lagA huA hai / isakA anta kaThinAI se hotA hai / adhyayana-3-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (adhyayana-4 AsravadvAra-4) [17] he jambU ! cauthA AsravadvAra abrahmacarya hai / yaha abrahmacarya devoM, mAnavoM aura
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa- 1/4/17 asuroM sahita samasta loka dvArA prArthanIya hai / yaha prANiyoM ko pha~sAne vAle kIcar3a ke samAna hai / saMsAra ke prANiyoM ko bAMdhane ke lie pAza aura pha~sAne ke lie jAla sadRza hai / strIveda, puruSaveda aura napuMsaka veda isakA cihna hai / yaha abrahmacarya tapazcaryA, saMyama aura brahmacarya ke lie vighAtaka hai / sadAcAra samyakcAritra ke vinAzaka pramAda kA mUla hai / kAyaroM aura kApuruSoM dvArA isakA sevana kiyA jAtA hai / yaha sujanoM dvArA varjanIya hai / Urdhvaloka adholoka evaM tiryakloka meM, isakI avasthiti hai / jarA, maraNa, roga aura zoka kI bahulatA vAlA hai / vadha, bandha aura vighAta kara dene para bhI isakA vighAta nahIM hotA / yaha darzanamohanIya aura cAritramohanIya kA mUla kAraNa hai / cirakAla se paricita hai aura sadA se anugata hai / yaha duranta hai, aisA yaha adharmadvAra hai / 81 [18] usa pUrva prarUpita abrahmacarya ke guNaniSpanna arthAt sArthaka tIsa nAma haiM / abrahma, maithuna, caraMta, saMsargi, sevanAdhikAra, saMkalpI, bAdhanApada, darpa, mUDhatA, manaH saMkSobha, anigraha, vigraha, vighAta, vibhaMga, vibhrama, adharma, azIlatA, grAmadharmatapti, gati, rAgacintA, kAmabhogamAra, vaira, rahasya, guhya, bahumAna, brahmacaryavighna, vyApatti, virAdhanA, prasaMga aura kAmaguNa / [19] usa abrahma nAmaka pApAsrava ko apsarAoM ke sAtha suragaNa sevana karate haiM / kauna-se deva sevana karate haiM ? jinakI mati moha ke udaya se mUDha bana gaI hai tathA asurakumAra, bhujagakumAra, garuDakumAra, vidyatkumAra, agnikumAra, dvIpakumAra, udadhikumAra, dizAkumAra, pavanakumAra tathA stanitakumAra, ye bhavanavAsI, aNapannika, paNapaNNika, RSivAdika, bhUtavAdika, krandita, mahAkrandita, kUSmANDa aura pataMga deva, pizAca, bhUta, yakSa, rAkSasa, kinnara, kimpuruSa, mahoraga aura gandharva / ye vyantara deva, inake atirikta ticheM- loka meM jyotiSka deva, manuSyagaNa tathA jalacara, sthalacara evaM khecara abrahma kA sevana karate haiM / jinakA citta moha grasta hai, jinakI prApta kAyabhoga saMbaMdhI tRSNA atRpta hai / jo aprApta kAmabhogoM ke lie tRSNAtura haiM, jo mahatI tRSNA se burI taraha abhibhUta haiM, jo viSayoM meM gRddha evaM mUrcchita haiM, usase hone vAle duSpariNAmoM kA bhAna nahIM hai, jo abrahma ke kIcar3a meM pha~se hue haiM aura jo tAmasabhAva se mukta nahIM hue haiM, aise anyonya nara-nArI ke rUpa meM abrahma kA sevana karate hue apanI AtmA ko darzanamohanIya aura cAritramohanIya karma ke piMjare meM DAlate haiM / punaH asuroM, suroM, tiryaMcoM aura manuSyoM sambandhI bhogoM meM ratipUrvaka vihAra meM pravRtta, surendroM aura narendroM dvArA satkRta, devaloka meM devendra sarIkhe, bharata kSetra meM sahasroM parvatoM, nagaroM, nigamoM, janapadoM, puravaroM, droNamukhoM, kheToM, karbaToM, chAvaniyoM, pattanoM se suzobhita, surakSita, sthira logoM ke nivAsavAlI, ekacchatra, evaM samudra paryanta pRthvI kA upabhoga karake cakravartInarasiMha haiM, narapati haiM, narendra haiM, nara-vRSabha haiM svIkAra kiye uttaradAyitva ko nibhAne meM samartha haiM, jo marubhUmi ke vRSabha ke samAna, atyadhika rAja-teja rUpI lakSmI se dedIpyamAna haiM, jo saumya evaM niroga haiM, rAjavaMzoM meM tilaka ke samAna haiM, jo sUrya, candramA, zaMkha, cakra, svastika, patAkA, yava, matsya, kacchapa, uttama, ratha, bhaga, bhavana, vimAna, azva, toraNa, nagaradvAra, maNi, ratna, naMdyAvartta, mUsala, hala, sundara kalpavRkSa, siMha, bhadrAsana, suruci, stUpa, sundara mukuTa, muktAvalI hAra, kuMDala, hAthI, uttama baila, dvIpa, meruparvata, garur3a, dhvajA, indraketu, aSTApada, dhanuSa, bANa, nakSatra, megha, mekhalA, vINA, gAr3I kA juA, chatra, mAlA, dAminI, kamaNDalu, 6 6
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda kamala, ghaMTA, jahAja, suI, sAgara, kumudavana, magara, hAra, gAgara, nUpura, parvata, nagara, vajra, kinnara, mayUra, uttama rAjahaMsa, sArasa, cakora, cakravAka-yugala, caMvara, DhAla, pavvIsaka, vipaMcI, zreSTha paMkhA, lakSmI kA abhiSeka, pRthvI, talavAra, aMkuza, nirmala kalaza, bhRMgAra aura vardhamAnaka, ( cakravartI ina saba ) mAMgalika evaM vibhinna lakSaNoM ko dhAraka hote haiM / 82 battIsa hajAra zreSTha mukuTabaddha rAjA mArga meM unake pIche-pIche calate haiM / ve causaTha hajAra zreSTha yuvatiyoM ke netroM ke kAnta hote haiM / unake zarIra kI kAnti raktavarNa hotI hai / ve kamala ke garbha, campA ke phUloM, koraMTa kI mAlA aura tapta suvarNa kI kasauTI para khIMcI huI rekhA ke samAna gaura varNa vAle hote haiM / unake sabhI aMgopAMga atyanta sundara aura suDaula hote haiM / bar3e-bar3e pattanoM meM bane hue vividha raMgoM ke hiranI ke carma ke samAna komala evaM bahumUlya valkala se tathA cInI vastroM, rezamI vastroM se tathA kaTisUtra se unakA zarIra suzobhita hotA hai / unake mastiSka uttama sugandha se suMdara cUrNa ke gaMdha se aura uttama kusumoM se yukta hote haiM / kuzala kalAcAryoM dvArA nipuNatApUrvaka banAI huI sukhakara mAlA, kar3e, aMgada, tuTika tathA anya uttama AbhUSaNoM ko ve zarIra para dhAraNa kie rahate haiM / ekAvalI hAra se unakA kaNTha suzobhita rahatA hai / ve lambI laTakatI dhotI evaM uttarIya vastra pahanate haiM / unakI uMgaliyA~ aMgUThiyoM se pIlI rahatI haiM / apane ujjvala evaM sukhaprada veSa se atyanta zobhAyamAna hote haiM / apanI tejasvitA se ve sUrya ke samAna damakate haiM / unakA AghoSa zarad Rtu ke naye megha kI dhvani ke samAna madhura gambhIra evaM snigdha hotA hai / unake yahA~ caudaha ratna - utpanna ho jAte haiM aura ve nau nidhiyoM ke adhipati hote haiM / unakA koza, khUba bharapUra hotA hai / unake rAjya kI sImA cAturanta hotI hai, caturaMgiNI senA unake mArga kA anugamana karatI hai| ve azvoM, hAthiyoM, rathoM, evaM naroM ke adhipati hote haiM / ve bar3e UMce kuloM vAle tathA vizruta hote haiM / unakA mukha zarad Rtu ke pUrNa candramA ke samAna hotA hai / zUravIra hote haiM / unakA prabhAva tInoM lokoM meM phailA hotA hai evaM sarvatra unakI jaya-jayakAra hotI hai / ve sampUrNa bharata kSetra ke adhipati, dhIra, samasta zatruoM ke vijetA, bar3e-bar3e rAjAoM meM siMha ke samAna, pUrvakAla meM kie tapa ke prabhAva se sampanna, saMcita puSTa sukha ko bhogane vAle, aneka varSazata ke AyuSya vAle evaM naroM meM indra hote haiM / uttara dizA meM himavAn varSadhara parvata aura zeSa tIna dizAoM meM lavaNasamudra paryanta samagra bharata kSetra kA bhoga karake janapadoM meM pradhAna evaM atulya zabda, sparza, rasa, rUpa aura gaMdha sambandhI kAma bhogoM kA anubhava karate haiM / phira bhI kAma-bhogoM se tRpta hue binA hI maraNadharma ko prApta ho jAte haiM / baladeva aura vAsudeva puruSoM meM atyanta zreSTha hote haiM, mahAn balazAlI aura mahAn parAkramI hote haiM / bar3e-bar3e dhanuSoM ko car3hAne vAle, mahAn sattva ke sAgara, zatruoM dvArA aparAjeya, dhanuSadhArI, manuSyoM meM vRSabha samAna, balarAma aura zrIkRSNa- donoM bhAI-bhAI vizAla parivAra sameta hote haiM / ve vasudeva tathA samudravijaya Adi dazArha ke tathA pradyumna, prativa, zamba, aniruddha, niSadha, ulmuka, sAraNa, gaja, sumukha, durmukha Adi yAdavoM aura sAr3he tIna karor3a kumAroM ke hRdayoM ko priya hote haiM / ve devI rohiNI tathA devakI ke hRdaya meM Ananda utpanna karane vAle hote haiM / solaha hajAra mukuTa-baddha rAjA unake mArga kA anugamana karate haiM / ve solaha hajAra sunayanA mahArAniyoM ke hRdaya ke vallabha hote haiM /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa-1/4/19 83 unake bhANDAra vividha prakAra kI maNiyoM, svarNa, ratna, motI, mUMgA, dhana aura dhAnya ke saMcaya rUpa Rddhi se sadA bharapUra rahate haiM / ve sahasroM hAthiyoM, ghor3oM evaM rathoM ke adhipati hote haiM / sahasroM grAmoM, AkaroM, nagaroM, kheToM, karbaToM, maGamboM, droNamukhoM, paTTanoM, AzramoM, saMvAhoM meM svastha, sthira, zAnta aura pramudita jana nivAsa karate haiM, jahAM vividha prakAra ke dhAnya upAjane vAlI bhUmi hotI hai, bar3e-bar3e sarovara haiM, nadiyA~ haiM, choTe-choTe tAlAba haiM, parvata haiM, vana haiM, ArAma haiM, udyAna haiM, ve ardhabharata kSetra ke adhipati hote haiM, kyoMki bharatakSetra kA dakSiNa dizA kI ora kA AdhA bhAga vaitADhya nAmaka parvata ke kAraNa vibhakta ho jAtA hai aura vaha tIna tarapha lavaNasamudra se ghirA hai / una tInoM khaNDoM ke zAsaka vAsudeva hote haiM / vaha ardhabharata chahoM prakAra ke kAloM meM hone vAle atyanta sukha se yukta hotA hai / baladeva aura vAsudeva dhairyavAn aura kIrtimAn hote haiM / ve oghabalI hote haiM / atibala hote haiM / unheM koI Ahata nahIM kara sakatA / ve kabhI zatruoM dvArA parAjita nahIM hote / ve dayAlu, matsaratA se rahita, capalatA se rahita, vinA kAraNa kopa na karane vAle, parimita aura maMju bhASaNa karane vAle, muskAna ke sAtha gaMbhIra aura madhura vANI kA prayoga karane vAle, abhyupagata ke prati vatsalatA rakhane vAle tathA zaraNAgata kI rakSA karane vAle hote haiM / unakA samasta zarIra lakSaNoM se, vyaMjanoM se tathA guNoM se sampanna hotA hai | mAna aura unmAna se pramANopeta tathA indriyoM evaM avayavoM se pratipUrNa hone ke kAraNa unake zarIra ke sabhI aMgopAMga suDaula-sundara hote haiM / candramA ke samAna saumya hotA hai aura ve dekhane meM atyanta priya aura manohara hote haiM / ve aparAdha ko sahana nahIM karate / pracaNDa evaM dekhane meM gaMbhIra mudrA vAle hote haiM / baladeva kI U~cI dhvajA tAr3a vRkSa ke cihna se aura vAsudeva kI dhvajA garur3a ke cihna se aMkita hotI hai / garjate hue abhimAniyoM meM bhI abhimAnI mauSTika aura cANUra nAmaka pahalavAnoM ke darpa ko (unhoMne) cUra-cUra kara diyA thA / riSTa nAmaka sAMDa kA ghAta karane vAle, kesarI siMha ke mukha ko phAr3ane vAle, abhimAnI nAga ke abhimAna kA mathana karane vAle, yamala arjuna ko naSTa karane vAle, mahAzakuni aura pUtanA nAmaka vidyAdhAriyoM ke zatru, kaMsa ke mukuTa ko mor3a dene vAle aura jarAsaMgha kA mAna-mardana karane vAle the / ve saghana, eka-sarIkhI evaM U~cI zalAkAoM se nirmita tathA candramaNDala ke samAna prabhA vAle, sUrya kI kiraNoM ke samAna, aneka pratidaMDoM se yukta chatroM ko dhAraNa karane se atIva zobhAyamAna the / unake donoM pArzvabhAgoM meM Dhole jAte hue cAmaroM se sukhada evaM zItala pavana kiyA jAtA hai / una cAmaroM kI vizeSatA isa prakAra hai-pArvatya pradezoM meM vicaraNa karane vAlI camarI gAyoM se prApta kiye jAne vAle, nIroga camarI gAyoM ke pUcha meM utpanna hue, amlAna, ujjvalasvaccha rajatagiri ke zikhara evaM nirmala candramA kI kiraNoM ke sadRza varNa vAle tathA cAMdI ke samAna nirmala hote haiM / pavana se pratADita, capalatA se calane vAle, lIlApUrvaka nAcate hue evaM laharoM ke prasAra tathA sundara kSIra-sAgara ke salilapravAha ke samAna caMcala hote haiM / sAtha hI ve mAnasarovara ke vistAra meM paricita AvAsa vAlI, zveta varNa vAlI, svarNagiri para sthita tathA Upara-nIce gamana karane meM anya caMcala vastuoM ko mAta kara dene vAle vega se yukta haMsaniyoM ke samAna hote haiM / vividha prakAra kI maNiyoM ke tathA tapanIya svarNa ke bane vicitra daMDoM vAle hote haiM / ve lAlitya se yukta aura narapatiyoM kI lakSmI ke abhyudaya ko prakAzita karate haiN|
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 AgamasUtra-hindI anuvAda ve bar3e-bar3e pattanoM meM nirmita hote haiM aura samRddhizAlI rAjakuloM meM unakA upayoga kiyA jAtA hai / ve cAmara, kAle agara, uttama kuMdarukka evaM turuSka kI dhUpa ke kAraNa utpanna hone vAlI sugaMdha ke samUha se sugaMdhita hote haiM / (ve baladeva aura vAsudeva) aparAjeya hote haiM / unake ratha aparAjita hote haiM / baladeva hAthoM meM hala, mUsala aura bANa dhAraNa karate haiM aura vAsudeva pAJcajanya zaMkha, sudarzana cakra, kaumudI gadA, zakti aura nandaka nAmaka khaDga dhAraNa karate haiM / atIva ujjvala evaM sunirmita kaustubha maNi aura mukuTa ko dhAraNa karate haiM / kuMDaloM se unakA mukhamaNDala prakAzita hotA rahatA hai / unake netra puNDarIka samAna vikasita hote haiM / unake kaNTha aura vakSasthala para ekAvalI hAra zobhita rahatA hai / unake vakSasthala meM zrIvatsa kA sundara cihna banA hotA hai / ve uttama yazasvI hote haiM / sarva RtuoM ke saurabhamaya sumanoM se grathita lambI zobhAyukta evaM vikasita vanamAlA se unakA vakSasthala zobhAyamAna rahatA hai / unake aMga upAMga eka sau ATha mAMgalika tathA sundara lakSaNoM se suzobhita hote haiM / unakI gati madonmatta uttama gajarAja kI gati ke samAna lalita aura vilAsamaya hotI hai / unakI kamara kaTisUtra se zobhita hotI hai aura ve nIle tathA pIle vastroM ko dhAraNa karate haiM / ve dedIpyamAna teja se virAjamAna hote haiN| unakA ghopa zaratkAla ke navIna megha kI garjanA ke samAna madhura, gaMbhIra aura snigdha hotA hai / ve naroM meM siMha ke samAna hote haiM / unakI gati siMha ke samAna parAkramapUrNa hotI hai / ve bar3e-bar3e rAja-siMhoM ke samApta kara dene vAle haiM / phira (bhI prakRti se) saumya hote haiN| ve dvAravatI ke pUrNa candramA the / ve pUrvajanma meM kiye tapazcaraNa ke prabhAva vAle hote haiM / ve pUrvasaMcita indriyasukhoM ke upabhoktA aura aneka sau varSoM kI Ayu vAle hote haiM / aise baladeva aura vAsudeva anupama zabda, sparza, rasa, rUpa aura gandharUpa indriyaviSayoM kA anubhava karate haiN| parantu ve bhI kAmabhogoM se tRpta hue binA hI kAladharma ko prApta hote haiM / aura mANDalika rAjA bhI hote haiM / ve bhI sabala hote haiM / unakA antaHpura vizAla hotA hai / ve sapariSad hote haiM / zAntikarma karane vAle purohitoM se, amAtyoM se, daMDanAyakoM se, senApatiyoM se jo gupta maMtraNA karane evaM nIti meM nipuNa hote haiM, ina saba se sahita hote haiM / unake bhaNDAra aneka prakAra kI maNiyoM se, ratnoM se, vipula dhana aura dhAnya se samRddha hote haiM / ve apanI vipula rAjya-lakSmI kA anubhava karake, apane zatruoM kA parAbhava karake bala meM unmatta rahate haiM aise mANDalika rAjA bhI kAmabhogoM se tRpta nahIM hue / ve bhI atRpta raha kara hI kAladharma ko prApta ho gae / ___ isI prakAra devakuru aura uttarakuru kSetroM ke vanoM meM aura guphAoM meM paidala vicaraNa karane vAle yugala manuSya hote haiM / ve uttama bhogoM se sampanna hote haiM / prazasta lakSaNoM ke dhAraka hote haiM / bhoga-lakSmI se yukta hote haiM / ve prazasta maMgalamaya saumya evaM rUpasampanna hone ke kAraNa darzanIya hote haiM / sarvAMga sundara zarIra ke dhAraka hote haiM / unakI hatheliyA~ aura pairoM ke talabhAga-lAla kamala ke prattoM kI bhAMti lAlimAyukta aura komala hote haiM / unake paira kachue ke samAna supratiSThita hote haiM / unakI aMguliyA~ anukrama se bar3I-choTI, susaMhata hotI haiM / unake nakha unnata-patale, raktavarNa aura cikane hote haiM / unake pairoM ke gulpha susthita, sughar3a aura mAMsala hone ke kAraNa dikhAI nahIM dete haiM / unakI jaMghAe~ hiraNI kI jaMghA,
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa- 1/4/19 85 kuruvinda nAmaka tRNa aura vRtta samAna kramazaH vartula evaM sthUla hotI haiM / unake ghuTane Dibbe evaM usake Dhakkana kI saMdhi ke samAna gUDha hote haiM, unakI gati madonmatta uttama hastI ke samAna vikrama aura vikAsa se yukta hotI hai, unakA guhyadeza uttama jAti ke ghor3e ke guptAMga ke samAna sunirmita evaM gupta hotA hai / uttama jAti ke azva ke samAna una yaugalika puruSoM kA gudAbhAga bhI mala ke lepa se rahita hotA hai / unakA kaTibhAga hRSTa-puSTa evaM zreSTha aura siMha kI kamara se bhI adhika golAkAra hotA hai / unakI nAbhi gaMgA nadI ke Avarta ke samAna cakkara- dAra tathA sUrya kI kiraNoM se vikasita kamala kI taraha gaMbhIra aura vikaTa hotI hai / unake zarIra kA madhyabhAga sameTI huI trikASThikA - mUsala, darpaNa aura zuddha kie hue uttama svarNa se nirmita khaDga kI mUTha evaM zreSTha vajra ke samAna kRza hotA hai / unakI romarAja sIdhI, samAna, paraspara saTI huI, svabhAvataH bArIka, kRSNavarNa, cikanI, prazasta puruSoM ke yogya sukumAra aura sukomala hotI / ve matsya aura vihaga ke samAna uttama racanA se yukta kukSi vAle hone se jhaSodara hote haiM / unakI nAbhi kamala ke samAna gaMbhIra hotI hai / pArzvabhAga nIce kI ora jhuke hue hote haiM, ataeva saMgata, sundara aura sujAta hote haiM / ve pArzva pramANopeta evaM paripuSTa hote haiM / ve aise deha ke dhAraka hote haiM, jisakI pITha aura bagala kI haDDiyA~ mA~sayukta hotI haiM tathA jo svarNa ke AbhUSaNa ke samAna nirmala kAntiyukta, sundara banAvaTa vAlI aura nirupahata hotI hai / unake vakSasthala sone kI zilA ke tala ke samAna prazasta, samatala, upacita aura vizAla hote haiM / unakI kalAiyA~ gAr3I ke jue ke samAna puSTa, moTI evaM ramaNIya hotI haiM / tathA asthisandhiyA~ atyanta suDaula, sugaThita, sundara, mA~sala aura nasoM se dRDha banI hotI haiM / unakI bhujAe~ nagara ke dvAra kI Agala ke samAna lambI aura golAkAra hotI haiM / unake bAhu bhujagezvara ke vizAla zarIra ke samAna aura apane sthAna se pRthak kI huI Agala ke samAna lambe hote haiM / unake hAtha lAla-lAla hatheliyoM vAle, paripuSTa, komala, mAMsala, sundara banAvaTa vAle, zubha lakSaNoM se yukta aura nizchidra uMgaliyoM vAle hote haiM / unake hAthoM kI uMgaliyA~ puSTa, suracita, komala aura zreSTha hotI haiM / unake nakha tAmravarNa ke, patale, svaccha, rucira, cikane hote haiM / tathA candramA kI taraha, sUrya ke samAna, zaMkha ke samAna yA cakra ke samAna, dakSiNAvartta svastika ke cihna se aMkita, hasta rekhAoM vAle hote haiM / unake kaMdhe uttama mahiSa, zUkara, siMha, vyAghra, sAMDa, aura gajarAja ke kaMdhe ke samAna paripUrNa hote haiN| unakI grIvA cAra aMgula parimita evaM zaMkha jaisI hotI hai / unakI dADhI - mUcheM avasthita haiM tathA suvibhakta evaM suzobhana hotI haiM / ve puSTa, mAMsayukta, sundara tathA vyAghra ke samAna vistIrNa hanuvAle hote haiM / unake adharoSTha saMzuddha mUMge aura vimbaphala ke sadRza lAlimAyukta hote haiM / unake dAMtoM kI paMkti candramA ke Tukar3e, nirmala zaMkha, gAya se dUdha ke phena, kundapuSpa, jalakaNa tathA kamala kI nAla ke samAna dhavala - zveta hotI hai / unake dAMta akhaNDa, avirala, atIva snigdha aura suracita hote haiM / ve eka dantapaMkti ke samAna aneka dA~toM vAle hote haiM / unakA tAlu aura jihvA agni meM tapAye hue aura phira dhoye hue svaccha svarNa ke sadRza lAla tala vAlI hotI hai / unakI nAsikA garur3a ke samAna lambI, sIdhI aura U~cI hotI hai / unake netra vikasita puNDarIka ke samAna evaM dhavala hote haiM / unakI bhrU kiMcit nIce jhukAe dhanuSa ke samAna manorama, kRSNa meghoM kI rekhA
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda ke samAna kAlI, ucita mAtrA meM lambI evaM sundara hotI haiM / kAna AlIna aura ucita pramANa vAle hote haiM / unake kapolabhAga paripaSTa tathA mAMsala hote haiM / unakA lalATa acira udgata, aise bAla-candramA ke AkAra kA tathA vizAla hotA hai / unakA mukhamaNDala pUrNa candra ke sadRza saumya hotA hai / mastaka chatra ke AkAra kA ubharA huA hotA hai / unake sira kA agrabhAga mudgara ke samAna sudRDha nasoM se Abaddha, prazasta lakSaNoM-cihnoM se suzobhita, unnata, zikharayukta bhavana ke samAna aura golAkAra piNDa jaisA hotA hai / unake mastaka kI camar3I agni meM tapAye aura phira dhoye hue sone ke samAna lAlimAyukta evaM kezoM vAlI hotI hai / unake mastaka ke keza zAlmalI vRkSa ke phala ke samAna saghana, chAMTe hue-bArIka, suspaSTa, mAMgalika, snigdha, uttama lakSaNoM se yukta, suvAsita, sundara, bhujamocaka ratna jaise kAle varNa vAle, nIlamaNi aura kAjala ke sadRza tathA harSita bhramaroM meM jhuMDa kI taraha kAlI kAnti vAle, guccha rUpa, dhuMgharAle, dakSiNAvarta haiM / unake aMga suDaula, suvibhakta aura sundara hote haiM / ___ ve yaugalika uttama lakSaNoM, vyaMjanoM tathA guNoM se sampanna hote haiM / ve prazasta battIsa lakSaNoM ke dhAraka hote haiM / ve haMsa ke, krauMca pakSI ke, dundubhi ke evaM siMha ke samAna svara vAle hote haiM / unakA svara ogha hotA hai / unakI dhvani megha kI garjanA jaisI hotI hai, ataeva kAnoM ko priya lagatI hai / unakA svara aura nirghoSa sundara hote haiM / ve vajrakRSabhanArAcasaMhanana aura samacaturasrasaMsthAna ke dhAraka hote haiM / unake aMga-pratyaMga kAnti se dedIpyamAna rahate haiM / unake zarIra kI tvacA prazasta hotI hai / ve nIroga hote haiM aura kaMka nAmaka pakSI ke samAna alpa AhAra karate haiM / unakI AhAra ko pacAne kI zakti kabUtara jaisI hotI hai / unakA mala-dvAra pakSI jaisA hotA hai, jisake kAraNa vaha mala-lipta nahIM hotA / unakI pITha, pArzvabhAga aura jaMghAe~ sundara, suparimita hotI haiM / padma nIla kamala kI sugandha ke sadRza manohara gandha se unakA zvAsa evaM mukha sugandhita rahatA hai / unake zarIra kI vAyu kA vega sadA anukUla rahatA hai / ve gaura-varNa, snigdha tathA zyAma hote haiM / unakA udara zarIra ke anurUpa unnata hotA hai / ve amRta ke samAna rasa vAle phaloM kA AhAra karate haiM / unake zarIra kI U~cAI tIna gavyUti kI aura Ayu tIna palyopama kI hotI hai / pUrI Ayu ko bhoga kara ve akarmabhUmi ke manuSya kAmabhogoM se atapta rahakara hI mRtyu ko prApta hote haiM / una kI striyA~ bhI saumya evaM sAttvika svabhAva vAlI hotI haiM / uttama sarvAMgoM se sundara hotI haiM / mahilAoM ke saba zreSTha guNoM se yukta hotI haiM / unake paira atyanta ramaNIya, zarIra ke anupAta meM ucita pramANa vAle kacchapa ke samAna aura manojJa hote haiM / unakI uMgaliyA~ sIdhI, komala, puSTa aura nizchidra hotI haiM / unake nAkhUna unnata, prasannatAjanaka, patale, nirmala aura camakadAra hote haiM / unakI donoM jaMghAe~ romoM se rahita, golAkAra zreSTha mAMgalika lakSaNoM se sampanna aura ramaNIya hotI haiM / unake ghuTane sundara rUpa se nirmita tathA mAMsayukta hone ke kAraNa nigUDha hote haiM / unakI sandhiyA~ mAMsala, prazasta tathA nasoM se subaddha hotI haiM / unakI sAMthala kadalI-stambha se bhI adhika sundara AkAra kI, ghAva Adi se rahita, sukumAra, komala, antararahita, samAna pramANa vAlI, sundara lakSaNoM se yukta, sujAta, golAkAra aura puSTa hotI haiN| unakI kaTi aSTApada samAna AkArakhAlI, zreSTha aura vistIrNa, hotI hai / ve mukha kI
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa-1/4/19 87 lambAI ke pramANa, vizAla, mAMsala, gaDhe hue zreSTha jaghana ko dhAraNa karanevAlI hotI haiM / udara vajra ke samAna zobhAyamAna, zubha lakSaNoM se sampanna evaM kRza hotA hai / zarIra kA madhyabhAga trivali se yukta, kRza aura namita hotA hai / romarAji sIdhI, eka-sI, paraspara milI huI, svAbhAvika, bArIka, kAlI, mulAyama, prazasta, lalita, sukumAra, komala aura suvibhakta hotI hai / nAbhi gaMgA nadI ke bhaMvaroM ke samAna, dakSiNAvarta cakkara vAlI taraMgamAlA jaisI, sUrya kI kiraNoM se tAjA khile hue aura nahIM kumhalAe hue kamala ke samAna gaMbhIra evaM vizAla hotI hai / unakI kukSi anudraTa prazasta, sundara aura puSTa hotI hai / unakA pArzvabhAga sannata, sugaThita aura saMgata hotA hai tathA pramANopeta, ucita mAtrA meM racita, puSTa aura ratida hotA hai| ____ unakI gAtrayaSTi asthi se rahita, zuddha svarNa se nirmita rucaka nAmaka AbhUSaNa ke samAna nirmala yA svarNa kI kAnti ke samAna sugaThita tathA nIroga hotI hai / unake donoM payodhara svarNa ke do kalazoM ke sadRza, pramANayukta, unnata, kaThora tathA manohara cUcI vAle tathA golAkAra hote haiM / unakI bhujAe~ sarpa kI AkRti sarIkhI kramazaH patalI gAya kI pU~cha ke samAna golAkAra, eka-sI, zithilatA se rahita, sunamita, subhaga evaM lalita hotI haiM / unake nAkhUna tAmravarNa hote haiM / unake agrahasta mAMsala hotI hai / unakI aMguliyA~ komala aura puSTa hotI haiM / unakI hastarekhAe~ snigdha hotI haiM tathA candramA, sUrya, zaMkha, cakra evaM svastika ke cihnoM se aMkita evaM sunirmita hotI haiM / unakI kAMkha aura malotsargasthAna puSTa tathA unnata hote haiM evaM kapola paripUrNa tathA golAkAra hote haiM / unakI grIvA cAra aMgula pramANa vAlI evaM uttama zaMkha jaisI hotI hai / unakI ThuDDI mAMsa se puSTa, susthira tathA prazasta hotI hai / unake adharoSTha anAra ke khile phUla jaise lAla, kAntimaya, puSTa, kucha lambe, kuMcita aura uttama hote haiM / unake uttaroSTha bhI sundara hote haiM / unake dAMta dahIM, patte para par3I bUMda, kunda ke phUla, candramA evaM camelI kI kalI ke samAna zveta varNa, antararahita aura ujjvala hote haiM / ve raktotpala ke samAna lAla tathA kamalapatra ke sadRza komala tAlu aura jihvA vAlI hotI haiM / unakI nAsikA kanera kI kalI ke samAna, vakratA se rahita, Age se Upara uThI, sIdhI aura U~cI hotI hai / unake netra sUryavikAsI kamala, candravikAsI kumuda tathA kuvalaya ke pattoM ke samUha ke samAna, zubha lakSaNoM se prazasta, kuTilatA se rahita aura kamanIya hote haiM / bhauheM kiMcit namAye hue dhanuSa ke samAna manohara, kRSNavarNa meghamAlA ke samAna sundara, patalI, kAlI aura cikanI hotI haiM / kapolarekhA puSTa, sApha aura cikanI hotI hai / lalATa cAra aMgula vistIrNa aura sama hotA hai / mukha candrikAyukta nirmala evaM paripUrNa candramA samAna golAkAra evaM saumya hotA hai / mastaka chatra ke sadRza unnata hotA hai / aura mastaka ke keza kAle, cikane aura lambe-lambe hote haiM / ve uttama battIsa lakSaNoM se sampanna hotI haiM-yathA chatra, dhvajA, yajJastambha, stUpa, dAminI, kamaNDalu, kalaza, vApI, svastika, patAkA, yava, matsya, kacchapa, pradhAna ratha, makaradhvaja, vajra, thAla, aMkuza, aSTApada, sthApanikA, deva, lakSmI kA abhiSeka, toraNa, pRthvI, samudra, zreSThabhavana, zreSTha parvata, uttama darpaNa, krIr3A karatA huA hAthI, vRSabha, siMha aura camara / unakI cAla haMsa jaisI aura vANI kokilA ke svara kI taraha madhura hotI hai / ve kamanIya kAnti se yukta aura sabhI ko priya lagatI haiM / unake zarIra para na jhurriyA~ par3atI haiM, na unake bAla sapheda
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda hote haiM, na unameM aMgahInatA hotI hai, na kurUpatA hotI hai / ve vyAdhi, durbhAgya evaM zokacintA se mukta rahatI haiM / U~cAI meM puruSoM se kucha kama U~cI hotI haiM / zrRMgAra ke Aga ke samAna aura sundara veza-bhUSA se suzobhita hotI haiM / unake stana, jaghana, mukha, hAtha, pA~va aura netra - sabhI kucha atyanta sundara hote haiM / saundarya, rUpa aura yauvana ke guNoM se sampanna hotI haiM / ve nandana vana meM vihAra karane vAlI apsarAoM sarIkhI uttarakuru kSetra kI mAnavI apsarAe~ hotI haiM / ve AzcaryapUrvaka darzanIya hotI haiM, ve tIna palyopama kI utkRSTa manuSyAyu ko bhoga kara bhI kAmabhogoM se tRpta nahIM ho pAtI aura atRpta rahakara hI kAladharma ko prApta hotI haiM / [20] jo manuSya maithunasaMjJA meM atyanta Asakta haiM aura mUDhatA athavA se bhare hue haiM, ve Apasa meM eka dUsare kA zastroM se ghAta karate haiM / koI-koI viSayarUpI viSa kI udIraNA karane vAlI parakIya striyoM meM pravRtta hokara dUsaroM ke dvArA mAre jAte haiM / jaba unakI parastrIlampaTatA prakaTa ho jAtI hai taba dhana kA vinAza aura svajanoM kA sarvathA nAza prApta karate haiM, jo parastriyoM se virata nahIM haiM aura maithunasevana kI vAsanA se atIva Asakta haiM aura mUDhatA yA moha se bharapUra haiM, aise ghor3e, hAthI, baila, bhaiMse aura mRga paraspara lar3a kara eka-dUsare ko mAra DAlate haiM / manuSyagaNa, bandara aura pakSIgaNa bhI maithunasaMjJA ke kAraNa paraspara virodhI bana jAte haiM / mitra zIghra hI zatru bana jAte haiM / parastrIgAmI puruSa siddhAMtoM ko, ahiMsA, satya Adi dharmoM ko tathA gaNa ko yA samAja kI maryAdAoM ko bhaMga kara dete haiM / yahA~ taka ki dharma aura saMyamAdi guNoM meM nirata brahmacArI puruSa bhI maithunasaMjJA ke vazIbhUta hokara kSaNa bhara meM cAritrasaMyama se bhraSTa ho jAte haiM / bar3e-bar3e yazasvI aura vratoM kA samIcIna rUpa se pAlana karane vAle bhI apayaza aura apakIrti ke bhAgI bana jAte haiM / jvara Adi rogoM se grasta tathA koDha Adi vyAdhiyoM se pIDita prANI maithunasaMjJA kI tIvratA kI badaulata roga aura vyAdhi kI adhika vRddhi kara lete haiM, jo manuSya parastrI se virata nahIM haiM, ve donoM loko meM, durArAdhaka hote haiM, isa prakAra jinakI buddhi tIvra moha yA mohanIya karma ke udaya se naSTa ho jAtI hai, ve yAvat adhogati ko prApta hote haiM / 88 sItA, draupadI, rukmiNI, padmAvatI, tArA, kAJcanA, raktasubhadrA, ahilyA, kinnarI, svarNaguTikA, surUpavidyunmatI aura rohiNI ke lie pUrvakAla meM manuSyoM ke saMhAraka jo saMgrAma hue haiM, unakA mUla kAraNa maithuna hI thA - inake atirikta mahilAoM ke nimitta se anya saMgrAma bhI hue haiM, jo abrahmamUlaka the / abrahma kA sevana karanevAle isa loka aura paraloka meM bhI naSTa hote haiM / mohavazIbhUta prANI paryApta aura aparyApta, sAdhAraNa aura pratyekazarIrI jIvoM meM, aNDaja, potaja, jarAyuja, rasaja, saMsvedima, udbhija aura aupapAtika jIvoM meM, naraka, tiryaMca, deva aura manuSyagati ke jIvoM meM, dAruNa dazA bhogate haiM tathA anAdi aura ananta, dIrgha mArgavAle, caturgatika saMsAra rUpI aTavI meM bAra-bAra paribhramaNa karate haiM / abrahma rUpa adharma kA yaha ihalokasambandhI aura paralokasambandhI phala- vipAka hai / yaha alpasukhavAlA kintu bahuta duHkhoMvAlA hai / yaha phala- vipAka atyanta bhayaMkara hai, atyadhika pApa-raja se saMyukta hai / bar3A hI dAruNa aura kaThora hai / asAtAmaya hai / hajAroM varSoM meM isase chuTakArA milatA hai, kintu ise bhoge vinA chuTakArA nahIM milatA / aisA jJAtakula ke nandana mahAvIra tIrthaMkara ne kahA hai aura abrahma kA phala-vipAka pratipAdita kiyA hai / yaha cauthA
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa- 1/4/20 Asrava abrahma bhI devatA, manuSya aura asura sahita samasta loka ke prANiyoM dvArA prArthanIya hai / isI prakAra yaha cirakAla se paricita, anugata aura duranta hai / 89 adhyayana- 5- Azrava - 5 [21] he jambU ! cauthe abrahma nAmaka AsravadvAra ke anantara yaha pA~cavA~ parigraha hai / aneka maNiyoM, svarNa, karketana Adi ratnoM, bahumUlya sugaMdhamaya padArtha, putra aura patnI sameta parivAra, dAsI- dAsa, bhRtaka, preSya, ghor3e, hAthI, gAya, bhaiMsa, UMTa, gadhA, bakarA aura gavelaka, zibikA, zakaTa, ratha, yAna, yugya, syandana, zayana, Asana, vAhana tathA kupya, dhana, dhAnya, peya padArtha, bhojana, AcchAdana, gandha, mAlA, vartana - bhAMDe tathA bhavana Adi ke aneka prakAra ke vidhAnoM ko ( bhoga lene para bhI ) aura hajAroM parvatoM, nagaroM, nigamoM, janapadoM, mahAnagaroM, droNamukhoM, kheTa, karbaToM, maDaMbo, saMbAhoM tathA pattanoM se suzobhita bharatakSetra ko bhoga kara bhI arthAt sampUrNa bhAratavarSa kA Adhipatya bhoga lene para bhI, tathA - jahA~ ke nivAsI nirbhaya nivAsa karate haiM aisI sAgaraparyanta pRthvI ko ekacchatra - akhaNDa rAjya karake bhogane para bhI (parigraha se tRpti nahIM hotI ) / parigraha vRkSa sarIkhA hai / kabhI aura kahIM jisakA anta nahIM AtA aisI aparimita evaM ananta tRSNA rUpa mahatI icchA hI akSaya evaM azubha phala vAle isa vRkSa ke mUla haiM / lobha, kali aura krodhAdi kaSAya isake mahAskandha haiM / cintA, mAnasika santApa Adi kI adhikatA se yaha vistIrNa zAkhAoM vAlA hai / Rddhi, rasa aura sAtA rUpa gaurava hI isake vistIrNa zAkhA haiM / nikRti, ThagAI yA kapaTa hI isa vRkSa ke tvacA, patra aura puSpa haiM / kAma - bhoga hI isa vRkSa ke puSpa aura phala haiM / zArIrika zrama, mAnasika kheda aura kalaha hI isakA kampAyamAna agrazikhara hai / yaha parigraha rAjA-mahArAjAoM dvArA sammAnita hai, bahuta logoM kA hRdaya-vallabha hai aura mokSa ke nirlobhatA rUpa mArga ke lie argalA ke samAna hai, yaha antima adharmadvAra hai / [22] usa parigraha nAmaka adharma ke guNaniSpanna tIsa nAma hai / ve nAma isa prakAra hai1 parigraha, saMcaya, caya, upacaya, nidhAna, sambhAra, saMkara, Adara, piNDa, dravyasAra, mahecchA, pratibandha, lobhAtmA, mahardhikA, upakaraNa, saMrakSaNA, bhAra, saMpAtotpAdaka, kalikaraNDa, pravistara, anartha, saMstava, agupti yA akIrti, AyAsa, aviyoga, amukti, tRSNA, anarthaka, Asakti, aura asantoSa hai / [23] usa parigraha ko lobha se grasta parigraha ke prati ruci rakhanevAle, uttama bhavanoM meM aura vimAnoM meM nivAsa karanevAle mamatvapUrvaka grahaNa karate haiM / nAnA prakAra se parigraha ko saMcita karane kI buddhi vAle devoM ke nikAya yathA - asurakumAra yAvat stanitakumAra tathA aNapannika, yAvat pataMga aura pizAca, yAvat gandharva, ye maharddhika vyantara deva tathA tiryakloka meM nivAsa karanevAle pA~ca prakAra ke jyotiSka deva, bRhaspati, candra, sUrya, zukra aura zanaizcara, rAhu, ketu aura budha, aMgAraka, anya jo bhI graha jyotiScakra meM saMcAra karate haiM, ketu, gati meM prasannatA anubhava karane vAle, aTThAIsa prakAra ke nakSatra devagaNa, nAnA prakAra ke saMsthAnavAle tArAgaNa, sthira lezyA aDhAI dvIpa se bAhara ke jyotiSka aura manuSya kSetra ke bhItara saMcAra karane
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda vAle, jo tiryak loka ke UparI bhAga meM rahane vAle tathA avizrAnta vartulAkAra gati karanevAle haiM / Urdhvaloka meM nivAsa karane vAle vaimAnika deva do prakAra ke haiM- kalpopapanna aura kalpAtIta / saudharma, IzAna, sAnatkumAra, mAhendra, brahmaloka, lAntaka, mahAzukra, sahasrAra, Anata, prANata, AraNa aura acyuta, ye uttama kalpa- vimAnoM meM vAsa karane vAle - kalpopapanna haiM / nau graiveyakoM aura pAMca anuttara vimAnoM meM rahanevAle donoM prakAra ke deva kalpAtIta haiM / ye vimAnavAsI deva mahAn Rddhi ke dhAraka, zreSTha suravara haiM / / ye cAroM nikAyoM ke, apanI-apanI pariSad sahita parigraha ko grahaNa karate haiM / ye sabhI deva bhavana, hastI Adi vAhana, ratha Adi athavA ghUme ke vimAna Adi yAna, puSpaka Adi vimAna, zayyA, bhadrAsana, siMhAsana prabhRti Asana, vividha prakAra ke vastra evaM uttama praharaNa ko, aneka prakAra kI maNiyoM ke paMcaraMgI divya bhAjanoM ko, vikriyAlabdhi se icchAnusAra rUpa banAne vAlI kAmarUpA apsarAoM ke samUha ko, dvIpoM, samudroM dizAoM, vidizAoM, caityo, vanakhaNDoM aura parvatoM ko, grAmoM aura nagaroM ko, ArAmoM, udyAnoM aura jaMgaloM ko, kUpa, sarovara, tAlAba, vApI - vAvar3I, dIrghikA - lambI vAvar3I, devakula, sabhA, prapA aura vastI ko aura bahuta-se kIrttanIya dharmasthAnoM ko mamatvapUrvaka svIkAra karate haiM / isa prakAra vipula dravyavAle parigraha ko grahaNa karake indroM sahita devagaNa bhI na tRpti ko aura na santuSTi ko anubhava kara pAte haiN| ye saba deva atyanta tIvra lobha se abhibhUta saMjJAvAle haiM, ataH varSadharaparvatoM, iSukAra, parvata, vRttaparvata, kuNDalaparvata, rucakavara, mAnuSottara parvata, kAlodadhisamudra, lavaNasamudra, salilA, hradapati, ratikara parvata, aMjanaka parvata, dadhimukhaparvata, avapAta parvata, utpAta parvata, kAJcanaka, citra-vicitraparvata, yamakavara, zikharI, kUTa Adi meM rahanevAle ye deva bhI tRpti nahIM pAte / vakSAroM meM tathA akarmabhUmiyoM meM aura suvibhakta bharata, aivata Adi pandraha karmabhUmiyoM meM jo bhI manuSya nivAsa karate haiM, jaise-cakravartI, vAsudeva, baladeva, mANDalika rAjA, Izvara - bar3e-bar3e aizvaryazAlI loga, talavara, senApati, ibhya, zreSThI, rASTrika, purohita, kumAra, daNDanAyaka, mADambika, sArthavAha, kauTumbika aura amAtya, ye saba aura inake atirikta anya manuSya parigraha kA saMcaya karate haiM / vaha parigraha ananta yA pariNAmazUnya hai, azaraNa hai, duHkhamaya antavAlA hai, adhruva hai, anitya hai, evaM azAzvata hai, pApakarmoM kA mUla hai, jJAnIjanoM ke lie tyAjya hai, vinAza kA mUla kAraNa hai, anya prANiyoM ke vadha aura bandhana kA kAraNa hai, isa prakAra ve pUrvokta deva Adi dhana, kanaka, ratnoM Adi kA saMcaya karate hue lobha se grasta hote haiM aura samasta prakAra ke duHkhoM ke sthAna isa saMsAra meM paribhramaNa karate haiM / 90 parigraha ke lie bahuta loga saikar3oM zilpa yA hunnara tathA lekhana se lekara zakunirutapakSiyoM kI bolI taka kI, gaNita kI pradhAnatA vAlI bahattara kalAe~ sIkhate haiM / nAriyA~ rati utpanna karanevAle causaTha mahilAguNoM ko sIkhatI haiM / koI asi, koI masikarma, koI kRSi karate haiM, koI vANijya sIkhate haiM, koI vyavahAra kI zikSA lete haiM / koI arthazAstra - rAjanIti Adi kI, koI dhanurveda kI koI vazIkaraNa kI zikSA grahaNa karate haiM / isI prakAra ke parigraha ke saikar3oM kAraNoM meM pravRtti karate hue manuSya jIvanaparyanta nAcate rahate haiM / aura jinakI buddhi manda hai, ve parigraha kA saMcaya karate haiM / parigraha ke lie loga prANiyoM kI hiMsA ke kRtya meM pravRtta hote haiM / jhUTha bolate haiM, dUsaroM ko Thagate haiM, nikRSTa vastu ko milAvaTa karake utkRSTa
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa- 1/5/23 dikhalAte haiM aura parakIya dravya meM lAlaca karate haiM / svadAra-gamana meM zArIrika evaM mAnasika kheda ko tathA parastrI kI prApti na hone para mAnasika pIr3A ko anubhava karate haiM / kalaha - lar3AI tathA vaira-virodha karate haiM, apamAna tathA yAtanAe~ sahana karate haiM / icchAoM aura cakravartI Adi ke samAna mahecchAoM rUpI pipAsA se nirantara pyAse bane rahate haiM / tRSNA tathA gRddhi tathA lobha meM grasta rahate haiM / ve trANahIna evaM indriyoM tathA mana ke nigraha se rahita hokara krodha, mAna, mAyA aura lobha kA sevana karate haiM / 91 isa nindanIya parigraha meM hI niyama se zalya, daNDa, gaurava, kaSAya, saMjJAe~ hotI haiM, kAmaguNa, AsravadvAra, indriyavikAra tathA azubha lezyAe~ hotI haiM / svajanoM ke sAtha saMyoga hote haiM aura parigrahavAn asIma - ananta sacina, acitta evaM mizra dravyoM ko grahaNa karane kI icchA karate haiM / devoM, manuSyoM aura asuroM sahita isa trasa - sthAvararUpa jagat meM jinendra bhagavantoM ne (pUrvokta svarUpavAle) parigraha kA pratipAdana kiyA | ( vAstava meM ) parigraha ke samAna anya koI pAza nahIM hai / [24] parigraha meM Asakta prANI paraloka meM aura isa loka meM naSTa-bhraSTa hote haiM / ajJAnAndhakAra meM praviSTa hote haiM / tIvra mohanIyakarma ke udaya se mohita mativAle, lobha ke vaza meM par3e hue jIva trasa, sthAvara, sUkSma aura bAdara paryAyoM meM tathA paryAptaka aura aparyAptaka avasthAoM meM yAvat cAra gati vAle saMsAra- kAnana meM paribhramaNa karate haiM / parigraha kA yaha isa loka sambandhI aura paraloka sambandhI phala- vipAka alpa sukha aura atyanta duHkhavAlA hai / ghora bhaya se paripUrNa hai, atyanta karma-raja se pragADha hai, dAruNa hai, kaThora hai aura asAtA kA hetu hai / hajAroM varSoM meM isase chuTakArA milatA hai / kintu isake phala ko nahIM milatA / bhoge vinA chuTakArA isa prakAra jJAtakulanandana mahAtmA vIravara jinezvara deva ne kahA hai / aneka prakAra kI candrakAnta Adi maNiyoM, svarNa, karketana Adi ratnoM tathA bahumUlya anya dravyarUpa yaha parigraha mokSa ke mArgarUpamukti-nirlobhatA ke lie argalA ke samAna hai / isa prakAra yaha antima AsravadvAra samApta huA / [25] ina pUrvokta pA~ca AsravadvAroM ke nimitta se jIva pratisamaya karmarUpI raja kA saMcaya karake cAra gatirUpa saMsAra meM paribhramaNa karate rahate haiM / [26] jo puNyahIna prANI dharma ko zravaNa nahIM karate athavA zravaNa karake bhI usakA AcaraNa karane meM pramAda karate haiM, ve ananta kAla taka cAra gatiyoM meM gamanAgamana karate rheNge| [27] jo puruSa mithyAdRSTi haiM, adhArmika haiM, nikAcita karmoM kA bandha kiyA hai, ve aneka taraha se zikSA pAne para bhI, dharmazravaNa to karate haiM kintu AcaraNa nahIM karate / [28] jina bhagavAn ke vacana samasta duHkhoM kA nAza karane ke lie guNayukta madhura virecana auSadha haiM, kintu nisvArtha bhAva se dI jAnevAle isa auSadha ko jo pInA hI nahIM cAhate, unake lie kyA kiyA jA sakatA hai ? [29] jo prANI pA~ca ko tyAga kara aura pA~ca kI bhAvapUrvaka rakSA karate haiM, ve karmaraja se sarvathA rahita hokara sarvottama siddhi prApta karate haiM / adhyayana - 5 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda (adhyayana-6 saMvaradvAra-1) [30] he jambU ! aba maiM pA~ca saMvaradvAroM ko anukrama se kahUMgA, jisa prakAra bhagavAn ne sarvaduHkhoM se mukti pAne ke lie kahe haiM / [31] prathama ahiMsA hai, dUsarA satyavacana hai, tIsarA svAmI kI AjJA se datta hai, cauthA brahmacarya aura paMcama aparigrahatva hai / [32] ina saMvaradvAroM meM prathama jo ahiMsA hai, vaha trasa aura sthAvara-samasta jIvoM kA kSema-kuzala karanevAlI hai / maiM pA~ca bhAvanAoM sahita ahiMsA ke guNoM kA kucha kathana kruuNgaa| [33] he suvrata ! ye mahAvrata samasta loka ke lie hitakArI haiM zrutarUpI sAgara meM inakA upadeza kiyA gayA hai / ye tapa aura saMyamarUpa vrata haiM / ina mahAvratoM meM zIla kA aura uttama guNoM kA samUha sannihita hai / satya aura Arjava-inameM pradhAna hai / ye mahAvrata narakagati, tiryaMcagati, manuSyagati aura devagati se bacAne vAle haiM-samasta jinoM tIrthaMkaroM dvArA upadiSTa haiN| karmarUpI raja kA vidAraNa karane vAle haiM / saikar3oM bhavoM kA anta karane vAle haiM / saikar3oM duHkhoM se bacAne vAle haiM aura saikar3oM sukhoM meM pravRtta karane vAle haiM / ye mahAvrata kAyara puruSoM ke lie dustara haiM, satpurupoM dvArA sevita haiM, ye mokSa meM jAne ke mArga haiM, svarga meM pahu~cAne vAle haiM / isa prakAra ke ye mahAvrata rUpa pA~ca saMvaradvAra bhagavAn mahAvIra ne kahe haiM / una pA~ca saMvaradvAroM meM prathama saMvaradvAra ahiMsA hai / ahiMsA ke nimnalikhita nAma haiM-dvIpa-trANa-zaraNa-gati-pratiSThA, nirvAha, nivRtti, samAdhi, zakti, kIrti, kAnti, rati, virati, zrutAGga, tRpti, dayA, vimukti, zAnti, samyaktvArAdhanA, mahatI, bodhi, buddhi, dhRti, samRddhi, Rddhi, vRddhi, sthiti, puSTi, nandA, bhadrA, vizuddhi, labdhi, viziSTa dRSTi, kalyANa, maMgala, pramoda, vibhUti, rakSA, siddhAvAsa, anAsrava, kevali-sthAna, ziva, samiti, zIla, saMyama, zIlaparigraha, saMvara, gupti, vyavasAya, ucchaya, yajJa, Ayatana, apramAda, AzvAsa, vizvAsa, abhaya, sarvasya amAghAta, cokSa, pavitrA, suci, pUtA, vimalA, prabhAsA, nirmalatarA ahiMsA bhagavatI ke ityAdi (pUrvokta tathA isI prakAra ke anya) svaguNaniSpanna nAma haiM / [34] yaha ahiMsA bhagavatI jo hai so bhayabhIta prANiyoM ke lie zaraNabhUta hai, pakSiyoM ke lie AkAza meM gamana karane samAna hai, pyAsa se pIDita prANiyoM ke lie jala ke samAna hai, bhUkhoM ke lie bhojana ke samAna hai, samudra ke madhya meM jahAja samAna hai, catuSpada lie Azrama samAna hai, duHkhoM se pIDita ke lie auSadha samAna hai, bhayAnaka jaMgala meM sArtha samAna hai / bhagavatI ahiMsA inase bhI atyanta viziSTa hai, jo pRthvIkAyika, jalakAyika, agnikAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika, bIja, haritakAya, jalacara, sthalacara, khecara, trasa aura sthAvara sabhI jIvoM kA kSema-kuzala-maMgala karanevAlI hai / yaha bhagavatI ahiMsA vaha hai jo aparimita kevalajJAna-darzana ko dhAraNa karanevAle, zIlarUpa guNa, vinaya, tapa aura saMyama ke nAyaka, tIrtha kI saMsthApana karane vAle, jagat ke samasta jIvoM ke prati vAtsalya dhAraNa karanevAle, trilokapUjita jinavaroM dvArA apane kevalajJAnadarzana dvArA samyaka rUpa meM svarUpa, kAraNa aura kArya ke dRSTikoNa se nizcita kI gaI hai / viziSTa avadhijJAniyoM dvArA vijJAta kI gaI hai-jJaparijJA se jAnI gaI aura pratyAkhyAnaparijJA
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa-2/6/34 93 se sevana kI gaI hai / Rjumati manaH paryavajJAniyoM dvArA dekhI-parakhI gaI hai / vipulamati- manaHparyAyajJAniyoM dvArA jJAta kI gaI hai / caturdaza pUrvazruta ke dhAraka muniyoM ne isakA adhyayana kiyA hai / vikriyAlabdhi ke dhArakoM ne isakA AjIvana pAlana kiyA hai / matijJAniyoM, zrutajJAniyoM, avadhijJAniyoM, manaH paryavajJAniyoM, kevalajJAniyoM ne, AmarSauSadhilabdhi dhAraka, zleSmaupadhilabdhidhAraka, jalloSadhilabdhidhArakoM, vipruDauSadhilabdhidhArakoM, sarvoSadhilabdhiprApta, bIjabuddhi - koSThabuddhi - padAnusAribuddhi - labdhidhArakoM, saMbhinna zrotaslabdhi dhArakoM, zrutadharoM, manobalI, vacanabalI aura kAyabalI muniyoM, jJAnabalI, darzanabalI tathA cAritrabalI mahApuruSoM ne, madhvAsravalabdhidhArI, sarpirAsravalabdhidhArI tathA akSINamahAnasalibdha ke dhArakoM ne cAraNoM aura vidyAdharoM ne, caturthabhaktikoM se lekara do, tIna, cAra, pA~ca dinoM, isI prakAra eka mAsa, do mAsa, tIna mAsa, cAra mAsa, pA~ca mAsa evaM chaha mAsa taka kA anazana - upavAsa karanevAle tapasviyoM ne, isI prakAra utkSiptacaraka, nikSiptacaraka, antacaraka, prAntacaraka, rUkSacaraka, samudAnacaraka, annaglAyaka, maunacaraka, saMsRSTakalpika, tajjAtasaMsRSTakalpika, upanidhika, zuddhaiSaNika, saMkhyAdattika, dRSTalAbhika, adRSTalAbhika, pRSThalAbhika, AcAmlaka, purimArdhika, ekAzanika, nirvikRtika, bhinnapiNDapAtika, parimitapiNDapAtika, antAhArI, prAntAhArI, arasAhArI, virasAhArI, rUkSAhArI tucchAhArI, antajIvI, prAntajIvI, rUkSajIvI, tucchajIvI, upazAntajIvI, prazAntajIvI, viviktajIvI tathA dUdha, madhu aura dhRta kA yAvajjIvana tyAga karane vAloM ne, madya aura mAMsa se rahita AhAra karane vAloM ne kAyotsarga karake eka sthAna para sthita rahane kA abhigraha karanevAloM ne, pratimAsthAyikoM ne sthAnotkaTikoM ne, vIrAsanikoM ne, naiSadhikoM ne, daNDAyatikoM ne, lagaNDazAyikoM ne, ekapArzvakoM ne, AtApakoM ne, apAvratoM ne, aniSThIvakoM ne, akaMDUyakoM ne, dhUtakeza zmazru loma-nakha arthAt sira ke bAla, dADhI, mUMcha aura nakhoM kA saMskAra karane kA tyAga karanevAloM ne, sampUrNa zarIra ke prakSAlana Adi saMskAra ke tyAgiyoM ne, zrutadharoM ke dvArA tattvArtha ko avagata karanevAlI buddhidhAraka mahApuruSoM ne samyak prakAra se AcaraNa kiyA hai / inake atirikta AzIviSa sarpa ke samAna ugra teja se sampanna mahApuruSoM ne, vastu tattva kA nizcaya aura puruSArtha-donoM meM pUrNa kArya karanevAlI buddhi se sampanna prajJApuruSoM ne, nitya svAdhyAya aura cittavRttinirodha rUpa dhyAna karanevAle tathA dharmadhyAna meM nirantara cintA ko lagAye rakhanevAle puruSoM ne, pA~ca mahAvratasvarUpa cAritra se yukta tathA pA~ca samitiyoM se sampanna, pApoM kA zamana karanevAle, SaT jIvanikAyarUpa jagat ke vatsala, nirantara apramAdI raha kara vicaraNa karanevAle mahAtmAoM ne tathA anya vivekavibhUSita satpuruSoM ne ahiMsA bhagavatI kI ArAdhanA kI hai / ahiMsA kA pAlana karane ke lie udyata sAdhu ko pRthvIkAya, apkAya, agnikAya, vAyukAya, vanaspatikAya aura trasa, isa prakAra sabhI prANiyoM ke prati saMyamarUpa dayA ke lie zuddha bhikSA kI gaveSaNA karanI cAhie / jo AhAra sAdhu ke lie nahIM banAyA gayA ho, dUsare se nahIM banavAyA gayA ho, jo anAhUta ho, anuddiSTa ho, sAdhu ke uddezya se kharIdA nahIM gayA ho, jo nava koTiyoM se vizuddha ho, zaMkita, udgama, utpAdanA aura eSaNA doSoM se rahita ho, jisa deya vastu meM se Agantuka jIva-jantu svataH pRthak ho gae hoM, vanaspatikAyika Adi jIva svataH yA parataH mRta ho gae hoM yA dAtA dvArA dUra karA die gae hoM, isa prakAra jo bhikSA
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 AgamasUtra-hindI anuvAda acitta ho, jo zuddha ho, aisI bhikSA kI gaveSaNA karanI cAhie / bhikSA ke lie gRhastha ke ghara gae hue sAdhu ko Asana para baiTha kara, dharmopadeza dekara yA kathAkahAnI sunA kara prApta kiyA huA AhAra nahIM grahaNa karanA cAhie / vaha AhAra cikitsA, maMtra, mUla, auSadha Adi ke hetu nahIM honA cAhie / strI puruSa Adi ke zubhAzubhasUcaka lakSaNa, utpAta, ativRSTi, durbhikSa Adi svapna, jyotiSa, muharta Adi kA pratipAdaka zAstra, vismayajanaka cAmatkArika prayoga yA jAdU ke prayoga ke kAraNa diyA jAtA AhAra nahIM honA cAhie / dambha karake bhikSA nahIM lenI cAhie / gRhasvAmI ke ghara kI yA putra Adi kI rakhavAlI karane ke badale prApta hone vAlI bhikSA nahIM lenI cAhie / gRhastha ke putrAdi ko zikSA dene yA par3hAne ke nimitta se bhI bhikSA grAhya nahIM hai / gRhastha kA vandana-stavana-prazaMsA karake, sanmAna-satkAra karake athavA pUjAsevA karake aura vandana, mAnana evaM pUjana-ina tInoM ko karake bhikSA kI gaveSaNA nahIM karanA cAhie / (pUrvokta vandana, mAnana evaM pUjana se viparIta) na to gRhastha kI hIlanA karake, na nindanA karake aura na gardA karake tathA hIlanA, nindanA evaM gardA karake bhikSA grahaNa karanI cAhie / isI taraha sAdhu ko bhaya dikhalA kara, tarjanA karake aura tAr3anA karake bhI bhikSA nahIM grahaNa karanA cAhie aura yaha tInoM-bhaya-tarjanA-tAr3anA karake bhI bhikSA kI gaveSaNA nahIM karanI cAhie / abhimAna se, daridratA dikhAkara, mAyAcAra karake yA krodha karake, dInatA dikhAkara aura na yaha tInoM-gaurava-krodha-dInatA dikhA kara bhikSA kI gaveSaNA karanI cAhie / mitratA prakaTa karake, prArthanA karake aura sevA karake bhI athavA yaha tInoM karake bhI bhikSA kI gaveSaNA nahIM karanI cAhie / kintu ajJAta rUpa se, agRddha, mUrchA se rahita hokara, AhAra aura AhAradAtA ke prati dveSa na karate hue, adIna, apane prati hInatA bhAva na rakhate hue, aviSAdI vacana kahakara, nirantara mana-vacana-kAya ko dharmadhyAna meM lagAte hue, prApta saMyamayoga meM udyama, aprApta saMyama yogoM kI prApti meM ceSTA, vinaya ke AcaraNa aura kSamAdi ke guNoM ke yoga se yukta hokara sAdhu ko bhikSA kI gaveSaNA meM nirata-tatpara honA cAhie / yaha pravacana zramaNa bhagavAn mahAvIra ne jagat ke samasta jIvoM kI rakSA ke lie samIcIna rUpa meM kahA hai / yaha pravacana AtmA ke lie hitakara hai, paraloka meM zuddha phala ke rUpa meM pariNata hone se bhavika hai tathA bhaviSyat kAla meM bhI kalyANakara hai / yaha bhagavatpravacana zuddha hai aura doSoM se mukta rakhanevAlA hai, nyAyayukta hai, akuTila hai, yaha anuttara hai tathA samasta duHkhoM aura pApoM ko upazAnta karane vAlA hai / [35] pA~ca mahAvratoM-saMvaroM meM se prathama mahAvrata kI ye-Age kahI jAne vAlI pA~ca bhAvanAe~ prANAtipAtaviramaNa arthAt ahiMsA mahAvrata kI rakSA ke lie haiM / khar3e hone, Thaharane aura gamana karane meM sva-para kI pIr3ArahitatA guNayoga ko jor3ane vAlI tathA gAr3I ke yuga pramANa bhUmi para girane vAlI dRSTi se nirantara kITa, pataMga, trasa, sthAvara jIvoM kI dayA meM tatpara hokara phUla, phala, chAla, pravAla-patte-koMpala-kaMda, mUla, jala, miTTI, bIja evaM haritakAyadUba Adi ko bacAte hue, samyak prakAra se calanA cAhie / isa prakAra calanevAle sAdhu ko nizcaya hI samasta prANI kI hIlanA, nindA, garhA, hiMsA, chedana, bhedana, vyathita, nahIM karanA cAhie / jIvoM ko leza mAtra bhI bhaya yA duHkha nahIM pahu~cAnA cAhie / isa prakAra (ke
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa- 2/6/35 95 AcaraNa) se sAdhu IryAsamiti meM mana, vacana, kAya kI pravRtti se bhAvita hotA hai / tathA zabalatA se rahita, saMkleza se rahita, akSata cAritra kI bhAvanA se yukta, saMyamazIla evaM ahiMsaka susAdhu kahalAtA hai / dUsarI bhAvanA manaHsamiti hai / pApamaya, adhArmika, dAruNa, nRzaMsa, vadha, bandha aura parikleza kI bahulatA vAle, bhaya, mRtyu evaM kleza se saMkliSTa aise pApayukta mana se lezamAtra bhI vicAra nahIM karanA cAhie / isa prakAra (ke AcaraNa) se - manaH samiti kI pravRtti se antarAtmA bhAvita hotI hai tathA nirmala, saMklezarahita, akhaNDa niraticAra cAritra kI bhAvanA se yukta, saMyamazIla evaM ahiMsaka susAdhu kahalAtA hai / ahiMsA mahAvrata kI tIsarI bhAvanA vacanasamiti hai / pApamaya vANI se tanika bhI pApayukta vacana kA prayoga nahIM karanA cAhie / isa prakAra kI vAksamiti ke yoga se yukta antarAtmA vAlA nirmala, saMklezarahita aura akhaNDa cAritra kI bhAvanA vAlA ahiMsaka sAdhu sAdhu hotA hai / AhAra kI eSaNA se zuddha, madhukarI vRtti se, bhikSA kI gaveSaNA karanI cAhie / bhikSA lenevAlA sAdhu ajJAta rahe, agRddha, aduSTa, akaruNa, aviSAda, samyak pravRtti meM nirata rahe / prApta saMyamayogoM kI rakSA ke lie yatanAzIla evaM aprApta saMyamayogoM kI prApti ke lie prayatnavAn, vinaya kA AcaraNa karanevAlA tathA kSamA Adi guNoM kI pravRtti se yukta aisA bhikSAcaryA meM tatpara bhikSu aneka gharoM meM bhramaNa karake thor3I-thor3I bhikSA grahaNa kare / bhikSA grahaNa karake apane sthAna para gurujana ke samakSa jAne-Ane meM lage hue aticAroM kA pratikramaNa kare / gRhIta AhAra- pAnI kI AlocanA kare, AhAra- pAnI unheM dikhalA de, phira gurujana ke dvArA nirdiSTa kisI agragaNya sAdhu ke Adeza ke anusAra, saba aticAroM se rahita evaM apramatta hokara vidhipUrvaka aneSaNAjanita doSoM kI nivRtti ke lie punaH pratikramaNa kare / tatpazcAt zAnta bhAva se sukhapUrvaka AsIna hokara, muhUrta bhara dharmadhyAna, guru kI sevA Adi zubha yoga, tattvacintana athavA svAdhyAya ke dvArA apane mana kA gopana karake - citta sthira karake zrutacAritrarUpa dharma meM saMlagna manavAlA hokara, cittazUnyatA se rahita hokara, saMkleza se mukta raha kara, kalaha se rahita hokara, samAdhiyukta mana vAlA, zraddhA, saMvega aura karmanirjarA meM citta ko saMlagna karane vAlA, pravacana meM vatsalatAmaya mana vAlA hokara sAdhu apane Asana se uThe aura hRSTatuSTa hokara yathArAnika anya sAdhuoM ko AhAra ke lie nimaMtrita kare / gurujanoM dvArA lAye hue AhAra ko vitaraNa kara dene ke bAda ucita Asana para baiThe / phira mastaka sahita zarIra ko tathA hathelI ko bhalIbhA~ti pramArjita karake AhAra meM anAsakta hokara, svAdiSTa bhojana kI lAlasA se rahita hokara tathA rasoM meM anurAgarahita hokara, dAtA yA bhojana kI nindA nahIM karatA huA, sarasa vastuoM meM Asakti na rakhatA huA, akaluSita bhAvapUrvaka, lolupatA se rahita hokara, paramArtha buddhi kA dhAraka sAdhu 'sura-sura' dhvani na karatA huA, 'capa-capa' AvAja na karatA huA, na bahuta jaldI-jaldI aura na bahuta dera se, bhojana ko bhUmi para na girAtA huA, caur3e prakAzayukta pAtra meM (bhojana kare / ) yatanApUrvaka, AdarapUrvaka evaM saMyojanAdi sambandhI doSoM se rahita, aMgAra tathA dhUma doSa se rahita, gAr3I kI dhurI meM tela dene athavA ghAva para malhama lagAne ke samAna, kevala saMyamayAtrA ke nirvAha ke lie evaM saMyama
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ - hindI anuvAda AgamasUtra - 1 96 ke bhAra ko vahana karane ke lie prANoM ko dhAraNa karane ke uddezya se sAdhu ko samyak prakAra se bhojana karanA cAhie / isa prakAra AhArasamiti meM samIcIna rUpa se pravRtti ke yoga se antarAtmA bhAvita karane vAlA sAdhu, nirmala, saMklezarahita tathA akhaNDita cAritra kI bhAvanA vAlA ahiMsaka saMyamI hotA hai / ahiMsA mahAvrata kI pA~cavIM bhAvanA AdAna- - nikSepaNasamiti hai / isa kA svarUpa isa prakAra hai- saMyama ke upakaraNa pITha, caukI, phalaka pATa, zayyA, saMstAraka, vastra, pAtra, kambala, daNDa, rajoharaNa, colapaTTa, mukhavastrikA, pAdaproMchana, ye athavA inake atirikta upakaraNa saMyama kI rakSA yA vRddhi ke uddezya se tathA pavana, dhUpa, DAMsa, macchara aura zIta Adi se zarIra kI rakSA ke lie dhAraNa- grahaNa karanA cAhie / sAdhu sadaiva ina upakaraNoM ke pratilekhana, prasphoTana aura pramArjana karane meM, dina meM aura rAtri meM satata apramatta rahe aura bhAjana, bhANDa, upadhi tathA anya upakaraNoM ko yatanApUrvaka rakkhe yA uThAe / isa prakAra AdAna-nikSepaNasamiti ke yoga se bhAvita antarAtmA - antaHkaraNa vAlA sAdhu nirmala, asaMkliSTa tathA akhaNDa cAritra kI bhAvanA se yukta ahiMsaka saMyamazIla susAdhu hotA hai / isa prakAra mana, vacana aura kAya se surakSita ina pA~ca bhAvanA rUpa upAyoM se yaha ahiMsA-saMvaradvAra pAlita hotA hai / ataeva dhairyazAlI aura matimAn puruSa ko sadA samyak prakAra se isakA pAlana karanA cAhie / yaha anAsrava hai, dInatA se rahita, malInatA se rahita aura anAsravarUpa hai, aparisrAvI hai, mAnasika saMkleza se rahita hai, zuddha hai aura sabhI tIrthaMkaroM dvArA anujJAta hai / pUrvokta prakAra se prathama saMvaradvAra spRSTa hotA hai, pAlita hotA hai, zodhita hotA hai, tIrNa hotA hai, kIrttita, ArAdhita aura AjJA ke anusAra pAlita hotA hai / aisA jJAtamuni - mahAvIra ne prajJApita kiyA hai evaM prarUpita kiyA hai / yaha siddhavarazAsana prasiddha hai, siddha hai, bahumUlya hai, samyak prakAra se upadiSTa hai aura prazasta hai / adhyayana - 6 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa adhyayana- 7 saMvaradvAra- 2 [36] he jambU ! dvitIya saMvara satyavacana hai | satya zuddha, zuci, ziva, sujAta, subhASita hotA hai / yaha uttama vratarUpa hai aura samyak vicArapUrvaka kahA gayA hai / ise jJAnI janoM ne kalyANa ke samAdhAna ke rUpa meM dekhA hai / yaha supratiSThita hai, samIcIna rUpa meM saMyamayukta vANI se kahA gayA hai / satya suravaroM, naravRSabhoM, atizaya baladhAriyoM evaM suvihita dvArA bahumata hai / zreSTha muniyoM kA dhArmika anuSThAna hai / tapa evaM niyama se svIkRta kiyA gayA hai / sadgati ke patha kA pradarzaka hai aura yaha satyavrata loka meM uttama hai / satya vidyAdharoM kI AkAzagAminI vidyAoM ko siddha karane vAlA hai / svarga tathA mukti ke mArga kA pradarzaka hai / yathAtathya rahita hai, Rjuka hai, kuTilatA rahita hai / yathArtha padArtha kA hI pratipAdaka hai, sarva prakAra se zuddha hai, visaMvAda rahita hai / madhura hai aura manuSyoM kA bahuta-sI vibhinna prakAra kI avasthAoM meM Azcaryajanaka kArya karane vAle devatA ke samAna hai / kisI mahAsamudra meM, jisa meM baiThe sainika mUDhadhI ho gae hoM, dizAbhrama se grasta ho jAne
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa-2/7/36 ke kAraNa jinakI buddhi kAma na kara rahI ho, unake jahAja bhI satya ke prabhAva se Thahara jAte haiM, DUbate nahIM haiM / satya kA aisA prabhAva hai ki bhaMvaroM se yukta jala ke pravAha meM bhI manuSya bahate nahIM haiM, marate nahIM haiM, kintu thAha pA lete haiM / agni ke bhayaMkara ghere meM par3e hue mAnava jalate nahIM haiM / ubalate hue tela, rAMge, lohe aura sIse ko chU lete haiM, hathelI para rakha lete haiM, phira bhI jalate nahIM haiM / manuSya parvata ke zikhara se girA diye jAte haiM-phira bhI marate nahIM haiM / satya ko dhAraNa karanevAle manuSya cAroM ora se talavAroM ke ghere meM bhI akSata-zarIra saMgrAma se bAhara nikala Ate haiM / satyavAdI mAnava vadha, bandhana sabala prahAra aura ghora vaira-virodhiyoM ke bIca meM se mukta ho jAte haiM-baca nikalate haiM / satyavAdI zatruoM ke ghere meM se binA kisI kSati ke sakuzala bAhara A jAte haiM / devatA bhI sAnnidhya karate haiM / tIrthaMkaroM dvArA bhASita satya dasa prakAra kA hai / ise caudaha pUrvo ke jJAtA mahAmuniyoM ne prAbhRtoM se jAnA hai evaM maharSiyoM ko siddhAnta rUpa meM diyA gayA hai / devendroM aura narendroM ne isakA artha kahA hai, satya vaimAnika devoM dvArA bhI samarthita hai / mahAn prayojanavAlA hai / maMtra auSadhi aura vidyAoM kI siddhi kA kAraNa hai-cAraNa Adi munigaNoM kI vidyAoM ko siddha karanevAlA hai / mAnavagaNoM dvArA vaMdanIya hai-itanA hI nahIM, satyasevI manuSya devasamUho ke lie bhI arcanIya tathA asurakumAra Adi bhavanapati devoM dvArA bhI pUjanIya hotA hai / aneka prakAra ke pASaMDI-vratadhArI ise dhAraNa karate haiM / isa prakAra kI mahimA se maNDita yaha satya loka meM sArabhUta hai / mahAsAgara se bhI gambhIra hai / sumeru parvata se bhI adhika sthira hai / candramaNDala se bhI adhika saumya hai / sUryamaNDala se bhI adhika dedIpyamAna hai / zarat-kAla ke AkAza tala se bhI adhika vimala hai / gandhamAdana se bhI adhika surabhisampanna hai / loka meM jo bhI samasta maMtra haiM, vazIkaraNa Adi yoga haiM, japa haiM, prajJapti prabhRti vidyAe~ haiM, dasa prakAra ke muMbhaka deva haiM, dhanuSa Adi astra haiM, jo bhI zastra haiM, kalAe~ haiM, Agama haiM, ve sabhI satya meM pratiSThita haiN| kintu jo satya saMyama meM bAdhaka ho-vaisA satya tanika bhI nahIM bolanA cAhie / jo vacana hiMsA rUpa pApa se yukta ho, jo bheda utpanna karane vAlA ho, jo vikathAkAraka ho, jo nirarthaka vAda yA kalahakAraka ho, jo vacana anArya ho, jo anya ke doSoM ko prakAzita karane vAlA ho, vivAdayukta ho, dUsaroM kI viDambanA karane vAlA ho, jo vivekazUnya joza aura dhRSTatA se paripUrNa ho, jo nirlajjatA se bharA ho, jo loka yA satpuruSoM dvArA nindanIya ho, aisA vacana nahIM bolanA cAhie / jo ghaTanA bhalIbhA~ti svayaM na dekhI ho, jo bAta samyak prakAra se sunI na ho, jise ThIka taraha jAna nahIM liyA ho, use yA usake viSaya meM bolanA nahIM cAhie / isI prakAra apanI prazaMsA aura dUsaroM kI nindA bhI (nahIM karanI cAhie), yathA-tU buddhimAn nahIM hai, tU daridra hai, tU dharmapriya nahIM hai, tU kulIna nahIM hai, tU dAnapati nahIM hai, tU zUravIra nahIM hai, tU sundara nahIM hai, tU bhAgyavAn nahIM hai, tU paNDita nahIM hai, tU bahuzruta nahIM hai, tU tapasvI bhI nahIM hai, tujhameM paraloka saMbaMdhI nizcaya karane kI buddhi bhI nahIM hai, Adi / athavA jo vacana sadA-sarvadA jAti, kula, rUpa, vyAdhi, roga se sambandhita ho, jo pIDAkArI yA nindanIya hone ke kAraNa varjanIya ho, athavA jo vacana drohakAraka ho-ziSTAcAra ke anukUla na ho, isa prakAra kA tathya-sadbhUtArtha vacana bhI nahIM bolanA cAhie / 67
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 AgamasUtra-hindI anuvAda jo vacana dravyo se, paryAyoM se tathA guNoM se yukta hoM tathA karmoM se, kriyAoM se, zilpoM se aura siddhAntasammata arthoM se yukta hoM aura jo saMjJApada, AkhyAta, kriyApada, nipAta, avyaya, upasarga, taddhitapada, samAsa, sandhi, hetu, yaugika, uNAdi, kriyAvidhAna, pada, dhAtu, svara, vibhakti, varNa, ina se yukta ho (aisA vacana bolanA cAhie / ) trikAlaviSayaka satya dasa prakAra kA hotA hai / jaisA mukha se kahA jAtA hai, usI prakAra karma se arthAt lekhana kriyA se tathA hAtha, paira, A~kha Adi kI ceSTA se, mu~ha banAnA Adi AkRti se athavA jaisA kahA jAe vaisI hI kriyA karake batalAne se satya hotA hai / bAraha prakAra kI bhASA hotI hai| vacana solaha prakAra kA hotA hai / isa prakAra arihanta bhagavAn dvArA anujJAta tathA samyak prakAra se vicArita satyavacana yathAvasara para hI sAdhu ko bolanA cAhie / [37] alIka-asatya, pizuna-cugalI, paruSa-kaThora, kaTu-kaTuka aura capalacaMcalatAyukta vacanoM se bacAva ke lie tIrthaMkara bhagavAn ne yaha pravacana samIcIna rUpa se pratipAdita kiyA hai / yaha bhagavatpravacana AtmA ke lie hitakara hai, janmAntara meM zubha bhAvanA se yukta hai, bhaviSya meM zreyaskara hai, zuddha hai, nyAyasaMgata hai, mukti kA sIdhA mArga hai, sarvotkRSTa hai tathA samasta duHkhoM aura pApoM ko pUrI taraha upazAnta hai / satyamahAvrata kI ye pA~ca bhAvanAe~ haiM, jo asatya vacana ke viramaNa kI rakSA ke lie haiM, ina pA~ca bhAvanAoM meM prathama anuvIcibhASaNa hai / sadguru ke nikaTa satyavrata ko suna kara evaM usake zuddha paramArtha jAnakara jaldI-jaldI nahIM bolanA cAhie, kaThora vacana, capalatA vacana, sahasA vacana, para pIr3A evaM sAvadha vacana nahIM bolanA cAhie / kintu satya, hitakArI, parimita, grAhaka, zuddha-nirdoSa, saMgata evaM pUrvApara-avirodhI, spaSTa tathA pahale buddhi dvArA samyak prakAra se vicArita hI sAdhu ko avasara ke anusAra bolanA cAhie / isa prakAra nirakhadya vacana bolane kI yatanA ke yoga se bhAvita antarAtmA hAthoM, pairoM, netroM aura mukha para saMyama rakhane vAlA, zUra tathA satya aura Arjava dharma sampanna hotA hai / dUsarI bhAvanA krodhanigraha hai / krodha kA sevana nahIM karanA cAhie / krodhI manuSya raudrabhAvavAlA ho jAtA hai aura asatya bhASaNa kara sakatA hai / mithyA, pizuna aura kaThora tInoM prakAra ke vacana bolatA hai / kalaha-vaira-vikathA ye tInoM karatA hai / vaha satya, zIla tathA vinaya-ina tInoM kA ghAta karatA hai / asatyavAdI loka meM dveSa, doSa aura anAdara-ina tInoM kA pAtra banatA hai / krodhAgni se prajvalitahRdaya manuSya aise aura isI prakAra ke anya sAvadha vacana bolatA hai / ataeva krodha kA sevana nahIM karanA cAhie / isa prakAra kSamA se bhAvita antaHkaraNa vAlA hAthoM, pairoM, netroM aura mukha ke saMyama se yukta, zUra sAdhu satya aura Arjava se sampanna hotA hai / tIsarI bhAvanA lobhanigraha hai / lobha kA sevana nahIM karanA cAhie / lobhI manuSya lolupa hokara kSetra-kheta-khulI bhUmi aura vAstu-makAna Adi ke lie asatya bhASaNa karatA hai / kIrti aura lobha-vaibhava aura sukha ke lie, bhojana ke lie, pAnI ke lie, pITha-pIr3hA aura phalaka ke lie, zayyA aura saMstAraka ke lie, vastra aura pAtra ke lie, kambala aura pAdapoMchana ke lie, ziSya aura ziSyA ke lie, tathA isa prakAra ke saikar3oM kAraNoM se asatya bhASaNa karatA hai / lobhI vyakti mithyA bhASaNa karatA hai, ataeva lobha kA sevana nahIM karanA
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa-2/7/37 cAhie / isa prakAra mukti se bhAvita antaHkaraNa vAlA sAdhu hAthoM, pairoM, netroM aura mukha se saMyata, zUra aura satya tathA Arjava dharma se sampanna hotA hai / / cauthI bhAvanA nirbhayatA hai / bhayabhIta nahIM honA cAhie / bhIru manuSya ko aneka bhaya zIghra hI jakar3a lete haiM / bhIru manuSya asahAya rahatA hai / bhUta-pretoM dvArA AkrAnta kara liyA jAtA hai / dUsaroM ko bhI DarA detA hai / nizcaya hI tapa aura saMyama ko bhI chor3a baiThatA hai| svIkRta kAryabhAra kA bhalIbhAMti nirvAha nahIM kara sakatA hai / satpuruSoM dvArA sevita mArga kA anusaraNa karane meM samartha nahIM hotA / ataeva bhaya se, vyAdhi-kuSTha Adi se, jvara Adi rogoM se, vRddhAvasthA se, mRtyu se yA isI prakAra ke anya iSTaviyoga, aniSTasaMyoga Adi ke bhaya se DaranA nahIM cAhie / isa prakAra vicAra karake dhairya kI sthiratA athavA nirbhayatA se bhAvita antaHkaraNa vAlA sAdhu hAthoM, pairoM, netroM aura mukha se saMyata, zUra evaM satya tathA Arjavadharma se sampanna hotA hai / ___ pA~cavIM bhAvanA parihAsaparivarjana hai / hAsya kA sevana nahIM karanA cAhie / ha~sor3a vyakti alIka aura asat ko prakAzita karanevAle yA azobhanIya aura azAntijanaka vacanoM kA prayoga karate haiM / parihAsa dUsaroM ke tiraskAra kA kAraNa hotA hai / ha~sI meM parakIya nindAtiraskAra hI priya lagatA hai / hAsya parapIDAkAraka hotA hai / cAritra kA vinAzaka, zarIra kI AkRti ko vikRta karane vAlA aura mokSamArga kA bhedana karanevAlA hai / hAsya anyonya hotA hai, phira paraspara meM paradAragamana Adi kuceSTA kA kAraNa hotA hai / eka dUsare ke marma ko prakAzita karanevAlA bana jAtA hai / hAsya kandarpa-AjJAkArI sevaka jaise devoM meM janma kA kAraNa hotA hai / asuratA evaM kilbiSatA utpanna karatA hai / isa kAraNa ha~sI kA sevana nahIM karanA cAhie / isa prakAra mauna se bhAvita antaHkaraNa vAlA sAdhu hAthoM, pairoM, netroM aura mukha se saMyata hokara zUra tathA satya aura Arjava se sampanna hotA hai / _isa prakAra mana, vacana aura kAya se pUrNa rUpa se surakSita ina pAMca bhAvanAoM se saMvara kA yaha dvAra Acarita aura supraNihita ho jAtA hai / ataeva dhairyavAn tathA matimAn sAdhaka ko cAhie ki vaha Asrava kA nirodha karanevAle, nirmala, nizchidra, karmabandha ke pravAha se rahita, saMkleza kA abhAva karanevAle evaM samasta tIrthaMkaroM dvArA anujJAta isa yoga ko nirantara jIvanaparyanta AcaraNa meM utAre / isa prakAra (pUrvokta rIti se) satya nAmaka saMvaradvAra yathAsamaya aMgIkRta, pAlita, zodhita, tIrita, kIrtita, anupAlita aura ArAdhita hotA hai / isa prakAra jJAtamuni mahAvIra svAmI ne isa siddhavarazAsana kA kathana kiyA hai, vizeSa prakAra se vivecana kiyA hai / yaha tarka aura pramANa se siddha hai, supratiSThita kiyA gayA hai, bhavya jIvoM ke lie isakA upadeza kiyA gayA hai, yaha prazasta-kalyANakArI-maMgalamaya hai / adhyayana-7 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (adhyayana-8 saMvaradvAra-3) [38] he jambU ! tIsarA saMvaradvAra 'dattAnujJAta' nAmaka hai / yaha mahAn vrata hai tathA yaha guNavrata bhI hai / yaha parakIya dravya-padArthoM ke haraNa se nivRttirUpa kriyA se yukta hai, vrata aparimita aura ananta tRSNA se anugata mahA-abhilASA se yukta mana evaM vacana dvArA pApamaya
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 AgamasUtra-hindI anuvAda paradravyaharaNa kA bhalibhA~ti nigraha karatA hai / isa vrata ke prabhAva se mana itanA saMyamazIla bana jAtA hai ki hAtha aura paira paradhana ko grahaNa karane se virata ho jAte haiM / bAhya aura abhyantara granthiyoM se rahita hai, saba dharmo ke prakarSa ke paryantavartI hai / sarvajJa bhagavantoM ne ise upAdeya kahA hai / Asrava kA nirodha karane vAlA hai / nirbhaya hai-lobha usakA sparza bhI nahIM krtaa| yaha pradhAna balazAliyoM tathA suvihita sAdhujanoM dvArA sammata hai, zreSTha sAdhuoM kA dharmAcaraNa hai / isa adattAdAnaviramaNa vrata meM grAma, Akara, nagara, nigama, kheTa, karbaTa, maDaMba, droNamukha, saMbAdha, paTTana athavA Azrama meM par3I huI, uttama maNi, motI, zilA, pravAla, kAMsA, vastra, cAMdI, sonA, ratna Adi koI bhI vastu par3I ho-girI ho, koI use bhUla gayA ho, guma huI ho to kisI ko kahanA athavA svayaM uThA lenA nahIM kalpatA hai / kyoMki sAdhu ko hiraNya kA tyAgI ho kara, pASANa aura svarNa meM samabhAva rakha kara, parigraha se sarvathA rahita aura sabhI indriyoM se saMvRta hokara hI loka meM vicaranA cAhie / ___ koI bhI vastu, jo khalihAna meM, kheta meM, yA jaMgala meM par3I ho, jaise ki phUla, phala, chAla, pravAla, kanda, mUla, tRNa, kASTha yA kaMkara Adi ho, vaha thor3I ho yA bahuta ho, choTI ho yA moTI ho, svAmI ke diye vinA yA usakI AjJA prApta kiye vinA grahaNa karanA nahIM kalpatA / ghara aura sthaMDilabhUmi bhI AjJA prApta kiye vinA grahaNa karanA ucita nahIM hai / to phira sAdhu ko kisa prakAra grahaNa karanA cAhie ? pratidina avagraha kI AjJA lekara hI use lenA cAhie / tathA aprItikAraka ghara meM praveza varjita karanA cAhie / aprItikAraka ke ghara se AhAra-pAnI tathA pITha, phalaka, zayyA, saMstAraka, vastra, pAtra, kaMbala, daNDa aura pAdapoMchana evaM bhAjana, bhANDa tathA upadhi upakaraNa bhI grahaNa nahIM karanA cAhie / sAdhu ko dUsare kI nindA nahIM karanI cAhie, dUsare ko doSa nahIM denA cAhie, dUsare ke nAma se jo koI vastu grahaNa karatA hai tathA jo upakaraNa ko yA kisI ke sukRta ko chipAtA hai, jo dAna meM antarAya karatA hai, jo dAna kA vipraNAza karatA hai, jo paizunya karatA hai aura mAtsarya karatA hai / jo bhI pITha, pATa, zayyA, saMstAraka, vastra, pAtra, kambala, daNDa, rajoharaNa, Asana, colapaTTaka, mukhavastrikA aura pAdaproJchana Adi, pAtra, miTTI ke pAtra aura anya upakaraNoM kA jo AcArya Adi sAdharmikoM meM saMvibhAga nahIM karatA, vaha asteyavrata kA ArAdhaka nahIM hotaa| jo asaMgraharuci hai, jo tapastena hai, vacanastena hai, rUpastena hai, jo AcAra kA cora hai, bhAvastena hai, jo zabdakara hai, jo gaccha meM bheda utpanna karanevAle kArya karatA hai, kalahakArI, vairakArI aura asamAdhikArI hai, jo zAstrokta pramANa se sadA adhika bhojana karatA hai, jo sadA vaira bA~dha rakhane vAlA hai, sadA krodha karatA rahatA hai, aisA puruSa isa asteyavrata kA ArAdhaka nahIM hotA hai / kisa prakAra ke manuSya isa vrata ke ArAdhaka ho sakate haiM ? isa asteyavrata kA ArAdhaka vahI puruSa ho sakatA hai jo vastra, pAtra Adi dharmopakaraNa, AhAra-pAnI Adi kA saMgrahaNa aura saMvibhAga karane meM kuzala ho / jo atyanta bAla, durbala, rugNa, vRddha aura mAsakSapaka Adi tapasvI sAdhu kI, pravartaka, AcArya, upAdhyAya kI, navadIkSita sAdhu kI tathA sAdharmika, tapasvI kula, gaNa, saMgha ke citta kI prasannatA ke lie sevA karanevAlA ho / jo nirjarA kA abhilASI ho, jo anizrita ho, vahI dasa prakAra kA vaiyAvRttya, annapAna Adi
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa-2/8/38 101 aneka prakAra se karatA hai / vaha aprItikAraka gRhastha ke kula meM praveza nahIM karatA aura na aprItikAraka ke ghara kA AhAra-pAnI grahaNa karatA hai / aprItikAraka se pITha, phalaka, zayyA, saMstAraka, vastra, pAtra, kambala, daNDa, rajoharaNa, Asana, colapaTTa, mukhavastrikA evaM pAdapoMchana bhI nahIM letA hai / vaha dUsaroM kI nindA nahIM karatA aura na dUsare ke doSoM ko grahaNa karatA hai / jo dUsare ke nAma se kucha bhI grahaNa nahIM karatA aura na kisI ko dAnAdi dharma se vimukha karatA hai, dUsare ke dAna Adi sukRta kA athavA dharmAcaraNa kA apalApa nahIM karatA hai, jo dAnAdi dekara aura vaiyAvRtya Adi karake pazcAttApa nahIM karatA hai, aisA AcArya, upAdhyAya Adi ke lie saMvibhAga karanevAlA, saMgraha evaM upakAra karane meM kuzala sAdhaka hI isa asteyavrata kA ArAdhaka hotA hai / / parakoya dravya ke haraNa se viramaNa rUpa isa asteyavrata kI parirakSA ke lie bhagavAn tIrthaMkara deva ne yaha pravacana samIcIna rUpa se kahA hai / yaha pravacana AtmA ke lie hitakArI hai, AgAmI bhava meM zubha phala pradAna karanevAlA aura bhaviSyat meM kalyANakArI hai / yaha pravacana zuddha hai, nyAya-yukti-tarka se saMgata hai, akuTila-mukti kA sarala mArga hai, sarvottama hai tathA samasta duHkhoM aura pApoM ko niHzeSa rUpa se zAnta kara dene vAlA hai / paradravyaharaNaviramaNa (adattAdAnatyAga) vrata kI pUrI taraha rakSA karane ke lie pA~ca bhAvanAe~ haiM, jo Age kahI jA rahI haiM / pA~ca bhAvanAoM meM se prathama bhAvanA isa prakAra hai-devakula, sabhA, prapA, Avasatha, vRkSamUla, ArAma, kandarA, Akara, giriguhA, karma, yAnazAlA, kupyazAlA, maNDapa, zUnya ghara, zmazAna, layana tathA dukAna meM aura isI prakAra ke anya sthAnoM meM jo bhI sacitta jala, mRttikA, bIja, dUba Adi harita aura cIMTI-makor3e Adi trasa jIvoM se rahita ho, jise gRhastha ne apane lie banavAyA ho, prAsuka ho, jo strI, pazu evaM napuMsaka ke saMsarga se rahita ho aura isa kAraNa jo prazasta ho, aise upAzraya meM sAdhu ko viharanA cAhie sAdhuoM ke nimitta jisake lie hiMsA kI jAe, aise AdhAkarma kI bahulatAvAle, Asikta, saMmArjita, utsikta, zobhita, chAdana, dUmana, limpana, anulipana, jvalana, bhANDoM ko idhara-udhara haTAe hue sthAnaupAzraya sAdhuoM ke lie varjanIya hai / aisA sthAna zAstra dvArA niSiddha hai / isa prakAra vivikta sthAna meM vasatirUpa samiti ke yoga se bhAvita antaHkaraNa vAlA muni sadaiva durgati ke kAraNa pApakarma ke karane aura karavAne se nivRtta hotA-bacatA hai tathA datta-anujJAta avagraha meM ruci vAlA hotA hai / dUsarI bhAvanA nirdoSa saMstArakagrahaNa saMbaMdhI hai / ArAma, udyAna, kAnana aura vana Adi sthAnoM meM jo kucha bhI ikkaDa jAti kA ghAsa tathA kaThina, jantuka, parA, merA, kUrca, kuza, DAbha, palAla, mUyaka, valvaja, puSpa, phala, tvacA, pravAla, kanda, mUla, tRNa, kASTha aura zarkarA Adi dravya saMstAraka rUpa upadhi ke lie athavA saMstAraka evaM upadhi ke lie grahaNa karatA hai to ina upAzraya ke bhItara kI grAhya vastuoM ko dAtA dvArA diye binA grahaNa karanA nahIM klptaa| isa prakAra avagrahasamiti ke yoga se bhAvita antaHkaraNa vAlA sAdhu sadA durgati ke kAraNabhUta pApa-karma ke karane aura karAne se nivRtta hotA-bacatA hai aura datta-anujJAta avagraha kI ruci vAlA hotA hai /
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 AgamasUtra-hindI anuvAda tIsarI bhAvanA zayyA-parikarmavarjana hai / pITha, phalaka, zayyA aura saMstAraka ke lie vRkSoM kA chedana nahIM karanA cAhie / vRkSoM ke chedana yA bhedana se zayyA taiyAra nahIM karavAnI cAhie / sAdhu jisa upAzraya meM nivAsa kare, vahIM zayyA kI gaveSaNA karanI cAhie / vahA~ kI bhUmi yadi viSama ho to use sama na kare / pavanahIna sthAna ko adhika pavana vAlA athavA adhika pavana vAle sthAna ko pavanarahita banAne ke lie utsuka na ho-aisA karane kI abhilASA bhI na kare, DA~sa-macchara Adi ke viSaya meM kSubdha nahIM honA cAhie aura unheM haTAne ke lie dhUma Adi nahIM karanA cAhie / isa prakAra saMyama kI, saMvara kI, kaSAya evaM indriyoM ke nigraha, ataeva samAdhi kI pradhAnatA vAlA dhairyavAn muni kAya se isa vrata kA pAlana karatA huA nirantara AtmA ke dhyAna meM nirata rahakara, samitiyukta raha kara aura ekAkI-rAgadveSa se rahita hokara dharma kA AcaraNa kare / isa prakAra zayyAsamiti ke yoga se bhAvita antarAtmAvAlA sAdhu sadA durgati ke kAraNabhUta pApa-karma se virata hotA hai aura datta-anujJAta avagraha kI ruci vAlA hotA hai / ___cauthI bhAvanA anujJAtabhaktAdi hai / saba sAdhuoM ke lie sAdhAraNa sammilita AhArapAnI Adi milane para sAdhu ko samyak prakAra se yatanApUrvaka khAnA cAhie / zAka aura sUpa kI adhikatAvAlA bhojana adhika nahIM khAnA cAhie / tathA vegapUrvaka, tvarA ke sAtha, caMcalatApUrvaka aura na vicAravihIna hokara khAnA cAhie / jo dUsaroM ko pIDAjanaka ho aisA evaM sadoSa nahIM khAnA cAhie / sAdhu ko isa rIti se bhojana karanA cAhie, jisase usake tIsare vrata meM bAdhA upasthita na ho / yaha adattAdAnaviramaNavrata kA sUkSma niyama hai / isa prakAra sammilata bhojana ke lAbha meM samiti ke yoga se bhAvita antaHkaraNa vAlA sAdhu sadA durgatihetu pApakarma se virata hotA hai aura datta evaM anujJAta avagraha kI ruci vAlA hotA hai| pA~cavIM bhAvanA sAdharmika-vinaya hai / sAdharmika ke prati vinaya kA prayoga karanA cAhie / upakAra aura tapasyA kI pAraNA meM, vAcanA aura parivartanA meM, bhikSA meM prApta anna Adi anya sAdhuoM ko dene meM tathA unase lene meM aura vismRta athavA zaMkita sUtrArtha samvandhI pRcchA karane meM, upAzraya se bAhara nikalate aura usameM praveza karate samaya vinaya kA prayoga karanA cAhie / inake atirikta isI prakAra ke anya saikar3oM kAraNoM meM vinaya kA prayoga karanA cAhie / kyoMki vinaya bhI apane Apa meM tapa hai aura tapa bhI dharma hai / ataeva vinaya kA AcaraNa karanA cAhie / vinaya kinakA karanA cAhie ? gurujanoM kA, sAdhuoM kA aura tapa karane vAle tapasviyoM kA / isa prakAra vinaya se yukta antaHkaraNa vAlA sAdhu adhikaraNa se virata tathA datta-anujJAta avagraha meM rucivAlA hotA hai / zeSa pUrvavat / isa prakAra (AcaraNa karane) se yaha tIsarA saMvaradvAra samIcIna rUpa se pAlita aura surakSita hotA hai / isa prakAra yAvat tIrthaMkara bhagavAn dvArA kathita hai, samyak prakAra se upadiSTa hai aura prazasta hai / zeSa zabdoM kA artha pUrvavat samajhanA cAhie / adhyayana-8 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (adhyayana-9 saMvaradvAra-4) [39] he jambU ! adattAdAnaviramaNa ke anantara brahmacarya vrata hai / yaha brahmacarya anazana
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa-2/9/39 103 Adi tapoM kA, niyamoM kA, jJAna kA, darzana kA, cAritra kA, samyaktva kA aura vinaya kA mUla hai / ahiMsA Adi yamoM aura guNoM meM pradhAna niyamoM se yukta hai / himavAn parvata se bhI mahAn aura tejovAn hai / prazasya hai, gambhIra hai / isakI vidyamAnatA meM manuSya kA antaHkaraNa sthira ho jAtA hai / yaha saralAtmA sAdhujanoM dvArA Asevita hai aura mokSa kA mArga hai / vizuddha, nirmala, siddhi ke gRha ke samAna hai / zAzvata evaM avyAbAdha tathA punarbhava se rahita banAnevAlA hai / yaha prazasta, saumya, ziva, acala aura akSaya pada ko pradAna karane vAlA hai / uttama muniyoM dvArA surakSita hai, samyak prakAra se Acarita hai aura upadiSTa hai / zreSTha muniyoM dvArA jo dhIra, zUravIra, dhArmika dhairyazAlI haiM, sadA vizuddha rUpa se pAlA gayA hai / yaha kalyANa kA kAraNa hai / bhavyajanoM dvArA isakA ArAdhana kiyA gayA hai / yaha zaMkArahita hai, brahmacArI nirbhIka rahatA hai / yaha vrata nissAratA se rahita hai / yaha kheda se rahita aura rAgAdi ke lepa se rahita hai / citta kI zAnti kA sthala hai aura niyamataH avicala hai / yaha tapa aura saMyama kA mUlAdhAra hai / pA~ca mahAvratoM meM vizeSa rUpa se surakSita, pA~ca samitiyoM aura tIna guptiyoM hai / rakSA ke lie uttama dhyAna rUpa sunirmita kapATa vAlA tathA adhyAtma citta hI lagI I huI hai / yaha vrata durgati ke mArga ko ruddha evaM AcchAdita kara denevAlA hai aura sadgati patha ko pradarzita karane vAlA hai / yaha brahmacaryavrata loka meM uttama hai / yaha vrata kamaloM se suzobhita sara aura taDAga ke samAna dharma kI pAla ke samAna hai, kisI mahAzakaTa ke pahiyoM ke AroM ke lie nAbhi ke samAna hai, brahmacarya ke sahAre hI kSamA Adi dharma Tike hue haiM / yaha kisI vizAla vRkSa ke skandha ke samAna hai, yaha mahAnagara ke prAkAra ke kapATa kI argalA ke samAna hai / DorI se ba~dhe indradhvaja ke sadRza hai / aneka nirmala guNoM se vyApta hai / jisake bhagna hone para sahasA saba vinaya, zIla, tapa aura guNoM kA samUha phUTe ghar3e kI taraha saMbhagna ho jAtA hai, dahIM kI taraha mathita ho jAtA hai, ATe kI bhA~ti cUrNa ho jAtA hai, kA~Te lage zarIra kI taraha zalyayukta ho jAtA hai, parvata se lur3hakI zilA ke samAna lur3hakA huA, cIrI yA tor3I huI lakar3I kI taraha khaNDita ho jAtA hai tathA duravasthA ko prApta aura agni dvArA dagdha hokara bikhare kASTha ke samAna vinaSTa ho jAtA hai / vaha brahmacaryaatizayasampanna hai / brahmacarya kI battIsa upamAe~ isa prakAra haiM-jaise grahagaNa, nakSatroM aura tArAgaNa meM candramA pradhAna hotA hai, maNi, muktA, zilA, pravAla aura ratna kI utpatti ke sthAnoM meM samudra pradhAna hai, maNiyoM meM vaiDUryamaNi samAna, AbhUSaNoM meM mukuTa ke samAna, vastroM meM kSaumayugala ke sadRza, puSpoM meM zreSTha aravinda samAna, candanoM meM gozIrSa candana samAna, auSadhiyoM - cAmatkArika vanaspatiyoM kA utpattisthAna himavAn parvata hai, usI prakAra AmarzoSadhi Adi kI utpatti kA sthAna, nadiyoM meM zItodA nadI samAna, samudroM meM svayaMbhUramaNa samudra samAna / mANDalika parvatoM meM rucakavara parvata samAna, airAvaNa gajarAja ke samAna / vanya jantuoM meM siMha ke samAna, suparNakumAra devoM meM veNudeva ke samAna, nAgakumAra jAti ke dharaNendra samAna aura kalpoM meM brahmaloka kalpa ke samAna yaha brahmacarya uttama hai / jaise utpAdasabhA, abhiSekasabhA, alaMkArasabhA, vyavasAyasabhA aura sudharmAsabhA, ina pA~coM meM sudharmAsabhA zreSTha hai / jaise sthitiyoM meM lavasaptamA sthiti pradhAna hai, dAnoM meM abhayadAna
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 AgamasUtra-hindI anuvAda ke samAna, kambaloM meM kRmirAgarakta kambala ke samAna, saMhananoM meM vajrakRbhaSabhanArAcasaMhanana ke samAna, saMsthAno meM caturasrasaMsthAna ke samAna, dhyAnoM meM zukladhyAna samAna, jJAnoM meM kevalajJAna samAna, lezyAoM meM paramazuklalezyA ke samAna, muniyoM meM tIrthaMkara ke samAna, kSetroM meM mahAvidehakSetra ke samAna, parvatoM meM girirAja sumeru kI bhA~ti, vanoM meM nandanavana samAna, vRkSoM meM sudarzana jambU ke samAna, azvAdhipati, gajAdhipati aura sthAdhipati rAjA ke samAna aura rathikoM meM mahArathI ke samAna samasta vratoM meM brahmacaryavrata sarvazreSTha hai / isa prakAra eka brahmacarya kI ArAdhanA karane para aneka guNa svataH adhIna ho jAte haiN| brahmacaryavrata ke pAlana karane para sampUrNa vrata akhaNDa rUpa se pAlita ho jAte haiM, yathA-zIla, tapa, vinaya aura saMyama, kSamA, gupti, mukti / brahmacaryavrata ke prabhAva se ihaloka aura paraloka sambandhI yaza aura kIrti prApta hotI hai / yaha vizvAsa kA kAraNa hai / ataeva sthiracitta se tIna karaNa aura tIna yoga se vizuddha brahmacarya kA pAlana karanA cAhie aura vaha bhI jIvanaparyata, isa prakAra bhagavAn mahAvIra ne brahmacaryavrata kA kathana kiyA hai / bhagavAn kA vaha kathana isa prakAra kA hai [40] yaha brahmacaryavrata pAMca mahAvratarUpa zobhana vratoM kA mUla hai, zuddha AcAra vAle muniyoM ke dvArA samyak prakAra se sevana kiyA gayA hai, yaha vairabhAva kI nivRtti aura usakA anta karane vAlA hai tathA samasta samudroM meM svayaMbhUramaNa samudra ke samAna dustara kintu tairane kA upAya hone ke kAraNa tIrthasvarUpa hai / [41] tIrthaMkara bhagavantoM ne brahmacarya vrata ke pAlana karane ke mArga bhalIbhA~ti batalAe haiM / yaha narakagati aura tiryaJcagati ke mArga ko rokanevAlA hai, sabhI pavitra anuSThAnoM ko sArayukta banAnevAlA tathA mukti aura vaimAnika devagati ke dvAra ko kholanevAlA hai / [42] devendroM aura narendroM ke dvArA jo namaskRta haiM, una mahApuruSoM ke lie bhI brahmacarya pUjanIya hai / yaha jagat ke saba maMgaloM kA mArga hai / yaha durddharSa hai, yaha guNoM kA advitIya nAyaka hai / mokSa mArga kA dvAra udghATaka hai / [43] brahmacarya mahAvrata kA nirdoSa paripAlana karane se subrAhmaNa, suzramaNa, aura susAdhu kahA jAtA hai / jo zuddha brahmacarya kA AcaraNa karatA hai vahI RSi hai, vahI muni hai, vahI saMyata hai aura vahI saccA bhikSu hai / brahmacarya kA anupAlana karanevAle puruSa ko rati, rAga, dveSa aura moha, nissAra pramAdadoSa tathA zithilAcArI sAdhuoM kA zIla aura ghRtAdi kI mAliza karanA, tela lagAkara snAna karanA, bAra-bAra bagala, sira hAtha, paira aura mu~ha dhonA, mardana karanA, paira Adi dabAnA, parimardana karanA, vilepana karanA, cUrNavAsa se zarIra ko suvAsita karanA, agara Adi kI dhUpa denA, zarIra ko maNDita karanA, bAkuzika karma karanA-nakhoM, kezo evaM vastroM ko saMvAranA Adi, ha~sI-ThaTThA karanA, vikArayukta bhASaNa karanA, nATya, gIta, vAjiMtra, naToM, nRtyakArako, jalloM aura mallA kA tamAzA dekhanA tathA isI prakAra kI anya bAteM jo zrRMgAra kA AgAra haiM aura jinase tapazcaryA, saMyama evaM brahmacarya kA upaghAta yA ghAta hotA hai, brahmacarya kA AcaraNa karane vAle ko sadaiva ke lie tyAga denI cAhie / ina tyAjya vyavahAroM ke varjana ke sAtha Age kahe jAne vAle vyApAroM se antarAtmA ko bhAvita-vAsita karanA cAhie / snAna nahIM karanA, dantadhAvana nahIM karanA, sveda (pasInA)
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa- 2/9/43 105 dhAraNa karanA, maila ko dhAraNa karanA, maunavrata dhAraNa karanA, kezoM kA luJcana karanA, kSamA, indriyanigraha, acelakatA, dhAraNa karanA, bhUkha-pyAsa sahanA, lAghava upadhi alpa rakhanA, sardIgarmI sahanA, kASTha kI zayyA bhUminiSadyA, paragRhapraveza meM mAna, apamAna, nindA evaM daMzamazaka kA kleza sahana karanA, niyama karanA, tapa tathA mUlaguNa Adi evaM vinaya Adi se antaHkaraNa ko bhAvita karanA cAhie; jisase brahmacaryavrata khUba sthira ho / abrahmanivRtti vrata kI rakSA ke lie bhagavAn mahAvIra ne yaha pravacana kahA hai / yaha pravacana paraloka meM phalapradAyaka hai, bhaviSya meM kalyANa kA kAraNa hai, zuddha hai, nyAyayukta hai, kuTilatA se rahita hai, sarvottama hai aura duHkhoM aura pApoM ko upazAnta karane vAlA hai / caturtha abrahmacaryaviramaNa vrata kI rakSA ke lie ye pA~ca bhAvanAe~ haiM- prathama bhAvanA isa prakAra hai- zayyA, Asana, gRhadvAra, A~gana, AkAza, gavAkSa, zAlA, abhilokana, pazcAdgRha, prasAdhanaka, ityAdi saba sthAna strIsaMsakta hone se varjanIya haiM / inake atirikta vezyAoM ke sthAna haiM aura jahA~ striyA~ baiThatI- uThatI haiM aura bArabAra moha, dveSa, kAmarAga aura sneharAga kI vRddhi karane vAlI nAnA prakAra kI kathAe~ kahatI haiM unakA bhI brahmacArI ko varjana karanA caahie| aise strI ke saMsarga ke kAraNa saMkliSTa jo bhI sthAna hoM, unase bhI alaga rahanA cAhie, jaise - jahA~ rahane se mana meM vibhrama ho, brahmacarya bhagna hotA ho yA usakA AMzikarUpa se khaNDana hotA ho, jahA~ rahane se ArttadhyAna - raudradhyAna hotA ho, una-una anAyatanoM kA pApabhIruparityAga kare / sAdhu to aise sthAna para ThaharatA hai jo anta prAnta hoM / isa prakAra asaMsaktavAsavasati samiti ke sthAna kA tyAga rUpa samiti ke yoga se yukta antaHkaraNavAlA, brahmacarya kI maryAdA meM manavAlA tathA indriyoM ke viSaya grahaNa se nivRtta, jitendriya aura brahmacarya se gupta hotA hai / dUsarI bhAvanA hai strIkathAvarjana / nArIjanoM ke madhya meM aneka prakAra kI kathA nahIM karanI cAhie, jo bAteM striyoM kI kAmuka ceSTAoM se aura vilAsa Adi ke varNana se yukta hoM, jo hAsyarasa aura zrRMgArarasa kI pradhAnatAvAlI sAdhAraNa logoM kI kathA kI taraha hoM, jo moha utpanna karanevAlI hoM / isI prakAra vivAha sambandhI bAteM, striyoM ke saubhAgya- durbhAgya kI bhI carcA, mahilAoM ke causaTha guNoM, striyoM ke raMga-rUpa, deza, jAti, kula-saundarya, bhedaprabheda - padminI, citraNI, hastinI, zaMkhinI Adi prakAra, pozAka tathA parijanoM sambandhI kathAe~ tathA isI prakAra kI jo bhI anya kathAe~ zrRMgArarasa se karuNatA utpanna karanevAlI hoM aura jo tapa, saMyama tathA brahmacarya kA ghAta-upaghAta karanevAlI hoM, aisI kathAe~ brahmacarya kA pAlana karanevAle sAdhujanoM ko nahIM kahanI cAhie / aisI kathAe~ - bAteM unheM sunanI bhI nahIM cAhie aura unakA mana meM cintana bhI nahIM karanA cAhie / isa prakAra strIkathAvirati samiti yoga se bhAvita antaHkaraNavAlA, brahmacarya meM anurakta cittavAlA tathA indriya vikAra se virata rahane jitendriya sAdhu brahmacarya se gupta rahatA hai / vAlA, brahmacaryavrata kI tIsarI bhAvanA strI ke rUpa ko dekhane ke niSedha svarUpa hai / nAriyoM ke hAsya ko, vikAramaya bhASaNa ko hAtha Adi kI ceSTAoM ko, viprekSaNa ko, gati ko, vilAsa aura krIDA ko, iSTa vastu kI prApti hone para abhimAnapUrvaka kiyA gayA tiraskAra, nATya, nRtya, gIta, vAdita Adi vAdyoM ke vAdana, zarIra kI AkRti, gaura zyAma Adi varNa,
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 AgamasUtra - hindI anuvAda hAthoM, pairoM evaM netroM kA lAvaNya, rUpa, yauvana, stana, adhara, vastra, alaMkAra aura bhUSaNa - lalATa kI bindI Adi ko tathA usake gopanIya aMgoM ko, evaM strIsambandhI anya aMgopAMgoM yA ceSTAoM ko jinase brahmacarya, tapa tathA saMyama kA ghAta - upaghAta hotA hai, unheM brahmacarya kA anupAlana karanevAlA muni na netroM se dekhe, na mana se soce aura na vacana se unake sambandha meM kucha bole aura na pApamaya kAryoM kI abhilASA kare / isa prakAra strIrUpavirati ke yoga se bhAvita antaHkaraNavAlA muni brahmacarya meM anurakta cittavAlA, indriyavikAra se virata, jitendriya aura brahmacarya se gupta - surakSita hotA hai / pUrva - ramaNa, pUrvakAla meM kI gaI krIr3Ae~, pUrvakAla ke sagrantha, grantha tathA saMzruta, ina saba kA smaraNa nahIM karanA cAhie / isake atirikta dvirAgamana, vivAha, cUDAkarma, parvatithiyoM meM, yajJoM Adi ke avasaroM para, zrRMgAra ke AgAra jaisI sajI huI, hAva, bhAva, pralalita, vikSepa, patralekhA, A~khoM meM aMjana Adi zrRMgAra, vilAsa - ina saba se suzobhita, anukUla premavAlI striyoM ke sAtha anubhava kie hue zayana Adi vividha prakAra ke kAmazAstrokta prayoga, Rtu ke uttama vAsadravya, dhUpa, sukhada sparzavAle vastra, AbhUSaNa, ramaNIya Atodya, gAyana, pracura naTa, nartaka, jalla, malla - kuztIbAja, mauSTika, vidUSaka, kathA-kahAnI sunAnevAle, plavaka rAsalIlA karanevAle, zubhAzubha batalAnevAle, laMkha, maMkha, tUNa nAmaka vAdya bajAnevAle, vINA bajAne vAle, tAlAca - isa saba kI krIDAe~, gAyakoM ke nAnA prakAra ke madhura dhvanivAle gIta evaM manohara svara aura isa prakAra ke anya viSaya, jo tapa, saMyama aura brahmacarya kA ghAta - upaghAta karanevAle haiM, unheM brahmacaryapAlaka zramaNa ko dekhanA nahIM cAhie, ina se sambaddha vArttAlApa nahIM karanA cAhie aura pUrvakAla meM jo dekhe sune hoM, unakA smaraNa bhI nahIM karanA cAhie / isa prakAra pUrvavat-pUrvakrIDitavirati -samiti ke yoga se bhAvita antaHkaraNa vAlA, brahmacarya meM anurakta cittavAlA, maithunavirata, jitendriya sAdhu brahmacarya se gupta - surakSita hotA hai / pA~cavI bhAvanA - sarasa AhAra evaM snigdha bhojana kA tyAgI saMyama zIla susAdhu dUdha, dahI, ghI makkhana, tela, gur3a, khA~Da, misarI, madhu, madya, mAMsa, khAdyaka aura vigaya se rahita AhAra kare / vaha darpakAraka AhAra na kare / dina meM bahuta bAra na khAe aura na pratidina lagAtAra khAe / na dAla aura vyaMjana kI adhikatAvAlA aura na prabhUta bhojana kare / sAdhu utanA hI hita- mita AhAra kare jitanA usakI saMyama - yAtrA kA nirvAha karane ke lie Avazyaka ho, jisase mana meM vibhrama utpanna na ho aura dharma se cyuta na ho / isa prakAra praNIta AhAra kI virata rUpa samiti ke yoga se bhAvita antaHkaraNa vAlA, brahmacarya kI ArAdhanA meM anurakta cittavAlA aura maithuna se virata sAdhu jitendriya aura brahmacarya se surakSita hotA hai / isa prakAra brahmacarya samyak prakAra se saMvRta aura surakSita hotA hai / mana, vacana, aura kAya, ina tInoM yogoM se parirakSita ina pA~ca bhAvanArUpa kAraNoM se sadaiva, AjIvana yaha yoga dhairyavAn aura matimAn muni ko pAlana karanA cAhie / yaha saMvaradvAra Asrava se, malInatA se, aura bhAvachidroM se rahita hai / isase karmoM kA Asrava nahIM hotA / yaha saMkleza se rahita hai, zuddha hai aura sabhI tIrthaMkaroM dvArA anujJAta hai / isa prakAra yaha cauthA saMvaradvAra spRSTa, pAlita, zodhita, pAra, kIrtita, ArAdhita aura tIrthaMkara bhagavAn kI AjJA ke anusAra anupAlita hotA hai, aisA jJAtamuni bhagavAn ne kahA hai / yaha prasiddha hai, pramANoM se siddha hai / yaha bhavasthita
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa-2/9/43 107 siddhoM kA zAsana hai / sura, nara Adi kI pariSad meM upadiSTa kiyA gayA hai, maMgalakArI hai / jaisA maiMne bhagavAn se sunA, vaisA hI kahatA hU~ / adhyayana-9 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (adhyayana-10 saMvaradvAra-5 ) [44] he jambU ! jo mUrihita hai / AraMbha aura parigraha rahita hai / tathA krodha-mAnamAyA-lobha se virata hai / vahI zramaNa hai / eka asaMyama, rAga aura dveSa do, tIna daNDa, tIna gaurakha, tIna gupti, tIna virAdhanA, cArakaSAya-cAra dhyAna- cAra saMjJA-cAravikathA, pAMca kriyA-pAMca samiti-pAMca mahAvrata chaha jIvanikAya, chaha lezyA, sAta bhaya, ATha mada, nava brahmacaryagupti, dazavidha zramaNadharma, ekAdaza upAsakapratimA, bAraha bhikSupratimA, teraha kriyAsthAna, caudaha bhUtagrAma, paMdaraha paramAdhAmI, solaha gAthA adhyayana, sattarahavidhaasaMyama, aTThAraha abrahma, egUNavIsa jJAta adhyayana, bIsa asamAdhi sthAna, ekavIsa zabaladoSa, bAIsa parISaha, teIsa sUtrakRta adhyayana, cobIsa deva, paMcavIsa bhAvanA, chabbIsa dasA kalpa vyavahAra udesanakAla sattAIsa anagAraguNa, aTThAIsa AcAra prakalpa egUNatIsa pApazrutaprasaMga, tIsa mohanIyasthAna, ikatIsa sidhdho ke guNa, battIsa yoga saMgraha aura taitIsa AzAtanA-ina saba saMkhyAvAle padArthoM meM tathA isI prakAra ke anya padArthoM meM, jo jinezvara dvArA prarUpita haiM tathA zAzvata avasthita aura satya haiM, kisI prakAra kI zaMkA yA kAMkSA na karake hiMsA Adi se nivRtti karanI cAhie evaM viziSTa ekAgratA dhAraNa karanI caahie| isa prakAra niyANA se rahita hokara, Rddhi Adi ke gaurava se dUra raha kara, nirlobha hokara tathA mUDhatA tyAga kara jo apane mana, vacana aura kAya ko saMvRta karatA huA zraddhA karatA hai, vahI vAstava meM sAdhu hai / [45] zrIvIvara-mahAvIra ke vacana se kI gaI parigrahanivRtti ke vistAra se yaha saMvaravarapAdapa bahuta prakAra kA hai / samyagdarzana isakA vizuddha mUla hai / dhRti isakA kanda hai / vinaya isakI vedikA hai / tInoM lokoM meM phailA huA vipula yaza isakA saghana, mahAn aura sunirmita skandha hai / pA~ca mahAvrata isakI vizAla zAkhAe~ haiM / bhAvanAe~ isa saMvaravRkSa kI tvacA hai / dharmadhyAna, zubhayoga tathA jJAna rUpI pallavoM ke aMkuroM ko yaha dhAraNa karanevAlA hai / bahusaMkhyaka uttaraguNa rUpI phUloM se yaha samRddha hai / yaha zIla ke saurabha se sampanna hai aura vaha saurabha aihika phala kI vAMchA se rahita satpravRtirUpa hai / yaha saMvaravRkSa anAsrava phaloMvAlA hai| mokSa hI isakA uttama bIjasAra hai / yaha meru parvata ke zikhara para cUlikA ke samAna mokSa ke nirlobhatA svarUpa mArga kA zikhara hai / isa prakAra kA aparigraha rUpa uttama saMvaradvAra rUpI jo vRkSa hai, vaha antima saMvaradvAra hai / grAma, Akara, nagara, kheDa, karbaTa, maDaMba, droNamukha, pattana athavA Azrama meM rahA huA koI bhI padArtha ho, cAhe vaha alpa mUlyavAlA ho yA bahumUlya ho, pramANa meM choTA ho athavA bar3A ho, vaha bhale trasakAya ho yA sthAvarakAya ho, usa dravyasamUha ko mana se bhI grahaNa karanA nahIM kalpatA, cAMdI, sonA, kSetra, vAstu bhI grahaNa karanA nahIM kalpatA / dAsI, dAsa, bhRtya, preSya, ghor3A, hAthI, baila Adi bhI grahaNa karanA nahIM kalpatA / yAna, gAr3I, yugya, zayana aura chatra bhI grahaNa karanA nahIM kalpatA, na kamaNDalu, na jUtA, na morapIMchI, na vIjanA aura tAlavRnta grahaNa karanA kalpatA hai / lohA, rAMgA, tAMbA, sIsA, kAMsA, cAMdI, sonA, maNi aura
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 AgamasUtra-hindI anuvAda motI kA AdhAra sIpasampuTa, zaMkha, uttama dAMta, sIMga, zaila-pASANa, uttama kAca, vastra aura carmapAtra-ina saba ko bhI grahaNa karanA nahIM kalpatA / ye saba mUlyavAn padArtha dUsare ke mana meM grahaNa karane kI tIvra AkAMkSA utpanna karate haiM, Asaktijanaka haiM, unheM saMbhAlane aura bar3hAne kI icchA utpanna karate haiM, kintu sAdhu ko nahIM kalpatA ki vaha inheM grahaNa kare / isI prakAra puSpa, phala, kanda, mUla Adi tathA sana jinameM sattarahavA~ hai, aise samasta dhAnyoM ko bhI parigrahatyAgI sAdhu auSadha, bhaijaSya yA bhojana ke lie triyoga-mana, vacana, kAya se grahaNa na kre| nahIM grahaNa karane kA kyA kAraNa hai ? ananta jJAna aura darzana ke dhAraka, zIla, guNa, vinaya, tapa aura saMyama ke nAyaka, jagat ke samasta prANiyoM para vAtsalya dhAraNa karanevAle, trilokapUjanIya, tIrthakara jinendra devoM ne apane kevalajJAna se dekhA hai ki ye puSpa, phala Adi trasa jIvoM kI yoni haiM / yoni kA uccheda karanA yogya nahIM hai / isI kAraNa uttama muni puSpa, phala Adi kA parivarjana karate haiM / aura jo bhI odana, kulmASa, gaMja, tarpaNa, maMthu, ATA, bhUjI huI dhAnI, palala, sUpa, zaSkulI, veSTima, varasaraka, cUrNakoza, gur3a piNDa, zikhariNI, var3A, modaka, dUdha, dahI, ghI, makkhana, tela, khAjA, gur3a, khA~Da, mizrI, madhu, madya, mAMsa aura aneka prakAra ke vyaMjana, chAcha Adi vastuoM kA upAzraya meM, anya kisI ke ghara meM athavA aTavI meM suvihita-parigrahatyAgI, zobhana AcArakhAle sAdhuoM ko saMcaya karanA nahIM kalpatA hai / isake atirikta jo AhAra auddezika ho, sthApita ho, racita ho, paryavajAta ho, prakIrNa, prAduSkaraNa, prAmitya, mizrajAta, krItakRta, prAbhRta doSavAlA ho, jo dAna ke lie yA puNya ke lie banAyA gayA ho, jo pA~ca prakAra ke zramaNoM athavA bhikhAriyoM ko dene ke lie taiyAra kiyA gayA ho, jo pazcAtkarma athavA puraHkarma doSa se dUSita ho, jo nityakarma-dUSita ho, jo mrakSita, atirikta maukhara, svayaMgrAha athavA AhRta ho, mRttikopalipta, Acchedya, anisRSTa ho athavA jo AhAra madanatrayodazI Adi viziSTa tithiyoM meM yajJa aura mahotsavoM meM, upAzraya ke bhItara yA bAhara sAdhuoM ko dene ke lie rakkhA ho, jo hiMsA-sAvadya doSa se yukta ho, aisA bhI AhAra sAdhu ko lenA nahIM kalpatA hai / / to phira kisa prakAra kA AhAra sAdhu ke lie grahaNa karane yogya hai ? jo AhArAdi ekAdaza piNDapAta se zuddha ho, jo kharIdanA, hanana karanA aura pakAnA, ina tIna kriyAoM se kRta, kArita aura anumodana se niSpanna nau kauTiyoM se pUrNa rUpa se zuddha ho, jo eSaNA ke dasa doSoM se rahita ho, jo udgama aura utpAdanArUpa eSaNA doSa se rahita ho, jo sAmAnya rUpa se nirjIva hue, jIvana se cyuta ho gayA ho, AyukSaya ke kAraNa jIvanakriyAoM se rahita ho, zarIropacaya se rahita ho, ataeva jo prAsuka ho, saMyoga aura aMgAra nAmaka maNDala-doSa se rahita ho, dhUma-doSa se rahita ho, jo chaha kAraNoM meM se kisI kAraNa se grahaNa kiyA gayA ho aura chaha kAyoM kI rakSA ke lie svIkRta kiyA gayA ho, aise prAsuka AhArAdi se pratidina nirvAha karanA cAhie / AgamAnukUla cAritra kA paripAlana karanevAle sAdhu ko yadi aneka prakAra ke jvara Adi roga aura AtaMka yA vyAdhi utpanna ho jAe, vAta, pitta yA kapha kA atizaya prakopa ho jAe, athavA sannipAta ho jAe aura isake kAraNa ujjvala, prabala vipula-dIrghakAla taka bhogane yogya karkaza evaM pragAr3ha duHkha utpanna ho jAe aura vaha duHkha azubha yA kaTuka dravya ke samAna asukha ho, paruSa ho, duHkhamaya dAruNa phala vAlA ho, mahAn bhaya utpanna karane vAlA
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa-2/10/45 109 ho, jIvana kA anta karanevAlA aura samagra zarIra meM paritApa utpanna karanevAlA ho, to aisA duHkha utpanna hone kI sthiti meM bhI svayaM apane lie athavA dUsare sAdhu ke lie auSadha, bhaiSajya, AhAra tathA pAnI kA saMcaya karake rakhanA nahIM kalpatA / pAtradhArI suvihita sAdhu ke pAsa jo pAtra, bhA~Da, upadhi aura upakaraNa hote haiM, jaisepAtra, pAtrabandhana, pAtrakesarikA, pAtrasthApanikA, paTala, rajatrANa, gocchaka, tIna pracchAda, rajoharaNa, colapaTTaka, mukhAnantaka, ye saba bhI saMyama kI vRddhi ke lie hote haiM tathA vAta, tApa, dhUpa, DAMsa-macchara aura zIta se rakSaNa ke lie haiM / ina saba upakaraNoM ko rAga aura dveSa se rahita hokara sAdhu ko dhAraNa karane cAhie / sadA inakA pratilekhana, prasphoTana aura pramArjana karanA cAhie / dina meM aura rAtri meM satata apramatta raha kara bhAjana, bhANDa, upadhi aura upakaraNoM ko rakhanA aura grahaNa karanA cAhie / isa prakAra ke AcAra kA paripAlana karane ke kAraNa vaha sAdhu saMyamavAn, vimukta, niHsaMga, niSparigraharuci, nirmama, niHsnehabandhana, sarvapApavirata, vAsI-candanakalpa samAna bhAvanA vAlA, tRNa, maNi, muktA aura miTTI ke Dhele ko samAna mAnanevAlA rUpa, sanmAna aura apamAna meM samatA kA dhAraka, pApa rUpI raja ko upazAnta karane vAlA, rAga-dveSa ko zAnta karane vAlA, IryA Adi pA~ca samitiyoM se yukta, samyagdRSTi aura samasta prANoM-dvIndriyAdi trasa prANiyoM aura bhUtoM para samabhAva dhAraNa karane vAlA hotA hai / vahI vAstava meM sAdhu hai / vaha sAdhu zruta kA dhAraka, Rju- aura saMyamI hai / vaha sAdhu samasta prANiyoM ke lie zaraNabhUta hotA hai, samasta jagadvartI jIvoM kA vatsala hotA hai / vaha satyabhASI, saMsAra-ke anta meM sthita, saMsAra kA uccheda karanevAlA, sadA ke lie maraNa Adi kA pAragAmI aura saba saMzayoM kA pAragAmI hotA hai / ATha pravacanamAtAoM ke dvArA ATha karmoM kI granthi ko kholanevAlA ATha madoM kA mathana karanevAlA evaM svakIya siddhAnta meM niSNAta hotA hai sukha-duHkha meM vizeSatA rahita hotA hai / Abhyantara aura bAhya tapa rUpa upadhAna meM samyak prakAra se udyata rahatA hai, kSamAvAn, indriyavijetA, svakIya aura parakIya hita meM nirata, IryAsamiti, bhASAsamiti, eSaNAsamiti, AdAna-bhANDa-mAtra-nikSapaNasamiti aura mala-mUtra-zleSma-saMghAnanAsikAmalajalla Adi ke pratiSThApana kI samiti se yukta, manogupti se, vacanagupti se aura kAyagupti se yukta, viSayoM kI ora unmukha indriyoM kA gopana karane vAlA, brahmacarya kI gupti se yukta, samasta prakAra ke saMga kA tyAgI, sarala, tapasvI, kSamAguNa ke kAraNa sahanazIla, jitendriya, sadguNoM se zobhita yA zodhita, nidAna se rahita, cittavRtti ko saMyama kI paridhi se bAhara na jAne denevAlA, mamatva se vihIna, akiMcana, snehabandhana ko kATane vAlA aura karma ke upalepa se rahita hotA hai / muni Age kahI jAne vAlI upamAoM se maNDita hotA hai kAMse ke uttama pAtra samAna rAgAdi ke bandha se mukta hotA hai / zaMkha ke samAna niraMjana, kacchapa kI taraha indriyoM kA gopana karanevAlA / uttama zuddha svarNa ke samAna zuddha AtmasvarUpa ko prApta / kamala ke patte ke sadRza nirlepa / candramA ke samAna saumya, sUrya ke samAna dedIpyamAna, meru ke samAna acala, sAgara ke samAna kSobharahita, pRthvI ke samAna samasta sparzoM ko sahana karanevAlA / tapazcaryA ke teja se dIpta prajvalita agni ke sadRza dedIpyamAna, gozIrSa candana kI taraha zItala. sarovara ke samAna prazAntabhAva vAlA. acchI taraha ghisa kara camakAe hue nirmala darpaNatala ke samAna svaccha, gajarAja kI taraha zUravIra, vRSabha kI taraha aMgIkRta vratabhAra kA nirvAha karanevAlA, mRgAdhipati siMha ke samAna parISahAdi se ajeya, zaratkAlIna jala
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 AgamasUtra-hindI anuvAda ke sadRza svaccha hRdaya vAlA, bhAraNDa pakSI ke samAna apramatta, geMDe ke sIMga ke samAna akelA, sthANu kI bhA~ti UrdhvakAya, zUnyagRha ke samAna apratikarma, vAyurahita ghara meM sthita pradIpa kI taraha nizcala, chure kI taraha eka dhAravAlA, sarpa ke samAna ekadRSTivAlA, AkAza ke samAna svAvalambI / pakSI ke sadRza vipramukta, sarpa ke samAna dUsaroM ke lie nirmita sthAna meM rhnevaalaa| vAyu ke samAna apratibaddha / dehavihIna jIva ke samAna apratihata gativAlA hotA hai / (muni) grAma meM eka rAtri aura nagara meM pA~ca rAtri taka vicaratA hai, kyoMki vaha jitendriya hotA hai, parISahoM ko jItane vAlA, nirbhaya, vidvAna, sacitta, acitta aura mizra dravyoM meM vairAgyayukta hotA hai, vastuoM ke saMcaya se virata, mukta, laghu, jIvana maraNa kI AzA se mukta, cAritra-pariNAma ke viccheda se rahita, niraticAra, adhyAtmadhyAna meM nirata, upazAntabhAva tathA ekAkI hokara dharma AcaraNa kare / parigrahaviramaNavrata ke parirakSaNa hetu bhagavAn ne yaha pravacana kahA hai / yaha pravacana AtmA ke lie hitakArI hai, AgAmI bhavoM meM uttama phala denevAlA hai aura bhaviSya meM kalyANa karanevAlA hai / yaha zuddha, nyAyayukta, akuTila, sarvotkRSTa aura samasta duHkhoM tathA pApoM ko sarvathA zAnta karanevAlA hai / aparigrahamahAvrata kI pA~ca bhAvanAe~ haiM / unameM se prathama bhAvanA isa prakAra haizrotrendriya se, mana ke anukUla hone ke kAraNa bhadra zabdoM ko suna kara (sAdhu ko rAga nahIM karanA cAhie) / ve zabda kauna se, kisa prakAra ke haiM ? uttama muraja, mRdaMga, paNava, durdara, kacchabhI, vINA, vipaMcI aura vallakI, badhdhIsaka, sughoSA, ghaMTA, nandI, sUsaraparivAdinI, vaMza, tUNaka evaM parvaka nAmaka vAdya, taMtrI, tala, tAla, ina saba bAjoM ke nAda ko (suna kara) tathA naTa, nartaka, jalla, malla, muSTimalla, vidUSaka, kathaka, plavaka, rAsa gAne vAle Adi dvArA kiye jAnevAle nAnA prakAra kI madhura dhvani se yukta susvara gItoM ko (sunakara) tathA kaMdorA, mekhalA, kalApaka, prataraka, praheraka, pAdajAlaka evaM ghaNTikA, khiMkhinI, ratnorujAlaka, kSudrikA, neura, caraNamAlikA, kanakanigaDa aura jAlaka ina saba kI dhvani sunakara tathA lIlApUrvaka calatI huI striyAM kI cAla se utpanna evaM taruNI ramaNiyoM ke hAsya kI, boloM kI tathA svara-gholanAyukta madhura tathA sundara AvAja ko aura snehIjanoM dvArA bhASita prazaMsA-vacanoM ko evaM isI prakAra ke manojJa evaM suhAvane vacanoM ko (suna kara) unameM sAdhu ko Asakta nahIM honA cAhie, gRddhi nahIM karanI cAhie, mugdha nahIM honA cAhie, unake lie sva-para kA parihanana nahIM karanA cAhie, lubdha nahIM honA cAhie, tuSTa nahIM honA cAhie, ha~sanA nahIM cAhie, aise zabdoM kA smaraNa aura vicAra bhI nahIM karanA cAhie / isake atirikta zrotrendriya ke lie amanojJa evaM pApaka zabda ko sunakara roSa nahIM karanA / ve zabda-kauna se haiM ? Akroza, paruSa, vacana, khiMsanA-nindA, apamAna, tarjanA, nirbhartsanA, dIptavacana, trAsajanaka vacana, aspaSTa ucca dhvani, rudanadhvani, raTita, krandana, nighuSTa, rasita, vilApa ke zabda-ina saba zabdoM meM tathA isI prakAra ke anya amanojJa evaM pApaka zabdoM meM sAdhu ko roSa nahIM karanA cAhie, unakI hIlanA, yA nindA nahIM karanI cAhie, janasamUha ke samakSa unheM burA nahIM karanA cAhie, amanojJa zabda utpanna karanevAlI vastu kA chedana, bhedana yA naSTa nahIM karanA cAhie / apane athavA dUsare ke hRdaya meM jugupsA utpanna nahIM karanI caahie| isa prakAra zrotrendriya (saMyama) kI bhAvanA se bhAvita antaHkaraNavAlA sAdhu manojJa evaM amanojJarUpa zubha-azubha zabdoM meM rAga-dveSa ke saMvaravAlA, mana-vacana aura kAya kA gopana karanevAlA, saMvarayukta evaM guptendriya hokara dharma kA AcaraNa kare /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa-2/10/45 111 dvitIya bhAvanA cakSurindriya kA saMvara hai / cakSurindriya se manojJa evaM bhadra sacitta dravya, acitta dravya aura mizra dravya ke rUpoM ko dekha kara ve rUpa cAhe kASTha para hoM, vastra para hoM, citra-likhita hoM, miTTI Adi ke lepa se banAe gae hoM, pASaNa para aMkita hoM, hAthIdAMta Adi para hoM, pA~ca varNa ke aura nAnA prakAra ke AkAra vAle hoM, gUMtha kara mAlA Adi kI taraha banAe gae hoM, veSTana se, capar3I Adi bhara kara athavA saMghAta se-phUla Adi kI taraha ekadUsare ko milAkara banAeM gae hoM, aneka prakAra kI mAlAoM ke rUpa hoM aura ve nayanoM tathA mana ko atyanta Ananda pradAna karane vAle hoM (tathApi unheM dekha kara rAga nahIM utpanna hone denA caahie)| isI prakAra vanakhaNDa, parvata, grAma, Akara, nagara tathA vikasita nIla kamaloM evaM kamaloM se suzobhita aura manohara tathA jinameM aneka haMsa, sArasa Adi pakSiyoM ke yugala vicaraNa kara rahe hoM, aise choTe jalAzaya, golAkAra vAvar3I, caukora vAvar3I, dIrghikA, nahara, sarovaroM kI katAra, sAgara, bilapaMkti, lohe Adi kI khAnoM meM khode hue gaDahoM kI paMkti, khAI, nadI, sara, taDAga, pAnI kI kyArI athavA uttama maNDapa, vividha prakAra ke bhavana, toraNa, caitya, devAlaya, sabhA, pyAU, Avasatha, sunirmita zayana, Asana, zibikA, ratha, gAr3I, yAna, yugya, syandana aura nara-nAriyoM kA samUha, ye saba vastue~ yadi saumya hoM, AkarSaka rUpavAlI darzanIya hoM, AbhUSaNoM se alaMkRta aura sundara vastroM se vibhUSita hoM, pUrva meM kI huI tapasyA ke prabhAva se saubhAgya ko prApta hoM to (inheM dekhakara) tathA naTa, nartaka, jalla, malla, mauSTika, vidUSaka, kathAvAcaka, plavaka, rAsa karanevAle va vArtA kahanevAle, citrapaTa lekara bhikSA mAMganevAle, vAMsa para khela karanevAle, tUNA bajAnevAle, tUmbe kI vINA bajAnevAle evaM tAlAcaroM ke vividha prayoga dekha kara tathA bahuta se karataboM ko dekhakara / isa prakAra ke anya manojJa tathA suhAvane rUpoM meM sAdhu ko Asakta nahIM honA cAhie, anurakta nahIM honA cAhie, yAvat unakA smaraNa aura vicAra bhI nahIM karanA cAhie / isake sivAya cakSurindriya se amanojJa aura pApakArI rUpoM ko dekhakara (roSa nahIM karanA cAhie) / ve (amanojJa rUpa) kauna-se haiM ? vAta, pitta, kapha aura sannipAta se honevAle gaMDarogavAle ko, aThAraha prakAra ke kuSTha roga vAle ko, kuNi ko, jalodara ke rogI ko, khujalI vAle ko, zlIpada roga ke rogI ko, laMgar3e ko, vAmana ko, janmAndha ko, kANe ko, vinihata cakSu ko jisakI eka yA donoM A~kheM naSTa ho gaI hoM, pizAcagrasta ko athavA pITha se saraka kara calanevAle, viziSTa cittapIr3A rUpa vyAdhi yA roga se pIr3ita ko tathA vikRta mRtaka-kalevaroM ko yA bilabilAte kIr3oM se yukta sar3I-galI dravyarAzi ko dekhakara athavA inake sivAya isI prakAra ke anya amanojJa aura pApakArI rUpoM ko dekhakara zramaNa ko una rUpoM ke prati ruSTa nahIM honA cAhie, yAvat avahelanA Adi nahIM karanI cAhie aura mana meM jugupsA-dhRNA bhI nahIM utpanna hone denA cAhie / isa prakAra cakSurindriyasaMvara rUpa bhAvanA se bhAvita antaHkaraNa vAlA hokara muni yAvat dharma kA AcaraNa kare / / ghrANendriya se manojJa aura suhAvanA gaMdha sUMghakara (rAgAdi nahIM karanA cAhie) / ve sugandha kyA-kaise haiM ? jala aura sthala meM utpanna honevAle sarasa puSpa, phala, pAna, bhojana, utpalakuSTha, tagara, tamAlapatra, sugandhita tvacA, damanaka, maruA, ilAyacI kA rasa, pakA huA mAMsI nAmaka sugandhavAlA dravya-jaTAmAsI, sarasa gozIrSa candana, kapUra, lavaMga, agara, kuMkuma, kakkola, uzIra, zveta, candana, zrIkhaNDa Adi dravyoM ke saMyoga se banI zreSTha dhUpa kI sugandha
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 AgamasUtra-hindI anuvAda ko sUMghakara tathA bhinna-bhinna RtuoM meM utpanna hone vAle kAlocita sugandha vAle evaM dUra-dUra taka phailane vAlI sugandha se yukta dravyoM meM aura isI prakAra kI manohara, nAsikA ko priya lagane vAlI sugandha ke viSaya meM muni ko Asakta nahIM honA cAhie. yAvata anarAgAdi nahIM karanA cAhie / unakA smaraNa aura vicAra bhI nahIM karanA cAhie / isake atirikta ghrANendriya se amanojJa aura asuhAvane gaMdhoM ko sUMghakara (roSa Adi nahIM karanA cAhie) / ve durgandha kaunase haiM ? marA huA sarpa, ghor3A, hAthI, gAya tathA bher3iyA, kuttA, manuSya, billI, zrRMgAla, siMha aura cItA Adi ke mRtaka sar3e-gale kalevaroM kI, jisameM kIr3e bilabilA rahe hoM, dUra-dUra taka badabU phailAnevAlI gandha meM tathA isI prakAra ke aura bhI amanojJa aura asuhAvanI durgandhoM ke viSaya meM sAdhu ko roSa nahIM karanA cAhie yAvat indriyoM ko vazIbhUta karake dharma kA AcaraNa karanA caahie| rasanA-indriya se manojJa evaM suhAvane rasoM kA AsvAdana karake (unameM Asakta nahIM honA cAhie) / ve rasa kaise haiM ? ghI-taila Adi meM DubA kara pakAe hue khAjA Adi pakavAna, vividha prakAra ke pAnaka, tela athavA ghI se bane hue mAlapUvA Adi vastuoM meM, jo aneka prakAra ke namakIna Adi rasoM se yukta hoM, madhu, mAMsa, bahuta prakAra kI majikA, bahuta vyaya karake banAyA gayA, khaTTI dAla, saindhAmla, dUdha, dahI, saraka, madya, uttama prakAra kI vAruNI, sIdhu tathA pizAyana nAmaka madirAe~, aThAraha prakAra ke zAkavAle aise aneka prakAra ke manojJa varNa, gandha, rasa aura sparza se yukta aneka dravyoM se nirmita bhojana meM tathA isI prakAra ke anya manojJa evaM lubhAvane rasoM meM sAdhu ko Asakta nahIM honA cAhie, yAvat unakA smaraNa tathA vicAra bhI nahIM karanA cAhie / isake atirikta jilA-indriya se amanojJa aura asuhAvane rasoM kA, AsvAda karake (roSa Adi nahIM karanA cAhie) / ve amanojJa rasa kauna-se haiM ? arasa, virasa, ThaNDe, rUkhe, nirvAha ke ayogya bhojana-pAnI ko tathA rAta-vAsI, vyApana, sar3e hue, amanojJa, tikta, kaTu, kasaile, khaTTe, zevAlarahita purAne pAnI ke samAna evaM nIrasa padArthoM meM tathA isI prakAra ke anya amanojJa tathA azubha rasoM meM sAdhu ko roSa dhAraNa nahIM karanA cAhie yAvat saMyatendriya hokara dharma kA AcaraNa karanA cAhie / sparzanendriya se manojJa aura suhAvane sparzoM ko chUkara (rAgabhAva nahIM dhAraNa karanA cAhie) / ve manojJa sparza kauna-se haiM ? jalamaNDapa, hAra, zveta candana, zItala nirmala jala, vividha puSpoM kI zayyA, khasakhasa, motI, padmanAla, candramA kI cA~danI tathA mora-picchI, tAlavRnta, vIjanA se kI gaI sukhada zItala pavana meM, grISmakAla meM sukhada sparzavAle aneka prakAra ke zayanoM aura AsanoM meM, zizirakAla meM AvaraNa guNavAle aMgAroM se zarIra ko tapAne, dhUpa snigdha padArtha, komala aura zItala, garma aura halke, zarIra ko sukha aura mana ko Ananda dene vAle hoM, aise saba sparzoM meM tathA isI prakAra ke anya manojJa aura suhAvane sparzoM meM zramaNa ko Asakta nahIM honA cAhie, anurakta nahIM honA cAhie, gRddha nahIM honA cAhie, mugdha nahIM honA cAhie aura sva-parahita kA vidhAta nahIM karanA cAhie, lubdha nahIM honA cAhie, tallInacitta nahIM honA cAhie, unameM santoSAnubhUti nahIM karanI cAhie, ha~sanA nahIM cAhie, yahA~ taka ki unakA smaraNa aura vicAra bhI nahIM karanA cAhie / isake atirikta sparzanendriya se amanojJa evaM pApaka-asuhAvane sparzoM ko chUkara (ruSTadviSTa nahIM honA cAhie / ) ve sparza kauna-se haiM ? vadha, bandhana, tAr3ana Adi kA prahAra, aMkana, adhika bhAra kA lAdA jAnA, aMga-bhaMga honA yA kiyA jAnA, zarIra meM suI yA nakha kA
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznavyAkaraNa- 2/10/45 113 cubhAyA jAnA, aMga kI hInatA honA, lAkha ke rasa, namakIna taila, ubalate zIze yA kRSNavarNa lohe se zarIra kA sIcA jAnA, kASTha ke khor3e meM DAlA jAnA, DorI ke nigar3a bandhana se bA~dha jAnA, hathakar3iyA~ pahanAI jAnA, kuMbhI meM pakAnA, agni se jalAyA jAnA, zephatroTana liMgaccheda, bA~dha kara Upara se laTakAnA, zUlI para car3hAyA jAnA, hAthI ke paira se kucalA jAnA, hAthapaira-kAna-nAka- hoTha aura zira meM cheda kiyA jAnA, jIbha kA bAhara khIMcA jAnA, aNDakozanetra-hRdaya-dAMta yA AMta kA mor3A jAnA, gAr3I meM jotA jAnA, beMta yA cAbuka dvArA prahAra kiyA jAnA, er3I, ghuTanA yA pASANa kA aMga para AghAta honA, yaMtra meM pIlA jAnA, atyanta khujalI honA, kareMca kA sparza honA, agni kA sparza, bicchU ke DaMka kA, vAyu kA, dhUpa kA yA DAMsa-maccharoM kA sparza honA, kaSTajanaka Asana, svAdhyAyabhUmi meM tathA dugandhamaya, karkaza, bhArI, zIta, uSNa evaM rUkSa Adi aneka prakAra ke sparzo meM aura isI prakAra ke anya amanojJa sparzo meM sAdhu ko ruSTa nahIM honA cAhie, unakI hIlanA, nindA, garhA aura khiMsanA nahIM karanI cAhie, azubha sparzavAle dravya kA chedana-bhedana, sva-para kA hanana aura sva-para meM ghRNAvRtti bhI utpanna nahIM karanI cAhie / isa prakAra sparzanendriyasaMvara kI bhAvanA se bhAvita antaHkaraNavAlA, manojJa aura amanojJa anukUla aura pratikUla sparzo kI prApti hone para rAga-dveSavRtti kA saMvaraNa karanevAlA sAdhu mana, vacana aura kAya se gupta hotA hai / isa bhA~ti sAdhu saMvRtendriya hokara dharma kA AcaraNa kare / isa prakAra se yaha pA~cavAM saMvaradvAra-samyak prakAra se mana, vacana aura kAya se parirakSita pA~ca bhAvanA rUpa kAraNoM se saMvRta kiyA jAya to surakSita hotA hai / dhairyavAn aura vivekavAn sAdhu ko yaha yoga jIvanaparyanta nirantara pAlanIya hai / yaha Asrava ko rokanevAlA, nirmala, mithyAtva Adi chidroM se rahita hone ke kAraNa aparisrAvI, saMklezahIna, zuddha aura samasta tIrthakaroM dvArA anujJAta hai / isa prakAra yaha pA~cavAM saMvaradvAra zarIra dvArA spRSTa, pAlita, aticArarahita zuddha kiyA huA, paripUrNatA para pahu~cAyA huA, vacana dvArA kIrttita kiyA huA, anupAlita tathA tIrthaMkaroM kI AjJA ke anusAra ArAdhita hotA hai / jJAtamuni bhagavAn ne aisA pratipAdana kiyA hai / yuktipUrvaka samajhAyA hai / yaha prasiddha siddha aura bhavastha siddhoM kA uttama zAsana kahA gayA hai, samIcIna rUpa se upadiSTa hai / aisA maiM kahatA hU~ / adhyayana - 10 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa 1 [46] ye pA~ca saMvararUpa mahAvrata saikar3oM hetuoM se vistIrNa haiM / arihaMta - zAsana meM ye saMvaradvAra saMkSepa meM pA~ca haiM / vistAra se inake paccIsa bheda haiM / jo sAdhu IryAsamiti Adi yA jJAna aura darzana se sahita hai, kaSAya aura indriyasaMvara se saMvRta hai, jo prApta saMyamayoga kA yatnapUrvaka pAlana aura aprApta saMyamayoga ke lie yatnazIla hai, sarvathA vizuddha zraddhAnavAn hai, vaha ina saMvaroM kI ArAdhanA karake mukta hogA / [47] praznavyAkaraNa meM eka zrutaskandha hai, eka sadRza dasa adhyayana haiM / upayogapUrvaka AhArapAnI grahaNa karanevAle sAdhu ke dvArA, jaise AcArAMga kA vAcana kiyA jAtA hai, usI prakAra ekAntara AyaMbila yukta tapasyApUrvaka dasa dinoM meM ina kA vAcana kiyA jAtA hai / 10 praznavyAkaraNa - aMgasUtra - 10 hindI anuvAda pUrNa 8
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 namo namo nimmaladaMsaNassa 11 vipAkazruta aMgasUtra - 11 - hindI anuvAda AgamasUtra - hindI anuvAda 5 zrutaskandha- 1 pha adhyayana- 1 - mRgAputra [1] usa kAla tathA usa samaya meM campA nAma kI eka nagarI thI / usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ke ziSya- jAtisampanna yAvat caudaha pUrvoM ke jJAtA, cAra jJAna ke dhAraka, pAMca sau anagAroM se ghire hue sudharmA anagAra-muni kramazaH vihAra karate hue campAnagarI ke pUrNabhadra nAmaka caitya-u - udyAna meM vicarane lage ! dharmakathA sunane ke liye janatA vahA~ AyI / dharmakathA zravaNa kara aura hRdaya meM avadhAraNa kara jisa ora se AyI thI usI ora calI gaI / usa kAla usa samaya meM Arya sudharmAsvAmI ke ziSya jambUsvAmI the, jo sAta hAtha pramANa zarIrakhAle tathA gautamasvAmI ke samAna the / yAvat birAjamAna ho rahe haiN| tadantara zraddhAvat jisa sthAna para Arya sudharmAsvAmI birAjamAna the, usI sthAna para padhAra gaye / tIna bAra pradakSiNA karane ke pazcAt vandanA - namaskAra karake isa prakAra bole [2] he bhagavan ! yadi mokSa ko prApta hue zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne praznavyAkaraNa nAmaka gyArahaveM aGga kA yaha artha pratipAdita kiyA hai to vipAkazruta nAmaka gyArahaveM aGga kA yAvat kyA artha pratipAdita kiyA hai ? tadanantara Arya sudharmAsvAmI ne zrI jambU anagAra ko isa prakAra kahA- he jambU mokSasaMlabdha bhagavAn zrImahAvIra svAmI me vipAkazruta nAma ke gyArahaveM aGga ke do zrutaskandha pratipAdita kiye haiM, jaise ki - duHkhavipAka aura sukhavipAka / he bhagavan ! yadi mokSa ko upalabdha zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne vipAkazruta saMjJaka ekAdazaveM aGga ke duHkhavipAka aura sukhavipAka nAmaka do zrutakandha kahe haiM, to he prabho ! duHkhavipAka nAmaka prathama zrutaskandha ke kitane adhyayana pratipAdita kiye haiM ? tatpazcAt Arya sudharmAsvAmI ne apane antevAsI zrI jambU anagAra ko isa prakAra kahA - ' he jambU ! dukhavipAka ke dasa adhyayana pharamAye haiM jaise ki [3] mRgAputra, ujjhitaka, abhagnasena, zakaTa, bRhaspati, nandivardhana, umbaradatta, zaurikadatta, devadattA aura ajjU | [4] aho bhagavan ! yadi dharma kI Adi karanevAle, tIrthapravartaka mokSa ko samupalabdha zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne dukhavipAka ke mRgAputra se lekara aJju paryanta daza adhyayana kahe haiM to, prabho ! dukhavipAka ke prathama adhyayana kA kyA artha kahA hai ? he jambU ! usa kAla usa samaya meM mRgAgrAma nAma kA eka nagara thA usa nagara ke bAhara IzAna koNa meM saba RtuoM meM honevAle phala puSpa Adi se yukta candana- pAdapa nAmaka eka upavana thA / usa udyAna meM sudharmA nAmaka yakSa kA eka purAtana yakSAyatana thA jisakA varNana pUrNabhadra yakSAyatana kI taraha
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAkazruta-1/1/4 samajha lenA / [5] usa mRgAgrama nAmaka nagara meM vijaya nAma kA eka kSatriya rAjA thA / usa kI mRgA nAmaka rAnI thI / usa vijaya kSatriya kA putra aura mRgA devI kA Atmaja mRgAputra nAma kA eka bAlaka thA / vaha bAlaka janma ke samaya se hI andhA, gUMgA, baharA, lUlA, huNDa thA vaha vAtaroga se pIr3ita thA / usake hAtha, paira, kAna, A~kha aura nAka bhI na the / ina aMgopAMgoM kA kevala AkAra hI thA aura vaha AkAra - cihna bhI nAma mAtra kA thA / vaha mRgAdevI gupta bhUmigRha meM guptarUpa se AhArAdi ke dvArA usa bAlaka kA pAlana-poSaNa karatI huI jIvana bitA rahI thI / usa mRgAgrAma meM eka janmAndha puruSa rahatA thA / A~khoM vAlA eka vyakti usakI lakar3I pakar3e rahA rahatA thA / usake mastaka ke bAla bikhare hue the / usake pIche makkhiyoM ke jhuNDa bhinabhinAte rahate the / aisA vaha janmAndha puruSa mRgAgrAma nagara ke gharaghara meM kAruNyamaya bhikSAvRtti se apanI AjIvikA calA rahA thA / 115 usakA tathA usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra padhAre / janatA darzanArtha niklii| tadanantara vijaya nAmaka kSatriya rAjA bhI mahArAjA kUNika kI taraha nagara se calA yAvat samavasaraNa meM jAkara bhagavAn kI paryupAsanA karane lagA / tadanantara vaha janmAndha puruSa nagara ke kolAhalamaya vAtAvaraNa ko jAnakara usa puruSa ke prati isa prakAra bolA- he devAnupriya ! kyA Aja mRgAgrAma nagara meM indra- mahotsava hai / yAvat nagara ke bAhara jA rahe haiM ? usa puruSa ne janmAndha se kahA- Aja isa gAma meM indramahotsava nahIM hai kintu zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI padhAre haiM; vahA~ ye saba jA rahe haiM / taba usa janmAndha puruSa ne kahA- 'calo, hama bhI caleM aura bhagavAn kI paryupAsanA kareM / tadanantara daNDa ke dvArA Age ko le jAyA jAtA huA vaha janmAndha puruSa jahA~ para zramaNa bhagavAn mahAvIra birAjamAna the vahA~ para A gayA / tIna bAra pradakSiNA karatA hai / vaMdana - namaskAra karatA hai / bhagavAn kI paryupAsanA meM tatpara huA / tadanantara zramaNa bhagavAn mahAvIra ne vijaya rAjA tathA nagara- janatA ko dharmopadeza diyA / yAvat kathA sunakara vijaya rAjA tathA pariSad yathAsthAna cale gaye / [6] usa kAla tathA usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pradhAna ziSya indrabhUti nAma ke anagAra bhI vahA~ birAjamAna the / gautamasvAmI ne usa janmAndha puruSa ko dekhA jAtazraddha gautama isa prakAra bole- 'aho bhagavan ! kyA koI aisA puruSa bhI hai ki jo janmAndha va janmAndharUpa ho ?' bhagavAn ne kahA- 'hA~, hai !' 'he prabho ! vaha puruSa kahA~ hai ?' bhagavAn ne kahA - 'he gautama ! isI mRgAgrAma nagara meM vijayanareza kA putra aura mRgAdevI kA Atmaja mRgAputra nAma kA bAlaka hai, jo janmataH andhA tathA janmAndharUpa hai / usake hAtha, paira, cakSu Adi aGgopAGga bhI nahIM haiM / mAtra una aGgopAGgoM ke AkAra hI haiM ! usakI mAtA mRgAdevI usakA pAlana-poSaNa sAvadhAnI pUrvaka chipe chipe kara rahI hai / tadanantara bhagavAn gautama ne bhagavAn mahAvIra svAmI ke caraNoM meM vandana - namaskAra kiyA / unase vinatI kI - 'he prabho ! yadi ApakI anujJA prApta ho to maiM mRgA -putra ko dekhanA cAhatA hU~ / ' bhagavAn ne pharamAyA'gautama ! jaise tumheM sukha upaje vaisA karo !' tatpazcAt zramaNa bhagavAn mahAvIra ke dvArA AjJA prApta kara prasanna va santuSTa hue zrI gautamasvAmI bhagavAn ke pAsa se nikale / vivekapUrvaka bhagavAn gautama svAmI jahA~
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda mRgAgrAma nagara thA vahA~ Akara nagara meM praveza kiyA / kramazaH jahA~ mRgAdevI kA ghara thA, gautama svAmI vahAM pahu~ca gaye / tadanantara usa mRgAdevI ne bhagavAna gautamasvAmI ko Ate hue dekhA aura dekhakara harSita pramudita huI, isa prakAra kahane lagI- 'bhagavan ! Apake padhArane kA kyA prayojana hai ?' gautama svAmI ne kahA - 'he devAnupriye ! maiM tumhAre putra ko dekhane AyA hU~ !' taba mRgAdevI ne mRgAputra ke pazcAt utpanna hue cAra putroM ko vastra - bhUSaNAdi se alaMkRta karake gautamasvAmI ke caraNoM meM rakhA aura kahA - 'bhagavan ! ye mere putra haiM; inheM Apa dekha liijie|' bhagavAn gautama mRgAdevI se bole - he devAnupriye ! maiM tumhAre ina putroM ko dekhane ke lie yahA~ nahIM AyA hU~, kintu tumhArA jo jyeSTha putra mRgAputra hai, jo janmAndha va janmAndharUpa hai, tathA jisako tumane ekAnta bhUmigRha meM guptarUpa se sAvadhAnI pUrvaka rakkhA hai aura chipe - chipe khAnapAna Adi ke dvArA jisake pAlana-poSaNa meM sAvadhAna raha rahI ho, usI ko dekhane maiM yahA~ AyA huuN| yaha sunakara mRgAdevI ne gautama se nivedana kiyA ki ve kauna tathArUpa aise jJAnI va tapasvI jinhoMne mere dvArA ekAnta gupta rakkhI yaha bAta Apako yathArtharUpa meM batA dI / jisase Apane yaha gupta rahasya saralatA se jAna liyA ? taba bhagavAn gautama svAmI ne kahA- he bhadre ! mere dharmAcArya zramaNa bhagavAn mahAvIra ne hI mujhe yaha rahasya batAyA hai / jisa samaya mRgAdevI bhagavAn gautamasvAmI ke sAtha vArtAlApa kara rahI thI usI samaya mRgAputra dAraka ke bhojana kA samaya ho gayA / taba mRgAdevI ne bhagavAn gautamasvAmI se nivedana kiyA- 'bhagavan ! Apa yahIM Thahariye, maiM abhI mRgAputra bAlaka ko dikhalAtI hU~ / ' itanA kahakara vaha jahA~ bhojanAlaya thA, vahA~ Akara vastra- parivartana karatI hai / lakaDe kI gAr3I grahaNa karatI hai aura usameM yogya parimANa meM azana, pAna, khAdima va svAdima AhAra bharatI hai| tadanantara usa kASTha- zakaTa ko khIMcatI huI jahA~ bhagavAn gautamasvAmI the vahA~ Akara nivedana karatI hai- 'prabho ! Apa mere pIche padhAreM / maiM Apako mRgAputra dAraka batAtI hU~ / ' gautamasvAmI mRgAdevI ke pIche-pIche calane lage / tatpazcAt vaha mRgAdevI usa kASTha - zakaTa ko khIMcatI - khIMcatI bhUmigRha Akara cAra par3a vAle vastra se mu~ha ko bAMdhakara bhagavAn gautamasvAmI se nivedana karane lagI- 'he bhagavan ! Apa bhI muMha ko bAMdha leM / ' mRgAdevI dvArA isa prakAra kahe jAne para bhagavAn gautamasvAmI ne bhI mukha- vastrikA se mukha ko bAMdha liyA / tatpazcAt mRgAdevI ne parAGmukha hokara jaba usa bhUmigRha ke daravAje ko kholA usameM durgandha nikalane lagI / vaha gandha mare hue sarpa yAvat usase bhI adhika aniSTa thI / 116 tadanantara usa mahAn azana, pAna, khAdima, svAdima ke sugandha se AkRSTa va mUrcchita hue usa mRgAputra ne mukha se AhAra kiyA / zIghra hI vaha naSTa ho gayA, vaha AhAra tatkAla pIva va rudhira ke rUpa meM parivartita ho gayA / mRgAputra dAraka ne pIva va rudhira rUpa meM parivartita usa AhAra kA vamana kara diyA / vaha bAlaka apane hI dvArA vamana kiye hue usa pIva va rudhira ko bhI khA gayA / mRgAputra dAraka kI aisI dazA ko dekhakara bhagavAn gautamasvAmI ke mana meM ye vikalpa utpanna hue- aho ! yaha bAlaka pUrvajanmoM ke duzcIrNa va duSpratikAnta azubha pApakarmoM ke pAparUpa phala ko pA rahA hai / naraka va nArakI to maiMne nahIM dekhe, parantu yaha mRgAputra sacamuca nArakIya vedanAoM kA anubhava karatA huA pratIta ho rahA hai / inhIM vicAroM se AkrAnta hote hue bhagavAn gautama ne mRgAdevI se pUcha kara ki aba maiM jA rahA hUM. usake ghara se prasthAna kiyA /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAkazruta-1/1/6 117 mRgAgrAma nagara ke madhyabhAga se calakara jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI virAjamAna the; vahA~ padhArakara pradakSiNA karake vandana tathA namaskAra kiyA aura isa prakAra bole-bhagavan ! ApazrI se AjJA prApta karake mRgAgrAma nagara ke madhyabhAga se calatA huA jahA~ mRgAdevI kA ghara thA vahA~ maiM pahuMcA / mujhe Ate hue dekhakara mRgAdevI hRSTa tuSTa huI yAvat pIva va zoNita-rakta kA AhAra karate hue mRgA-putra ko dekhakara mere mana meM yaha vicAra utpanna huA ahaha ! yaha bAlaka pUrvajanmopArjita mahApApakarmoM kA phala bhogatA huA bIbhatsa jIvana bitA rahA hai / [7] bhagavan ! yaha puruSa mRgAputra pUrvabhava meM kauna thA ? kisa nAma va gotra kA thA ? kisa grAma athavA nagara kA rahanevAlA thA ? kyA dekara, kyA bhogakara, kina-kina karmoM kA AcaraNa kara aura kina-kina purAne karmoM ke phala ko bhogatA huA jIvana bitA rahA hai ? zramaNa bhagavAn mahAvIra ne bhagavAn gautama ko kahA-'he gautama ! usa kAla tathA usa samaya meM isa jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke antargata bhAratavarSa meM zatadvAra nAmaka eka samRddhizAlI nagara thA / usa nagara meM dhanapati nAma kA eka rAjA rAjya karatA thA / usa nagara se kucha dUrI para agnikoNa meM vijayavarddhamAna nAmaka eka kheTa nagara thA jo Rddhi-samRddhi Adi se paripUrNa thaa| usa vijayavarddhamAna kheTa kA pAMca sau grAmoM kA vistAra thA / usa kheTa meM ikkAI nAma kA rASTrakUTa thA, jo parama adhArmika yAvat duSpratyAnandI thA / vaha ekAdi vijayavarddhamAna kheTa ke pAMca sau grAmoM kA Adhipatya karatA huA jIvana bitA rahA thA / tadanantara vaha ekAdi nAma kA pratinidhi vijayavarddhamAna kheTa ke pAMca sau grAmoM ko karoM-mahasUloM se, karoM kI pracuratA se, kisAnoM ko diye dhAnyAdi ke dviguNa Adi ke grahaNa karane se, rizvata se, damana se, adhika byAja se, hatyAdi ke aparAdha lagA dene se, dhana-grahaNa ke nimitta kisI ko sthAna Adi kA prabandhaka banA dene se, cora Adi vyaktiyoM ke poSaNa se, grAmAdi ko jalAne se, pathikoM ko mAra pITa karane se, vyathita-pIr3ita karatA huA, dharma se vimukha karatA huA, kazAdi se tAr3ita aura sadhanoM ko nirdhana karatA huA prajA para adhikAra jamA rahA thA / tadanantara vaha rAjapratinidhi ekAdi vijayavarddhamAna kheTa ke rAjAmAMDalika, Izvara, talavara aise nAgarika loga, mADaMbika, kauTumbika, zreSThI, sArthanAyaka tathA anya aneka grAmINa puruSoM ke kAryoM meM, kAraNoM meM, gupta mantraNAoM meM, nizcayoM aura vivAdAspada nirNayoM meM sunatA huA bhI kahatA thA ki "maiMne nahIM sunA" aura nahIM sunatA huA kahatA thA ki "maiMne sunA hai / " isI prakAra dekhatA huA, bolatA huA, grahaNa karatA huA aura jAnatA huA bhI vaha kahatA thA ki maiMne dekhA nahIM, bolA nahIM, grahaNa kiyA nahIM aura jAnA nahIM / isI prakAra ke vaMcanA-pradhAna karma karane vAlA mAyAcAroM ko hI pradhAna kartavya mAnanevAlA, prajA ko pIr3ita karane rUpa vijJAna vAlA aura manamAnI karane ko hI sadAcaraNa mAnanevAlA, vaha prAntAdhipati duHkha ke kAraNIbhUta parama kulaSita pApakarmoM ko upArjita karatA huA jIvana-yApana kara rahA thA / usake bAda kisI samaya usake zarIra meM eka sAtha hI solaha prakAra ke rogAtaMka utpanna ho gaye / jaise ki [8] zvAsa, kAsa, jvara, dAha, kukSizUla, bhagandara, arza, bavAsIra, ajIrNa, dRSTizUla, mastaka-zUla, arocaka, akSivedanA, karNavedanA, khujalI, jalodara aura kuSTaroga / [9] tadanantara ukta solaha prakAra ke bhayaMkara rogoM se kheda ko prApta vaha ekAdi nAmaka
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 AgamasUtra-hindI anuvAda prAntAdhipati sevakoM ko bulAkara kahatA hai-"devAnupriyo ! tuma jAo aura vijayavarddhamAna kheTa ke zrRMgATaka, trika, catuSka, catvara, mahApatha aura sAdhAraNa mArga para jAkara atyanta U~ce svaroM se isa taraha ghoSaNA karo-'he devAnupriyo ! ekAdi prAntapati ke zarIra meM zvAsa, kAsa, yAvat kor3ha nAmaka 16 bhayaGkara rogAtaMka utpanna hue haiM / yadi koI vaidya yA vaidyaputra, jJAyaka yA jJAyaka-putra, cikitsaka yA cikitsaka-putra una solaha rogAtaMkoM meM se kisI eka bhI rogAtaMka ko upazAnta kara to ekAdi rASTrakUTa usako bahuta sA dhana pradAna karegA / ' isa prakAra do tIna bAra udghoSaNA karake merI isa AjJA ke yathArtha pAlana kI mujhe sUcanA do / " una kauTumbika puruSoM-sevakoM ne AdezAnusAra kArya sampanna karake use sUcanA dI / tadanantara usa vijayavarddhamAna kheTa meM isa prakAra kI udghoSaNA ko sunakara tathA avadhAraNa karake aneka vaidya, vaidyaputra, jJAyaka, jJAyakaputra, cikitsaka, cikitsakaputra apane apane zastrakoSa ko hAtha meM lekara apane apane gharoM se nikalakara ekAdi prAntAdhipati ke ghara Ate haiM / ekAdi rASTrakUTa ke zarIra kA saMsparza karate haiM, nidAna kI pRcchA karate haiM aura ekAdi rASTrakUTa ke ina solaha rogAtaMkoM meM se kisI eka rogAtaMka ko zAnta karane ke liye aneka prakAra ke abhyaMgana, uddhartana snehapAna, vamana, virecana, svedana, avadahana, avasnAna, anuvAsana, nirUha, bastikarma, zirovedha, takSaNa, pratakSaNa, zirobasti, tarpaNa, puTapAka, challI, mUlakanda, zilikA, guTikA, auSadha aura bheSajya Adi ke prayoga se prayatna karate haiM parantu uparyukta aneka prakAra ke prayogAtmaka upacAroM se ve ina solaha rogoM meM se kisI eka roga ko bhI upazAnta karane meM samartha na ho sake ! jaba una vaidyoM va vaidyaputrAdi se una 16 rogAntakoM meM se eka bhI roga kA upazamana na ho sakA taba ve vaidya va vaidyaputrAdi zrAnta tAnta, tathA paritAnta se khedita hokara jidhara se Aye the udhara hI cala die / isa prakAra vaidyoM ke dvArA pratyAkhyAta hokara sevakoM dvArA parityakta hokara auSadha aura bhaiSajya se nirviNNa virakta, solaha rogAtaMkoM se parezAna, rAjya, rASTra, yAvat antaHpura-raNavAsa meM mUrchita-Asakta evaM rAjya va rASTra kA AsvAdana, prArthanA, spRhA aura abhilASA karatA huA ekAdi prAntapati vyathita, dukhArta aura vazArta hone se paratantra jIvana vyatIta karake 250 varSa kI sampUrNa Ayu ko bhogakara yathAsamaya kAla karake isa ratnaprabhA pRthivI meM utkRSTa eka sAgaropama kI sthiti vAle nArakoM meM nArakarUpa se utpanna huA / tadanantara vaha ekAdi kA jIva bhavasthiti saMpUrNa hone para naraka se nikalate hI isa mRgAgrAma nagara meM vijaya kSatriya kI mRgAdevI nAma kI rAnI kI kukSi meM putrarUpa meM utpanna huA / mRgAdevI ke udara meM utpanna hone para mRgAdevI ke zarIra meM ujjvala yAvat jvalanta va jAjvalyamAna vedanA utpanna huI / jisa dina se mRgAputra bAlaka mRgAdevI ke udara meM garbharUpa se utpanna huA, tabase lekara vaha mRgAdevI vijaya nAmaka kSatriya ko aniSTa, amanohara, apriya, amanojJa-asundara aura apriya ho gayI / tadanantara kisI kAla meM madhyarAtri ke samaya kuTumbacintA se jAgatI huI usa mRgAdevI ke hRdaya meM yaha adhyavasAya utpanna huA ki maiM pahale to vijaya kSatriya ko iSTa, kAnta, priya, manojJa aura atyanta managamatI, dhyeya, cintanIya, vizvasanIya, va sammAnanIya thI parantu jabase merI kukSi meM yaha garbhastha jIva garbha ke rUpa meM utpanna huA tabase vijaya kSatriya ko maiM apriya yAvat mana se agrAhya ho gaI hU~ / isa samaya vijaya kSatriya mere nAma tathA gotra ko grahaNa
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 119 vipAkazruta- 1/1/9 karanA- are smaraNa karanA bhI nahIM cAhate ! to phira darzana va paribhoga bhogavilAsa kI to bAta hI kyA hai ? ataH mere liye yahI zreyaskara hai ki maiM isa garbha ko aneka prakAra kI zAtanA, pAtanA, gAlanA, va mAraNA se naSTa kara dU~ / isa prakAra vicAra karake garbhapAta ke liye garbha ko girA denevAlI kSArayukta, kar3avI, kasailI, auSadhiyoM kA bhakSaNa tathA pAna karatI huI usa garbha ke zAtana, pAtana, gAlana va mAraNa karane kI icchA karatI hai / parantu vaha garbha uparyukta sabhI upAyoM se bhI nAza ko prApta nahIM huA / taba vaha mRgAdevI zarIra se zrAnta, mana se duHkhita tathA zarIra aura mana se khinna hotI huI icchA na rahate hue bhI vivazatA ke kAraNa atyanta duHkha ke sAtha garbha vahana karane lagI / garbhagata usa bAlaka kI ATha nAr3iyA~ andara kI ora aura ATha nAr3iyA~ bAhara kI ora baha rahI thI / unameM prathama ATha nAr3iyoM se rudhira baha rahA thA / ina solaha nAr3iyoM meM se do nAr3iyA~ karNa-vivaroM meM, do-do nAr3iyA~ netravivaroM meM, do-do nAsikAvivaroM meM tathA do-do dhamaniyoM meM bAra-bAra pIva va lohU bahA rahI thI / garbha meM hI usa bAlaka ko bhasmaka nAmaka vyAdhi utpanna ho gayI thI, jisake kAraNa vaha bAlaka jo kucha khAtA, vaha zIghra hI bhasma ho jAtA thA, tatha vaha tatkAla pIva va zoNita ke rUpa meM pariNata ho jAtA thA / tadanantara vaha bAlaka usa pIva ve zoNita ko bhI khA jAtA thA / tatpazcAt nau mAsa paripUrNa hone ke anantara mRgAdevI ne eka bAlaka ko janma diyA jo janma se andhA aura avayavoM kI AkRti mAtra rakhane vAlA thA / tadanantara vikRta, behUde aMgopAMga vAle tathA andharUpa usa bAlaka ko mRgAdevI ne dekhA aura dekhakara bhaya, trAsa, udvigratA aura vyAkulatA ko prApta huI / usane tatkAla dhAmAtA ko bulAkara kahA- tuma jAo aura isa bAlaka ko le jAkara ekAnta meM kisI kUr3e-kacare ke Dhera para pheMka Ao / usa dhAyamAtA ne mRgAdevI ke isa kathana ko 'bahuta acchA' kahakara svIkAra kiyA aura vaha jahA~ vijaya nareza the vahA~ para yI aura donoM hAtha jor3akara isa prakAra kahane lagI- 'he svAmin ! pUre nava mAsa ho jAne para mRgAdevI ne eka janmAndha yAvat avayavoM kI AkRti mAtra rakhane vAle bAlaka ko janma diyA hai / usa huNDa behUde avayavavAle, vikRtAMga, va janmAndha bAlaka ko dekhakara mRgAdevI bhayabhIta huI aura mujhe bulAyA | bulAkara isa prakAra kahA- tuma jAo aura isa bAlaka ko le jAkara ekAnta meM kisI kUr3e-kacare ke Dhera para pheMka Ao / ataH he svAmin ! Apa hI mujhe batalAe~ ki maiM use ekAnta meM le jAkara pheMka AU~ yA nahIM ? usake bAda vaha vijaya nareza usa dhAyamAtA ke pAsa se yaha sArA vRttAnta sunakara sambhrAnta hokara jaise hI baiThe the uThakara khar3e ho gaye / jahA~ rAnI mRgAdevI thI, vahAM Aye aura mRgAdevI se kahane lage- 'he devAnupriye ! tumhArA yaha prathama garbha hai, yadi tuma isako kUr3e-kacare ke Dhera para phikavA dogI to tumhArI bhAvI prajA - santAna sthira na rahegI / ataH tuma isa bAlaka ko gupta bhUmigRha meM rakhakara gupta rUpa se bhaktapAnAdi ke dvArA isakA pAlana-poSaNa karo / aisA karane se tumhArI bhAvI santati sthira rahegI / tadanantara vaha mRgAdevI vijaya kSatriya ke isa kathana ko svIkRtisUcaka "tatheti" aisA kahakara vinamra bhAva se svIkAra karatI hai aura usa bAlaka ko gupta bhUmigRha meM sthApita kara guptarUpa se AhArapAnAdi ke dvArA pAlana-poSaNa karatI huI samaya vyatIta karane lagI / bhagavAn mahAvIra svAmI pharamAte haiM - he gautama ! yaha mRgAputra dAraka
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda apane pUrvajanmopArjita karmoM kA pratyakSa rUpa se phalAnubhava karatA huA isa taraha samaya-yApana kara rahA hai / 120 [10] he bhagavan ! yaha mRgAputra nAmaka dAraka yahA~ se maraNAvasara para mRtyu ko pAkara kahA~ jAyagA ? aura kahA~ para utpanna hogA ? he gautama ! mRgAputra dAraka 26 varSa ke paripUrNa AyuSya ko bhogakara mRtyu kA samaya Ane para kAla karake isa jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke antargata bhAratavarSa meM vaitADhya parvata kI talahaTI meM siMhakula meM siMha ke rUpa meM utpanna hogA / vaha siMha mahAadharmI tathA pApakarma meM sAhasI banakara adhika se adhika pAparUpa karma ekatrita karegA / vaha siMha mRtyu ko prApta hokara isa ratnaprabhApRthvI meM, jisakI utkRSTa sthiti eka sAgaropama kI hai; una nArakiyoM meM utpanna hogA / binA vyavadhAna ke pahalI naraka se nikalakara sIdhA sarIsRpoM kI yoniyoM meM utpanna hogA / vahA~ se kAla karake dUsare naraka meM, jisakI utkRSTa sthiti tIna sAgaropama kI hai, utpanna hogA / vahA~ se nikalakara sIdhA pakSI - yoni meM utpanna hogA / vahA~ se sAta sAgaropama kI utkRSTa sthiti vAle tIsare naraka meM utpanna hogA / vahA~ se siMha kI yoni meM utpanna hogA / vahA~ vaha bar3A adharmI, dUra-dUra taka prasiddha zUra evaM gaharA prahAra karane vAlA hogA / vahA~ se cauthI narakabhUmi meM janma legA / cauthe naraka se nikalakara sarpa banegA / vahA~ se pA~caveM naraka meM utpanna hogA / vahA~ se strIrUpa meM utpanna hogA / strI paryAya se kAla karake chaTTe naraka meM utpanna hogA / vahA~ se puruSa hogA / vahA~ se sabase nikRSTa sAtavIM naraka bhUmi meM utpanna hogA / vahA~ se jo ye paJcendriya tiryaJcoM meM maccha, kacchapa, grAha, magara, sumAra Adi jalacara paJcendriya jAti meM yoniyA~, evaM kulakoTiyoM meM, jinakI saMkhyA sAr3he bAraha lAkha hai, unake eka eka yoni-bheda meM lAkhoM bAra utpanna hokara punaH punaH utpanna hokara maratA rahegA / tatpazcAt catuSpadoM meM uraparisarpa, bhuja-parisarpa, khecara, evaM cAra indriya, tIna indriya aura do indriyavAle prANiyoM meM tathA vanaspati kAyAntargata kaTu vRkSoM meM, kaTu dugdhavAlI arkAdi vanaspatiyoM meM, vAyukAya, tejaskAya, apkAya va pRthvIkAya meM lAkhoM-lAkhoM bAra janma maraNa karegA / tadanantara vahA~ se nikalakara supratiSThapura nAmaka nagara meM vRSabha ke paryAya meM utpanna hogA | jaba vaha bAlyAvasthA ko tyAga karake yuvAvasthA meM praveza karegA taba kisI samaya, varSARtu ke Arambha kAla meM gaMgA nAmaka mahAnadI ke kinAre para sthita miTTIko khodatA huA nadI ke kinAre para gira jAne se pIr3ita hotA huA mRtyu ko prApta ho jAyagA / mRtyu ke anantara usI supratiSThapura nAmaka nagara meM kisI zreSThi ke ghara meM putrarUpa se utpanna hogA / vahA~ para vaha bhAva ko parityAga kara yuvAvasthA ko prApta hone para tathArUpa - sAdhujanocita guNoM ko dhAraNa karanevAle sthavira-vRddha jaina sAdhuoM ke pAsa dharma ko sunakara, manana kara tadanantara muNDita hokara agAravRtti kA parityAga kara anagAradharma ko prApta karegA / anagAradharma meM IryAsamiti yukta yAvat brahmacArI hogA / vaha bahuta varSoM taka yathAvidhi zrAmaNya paryAya kA pAlana karake AlocanA va pratikramaNa se Atmazuddhi karatA huA samAdhi ko prApta kara samaya Ane para kAlamAsa meM kAla prApta karake saudharma nAma ke prathama deva-loka meM devarUpa meM utpanna hogA / tadanantara devabhava kI sthiti pUrI ho jAne para vahA~ se cyuta hokara mahAvideha kSetra meM jo ADhya kula haiM; unameM utpanna hogA / vahA~ usakA kalAbhyAsa, pravrajyAgrahaNa yAvat mokSagamana rUpa
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAkazruta-1/1/10 121 vaktavyatA dRDhapratijJa kI bhAMti hI samajha lenI cAhiye / he jambU ! isa prakAra se nizcaya hI zramaNa bhagavAna mahAvIra ne, jo ki mokSa ko prApta ho cuke haiM; duHkhavipAka ke prathama adhyayana kA yaha artha pratipAdana kiyA hai / jisa prakAra maiMne prabhu se sAkSAt sunA hai; usI prakAra he jambU ! maiM tumase kahatA hU~ / ___ adhyayana-1 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (adhyayana-2-'ujjhitaka' ) [11] he bhagavan ! yadi mokSa-saMprApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne duHkhavipAka ke prathama adhyayana kA yaha artha pratipAdita kiyA hai to -vipAkasUtra ke dvitIya adhyayana kA kyA artha batAyA hai ? isake uttara meM zrIsudharmA anagAra ne zrIjambU anagAra ko isa prakAra kahA-he jambU! usa kAla tathA usa samaya meM vANijagrAma nAmaka nagara thA jo Rddhistimita-samRddha thaa| usa vANijagrAma ke IzAnakoNa meM dUtipalAza nAmaka udyAna thA / usa dUtipalAza saMjJaka udyAna meM sudharmA nAma ke yakSa kA yakSAyatana thA / usa vANijagrAma nAmaka nagara meM mitra nAmaka rAjA thA / usa mitra rAjA kI zrI nAma kI paTarAnI thI / ___ usa vANijagrAma nagara meM sampUrNa pAMcoM indriyoM se paripUrNa zarIravAlI, yAvat parama sundarI, 72 kalAoM meM kuzala, gaNikA ke 64 guNoM se yukta, 26 prakAra ke vizeSoMviSayaguNoM meM ramaNa karane vAlI, 21 prakAra ke ratiguNoM meM pradhAna, kAmazAstra prasiddha puruSa ke 32 upacAroM meM kuzala, supta nava aMgoM se jAgRta, aThAraha dezoM kI aThAraha prakAra kI bhASAoM meM pravINa, zrRMgArapradhAna veSayukta gIta, rati, gAndharva, nATya, meM kuzala mana ko AkarSita karane vAlI, uttama gati-gamana se yukta jisake vilAsa bhavana para U~cI dhvajA phaharA rahI thI, jisako rAjA kI ora se pAritoSika rUpa meM chatra, cAmara-ca~vara, bAla vyajanikA kRpApUrvaka pradAna kiye gae the aura jo kIratha nAmaka sthavizeSa se gamanAgamana karanevAlI thI; aisI kAma-dhvajA nAma kI gaNikA-vezyA rahatI thI jo hajAroM gaNikAoM kA svAmitva, netRtva karatI huI samaya vyatIta kara rahI thI / [12] usa vANijagrAma nagara meM vijayamitra nAmaka eka dhanI sArthavAha nivAsa karatA thA / usa vijayamitra kI anyUna paJcendriya zarIra se sampanna subhadrA nAma kI bhAryA thI / usa vijayamitra kA putra aura subhadrA kA Atmaja ujjhitaka nAmaka sarvAGgasampanna aura rUpavAn bAlaka thA | usa kAla tathA usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra vANijagrAma nAmaka nagara meM padhAre / prajA darzanArtha nikalI / rAjA bhI kUNika nareza kI taraha gayA / bhagavAn ne dharma kA upadeza diyA / janatA tathA rAjA donoM vApisa cale gaye / usa kAla tathA usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke jyeSTha antevAsI indrabhUti nAmaka anagAra, jo ki tejolezyA ko saMkSipta karake apane andara dhAraNa kiye hue haiM tathA bele kI tapasyA karate hue the / ve bhikSArtha vANijyagrAma nagara meM padhAre / vahA~ (rAjamArga meM) unhoMne aneka hAthiyoM ko dekhA / ve hAthI yuddha ke liye udyata the, jinheM kavaca pahinAe hue the, jo zarIrarakSaka upakaraNa Adi dhAraNa kiye hue the, jinake udara dRr3ha bandhana se bAMdhe hue the / jinake jhUloM ke donoM tarapha bar3e bar3e ghaNTe laTaka rahe the / jo nAnA prakAra ke maNiyoM
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 AgamasUtra - hindI anuvAda aura ratnoM se jar3e hue vividha prakAra ke graiveyaka pahane hue the tathA jo uttara kaMcuka nAmaka tanutrANavizeSa evaM anya kavaca Adi sAmagrI dhAraNa kiye hue the / jo dhvajA patAkA tathA paMcavidha zirobhUSaNa se vibhUSita the evaM jina para Ayudha va praharaNAdi lie hue mahAvata baiThe hue the athavA una hAthiyoM para Ayudha lade hue the / isI taraha vahA~ aneka azvoM ko bhI dekhA, jo yuddha ke liye udyata the tathA jinheM kavaca tathA zArIrika rakSA ke upakaraNa pahinAe hue the / jinake zarIra para sone kI banI huI jhUla par3I huI thI tathA jo laTakAe hue tanutrANa se yukta the / jo bakhatara vizeSa se yukta tathA lagAma se anvita mukhavAle the / jo krodha se adharoM ko cabA rahe the / cAmara tathA sthAsaka se jinakA kaTibhAga parimaMDita ho rahA thA tathA jina para savArI kara rahe azvArohI Ayudha aura praharaNa grahaNa kiye hue the athavA jina para zastrAstra lade hue the / isI taraha vahA~ bahuta se puruSoM ko bhI dekhA jo dRr3ha bandhanoM se baMdhe hue lohamaya kusUlAdi se yukta kavaca zarIra para dhAraNa kiye hue, jinhoMne paTTikA kasakara bAMdha rakhI thI / jo gale meM graiveyaka dhAraNa kiye hue the / jinake zarIra para uttama cihnapaTTikA lagI huI thI tathA jo AyudhoM aura praharaNoM ko grahaNa kiye hue the / una puruSoM ke madhya meM bhagavAn gautama ne eka aura puruSa ko dekhA jisake hAthoM ko mor3akara pRSThabhAga ke sAtha rassI se bAMdhA huA thA / jisake nAka aura kAna kaTe hue the / jisakA zarIra snigdha kiyA gayA thA / jisake kara aura kaTi pradeza meM vadhya puruSocita vastrayugma dhAraNa kiyA huA thA / hAtha jisake hathakar3iyoM para rakkhe hue the jisake kaNTha meM dhAge ke samAna lAla puSpoM kI mAlA thI, jo geru ke cUrNa se potA gayA thA, jo bhaya se saMtrasta, tathA prANoM ko dhAraNa kiye rakhane kA AkAMkSI thA, jisako tila-tila karake kATA jA rahA thA, jisako zarIra ke choTe-choTe mAMsa ke Tukar3e khilAe jA rahe / aisA vaha pApAtmA saikar3oM pattharoM yA cAbukoM se mArA jA rahA thA / jo aneka strI-puruSa samudAya se ghirA huA aura pratyeka caurAhe Adi para udghoSita kiyA jA rahA thA / he mahAnubhAvo ! isa ujjhitaka bAlaka kA kisI rAjA athavA rAjaputra ne koI aparAdha nahIM kiyA, kintu yaha isake apane hI karmoM kA aparAdha hai, jo isa duHsthiti ko prApta hai ! [13] tatpazcAt usa puruSa ko dekhakara bhagavAn gautama ko yaha cintana, vicAra, manaHsaMkalpa utpanna huA ki - 'aho ! yaha puruSa kaisI narakatulya vedanA kA anubhava kara rahA hai !' aisA vicAra karake vANigrAma nagara meM ucca, nIca, madhyama gharoM meM bhramaNa karate hue yathAparyApta bhikSA lekara vANijagrAma nagara ke madhya meM se hote hue zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa Aye / bhikSA dikhalAI bhagavAn ko vandanA - namaskAra karake unase isa prakAra kahane lagehe prabho ! ApakI AjJA se maiM bhikSA ke hetu vANijagrAma nagara meM gayA / vahA~ maiMne eka aise puruSa ko dekhA jo sAkSAt nArakIya vedanA kA anubhava kara rahA hai / he bhagavan ! vaha puruSa pUrvabhava meM kauna thA ? jo yAvat naraka jaisI viSama vedanA bhoga rahA hai ? he gautama! usa kAla tathA usa samaya meM isa jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke bharatakSetra meM hastinApura nAmaka eka samRddha nagara thA / usa nagara kA sunanda nAmaka rAjA thA / vaha himAlaya parvata ke samAna mahAna thA / usa hastinApura nAmaka nagara ke lagabhaga madhyabhAga meM saikar3oM stambhoM
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAkazruta-1/2/13 123 se nirmita sundara manohara, mana ko prasanna karane vAlI eka vizAla gozAlA thI / vahA~ para nagara ke aneka sanAtha aura anAtha, aisI nagara kI gAyeM, baila, nAgarika choTI gAyeM, bhaiMse, nagara ke sAMDa. jinheM pracara mAtrA meM ghAsa-pAnI milatA thA, bhaya tathA upasagAdi se rahita hokara parama sukhapUrvaka nivAsa karate the / usa hastinApura nagara meM bhIma nAmaka eka kUTagrAha rahatA thA / vaha svabhAva se hI adharmI va kaThinAI se prasanna hone vAlA thA / usa bhIma kUTagrAha kI utpalA nAmaka bhAryA thI jo ahIna paMcendriya vAlI thI / kisI samaya vaha utpalA garbhavatI huI / usa utpalA nAma kI kUTagrAha kI patnI ko pUre tIna mAsa ke pazcAt isa prakAra kA dohada utpanna huA __ ve mAtAe~ dhanya haiM, puNyavatI haiM, kRtArtha haiM, sulakSaNA haiM, unakA aizvarya saphala hai, unakA manuSyajanma aura jIvana bhI sArthaka hai, jo aneka anAtha yA sanAtha nAgarika pazuoM yAvat vRSabhoM ke Udhas, stana, vRSaNa, pUMcha, kakud, skandha, karNa, netra, nAsikA, jIbha, oSTha, kambala, jo ki zUlya, talita, bhRSTa, zuSka, aura lavaNasaMskRta mAMsa ke sAtha surA, madhu meraka, sIdhu, prasannA, ina saba madyoM kA sAmAnya va vizeSa rUpa se AsvAdana, visvAdana, paribhAjana tathA paribhoga karatI huI apane dohada ko pUrNa karatI haiM / kAza ! maiM bhI apane dohada ko isI prakAra pUrNa karU~ / isa vicAra ke anantara usa dohada ke pUrNa na hone se vaha utpalA nAmaka kUTagrAha kI patnI sUkhane lagI, bhUkhe vyakta ke samAna dIkhane lagI, mAMsa rahita-asthi-zeSa ho gayI, rogiNI va rogI ke samAna zithila zarIravAlI, nisteja, dIna tathA cintAtura mukhavAlI ho gayI / usakA badana phIkA tathA pIlA par3a gayA, netra tathA mukha-kamala mujha gayA, yathocita puSpa, vastra, gandha, mAlya-phUloM kI gUMthI huI mAlA-AbhUSaNa aura hAra Adi kA upabhoga na karanevAlI, karatala se mardita kamala kI mAlA kI taraha mlAna huI kartavya va akartavya ke viveka se rahita cintAgrasta rahane lgii| itane meM bhIma nAmaka kUTagrAha, jahA~ para utpalA nAma kI kUTagrAhiNI thI, vahA~ AyA aura usane ArtadhyAna dhyAtI huI cintAgrasta utpalA ko dekhakara kahane lagA-'devAnupriye ! tuma kyoM isa taraha zokAkula, hathelI para mukha rakhakara ArtadhyAna meM magna ho rahI ho ? svAmina ! lagabhaga tIna mAsa pUrNa hone para mujhe yaha dohada utpanna huA ki ve mAtAe~ dhanya haiM, ki jo catuSpAda pazuoM ke Udhas, stana Adi ke lavaNa-saMskRta mA~sa kA aneka prakAra kI madirAoM ke sAtha AsvAdana karatI huI apane dohada ko pUrNa karatI haiM / usa dohada ke pUrNa na hone se nisteja va hatotsAha hokara maiM ArtadhyAna meM magna hU~ / tadanantara bhIma kUTagrAha ne utpalA se kahA-devAnupriye! tuma cintAgrasta va ArtadhyAna yukta na hoo, maiM vaha saba kucha karU~gA jisase tumhAre isa dohada kI paripUrti ho jAyagI / isa prakAra ke iSTa, priya, kAnta, manohara, manojJa vacanoM se usane usa samAzvAsana diyA / tatpazcAt bhIma kuTagrAha AdhI rAtri ke samaya akelA hI dRDha kavaca pahanakara, dhanuSa-vANa se sajjita hokara, graiveyaka dhAraNa kara evaM Ayudha praharaNoM ko lekara apane ghara se nikalA aura hastinApura nagara ke madhya se hotA huA jahA~ para gomaNDapa thA vahA~ Akara vaha nAgarika pazuoM yAvat vRSabhoM meM se kaI eka ke Udhas, kaI eka ke sAsnA-kambala Adi va kaI eka ke anyAnya aGgopAGgoM ko kATatA hai aura kATakara apane ghara AtA hai / Akara apanI bhAryA utpalA ko de detA hai / tadanantara vaha utpalA una aneka
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 AgamasUtra - hindI anuvAda prakAra ke zUla Adi para pakAye gaye gomAMsoM ke sAtha aneka prakAra kI madirA Adi kA AsvAdana, visvAdana karatI huI apane dohada ko paripUrNa karatI hai / isa taraha vaha paripUrNa dohada vAlI, sanmAnita dohada vAlI, vinIta dohada vAlI, vyucchinna dohada vAlI va sampanna dohada vAlI hokara usa garbha ko sukhapUrvaka dhAraNa karatI hai / [14] tadanantara usa utpalA nAmaka kUTagrAhiNI ne kisI samaya nava-mAsa paripUrNa ho jAne para putra ko janma diyA / janma ke sAtha hI usa bAlaka ne atyanta karNakaTu tathA cItkArapUrNa bhayaMkara AvAja kI / usa bAlaka ke kaThora, cItkArapUrNa zabdoM ko sunakara tathA avadhAraNa kara hastinApura nagara ke bahuta se nAgarika pazu yAvat vRSabha Adi bhayabhIta va udvega ko prApta hokara cAroM dizAoM meM bhAgane lage / isase usake mAtA-pitA ne isa taraha usakA nAma - saMskaraNa kiyA ki janma ke sAtha hI isa bAlaka ne cItkAra ke dvArA karNakaTu svara yukta Akrandana kiyA, isa prakAra ke usa karNakaTu, cItkArapUrNa Akrandana ko sunakara tathA avadhAraNa kara hastinApura ke gau Adi nAgarika pazu bhayabhIta va udvigna hokara cAroM tarapha bhAgane lage, ataH isa bAlaka kA nAma gotrAsa rakkhA jAtA hai / tadanantara yathAsamaya usa gotrAsa nAmaka bAlaka ne bAlyAvasthA ko tyAga kara yuvAvasthA meM praveza kiyA / tatpazcAt bhIma kUTagrAha kisI samaya kAladharma ko prApta huA / taba gotrAsa bAlaka ne apane mitra, jJAti, nijaka, svajana, sambandhI aura parijanoM se parivRta hokara rudana, vilapana tathA Akrandana karate hue apane pitA bhIma kUTagrAha kA dAhasaMskAra kiyA / aneka laukika mRtaka - kriyAe~ kI / tadanantara sunanda nAmaka rAjA ne kisI samaya svayameva gotrAsa bAlaka ko kUTagrAha ke pada para niyukta kiyA / gotrAsa bhI mahAn adharmI va duSpratyAnanda thA / usake bAda vaha gotrAsa kUTagrAha pratidina AdhI rAtri ke samaya sainika kI taraha taiyAra hokara kavaca pahinakara aura zastrAstroM ko dhAraNa kara apane ghara se nikalatA / gomaNDapa meM jAtA / aneka gau Adi nAgarika pazuoM ke aMGgopAGgoM ko kATakara A jAtA / una gau Adi pazuoM ke zUlapakka tale, bhune, sUkhe aura namakIna mAMsoM ke sAtha madirA Adi kA AsvAdana, visvAdana karatA huA jIvanayApana karatA / tadanantara vaha gotrAsa kUTagrAha isa prakAra ke karmoMvAlA, isa prakAra ke kAryoM meM pradhAnatA rakhanevAlA, isa prakAra kI pApa-vidyA ko jAnanevAlA tathA aise krUra AcaraNoMvAlA nAnA prakAra ke pApakarmoM kA upArjana kara pAMca sau varSa kA pUrA AyuSya bhogakara cintA aura duHkha se pIr3ita hokara maraNAvasara meM kAla karake utkRSTa tIna sAgara kI utkRSTa sthitivAle dUsare naraka meM nAraka rUpa se utpanna huA / [15] vijayamitra kI subhadrA nAma kI bhAryA jAtanindukA thI / ataeva janma lete hI usake bAlaka vinAza ko prApta ho jAte the / tatpazcAt vaha gotrAsa kUTagrAha kA jIva bhI dUsare naraka se nikalakara sIdhA isI vANijagrAma nagara ke vijayamitra sArthavAha kI subhadrA nAma kI bhAryA ke udara meM putrarUpa se utpanna huA - nava mAsa paripUrNa hone para subhadrA sArthavAhI ne putra ko janma diyA / tatpazcAt subhadrA sArthavAhI usa bAlaka ko janmate hI ekAnta meM kUr3ekarkaTa ke Dhera para DalavA detI hai, aura punaH uThavA letI hai / tatpazcAt kramazaH saMrakSaNa va saMgopana karatI huI usakA parivarddhana karane lagatI hai / usake bAda usa bAlaka ke mAtA-pitA sthitipatita ke anusAra putrajanmocita badhAI bAMTane Adi kI kriyA karate haiM / candra-sUrya
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAkazruta- 1/2/15 darzana-utsava va jAgaraNa mahotsava bhI mahAn Rddhi evaM satkAra ke sAtha karate haiM / tatpazcAt usa bAlaka ke mAtA-pitA gyArahaveM dina ke vyatIta ho jAne para tathA bArahavA~ dina A jAne para isa prakAra kA guNa se sambandhita va guNaniSpanna nAmakaraNa karate haiM-kyoMki hamArA yaha bAlaka ekAnta meM ukarar3e para pheMka diyA gayA thA, ataH hamArA yaha bAlaka 'ujjhitaka' nAma se prasiddha ho / tadanantara vaha ujjhitaka kumAra pAMca dhAyamAtAoM kI dekharekha meM rahane lagA / una dhAyamAtAoM ke nAma ye haiM-kSIradhAtrI, snAnadhAtrI, maNDanadhAtrI, krIDApanadhAtrI, goda meM uThAkara khilAnevAlI / ina dhAyamAtAoM ke dvArA dRr3hapratijJa kI taraha nirvAta evaM nirvyAghAta parvatIya kandarA meM avasthita campaka vRkSa kI taraha sukhapUrvaka vRddhi ko prApta hone lagA / isake bAda vijayamitra sArthavAha ne jahAja dvArA gaNima, dharima, meya aura pAricchedya rUpa cAra prakAra kI becane yogya vastue~ lekara lavaNasamudra meM prasthAna kiyA / parantu lavaNa samudra meM jahAja ke vinaSTa ho jAne se vijayamitra kI uparyukta cAroM prakAra kI mahAmUlya vastue~ jalamagna ho gayIM aura vaha svayaM trANa rahita aura azaraNa hokara kAladharma ko prApta ho gayA / tadanantara Izvara, talavara, mADambika, kauTumbika, ibhya, zreSThI tathA sArthavAhoM ne jaba lavaNa samudra meM jahAja ke naSTa aura mahAmUlyavAle krayANaka ke jalamagna ho jAnepara trANa aura zaraNa se rahita vijayamitra kI mRtyu kA vRttAnta sunA to ve hastanikSepa - dharohara va vAhya bhANDasAra ko lekara ekAnta sthAna meM cale gaye / tadanantara subhadrA sArthavAhI ne jisa samaya lavaNasamudra meM jahAja ke naSTa ho jAne ke kAraNa bhANDasAra ke jalamagna ho jAne ke sAtha vijayamitra sArthavAha kI mRtyu ke vRttAnta ko sunA, taba vaha pativiyogajanya mahAn zoka se grasta ho gaI / kulhAr3e se kaTI huI campaka vRkSa kI zAkhA kI taraha dhar3Ama se pRthvItala para gira par3I / tatpazcAt vaha subhadrA - sArthavAhI eka muharta ke anantara Azvasta ho aneka mitroM, jJAtijanoM, svajanoM, sambandhiyoM tathA parijanoM se ghirI huI rudana krandana vilApa karatI huI vijayamitra ke laukika mRtaka - kriyAkarma karatI hai / tadanantara vaha subhadrA sArthavAhI kisI anya samaya lavaNasamudra meM pati kA gamana, lakSmI kA vinAza, pota jahAja kA jalamagra honA tathA pati kI mRtyu kI cintA meM nimagna rahatI huI kAla - dharma ko prApta ho gayI / [16] tadanantara nagarakSaka puruSoM ne subhadrA sArthavAhI kI mRtyu ke samAcAra jAnakara ujjhataka kumAra ko apane ghara se nikAla diyA aura usake ghara ko kisI dUsare ko sauMpa diyaa| apane ghara se nikAlA jAne para vaha ujjhitaka kumAra vANijagrAma nagara ke tripatha, catuSpatha, catvara, rAjamArga evaM sAmAnya mArgoM para, dyUtagRhoM, vezyAgRhoM va madyapAnagRhoM meM sukhapUrvaka bhaTakane lagA / tadanantara berokaToka svacchandamati evaM niraMkuza banA huA vaha cauryakarma, dyUtakarma, vezyAgamana aura parastrIgamana meM Asakta ho gayA / tatpazcAt kisI samaya kAmadhvajA vezyA ke sAtha vipula, udArapradhAna manuSya sambandhI viSayabhogoM kA upabhoga karatA huA samaya vyatIta karane lagA / tadanantara usa vijayamitra rAjA kI zrI nAmaka devI ko yonizUla utpanna ho gayA / isaliye vijayamitra rAjA apanI rAnI ke sAtha udAra - pradhAna manuSya sambandhI kAmabhogoM ko bhogane meM samartha na rahA / ataH anya kisI samaya usa rAjA ne ujjhitakumAra ko kAmadhvajA gaNikA ke sthAna se nikalavA diyA aura kAmadhvajA vezyA ke sAtha manuSya sambandhI udAra - pradhAna viSayabhogoM kA upabhoga karane lagA / 125
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda tadanantara kAmadhvajA gaNikA ke ghara se nikAle jAne para kAmadhvajA gaNiko meM mUrcchita, gRddha, grathita aura adhyupapanna, vaha ujjhitaka kumAra anyatra kahIM bhI smRti, rati, va dhRti ko prApta na karatA huA, usI meM citta va mana ko lagAe hue, tadviSayaka pariNAmavAlA, tadviSayaka adhyavasAya, usI sambandhI prayatna - vizeSa vAlA, usakI hI prApti ke lie udyata, usI meM mana vacana aura indriyoM ko samarpita karane vAlA, usI kI bhAvanA se bhAvita hotA huA kAmadhvajA vezyA ke aneka antara, chidra va vivara kI gaveSaNA karatA huA jIvanayApana kara rahA thA / tadanantara vaha ujjhitaka kumAra kisI anya samaya meM kAmadhvajA gaNikA ke pAsa jAne kA avasara prAptakara guptarUpa se usake ghara meM praveza karake kAmadhvajA vezyA ke sAtha manuSya sambandhI udAra viSayabhogoM kA upabhoga karatA huA jIvanayApana karane lagA / idhara kisI samaya balamitra nareza, snAna, balikarma, kautuka, maMgala prAyazcitta ke rUpa meM mastaka para tilaka evaM mAMgalika kArya karake sarva alaMkAroM se alaMkRta ho, manuSyoM ke samUha se ghirA huA kAmadhvajA vezyA ke ghara gayA / vahA~ usane kAmadhvajA vezyA ke sAtha manuSya sambandhI bhogoM kA upabhoga karate hue ujjhitaka kumAra ko dekhA / dekhate hI vaha krodha se lAla-pIlA ho gayA / mastaka para trivalika bhRkuTi car3hAkara apane anucaroM ke dvArA ujjhitaka kumAra ko pakar3avAyA / yaSTi, muSTi, jAnu, kUrpara ke prahAroM se usake zarIra ko cUra-cUra aura mata karake avakoTaka bandhana se bAMdhA aura bA~dhakara 'isI prakAra se yaha badhya hai' aisI AjJA dI / he gautama! isa prakAra vaha ujjhitaka kumAra pUrvakRta pApamaya karmoM kA phala bhoga rahA hai / 126 [17] he prabho ! yaha ujjhitaka kumAra yahA~ se kAlamAsa meM kAla karake kahA~ jAegA ? aura kahA~ utpanna hogA ? gautama ! ujjhitaka kumAra 25 varSa kI pUrNa Ayu ko bhogakara Aja bhAgAvazeSa dina meM zUlI dvArA bheda ko prApta hokara kAlamAsa meM kAla karake ratnaprabhA meM nAraka rUpa meM utpanna hogA / vahA~ se nikalakara sIdhA isI jambUdvIpa meM bhAratavarSa ke vaitADhya parvata ke pAdamUla meM vAnara ke rUpa meM utpanna hogA / vahA~ para bAlabhAva ko tyAgakara yuvAvasthA ko prApta hotA huA vaha pazu sambandhI bhogoM meM mUrcchita, gRddha, bhogoM ke snehapAza meM jakar3A huA aura bhogoM hI meM mana ko lagAe rakhanevAlA hogA / vaha utpanna hue vAnarazizuoM kA avahanana kiyA karegA / aise kukarma meM tallIna huA vaha kAla mAsa meM kAla karake isI jambUdvIpa meM indrapura nAmaka nagara meM gaNikA ke ghara meM putra rUpa meM utpanna hogA / mAtA-pitA utpanna hote hI usa bAlaka ko varddhitaka banA deMge aura napuMsaka ke kArya sikhalAeMge / bAraha dina ke vyatIta ho jAne para usake mAtA-pitA usakA 'priyasena' yaha nAmakaraNa kareMge / bAlyabhAva ko tyAga kara yuvAvasthA ko prApta tathA vijJa, evaM buddhi Adi kI paripakva avasthA ko upalabdha karanevAlA yaha priyasena napuMsaka rUpa, yauvana va lAvaNya ke dvArA utkRSTa - uttama aura utkRSTa zarIravAlA hogA / tadanantara vaha priyasena napuMsaka indrapura nagara ke rAjA, Izvara yAvat anya manuSyoM ko aneka prakAra ke prayogoM se, mantroM se mantrita cUrNa, bhasma Adi se, hRdaya ko zUnya kara denevAle, adRzya kara denevAle, vaza meM karanevAle, prasanna kara denevAle aura parAdhIna kara denevAle prayogoM se vazIbhUta karake manuSya sambandhI udAra bhogoM ko bhogatA huA samayayApana karegA / isa taraha vaha priyasena napuMsaka ina pApapUrNa kAmoM meM hI banA rahegA /
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAkazruta- 1/2/16 127 vaha bahuta pApakarmoM kA upArjana karake 121 varSa kI parama Ayu ko bhogakara mRtyu ko prApta hokara isa ratnaprabhA naraka meM nAraka ke rUpa meM utpanna hogA / vahA~ se sarIsRpa Adi prANiyoM kI yoniyoM meM janma legA / vahA~ se usakA saMsAra- bhramaNa mRgAputra kI taraha hogA yAvat pRthivIkAya Adi meM janma legA / vahA~ se isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa kI campA nagarI meM bhaiMsA ke rUpa meM janma legA / vahA~ goSThikoM ke dvArA mAre jAne para usI nagarI ke zreSThikula meM putrarUpa meM utpanna hogA / vahA~ para bAlyAvasthA ko pAra karake yauvana avasthA ko prApta hotA huA vaha tathArUpa sthaviroM ke pAsa zaMkA kAMkSA Adi doSoM se rahita bodhilAbha ko prAptakara anagAra dharma ko grahaNa karegA / vahA~ se kAlamAsa meM kAlakara saudharma nAmaka prathama devaloka meM utpanna hogaa| yAvat mRgAputra ke samAna karmoM kA anta karegA / adhyayana - 2 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa adhyayana-3- - abhagnasena 1 [18] tRtIya adhyayana kI prastAvanA pUrvavat / usa kAla usa samaya meM purimatAla nagara thA / vaha bhavanAdi kI adhikatA se tathA dhana-dhAnya Adi se paripUrNa thA / usa purimatAla nagara ke IzAna koNa meM amoghadarzI nAmaka udyAna thA / usa meM amoghadarzI nAmaka yakSa kA eka yakSAyatana thA / purimatAla nagara meM mahAbala nAmaka rAjA rAjya karatA thA | usa purimatAla nagara ke IzAna koNa meM sImAnta para sthita aTavI meM zAlATavI nAma kI corapallI thI jo parvatIya bhayaMkara guphAoM ke prAtabhAga para sthita thI / bAMsa kI jAlI kI banI huI bAr3arUpa prAkAra se ghirI huI thI / chinna parvata ke U~ce-nace gartarUpa khAIvAlI thI / usameM pAnI kI paryApta suvidhA thI / usake bAhara dUra-dUra taka pAnI aprApya thA / usameM bhAgane vAle manuSyoM ke mArgarUpa aneka guptadvAra the / jAnakAra vyakti hI usameM nirgama kara sakatA thaa| bahuta se moSa - coroM se curAI vastuoM ko vApisa lAne ke liye udyata manuSyoM dvArA bhI usakA parAjaya nahIM kiyA jA sakatA thA / usa zAlATavI corapallI meM vijaya nAma kA cora senApati rahatA thA / vaha mahA adharmI thA yAvat usake hAtha sadA khUna se raMge rahate the / usakA nAma aneka nagaroM meM phailA huA thA / vaha zUravIra, dRDhaprahArI, sAhasI, zabdabedhI tathA talavAra aura lAThI kA agragaNya yoddhA thA / vaha senApati usa corapallI meM pAMca sau coroM kA svAmitva, agresaratva, netRtva, bar3appana karatA huA rahatA thA / [19] tadanantara vaha vijaya nAmaka corasenApati aneka cora, pAradArika, granthibhedaka, sandhicchedaka, dhUrta vagairaha loga tathA anya bahuta se chinna bhinna tathA ziSTamaNDalI se bahiSkRta vyaktiyoM ke liye bAMsa ke vana ke samAna gopaka yA saMrakSaka thA / vaha vijaya corasenApati purimatAla nagara ke IzAna koNagata janapada ko aneka grAmoM ko naSTa karane se, aneka nagaroM kA nAza karane se, gAya Adi pazuoM ke apaharaNa se, kaidiyoM ko curAne se, pathikoM ko lUTane se, khAta- seMdha lagAkara corI karane se, pIr3ita karatA huA, vidhvasta karatA huA, tarjita, tADita, sthAna- dhana tathA dhAnyAdi se rahita karatA huA tathA mahAbala rAjA ke rAjadeyakaramahasUla ko bhI bArambAra svayaM grahaNa karatA huA samaya vyatIta karatA thA / usa vijaya nAmaka corasenApati kI skandazrI nAma kI paripUrNa pAMca indriyoM se yukta
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 AgamasUtra - hindI anuvAda sarvAMgasundarI patnI thI / usa vijaya corasenApati kA putra evaM skandazrI kA Atmaja agrasena nAma kA eka bAlaka thA, jo anyUna pAMca indriyoM vAlA tathA vizeSa jJAna rakhanevAlA aura buddhi kI paripakkatA se yukta yauvanAvasthA ko prApta kiye hue thA / usa kAla tathA usa samaya meM purimatAla nagara meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI padhAre / pariSad nIkalI / rAjA bhI gayA / bhagavAn ne dharmopadeza diyA / rAjA tathA janatA vApisa lauTa Aye / usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pradhAna ziSya gautama svAmI rAjamArga meM padhAre / unhoMne bahuta se hAthiyoM, ghor3oM tathA sainikoM kI taraha zastroM se susajjita aura kavaca pahine hue aneka puruSoM ko dekhA / una saba ke bIca avakoTaka bandhana se yukta udghoSita eka puruSa ko bhI dekhA / rAjapuruSa usa puruSa ko catvara para baiThAkara usake Age ATha laghupitAoM ko mArate haiM / tathA kazAdi prahAroM se tAr3ita karate hue dayanIya sthiti ko prApta hue usa puruSa ko usake hI zarIra meM se kATe gaye mAMsa ke choTe-choTe Tukar3oM ko khilAte haiM aura rudhira kA pAna karAte haiM / dvitIya catvara para usakI ATha laghumAtAoM ko usake samakSa tAr3ita karate haiM aura mAMsa khilAte tathA rudhirapAna karAte haiM / tIsare catvara para ATha mahApitAoM ko, cauthe catvara para ATha mahAmAtAoM ko, pAMcave para putroM ko, chaTThe para putravadhuoM ko, sAtaveM para jAmAtAoM ko, AThaveM para lar3akiyoM ko, navameM para naptAoM ko, dasaveM para lar3ake aura lar3akiyoM kI lar3akiyoM ko, gyArahaveM para naptRkApatiyoM ko, terahaveM para pitA kI bahinoM ke patiyoM ko, caudahaveM para pitA kI bahinoM ko, pandrahaveM para mAtA kI bahinoM ke patiyoM ko, solahaveM para mAtA kI bahinoM ko, satrahaveM para mAmA kI striyoM ko, aThArahaveM para zeSa mitra, jJAti, svajana sambandhI aura parijanoM ko usa puruSa ke Age mArate haiM tathA cAbuka ke prahAroM tAr3ita karate hue ve rAjapuruSa karuNAjanaka usa puruSa ko usake zarIra se nikAle hue mAMsa ke Tukar3e khilAte aura rudhira kA pAna karAte haiM / [20] tadanantara bhagavAn gautama ke hRdaya meM usa puruSa ko dekhakara yaha saGkalpa utpanna huA yAvat pUrvavat ve nagara se bAhara nikale tathA bhagavAn ke pAsa Akara nivedana karane lage / yAvat bhagavan ! vaha puruSa pUrvabhava meM kauna thA ? jo isa taraha apane karmoM kA phala pA rahA hai ? isa prakAra nizcaya hI he gautama! usa kAla tathA usa samaya isa jambUdvIpa ke antargata bhAratavarSa meM purimatAla nAmaka samRddhipUrNa nagara thA / vahAM udita nAma kA rAjA rAjya karatA thA, jo himAlaya parvata kI taraha mahAn thA / nirNaya nAma kA eka aNDoM kA vyApArI bhI rahatA thA / vaha dhanI tathA parAbhava ko na prApta hone vAlA, adharmI yAvat parama asantoSI thA / nirNayanAmaka aNDavaNika ke aneka dattabhRtibhaktavetana aneka puruSa pratidina kuddAla va bAMsa kI piTAriyoM ko lekara purimatAla nagara ke cAroM ora aneka, kauvI ke ghUkI ke, kabUtarI ke, gulI ke, moranI ke, murgI ke, tathA aneka jalacara, sthalacara, va khecara Adi jIvoM ke aNDoM ko lekara piTAriyoM meM bharate the aura bharakara nirNaya nAmaka aNDoM ke vyApArI ko aNDoM se bharI huI ve paTariyA~ dete the / tadanantara vaha nirNaya nAmaka aNDavarNak ke aneka vetanabhogI puruSa bahuta se kauvI yAvat kukar3I ke aNDoM tathA anya jalacara, sthalacara evaM khecara Adi pUrvokta jIvoM ke aNDoM ko tavoM para kar3AhoM para hAthoM meM evaM aMgAroM meM talate the, bhUnate the, pakAte the / rAjamArga kI
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAkazruta- 1/3/20 madhyavartI dukAnoM para aNDoM ke vyApAra se AjIvikA karate hue samaya vyatIta karate the / vaha nirNaya aNDavaNik svayaM bhI aneka kauvI yAvat kukar3I ke aNDoM ke, jo ki pakAye hue, ta hue aura bhune hue the, sAtha hI surA, madhu, meraka, jAti tathA sIdhu ina paMcavidha madirAoM kA AsvAdana karatA huA jIvana-yApana kara rahA thA / tadanantara vaha nirNaya aNDavaNik isa prakAra ke pApakarmoM kA karanevAlA atyadhika pApakarmoM ko upArjita karake eka hajAra varSa kI parama AyuSya ko bhogakara, mRtyu ke samaya meM mRtyu ko prApta karake tIsarI naraka meM utkRSTa sAgaropama kI sthitivAle nArakoM meM nAraka rUpa se utpanna huA / 129 [21] vaha nirNayanAmaka aNDavaNik naraka se nikalakara vijayanAmaka corasenApati kI skandazrI bhAryA ke udara meM putra rUpa meM utpanna huA / kisI anya samaya lagabhaga tIna mAsa paripUrNa hone para skandazrI ko yaha dohada utpanna huA - ve mAtAe~ dhanya haiM, jo mitra, jJAti, nijaka, svajana, sambandhiyoM aura parijanoM kI mahilAoM tathA anya mahilAoM se parivRta hokara snAna yAvat aniSTotpAdaka svapnAdi ko niSphala banAne ke liye prAyazcitta rUpa meM mAGgalika kRtyoM ko karake sarvaprakAra ke alaMkAroM se alaMkRta ho, bahuta prakAra ke azana, pAna, khAdima svAdima padArthoM tathA surA, madhu, meraka, jAti aura prasannAdi madirAoM kA AsvAdana, visvAdana, paribhAjana aura paribhoga karatI huI vicaratI haiM, tathA bhojana ke pazcAt jo ucita sthAna para upasthita huI haiM, jinhoMne puruSa kA veza pahanA huA hai aura jo dRDha bandhanoM se baMdhe hue, lohamaya kalaka Adi se yukta kavaca - lohamaya bakhtara ko zarIra para dhAraNa kiye hue haiM, yAvat Ayudha aura praharaNoM se yukta haiM, tathA vAma hasta meM dhAraNa kiye hue phalaka-DhAloM se, kozamyAna se bAhara nikalI huI talavAroM se, kandhe para rakhe hue tarakazoM se U~ce kiye hue jAloM athavA zastravizeSoM se, pratyaMcA yukta dhanuSoM se, samyaktayA pheMka jAnevAle bANoM se, laTakatI va avasArita cAlita jaMghA - ghaNTiyoM ke dvArA tathA kSipratUrya bajAne se mahAn, utkRSTa - Anandamaya mahAdhvani se samudra kI AvAja ke samAna AkAzamaNDala ko zabdAyamAna karatI huI zAlAvI nAmaka corapallI ke cAroM ora avalokana tathA cAroM tarapha bhramaNa karatI huI apanA dohada pUrNa karatI haiM / kyA acchA ho yadi maiM bhI isI bhAMti apane dohada ko pUrNa karU~ ? aisA vicAra karane ke pazcAt vaha dohada ke pUrNa na hone se udAsa huI, dubalI patalI aura jamIna para najara lagAe ArtadhyAna karane lagI / tadanantara vijaya corasenApati ne ArtadhyAna karatI huI skandazrI ko dekhakara isa prakAra pUchA- devAnupriye ! tuma udAsa huI kyoM ArtadhyAna kara rahI ho ? skandazrI ne vijaya corasenApati se kahA- devAnupriya ! mujhe garbha dhAraNa kiye hue tIna mAsa ho cuke haiM / mujhe pUrvokta dohada huA, usakI pUrti na hone se ArtadhyAna kara rahI hU~ / taba vijaya corasenApati ne apanI skandazrI bhAryA kA yaha kathana suna aura samajha kara kahA - he subhage ! tuma isa dohada kI apanI icchA ke anukUla pUrti kara sakatI ho, isakI cittA na karo / tadanantara vaha skandazrI ke vacanoM ko sunakara atyanta prasanna huI / harSAtireka se bahuta sahacAriyoM va coramahilAoM ko sAtha meM lekara snAnAdi se nivRtta ho, alaMkRta hokara vipula azana, pAna, va surA madirA Adi kA AsvAdana, visvAdana karane lagI / isa taraha sabake sAtha bhojana karane ke pazcAt ucita sthAna para ekatrita hokara puruSaveza ko dhAraNa kara tathA dRDha bandhanoM se baMdhe hue lohama 6 9
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda kasUlaka Adi se yukta kavaca ko zarIra para dhAraNa karake yAvat bhramaNa karatI huI apane dohada ko pUrNa karatI hai / dohada ke sampUrNa hone, sammAnita hone, vinIta hone, tathA sampanna hone para apane usa garbha ko paramasukhapUrvaka dhAraNa karatI huI rahane lagI / tadantara usa cora senApati kI patnI skandazrI ne naumAsa ke paripUrNa hone para putra ko janma diyA / vijaya corasenApati ne bhI daza dina paryanta mahAn vaibhava ke sAtha sthiti patita kulakramAgata utsava manAyA / usake bAda bAlaka ke janma ke gyArahaveM dina vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima taiyAra karAyA / mitra, jJAti, svajanoM Adi ko Amantrita kiyA, jimAyA aura unake sAmane isa prakAra kahA, 'jisa samaya yaha bAlaka garbha meM AyA thA, usa samaya isakI mAtA ko eka dohada utpanna huA thA, ataH mAtA ko jo dohada utpanna huA vaha abhagna rahA tathA nirvighna sampanna huA / isaliye isa bAlaka kA 'abhagnasena' yaha nAmakaraNa kiyA jAtA hai / ' tadanantara vaha abhagrasena bAlaka kSIradhAtrI Adi pAMca dhAyamAtAoM ke dvArA saMbhAlA jAtA huA vRddhi ko prApta hone lagA / [22] anukrama se kumAra abhagnasena ne bAlyAvasthA ko pAra karake yuvAvasthA meM praveza kiyA / ATha kanyAoM ke sAtha usakA vivAha huA / vivAha meM usake mAtA-pitA ne AThaATha prakAra kI vastue~ prItidAna meM dIM aura vaha U~ce prAsAdoM meM rahakara manuSya sambandhI bhogoM kA upabhoga karane lagA / tatpazcAt kisI samaya vaha vijaya corasenApati kAladharma ko prApta ho gayA / usakI mRtyu para kumAra abhagnasena ne pAMca sau coroM ke sAtha rote hue, Akrandana karate hue aura vilApa karate hue atyanta ThATha ke sAtha evaM satkAra sammAna ke sAtha vijaya corasenApati kA haraNa kiyA / bahuta se laukika mRtakakRtya kie / thor3e samaya ke pazcAt abhagnasena zoka rahita ho gayA / 130 tadanantara una pAMca sau coroM ne bar3e mahotsava ke sAtha abhagrasena ko zAlATavI nAmaka corapallI meM cora senApati ke pada para prasthApita kiyA / senApati ke pada para niyukta huA vaha abhagnasena, adhArmika, adharmaniSTha, adharmadarzI evaM adharma kA AcaraNa karatA huA yAvat rAjadeya kara- mahasUla ko bhI grahaNa karane lagA / tadanantara abhagnasena corasenApati ke dvArA bahuta grAmoM ke vinAza se santapta hue usa deza ke logoM ne eka dUsare ko bulAkara isa prakAra kahAhe devAnupriyo ! corasenApati abhagnasena purimatAla nagara ke uttaradizA ke bahuta se grAmoM kA vinAza karake vahA~ ke logoM ko dhana-dhAnyAdi se rahita kara rahA hai / isaliye he devAnupriyo ! purimatAla nagara ke mahAbala rAjA ko isa bAta se saMsUcita karanA apane liye zreyaskara hai| tadanantara deza ke ekatrita sabhI janoM jahA~ para mahAbala rAjA thA, vahA~ mahArtha, mahArtha mahArha va rAjA ke yogya bheMTa lekara Aye aura donoM hAtha jor3akara mastaka para dasa nakhoM vAlI aMjali karake mahArAja ko vaha mUlyavAn bheMTa arpaNa kI / arpaNa karake mahAbala rAjA se bole - 'he svAmin ! zAlATavI nAmaka corapallI kA corasenApati abhagnasena grAmaghAta tathA nagaraghAta Adi karake yAvat hameM nirdhana banAtA hai / hama cAhate haiM ki ApakI bhujAoM kI chAyA se saMrakSita hote hue nirbhaya aura upasarga rahita hokara hama sukhapUrvaka nivAsa kareM / ' isa prakAra kahakara, pairoM meM par3akara tathA donoM hAtha jor3akara una prAntIya puruSoM ne mahAbala nareza se vijJapti kI /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAkazruta- 1/3/22 131 mahAbala nareza una janapadavAsiyoM ke pAsa se ukta vRttAnta ko sunakara ruSTa, kupita aura krodha se tamatamA uThe / usake anurUpa krodha se dAMta pIsate hue bhoheM car3hAkara kotavAla ko bulAte haiM aura kahate haiM- devAnupriya ! tuma jAo aura zAlATavI nAmaka corapallI ko naSTa-bhraSTa kara do aura usake corasenApati abhagrasena ko jIvita pakar3akara mere sAmane upasthita karo / mahAbala rAjA kI isa AjJA ko daNDanAyaka vinayapUrvaka svIkAra karatA huA, dRr3ha baMdhanoM se baMdhe hue lohamaya kulaka Adi se yukta kavaca ko dhAraNa kara AyudhoM aura praharaNoM se yukta aneka puruSoM ko sAtha meM lekara, hAthoM meM phalaka DhAla bAMdhe hue yAvat kSipratUrya ke bajAne se mahAn utkRSTa mahAdhvani evaM siMhanAda Adi ke dvArA samudra kI sI garjanA karate hue, AkAza ko vidIrNa karate hue purimatAla nagara ke madhya se nikala kara zAlATavI corapallI kI ora jAne kA nizcaya karatA hai / tadanantara agrasena corasenApati ke guptacaroM ko isa vRttAnta kA patA lagA / ve sAlATavI corapallI meM, jahAM abhagrasena corasenApati thA, Aye aura donoM hAtha jor3akara aura mastaka para dasa nakhoMvAlI aMjali karake abhagnasena se isa prakAra bole- he devAnupriya ! purimatAlanagara meM mahAbala rAjA ne mahAn subhaToM ke samudAyoM ke sAtha daNDanAyaka - kotavAla ko bulAkara AjJA dI hai ki - 'tuma loga zIghra jAo, jAkara sAlATavI corapallI ko naSTa-bhraSTa kara do aura usake senApati abhagrasena ko jIvita pakar3a lo aura pakar3akara mere sAmane upasthita karo / ' rAjA kI AjJA ko zirodhArya karake kotavAla yoddhAoM ke samUha ke sAtha sAlATavI corapallI meM Ane ke liye ravAnA ho cukA hai / tadanantara usa abhagnasena senApati ne apane guptacaroM kI bAtoM ko sunakara tathA vicArakara apane pAMca sau coroM ko bulAkara kahA- devAnupriyo ! purimatAla nagara ke mahAbala rAjA ne AjJA dI hai ki yAvat daNDanAyaka ne corapallI para AkramaNa karane kA tathA mujhe jIvita pakar3ane ko yahA~ Ane kA nizcaya kara liyA hai, ataH usa daNDanAyaka ko sAlATavI cora-pallI pahu~cane se pahile hI mArga meM roka denA hamAre liye yogya hai / abhagrasena senApati ke isa parAmarza ko 'tatheti' aisA kahakara pAMca sau coroM ne svIkAra kiyA / tadanantara agrasena cora senApati ne azana, pAna, khAdima aura svAdima- aneka prakAra kI svAdiSTa bhojanasAmagrI taiyAra karAI tathA pAMca sau coroM ke sAtha snAnAdi kriyA kara duHsvapnAdi ke phaloM ko niSphala karane ke liye mastaka para tilaka tathA anya mAGgalika kRtya karake bhojanazAlA meM usa vipula azanAdi vastuoM tathA pAMca prakAra kI madirAoM kA yathAruci AsvAdana, visvAdana Adi kiyA / bhojana ke pazcAt yogya sthAna para Acamana kiyA, mukha ke lepAdi ko dUra kara, parama zuddha hokara, pAMca sau coroM ke sAtha Ardracarma para ArohaNa kiyA / dRr3habandhanoM se baMdhe hue, lohamaya kasUlaka Adi se yukta kavaca ko dhAraNa karake yAvat AyudhoM aura praharaNoM se susajjita hokara hAthoM meM DhAleM bAMdhakara yAvat mahAn utkRSTa, siMhanAda Adi zabdoM ke dvArA samudra ke samAna garjana karate hue evaM AkAzamaNDala ko zabdAyamAna karate hue abhagnasena ne sAlATavI corapallI se madhyAhna ke samaya prasthAna kiyA / khAdya pradArthoM ko sAtha lekara viSama aura durga-gahana vana meM Thaharakara vaha daNDanAyaka kI pratIkSA karane lagA / usake bAda vaha kotavAla jahA~ abhagrasena corasenApati thA, vahA~ para AtA hai, aura
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 AgamasUtra-hindI anuvAda Akara abhanasena caurasenApati ke sAtha yuddha meM saMpravRtta ho jAtA hai / tadanantara, abhanasena cora senApati ne usa daNDanAyaka ko zIghra hI hatamathita kara diyA, vIroM kA ghAta kiyA, dhvajA patAkA ko naSTa kara diyA, daNDanAyaka kA bhI mAnamardana kara use aura usake sAthiyoM ko idhara udhara bhagA diyA / tadanantara abhanasena corasenApati ke dvArA hata-mathita yAvat pratiSedhita hone se tejohIna, balahIna, vIryahIna tathA puruSArtha aura parAkrama se hIna huA vaha daNDanAyaka zatrusenA ko parAsta karanA azakya jAnakara punaH purimatAlanagara meM mahAbala nareza ke pAsa Akara donoM hAtha jor3akara mastaka para dasoM nakhoM kI aJjali kara isa prakAra kahane lagA-prabho ! corasenApati abhagnasena U~ce, nIce aura durga-gahana vana meM paryApta khAdya tathA peya sAmagrI ke sAtha avasthita hai / ataH bahuta azvabala, gajabala, yoddhAbala aura rathabala, kahA~ taka kahU~caturaGgiNI senA ke sAkSAt bala se bhI vaha jIte jI pakar3A nahIM jA sakatA hai ! taba rAjAne sAmanIti, bhedanIti va upapradAna nIti se use vizvAsa meM lAne ke liye pravRtta huA / tadartha vaha usake ziSyatulya, samIpa meM rahane vAle puruSoM ko tathA mitra, jJAti, nijaka, svajana sambandhI aura parijanoM ko dhana, svarNa ratna aura uttama sArabhUta dravyoM ke dvArA tathA rupayoM paisoM kA lobha dekara usase judA karane kA prayatna karatA hai aura abhagnasena corasenApati ko bhI bAra bAra mahAprayojanavAlI, savizeSa mUlyavAlI, bar3e puruSa ko dene yogya yahA~ taka ki rAjA ke yogya bheMTa bhejane lagA | isa taraha bheMTa bhejakara abhagnasena corasenApati ko vizvAsa meM le AtA [23] tadanantara kisI anya samaya mahAbala rAjA ne purimatAla nagara meM mahatI sundara va atyanta vizAla, mana meM harSa utpanna karane vAlI, darzanIya, jise dekhane para bhI AkheM na thakeM aisI saikar3oM stambhoM vAlI kuTAkArazAlA banavAyI / usake bAda mahAbala nareza ne kisI samaya usa SaDyantra ke lie banavAI kUTAkArazAlA ke nimitta ucchulka yAvat daza dina ke pramoda utsava kI udghoSaNA karAI / kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA ki he bhadrapuruSo ! tuma zAlATavI corapallI meM jAo aura vahA~ abhagrasena corasenApati se donoM hAtha jor3akara mastaka para dasa nakhoM vAlI aJjali karake, isa prakAra nivedana karo-he devAnupriya ! purimatAla nagara meM mahAbala nareza ne ucchulka yAvat dazadina paryanta pramoda-utsava kI ghoSaNA karAI hai, to kyA Apake lie vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima tathA puSpa vastra mAlA alaGkAra yahIM para lAkara upasthita kie jAe~ athavA Apa svayaM vahA~ isa prasaMga para upasthita hoMge ? tadanantara ve kauTumbika puruSa mahAbala nareza kI isa AjJA ko donoM hAtha jor3akara yAvat aJjali karake 'jI hA~ svAmI' kahakara vinayapUrvaka sunate haiM aura sunakara purimatAla nagara se nikalate haiM / choTI-choTI yAtrAe~ karate hue, tathA sukhajanaka vizrAma-sthAnoM para prAtaHkAlIna bhojana Adi karate hue jahA~ zAlATavI nAmaka cora-pallI thI vahA~ pahuMce / vahA~ para abhagnasena corasenApati se donoM hAtha jor3akara mastaka para dasa nakhoM vAlI aMjuli karake isa prakAra nivedana karane lage- devAnupriya ! purimatAla nagara meM mahAbala nareza ne ucchulya yAvat dasa dinoM kA pramoda utsava udghoSita kiyA hai, to kyA Apake liye azana, pAna, khAdima, svAdima, puSpamAlA alaMkAra yahA~ para hI upasthita kiye jAe~ athavA Apa svayaM vahA~ padhArate haiM ? taba abhagnasena senApati ne kahA-'he bhadra puruSo ! maiM svayaM hI pramoda-utsava meM purimatAla nagara meM
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAkazruta- 1/3/23 133 AU~gA / ' tatpazcAt abhagnasena ne unakA ucita satkAra - sammAna karake unheM vidA kiyA / tadanantaramitra, jJAti va svajana - parijanoM se ghirA huA vaha abhagrasena corasenApati snAnAdi se nivRtta ho yAvat azubha svapna kA phala vinaSTa karane ke liye prAyazcitta ke rUpa meM mastaka para tilaka Adi mAGgalika anuSThAna karake samasta AbhUSaNoM se alaMkRta ho zAlATavI corapallI se nikalakara jahA~ purimatAla nagara thA aura mahAbala nareza the, vahA~ para AtA hai / Akara donoM hAtha jor3akara mastaka para daza nakhoMvAlI aJjali karake mahAbala rAjA ko 'jayavijaya zabda se badhAI dekara mahArtha yAvat rAjA ke yogya prAbhRta- bheMTa arpaNa karatA hai / tadanantara mahAbala rAjA usa abhaggrasena corasenApati dvArA arpita kie gae upahAra ko svIkAra karake use satkAra-sammAnapUrvaka-apane pAsa se vidA karatA huA kUTAkArazAlA meM use rahane ke liye sthAna detA hai / tadanantara abhagnasena corasenApati mahAbala rAjA ke dvArA satkArapUrvaka visarjita hokara kUTAkArazAlA meM AtA haiM aura vahA~ para ThaharatA hai / isake bAda mahAbala rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA- tuma loga vipula azana, pAna, khAdima, svAdima puruSa, vastra, gaMdhamAlA alaMkAra evaM surA Adi madirAoM ko taiyAra karAo aura unheM kUTAkAra - zAlA meM corasenApati abhagnasena kI sevA meM pahuMcA do / kauTumbika puruSoM ne hAtha jor3akara yAvat aJjali karake rAjA kI AjJA svIkAra kI aura tadanusAra vipula azanAdika sAmagrI vahA~ pahu~cA dI / tadanantara abhagnasena corasenApati snAnAdi se nivRtta ho, samasta AbhUSaNoM ko pahinakara apane bahuta se mitroM va jJAti janoM Adi ke sAtha usa vipula azanAdika tathA paMcavidha madirAoM kA samyak AsvAdana visvAdana karatA huA pramatta- bekhabara hokara viharaNa karane lagA / pazcAt mahAbala rAjA ne kauTumbika puruSoM ko isa prakAra kahA - 'he devAnupriyo ! tuma loga jAo aura jAkara purimatAla nagara ke daravAjoM ko banda kara do aura abhagnasena corasenApati ko jIvita sthiti meM hI pakar3a lo aura pakar3akara mere sAmane upasthita karo !' tadanantara kauTumbika puruSoM ne rAjA kI yaha AjJA hAtha jor3akara yAvat daza nakhoMvAlI aJjali karake zirodhArya kI aura purimatAlanagara ke dvAroM ko banda karake corasenApati abhagnasena ko jIvita pakar3a kara mahAbala nareza ke samakSa upasthita kiyA / tatpazcAt mahAbala nareza ne abhagnasena corasenApati ko isa vidhi se vadha karane kI AjJA pradAna kara dI / he gautama ! isa prakAra nizcita rUpa se vaha corasenApati abhagnasena pUrvopArjita pApakarmoM ke naraka tulya vipAkodaya ke rUpa meM ghora vedanA kA anubhava kara rahA hai / aho bhagavan ! vaha abhagnasena corasenApati kAlAvasara meM kAla karake kahA~ jAegA ? tathA kahA~ utpanna hogA ? he gautama! abhagnasena corasenApati 37 varSa kI parama AyuSya ko bhogakara Aja hI tribhAgAvazeSa dina meM sUlI para car3hAye jAne se kAla karake ratnaprabhAnAmaka prathama naraka meM nArakI rUpa se, jisakI utkRSTa sthiti eka sAgaropama kI hai, utpanna hogA / phira prathama naraka se nikalakara prathama adhyayana meM pratipAdita mRgAputra ke saMsArabhramaNa kI taraha isakA bhI paribhramaNa hogA, yAvat pRthvIkAya, apkAya, vAyukAya tejaskAya Adi meM lAkhoM bAra utpanna hogA / vahA~ se nikalakara banArasa nagarI meM zUkara ke rUpa meM utpanna hogA / vahA~ zUkara ke zikAriyoM dvArA usakA ghAta kiyA jAegA / tatpazcAt usI banArasa nagarI ke
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 AgamasUtra-hindI anuvAda zreSThikula meM putra rUpa se utpanna hogA / vahA~ bAlabhAva ko pAra karake yuvAvasthA ko prApta hotA huA, pravrajita hokara, saMyamapAlana karake yAvat nirvANa pada prApta karegA-nikSepa pUrvavat / adhyayana-3 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (adhyayana-4-'zakaTa') [24] jambUsvAmI ne prazna kiyA bhante ! yadi zramaNa bhagavAn mahAvIra ne, jo yAvat nirvANaprApta haiM, yadi tIsare adhyayana kA yaha artha kahA to bhagavAn ne cauthe adhyayana kA kyA artha kahA hai ? taba sudharmA svAmI ne jambU anagAra se isa prakAra kahA-he jambU ! usa kAla usa samaya meM sAhajanI nAma kI eka kRddha-bhavanAdi kI sampatti se sampanna, stimita tathA samRddha nagarI thI / usake bAhara IzAnakoNa meM devaramaNa nAma kA eka udyAna thA / usa udyAna meM amoghanAmaka yakSa kA eka purAtana yakSAyatana thA | usa nagarI meM mahacandra rAjA thA / vaha himAlaya ke samAna dUsare rAjAoM se mahAn thA / usa mahacandra nareza kA suSeNa mantrI thA, jo sAmanIti, bhedanIti daNDanIti aura upapradAnanIti ke prayoga ko aura nyAya nItiyoM kI vidhi ko jAnanevAlA tathA nigraha meM kuzala thA / usa nagara meM sudarzanA nAma kI eka suprasiddha gaNikA-vezyA rahatI thii| usa nagarI meM subhadra nAma kA sArthavAha thA / usa subhadra sArthavAha kI nirdoSa sarvAGgasundara zarIravAlI bhadrA bhAryA thI / subhadra sArthavAha kA putra va bhadrA bhAryA kA Atmaja zakaTa nAma kA bAlaka thA / vaha bhI paMcendriyoM se paripUrNa-sundara zarIra se sampanna thA / usa kAla, usa samaya sAhaMjanI nagarI ke bAhara devaramaNa udyAna meM zramaNa bhagavAn mahAvIra padhAre / nagara se janatA aura rAjA nikale / bhagavAn ne dharmadezanA dI / rAjA aura prajA saba vApasa lauTa ge| usa kAla tathA usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke jyeSTha antevAsI zrI gautama svAmI yAvat rAjamArga meM padhAre / vahA~ unhoMne hAthI, ghor3e aura bahutere puruSoM ko dekhA / una puruSoM ke madhya meM avakoTakabandhana se yukta, kaTe kAna aura nAka vAle yAvat udghoSaNA sahita eka sastrIka puruSa ko dekhA / dekhakara gautama svAmI ne pUrvavat vicAra kiyA aura bhagavAn se Akara prazna kiyA / bhagavAn ne isa prakAra kahA he gautama ! usa kAla tathA usa samaya meM isI janbUdvIpa antargata bhAratavarSa meM chagalapura nagara thA / vahA~ siMhagiri rAjA rAjya karatA thA / vaha himAlayAdi parvatoM ke samAna mahAn thA / usa nagara meM chaNika nAmaka eka chAgalika kasAI rahatA thA, jo dhanADhya, adharmI yAvat duSpratyAnanda thA / usa chaNNika chAgalika ke aneka ajo, rojho, vRSabhoM, kharagozo, mRgazizuoM, zUkaro, siMho, hariNo, mayUro aura mahaSi ke zatabaddha tathA sahasrabaddha yUtha, bAr3e meM samyak prakAra se roke hue rahate the / vahA~ jinako vetana ke rUpa meM bhojana tathA rupayA paisA diyA jAtA thA, aise usake aneka AdamI ajAdi aura mahiSAdi pazuoM kA saMrakSaNa-saMgopana karate hue una pazuoM ko bAr3e meM roke rahate the / aneka naukara puruSa saikar3oM tathA hajAroM ajoM tathA bhaiMsoM ko mArakara unake mAMsoM ko kaiMcI tathA churI se kATa kATa kara chaNNika chAgalika ko diyA karate the / usake anya aneka naukara una bahata se bakaroM ke mAMsoM tathA mahiSoM ke mAMsoM ko tavoM para. kar3AhoM meM, hAMDoM meM athavA kaDAhiyoM yA lohe ke pAtravizeSoM meM, bhUnane ke pAtroM meM, aMgAroM
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAkazruta-1/4/24 135 para talate, bhUnate aura zUla dvArA pakAte hue apanI AjIvikA calAte the / vaha chaNNika svayaM bhI una mAMsoM ke sAtha surA Adi pAMca prakAra ke madyoM kA AsvAdana visvAdana karatA vaha huA jIvanayApana kara rahA thA / usa chaNNika chAgalika ne ajAdi pazuoM ke mAMsoM ko khAnA tathA madirAoM kA pInA apanA kartavya banA liyA thA / inhIM pApapUrNa pravRttiyoM meM vaha sadA tatpara rahatA thA / aura aise hI pApapUrNa karmoM ko usane apanA savottama AcaraNa banA rakkhA thA / ataeva vaha klezotpAdaka aura kAluSyapUrNa atyadhika kliSTa karmoM kA upArjana kara, sAta sau varSa kI pUrNa Ayu pAlakara kAlamAsa meM kAla karake caturtha naraka meM, utkRSTa dasa sAgaropama sthiti vAle nArakiyoM meM nAraka rUpa se utpanna huA / [25] tadanantara usa subhadra sArthavAha kI bhadrA nAma kI bhAryA jAtanindukA thI / usake utpanna hote hue bAlaka mRtyu ko prApta ho jAte the / idhara chaNNika nAmaka chAgalika kA jIva caturtha naraka se nikalakara sIdhA isI sAhaMjanI nagarI meM subhadra sArthavAha kI bhadrA nAma kI bhAryA ke garbha meM putrarUpa meM utpanna huA / lagabhaga navamAsa paripUrNa ho jAne para kisI samaya bhadrA nAmaka bhAryA ne bAlaka ko janma diyA / utpanna hote hI mAtA-pitA ne usa bAlaka ko zakaTa ke nIce sthApita kara diyA-rakha diyA aura phira uThA liyA / uThAkara yathAvidhi saMrakSaNa, saMgopana va saMvarddhana kiyA / yAvat yathAsamaya usake mAtA-pitA ne kahA-utpanna hote hI hamArA yaha bAlaka zakaTa ke nIce sthApita kiyA gayA thA, ataH isakA 'zakaTa' aisA nAmAbhidhAna kiyA jAtA hai / zakaTa kA zeSa jIvana ujjhita kI taraha samajhanA / idhara subhadra sArthavAha lavaNa samudra meM kAladharma ko prApta huA aura zakaTa kI mAtA bhadrA bhI mRtyu ko prApta ho gayI / taba zakaTakumAra ko rAjapuruSoM ke dvArA ghara se nikAla diyA gyaa| apane ghara se nikAle jAne para zakaTakumAra sAhajanI nagarI ke zrRMgATaka Adi sthAnoM meM bhaTakatA rahA tathA juAriyoM ke aDDo tathA zarAbagharoM meM ghUmane lagA / kisI samaya usakI sudarzanA gaNikA ke sAtha gAr3ha prIti ho gayI / tadanantara siMhagiri rAjA kA amAtya mantrI suSeNa kisI samaya usa zakaTakumAra ko sudarzanA vezyA ke ghara se nikalavA detA hai aura sudarzanA gaNikA ko apane ghara meM patnI ke rUpa meM rakha letA hai / isa taraha ghara meM patnI ke rUpa meM rakhI huI sudarzanA ke sAtha manuSya sambandhI udAra viziSTa kAmabhogoM ko yathAruci upabhoga karatA huA samaya vyatIta karatA hai / ghara se nikAlA gayA zakaTa sudarzanA vezyA meM mUrchita, gRddha, atyanta Asakta hokara anyatra kahIM bhI sukha caina, rati, zAnti nahIM pA rahA thA / usakA citta, mana, lezyA adhyavasAya usI meM lIna rahatA thA / vaha sudarzanA ke viSaya meM hI socA karatA, usameM karaNoM ko lagAe rahatA, usI kI bhAvanA se bhAvita rahatA / vaha usake pAsa jAne kI tAka meM rahatA aura avasara dekhatA rahatA thA / eka bAra use avasara mila gayA / vaha sudarzanA ke ghara meM ghusa gayA aura phira usake sAtha bhoga bhogane lagA / idhara eka dina snAna karake tathA sarva alaGkAroM se vibhUSita hokara aneka manuSyoM se pariveSTita suSeNa mantrI sudarzanA ke ghara para AyA / Ate hI usane sudarzanA ke sAtha yathAruci kAmabhogoM kA upabhoga karate hue zakaTa kumAra ko dekhaa| dekhakara vaha krodha ke vaza lAla-pIlA ho, dAMta pIsatA huA mastaka para tIna sala vAlI bhUkuTi
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 AgamasUtra-hindI anuvAda car3hA letA hai / zakaTakumAra ko apane puruSoM se pakar3avAkara yaSTiyoM, muTThiyoM, ghuTanoM, kohaniyoM se usake zarIra ko mathita kara avakoTakabandhana se jakar3avA letA hai / tadanantara use mahArAja mahacandra ke pAsa le jAkara donoM hAtha jor3akara tathA mastaka para dasoM nakhavAlI aJjali karake isa prakAra nivedana karatA hai-'svAmin ! isa zakaTa kumAra ne mere antaHpura meM praveza karane kA aparAdha kiyA hai / mahArAja mahacandra suSeNa mantrI se isa prakAra bole-'devAnupriya ! tuma hI isako apanI icchAnusAra daNDa de sakate ho / ' tatpazcAt mahArAja mahacandra se AjJA prApta kara suSeNa amAtya ne zakaTa kumAra aura sudarzanA gaNikA ko pUrvokta vidhi se vadha karane kI AjJA rAjapuruSoM ko pradAna kii| [26] zakaTa kI durdazA kA kAraNa bhagavAn se sunakara gautama svAmI ne prazna kiyAhe prabho ! zakaTakumAra bAlaka yahA~ se kAla karake kahA~ jAegA aura kahA~ para utpanna hogA ? he gautama ! zakaTa dAraka ko 57 varSa kI parama Ayu ko bhogakara Aja hI tIsarA bhAga zeSa rahe dina meM eka mahAlohamaya tapI huI agni ke samAna dedIpyamAna strIpratimA se AliMgita karAyA jAegA / taba vaha mRtyu-samaya meM marakara ratnaprabhA nAma kI prathama naraka bhUmi meM nAraka rUpa se utpanna hogA / vahA~ se nikalakara rAjagRha nagara meM mAtaGga kula meM yugala rUpa se utpanna hogaa| yugala ke mAtA-pitA bArahaveM dina unameM se bAlaka kA nAma 'zakaTakumAra' aura kanyA kA nAma 'sudarzanA' rakkheMge / tadanantara zakaTakumAra bAlyabhAva ko tyAga kara yauvana ko prApta karegA / sudarzanA kumArI bhI bAlyAvasthA pAra karake viziSTa jJAnabuddhi kI paripakvatA ko prApta karatI huI yuvAvasthA ko prApta hogI / vaha rUpa, yauvana va lAvaNya meM utkRSTa zreSTha va sundara zarIra vAlI hogI / tadanantara sudarzanA ke rUpa, yauvana aura lAvaNya kI sundaratA meM mUrcchita hokara zakaTakumAra apanI bahina sudarzanA ke sAtha hI manuSya sambandhI pradhAna kAmabhogoM kA sevana karatA huA jIvana vyatIta karegA / kisI samaya vaha zakaTakumAra svayameva kUTagrAhitva ko prApta kara vicaraNa karegA / vaha kUTagrAha banA huA vaha mahAadharmI evaM duSpratyAnanda hogA / ina adharma-pradhAna karmoM se bahuta se pApakarmoM ko upArjita kara mRtyusamaya meM mara kara ratnaprabhA nAmaka prathama naraka meM nArakI rUpa se utpanna hogA / usakA saMsAra-bhramaNa bhI pUrvavat jAnanA yAvat vaha pRthvIkAya Adi meM lAkhoM-lAkhoM bAra utpanna hogA / vahA~ se vArANasI nagarI meM matsya ke rUpa meM janma legA / vahA~ para matsyaghAtakoM ke dvArA badha ko prApta hokara yaha phira usI vArANasI nagarI meM eka zreSThikula meM putrarUpa se utpanna hogA / vahA~ samyaktva evaM anagAra dharma ko prApta karake saudharma nAmaka prathama devaloka meM deva hogA / vahA~ se mahAvideha kSetra meM janma legA / vahA~ sAdhuvRtti kA samyaktayA pAlana karake siddha, buddha hogA, samasta karmoM aura duHkhoM kA anta karegA / adhyayana-4 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (adhyayana-5 bRhaspatidatta) [27] pAMcaveM adhyayana kA utkSepa-prastAvanA pUrvavat jAnanA / he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM kauzAmbI nagarI thI, jo bhavanAdi ke Adhikya se yukta, svacakra-paracakra ke
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAkazruta-1/5/27 137 bhaya se mukta tathA samRddhi se samRddha thI / usa nagarI ke bAhara candrAvataraNa udyAna thA / usameM zvetabhadra yakSa kA Ayatana thA / usa kauzambI nagarI meM zatAnIka rAjA thA / jo himAlaya parvata Adi ke samAna mahAn aura pratApI thA / usako mRgAdevI rAnI thI / usa zatAnIka rAjA kA putra aura rAnI mRgAdevI kA Atmaja udayana nAma kA eka kumAra thA, jo sarvendriya sampanna thA aura yuvarAja pada se alaMkRta thA / usa udayanakumAra kI padmAvatI nAma kI devI thI / usa zatAnIka rAjA kA somadatta purohita thA, jo Rgveda, yajurveda, sAmaveda aura atharvaveda kA pUrNa jJAtA thA / usa somadatta purohita ko vasudattA nAma kI bhAryA thI, tathA somadatta kA putra evaM vasudattA kA Atmaja bRhaspatidatta nAma kA sarvAGgasampanna eka sundara bAlaka thA / usa kAla tathA usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI kauzambI nagarI ke bAhara candrAvataraNa udyAna meM padhAre / gautama svAmI pUrvavat kauzAmbI nagarI meM bhikSArtha gae / aura lauTate hue rAjamArga meM padhAre / vahA~ hAthiyoM, ghoDo aura bahusaMkhyaka puruSoM ko tathA una puruSoM ke bIca eka vadhya puruSa ko dekhA / unako dekhakara mana meM vicAra karate haiM aura svasthAna para Akara bhagavAn se usake pUrva-bhava ke sambandha meM pRcchA karate haiM / bhagavAn isa prakAra varNana karate haiM-he gautama ! usa kAla aura usa samaya meM isI jambUdvIpa ke antargata bharatakSetra meM sarvatobhadra nAma kA eka bhavanAdi ke Adhikya se yukta upadravoM se mukta tathA dhanadhAnyAdi se paripUrNa nagara thA | usa sarvatobhadra nagara meM jitazatru rAjA thA / mahezvaradatta purohita thA jo Rgveda, yajurveda, sAmaveda aura atharvaveda meM kuzala thA / / mahezvaradatta purohita jitazatru rAjA ke rAjya kI evaM bala kI vRddhi ke liye pratidina eka-eka brAhmaNa bAlaka, kSatriya bAlaka, vaizya bAlaka aura zUdra bAlaka ko pakar3avA letA thA aura pakar3avAkara, jIte jI unake hRdayoM ke mAMsapiNDoM ko grahaNa karavAtA-nikalavA letA thA aura jitazatru rAjA ke nimitta unase zAnti-homa kiyA karatA thA / isake atirikta vaha purohita aSTamI aura caturdazI ke dina do-do bAlakoM ke. cAra-cAra mAsa meM cAra-cAra ke. chaha mAsa meM ATha-ATha bAlakoM ke aura saMvatsara-varSa meM solaha-solaha bAlakoM ke hRdayoM ke mAMsapiNDoM se zAntihoma kiyA karatA thA / jaba-jaba jitazatru rAjA kA kisI zatru ke sAtha yuddha hotA taba-taba vaha mahezvaradatta purohita eka sau ATha brAhmaNa bAlakoM, eka sau ATha kSatriya bAlakoM, eka sau ATha vaizyabAlakoM aura eka sau ATha zUdrabAlakoM ko apane puruSoM dvArA pakar3avAkara aura jIte jI unake hRdaya ke mAMsapiNDoM ko nikalavAkara jitazatru nareza kI vijaya ke nimitta zAntihoma karatA thA / usake prabhAva se jitazatru rAjA zIghra hI zatru kA vidhvaMsa kara detA yA use bhagA detA thA / [28] isa prakAra ke krUra karmoM kA anuSThAna karanevAlA, krUrakarmoM meM pradhAna, nAnA prakAra ke pApakarmoM ko ekatrita kara antima samaya meM vaha mahezvaradatta purohita tIna hajAra varSa kA parama AyuSya bhogakara pAMcaveM naraka meM utkRSTa sattaraha sAgaropama kI sthiti vAle nAraka ke rUpa meM utpanna huA / pAMcaveM naraka se nikalakara sIdhA isI kauzAmbI nagarI meM somadatta purohita kI vasudattA bhAryA ke udara meM putrarUpase utpanna huA / usa bAlaka ke mAtA-pitA ne janma se bArahaveM dina nAmakaraNa saMskAra karate hue kahA-yaha bAlaka somadatta kA putra aura vasudattA kA
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 AgamasUtra - hindI anuvAda Atmaja hone ke kAraNa isakA bRhaspatidatta yaha nAma rakkhA jAe / tadanantara vaha bRhaspatidatta bAlaka pAMca dhAyamAtAoM se parigRhIta yAvat vRddhi ko prApta karatA huA tathA bAlabhAva ko pAra karake yuvAvasthA ko prApta hotA huA, paripakka vijJAna ko upalabdha kiye hue vaha udayana kumAra kA bAlyakAla se hI priya mitra ho gayA / kAraNa yaha thA ki ye donoM eka sAtha hI utpanna hue, eka sAtha bar3he aura eka sAtha hI donoM ne dhUli - krIDA kI thI / tadanantara kisI samaya rAjA zatAnIka kAladharma ko prApta ho gayA / taba udayanakumAra bahuta se rAjA, talavara, mADaMbika, kauTuMbika, ibhya, zreSThI senApati aura sArthavAha Adi ke sAtha rotA huA, Akrandana karatA huA tathA vilApa karatA huA zatAnIka nareza kA rAjakIya samRddhi ke anusAra sanmAnapUrvaka nIharaNa tathA mRtaka sambandhI sampUrNa laukika kRtyoM ko karatA hai / tadanantara una rAjA, Izvara yAvat sArthavAha Adi ne milakara bar3e samAroha ke sAtha udayana kumAra kA rAjyAbhiSeka kiyA / udayanakumAra himAlaya parvata ke samAna mahAn rAjA ho gayA / tadanantara bRhaspatidatta kumAra udayana nareza kA purohita ho gayA aura paurohitya karma karatA huA sarvasthAnoM, sarvabhUmikAoM tathA antaHpura meM bhI icchAnusAra beroka-Toka gamanAgamana karane lagA / tatpazcAt vaha bRhaspatidatta purohita udayana- nareza ke antaHpura meM samaya-asamaya, kAla- akAla tathA rAtri evaM sandhyAkAla meM svecchApUrvaka praveza karate hue dhIre dhIre padmAvatI devI ke sAtha anucita sambandhavAlA ho gayA / padmAvatI devI ke sAtha udAra yatheSTa manuSya sambandhI kAma-bhogoM ko sevana karatA huA samaya vyatIta karane lagA / idhara kisI samaya udayana nareza snAnAdi se nivRtta hokara aura samasta alaGkAroM se alaMkRta hokara jahA~ padmAvatI devI thI vahA~ AyA / Akara usane bRhaspatidatta purohita ko padmAvatI devI ke sAtha bhogopabhoga bhogate hue dekhA / dekhate hI vaha krodha se tamatamA uThA / mastaka para tIna vala vAlI bhRkuTi car3hAkara bRhaspatidatta purohita ko puruSoM dvArA pakar3avAkara yaSTi, muTThI, ghuTane, kohanI, Adi ke prahAroM se usake zarIra ko bhagna kara diyA gayA, matha DAlA aura phira isa prakAra aisA kaThora daNDa dene kI rAjapuruSoM ko AjJA dI / he gautama ! isa taraha bRhaspatidatta purohita pUrvakRta krUra pApakarmoM ke phala ko pratyakSarUpa se anubhava kara rahA hai / he bhagavan ! bRhaspatidatta yahA~ se kAla karake kahA~ jAyegA ? he gautama! bRhaspatidatta purohita 64 varSa kI Ayu ko bhogakara dina kA tIsarA bhAga zeSa rahane para sUlI se bhedana kiyA jAkara kAlAvasara meM kAla karake ratnaprabhA nAmaka prathama naraka meM utkRSTa eka sAgara kI sthiti vAle nArakoM meM utpanna hogA / vahA~ se nikalakara prathama adhyayana meM varNita mRgAputra kI taraha sabhI narakoM meM, saba tiryaJcoM meM tathA ekendriyoM meM lAkhoM bAra janma-maraNa karegA / tatpazcAt hastinApura nagara meM mRga ke rUpa meM janma legA / vahA~ para vAgurikoM dvArA mArA jaaegaa| aura isI hastinApura meM zreSThakula meM putrarUpa se janma dhAraNa karegA / vahA~ samyaktva ko prApta karegA aura kAla karake saudharma devaloka meM utpanna hogA / vahA~ se mahAvideha kSetra meM janma legA / vahA~ para anagAra vRtti dhAraNa kara, saMyama kI ArAdhanA karake saba karmoM kA anta karegA / nikSepa pUrvavat / adhyayana - 5 kA muni dIparatnamAgara kRt hindI anuvAda pUrNa
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAkazruta-1/6/29 139 - (adhyayana-6 'naMdivardhana') [29] utkSepa bhagavan ! yadi yAvat muktiprApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne pAMcaveM adhyayana kA yaha artha kahA, to SaSTha adhyayana kA bhagavAn ne kyA artha kahA hai ? he jambU! usa kAla tathA usa samaya meM mathurA nagarI thI / vahA~ bhaNDIra nAma kA udyAna thA / sudarzanayakSa kA Ayatana thA / zrIdAma rAjA thA, bandhuzrI rAnI thI / unakA sarvAGga-sampanna yuvarAja pada se alaMkRta nandivarddhana nAma kA sarvAMgasundara putra thA / zrIdAma nareza kA subandhu mantrI thA, jo sAma, daNDa, bheda-upapradAna meM kuzala thA-usa mantrI ke bahumitrAputra nAmaka sarvAGgasampanna va rUpavAn bAlaka thA / zrIdAma nareza kA, citra nAmaka alaMkArika thA / vaha rAjA kA anekavidha, kSaurakarma karatA huA rAjA kI AjJA se sarvasthAnoM, sarva-bhUmikAoM tathA antaHpura meM bhI, beroka-Toka, AvAgamana karatA rahatA thA / usa kAla usa samaya meM mathurA nagarI meM bhagavAn mahAvIra padhAre / pariSad va rAjA bhagavAn kI dharmadezanA zravaNa karane nagara se nikale, yAvat vApisa cale gaye / usa samaya bhagavAn mahAvIra ke pradhAna ziSya gautama svAmI bhikSA ke liye nagarI meM padhAre / vahA~ unhoMne hAthiyoM, ghor3oM aura puruSoM ko dekhA, tathA una puruSoM ke madhya meM yAvat bahuta se nara-nAriyoM ke vRnda se ghire hue eka puruSa ko dekhA / rAjapuruSa usa puruSa ko catvara-sthAna meM agni ke samAna-santapta lohamaya siMhAsana para baiThAte haiM / baiThAkara koI-koI rAjapuruSa usako agni ke samAna uSNa lohe se paripUrNa, koI tAmrapUrNa, koI trapu-rAMgA se pUrNa, koI sIsA se pUrNa, koI kalakala se pUrNa, athavA kalakala zabda karate hue atyuSNa pAnI se paripUrNa, kSArayukta taila se pUrNa, agni ke samAnatape kalazoM ke dvArA mahAn rAjyAbhiSeka se usakA abhiSeka karate haiM / tadanantara use, lohamaya saMDAsI se pakar3akara agni ke samAna tape hue ayomaya, arddhahAra, yAvat pahinAte haiM / yAvat gautamasvAmI usa puruSa ke pUrvabhava sambandhI vRttAnta ko bhagavAn se pUchate he gautama ! usa kAla usa samaya meM isI jambUdvIpa antargata bhAratavarSa meM siMhapura nAmaka eka Rddha, stimita va samRddha nagara thA / vahA~ siMharatha rAjA thA / duryodhana nAma kA kArAgArarakSaka thA, jo adharmI yAvat kaThinAI se prasanna honevAlA thA / duryodhana nAmaka usa cArakapAla ke nimna cArakabhANDa the / aneka prakAra kI lohamaya kuNDiyA~ thI, jinameM se kaI eka tAmra se, kaI eka trapurAMgA se, kaI eka sIse se, to kitanIka cUrNamizrita jala se bharI huI thI aura kitanIka kSArayuktataila se bharI thI, jo ki agni para rakkhI rahatI thI / duryodhana cArakapAla ke pAsa uSTrikAe~ the unameM se kaI eka azvamUtra se, kitaneka hAthI ke mUtra se, kitane uSTramUtra se, kitaneka gomUtra se, kitaneka mahiSamUtra se, kitaneka bakare ke mUtra se to kitaneka bher3oM ke mUtra se bhare hue the / usa duryodhana cArakapAla ke pAsa aneka hastAnduka, pAdAnduka, haDi, aura zrRMkhalA tathA nikara lagAe hue rakkhe the / tathA usa duryodhana cArakapAla ke pAsa veNulatAoM, beMta ke cAbukoM, ciMtA-imalI ke cAbukoM, komala carma ke cAbukoM, sAmAnya carmayukta cAbukoM, valkalarazmiyoM ke puMja va nikara rakkhe rahate the / usa duryodhana cArakapAla ke pAsa aneka
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 AgamasUtra-hindI anuvAda zilAoM, lakar3iyoM, mudgaroM aura kanaMgaroM ke puMja va nikara rakhe rahate the / usa duryodhana carakapAla ke pAsa camar3e kI rassiyoM, sAmAnya rassiyoM, valkala rajjuoM, chAla se nirmita rassiyoM, kezarajjuoM aura sUtra rajjuoM ke puja va nikara kkhe rahate the / usa duryodhana cArakapAla ke pAsa asipatra, karapatra, kSurapatra aura kadambacIrapatra ke bhI puja va nikara rakkhe rahate the / usa duryodhana cArakapAla ke pAsa lohe kI kIloM, bAMsa kI salAiyoM, camar3e ke paTToM ve allapaTTa ke puJja va nikara rakkhe hue the / usa duryodhana cArakapAla ke pAsa aneka suiyoM, dambhanoM aisI salAiyoM tathA laghu mudgaroM ke puja va nikara rakhe hue the| usa duryodhana ke pAsa aneka prAra ke zastra, pippala, kulhAr3oM, nakhacchedaka evaM DAbha ke agrabhAga se tIkSNa hathiyAroM ke puJja va nikara rakkhe hue the / ___ tadanantara vaha duryodhana cArapAlaka siMharatha rAjA ke aneka cora, parastrIlampaTa, granthibhedaka, rAjA ke apakArI-duzmanoM, kRNadhAraka, bAlaghAtakoM, vizvAsaghAtiyoM, juAriyoM aura dhUrta puruSoM ko rAjapuruSoM ke dvArA pakar3avAkara Urdhvamukha girAtA hai aura girAkara lohe ke daNDe se mukha ko kholatA hai aura kholakara kitaneka ko tapta tAMbA pilAtA hai, kitaneka ko rAMgA, sIsaka, cUrNAdimizrita jala athavA kalakala karatA huA atyanta uSNa jala aura kSArayukta taila pilAtA hai tathA kitanoM kA inhIM se abhiSeka karAtA hai / kitanoM ko Urdhvamukha girAkara unheM azvamUtra hastimUtra yAvat bher3oM kA mUtra pilAtA hai / kitanoM ko adhomukha girAkara chala chala zabda pUrvaka vamana karAtA hai aura kitanoM ko usI ke dvArA pIr3A detA hai / kitanoM ko hathakar3iyoM ber3iyoM se, haDibandhanoM se va nigaDabandhanoM baddha karatA hai / kitanoM ke zarIra ko sikor3atA va maror3atA hai / kitanoM ko sAMkaloM se bAMdhatA hai, tathA kitanoM kA hastacchedana yAvat zastroM se cIratAphAr3atA hai / kitanoM ko veNulatAoM yAvat vRkSatvacA ke cAbukoM se piTavAtA hai / kitanoM ko Urdhvamukha girAkara unakI chAtI para zilA va lakkar3a rakhavA kara utkampana karAtA hai, jisase haDDiyA~ TUTa jAe~ / kitanoM ke carmarajuoM va sUtrarajjuoM se hAthoM aura pairoM ko ba~dhavAtA hai, baMdhavAkara kue meM ulTA laTakavAtA hai, laTakAkara gote khilAtA hai | kitanoM kA asipatroM yAvat kalambacIrapatroM se chedana karAtA hai aura usa para kSAramizrita taila se mardana karAtA hai / kitanoM ke mastakoM, kaNThamaNiyoM, ghaMTiyoM, kohaniyoM, jAnuoM tathA gulphoM-giTToM meM lohe kI kIloM ko tathA bAMsa kI zAlAkAoM ko ThukavAtA hai tathA vRzcikakaNTakoM-bicchu ke kAMTo ko zarIra meM praviSTa karAtA hai / kitanoM ke hAtha kI aMguliyoM tathA paira kI aMguliyoM meM mudgaroM ke dvArA sUiyoM tathA dambhanoM ko praviSTa karAtA hai tathA bhUmi ko khudavAtA hai / kitanoM kA zastroM va neharanoM se aGga chilavAtA hai aura darDA, kuzAoM tathA Ardra carmoM dvArA baMdhavAtA hai / tadanantara dhUpa meM girAkara unake sUkhane para car3a car3a zabda pUrvaka unakA utpATana karAtA hai / isa taraha vaha duryodhana cArakapAlaka isa prakAra kI nirdayatApUrNa pravRttiyoM ko apanA karma, vijJAna va sarvottama AcaraNa banAe hue atyadhika pApakarmoM kA upArjana karake 31 sau varSa kI parama Ayu bhogakara kAlamAsa meM kAla karake chaThe naraka meM utkRSTa 22 sAgaropama kI sthitivAle nArakiyoM meM nAraka rUpa meM utpanna huA /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAkazruta-1/6/30 141 [30] vaha duryodhana cArakapAla kA jIva chaThe naraka se nikalakara isI mathurA nagarI meM zrIdAma rAjA kI bandhuzrI devI kI kukSi meM putrarUpa se utpanna huA / lagabhaga nava mAsa paripUrNa hone para bandhuzrI ne bAlaka ko janma diyA / tatpazcAt bArahaveM dina mAtA-pitA ne navajAta bAlaka kA nandiSeNa nAma kkhA / tadanantara pA~ca dhAyamAtAoM se sAra-saMbhAla kiyA jAtA huA nandiSeNakumAra vRddhi ko prApta hone lagA / jaba vaha bAlyAvasthA ko pAra karake yuvAvasthA ko prApta huA taba yuvarAja pada se alaMkRta bhI ho gayA / rAjya aura antaHpura meM atyanta Asakta naMdiSeNakumAra zrIdAma rAjA ko mArakara svayaM hI rAjyalakSmI ko bhogane evaM prajA kA pAlana karane kI icchA karane lagA / etadartha kumAra nandiSeNa zrIdAma rAjA ke aneka antara, chidra, athavA viraha aise avasara kI pratIkSA karane lagA / zrIdAma nareza ke vadha kA avasara prApta na hone se kumAra nandiSeNa ne kisI anya samaya citra nAmaka alaMkArika ko bulAkara kahA-devAnupriya ! tuma zrIdAma nareza ke sarvasthAnoM, sarvabhUmikAoM tathA antaHpura meM svecchApUrvaka A-jA sakate ho aura zrIdAma nareza kA bArabAra kSauradharma karate ho / ataH he devAnupriya ! yadi tuma zrIdAma nareza ke kSaurakarma karane ke avasara para usakI garadana meM ustarA ghuser3a do to maiM tumako AdhA rAjya de dU~gA / taba tuma bhI hamAre sAtha udAra-pradhAna kAmabhogoM kA upabhoga karate hue sAnanda samaya vyatIta kara sakoge / citra nAmaka nAI ne kumAra nandiSeNa ke ukta kathana ko svIkAra kara liyA / parantu citra alaMkArika ke mana meM yaha vicAra utpanna huA ki yadi kisI prakAra se zrIdAma nareza ko isa SaDyantra kA patA laga gayA to na mAlUma ve mujhe kisa kumauta se maareNge| isa vicAra se vaha bhayabhIta ho uThA aura ekAnta meM gupta rUpa se jahA~ mahArAjA zrIdAma the, vahA~ AyA / donoM hAtha jor3akara mastaka para aJjali kara vinayapUrvaka isa prakAra bolA'svAmin ! nizcaya hI nandiSeNa kumAra rAjya meM Asakta yAvat adhyupapanna hokara ApakA vadha karake svayaM hI rAjyalakSmI bhoganA cAha rahA hai / ' taba zrIdAma nareza ne vicAra kiyA aura atyanta krodha meM Akara nandiSeNa ko apane anucaroM dvArA pakar3avAkara isa pUrvokta vidhAna se mAra DAlane kA rAjapuruSoM ko Adeza diyA / 'he gautama ! nandiSeNa putra isa prakAra apane kiye azubha pApamaya karmoM ke phala ko bhoga rahA hai / ' bhagavAn ! nandiSeNa kumAra mRtyu ke samaya meM yahAM se kAla karake kahAM jAyagA / kahA~ utpanna hogA ? he gautama ! yaha nandiSeNakumAra sATha varSa kI parama Ayu ko bhogakara marake isa ratnaprabhA nAmaka naraka meM utpanna hogA / isakA zeSa saMsArabhramaNa mRgAputra ke adhyayana kI taraha samajhanA yAvat vaha pRthvIkAya Adi sabhI kAyoM meM lAkhoM bAra utpanna hogA / pRthvIkAya se nikalakara hastinApura nagara meM matsya ke rUpa meM utpanna hogA / vahAM macchImAroM ke dvArA vadha ko prApta hokara phira vahIM hastinApura nagara meM eka zreSThi-kula meM putrarUpa meM utpanna hogA / vahA~ se mahAvideha kSetra meM janma legA / vahAM para cAritra grahaNa karegA aura usakA yathAvidhi pAlana kara usake prabhAva se siddha hogA, buddha hogA, mukta hogA aura paramanirvANa ko prApta kara sarva prakAra ke duHkhoM kA anta karegA / adhyayana-6 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 AgamasUtra - hindI anuvAda adhyayana - 7 ' uMbaradatta' [31] utkSepa pUrvavat / he jambU ! usa kAla tathA usa samaya meM pATalikhaMDa nagara thA / vahA~ vanakhaNDa udyAna thA / usa udyAna meM umbaradatta nAmaka yakSa kA yakSAyatana thA / usa nagara meM siddhArtha rAjA thA / pATalikhaNDa nagara meM sAgaradatta nAmaka dhanADhya sArthavAha thA / usakI gaGgadattA bhAryA thI / usa sAgaradatta kA putra va gaGgadattA bhAryA kA Atmaja umbaradatta nAma kA anyUna va paripUrNa paJcendriyoM se yukta sundara zarIra vAlA eka putra thA / usa kAla aura usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra vahAM padhAre, yAvat dharmopadeza sunakara rAjA tathA pariSad vApisa cale gaye / usa kAla tathA usa samaya gautama svAmI ke pAraNe ke nimitta bhikSA ke liye pATalikhaNDa nagara meM pUrvadizA ke dvAra se praveza karate haiM / vahA~ eka puruSa ko dekhate haiM, vaha puruSa kaNDU, koDha, jalodara, bhagandara tathA arza ke roga se grasta thA / use khAMsI, zvAsa va sUjana kA roga bhI ho rahA thA / usakA mukha, hAtha aura paira bhI sUje hue the / hAtha aura paira kI aGgaliyAM sar3I huI thIM, nAka aura kAna gale hue the / vraNoM se nikalate sapheda gande pAnI tathA pIva se vaha 'thiva thiva' zabda kara rahA thA / kRmiyoM se atyanta hI pIDita tathA girate hue pIva aura rudhirakhAle vraNamukhoM se yukta thA / usake kAna aura nAka phor3e ke bahAva ke tAroM se gala cuke the / bAraMbAra vaha pIva, rudhira, tathA kRmiyoM ke kavaloM kA vamana kara rahA thA / vaha kaSTotpAdaka, karuNAjanaka evaM dInatApUrNa zabda kara rahA thA / usake pIche-pIche makSikAoM ke jhuNDa ke jhuNDa cale jA rahe the / usake sira ke bAla astavyasta the / usane thigalIvAle vastrakhaMDa dhAraNa kara rakkhe the / phUTe hue ghar3e kA Tukar3A usakA bhikSApAtra thA / sikore kA khaMDa usakA jala-pAtra thA, jise vaha hAtha meM lie hue ghara-ghara meM bhikSAvRtti ke dvArA AjIvikA kara rahA thaa| idhara bhagavAn gautama svAmI U~ca nIca aura madhyama gharoM meM bhikSArtha bhramaNa karate hue pATalikhaNDa nagara se nikalakara jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra the, vahA~ Akara bhaktapAna kI AlocanA kI aura AhAra- pAnI bhagavAn ko dikhalAkara unakI AjJA mila jAne para bila meM praveza karate hue sarpa kI bhAMti AhAra karate haiM aura saMyama tathA tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicaraNa karane lage / usake bAda bhagavAn gautamasvAmI ne dUsarI bAra bele ke pAra ke nimitta prathama prahara meM svAdhyAya kiyA yAvat bhikSArtha gamana karate hue pATalikhaNDa nagara meM dakSiNa dizA ke dvAra se praveza kiyA to vahAM para bhI unhoMne kaMDU Adi rogoM se yukta usI puruSa ko dekhA aura ve bhikSA lekara vApisa Aye / yAvat tapa va saMyama se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / tadanantara bhagavAn gautama tIsarI bAra bele ke pAraNe ke nimitta usI nagara meM pazcima dizA ke dvAra se praveza karate haiM, to vahA~ para bhI ve usI pUrvavarNita puruSa ko dekhate haiM / isI prakAra gautama cauthI bAra bele ke pAraNe ke liye pATalikhaNDa meM uttaradizA ke dvAra se praveza karate haiM / taba bhI unhoMne usI puruSa ko dekhA / use dekhakara mana meM yaha saMkalpa huA ki - aho ! yaha puruSa pUrvakRta azubha karmoM ke kaTu - vipAka ko bhogatA huA duHkha pUrNa jIvana vyatIta kara rahA hai, yAvat vApisa Akara unhoMne bhagavAn se kahA- 'bhagavan ! maiMne bele
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAkazruta- 1/7/31 143 ke pAra ke nimitta yAvat pATalikhaNDa nagara kI ora prasthAna kiyA aura nagara ke pUrva dizA dvAra se praveza kiyA to maiMne eka puruSa ko dekhA jo kaNDUroga se AkrAnta yAvat bhikSAvRtti se AjIvikA kara rahA thA / phira dUsarI bAra, tIsarI bAra, yAvat aura jaba cauthI bAra meM bele ke pAraNa ke nimitta pATalikhaNDa meM uttara digdvAra se praviSTa huA to vahA~ para bhI kaMDUroga se grasta bhikSAvRtti karate hue usa puruSa ko dekhA / use dekhakara mere mAnasa meM yaha vicAra utpanna huA ki aho ! yaha puruSa pUrvopArjita azubha karmoM kA phala bhugata rahA hai; ityAdi / prabho ! yaha puruSa pUrvabhava meM kauna thA ? jo isa prakAra bhISaNa rogoM se AkrAnta huA kaSTapUrNa jIvana vyatita kara rahA hai ? bhagavAn mahAvIra ne kahA he gautama! usa kAla aura usa samaya meM isa jambUdvIpa ke antargat bhAratavarSa meM vijayapura nAma kA kruddha, stimita va samRddha nagara thA / usameM kanakaratha rAjA thA / usa kanakaratha kA dhanvantari nAma kA vaidya thA jo Ayurveda ke AThoM aGgoM kA jJAtA thA / Ayurveda ke AThoM aGgoM kA nAma isa prakAra hai - kaumAramRtyu, zAlAkya, zAlyahatya, kAyacikitsA, jAMgula, bhUtavidyA, rasAyana aura vAjIkaraNa / vaha dhanvantari vaidya zivahasta, zubhahasta, va laghuhasta thA / vaha dhanvantari vaidya vijayapura nagarake mahArAja kanakaratha ke antaHpura meM nivAsa karane vAlI rAniyoM ko tathA anya bahuta se rAjA, Izvara yAvat sArthavAho ko tathA isI taraha anya bahuta se durbala glAna, rogI, vyAdhita yA bAdhita, rugNa vyaktiyoM ko evaM sanAthoM, anAthoM, zramaNoM-brAhmaNoM, bhikSukoM, kApAlikoM, kArpaTiko, athavA bhikhamaMgoM aura AturoM kI cikitsA kiyA karatA thA / unameM se kitane ko matsyamAMsa khAne kA, kachuoM ke mAMsa kA, grAha ke mAMsa kA, magaroM ke mAMsa kA, suMsumAroM ke mAMsa kA, bakarA ke mAMsa khAne kA upadeza diyA karatA thA / isI prakAra bher3oM, gavayoM, zUkaroM, mRgoM, zazakoM, gauoM aura mahiSoM kA mAMsa khAne kA bhI upadeza karatA thA / kitanoM ko tittaroM ke mAMsa kA, baTeroM, lAvakoM, kabUtaroM, kukkuToM va mayUroM ke mAMsa kA upadeza detA / isI bhAMti anya bahuta se jalacaroM, sthalacaroM tathA khecaroM Adi ke mAMsa kA upadeza karatA thA / yahI nahIM, vaha dhanvantari vaidya svayaM bhI una anekavidha matsyamAMsoM, mayUramAMso tathA anya bahuta se jalacara sthalacara va khecara jIvoM ke mAMsoM se tathA matsyarasoM va mayUrarasoM se pakAye hue, tale hue, bhUne hue mAMsoM ke sAtha pAMca prakAra kI madirAoM kA AsvAdana va visvAdana, paribhAjana evaM bAra-bAra upabhoga karatA huA samaya vyatIta karatA thA / tadanantara vaha dhanvantari vaidya inhIM pApakarmoM vAlA isI prakAra kI vidyAvAlA aura aisA hI AcaraNa banAye hue, atyadhika pApakarmoM kA upArjana karake 32 sau varSa kI parama Ayu ko bhogakara kAla mAsa meM kAla karake chaTThI narakapRthvI meM utkRSTa 22 sAgaropama kI sthiti vAle nArakiyoM meM nAraka rUpa se utpanna huA / usa samaya sAgaradatta kI gaGgadattA bhAryA jAtanindukA thI / ataeva usake bAlaka utpanna hone ke sAtha hI mRtyu ko prApta ho jAte the / eka bAra madhyarAtri meM kuTumba sambandhI cintA se jAgatI usa gaMgadattA sArthavAhI ke mana meM saMkalpa utpanna huA, maiM cirakAla se sAgaradatta sArthavAhake sAtha manuSya sambandhI udAra - pradhAna kAmabhogoM kA upabhoga karatI A rahI hU~ parantu maiMne Aja taka jIvita rahanevAle eka bhI bAlaka athavA bAlikA ko janma dene kA
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 AgamasUtra - hindI anuvAda saubhAgya prApta nahIM kiyA hai / ve mAtAe~ dhanya haiM, kRtapuNya haiM, unhIM kA vaibhava sArthaka hai aura unhoMne hI manuSya sambandhI janma aura jIvana ko saphala kiyA hai, jinake stanagata dUdha meM lubdha, madhura bhASaNa se yukta, vyakta tathA skhalita- tutalAte vacanavAle, stanamUla pradeza se kAMkha taka abhisaraNazIla nitAnta sarala, kamala ke samAna komala sukumAra hAthoM se pakar3akara goda meM sthApita kiye jAnevAle va punaHpunaH sumadhura komala-maMjula vacanoM ko bolanevAle apane hI kukSi- udara se utpanna hue bAlaka yA bAlikAe~ haiM / una mAtAoM ko maiM dhanya mAnatI hU~ / unakA janma bhI saphala aura jIvana bhI saphala hai / maiM adhanyA hU~, puNyahIna hU~, maiMne puNyopArjana nahIM kiyA hai, kyoMki, maiM ina bAlasulabha ceSTAoM vAle eka santAna ko bhI upalabdha na kara sakI / aba mere liye yahI zreyaskara hai ki maiM prAtaHkAla, sUrya udaya hote hI, sAgaradatta sArthavAha se pUchakara vividha prakAra ke puSpa, vastra, gandha, mAlA aura alaGkAra lekara bahuta se jJAtijanoM, mitroM, nijakoM, svajanoM, sambandhIjanoM aura parijanoM kI mahilAoM ke sAtha pATalikhaNDa nagara se nikalakara bAhara udyAna meM, jahA~ umbaradatta yakSa kA yakSAyatana hai, vahAM jAkara umbaradatta yakSa kI mahArha puSpArcanA karake aura usake caraNoM meM natamastaka ho, isa prakAra prArthanApUrNa yAcanA karUM - 'he devAnupriya ! yadi maiM aba jIvita rahanevAle bAlikA yA bAlaka ko janma dUM to maiM tumhAre yAga, dAna, bhAga, va deva bhaMDAra meM vRddhi kruuNgii|' isa prakAra Ipsita vastu kI prArthanA ke liye usane nizcaya kiyA / prAtaHkAla sUryodaya hone ke sAtha hI jahA~ para sAgaradatta sArthavAha thA, vahA~ para Akara sAgaradatta sArthavAha se kahane lagI- 'he svAmin ! maiMne Apa ke sAtha manuSya sambandhI sAMsArika sukhoM kA paryApta upabhoga karate hue Ajataka eka bhI jIvita rahanevAle bAlaka yA bAlikA ko prApta nahIM kiyA / ataH maiM cAhatI hU~ ki yadi Apa AjJA deM to maiM apane mitroM, jJAtijanoM nijakoM, svajanoM, sambandhIjanoM aura parijanoM kI mahilAoM ke sAtha pATalikhaNDa nagara se bAhara udyAna meM umbaradatta yakSa kI mahArha puSpArcanA kara putropalabdhi ke liye manautI manAU~ / ' 'bhadre ! merI bhI yahI icchA hai ki kisI prakAra tumhAre jIvita rahanevAle putra yA putrI utpanna hoM / ' usane gaMgadattA ke ukta prastAva kA samarthana kiyA / taba sAgaradatta sArthavAha kI AjJA prApta kara vaha gaMgadattA bhAryA vividha prakAra ke puSpa, vastra, gaMdha, mAlA evaM alaMkAra tathA vividha prakAra kI pUjA kI sAmagrI lekara, mitra, jJAti, svajana, sambandhI evaM parijanoM kI mahilAoM ke sAtha apane ghara se nikalI aura pATalikhaNDa nagara ke madhya se hotI huI eka puSkariNI ke samIpa pahu~cI / puSkariNI meM praveza kiyA / vahA~ jalamajjana evaM jalakrIDA kara kautuka tathA maMgala prAyazcitta ko karake gIlI sAr3I pahane hue vaha puSkariNI se bAhara AI / puSpAdi pUjAsAmagrI ko lekara umbaradatta yakSa ke yakSAyatana ke pAsa pahu~cI / yakSa ko namaskAra kiyA / phira lomahastaka lekara usake dvArA yakSapratimA kA pramArjana kiyA / jaladhArA se abhiSeka kiyA / kaSAyaraMga vAle sugandhita evaM sukomala vastra se usake aMgoM ko poMchA / zveta vastra pahanAyA, mahArha, puSpArohaNa, vastrArohaNa, gandhArohaNa, mAlyArohaNa aura cUrNArohaNa kiyA / dhUpa jalAkara yakSa ke sanmukha ghuTane Tekakara pAMva meM par3akara isa prakAra nivedana kiyA- 'jo maiM eka jIvita bAlaka yA bAlikA ko janma dU~ to yAga, dAna evaM bhaNDAra kI vRddhi karU~gI / ' isa prakAra yAvat yAcanA karatI hai phira jidhara se AyI thI udhara lauTa jAtI hai /
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAkazruta-1/7/31 145 tadanantara vaha dhanvatari vaidya kA jIva naraka se nikalakara isI pATalikhaNDa nagara meM gaMgadattA bhAryA kI kukSi meM putrarUpa meM utpanna huA / lagabhaga tIna mAsa pUrNa ho jAne para gaMgadattA bhAryA ko yaha dohada utpanna huA / 'dhanya haiM ve mAtAe~ yAvat unhoMne apanA janma aura jIvana saphala kiyA hai jo vipula azana, pAna, khAdima, svAdima aura surA Adi madirAoM ko taiyAra karavAtI haiM aura aneka mitra, jJAti Adi kI mahilAoM se parivRta hokara pATalikhaNDa nagara ke madhya meM se nikalakara puSkariNI para jAtI haiM / jala snAna va azubha-svapna Adi ke phala ko viphala karane ke liye mastaka para tilaka va anya mAGgalika kArya karake usa vipula azanAdika kA mitra, jJAtijana Adi kI mahilAoM ke sAtha AsvAdanAdi karatI huI dohada ko pUrNa karatI haiM / isa taraha vicAra karake prAtaHkAla jAjvalyamAna sUrya ke udita ho jAne para jahA~ sAgaradatta sArthavAha thA, vahA~ para Akara sAgaradatta sArthavAha se kahatI hai-'svAmin ! ve mAtAe~ dhanya haiM jo yAvat ukta prakAra se apanA dohada pUrNa karatI haiM / maiM bhI apane dohada ko pUrNa karanA cAhatI hU~ / ' sAgaradatta sArthavAha bhI dohadapUrti ke lie gaMdadattA bhAryA ko AjJA de detA hai / sAgaradatta sArthavAha se AjJA prApta kara gaMgadattA paryApta mAtrA meM azanAdika caturvidha AhAra taiyAra karavAtI hai aura upaskRta AhAra evaM chaha prakAra ke madirAdi padArtha tathA bahuta sI puSpAdi pUjAsAmagrI ko lekara mitra, jJAtijana Adi kI tathA anya mahilAoM ko sAtha lekara yAvat snAna tathA azubha svapnAdi ke phala ko vinaSTa karane ke liye mastaka para tilaka va anya mAGgalika anuSThAna karake umbaradatta yakSa ke Ayatana meM A jAtI hai / vahA~ pahile kI hI taraha pUjA karatI va dhUpa jalAtI hai / tadanantara puSkariNI-vAvar3I para A jAtI hai, vahA~ para sAtha meM AnevAlI mitra, jJAti Adi mahilAeM gaMgadattA ko sarva alaGkAroM se vibhUSita karatI haiM, tatpazcAt una mitrAdi mahilAoM tathA anya mahilAoM ke sAtha usa vipula azanAdika tathA SaDvidha surA Adi kA AsvAdana karatI huI gaMgadattA apane dohada-manoratha ko paripUrNa karatI hai / isa taraha dohada ko pUrNa kara vaha vApisa apane ghara A jAtI hai / tadanantara sampUrNadohadA, sanmAnitadohadA, vinItadohadA, vyucchinnadohadA, sampannadohadA vaha gaMgadattA usa garbha ko sukhapUrvaka dhAraNa karatI hai / / tatpazcAt nava mAsa paripUrNa hone para usa gaMgadattA ne eka bAlaka ko janma diyA / mAtA-pitA ne sthitipatitA manAyA / phira usakA nAmakaraNa kiyA, 'yaha bAlaka kyoMki umbaradatta yakSa kI mAnyatA mAnane se janmA hai, ataH isakA nAma bhI 'umbaradatta' hI ho / tadanantara umbaradatta bAlaka pA~ca dhAyamAtAoM dvArA gRhIta hokara vRddhi ko prApta karane lagA / tadanantara sAgaradatta sArthavAha bhI vijayamitra kI hI taraha kAladharma ko prApta huA / gaMgadattA bhI kAladharma ko prApta huI / idhara umbaradatta ko bhI ujjhitakumAra kI taraha rAjapuruSoM ne ghara se nikAla diyA / usakA ghara kisI anya ko sauMpa diyA / tatpazcAt kisI samaya umbaradatta ke zarIra meM eka hI sAtha solaha prakAra ke rogAtaGka utpanna ho gaye, jaise ki, zvAsa, kAsa yAvat kor3ha Adi / ina solaha prakAra ke rogAtakoM se abhibhUta huA umbaradatta khujalI yAvat hAtha Adi ke sar3a jAne se duHkhapUrNa jIvana bitA rahA hai / he gautama ! isa prakAra umbaradatta bAlaka apane pUrvakRta azubha karmoM kA yaha bhayaGkara phala bhogatA huA isa taraha samaya vyatIta kara rahA hai / bhagavan ! yaha umbaradatta bAlaka mRtyu ke 6/10
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 AgamasUtra-hindI anuvAda samaya meM kAla karake kahA~ jAyagA ? aura kahA~ utpanna hogA ? he gautama ! umbaradatta bAlaka 72 varSa kA parama AyuSya bhogakara kAlamAsa meM kAla karake ratnaprabhA naraka meM nAraka rUpa se utpanna hogA / vaha pUrvavat saMsAra bhramaNa karatA huA pRthivI Adi sabhI kAyoM meM lAkhoM bAra utpanna hogA / vahA~ se nikala kara hastinApura meM kurkuTa- ke rUpa meM utpanna hogA / vahAM janma lene ke sAtha hI goSThikoM dvArA vadha ko prApta hogA / punaH hastinApura meM hI eka zreSThikula meM utpanna hogA / vahAM samyaktva prApta karegA / vahAM se saudharma kalpa meM janma legA / vahAM cyuta hokara mahAvideha kSetra meM utpanna hogA / vahA~ anagAra dharma ko prApta kara yathAvidhi saMyama kI ArAdhanA kara, karmoM kA kSaya karake siddhi ko prApta hogA-nikSepa puurvvt| adhyayana-7 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (adhyayana-8-'zauryadatta' ) [32] aSTama adhyayana kA utkSepa pUrvavat / he jambU ! usa kAla tathA usa samaya meM zaurikapura nAma kA nagara thA / vahA~ 'zaurikAvataMsaka' nAma kA udyAna thA / zaurika yakSa thaa| zaurikadatta rAjA thA / usa zaurikapura nagara ke bAhara IzAna koNa meM eka macchImAroM kA pATaka thA / vahA~ samudradattanAmaka macchImAra thA / vaha mahA-adharmI yAvat duSpratyAnanda thA / usakI samudradattA nAma kI anyUna va nirdoSa pAMcoM indriyoM se paripUrNa zarIravAlI bhAryA thI / usa samudradatta kA putra aura samudradattA bhAryA kA Atmaja zaurikadatta nAmaka sarvAGgasampanna sundara bAlaka thA / usa kAla va usa samaya meM bhagavAna mahAvIra padhAre / yAvat pariSad va rAjA dharmakathA sunakara vApisa cale gaye / usa kAla aura usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra ke jyeSTha ziSya gautamasvAmI yAvat SaSThabhakta ke pAraNe ke avasara para zaurikapura nagara meM ucca, nIca tathA madhyama meM bhramaNa karate hue yatheSTa AhAra lekara zaurikapura nagara se bAhara nikalate haiM / usa macchImAra muhalle ke pAsa se jAte hue unhoMne vizAla janasamudAya ke bIca eka sUkhe, bubhukSita, mAMsarahita va atikRza hone ke kAraNa jisake camaDe haDDiyoM se cipaTe hue hai, uThate, baiThate vakta jisakI haDDiyAM kar3akar3a kara rahI haiM, jo nIlA vastra pahane hue hai evaM gale meM matsya-kaNTaka lagA hone ke kAraNa kaSTAtmaka, karuNAjanaka evaM dInatApUrNa Akrandana kara rahA hai. aise paruSa ko dekhaa| vaha khUna ke kulloM, pIva ke kulloM aura kIr3oM ke kulloM kA bAraMbAra vamana kara rahA thA / use dekha kara gautamasvAmI ke mana meM yaha saMkalpa utpanna huA, aho ! yaha puruSa pUrvakRta yAvat azubhakarmoM ke phalasvarUpa narakatulya vedanA kA anubhava karatA huA samaya bitA rahA hai ! isa taraha vicAra kara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa pahuMce yAvat bhagavAn se usake pUrvabhava kI pRcchA kI / yAvat bhagavanne kahA __ he gautama ! usa kAla evaM usa samaya meM isI jambUdvIpa antargat bhAratavarSa meM nandipura nagara thA / vahA~ mitra rAjA thA / usa mitra rAjA ke zrIyaka nAma kA rasoiyA thA / vaha mahAadharmI yAvat duSpratyAnanda thA / usake paise aura bhojanAdi rUpa se vetana grahaNa karanevAle aneka macchImAra, vAgurika, zAkunika, naukara puruSa the; jo zlakSNamatsyoM yAvat patAkAtipatAkoM tathA ajoM yAvat mahiSoM evaM tittiroM yAvat mayUroM kA vadha karake zrIda rasoiye ko dete the / anya bahuta se tittira yAvat mayUra Adi pakSI usake yahA~ piMjaroM meM banda kiye hue rahate the|
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAkazruta-1/8/32 147 zrIda rasoiyA ke anya aneka vetana lekara kAma karanevAle puruSa aneka jIte hue tittaroM yAvat mayUroM ko pakSa rahita karake use lAkara diyA karate the / tadanantara vaha zrIda nAmaka rasoiyA aneka jalacara, sthalacara va khecara jIvoM ke mAMsoM ko lekara sUkSma, vRtta, dIrgha, tathA hrasva khaNDa kiyA karatA thA / una khaNDoM meM se kaI eka ko barpha se pakAtA thA, kaI eka ko alaga rakha detA jisase ve svataH paka jAte the, kaI eka ko dhUpa kI garmI se va kaI eka ko havA ke dvArA pakAtA thA / kaI eka ko kRSNa varNavAle to kaI eka ko hiMgula varNavAle kiyA karatA thA / vaha una khaNDoM ko takra, Amalaka, drAkSArasa, kapittha tathA anAra ke rasa se bhI saMskArita karatA thA evaM matsyarasoM se bhI bhAvita kiyA karatA thA / tadanantara una mAMsakhaNDoM meM se kaI eka ko tela se talatA, kaI eka ko Aga para bhUnatA tathA kaI eka ko sUla meM pirokara pakAtA thA / isI prakAra matsyamAMsoM, mRgamAMsoM, tittiramAMsoM, yAvat mayUramAMsoM ke rasoM ko tathA anya bahuta se hare zAkoM ko taiyAra karatA thA, taiyAra karake rAjA mitra ke bhojanamaMDapa meM lejAkara bhojana ke samaya unheM prastuta karatA thA / zrIda rasoiyA svayaM bhI aneka jalacara, sthalacara evaM khecara jIvoM ke mAMsoM, rasoM va hare zAkoM ke sAtha, jo ki zUlapakka hote, tale hue hote, bhUne hue hote the, chaha prakAra kI surA Adi kA AsvAdanAdi karatA huA kAla yApana kara rahA thA / tadanantara inhIM karmoM ko karanevAlA, inhIM karmoM meM pradhAnatA rakhanevAlA, inhIM kA vijJAna rakhanevAlA, tathA inhIM pApoM ko sarvottama AcaraNa mAnanevAlA vaha zrIda rasoiyA atyadhika pApakarmoM kA upArjana kara 3300 varSa kI parama Ayu ko bhoga kara kAlamAsa meM kAla karake chaThe naraka meM utpanna huA / usa samaya vaha samudradattA bhAryA mRtavatsA thI / usake bAlaka janma lene ke sAtha hI mara jAyA karate the / usane gaMgadattA kI hI taraha vicAra kiyA, pati kI AjJA lekara, mAnyatA manAI aura garbhavatI huI / dohada kI pUrti para samudradatta bAlaka ko janma diyaa| 'zaurika yakSa kI manautI ke kAraNa hameM yaha bAlaka upalabdha huA hai' aisA kahakara usakA nAma 'zaurikadatta' rakkhA / tadanantara pAMca dhAyamAtAoM se parigRhIta, bAlyAvasthA ko tyAgakara vijJAna kI paripakva avasthA se sampanna vaha zaurikaradatta yuvAvasthA ko prApta huA / tadanantara samudradatta kAladharma ko prApta ho gayA / rudana Akrandana va vilApa karate hue zaurikadatta bAlaka ne aneka mitra-jJAti-svajana parijanoM ke sAtha samudradatta kA nissaraNa kiyA, dAhakarma va anya laukika kriyAeM kI / tatpazcAt kisI samaya vaha svayaM hI macchImAroM kA mukhiyA bana kara rahane lagA / aba vaha macchImAra ho gayA jo mahA adharmI yAvat duSpratyAnanda thA / tadanantara zaurikadatta macchImAra ne paise aura bhojanAdi kA vetana lekara kAma karanevAle aneka vetanabhogI puruSa rakkhe, jo choTI naukAoM ke dvArA yamunA mahAnadI meM praveza karate, hradagalana hrada-malana, hRdamardana, hRda-manthana, hRdavahana, hrada-pravahana se, tathA prapaMcula, prapaMpula, matsyapuccha, jRmbhA, trisarA, bhisarA, visarA, dvisarA, hilliri, jhilliri, lalliri, jAla, gala, kUTapAza, valkabandha, sUtrabandha aura bAlabandha sAdhanoM ke dvArA komala matsyoM yAvat patAkAtipatAka matsya-vizeSoM ko pakar3ate, unase naukAeM bharate haiM / nadI ke kinAre para lAte haiM, bAhara eka sthala para Dhera lagA dete haiM / tatpazcAt unako vahA~ dhUpa meM sUkhane ke lie rakha dete haiM / isI prakAra usake anya vetanabhogI puruSa dhUpa se sUkhe hue una matsyoM ke mAMsoM ko zUlAprota kara pakAte, talate aura bhUnate tathA unheM rAjamArgoM meM vikrayArtha rakhakara AjIvikA
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 AgamasUtra-hindI anuvAda - karate hue samaya vyatIta kara rahe the / zaurikadatta svayaM bhI una zUlAprota kiye hue, bhune hue aura tale hue matsyamAMsoM ke sAtha vividha prakAra kI surA sIdhu Adi madirAoM kA sevana karatA huA jIvana yApana kara rahA thA / tadanantara kisI anya samaya zUla dvArA pakAye gaye, tale gae va bhUne gae matsya mAMsoM kA AhAra karate samaya usa zaurikadatta macchImAra ke gale meM macchI kA kAMTA pha~sa gayA / isake kAraNa vaha mahatI asAdhya vedanA kA anubhava karane lagA / atyanta dukhI hue zaurika ne apane kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA-'he devAnupriyo ! zaurikapura nagara ke trikoNa mArgoM va yAvat sAmAnya mArgoM para jAkara U~ce zabdoM se isa prakAra ghoSaNA karo ki he devAnupriyo ! zaurikadatta ke gale meM matsya kA kAMTA phaMsa gayA hai, yadi koI vaidya yA vaidyaputra jAnakAra yA jAnakAra kA putra, cikitsaka yA cikitsaka-putra usa matsya-kaMTaka ko nikAla degA to, zaurikadatta use bahuta sA dhana degA / " kauTumbika puruSoM-anucaroM ne usakI AjJAnusAra sAre nagara meM udghoSaNA kara dii| usake bAda bahuta se vaidya, vaidyaputra Adi uparyukta udghoSaNA ko sunakara zaurikadatta kA jahA~ ghara thA aura zaurika macchImAra jahA~ thA vahAM para Ae, Akara bahutasI autpattikI, vainayikI, kArmikI tathA pAriNAmikI buddhiyoM se samyak pariNamana karate vamanoM, chardanoM avapIr3anoM kavalagrAhoM zalyoddhAroM vizalya-karaNoM Adi upacAroM se zaurikadatta ke gale ke kAMToM ko nikAlane kA tathA pIva ko banda karane kA bahuta prayatna karate haiM parantu usameM ve. saphala na ho sake / taba zrAnta, tAnta, paritAnta hokara vApisa apane apane sthAna para cale gaye / isa taraha vaidyoM ke ilAja se nirAza huA zaurikadata usa mahatI vedanA ko bhogatA huA sUkhakara yAvat asthipiJjara ho gayA / vaha duHkhapUrvaka samaya bitA rahA hai / he gautama ! vaha zaurikadatta apane pUrvakRta atyanta azubha karmoM kA phala bhoga rahA hai / aho bhagavan ! zaurikadatta macchImAra yahA~ se kAlamAsa meM kAla karake kahA~ jAegA? kahA~ utpanna hogA ? he gautama ! 70 varSa kI parama Ayu ko bhogakara kAlamAsa meM kAla karake ratnaprabhA naraka meM utpanna hogA / usakA avaziSTa saMsAra-bhramaNa pUrvavat hI samajhanA yAvat pRthvIkAya Adi meM lAkhoM bAra utpanna hogA / vahA~ se nikalakara hastinApura meM matsya hogA / vahA~ macchImAroM ke dvArA vadha ko prApta hokara vahIM hastinApura meM eka zrechikula meM janma legaa| vahA~ samyaktva kI use prApti hogI / vahA~ se marakara saudharma devaloka meM deva hogA / vahA~ se caya karake mahAvideha kSetra janmegA, cAritra grahaNa kara usake samyak ArAdhana se siddha pada ko prApta karegA / nikSepa pUrvavat / / adhyayana-8 kA munidIparatnasAgara kRta hindI anuvAda pUrNa (adhyayana-9-devadattA ) [33] 'yadi bhagavan ! yAvat navama adhyayana kA utkSepa jAna lenA cAhie / jambU! usa kAla tathA usa samaya meM rohItaka nAma kA nagara thA / vaha Rddha, stimita tathA samRddha thA / pRthivI-avataMsaka nAmaka udyAna thA / usameM dhAraNa nAmaka yakSa kA yakSAyatana thA / vahA~ vaizramaNadatta nAma kA rAjA thA / zrIdevI nAmaka rAnI thI / yuvarAja pada se alaMkRta puSpanaMdI kumAra thA / usa rohItaka nagara meM datta gAthApati rahatA thA / vaha bar3A dhanI yAvat
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAkazruta- 1/9/33 sammAnanIya thA / usakI kRSNazrI nAma kI bhAryA thI / usa datta gAthApati kI putrI tathA kRSNazrI kI AtmajA devadattA nAma kI bAlikA thI; jo anyUna evaM nirdoSa indriyoM se yukta sundara zarIravAlI thI / 149 usa kAla usa samaya meM vahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra padhAre yAvat unakI dharmadezanA sunakara rAjA va pariSad vApisa cale gaye / usa kAla, usa samaya bhagavAn ke jyeSTha ziSya gautamasvAmI bele ke pAraNe ke nimitta bhikSArtha nagara meM gaye yAvat rAjamArga meM padhAre / vahA~ para ve hastiyoM, azvoM aura puruSoM ko dekhate haiM, aura una sabake bIca unhoMne avakoTaka bandhana se baMdhI huI, kaTe hue karNa tathA nAkavAlI yAvat aisI sUlI para bhedI jAnevAlI eka strI ko dekhA aura dekhakara unake mana meM yaha saMkalpa utpanna huA ki yaha narakatulya vedanA bhoga rahI hai / yAvat pUrvavat bhikSA lekara nagara se nikale aura bhagavAn ke pAsa Akara isa prakAra nivedana karane lage ki bhadanta ! yaha strI pUrvabhava meM kauna thI ? gautama ! usa kAla aura usa samaya meM isI jambUdvIpa antargat bhAratavarSa meM supratiSTha nAma kA eka kruddha, stimita va samRddha nagara thA / vahA~ para mahAsena rAjA the / usake antaHpura dhAriNI Adi eka hajAra rAniyA~ thIM / mahArAja mahAsena kA putra aura mahArAnI dhAriNI kA Atmaja siMhasena nAmaka rAjakumAra thA jo anyUna pAMcoM nirdoSa indriyoMvAlA va yuvarAjapada se alaMkRta thA / tadanantara siMhasena rAjakumAra ke mAtA-pitA ne eka bAra kisI samaya pAMcasau suvizAla prAsAdAvataMsaka banavAye / kisI anya samaya unhoMne siMhasena rAjakumAra kA zyAmA Adi pAMca sau sundara rAjakanyAoM ke sAtha eka dina meM vivAha kara diyA / pAMca sau - pAMca sau vastuoM kA prItidAna diyA / rAjakumAra siMhasena zyAmApramukha una pAMca sau rAjakanyAoM ke sAtha prAsAdoM meM ramaNa karatA huA sAnanda samaya vyatIta karane lagA / tatpazcAt kisI samaya rAjA mahAsena kAladharma ko prApta hue / rAjakumAra siMhasena ne niHsaraNa kiyA / tatpazcAt vaha rAjA bana gayA / tadanantara mahArAjA siMhasena zyAmAdevI meM mUrcchita, gRddha, grathita va adhyupapanna hokara anya deviyoM kA na Adara karatA hai aura na unakA dhyAna hI rakhatA hai / isake viparIta unakA anAdara va vismaraNa karake sAnaMda samaya yApana kara rahA hai / tatpazcAt una eka kama pAMca sau deviyoM kI eka kama pAMca sau mAtAoM ko jaba isa vRttAnta kA patA lagA ki - 'rAjA, siMhasena zyAmAdevI meM mUrcchita, gRddha, grathita va adhyupapanna hokara hamArI kanyAoM kA na to Adara karatA aura na dhyAna hI rakhatA hai, apitu unakA anAdara va vismaraNa karatA hai; taba unhoMne milakara nizcaya kiyA ki hamAre liye yahI ucita hai ki hama zyAmAdevI ko agni ke prayoga se, viSa ke prayoga se athavA zastra ke prayoga se jIvana rahita kara DAleM / isa taraha vicAra karane ke anaMtara antara, chidra, kI pratIkSA karatI huI samaya bitAne lagIM / idhara zyAmAdevI ko bhI isa SaDyantra kA patA laga gayA / jaba use yaha vRttAnta vidita huA taba vaha isa prakAra vicAra karane lagI- merI eka kama pAMca sau sapatniyoM kI eka kama pAMca sau mAtAeM - 'mahArAjA siMhasena zyAmA meM atyanta Asakta hokara hamArI putriyoM kA Adara nahIM karate, yaha jAnakara ekatrita huI aura 'agni, zastra yA viSa ke prayoga se zyAmA ke jIvana kA anta kara denA hI hamAre lie zreSTha hai' aisA vicAra kara, ve avasara kI khoja meM haiM / jaba aisA hai to na jAne ve kisa kumauta se mujhe mAreM ? aisA vicAra kara vaha zyAmA bhIta, trasta,
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 AgamasUtra-hindI anuvAda udvigna va bhayabhIta ho uThI aura jahA~ kopabhavana thA vahA~ AI / Akara mAnasika saMkalpoM ke viphala rahane se mana meM nirAza hokara Arta dhyAna karane lagI / tadanantara siMhasena rAjA isa vRttAnta se avagata huA aura jahA~ kopagRha thA aura jahAM zyAmAdevI thI vahA~ para AyA / jisake mAnasika saMkalpa viphala ho gaye haiM, jo nirAza va cintita ho rahI hai, aisI nisteja zyAmAdevI ko dekhakara kahA-he devAnupriye ! tU kyoM isa taraha apahRtamanaHsaMkalpA hokara cintita ho rahI hai ? siMhasena rAjA ke dvArA isa prakAra kahe jAne para dUdha ke uphAna ke samAna kruddha huI arthAt krodhayukta prabala vacanoM se siMha rAjA ke prati isa prakAra bolI-he svAmin ! merI eka kama pAMca sau sapatniyoM kI eka kama pAMca sau mAteM isa vRttAnta ko jAnakara ikaTThI hokara eka dUsare ko isa prakAra kahane lagIM-mahArAja siMhasena zyAmAdevI meM atyanta Asakta, gRddha, grathita va adhyupapanna hue hamArI kanyAoM kA Adara satkAra nahIM karate haiM / unakA dhyAna bhI nahIM rakhate haiN| pratyuta unakA anAdara va vismaraNa karate hue samaya-yApana kara rahe haiM, isaliye hamAre liye yahI samucita hai ki agni, viSa yA kisI zastra ke prayoga se zyAmA kA anta kara ddaaleN| tadanusAra ve mere antara, chidra aura vivara kI pratIkSA karatI huI avasara dekha rahI haiM / na jAne mujhe kisa kumauta se mAreM ! isa kAraNa bhayAkrAnta huI maiM kopabhavana meM Akara ArttadhyAna kara rahI hU~ / tadanantara mahArAjA siMhasena ne zyAmAdevI se kahA-he devAnupriye ! tU isa prakAra apahRta mana vAlI hokara ArtadhyAna mata kara / nizcaya hI maiM aisA upAya karUMgA ki tumhAre zarIra ko kahIM se bhI kisI prakAra kI AbAdhA tathA prabAdhA na hone pAegI / isa prakAra zyAmA devI ko iSTa, kAnta, priya, manojJa, manohara vacanoM se AzvAsana detA hai aura vahA~ se nikala jAtA hai / nikalakara kauTumbika-anucara puruSoM ko bulAtA hai aura kahatA hai-tuma loga jAo aura jAkara supratiSThita nagara se bAhara pazcima dizA ke vibhAga meM eka bar3I kUTAkArazAlA banAo jo saikar3oM stambhoM se yukta ho, prAsAdIya, abhirUpa, pratirUpa tathA darzanIya ho ve kauTumbika puruSa donoM hAtha jor3a kara sira para dasoM nakha vAlI aJjali rakha kara isa rAjAjJA ko zirodhArya karate hue cale jAte haiM / jAkara supratiSThita nagara ke bAhara pazcima dik vibhAga meM eka mahatI va aneka stambhoM vAlI prAsAdiya, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa kUTAkArazAlA taiyAra karavA kara mahArAja siMhasena kI AjJA pratyarpaNa karate haiM tadanantara rAjA siMhasena kisI samaya eka kama pAMca sau deviyoM kI eka kama pAMca sau mAtAoM ko Amantrita karatA hai / siMhasena rAjA kA AmaMtraNa pAkara ve eka kama pAMca sau deviyoM kI eka kama pAMca sau mAtaeM sarvaprakAra se vastroM evaM AbhUSaNoM se susajjita ho apaneapane vaibhava ke anusAra supratiSThita nagara meM rAjA siMhasena jahA~ the, vahA~ A jAtI haiM / siMhasena rAjA bhI una eka kama pAMca sau deviyoM kI eka kama pAMca sau mAtAoM ko nivAsa ke liye kuTAkAra-zAlA meM sthAna de detA hai / tadanantara siMhasena rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA-'devAnupriyo ! tuma jAo aura vipula azanAdika le jAo tathA anekavidha puSpoM, vastroM, gandhoM, mAlAoM aura alaMkAroM ko kUTAkAra zAlA meM pahuMcAo / kauTumbika purupa bhI rAjA kI AjJA ke anusAra sabhI sAmagrI pahu~cA dete haiM / tadanantara sarva-prakAra ke alaMkAroM se vibhUSita una eka kama pAMca sau deviyoM kI eka kama pAMca sau mAtAoM ne usa
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAkazruta-1/9/33 151 vipula azanAdika aura surAdika sAmagrI kA AsvAdana kiyA aura gAndharva tathA nATaka nartakoM se upagIyamAna-prazasyamAna hotI huI sAnanda vicarane lagIM / tatpazcAt siMhasena rAjA arddharAtri ke samaya aneka puruSoM ke sAtha, unase ghirA huA, jahA~ kUTAkArazAlA thI vahA~ para AyA / Akara usane kUTAkArazAlA ke sabhI daravAje banda karavA diye / kUTAkArazAlA ko cAroM tarapha se Aga lagavA dI / tadanantara rAjA siMhasena ke dvArA AdIpta kI gaI, jalAI gaI, trANa va zaraNa se rahita huI eka kama pAMca sau rAniyoM kI eka kama pAMca sau mAtAeM rudana krandana va vilApa karatI huI kAladharma ko prApta ho gaI / isa prakAra ke karma karanevAlA, aisI vidyA-buddhivAlA, aisA AcaraNa karanevAlA siMhasena rAjA atyadhika pApakarmoM kA upArjana karake 34-sau varSa kI parama Ayu bhogakara kAla karake utkRSTa 22 sAgaropama kI sthiti vAlI chaTThI narakabhUmi meM nAraka rUpa se utpanna huA / vahI siMhasena rAjA kA jIva sthiti ke samApta hone para vahAM se nikalakara isI rohItaka nagara meM datta sArthavAha kI kRSNazrI bhAryA kI kukSi meM bAlikA ke rUpa meM utpanna huA / ___ taba usa kRSNazrI bhAryA ne nava mAsa paripUrNa hone para eka kanyA ko janma diyA / vaha atyanta komala hAtha-pairoM vAlI tathA atyanta rUpavatI thI / tatpazcAt usa kanyA ke mAtApitA ne bArahaveM dina bahuta-sA azanAdika taiyAra karAyA yAvat mitra, jJAti nijaka, svajana, saMbaMdhIjana tathA parijanoM ko nimantrita karake evaM bhojanAdi se nivRtta ho lene para kanyA kA nAmakaraNa saMskAra karate hue kahA-hamArI isa kanyA kA nAma devadattA rakkhA jAtA hai / tadanantara vaha devadattA pAMca dhAyamAtAoM ke saMrakSaNa meM vRddhi ko prApta hone lagI / vaha devadattA bAlyAvasthA se mukta hokara yAvat yauvana, rUpa va lAvaNya se atyanta uttama va utkRSTa zarIravAlI ho gaI / eka vAra vaha devadattA snAna karake yAvat samasta AbhUSaNoM se vibhUSita hokara bahuta sI kubjA Adi dAsiyoM ke sAtha apane makAna ke Upara sone kI geMda ke sAtha krIDA karatI huI viharaNa kara rahI thI / idhara snAnAdi se nivRtta yAvat sarvAlaGkAravibhUSita rAjA vaizramaNadatta azvapara ArohaNa karatA hai aura bahuta se puruSoM ke sAtha parivRta azvakrIr3A ke liye jAtA huA datta gAthApati ke ghara ke kucha pAsa se nikalatA hai / tadanantara vaha vaizramaNadatta rAjA devadattA kanyA ko Upara sone kI geMda se khelatI huI dekhatA hai aura dekhakara devadattA dArikA ke rUpa, yauvana va lAvaNya se vismaya ko prApta hotA hai / kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahatA hai-'he devAnupriyo ! yaha bAlikA kisakI hai ? aura isakA kyA nAma hai ?' taba ve kauTumbika puruSa hAtha jor3akara yAvat kahane lage-'svAmin ! yaha kanyA datta gAthApati kI putrI aura kRSNazrI kI AtmajA hai jo rUpa, yauvana tathA lAvaNya-kAnti se uttama tathA utkRSTa zarIravAlI hai / tadanantara rAjA vaizramaNadatta azvavAhanikA se vApisa Akara apane Abhyantara sthAnIya ko bulAkara unako isa prakAra kahatA hai-devAnupriyo ! tuma jAo aura jAkara sArthavAha datta kI putrI aura kRSNazrI bhAryA kI AtmajA devadattA nAma kI kanyA kI yuvarAja puSpanandI ke liye bhAryA rUpa meM mAMga karo / yadi vaha rAjya ke badale bhI prApta kI jA sake to bhI prApta karane ke yogya hai / tadanantara ve abhyaMtara-sthAnIya puruSa rAjA vaizramaNa kI isa AjJA ko sammAnapUrvaka svIkAra kara, harSa ko prApta ho yAvat snAnAdi kriyA karake tathA rAjasabhA meM praveza karane yogya uttama vastra pahanakara jahA~ datta sArthavAha kA ghara thA, vahA~ Aye / datta sArthavAha bhI
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 AgamasUtra-hindI anuvAda unheM AtA dekhakara bar3I prasannatA ke sAtha Asana se uThakara unake sanmAna ke lie sAta-ATha kadama unake sAmane agavAnI karane gayA / unakA svAgata kara Asana para baiThane kI prArthanA kI / tadanantara Azvasta, vizvasta, ko upalabdha hue evaM sukhapUrvaka uttama AsanoM para avasthita hue / ina AnevAle rAjapuruSoM se datta ne isa prakAra kahA-devAnupriyo ! AjJA dIjiye, Apake subhAgamana kA prayojana kyA hai ? datta sArthavAha ke isa taraha pUchane para Agantuka rAjapuruSoM ne kahA-'he devAnupriya ! hama ApakI putrI aura kRSNazrI kI AtmajA devadattA nAma kI kanyA kI yuvarAja puSpanaMdI ke lie bhAryA rUpa se maMganI karane Aye haiM / yadi hamArI yaha mAMga Apako yukta, avasaraprApta, zlAghanIya laga tathA varavadhU kA yaha saMyoga anurUpa jAna par3atA ho to devadattA ko yuvarAja puSpanandI ke lie dIjiye aura batalAiye ki isake lie Apako kyA zulka-upahAra diyA jAya ? una AbhyantarasthAnIya puruSoM ke isa kathana ko sunakara datta bole-'devAnupriyo ! mere lie yahI bar3A zulka hai ki mahArAja vaizramaNadatta merI isa bAlikA ko grahaNa kara mujhe anugRhIta kara rahe haiM / ' tadanantara datta gAthApati ne una antaraGga rAjapuruSoM kA puSpa, gaMdha, mAlA tathA alaGkArAdi se yathocita satkAra-sanmAna kiyA aura unheM visarjita kiyA / ve Abhyantara sthAnIya puruSa jahAM vaimazraNadatta rAjA thA vahA~ Aye aura unhoMne vaizramaNa rAjA ko ukta sArA vRttAnta nivedita kiyA / tadanantara kisI anya samaya datta gAthApati zubha tithi, karaNa, divasa, nakSatra va muhUrta meM vipula azanAdika sAmagrI taiyAra karavAtA hai aura mitra, jJAti, nijaka svajana saMbaMdhI tathA parijanoM ko Amantrita kara yAvat snAnAdi karake duSTa svapnAdi ke phala ko vinaSTa karane ke lie mastaka para tilaka va anya mAGgalika kArya karake sukhaprada Asana para sthita ho usa vipula azanAdika kA mitra, jJAti, svajana, sambandhI va parijanoM ke sAtha AsvAdana, visvAdana karane ke anantara ucita sthAna para baiTha AcAnta, cokSa, ataH parama zucibhUta hokara mitra, jJAti, nijaka kA vipula puSpa, mAlA, gandha, vastra, alaGkAra Adi se satkAra karatA hai, sanmAna karatA hai / devadattA-nAmaka apanI putrI ko snAna karavA kara yAvat zArIrika AbhUSaNoM dvArA usake zarIra ko vibhUSita kara puruSasahasravAhinI meM biThAtA hai / bahuta se mitra va jJAti janoM Adi se ghirA huA sarva prakAra ke ThATha-Rddhi se tathA vAditradhvani ke sAtha rohItaka nagara ke bIcoM bIca hokara jahA~ vaizramaNa rAjA kA ghara thA aura jahAM vaizramaNa rAjA thA, vahA~ Akara hAtha jor3akara use badhAyA / vaizramaNa rAjA ko devadattA kanyA arpaNa kara dI / taba rAjA vaizramaNa lAI huI usa devadattA dArikA ko dekhakara bar3e harSita hue aura vipula azanAdika taiyAra karAyA aura mitra, jJAti, nijaka, svajana, sambandhI va parijanoM ko AmaMtrita kara unheM bhojana karAyA / unakA puSpa, vastra, gaMdha, mAlA va alaGkAra Adi se satkAra-sanmAna kiyA / tadanantara kumAra puSpanandI aura kumArI devadattA ko paTTaka-para baiThAkara zveta va pIta arthAt cA~dI sone ke kalazoM se snAna karAte haiM / sundara vezabhUSA se susajjita karate haiM / agnihoma karAte haiM / bAda meM kumAra puSpanaMdI ko kumArI devadattA kA pANigrahaNa karAte haiM / tadanantara vaha vaizramaNadatta nareza puSpanaMdI ve davadattA kA sampUrNa kRddhi yAvat mahAna vAdya-dhvani aura RddhisamudAya va sanmAnasamudAya ke sAtha vivAha racAte haiM / tadanantara devadattA ke mAtApitA tathA unake sAtha Ane vAle anya unake mitrajanoM, jJAtijanoM nijakajanoM, svajanoM,
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAkazruta-1/9/33 153 sambandhijanoM aura parijanoM kA bhI vipula azanAdika tathA vastra, gandha, mAlA aura alaGkArAdi se satkAra va sanmAna karane ke bAda unheM vidA karate haiM / rAjakumAra puSpanaMdI zreSThaputrI devadattA ke sAtha uttama prAsAda meM vividha prakAra ke vAdyoM aura jinameM mRdaGga baja rahe haiM, aise 32 prakAra ke nATakoM dvArA upagIyamAna - prazaMsita hote sAnaMda manuSya saMbaMdhI zabda, sparza, rasa, rUpa aura gaMdharUpa bhoga bhogate hue samaya bitAne lage / kucha samaya bAda mahArAjA vaizramaNa kAladharma ko prApta ho gaye / unakI mRtyu para zokagrasta puSpanandI ne bar3e samAroha ke sAtha unakA nissaraNa kiyA yAvat mRtaka karma karake rAja siMhAsana para ArUr3ha hue yAvat yuvarAja se rAjA bana gae / puSpanandI rAjA apanI mAtA zrIdevI kA parama bhakta thA / pratidina mAtA zrIdevI jahAM bhI hoM vahA~ Akara zrIdevI ke caraNoM meM praNAma karake zatapAka aura sahasrapAka tailoM kI mAliza karavAtA thA / asthi ko sukha dene vAle, mAMsa ko sukhakArI, tvacA kI sukhaprada aura donoM ko sukhakArI aisI cAra prakAra kI aMgamardana kriyA se sukhazAnti pahu~cAtA thA / sugandhita gandhavartaka se udvartana karavAtA pazcAt uSNa, zIta aura sugandhita jala se snAna karavAtA, phira vipula azanAdi cAra prakAra kA bhojana karAtA / isa prakAra zrIdevI ke nahA lene yAvat azubha svapnAdi ke phala ko viphala karane ke lie mastaka para tilaka va anya mAGgalika kArya karake bhojana kara lene ke anantara apane sthAna para A cukane para aura vahA~ para kullA tathA mukhagata lepa ko dUra kara parama zuddha ho sukhAsana para baiTha jAne ke bAda hI puSyanandI snAna karatA, bhojana karatA thA / tathA phira manuSya sambandhI udAra bhogo kA upabhoga karatA huA samaya vyatIta karatA thA / tadanantara kisI samaya madhyarAtri meM kuTumba sambandhI cintAoM meM ulajhI huI devadattA ke hRdaya meM yaha saMkalpa utpanna huA ki 'isa prakAra nizcaya hI puSpanaMdI rAjA apanI mAtA zrIdevI kA 'yaha pUjyA hai' isa buddhi se parama bhakta banA huA hai / isa avakSepa ke kAraNa maiM puSpanandI rAjA ke sAtha paryApta rUpa se manuSya sambandhI viSayabhogoM kA upabhoga nahIM kara pAtI / isaliye aba mujhe yahI karanA yogya hai ki agni, zastra viSa yA mantra ke prayoga se zrIdevI ko jIvana se vyaparopita karake mahArAja puSyanandI ke sAtha udAra - pradhAna manuSya sambandhI viSaya-bhogo kA yatheSTa upabhoga karUM / ' aisA vicAra kara vaha zrIdevI ko mArane ke liye antara, chidra aura vivara kI pratIkSA karatI huI viharaNa karane lagI / tadanantara kisI samaya snAna kI huI zrIdevI ekAnta meM apanI zayyA para sukhapUrvaka so rahI thI / idhara labdhAvakAza devadattA devI bhI jahA~ zrIdevI thI vahA~ para AtI hai / snAna va ekAnta meM zayyA para sukhapUrvaka soI huI zrIdevI ko dekhakara dizA kA avalokana karatI hai / usake bAda jahA~ bhaktagRha thA vahA~ para jAkara lohe ke DaMDe ko grahaNa karatI hai / grahaNa kara lohe ke usa DaMDe ko tapAtI hai, tapAkara agni ke samAna dedIpyamAna yA khile hue kiMzuka ke phUla ke samAna lAla hue usa lohe ke daNDa ko saMDAsI se pakar3akara jahA~ zrIdevI thI vahA~ Akara zrIdevI ke gudAsthAna meM ghuser3a detI hai / lohadaMDa ke ghuser3ane se bar3e jora ke zabdoM se cillAtI huI zrIdevI kAladharma se saMyukta ho gaI- mRtyu ko prApta ho gaI / tadanantara usa zrIdevI kI dAsiyA~ bhayAnaka cItkAra zabdoM ko sunakara avadhAraNa kara jahAM zrIdevI thI vahA~ AtI haiM aura vahA~ se devadattA devI ko nikalatI huI dekhatI haiM / jidhara zrIdevI soI huI thI vahA~ Akara zrIdevI ko prANarahita, ceSTArahita dekhatI haiM / dekhakara - 'hA !
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 AgamasUtra-hindI anuvAda hA ! aho ! bar3A anartha huA' ina prakAra kahakara rudana, Akrandana tathA vilApa karatI huI, mahArAjA puSyanandI se isa prakAra nivedana karatI haiM-'nizcaya hI he svAmin ! zrIdevI ko devadattA devI ne akAla meM hI jIvana se pRthak kara diyA tadanantara puSpanandI rAjA una dAsiyoM se isa vRttAnta ko suna samajha kara mahAn mAtRzoka se AkrAnta hokara parazu se kATe hue campaka vRkSa kI bhAMti dhar3Ama se pRthvI-tala para sarva aGgoM se gira par3A / __ tadanantara eka muhUrta ke bAda vaha puSyanandI rAjA hoza meM AyA / aneka rAjA-nareza, Izvara, yAvat sArthavAha ke nAyakoM tathA mitroM yAvat parijanoM ke sAtha rudana, Akrandana va vilApa karatA huA zrIdevI kA mahAn kRddhi tathA satkAra ke sAtha niSkAsana kRtya karatA hai| tatpazcAt krodha ke Aveza meM ruSTa, kupita, atIva krodhAviSTa tathA lAla-pIlA hotA huA devadattA devI ko rAjapuruSoM se pakar3avAtA hai / pakar3avAkara isa pUrvokta vidhAna se 'yaha vadhyA hai' aisI rAjapuruSoM ko AjJA detA hai / isa prakAra nizcaya hI, he gautama ! devadattA devI apane pUrvakRta azubha pApakarmoM kA phala pA rahI hai / aho bhagavan ! devadattA devI yahA~ se kAla mAsa meM kAla karake kahA~ jAegI ? kahA~ utpanna hogI ? he gautama ! devadattA devI 80 varSa kI paramaAyu bhoga kara kAla mAsa meM kAla karake isa ratnaprabhA nAmaka naraka meM nAraka paryAya meM utpanna hogI / zeSa saMsArabhramaNa pUrvavat karatI huI yAvat vanaspati antargat nimba Adi kaTu-vRkSoM tathA kaTudugdha vAle arkAdi paudhoM meM lAkhoM bAra utpanna hogI / tadanantara vahA~ se nikalakara gaGgapura nagara meM haMsa rUpa se utpanna hogI / vahA~ zAkunikoM dvArA vadha kie jAne para vaha gaMgapura meM hI zreSThikula meM putrarUpa meM janma legI / vahA~ usakA jIva samyaktva ko prApta kara saudharma nAmaka prathama devaloka meM utpanna hogA / vahA~ se cyuta hokara mahAvideha kSetra meM utpanna hogA / vahA~ cAritra grahaNa kara yathAvat pAlana kara siddhi ko prApta karegA / nikSepa pUrvavat / adhyayana-9 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (adhyayana-10 aMjU ) [34] aho bhagavan ! ityAdi, utkSepa pUrvavat / he jambU ! usa kAla tathA usa samaya meM varddhamAnapura nagara thA / vahAM vijayavarddhamAna nAmaka udyAna thA / usa meM maNibhadra yakSa kA yakSAyatana thA / vahA~ vijayamitra rAjA thA / dhanadeva nAmaka eka sArthavAha-rahatA thA jo dhanADhya aura pratiSThita thA / usakI priyaGgu nAma kI bhAryA thI / unakI utkRSTa zarIravAlI sundara aJjU nAmaka eka bAlikA thI / bhagavAn mahAvIra padhAre yAvat pariSad dharmadezanA sunakara vApisa calI gayI / usa samaya bhagavAn ke jyeSTha ziSya zrI gautamasvAmI yAvat bhikSArtha bhramaNa karate hue vijayamitra rAjA ke ghara kI azokavATikA ke samIpa se jAte hue sUkhI, bhUkhI, nirmAMsa kiTikiTi zabda se yukta asthicavinaddha tathA nIlI sAr3I pahane hue, kaSTamaya, karuNotpAdaka, dInatApUrNa vacana bolatI huI eka strI ko dekhate haiM / vicAra karate haiM / zeSa pUrvavat smjhnaa| yAvat gautama svAmI pUchate haiM-'bhagavan ! yaha strI pUrvabhava meM kauna thI ?' isake uttara meM bhagavAna ne kahA-he gautama ! usa kAla aura usa samaya meM isI jambUdvIpa antargata bhArata varSa meM indrapura nagara thA / vahA~ indradatta rAjA thA / isI nagara meM pRthvIzrI gaNikA rahatI thI / indrapura nagara meM vaha pRthvIzrI gaNikA aneka Izvara, talavara yAvat sArthavAha Adi logoM ko cUrNAdi
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAkazruta-1/10/34 155 ke prayogoM se vazavartI karake manuSya saMbaMdhI udAra manojJa kAmabhogoM kA yatheSTa rUpa meM upabhoga kA yatheSTa rUpa meM upabhoga karatI huI samaya vyatIta kara rahI thI / tadanantara etatkarmA etatpradhAna etadvidya evaM etat - AcAravAlI vaha pRthvIzrI gaNikA atyadhika pApakarmoM kA upArjana kara 3500 varSa ke parama AyuSya ko bhogakara kAlamAsa meM kAla karake chaTThI narakabhUmi meM 22 sAgaropama kI utkRSTa sthitivAle nArakiyoM meM nAraka rUpa se utpanna huI / vahAM se nikala kara isI vardhamAnapura nagara meM vaha dhanadeva nAmaka sArthavAha kI priyaGgu bhAryA kI kokha se kanyA rUpa meM utpanna huI / tadanantara usa priyaGga bhAryA ne nava mAsa pUrNa hone para usa kanyA ko janma diyA aura usakA nAma ajjuzrI rakkhA / usakA zeSa varNana devadattA hI kI taraha jAnanA / tadanantara mahArAja vijayamitra azvakrIDA ke nimitta jAte hue rAjA vaizramaNadatta kI bhAMti hI aJjuzrI ko dekhate haiM aura apane hI lie use tetalIputra amAtya kI taraha mAMgate haiM / yAvat ve aMjuzrI ke sAtha unnata prAsAdoM meM sAnanda viharaNa karate haiM / kisI samaya aJjuzrI ke zarIra meM yonizUla nAmaka roga kA prAdurbhAva ho gayA / yaha dekhakara vijaya nareza ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA- 'tuma loga vardhamAnapura nagara meM jAo aura jAkara vahAM ke zrRMgATaka- tripatha, catuSpatha yAvat sAmAnya mArgoM para yaha udghoSaNA karo ki - devI aJjuzrI ko yonizUla roga utpanna ho gayA hai / ataH jo koI vaidya yA vaidyaputra, jAnakAra yA jAnakAra kA putra, cikitsaka yA usakA putra usa roga ko upazAnta kara degA, rAjA vijayamitra use vipula dhana-sampatti pradAna kareMge / ' kauTumbika puruSa rAjAjJA se ukta udghoSaNA karate haiM / tadanantara isa prakAra kI udghoSaNA ko sunakara nagara ke bahuta se anubhavI vaidya, vaidyaputra Adi cikitsaka vijayamitra rAjA ke yahA~ Ate haiM / apanI autpattikI, vainayikI, kArmikI aura pAriNAmikI buddhiyoM ke dvArA pariNAma ko prApta kara kara vividha prayogoM ke dvArA devI aMjU ke yonizUla ko upazAnta karane kA prayatna karate haiM, parantu unake upayogoM se aJjuzrI kA nizUla zAMta nahIM ho pAyA / jaba ve anubhavI vaidya Adi aMjUzrI ke yonizUla ko zamana karane meM viphala ho gaye taba khinna, zrAnta evaM hatotsAha hokara jidhara se Aye the udhara hI cale gaye / tatpazcAt devI aMjUzrI usa yonizUlajanya vedanA se abhibhUta huI sUkhane lagI, bhUkhI rahane lagI aura mAMsa rahita hokara kaSTa hetuka, karuNotpAdaka aura dInatApUrNa zabdoM meM vilApa karatI huI samaya-yApana karane lagI / he gautama ! isa prakAra rAnI aJjuzrI apane pUrvopArjita pApa karmoM ke phala kA upabhoga karatI huI jIvana vyatIta kara rahI hai / aho bhagavan ! ajU devI kAla karake kahA~ jAyegI ? kahA~ utpanna hogI ? he gautama! ajU devI 60 varSa kI parama Ayu ko bhogakara kAla karake isa ratnaprabhAnAmaka pRthvI meM nArakI rUpa se utpanna hogI / usakA zeSa saMsAra prathama adhyayana kI taraha jAnanA / yAvat vanaspatigata nimbAdi kaTuvRkSoM tathA kaTu dugdha vAle arka Adi paudhoM meM lAkhoM bAra utpanna hogI / vahA~ kI bhava- sthiti ko pUrNa kara isI sarvatobhadra nagara meM mayUra ke rUpa meM janma legI / vahAM vaha mora vyAdhoM ke dvArA mAre jAne para sarvatobhadra nagara ke hI eka zreSThIkula meM putra rUpa se utpanna hogI / vahAM bAlabhAva ko tyAga kara, yuvAvasthA ko prApta kara, vijJAna kI paripakva avasthA ko prApta karate hue vaha tathArUpa sthaviroM se bodhilAbha ko prApta karegA / tadanantara dIkSA grahaNa
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 AgamasUtra-hindI anuvAda kara mRtyu ke bAda saudharma devaloka meM utpanna hogA / bhagavan ! devaloka kI Ayu tathA sthiti pUrNa ho jAne ke bAda vaha kahAM jAyegA ? kahAM utpanna hogA ? gautama ! mahAvideha kSetra meM jAegA / vahA~ uttama kula meM janma legA / yAvat siddha buddha saba duHkhoM kA anta karegA / he jambU ! isa prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne duHkhavipAkanAmaka dazama adhyayana kA yaha artha pratipAdana kiyA hai / bhagavan ! ApakA yaha kathana satya hai / adhyayana-10 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa zrutaskandha-1 pUrNa -x // zrutaskandha-2 // [35] usa kAla tathA usa samaya rAjagRha nagara meM guNazIlanAmaka caitya meM zrIsudharmA svAmI padhAre / unakI paryupAsanA- meM saMlagna rahe hue zrI jambU svAmI ne prazna kiyA-prabho ! yAvat mokSa rUpa parama sthiti ko saMprApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne yadi duHkhavipAka kA yaha artha pratipAdita kiyA, to yAvat sukhavipAka kA kyA artha pratipAdita kiyA hai ? anagAra zrIsudharmA svAmI bole he jambU ! yAvat nirvANaprApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne sukha-vipAka ke dasa adhyayana pratipAdita kiye haiM / ve isa prakAra haiM [36] subAhu, bhadranaMdI, sujAta, suvAsava, jinadAsa, dhanapati, mahAbala, bhadranaMdI, mahacaMdra aura varadatta / ( adhyayana-1 subAhukumAra ) [37] he bhadanta ! yAvat mokSasamprApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne yadi sukhavipAka ke subAhukumAra Adi daza adhyayana pratipAdita kiye hai to he bhagavan ! sukha-vipAka ke prathama adhyayana kA kyA artha kathana kiyA hai ? zrIsudharmA svAmI ne zrIjambU anagAra ke prati isa prakAra kahA-he jambU ! usa kAla tathA usa samaya meM hastizIrSa nAma kA eka bar3A RddhabhavanAdi ke Adhikya se yukta, stimita-svacakra-paracakra ke bhaya se mukta, samRddha-dhana-dhAnyAdi se paripUrNa nagara thA / usa nagara ke bAhara IzAna koNa meM saba RtuoM meM utpanna hone vAle phalapuSpAdi se yukta puSpakaraNDaka nAma kA eka udyAna thA / usa udyAna meM kRtavanamAla-priya nAmaka yakSa kA yakSAyatana thA / jo divya-pradhAna evaM sundara thA / vahAM adInazatru rAjA thA, jo ki rAjAoM meM himAlaya Adi parvatoM ke samAna mahAn thA / adInazatru nareza ke antaHpura meM dhAriNIpramukha eka hajAra rAniyAM thIM / tadanantara eka samaya rAjakulaucita vAsabhavana meM zayana karatI haTha dhAriNI devI ne svapna meM siMha ko dekhA / meghakumAra ke samAna subAhu ke janma Adi kA varNana bhI jAnalenA / yAvat subAhukumAra sAMsArika kAmabhogoM kA upabhoga karane meM samartha ho gayA / taba subAhukumAra ke mAtA-pitA ne use bahattara kalAoM meM kuzala tathA bhoga bhogane meM samartha huA jAnA, aura usake mAtA-pitA jisa prakAra bhUSaNoM meM mukuTa sarvottama hotA hai, usI prakAra mahaloM meM uttama pAMca sau mahaloM kA nirmANa karavAyA jo atyanta UMce, bhavya evaM sundara the / una prAsAdoM ke
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAkazruta-2/1/37 157 madhya meM eka vizAla bhavana taiyAra karavAyA, ityAdi sArA varNana mahAbala rAjA hI kI taraha jAnanA / vizeSatA yaha ki - puSpacUlA pramukha pAMca sau zreSTha rAjakanyAoM ke sAtha eka hI dina meM usakA vivAha kara diyA gayA / isI taraha pAMca sau kA prItidAna use diyA gayA / tadanantara subAhukumAra sundara prAsAdoM meM sthita, jisameM mRdaMga bajAye jA rahe hai, aise nATyAdi se udgIyamAna hotA huA mAnavocita manojJa viSayabhogoM kA yathAruci upabhoga karane lagA / usa kAla tathA usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra hastizIrSa nagara padhAre / pariSad nikalI, mahArAjA kUNika ke samAna adInazatru rAjA bhI dezanAzravaNa ke liye nikalA / mAlikumAra kI taraha subAhukumAra ne bhI bhagavAn ke darzanArtha prasthAna kiyA / yAvat bhagavAn ne dharma kA pratipAdana kiyA, pariSad aura rAjA dharmadezanA sunakara vApasa lauTa gaye / tadanantara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke nikaTa dharmakathA zravaNa tathA manana karake atyanta prasanna huA subAhukumAra uThakara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana, namaskAra karane ke anantara kahane lagA'bhagavan ! meM nirgranthapravacana para zraddhA karatA hUM yAvat jisa taraha Apake zrIcaraNoM meM anekoM rAjA, Izvara yAvat sArthavAha Adi upasthita hokara, muMDita hokara tathA gRhasthAvasthA se nikalakara anagAradharma meM dIkSita hue haiM, vaise maiM muMDita hokara ghara tyAgakara anagAra avasthA ko dhAraNa karane meM samartha nahIM hU~ / maiM pAMca aNuvratoM tathA sAta zikSAvratoM kA jisameM vidhAna hai, aise bAraha prakAra ke gRhastha dharma ko aMgIkAra karanA cAhatA hUM / bhagavAn ne kahA- 'jaise tumako sukha ho vaisA karo, kintu isameM dera mata karo / aisA kahane para subAhukumAra ne zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke samakSa pAMca aNuvratoM aura sAta zikSAvratoM vAle bAraha prakAra ke gRhasthadharma ko svIkAra kiyA / tadanantara usI ratha para subAhukumAra savAra huA aura vApasa calA gayA / usa kAla tathA usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra ke jyeSTha ziSya indrabhUti gautama anagAra yAvat isa prakAra kahane lage- 'aho bhagavan ! subAhukumAra bAlaka bar3A hI iSTa, iSTarUpa, kAnta, kAntarUpa, priya, priyarUpa, manojJa, manojJarUpa, manoma, manomarUpa, saumya, subhaga, priyadarzana aura surUpa sundara rUpa vAlA hai / aho bhagavan ! yaha subAhukumAra sAdhujanoM ko bhI iSTa, iSTa rUpa yAvat surUpa lagatA hai / bhadanta ! subAhukumAra ne yaha apUrva mAnavIya samRddhi kaise upalabdha kI? kaise prApta kI ? aura kaise usake sanmukha upasthita huI ? subAhukumAra pUrvabhava meM kauna thA ? yAvat isakA nAma aura gotra kyA thA ? kisa grAma athavA bastI meM utpanna huA thA ? kyA dAna dekara, kyA upabhoga kara aura kaise AcAra kA pAlana karake aura kisa zramaNa yA mAhana ke eka bhI Aryavacana ko zravaNa kara subAhukumAra ne aisI yaha Rddhi labdha evaM prApta kI hai, kaise yaha samRddhi isake sanmukha upasthita huI hai ? gautama ! usa kAla tathA usa samaya meM isI jambUdvIpa ke antargat bhAratavarSa meM hastinApura nAma kA eka kruddha, stamita evaM samRddha nagara thA / vahAM sumukha nAma kA dhanADhya gAthApati rahatA thA / usa kAla tathA usa samaya uttama jAti aura kula se saMpanna yAvat pAMca sau zramaNoM se parivRta hue dharmaghoSa nAmaka sthavira kramapUrvaka calate hue tathA grAmAnugrAma vicarate hue hastinApura nagara ke sahasrAmravananAmaka udyAna meM padhAre / vahAM yathApratirUpa avagraha ko grahaNa karake saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicaraNa karane lage / usa kAla aura usa samaya meM dharmaghoSa sthavira ke antevAsI udAra- pradhAna yAvat tejolezyA ko saMkSipta kiye hue sudatta nAma ke anagAra eka mAsa kA kSamaNa tapa karate hue
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 AgamasUtra-hindI anuvAda pAraNA karate hue vicaraNa kara rahe the / eka bAra sudatta anagAra mAsa-kSamaNa pAraNe ke dina prathama prahara meM svAdhyAya karate haiM, yAvat gautama svAmI samAna vaise hI ve dharmaghoSa sthavira se pUchate haiM, yAvat bhikSA ke lie bhramaNa karate hue sumukha gAthApati ke ghara meM praveza karate haiM / tadanantara vaha sumukha gAthApati sudatta anagAra ko Ate hue dekhakara atyanta harSita aura prasanna hokara Asana se uThatA hai / pAda-pITha se nIce utaratA hai / pAdukAoM ko chor3atA hai / eka zATika uttarAsaMga karatA hai, uttarAsaMga karane ke anantara sudatta anagAra ke satkAra ke lie sAta-ATha kadama sAmane jAtA hai / tIna bAra pradakSiNA karatA hai, vaMdana karatA hai, namaskAra karake jahAM apanA bhaktagRha thA vahAM Akara apane hAtha se vipula azana pAna kA-AhAra kA dAna dUMgA, isa vicAra se atyanta prasannatA ko prApta hotA hai / vaha dete samaya bhI prasanna hotA hai aura AhAradAna ke pazcAt bhI prasannatA kA anubhava karatA hai / __ tadanantara usa sumukha gAthApati ke zuddha dravya se tathA trividha, trikaraNa zuddhi se svAbhAvika udAratA saralatA evaM nirdoSatA se sudatta anagAra ke pratilambhita hone para AhAra ke dAna se atyanta prasannatA ko prApta hue sumukha gAthApati ne saMsAra ko bahuta kama kara diyA aura manuSya AyuSya kA bandha kiyA / usake ghara meM suvarNavRSTi, pAMca varNo ke phUloM kI varSA, vastroM kA utkSepa, devadundabhiyoM kA vajanA tathA AkAza meM 'ahodAna' isa divya udghoSaNA kA honA-ye pA~ca divya prakaTa hae / hastinApura ke tripatha yAvat sAmAnya mArgoM meM aneka manuSya ekatrita hokara Apasa meM eka dUsare se kahate the-he devAnupriyo ! dhanya hai sumukha gAthApati ! sumukha gAthApati sulakSaNa hai, kRtArtha hai, usane janma aura jIvana kA suphala prApta kiyA hai jise isa prakAra kI yaha mAnanIya Rddhi prApta huI / dhanya hai sumukha gAthApati ! tadanantara vaha sumukha gAthApati saikar3oM varSoM kI Ayu kA upabhoga kara kAla-mAsa meM kAla karake isI hastizIrSaka nagara meM adInazatru rAjA kI dhAriNI devI kI kukSi meM putra rUpa meM utpanna huA / tatpazcAt vaha dhAriNI devI kiJcit soI aura kiJcit jAgatI huI svapna meM siMha ko dekhatI hai / zeSa varNana pUrvavat jAnanA / yAvat unna prAsAdoM meM mAnava sambandhI udAra bhogoM kA yatheSTa upabhoga karatA vicaratA hai / he gautama ! subAhukumAra ko uparyukta mahAdAna ke prabhAva se isa taraha kI mAnava-samRddhi upalabdha tathA prApta huI aura usake samakSa samupasthita gautama-prabho ! subAhukumAra ApazrI ke caraNoM meM muNDita hokara, gRhasthAvAsa ko tyAga kara anagAra dharma ko grahaNa karane meM samartha hai ? hA~ gautama ! hai / tadanantara bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ko vandanA va namaskAra karake saMyama tathA tapa se AtmA ko bhAvita karate hue viharaNa karane lage / tadanantara zramama bhagavAn mahAvIra ne kisI anya samaya hastizIrSa nagara ke puSpakaraNDaka udyAnagata kRtavanamAla nAmaka yakSAyatana se vihAra kiyA aura vihAra karake anya dezoM meM vicarane lage / idhara subAhakumAra zramaNopAsaka ho gayA / jIva ajIva Adi tatvoM kA marmajJa yAvat AhArAdi ke dAna-janya lAbha ko prApta karatA huA samaya vyatIta karane lgaa| tatpazcAt kisI samaya vaha subAhakumAra caturdazI, aSTamI, uddiSTa-amAvasyA aura pUrNamAsI, ina tithiyoM meM jahA~ pauSadhazAlA thI-vahA~ AtA hai / Akara pauSadhazAlA kA pramArjana karatA hai, uccAraprasravaNabhUmi kI pratilekhanA karatA hai / darbhasaMstAra bichAtA hai / darbha
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAkazruta-2/1/37 159 ke Asana para ArUDha hotA hai aura aTThamabhakta grahaNa karatA hai / pauSadhazAlA meM pauSadhavrata kiye hue vaha, aSTamabhakta sahita pauSadha-aSTamI, caturdazI Adi parva tithiyoM meM karane yogya jaina zrAvaka kA vrata vizeSa - kA yathAvidhi pAlana karatA huA viharaNa karatA hai / tadanantara madhyarAtri meM dharmajAgaraNa karate hue subAhukumAra ke mana meM yaha Antarika vicAra, cintana, kalpanA, icchA evaM manogata saMkalpa uThA ki ve grAma Akara nagara, nigama, rAjadhAnI, kheTa karbaTa, droNamukha, maDamba, paTTana, Azrama, saMbAdha aura sanniveza dhanya haiM jahA~ para zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI vicarate haiM / ve rAjA, Izvara, talavara, mADaMbika, kauTumbika, ibhya, zreSThI, senApati aura sArthavAha Adi bhI dhanya haiM jo zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke nikaTa muNDita hokara pravrajita hote haiM / ve rAjA, Izvara Adi dhanya haiM jo zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa paJcANuvratika aura sapta zikSAvratika usa bAraha prakAra ke gRhastha dharma ko aGgIkAra karate haiM / ve rAjA Izvara Adi dhanya haiM jo zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa dharmazravaNa karate haiM / so yadi zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI pUrvAnupUrvI grAmAnugrAma vicarate hue, yahA~ padhAreM to maiM gRha tyAga kara zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke pAsa muMDita hokara pravrajita ho jAU~ / I I tadanantara zramaNa bhagavAn mahAvIra subAhu kumAra ke isa prakAra ke saMkalpa ko jAnakara kramazaH grAmAnugrAma vicarate hue jahA~ hastizIrSanagara thA, aura jahA~ puSpakaraNDaka nAmaka udyAna thA, aura jahA~ kRtavanamAlapriya yakSa kA yakSAyatana thA, vahA~ padhAre evaM yathA pratirUpasthAnavizeSa ko grahaNa kara saMyama va tapa se AtmA ko bhAvita karate hue avasthita tadanantara parSadA va rAjA darzanArtha nikale / subAhukumAra bhI pUrva hI kI taraha bar3e samAroha ke sAtha bhagavAn kI sevA meM upasthita huA / bhagavAn ne usa pariSad tathA subAhukumAra ko dharma kA pratipAdana kiyA / pariSad aura rAjA dharmadezanA suna kara vApisa cale gaye / subAhukumAra zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa se dharma zravaNa kara usakA manana karatA huA meghakumAra kI taraha apane mAtA-pitA se anumati letA hai / tatpazcAt subAhukumAra kA niSkramaNa - abhiSeka meghakumAra hI kI taraha hotA hai / yAvat vaha anagAra ho jAtA hai, IryAsamiti kA pAlaka yAvat gupta brahmacArI bana jAtA hai / tadanantara subAhu anagAra zramaNa bhagavAn mahAvIra ke tathArUpa sthaviroM ke pAsa se sAmAyika Adi ekAdaza aGgoM kA adhyayana karate haiM / aneka upavAsa, belA, telA Adi nAnA prakAra ke tapoM ke AcaraNa se AtmA ko vAsita karake aneka varSoM taka zrAmaNyaparyAya kA pAlana kara eka mAsa kI saMlekhanA ke dvArA apane Apako ArAdhita kara sATha bhaktoM kA anazana dvArA chedana kara AlocanA va pratikramaNapUrvaka samAdhi ko prApta hokara kAlamAsa meM kAla karake saudharma devaloka meM deva rUpa se utpanna hue / tadanantara vaha subAhukumAra kA jIva saudharma devaloka se Ayu, bhava aura sthiti ke kSaya hone para vyavadhAna rahita deva zarIra ko chor3akara sIdhA manuSya zarIra ko prApta karegA / zaMkAdi doSoM se rahita kevalI kA lAbha karegA, bodhi upalabdha kara tathArUpa sthaviroM ke pAsa muMDita hokara sAdhudharma meM pravrajita ho jAegA / vahA~ vaha aneka varSoM taka zrAmaNyaparyAya kA pAlana karegA aura AlocanA tathA pratikramaNa kara samAdhi ko prApta hogA / kAla dharma ko prApta kara sanatkumAranAmaka tIsare devaloka meM devatA ke rUpa meM utpanna hogA /
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda vahA~ se punaH manuSya bhava prApta karegA / dIkSita hokara yAvat mahAzukra nAmaka devaloka meM utpanna hogA / vahA~ se phira manuSya-bhava meM janma legA aura dIkSita hokara yAvat Anata nAmaka navama devaloka meM utpanna hogA / vahA~ kI bhavasthiti ko pUrNa kara manuSya-bhava meM Akara dIkSita ho AraNa nAma ke gyArahaveM devaloka meM utpanna hogA / vahA~ se cyava kara manuSya bhava ko dhAraNa karake anagAra-dharma kA ArAdhana kara zarIrAnta hone para sarvArthasiddha nAmaka vimAna meM utpanna hogA / vahA~ se subAhukumAra kA vaha jIva vyavadhAnarahita mahAvideha kSetra meM sampanna kuloM meM se kisI kula meM utpanna hogA / vahA~ dRDhapratijJa kI bhA~ti cAritra prApta kara siddhapada ko prApta karegA / he jambU ! yAvat mokSasamprApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne sukhavipAka aMga ke prathama adhyayana kA yaha artha pratipAdita kiyA hai / aisA maiM kahatA hU~ / adhyayana - 1 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa adhyayana - 2 - 'bhadranaMdI' 160 [38] dvitIya adhyayana kI prastAvanA pUrvavat samajhanA / he jambU ! usa kAla tathA usa samaya meM RSabhapura nAma kA nagara thA / vahA~ stUpakaraNDaka udyAna thA / dhanya yakSa kA yakSAyatana thA / vahA~ dhanAvaha rAjA thA / sarasvatI rAnI thI / mahArAnI kA svapna-darzana, svapna kathana, bAlaka kA janma, bAlyAvasthA meM kalAeM sIkhakara yauvana ko prApta honA, vivAha honA, daheja denA aura U~ce prAsAdoM meM abhISTa upabhoga karanA, Adi sabhI varNana subAhukumAra hI kI taraha jAnanA cAhiye / antara kevala itanA hai ki bAlaka kA nAma 'bhadranandI' thA / usakA zrIdevI pramukha pA~ca sau deviyoM ke sAtha vivAha huA / mahAvIra svAmI kA padArpaNa huA, bhadranandI ne zrAvakadharma aMgIkAra kiyA / pUrvabhava - mahAvideha kSetra ke antargata puNDarIkiNI nAma kI nagarI meM vijaya nAmaka kumAra thA / usake dvArA bhI yugabAhu tIrthaMkara ko pratilAbhita karanA - usase manuSya AyuSya kA bandha honA, yahA~ bhadranandI ke rUpa meM janma lenA, yaha saba subAhukumAra kI taraha jAna lenA / yAvat vaha mahAvideha kSetra meM utpanna hokara siddha hogA, buddha hogA, mukta hogA, nirvANa pada ko prApta karegA va sarva duHkhoM kA anta karegA / nikSepa pUrvavat / adhyayana - 3 - 'sujAtakumAra' [39] he jambU ! vIrapura nagara thA / manorama udyAna thA / mahArAja vIrakRSNamitra the / zrIdevI rAnI thI / sujAta kumAra thA / balazrI pramukha 500 zreSTha rAja- kanyAoM ke sAtha sujAtakumAra kA pANigrahaNa huA / bhagavAn mahAvIra padhAre / sujAtakumAra ne zrAvaka-dharma svIkAra kiyA / pUrvabhava vRttAnta kahA - iSukAra nagara thA / vahA~ RSabhadatta gAthApati thA / puSpadatta sAgara anagAra ko nirdoSa AhAra dAna diyA, zubha manuSya AyuSya kA bandha huA / Ayu pUrNa hone para yahA~ sujAtakumAra ke rUpa meM utpanna huA yAvat mahAvideha kSetra meM cAritra grahaNa kara siddha pada ko prApta karegA / adhyayana - 4 - 'suvAsavakumAra' [40] he jambU ! vijayakumAra nagara thA / nandanavana udyAna thA / azoka yakSa kA yakSAyatana thA / rAjA vAsavadatta thA / kRSNAdevI rAnI thI / suvAsakumAra rAjakumAra thA /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAkazruta- 2/4/40 161 bhadrA - pramukha pAMca sau rAjAoM kI zreSTha kanyAoM se vivAha huA / bhagavAn mahAvIra padhAre / suvAsavakumAra ne zrAvakadharma svIkAra kiyA / pUrvabhava - gautama ! kauzAmbI nagarI thI / dhanapAla rAjA thA / usane vaizramaNabhadra anagAra ko nirdoSa AhAra kA dAna diyA, usake prabhAva se manuSya- AyuSya kA bandha huA yAvat yahA~ suvAsakumAra ke rUpa meM janma liyA hai, yAvat isI bhava meM siddhi - gati ko prApta hue / adhyayana- 5- 'jinadAsa' [41] he jambU ! saugandhikA nagarI thI / nIlAzoka udyAna thA / sukAla yakSa kA yakSAyatana thA / apratihata rAjA the / sukRSNA unakI bhAryA thI / putra kA nAma mahAcandrakumAra thA / arhaddattA nAma kI bhAryA bhI / jinadAsa nAma kA putra thA / bhagavAn mahAvIra kA padArpaNa huA / jinadAsa ne dvAdazavidha gRhastha dharma svIkAra kiyA / pUrvabhava - he gautama ! mAdhyamikA nagarI thI / mahArAjA megharatha the / sudharmA anagAra ko mahArAjA megharatha ne bhAvapUrvaka nirdoSa AhAra dAna diyA, usase manuSya bhava ke AyuSya kA bandha kiyA aura yahA~ para janma lekara yAvat isI janma meM siddha huA nikSepa - pUrvavat / / adhyayana - 6 - 'dhanapati' [42] he jambU ! kanakapura nagara thA / zvetAzokanAmaka udyAna thA / vIrabhadra yakSa kA yakSAyatana thA / rAjA priyacandra thA, rAnI subhadrAdevI thI / yuvarAja vaizramaNa kumAra thA / usakA zrIdevI pramukha 500 zreSTha rAjakanyAoM ke sAtha vivAha huA thA / mahAvIra svAmI padhAre / yuvarAja ke putra dhanapati kumAra ne bhagavAn se zrAvakoM ke vrata grahaNa kie yAvat gautama svAmI ne usake pUrvabhava kI pRcchA kI / dhanapatikumAra pUrvabhava meM maNicayikA nagarI kA rAjA thaa| usakA nAma mitra thA / usane saMbhUtivijaya nAmaka anagAra ko zuddha AhAra se pratilAbhita kiyA yAvat isI janma meM vaha siddhigati ko prApta huA / nikSepa - pUrvavat / adhyayana - 7- 'mahAbala' [43] he jambU ! mahApura nagara thA / raktAzoka udyAna thA / raktapAda yakSa kA Ayatana thA / mahArAja bala rAjA thA / subhadrA devI rAnI thI / mahAbala rAjakumAra thA / usakA raktavatI prabhRti 500 zreSTha rAjakanyAoM ke sAtha vivAha kiyA gayA / mahAvIra svAmI padhAre / mahAbala rAjakumAra kA bhagavAn se zrAvakadharma aGgIkAra karanA, pUrvabhava pRcchA - gautama ! maNipura nagara thaa| vahA~ nAgadeva gAthApati thA / indradatta anagAra ko nirdoSa AhAra kA dAna dekara pratilambhita kiyA tathA usake prabhAva se manuSya AyuSya kA bandha karake yahA~ para mahAbala ke rUpa meM utpanna huA / tadanantara usane zramaNadIkSA svIkAra kara yAvat siddhagati ko prApta kiyA / nikSepapUrvavat kara lenA cAhie / adhyayana- 8 - bhadranaMdI [44] sughoSa nagara thA / devaramaNa udyAna thA / vIrasena yakSa kA yakSAyatana thA / arjuna rAjA thA / tattvavatI rAnI thI aura bhadranandI rAjakumAra thA / usakA zrIdevI Adi 6 11
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 AgamasUtra - hindI anuvAda 500 zreSTha rAjakanyAoM ke sAtha pANigrahaNa huA / bhagavAn mahAvIra kA padArpaNa huA / bhadranandI ne zrAvakadharma aGgIkAra kiyA / pUrvabhava ke sambandha meM pRcchA - he gautama ! mahAghoSa nagara thA / vahA~ dharmaghoSa gAthApati thA / dharmasiMha nAmaka munirAja ko nirdoSa AhAra dAna se pratilAbhita kara manuSya-bhava ke AyuSya kA bandha kiyA aura yahA~ para utpanna huA / yAvat sAdhudharma kA yathAvidhi anuSThAna karake zrI bhadranandI anagAra ne bandhe hue karmoM kA AtyaMtika kSaya kara mokSa pada ko prApta kiyA / nikSepa pUrvavat / adhyayana - 9 - 'mahAcaMdra' [45] he jambU ! campA nagarI thI / pUrNabhadra udyAna thA / pUrNabhadra yakSa kA yakSAyatana thA / rAjA datta thA aura rAnI raktavatI thI / mahAcandra rAjakumAra thA / usakA zrIkAntA pramukha 500 zreSTha rAjakanyAoM ke sAtha pANigrahaNa huA / bhagavAn mahAvIra kA padArpaNa huA / mahAcandra ne zrAvakoM ke bAraha vratoM ko grahaNa kiyA / pUrvabhava pRcchA - he gautama ! cikitsikA nagarI thI / mahArAjA jitazatru the / dharmavIrya anagAra ko nirdoSa AhAra pAnI se pratilambhita kiyA, phalataH manuSya- AyuSya ko bAndhakara yahA~ utpanna huA / yAvat zrAmaNya-dharma kA yathAvidhi anuSThAna karake mahAcandra muni bandhe hue karmoM kA samUla kSaya kara paramapada ko prApta hue / nikSepa pUrvavat / adhyayana - 10 - 'varadatta' [46] he jambU ! usa kAla tathA usa samaya meM sAketa nAma kA nagara thA / uttarakuru udyAna thA / usameM pAzamRga yakSa kA yakSAyatana thA / rAjA mitranandI the / zrIkAntA rAnI thI / varadatta rAjakumAra thA / kumAra varadatta kA varasenA Adi 500 zreSTha rAjakanyAoM ke sAtha pANigrahaNaM huA thA / bhagavAn mahAvIra kA padArpaNa huA / varadatta ne zrAvakadharma aGgIkAra kiyA / pUrvabhava pRcchA - he gautama ! zatadvAra nagara thA / vimalavAhana rAjA thA / ekadA dharmaruci anagAra ko Ate hue dekhakara utkaTa bhaktibhAvoM se nirdoSa AhAra kA dAna kara pratilAbhita kiyA / zubha manuSya AyuSya kA bandha kiya / yahAM utpanna huA / zeSa vRttAnta subAhukumAra kI taraha hI samajhanA / yAvat pravajyA lI / varadatta kumAra kA jIva svargIya tathA mAnavIya, aneka bhavoM ko dhAraNa karatA huA anta meM sarvArthasiddha vimAna meM utpanna hogA, vahA~ se cyava kara mahAvideha kSetra meM utpanna ho, dRr3hapratijJa kI taraha siddhagati ko prApta karegA / he jambU ! isa prakAra yAvat mokSasamprAta zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne sukhavipAka ke dazama adhyayana kA artha pratipAdana kiyA hai, aisA maiM kahatA hU~ / bhagavan ! ApakA sukhavipAka kA kathana, jaise ki Apane pharamAyA hai, vaisA hI hai, vaisA zrutaskandha - 2 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa 11 vipAkazruta - aMgasUtra - 11 - pUrNa
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ aupapAtika-1 163 namo namo nimmaladasaNassa 12 aupapAtika upAMgasUtra-1 hindI anuvAda / [1] usa kAla, usa samaya, campA nAmaka nagarI thI / vaha vaibhavazAlI, surakSita evaM samRddha thI / vahAM ke nAgarika aura janapada ke anya vyakti vahA~ pramudita rahate the / logoM kI vahA~ ghanI AbAdI thI / saikar3oM, hajAroM haloM se jutI usakI samIpavartI bhUmi sundara mArga-sImA sI lagatI thI / vahA~ murgoM aura yuvA sAMDhoM ke bahuta se samUha the / usake AsapAsa kI bhUmi Ikha, jau aura dhAna ke paudhoM se lahalahAtI thI / gAyoM, bhaiMsoM, bher3oM kI pracuratA thI / sundara zilpakalAyukta caitya aura yuvatiyoM ke vividha sannivezoM kA bAhulya thA / vaha rizvatakhoroM, girahakaToM, baTamAroM, coroM, khaNDarakSakoM se rahita, sukha-zAntimaya evaM upadravazUnya thI / bhikSA sukhapUrvaka prApta hotI thI, vahA~ nivAsa karane meM saba sukha mAnate the, aneka zreNI ke kauTumbika kI ghanI bastI hote hue bhI vaha zAntimaya thI / naTa, nartaka, jalla, malla, mauSTika, vidUSaka, kathaka, plavaka, lAsaka, AkhyAyaka, laMkha, maMkha, tUNailla, tuMbavINika, tAlAcara, Adi aneka janoM se vaha sevita thI / ArAma, udyAna, kueM, tAlAba, bAvar3I, jala ke bA~dha-inase yukta thI, naMdanavana-sI lagatI thI / vaha UMcI, vistIrNa aura gaharI khAI se yukta thI, cakra, gadA, bhusuMDi, gophiyA, avarodha-prAkAra, mahAzilA, jisake girAye jAne para saikar3oM vyakti dabakucala kara mara jAeM aura dvAra ke chidra rahita kapATayugala ke kAraNa jahA~ praveza kara pAnA duSkara thA / dhanuSa jaise Ter3he parakoTe se vaha ghirI huI thI / usa parakoTe para gola AkAra ke bane hae kapizIrSakoM-se vaha suzobhita thI / usake rAjamArga, aTTAlaka, gumaTiyoM, carikA, vAriyoM, gopuroM, toraNoM se suzobhita aura suvibhakta the / usakI argalA aura indrakIla-nipuNa zilpiyoM dvArA nirmita thIM / hATa-mArga, vyApAra-kSetra, bAjAra Adi ke kAraNa tathA bahata se zilpiyoM, kArIgaroM ke AvAsita hone ke kAraNa vaha sukha-suvidhA pUrNa thI / tikone sthAnoM, tirAhoM, caurAhoM, catvaroM, aise sthAnoM, bartana Adi kI dUkAnoM tathA aneka prakAra kI vastuoM se parimaMDita aura ramaNIya thI / rAjA kI savArI nikalate rahane ke kAraNa usake rAjamArgoM para bhIr3a lagI rahatI thI / vahA~ aneka uttama ghor3e, madonmatta hAthI, rathasamUha, zivikA, syandamAnikA, yAna, tathA yugya-inakA jamaghaTa lagA rahatA thA / vahA~ khile hue kamaloM se zobhita jalAzaya the / saphedI kie hue uttama bhavanoM se vaha suzobhita, atyadhika sundaratA ke kAraNa nirnimeSa netroM se prekSaNIya, citta ko prasanna karane vAlI, darzanIya, abhirUpa tathA pratirUpa thI / [2] usa campA nagarI ke bAhara IzAna koNa meM pUrNabhadra nAmaka caitya thA / vaha cirakAla se calA A rahA thA / pUrva puruSa usakI prAcInatA kI carcA karate rahate the / vaha suprasiddha thA / vaha car3hAvA, bheTa Adi ke rUpa meM prApta sampatti se yukta thA / vaha kIrtita, thA, nyAyazIla thA / vaha chatra, dhvajA, ghaNTA tathA patAkA yukta thA / choTI aura bar3I jhaNDiyoM se sajA thA / saphAI ke lie vahA~ romamaya picchiyA~ kkhI thIM / vedikAe~ banI huI thIM / vahA~ kI bhUmi gobara Adi se lipI thI / usakI dIvAreM khar3iyA, kalaI Adi se putI thIM /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 AgamasUtra-hindI anuvAda usakI dIvAroM para gorocana tathA Ardra lAla candana ke, pA~coM aMguliyoM aura hathelI sahita, hAtha kI chApeM lagI thIM / vahA~ candana-kalaza rakhe the / usakA pratyeka dvAra-bhAga candana-kalazoM aura toraNoM se sajA thA / jamIna se Upara taka ke bhAga ko chUtI huI bar3I-bar3I, gola tathA lambI aneka puSpamAlAe~ laTakatI thIM / pA~coM raMgoM ke phUloM ke Dhera ke Dhera vahA~ car3hAye hue the, jinase vaha bar3A sundara pratIta hotA thA / kAle agara, uttama kundaruka, lobAna tathA dhUpa kI gamagamAtI mahaka se vahA~ kA vAtAvaraNa bar3A manojJa thA, utkRSTa saurabhamaya thA / sugandhita dhUe~ kI pracuratA se vahA~ gola-gola dhUmamaya challe se bana rahe the / vaha caitya naTa, nartaka, jalla, malla, mauSTika, vidUSaka, plavaka, kathaka, lAsaka, laMkha, maMkha, tUNailla, tumbavINika, bhojaka tathA bhATa Adi yazogAyaka se yukta thA / anekAneka nAgarikoM tathA janapadavAsiyoM meM usakI kIrti phailI thI / bahuta se dAnazIla, udAra puruSoM ke lie vaha AhvanIya, prAhvaNIya, arcanIya, vandanIya, namaskaraNIya, pUjanIya, satkaraNIya, sammAnanIya, kalyANamaya, maMgalamaya, divya, paryupAsanIya thA / vaha divya, satya evaM satyopAya thA / vaha atizaya va atIndriya prabhAvayukta thA, hajAroM prakAra kI pUjA use prApta thI / bahuta se loga vahA~ Ate aura usa pUrNabhadra caitya kI arcanA karate / [3] vaha pUrNabhadra caitya cAroM ora se eka vizAla vana-khaNDa se ghirA huA thA / saghanatA ke kAraNa vaha vana-khaNDa kAlA, kAlI AbhAvAlA, nIlA, nIlI AbhAvAlA tathA harA, harI AbhAvAlA thA / latAoM, paudhoM va vRkSoM kI pracuratA ke kAraNa vaha sparza meM zItala, zItala AbhAmaya, snigdha, snigdha AbhAmaya, sundara varNa Adi utkRSTa guNayukta tathA tIvra AbhAmaya thA / yoM vaha vana-khaNDa kAlApana, kAlI chAyA, nIlApana, nIlI chAyA, harApana, harI chAyA, zItalatA, zItalachAyA, snigdhatA, snigdhachAyA, tIvratA tathA tIvrachAyA liye hue thA / vRkSoM kI zAkhAoM ke paraspara gu~tha jAne ke kAraNa vaha gaharI, saghana chAyA se yukta thA / usakA dRzya aisA ramaNIya thA, mAno bar3e bar3e bAdaloM kI ghaTAe~ ghirI hoM / usa vana-khaNDa ke vRkSa uttama-mUla, kanda, skandha, chAla, zAkhA, pravAla, patra, puSpa, phala tathA bIja se sampanna the / ve kramazaH AnupAtika rUpa meM sundara tathA golAkAra vikasita the / unake eka-eka-tanA tathA aneka zAkhAe~ thIM / unake madhya bhAga aneka zAkhAoM aura prazAkhAoM kA vistAra liye hae the / unake saghana, vistRta tathA sughar3a tane aneka manuSyoM dvArA phailAI huI bhujAoM se bhI gRhIta nahIM kiye jA sakate the / unake patte chedarahita, avirala, adhomukha, tathA upadrava-rahita the / unake purAne, pIle patte jhar3a gaye the / naye, hare, camakIle pattoM kI saghanatA se vahA~ aMdherA tathA gambhIratA dikhAI detI thI / navIna, paripuSTa pattoM, komala ujjvala tathA hilate hue kisalayoM, pravAloM se unake ucca zikhara suzobhita the / unameM kaI vRkSa aise the, jo saba RtuoM meM phUloM, maMjariyoM, pattoM, phUloM ke gucchoM, gulmoM tathA pattoM ke gucchoM se yukta rahate the / kaI aise the, jo sadA, samazreNika rUpa meM sthita the / kaI jo sadA yugala rUpa meM kaI puSpa, phala Adi ke bhAra se nitya vinamita, praNamita name hue the / ___yoM vividha prakAra kI apanI-apanI vizeSatAe~ liye hue ve vRkSa apanI sundara lumbiyoM tathA maMjariyoM ke rUpa meM mAno zirobhUSaNa dhAraNa kiye rahate the / tote, mora, mainA, koyala, kobhagaka, bhiMgAraka, koNDalaka, cakora, nandimukha, tItara, baTera, batakha, cakravAka, kalahaMsa, sArasa prabhRti pakSiyoM dvArA kI jAtI AvAja ke unnata evaM madhura svarAlApa se ve vRkSa guMjita the, suramya pratIta hote the / vahA~ sthita madamAte bhramaroM tathA bhramariyoM yA madhumakkhiyoM ke samUha
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ aupapAtika-3 165 evaM makaranda ke lobha se anyAnya sthAnoM se Aye hue vividha jAti ke bha~vara mastI se gunagunA rahe the, jisase vaha sthAna guMjAyamAna ho rahA thA / ve vRkSa bhItara se phUloM aura phaloM se ApUrNa the tathA bAhara se pattoM se Dhake the / ve pattoM aura phUloM se sarvathA lade the / unake phala svAdiSTa, nIroga tathA niSkaNTaka the / ve taraha-taraha ke phUloM ke gucchoM, latA-kuMjoM tathA maNDapoM dvArA ramaNIya pratIta hote the, zobhita hote the / vahA~ bhinna-bhinna prakAra kI sundara dhvajAe~ phaharAtI thIM / caukora, gola tathA lambI bAvar3iyoM meM jAlI-jharokhedAra sundara bhavana bane the / dUra-dUra taka jAne vAlI sugandha ke saMcita paramANuoM ke kAraNa ve vRkSa apanI sundara mahaka se mana ko hara lete the, atyanta tRptikAraka vipula sugandha chor3ate the / vahA~ nAnAvidha, anekAneka puSpaguccha, latAkuMja, maNDapa, vizrAma-sthAna, sundara mArga the, jhaNDe lage the / ve vRkSa aneka rathoM, vAhanoM, DoliyoM tathA pAlakhiyoM ke ThaharAne ke lie upayukta vistIrNa the / isa prakAra ke vRkSa ramaNIya, manorama, darzanIya, abhirUpa tathA pratirUpa the / [4] usa vana-khaNDa ke ThIka bIca ke bhAga meM eka vizAla evaM sundara azoka vRkSa thA / usakI jar3e DAbha tathA dUsare prakAra ke tRNoM se vizuddha thI / (vaha vRkSa uttama mUla yAvat ramaNIya, darzanIya, abhirUpa, tathA pratirUpa thA / vaha uttama azoka vRkSa tilaka, lakuca, kSatropa, zirISa, saptaparNa, dadhiparNa, lodhra, dhava, candana, arjuna, nIpa, kaTuja, kadamba, savya, panasa, dADima, zAla, tAla, tamAla, priyaka, priyaMgu, puropaga, rAjavRkSa, nandivRkSa-ina aneka anya pAdapoM se saba ora se ghirA huA thA / una tilaka, lakaca, yAvata nandivakSa-ina sabhI pAdapoM kI jar3eM DAbha tathA dUsare prakAra ke tRNoM se vizuddha thIM / unake mUla, kanda Adi dazoM aMga uttama koTi ke the / yoM ve vRkSa ramaNIya, manorama, darzanIya, abhirUpa, tathA pratirUpa the / ve tilaka, nandivRkSa Adi pAdapa anya bahuta sI padmalatAoM, nAgalatAoM, azokalatAoM, campakalatAoM, sahakAralatAoM, pIlukalatAoM, vAsantIlatAoM tathA atimuktakalatAoM se saba ora se ghire hue the / ve latAeM saba RtuoM meM phUlatI thIM yAvat ve ramaNIya, manorama, darzanIya, abhirUpa tathA pratirUpa thIM / [5] usa azoka vRkSa ke nIce, usake tane ke kucha pAsa eka bar3A pRthivI-zilApaTTaka thA / usakI lambAI, caur3AI tathA UMcAI samucita pramANa meM thI / vaha kAlA thA / vaha aMjana, bAdala, kRpANa, nIle kamala, balarAma ke vastra, AkAza, keza, kAjala kI koTharI, khaMjana pakSI, bhaiMsa ke sIMga, riSTaka ratna, jAmuna ke phala, bIyaka, sana ke phUla ke DaMThala, nIla kamala ke pattoM kI rAzi tathA alasI ke phUla ke sadRza prabhA liye hue thA / nIla maNi, kasauTI, kamara para bA~dhane ke camar3e ke paTTe tathA A~khoM kI kanInikA-inake puMja jaisA usakA varNa thA / atyanta snigdha thA / usake ATha kone the / darpaNa ke tala samAna suramya thA / bher3iye, baila, ghor3e, manuSya, magara, pakSI, sA~pa, kinnara, ruru, aSTApada, camara, hAthI, vanalatA aura padmalatA ke citra usa para bane hue the / usakA sparza mRgachAlA, kapAsa, bUra, makkhana tathA Aka kI rUI ke samAna komala thA | vaha AkAra meM siMhAsana jaisA thA / isa prakAra vaha zilApaTTaka manorama, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa thA / [6] campA nagarI meM kUNika nAmaka rAjA thA, jo vahA~ nivAsa karatA thA / vaha mahAhimavAn parvata ke samAna mahattA tathA malaya, meru evaM mahendra ke sadRza pradhAnatA yA viziSTatA liye hue thA / vaha atyanta vizuddha cirakAlIna, thA / usake aMga pUrNataH rAjocita lakSaNoM se suzobhita the / vaha bahuta logoM dvArA ati sammAnita aura pUjita thA, sarvaguNasamRddha,
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 AgamasUtra - hindI anuvAda kSatriya, mudika, mUrddhAbhiSeka, uttama mAtA-pitA se utpanna, karuNAzIla, maryAdAoM kI sthApanA karanevAlA tathA pAlana karanevAlA, kSemaMkara, kSemaMdhara, manuSyoM meM indra ke samAna, apane rASTra ke lie pitRtulya, pratipAlaka, hitakAraka, kalyANakAraka, pathadarzaka, upasthApaka, narapravara, puruSavara, parAkrama meM siMhatulya, raudratA meM bAdha sadRza, sAmarthya meM sarpatulya, puruSoM meM uttama puNDarIka, aura puruSoM meM gandhahastI ke samAna thA vaha samRddha, dRpta tathA vitta yA vRtta thA / usake yahA~ bar3e-bar3e vizAla bhavana, sonebaiThane ke Asana tathA ratha, ghor3e Adi savAriyA~, vAhana bar3I mAtrA meM the / usake pAsa vipula sampatti, sonA tathA cA~dI thI / artha lAbha ke upAyoM kA prayoktA thA / usake yahA~ bhojana kara liye jAne ke bAda bahuta khAdya sAmagrI baca jAtI thI / usake yahA~ aneka dAsiyA~, dAsa, gAyeM, bhaiMse tathA bher3eM thIM / usake yahA~ yantra, koSa, koSThAgAra tathA zastrAgAra pratipUrNa thA / prabhRta senA thI / apane rAjya ke sImAvartI rAjAoM yA par3osI rAjAoM ko zaktihIna banA diyA thA / apane sagotra pratisparddhiyoM ko vinaSTa kara diyA thA / unakA dhana chIna liyA thA, unakA mAna bhaMga kara diyA thA tathA unheM deza se nirvAsita kara diyA thA / usI prakAra apane zatruoM ko vinaSTa kara diyA thA, unakI sampatti chIna lI thI, unakA mAnabhaMga kara diyA thA aura unheM deza se nirvAsita kara diyA thA / apane prabhAvAtizaya se usane unheM jIta liyA thA, parAjita kara diyA thA / isa prakAra vaha rAjA nirupadrava, kSemamaya, kalyANamaya, subhikSayukta evaM zatrukRta vidhnarahita rAjya kA zAsana karatA thA / [7] rAjA kUNika kI rAnI kA nAma dhAriNI thA / usake hAtha-paira sukomala the / zarIra kI pA~coM indriyA~ ahIna-pratipUrNa, sampUrNa thIM / uttama lakSaNa, vyaMjana, tathA guNa yukta thI / daihika phailAva, vajana, U~cAI Adi kI dRSTi se vaha paripUrNa, zreSTha tathA sarvAMgasundarI thI / usakA svarUpa candra ke samAna saumya tathA darzana kamanIya thA / parama rUpavatI thI / usakI deha kA madhya bhAga muTThI dvArA gRhIta kI jA sake, itanA sA thA / peTa para par3ane vAlI uttama tIna rekhAoM se yukta thI / kapoloM kI rekhAe~ kuNDaloM se uddIpta thIM / mukha zaratpUrNimA ke candra ke sadRza nirmala, paripUrNa tathA saumya thA / sundara vezabhUSA aisI thI, mAno zrRMgAra rasa kA AvAsa-sthAna ho / usakI cAla, ha~sI, bolI, kRti evaM daihika ceSTAe~ saMgata thIM / lAlityapUrNa AlApa -saMlApa meM vaha catura thI / samucita loka vyavahAra meM kuzala thI / manorama, darzanIya, abhirUpa tathA pratirUpa thI / [8] rAjA kUNika ke yahA~ paryApta vetana para bhagavAn mahAvIra ke kAryakalApa ko sUcita karanevAlA eka vArtA nivedaka puruSa niyukta thA, jo bhagavAn ke pratidina ke vihArakrama Adi pravRttiyoM ke sambandha meM rAjA ko nivedana karatA thA / usane anya aneka vyaktiyoM ko bhojana tathA vetana para niyukta kara rakkhA thA, jo bhagavAn kI pratidina kI pravRttiyoM ke sambandha meM use sUcanA karate rahate the / [9] eka samaya kI bAta hai, bhaMbhasAra kA putra kUNika aneka gaNanAyaka, daNDanAyaka, rAjA, Izvara, talavara, mADaMbika, kauTumbika, mantrI, mahAmantrI, gaNaka, dvArapAla, amAtya, sevaka, pIThamardaka, nAgarika, vyApArI, seTha, senApati, sArthavAha, dUta, sandhipAla, ina viziSTa janoM se saMparivRta bahirvartI rAjasabhA bhavana meM avasthita thA / [10] usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra Adikara, tIrthakara, svayaM-saMbuddha, puruSottama, puruSasiMha, puruSavarapuMDarIka, puruSavara- gandhahastI, abhayapradAyaka, cakSu- pradAyaka, mArga-pradAyaka,
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 167 aupapAtika 10 zaraNaprada, jIvanaprada, saMsAra - sAgara meM bhaTakate janoM ke lie dvIpa ke samAna AzrayasthAna, gati evaM AdhArabhUta, cAra anta yukta pRthvI ke adhipati ke samAna cakravartI, pratighAta, vyAvRttachadmA, jina, jJAyaka, tIrNa, tAraka, mukta, mocaka, buddha, bodhaka, sarvajJa, sarvadarzI, ziva, acala, nirupadrava, antarahita, kSayarahita, bAdhArahita, apunarAvartana, arhat, rAgAdivijetA, jina, kevalI, sAta hAtha kI daihika U~cAI se yukta, samacaurasa saMsthAna - saMsthita, vajra - RSabha nArAca saMhanana, deha ke antarvartI pavana ke ucita vega- gatizIlatA se yukta, kaMka pakSI kI taraha nirdoSa gudAzaya yukta, kabUtara kI taraha pAcana zakti yukta, unakA apAna-sthAna usI taraha nirlepa thA, jaise pakSI kA, pITha aura peTa ke nIca ke donoM pArzva tathA jaMghAeM supariNata- sundara - sugaThita thIM, unakA mukha padma tathA utpala jaise surabhimaya niHzvAsa se yukta thA, uttama tvacA yukta, nIroga, uttama, prazasta, atyanta zveta mAMsa yukta, jalla, malla, maila, dhabbe, sveda tathA raja-doSa varjita zarIra yukta, ataeva nirupalepa dIpti se udyotita pratyeka aMgayukta, atyadhika saghana, subaddha snAyubaMdha sahita, uttama lakSaNamaya parvata ke zikhara ke samAna unnata unakA mastaka thA / bArIka rezoM se bhare semala ke phala phaTane se nikalate hue rezoM jaise komala vizada, prazasta, sUkSma, zlakSNa, surabhita, sundara, bhujamocaka, nIlama, bhIMga, nIla, kajjala, prahRSTa, bhramaravRnda jaise camakIle kAle, ghane, ghuMgharAle, challedAra keza unake mastaka para the, jisa tvacA para unake bAla uge hue the, vaha anAra ke phUla tathA sone ke samAna dIptimaya, lAla, nirmala aura cikanI thI, unakA uttamAMga saghana, aura chatrAkAra thA, unakA lalATa nirvraNa- phor3e-phunsI Adi ke ghAva se rahita, samatala tathA sundara evaM zuddha arddha candra ke sadRza bhavya thA, mukha pUrNa candra ke samAna saumya thA, kAna mukha ke samAna sundara rUpa meM saMyukta aura pramANopeta the, bar3e suhAvane lagate the, unake kapola mAMsalala aura paripuSTa the, unakI bhauhe kucha khIMce hue dhanuSa ke samAna sundara kAle bAdala kI rekhA ke samAna kRza, kAlI evaM snigdha thIM, unake nayana khile hue puMDarIka samAna the, unakI A~kheM padma kI taraha vikasita, dhavala tathA patrala thIM, nAsikA garur3a kI taraha, sIdhI aura unnata thI, bimba phala ke sadRza unake hoTha the, unake dAMtoM kI zreNI niSkalaMka candramA ke Tukar3e, nirmala se bhI nirmala zaMkha, gAya ke dUdha, phena, kuMda ke phUla, jalakaNa aura kamala - nAla ke samAna sapheda thI, dA~ta akhaMDa, paripUrNa, asphuTita, TUTa phUTa rahita, avirala, susnigdha, AbhAmaya, sujAta, the, aneka dA~ta eka dantazreNI kI taraha pratIta hote the, jihvA aura tAlu agni meM tapAye hue aura jala se dhoye hue svarNa ke samAna lAla the, unakI dAr3hI-mUMcha avasthita, suvibhakta bahuta halakI-sI tathA adbhuta sundaratA lie hue thI, ThuDDI mAMsala, sugaThita, prazasta tathA cIte kI taraha vipula thI, grIvA, cAra aMgula pramANa tathA uttama zaMkha ke samAna tribaliyukta evaM unnata thI / unake kandhe prabala bhaiMse, sUara, siMha, cIte, sAMDa ke tathA uttama hAthI ke kandhoM jaise paripUrNa evaM vistIrNa the, unakI bhujAeM yuga- gAr3I ke yUpa kI taraha gola aura lambI, sudRr3ha, dekhane meM Anandaprada, supuSTa kalAiyoM se yukta, suzliSTa, viziSTa, ghana, sthira, snAyuoM se yathAvat rUpa meM subaddha tathA nagara kI argalA samAna golAI lie hue thIM, icchita vastu prApta karane ke lie nAgarAja ke phaile hue vizAla zarIra kI taraha unake dIrgha bAhu the, unake hAtha bhAga unnata, komala, mAMsala tathA sugaThita the, zubha lakSaNoM se yukta the, aMguliyA~ milAne para unameM chidra dikhAI nahIM dete the, unake tala lalAI lie hue, patalI, ujalI, rucira, rucikara, snigdha sukomala thIM, unakI hathelI meM candra, sUrya, zaMkha, cakra, dakSiNAvartta svastika
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 AgamasUtra - hindI anuvAda kI zubha rekhAeM thI, unakA vakSasthala, svarNa-zilA ke tala ke samAna ujjvala, prazasta samatala, upacita, vistIrNa, pRthula thA, usa para zrIvatsa - svastika kA cihna thA, deha kI mAMsalatA yA paripuSTatA ke kAraNa rIr3ha kI haDDI nahIM dikhAI detI thI, unakA zarIra svarNa ke samAna kAntimAn, nirmala, sundara, nirupahata thA, usameM uttama puruSa ke 1008 lakSaNa pUrNatayA vidyamAna the, unakI deha ke pArzva bhAga nIce kI ora kramazaH saMkar3e, deha ke pramANa ke anurUpa, sundara, suniSpanna, atyanta samucita parimANa meM mAMsalatA lie hue manohara the, unake vakSa aura udara para sIdhe, samAna, saMhita, utkRSTa koTi ke, sUkSma, kAle, cikane upAdeya, lAvaNyamaya, ramaNIya bAloM kI paMkti thI, unake kukSipradeza matsya aura pakSI ke samAna sujAtasundara rUpa meM avasthita tathA pIna the, unakA udara matsya jaisA thA, unake Antra samUha nirmala thA, unakI nAbhi kamala kI taraha vikaTa, gaMgA ke bhaMvara kI taraha gola, dAhinI ora cakkara kATatI huI taraMgoM kI taraha ghumAvadAra, sundara, camakate hue sUrya kI kiraNoM se vikasita hote kamala ke samAna khilI huI thI tathA unakI deha kA madhyabhAga trikASThikA, mUsalava darpaNa ke hatthe ke madhya bhAga ke samAna, talavAra ko mUTha ke samAna tathA uttama vajra ke samAna gola aura patalA thA, pramudita, svastha, uttama ghor3e tathA uttama siMha kI kamara ke samAna unakI kamara gola gherAva lie thI / uttama ghor3e ke suniSpanna guptAMga kI taraha unakA guhya bhAga thA, uttama jAti ke azva kI taraha unakA zarIra 'malamUtra' visarjana kI apekSA se nirlepa thA, zreSTha hAthI ke tulya parAkrama aura gambhIratA lie unakI cAla thI, hAthI kI sUMDa kI taraha unakI jaMghAeM sugaThita thIM, unake ghuTane Dibbe ke Dhakkana kI taraha nigUr3ha the, unakI piNDaliyA~ hariNI kI piNDaliyoM, kuruvinda ghAsa tathA kate hue sUta kI geMDhI kI taraha kramazaH utAra sahita gola thIM, unake Takhane sundara, sugaThita aura nigUDha the, unake caraNa, supratiSThita tathA kachue kI taraha uThe hue hone se manojJa pratIta hote the, unake pairoM kI aMguliyA~ kramazaH AnupAtika rUpa meM choTI-bar3I evaM susaMhata thIM, pairoM ke nakha unnata, patale, tAMbe kI taraha lAla, snigdha the, unakI pagathaliyA~ lAla kamala ke patte ke samAna mRdula, sukumAra tathA komala thIM, unake zarIra meM uttama puruSoM ke 1008 lakSaNa prakaTa the, unake caraNa parvata, nagara, magara, sAgara tathA cakra rUpa uttama cihnoM aura svastika Adi maMgala - cihnoM se aMkita the, unakA rUpa viziSTa thA, unakA teja nirdhUma agni kI jvAlA, vistIrNa vidyut tathA abhinava sUrya kI kiraNoM ke samAna thA, ve prANAtipAta Adi Asrava-rahita, mamatA-rahita the, akiMcana the, bhava-pravAha ko ucchinna kara cuke the, nirupalepa the, prema, rAga, dveSa aura moha kA nAza kara cuke the, nirgrantha-pravacana ke upadeSTA, dharmazAsana ke nAyaka, pratiSThApaka tathA zramama- pati the, zramaNa vRnda se ghire hue the, jinezvaroM ke cautIsa buddha - atizayoM se tathA paiMtIsa satya vacanAtizayoM se yukta the, AkAzagata cakra, chatra, AkAzagata caMvara, AkAza ke samAna svaccha sphaTika se bane pAda- pITha sahita siMhAsana, dharmavyaja-ye unake Age cala rahe the, caudaha hajAra sAdhu tathA chattIsa hajAra sAdhviyoM se saMparivRta the, Age se Age calate hue, eka gA~va se dUsare gA~va hote hue sukhapUrvaka vihAra karate hue campA ke bAharI upanagara meM pahu~ce, jahA~ se unheM campA meM pUrNabhadra caitya meM padhAranA thA / [11] pravRtti nivedana ko jaba yaha bAta mAlUma huI, vaha harSita evaM parituSTa huA / usane apane mana meM Ananda tathA prIti kA anubhava kiyA / saumya manobhAva va harSAtireka se usakA hRdaya khila uThA / usane snAna kiyA, nityanaimittika kRtya kiye, kautuka, tilaka,
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 169 aupapAtika - 11 prAyazcitta, maMgala-vidhAna kiyA, zuddha, pravezya - uttama vastra bhalI bhA~ti pahane, thor3e se para bahumUlya AbhUSaNoM se zarIra ko alaMkRta kiyA / yoM vaha apane ghara se nikalakara vaha campAnagarI ke bIca jahA~ rAjA kUNika kA mahala thA, jahA~ bahirvartI rAjasabhA bhavana thA, jahA~ bhaMbhasAra kA putra rAjA kUNika thA, vahA~ AyA usane hAtha jor3ate hue, aMjali bA~dhe "ApakI jaya ho, vijaya ho" ina zabdoM meM vardhApita kiyA / tatpazcAt bolA- devAnupriya ! jinake darzana kI Apa kAMkSA, spRhA, prArthanA aura abhilASA karate haiM jinake nAma tathA gotra ke zravaNamAtra se harSita evaM parituSTa hote haiM, harSAtireka se hRdaya khila uThatA hai, ve zramaNa bhagavAn mahAvIra anukrama se vihAra karate hue, eka gA~va se dUsare gA~va hote hue campA nagarI ke upanagara meM padhAre haiM / aba pUrNabhadra caitya meM padhAreMge / devAnupriya ! Apake prItyartha nivedita kara rahA hU~ / yaha Apake lie priyakara ho / [12] bhaMbhasAra kA putra rAjA kUNika vArtAnivedaka se yaha sunakara, use hRdayaMgama kara harSita evaM parituSTa huA / uttama kamala ke samAna usakA mukha tathA netra khila uThe / harSAtirekajanita saMsphUrtivaza rAjA ke hAthoM ke uttama kar3e, bAhurakSikA, keyUra, mukuTa, kuNDala tathA vakSaHsthala para zobhita hAra sahasA kampita ho uThe-rAjA ke gale meM lambI mAlA laTaka rahI thI, AbhUSaNa jhUla rahe the / rAjA AdarapUrvaka zIghra siMhAsana se uThA / pAdapITha para paira rakhakara nIce utarA / pAdukAe~ utArIM / phira khaMDga, chatra, mukuTa, vAhana, caMvara - ina pAMca rAjacihnoM ko alaga kiyA / jala se Acamana kiyA, svaccha, parama zucibhUta, ati svaccha va zuddha huA / kamala kI phalI kI taraha hAthoM ko saMpuTita kiyA / jisa ora tIrthaMkara bhagavAn mahAvIra birAjita the, usa ora sAta, ATha kadama sAmane gayA / vaisA kara apane bAyeM ghuTane ko AkuMcita-kiyA-sakir3A, dAhine ghuTane ko bhUmi para TikAyA, tIna bAra apanA mastaka jamIna se lagAyA / phira vaha kucha Upara uThA, kaMkaNa tathA bAhurakSikA se susthira bhujAoM ko uThAyA, hAtha jor3e, aMjali kI ora bolA / arhat, bhagavAn, Adikara, tIrthaMkara, dharmatIrtha, svayaMsaMbuddha, puruSottama, puruSasiMha, puruSavarapuNDarIka, puruSavara - gandhahastI, lokottama, lokanAtha, lokahitakara, lokapradIpa, lokapratIpa, lokapradyotakara, abhayadAyaka, cakSudAyaka, mArgadAyaka, zaraNadAyaka, jIvanadAyaka, bodhidAyaka, dharmadAyaka, dharmadezaka, dharmanAyaka, dharmasArathi, dharmavaracAturanta - cakravartI, dIpa, athavA dvIpa, trANa, zaraNa, gati evaM pratiSThAsvarUpa, pratighAta, bAdhA yA AvaraNarahita uttama jJAna, darzana ke dhAraka, vyAvRttachadmA jina, jJAtA, tIrNa, tAraka, buddha, bodhaka, sarvajJa, sarvadarzI, ziva, nirupadrava, antarahita, kSayarahita, bAdhArahita, apunarAvartana, aisI siddhi - gati - siddhoM ko namaskAra ho / acala, Adikara, tIrthaMkara, siddhAvasthA pAne ke icchuka, mere dharmAcArya, dharmopadezaka zramaNa bhagavAn mahAvIra ko merA namaskAra ho / yahA~ sthita maiM, vahA~ sthita bhagavAn ko vandana karatA hU~ / vahA~ sthita bhagavAn yahA~ sthita mujhako dekhate haiM / isa prakAra rAjA kUNikane bhagavAn ko vandanA kI, namaskAra kIyA / pUrva kI ora mu~ha kiye apane uttama siMhAsana para baiThA / eka lAkha ATha hajAra rajata mudrAe~ vArtAnivedaka ko prItidAna rUpa se dIM / uttama vastra Adi dvArA usakA satkAra kiyA, AdarapUrNa vacanoM se sammAna kiyA / yoM satkAra tathA sammAna kara usane kahA- devAnupriya ! jaba zramaNa bhagavAn mahAvIra yahA~ padhAre, yahA~ campAnagarI ke bAhara pUrNabhadra caitya meM yathApratirUpa AvAsa sthAna grahaNa kara saMyama evaM tapa se AtmA ko bhAvita karate hue
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 AgamasUtra-hindI anuvAda birAjita hoM, mujhe yaha samAcAra nivedita karanA / yoM kahakara rAjA ne vArtAnivedaka ko vahA~ se vidA kiyA / [13] tatpazcAt agale dina rAta bIta jAne para, prabhAta ho jAne para, nIle tathA anya kamaloM ke suhAvane rUpa meM khila jAne para, ujjvala prabhAyukta evaM lAla azoka, palAza, tote kI coMca, dhuMghacI ke Adhe bhAga ke sadRza lAlimA liye hae, kamalavana ko vikasita karane vAle, sahasrakiraNayukta, dina ke prAdurbhAvaka sUrya ke udita hone para, apane teja se uddIpta hone para zramaNa bhagavAn mahAvIra, jahA~ campA nagarI thI, jahA~ pUrNabhadra caitya thA, vahA~ padhAre / yathApratirUpa AvAsa grahaNa kara saMyama evaM tapa se AtmA ko bhAvita karate hue virAje / [14] taba zramaNa bhagavAn mahAvIra ke antevAsI bahuta se zramaNa saMyama tathA tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarate the / unameM aneka aise the, jo ugra, bhoga, rAjanya, jJAta, kuruvaMzIya, kSatri, subhaTa, yoddhA, senApati, prazAstA, seTha, ibhya, ina ina vargoM meM se dIkSita hue the / aura bhI bahuta se uttama jAti, uttama kula, sundararUpa, vinaya, vijJAna, varNa, lAvaNya, vikrama, saubhAgya tathA kAnti se suzobhita, vipula dhana dhAnya ke saMgraha aura pArivArika sukhasamRddhi se yukta, rAjA se prApta atizaya vaibhava sukha Adi se yukta icchita bhogaprApta tathA sukha se lAlita-pAlita the, jinhoMne sAMsArika bhogoM ke sukha ko kiMpAka phala ke sadRza asAra, jIvana ko jala ke bulabule tathA kuza ke sire para sthita jala kI bUMda kI taraha caMcala jAnakAra sAMsArika asthira padArthoM ko vastra para lagI huI raja ke samAna jhAr3a kara, hiraNya yAvat suvarNa parityAga kara, zramaNa jIvana meM dIkSita hue / kaiyoM ko dIkSita hue AdhA mahInA, kaiyoM ko eka mahInA, do mahIne yAvat gyAraha mahIne hue the, kaiyoM ko eka varSa, kaiyoM ko do varSa, kaiyoM ko tIna varSa tathA kaIyoM ko aneka varSa hue the / [15] usa samaya zramaNa bhaghavAn mahAvIra ke antevAsI bahuta se nirgrantha saMyama tathA tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicaraNa karate the / unameM kaI matijJAnI yAvat kevalajJAnI the / kaI manobalI, vacanabalI, tathA kAyabalI the / kaI mana se, kaI vacana se, kaI zarIra dvArA apakAra va upakAra karane meM samartha the / kaI khelauSadhiprApta / kaI jallauSadhiprApta the / kaI aise the, jinake bAla, nAkhUna, roma, mala Adi sabhI auSadhirUpa the-kaI koSThabuddhi, kaI bIjabuddhi, kaI paTabuddhi, kaI padAnusArI, buddhi-liye hue the / kaI saMbhinnazrotA, kaI kSIrAsrava, kaI madhvAsrava, kaI sarpi-Asrava-the, kaI akSINamahAnasika labdhivAle the / kaI Rjamati tathA kaI vipUlamati manaHparyavajJAna ke dhAraka the / kaI vikarvaNA / kaI cAraNa, kaI vidyAdharaprajJapti / kaI AkAzAtipAtI-samartha the / kaI kanakAvalI, kaI ekAvalI, kaI laghu-siMha-niSkrIDita, tathA kaI mahAsiMhaniSkrIDita tapa karane meM saMlagna the / kaI bhadrapratimA, mahAbhadrapratimA, sarvatobhadrapratimA tathA AyaMbila varddhamAna tapa karate the / kaI ekamAsika bhikSupratimA, yAvat sAptamAsika bhikSupratimA grahaNa kiye hue the / kaI prathama saptarAtrindivA yAvat kaI tRtIya saptarAtrindivA bhikSupratimA ke dhAraka the / kaI eka rAtadina kI bhikSupratimA grahaNa kiye hue the / kaI saptasaptamikA, kaI aSTaaSTamikA, kaI navanavamikA, kaI dazadazamikAbhikSupratimA ke dhAraka the / kaI laghumokapratimA, kaI yavamadhyacandrapratimA tathA kaI vajramadhyacandrapratimA ke dhAraka the / [16] taba zramaNa bhagavAn mahAvIra ke antevAsI bahuta se sthavira, bhagavAn, jAtisampanna, kulasampanna, bala-sampanna, rUpa-sampanna, vinaya-sampanna, jJAna-sampanna, darzana-sampanna, cAritra
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ aupapAtika - 16 171 sampanna, lajjA-sampanna, lAghava- sampanna - ojasvI, tejasvI, vacasvI - prazastabhASI / krodhajayI, mAnajayI, mAyAjayI, lobhajayI, indriyajayI, nidrAjayI, pariSahajayI, jIvana kI icchA aura mRtyu ke bhaya se rahita, vratapradhAna, guNapradhAna, karaNapradhAna, cAritrapradhAna, nigrahapradhAna, nizcayapradhAna, ArjavapradhAna, mArdavapradhAna, lAghavapradhAna, kriyAdakSa, kSAntipradhAna, guptipradhAna, muktipradhAna, vidyApradhAna, mantrapradhAna, vidyApradhAna, mantrapradhAna, vedapradhAna, brahmacaryapradhAna, nayapradhAna, niyamapradhAna, satyapradhAna, zaucapradhAna, cAruvarNa, lajjA, tathA tapazrI, zodhi-zuddha, anidAna, alpautsukya, the / apanI manovRttiyoM ko saMyama se bAhara nahIM jAne dete the / anupama manovRttiyukta the, zramaNa jIvana ke samyak nirvAha meM saMlagna the, dAnta, vItarAga prabhu dvArA pratipAdita pravacana - pramANabhUta mAnakara vicaraNa karate the / ve sthavira bhagavAn AtmavAda ke jAnakAra the / dUsaroM ke siddhAMtoM ke bhI vettA the / kamalavana meM krIDA Adi hetu punaH punaH vicaraNa karate hAthI kI jyoM ve apane siddhAntoM ke punaH punaH abhyAsa yA AvRtti ke kAraNa unase suparicita the / ve achidra nirantara praznottara karate rahane meM sakSama the / ve ratnoM kI piTArI ke sadRza jJAna, darzana, cAritra Adi divya ratnoM se ApUrNa the / kutrika sadRza ve apane labdhi ke kAraNa sabhI abhIpsita karane meM samartha the| paravAdipramardana, bAraha aMgoM ke jJAtA the / samasta gaNi-piTaka ke dhAraka, akSaroM ke sabhI prakAra ke saMyoga ke jAnakAra, saba bhASAoM ke anugAmI the / ve sarvajJa na hote hue bhI sarvajJa sadRza the / ve sarvajJoM kI taraha avitatha, vAstavika yA satya prarUpaNA karate hue, saMyama tathA tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarate the / 1 [17] usa kAla, usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra ke antevAsI bahuta se anagAra bhagavAn the / ve IrSyA, bhASA, AhAra Adi kI gaveSaNA, yAcanA, pAtra Adi ke uThAne, idharaudhara rakhane Adi tathA mala, mUtra, khaMkhAra, nAka Adi kA maila tyAgane meM samita the / ve manogupta, vacogupta, kAyagupta, gupta, guptendriya, gupta brahmacArI, amama, akiJcana, chinnagrantha, chinnasrota, nirupalepa, kAMse ke pAtra meM jaise pAnI nahIM lagatA, usI prakAra sneha, Asakti Adi lagAva se rahita, zaMkha ke samAna niraMgaNa, jIva ke samAna apratihata, jAtya, vizodhita svarNa ke samAna, darpaNapaTTa ke sadRza kapaTarahita zuddhabhAvayukta, kachue kI taraha guptendriya, kamalapatra ke samAna nirlepa, AkAza ke sadRza nirAlamba, nirapekSa, vAyu kI taraha nirAlapa, candramA ke samAna saumya lezyAyukta, sUrya ke samAna dIptateja, samudra ke samAna gambhIra, pakSI kI taraha sarvathA vipramukta, aniyatavAsa, meru parvata samAna aprakampa, zarad Rtu ke jala ke samAna zuddha hRdayayukta, geMDe ke sIMga ke samAna ekajAta, ekamAtra AtmaniSTha, bhAraNDa pakSI ke samAna apramatta, hAthI ke sadRza zauNDIra vRSabha samAna dhairyazIla, siMha ke samAna durdharSa, pRthvI ke samAna sabhI sparzo ko sama bhAva se sahane meM sakSama tathA ghRta dvArA bhalI bhA~ti huta tapa teja se dIptimAn the / una pUjanIya sAdhuoM ko kisI prakAra kA pratibandha nahIM thA / pratibandha cAra prakAra kA hai :- dravya se, kSetra se, kAla se tathA bhAva se / dravya kI apekSA se sacitta, acitta tathA mizrita dravyoM meM; kSetra kI apekSA se gA~va, nagara, kheta khalihAna, ghara tathA A~gana meM; kAla kI apekSA se samaya AvalikA, ayana evaM anya dIrghakAlika saMyoga meM tathA bhAva kI apekSA sekrodha, ahaMkAra, mAyA, lobha, bhaya yA hAsya meM unakA koI pratibandha nahIM thA / ve sAdhu bhagavAn varSAvAsa ke cAra mahIne chor3akara grISma tathA hemanta donoM ke ATha mahInoM taka kisI gA~va meM eka rAta tathA nagara meM pA~ca rAta nivAsa karate the / candana samAna ve apanA apakAra
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 AgamasUtra - hindI anuvAda karanevAle kA bhI upakAra karane kI vRtti rakhate the / ve miTTI ke Dhele aura svarNa ko eka samAna samajhate the / sukha aura duHkha meM samAna bhAva rakhate the / ve aihika tathA pAralaukika Ai se baMdhe hue nahIM the / ve saMsArapAragAmI tathA karmoM kA nirghAtana hetu abhyutthita hote hue vicaraNa karate the / [18] isa prakAra viharaNazIla ve zramaNa bhagavAn Abhyantara tathA bAhya tapamUlaka AcAra kA anusaraNa karate the / Abhyantara tapa chaha prakAra kA hai tathA bAhya tapa bhI chaha prakAra kA hai / [19] bAhya tapa kyA hai ? bAhya tapa chaha prakAra ke haiM : anazana, avamodarikA, bhikSAcaryA, rasa- parityAga, kAyakleza aura pratisaMlInatA / anazana kyA hai - anazana do prakAra kA hai- 1. itvarika - eMva - 2. yAvatkathika / itvarika kyA hai ? itvarika aneka prakAra kA batalAyA gayA hai, jaise- caturtha bhakta, SaSTha bhakta, aSTama bhakta, dazama, bhakta, -cAra dina ke upavAsa, dvAdaza bhakta - pA~ca dina ke upavAsa, caturdaza bhakta-chaha dina ke upavAsa SoDaza bhakta, arddhamAsika bhakta, mAsika bhakta, dvaimAsika bhakta, traimAsika bhakta, cAturmAsika bhakta, pAJcamAsika bhakta, SANmAsika bhakta / yaha itvarika tapA vistAra hai / yAvatkathika kyA hai ? yAvatkathika ke do prakAra haiM- pAdapopagamana aura bhaktapAnapratyAkhyAna pAdapopagamana kyA hai ? pApapopagamana ke do bheda haiM- 1. vyAghAtima aura 2. nirvyAghAtima isa meM pratikarma, halana calana Adi kriyA-prakriyA kA tyAga rahatA hai / isa prakAra pAdopagamana yAvatkathika anazana hotA hai / bhaktapratyAkhyAna kyA hai - bhaktapratyAkhyAna ke do bheda batalAye gaye haiM - 1. vyAghAtima, 2. nirvyAghAtima / bhaktapratyAkhyAna anazana meM pratikarma niyamataH hotA hai / yaha bhakta pratyAkhyAna anazana kA vivecana hai / avamodarikA kyA hai - avamodarikA ke do bheda batalAye gaye haiM- dravya avamodarikA, aura bhAva avamodarikA - dravya - avamodarikA kyA hai-do bheda batalAye haiM - 1. upakaraNa - dravya - avamodarikA 2. bhaktapAna - avamodarikA - upakaraNa - dravya - avamodarikA kyA hai-tIna bheda batalAye haiM - 1. eka pAtra rakhanA, 2. eka vastra rakhanA, 3. eka manonukUla nirdoSa upakaraNa rakhanA / yaha upakaraNa - dravya - avamodarikA / bhaktapAna- dravya - avamodarikA kyA hai-- aneka bheda batalAye haiM, murgI ke aMDe ke parimANa ke kevala ATha grAsa bhojana karanA alpAhAra - avamodarikA hai / murgI ke aMDe ke parimANa ke 12 grAsa bhojana karanA apArdha avamodarikA hai / murgI ke aMDe ke parimANa ke solaha grAsa bhojana karanA ardha avamodarikA hai / murgI ke aMDe ke pariNAma ke caubIsa grAsa bhojana karanA-cauthAI avamodarikA hai / murgI ke aNDe ke parimANa ke ikattIsa grAsa bhojana karanA kiJcat nyUna - avamodarikA hai / murgI ke aNDe ke parimANa ke battIsa grAsa bhojana karane vAlA pramANaprApta hai / bhAva- avamodarikA kyA hai - aneka prakAra kI hai, jaise- krodha, mAna, mAyA aura lobha kA tyAga alpazabda, alpajhaMjha - yaha bhAvAmodarikA hai / bhikSAcaryA kyA hai - aneka prakAra kI hai, - 1. dravyAbhigrahacaryA, 2. kSetrAbhigraha - caryA, 3. kAlAbhigrahacaryA, 4. bhAvAbhigrahacaryA, 5. utkSiptacaryA, 6. nikSiptacaryA, 7. ukSiptanikSipta-caryA, 8. nikSipta- ukSiptacaryA, 9. vartiSyamANa-caryA, 10. saMhiyamANacaryA, 11. upanItacaryA, 12. apanItacaryA, 13 upanItApanItacaryA, 14. apanItopanIta caryA 15. saMsRSTa-caryA, 16. asaMsRSTa-caryA, 17. tajjAtasaMsRSTa-caryA, 18. ajJAta-caryA, 19. maunacaryA,
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ aupapAtika-19 173 20. dRSTa-lAbha, 21. adRSTa-lAbha, 22. pRSTa-lAbha, 23. apRSTalAbha, 24. bhikSAlAbha, 25. abhikSA-lAbha, 26. anna-glAyaka, 27. upanihita, 28. parimitapiNDapAtika, 29. zuddhaSaNika, 30. saMkhyAdattika-yaha bhikSAcaryA kA vistAra hai / rasaparityAga kyA hai-aneka prakAra kA hai, jaise-1. nirvikRtika, 2. praNIta rasaparityAga, 3. AyaMbila, 4. AyAmasikthabhojI, 5. arasAhAra, 6. virasAhAra, 7. antAhAra, 8. prAntAhAra, 9. rUkSAhAra-yaha rasa-parityAga kA vizleSaNa hai / kAya-kleza kyA hai-aneka prakAra kA hai, jaise-1. sthAnasthitika, 2. utkRTukAsanika, 3. pratimAsthAyI, 4. vIrAsanika 5. naiSadhika, 6. AtApaka, 7. aprAvRtaka, 8. akaNDUyaka, 9. aniSThIvaka, 10. sarvagAtra-parikarma vibhUSAvipramukta-yaha kAya-kleza kA vistAra hai / bhagavAn mahAvIra ke zramaNa ukta rUpa meM kAya-kleza tapa kA anuSThAna karate the / pratisaMlInatA kyA hai-cAra prakAra kI hai-1. indriya-pratisaMlInatA, 2. kaSAyapratisaMlInanA, 3. yoga pratisaMlInatA, 4. vivikta-zayanAsana-sevanatA indriya-pratisaMlInatA kyA hai-pA~ca prakAra kI hai, 1. zrotrendriya-viSaya-pracAra-nirodha2. cakSurindriya-viSaya-pracAra-nirodha, 3. ghrANendriya-viSaya-pracAra-nirodha, 4. jihvendriya-viSayapracAra-nirodha, 5. sparzendriya-viSaya-pracAra-nirodha / yaha indriya-pratisaMlInatA kA vivecana hai / kaSAya-pratisaMlInatA kyA hai- cAra prakAra kI hai / 1. krodha ke udaya kA nirodha, 2. mAna ke udaya kA nirodha, 3. mAyA ke udaya kA nirodha, 4. lobha ke udaya kA nirodha-yaha kaSAyapratisaMlInatA kA vivecana hai / yoga-pratisaMlInatA kyA hai-tIna prakAra kI hai-1. manoyoga-pratisaMlInatA, 2. vAgyogapratisaMlInatA tathA 3. kAyayoga-pratisaMlInatA / manoyoga-pratisaMlInatA kyA hai ? akuzalamana kA nirodha, athavA kuzala mana kA pravartana karanA, vAgyoga-pratisaMlInatA kyA hai ? akuzala vacana kA nirodha aura kuzala vacana kA abhyAsa karanA vAgyoga-pratisaMlInatA hai / kAyayoga-pratisaMlInatA kyA hai ? hAtha, paira Adi susamAhita kara, kachue ke sadRza apanI indriyoM ko gupta kara, sAre zarIra ko saMvRta kara-susthiraM honA kAyayoga-pratisaMlInatA hai / yaha yoga-pratisaMlInatA kA vivecana hai / vivikta-zayyAsana-sevanatA kyA hai ? ArAma, puSpavATikA, udyAna, devakula, chatariyA~, sabhA, prapA, paNita-gRha-godAma, paNitazAlA, aise sthAnoM meM, jo strI, pazu tathA napuMsaka ke saMsarga se rahita ho, prAsuka, acitta, eSaNIya, nirdoSa pITha, phalaka, zayyA, AstaraNa prApta kara viharaNa karanA vivikta-zayyAsana-sevanatA hai / yaha pratisaMlInatA kA vivecana hai, jisake sAtha bAhya tapa kA varNana sampanna hotA hai / zramaNa bhagavAn mahAvIra ke antevAsI anagAra uparyukta vividha prakAra ke bAhya tapa ke anuSThAtA the / [20] Abhyantara tapa kyA hai-Abhyantara tapa chaha prakAra kA kahA gayA hai-1. prAyazcitta, 2. vinaya, 3. vaiyAvRttya, 4. svAdhyAya, 5. dhyAna tathA 6. vyutsarga . prAyazcitta kyA hai prAyazcitta daza prakAra kA kahA gayA hai, 1. AlocanAha, 2. pratikramaNArha, 3. tadubhayArha, 4. vivekArha, 5. vyutsargArha, 6. tapo'rha, 7. chedArha, 8. mUlArha, 9. anavasthApyAha, 10. pArAJcikArha / vinaya kyA hai-sAta prakAra kA hai-jJAna-vinaya, darzana-vinaya, cAritra-vinaya, manovinaya, vacana-vinaya, kAya-vinaya, lokopacAra-vinaya / jJAna-vinaya kyA hai-pA~ca bheda haiM-Abhinivodhika jJAna vinaya, zrutajJAna-vinaya, avadhijJAna-vinaya, manaHparyava-jJAna-vinaya, kevalajJAna-vinaya /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda darzana - vinaya kyA hai - do prakAra kA zuzrUSA - vinaya, anatyAzAtanA - vinaya / zuzrUSAvinaya kyA hai - aneka prakAra kA hai, abhyutthAna, AsanAnigaha, Asana- pradAna, gurujanoM kA satkAra karanA, sammAna karanA, yathAvidhi vandana - praNamana karanA, koI bAta svIkAra yA asvIkAra karate samaya hAtha jor3anA, Ate hue gurujanoM ke sAmane jAnA, baiThe hue gurujanoM ke samIpa baiThanA, unakI sevA karanA, jAte hue gurujanoM ko pahu~cAne jAnA / yaha zuzrUSA - vinaya hai / anatyAzAtanA-vinaya kyA hai- paiMtAlIsa bheda haiM / 1. arhatoM kI, 2. arhat-prajJapta dharma kI, 3. AcAryoM kI, 4. upAdhyAyoM kI, 5. sthaviroM, 6. kula, 7. gaNa, 8. saMgha, 9. kriyAvAn kI, 10. sAMbhogika - zramaNa kI, 11. mati - jJAna kI, 12. zruta - jJAna kI, 13. avadhijJAna, 14. manaH paryava - jJAna kI tathA 15. kevala - jJAna kI AzAtanA nahIM karanA / ina pandraha kI bhakti, upAsanA, bahumAna, guNoM ke prati tIvra bhAvAnurAgarUpa pandraha bheda tathA ina kI yazasvitA, prazasti evaM guNakIrtana rUpa aura pandraha bheda-yoM anatyAzAtanA - vinaya ke kula paiMtAlIsa bheda hote haiM / 174 cAritravinaya kyA hai - pA~ca prakAra kA hai - sAmAyikacAritra - vinaya, chedopasthApanIyacAritravinaya, parihAravizuddhicAritra - vinaya, sUkSmasaMparAyacAritra - vinaya, yathAkhyAtacAritra - vinaya / yaha cAritra - vinaya hai / manovinaya kyA hai - do prakAra kA - 1. prazasta manovinaya, 2. aprazasta manovinaya / aprazasta manovinaya kyA hai ? jo mana sAvadya, sakriya, karkaza, kaTuka, niSThura, paruSa, sUkhA, AsravakArI, chedakara, bhedakara, paritApanakara, upadravaNakara, bhUtopaghAtika, hai, vaha aprazasta mana hai / vaisI manaHsthiti liye rahanA aprazasta manovinaya hai / prazasta manovinaya kise kahate haiM ? jaise aprazasta manovinaya kA vivecana kiyA gayA hai, usI ke AdhAra para prazasta manovinaya ko samajhanA cAhie / arthAt prazasta mana, aprazasta mana se viparIta hotA hai / vacana - vinaya ko bhI inhIM padoM se samajhanA cAhie / arthAt aprazasta-vacana- vinaya tathA prazasta-vacanavinaya / kAya-vinaya kyA hai ? kAya-vinaya do prakAra kA batalAyA gayA hai- 1. prazasta kAyavinaya, 2. aprazasta kAya-vinaya / aprazasta kAya-vinaya kyA hai-sAta bheda haiM, 9. anAyukta gamana, 2. anAyukta sthAna, 3. anAyukta niSIdana, 4. anAyukta tvagvartana, 5. anAyukta ullaMghana, 6. anAyukta pralaMghana, 7. anAyukta sarvendriyakAyayoga yojanatA yaha aprazasta kAya - vinaya hai / prazasta kAya-vinaya kyA hai ? prazasta kAya-vinaya ko aprazasta kAya-vinaya kI taraha samajha lenA cAhie / yaha prazasta kAya - vinaya hai / isa prakAra yaha kAya-vinaya kA vivecana hai / lokopacAra - vinaya kyA hai - lokopacAra- vinaya ke sAta bheda haiM :- 1. abhyAsavartitA, 2. paracchandAnuvartitA, 3 kAryahetu, 4. kRta pratikriyA, 5. Arta- gaveSaNatA, 6. dezakAlajJatA, 7. sarvArthApratilomatA- yaha lokopacAra - vinaya hai / isa prakAra yaha vinaya kA vivecana hai / vaiyAvRttya kyA hai-vaiyAvRttya ke daza bheda haiM / 1. AcArya kA vaiyAvRttya, 2. upAdhyAya kA vaiyAvRttya, 3. zaikSa- navadIkSita zramaNa kA vaiyAvRttya, 4. glAna - rugNatA Adi se pIDita kA vaiyAvRttya, 5. tapasvI-telA Adi tapa-nirata kA vaiyAvRttya, 6. sthavira - vaya, zruta aura dIkSA - paryAya meM jyeSTha kA vaiyAvRttya, 7. sAdharmika kA vaiyAvRttya, 8. kula kA vaiyAvRttya, 9. gaNa kA vaiyAvRttya, 10. saMgha kA vaiyAvRttya /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ aupapAtika-20 175 svAdhyAya kyA hai ? pA~ca prakAra kA hai / 1. vAcanA, 2. pratipRcchanA, 3. parivartanA, 4. anuprekSA, 5. dharmakathA / yaha svAdhyAya kA svarUpa hai / dhyAna kyA hai ? dhyAna ke cAra bheda haiM :- 1. Arta dhyAna, 2. raudra dhyAna, 3. dharma dhyAna, 4. zukla dhyAna / ArtadhyAna cAra prakAra kA batalAyA gayA hai :- 1. mana ko priya nahIM laganevAle viSaya, sthitiyA~ Ane para unake viyoga ke sambandha meM AkulatApUrNa cintana karanA / 2. mana ko priya laganevAle viSayoM ke prApta hone para unake aviyoga kA AkulatApUrNa cintana krnaa| 3. roga ho jAne para unake miTane ke sambandha meM AkulatApUrNa cintana karanA / 4. pUrva-sevita kAma-bhoga prApta hone para, phira kabhI unakA viyoga na ho, yoM AkulatApUrNa cintana karanA / Arta dhyAna ke cAra lakSaNa batalAye gaye haiM / 1. krandanatA, 2. zocanatA, 3. tepanatA, 4. vilapanatA / raudra dhyAna cAra prakAra kA hai, jo isa prakAra hai-1. hiMsAnubandhI, 2. mRSAnubandhI,. 3. stainyAnubandhI, 4. saMrakSaNAnubandhI, raudra dhyAna ke cAra lakSaNa batalAye gaye haiM-1. utsannadoSa, 2. bahudoSa, 3. ajJAnadoSa, 4. AmaraNAntadoSa / dharma dhyAna svarUpa, lakSaNa, Alambana tathA anuprekSA bheda se cAra prakAra kA kahA gayA hai / pratyeka ke cAra-cAra bheda haiM / svarUpa kI dRSTi se dharma-dhyAna ke cAra bheda isa prakAra haiM1. AjJA-vicaya, 2. apAya-vicaya, 3. vipAka-vicaya, 4. saMsthAna-vicaya, dharma-dhyAna ke cAra lakSaNa batalAye gaye haiM / ve isa prakAra haiM-1. AjJA-ruci, 2. nisarga-ruci, 3. upadezaruci, 4. sUtra-ruci, dharma-dhyAna ke cAra Alambana kahe gaye haiM / 1. vAcanA, 2. pRcchanA, 3. parivartanA, 4. dharma-kathA / dharma-dhyAna kI cAra anuprekSAe~-batalAI gaI haiM / 1. anityAnuprekSA, 2. azaraNAnuprekSA, 3. ekatvAnuprekSA, 4. saMsArAnuprekSA / zukla dhyAna svarUpa, lakSaNa, Alambana tathA anuprekSA ke bheda se cAra prakAra kA kahA gayA hai / inameM se pratyeka ke cAra-cAra bheda haiM / svarUpa kI dRSTi se zukla dhyAna ke cAra bheda isa prakAra haiM- (1) pRthaktva-vitarka-savicAra, (2) evatva-vitarka-avicAra, sUkSmakriyaapratipAti samucchinnakriya-anivRtti-zukla dhyAna ke cAra lakSaNa batalAye gaye haiM / 1. viveka, 2. vyutsarga, 3. avyathA, 4. asaMmoha / 1. kSAnti, 2. mukti, 3. Arjava, 4. mArdava, zukla dhyAna kI cAra anuprekSAeM haiM / 1. apAyAnuprekSA, 2. azubhAnuprekSA, 3. anantavRttitAnuprekSA, 4. vipariNAmAnuprekSA / vyutsarga:kyA hai-do bheda haiM - 1. dravya-vyutsarga, 2. bhAva-vyutsarga, dravya-vyutsarga kyA hai-dravya-vyutsarga ke cAra bheda haiM / 1. zarIra-vyutsarga, 2. gaNa-vyutsarga, 3. upadhi-vyutsarga, 4. bhakta-pAna-vyutsarga, bhAva-vyutsarga kyA hai ? bhAva-vyutsarga ke tIna bheda kahe gaye haiM-1. kaSAyavyutsarga, 2. saMsAra-vyutsarga, 3. karma-vyutsarga kaSAya-vyutsarga kyA hai-kaSAya-vyutsarga ke cAra bheda haiM, 1. krodha-vyutsarga, 2. mAna-vyutsarga, 3. mAyA-vyutsarga, 4. lobha-vyutsarga / yaha kaSAya-vyutsarga kA vivecana hai / saMsAravyutsarga kyA hai ? saMsAravyutsarga cAra prakAra kA hai / 1. nairayika-saMsAravyutsarga, 2. tiryak-saMsArakhyutsarga, 3. manuja-saMsAravyutsarga, 4. devsNsaar-vyutsrg| yaha saMsAra-vyutsarga kA varNana hai / karmavyutsarga kyA hai / karmavyutsarga ATha prakAra kA hai / vaha isa prakAra hai :- 1. jJAnAvaraNINa-karma-vyutsarga, 2. darzanAvaraNIya-karma-vyutsarga, 3. vedanIyakarma-vyutsarga, 4. mohanIya-karma-vyutsarga, 5. AyuSya-karma-vyutsarga, 6. nAma-karma-vyutsarga, 7. gotra-karma-vyutsarga, 8. antarAya-karma-vyutsarga / yaha karma vyutsarga hai /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [21] usa kAla, usa samaya - jaba bhagavAn mahAvIra campA meM padhAre, unake sAtha unake aneka antevAsI anagAra the / unake kaI eka AcAra yAvat vipAkazruta ke dhAraka the / ve vahIM bhinna-bhinna sthAnoM para eka-eka samUha ke rUpa meM, samUha ke eka-eka bhAga ke rUpa meM tathA phUTakara rUpa meM vibhakta hokara avasthita the / unameM kaI AgamoM kI vAcanA dete the / kaI pratipRcchA karate the / kaI adhIta pATha kI parivartanA karate the / kaI anuprekSA karate the / unameM kaI AkSepaNI, vikSepaNI, saMveganI, tathA nirvedanI, yoM aneka prakAra kI dharma-kathAe~ kahate the| unameM kaI apane donoM ghuTanoM ko U~cA uThAye, mastaka ko nIcA kiye - - dhyAnarUpa koSTha meM praviSTa the / isa prakAra ve anagAra saMyama tathA tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apanI jIvana-yAtrA calA rahe the / 176 ve (anagAra) saMsAra ke bhaya se udvigna evaM cintita the / yaha saMsAra eka samudra hai / janma, vRddhAvasthA tathA mRtyu dvArA janita ghora duHkha rUpa prakSubhita pracura jala se yaha bharA hai / usa jala meM saMyoga-viyoga ke rUpa meM lahareM utpanna ho rahI haiM / cintApUrNa prasaMgoM se ve lahareM dUra-dUra taka phailatI jA rahI haiM / vadha tathA bandhana rUpa vizAla, vipula kalloleM uTha rahI haiM, jo karuNa vilapita tathA lobha kI kalakala karatI tIvra dhvani se yukta haiM / jala kA UparI bhAga tiraskAra rUpa jhAgoM se Dha~kA hai / tIvra nindA, nirantara anubhUta roga- vedanA, auroM se prApta hotA apamAna, vinipAta, kaTu vacana dvArA nirbhartsanA, tatpratibaddha jJAnAvaraNIya Adi karmoM ke kaThora udaya kI Takkara se uThatI huI taraMgoM se vaha parivyApta hai / nitya mRtyu bhaya rUpa hai / yaha saMsAra rUpa samudra kaSAya pAtAla se parivyApta hai / isa meM lAkhoM janmoM meM arjita pApamaya jala saMcita hai / aparimita icchAoM se mlAna banI buddhi rUpI vAyu ke vega se Upara uchalate saghana jala-kaNoM ke kAraNa aMdhakArayukta tathA AzA, pipAsA dvArA ujale jhAgoM kI taraha vaha dhavala hai / saMsAra - sAgara meM moha ke rUpa meM bar3e-bar3e Avarta haiM / unameM bhoga rUpa bhaMvara haiM / ata eva duHkha rUpa jala bhramaNa karatA huA, capala hotA huA, Upara uchalatA huA, nIce giratA huA vidyamAna hai / apane meM sthita pramAda-rUpa pracaNDa, atyanta duSTa, nIce girate hue, burI taraha cIkhate-cillAte hue kSudra jIva- samUhoM se yaha (samudra) vyApta hai / vahI mAno usakA bhayAvaha ghoSa yA garjana hai / ajJAna hI bhava-sAgara meM ghUmate hue matsyoM rUpa meM hai / anupazAnta indriyasamUha usameM bar3e-bar3e magaramaccha haiM, jinake tvarApUrvaka calate rahane se jala, kSubdha ho rahA hai, nRtya sA kara rahA hai, capalatA - caMcalatApUrvaka cala rahA hai, ghUma rahA hai / yaha saMsAra rUpa sAgara arati, bhaya, viSAda, zoka tathA mithyAttva rUpa parvatoM se saMkula hai / yaha anAdi kAla se cale A rahe karma baMdhana, tatprasUta kleza rUpa kardama ke kAraNa atyanta dustara hai / yaha deva - gati, manuSyagati, tiryak-gati tathA naraka -gati meM gamanarUpa kuTila parivarta hai, vipula jvAra sahita hai / cAra gatiyoM ke rUpa meM isake cAra anta haiM / yaha vizAla, ananta, raudra tathA bhayAnaka dikhAI dene vAlA hai / isa saMsAra sAgara ko ve zIlasampanna anagAra saMyamarUpa jahAja dvArA zIghratApUrvaka pAra kara rahe the / vaha (saMyama-pota) dhRti, sahiSNutA rUpa rajjU se ba~dhA hone ke kAraNa niSprakampa thA / saMvara tathA vairAgya rUpa ucca kUpaka thA / usa jahAja meM jJAna rUpa zveta vastra kA U~cA pAla tanA huA thA / vizuddha samyaktva rUpa karNadhAra use prApta thA / vaha prazasta dhyAna tathA tapa rUpa vAyu se anuprerita hotA huA pradhAvita ho rahA thA / usameM udyama, vyavasAya, tathA
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ aupapAtika - 21 177 parakhapUrvaka gRhIta nirjarA, yatanA, upayoga, jJAna, darzana ( cAritra) tathA vizuddha vrata rUpa zreSTha mAla bharA thA / vItarAga prabhu ke vacanoM dvArA upadiSTa zuddha mArga se ve zramaNa rUpa uttama sArthavAha, siddhirUpa mahApaTTana kI ora bar3he jA rahe the / ve samyak zruta, uttama saMbhASaNa, prazna tathA uttama AkAMkSA- ve anagAra grAmoM meM eka-eka rAta tathA nagaroM meM pA~ca-pA~ca rAta rahete hue jitendriya, nirbhaya, gatabhaya, sacitta, acitta, mizrita, dravyoM meM vairAgyayukta, saMyata, virata, anurAgazIla, mukta, laghuka, niravakAMkSa, sAdhu, evaM nibhRta hokara dharma kI ArAdhanA karate the / [22] usa kAla, usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa aneka asurakumAra deva prAdurbhUta hue / kAle mahAnIlamaNi, nIlamaNi, nIla kI guTakA, bhaiMse ke sIMga tathA alasI ke puSpa jaisA unakA kAlA varNa tathA dIpti thI / unake netra khile hue kamala sadRza the / netroM kI bhauheM nirmala thIM / unake netroM kA varNa kucha-kucha sapheda, lAla tathA tAmra jaisA thA / unakI nAsikAe~ garuDa ke sadRza, lambI, sIdhI tathA unnata thA / unake hoTha paripuSTa mUMge evaM bimba phala ke samAna lAla the / unakI dantapaMktiyA~ svaccha candramA ke Tukar3oM jaisI ujjvala tathA zaMkha, gAya ke dUdha ke jhAga, jalakaNa evaM kamalanAla ke sadRza dhavala thIM / unakI hatheliyA~, pairoM ke talave, tAlu tathA jihvA-agni meM garma kiye hue, dhoye hue punaH tapAye hue, zodhita kiye hue nirmala svarNa ke samAna lAlimA liye hue the / unake keza kAjala tathA megha ke sadRza kAle tathA rucaka maNi ke samAna ramaNIya aura snigdha, mulAyama the / unake bAyeM kAnoM meM eka-eka kuNDala thA / zarIra Ardra candana se lipta the / silIghrapuSpa jaise kucha-kucha zveta yA lAlimA liye hue zveta, sUkSma, asaMkliSTa, vastra sundara rUpa meM pahana rakhe the / ve bAlyAvasthA ko pAra kara cuke the, madhyama vaya nahIM prApta kiye hue the, bhadra yauvana kizorAvasthA meM vidyamAna the / unakI bhujAe~ talabhaMgakoM, truTikAoM, anyAnya uttama bhUSaNa tathA nirmala ratnoM, maNiyoM se suzobhita thIM / hAthoM kI dazoM aMguliyA~ aMgUThiyoM se maMDita thIM / mukuToM para cUDAmaNi ke rUpa meM vizeSa cihna the / ve surUpa, para RddhizAlI, parama dyutimAn, atyanta balazAlI, parama yazasvI, parama sukhI tathA atyanta saubhAgyazAlI the / unake vakSaHsthaloM para hAra suzobhita ho rahe the / ve apanI bhujAoM para kaMkaNa tathA bhujAoM ko susthira banAye rakhanevAlI AbharaNAtmaka paTTiyA~ evaM aMgada dhAraNa kiye hue the / kesara, kastUrI Adi se maNDita kapoloM para kuMDala va anya karNabhUSaNa zobhita the / I ve vicitra, hastAbharaNa dhAraNa kiye hue the / unake mastakoM para taraha-taraha kI mAlAoM se yukta mukuTa the / ve kalyANakRt, anupahata, pravara pozAka pahane hue the / ve maMgalamaya, uttama mAlAoM evaM anulepana se yukta the / unake zarIra dedIpyamAna the / vanamAlAe~ unake galoM se ghuTanoM taka laTakatI thIM / unhoMne divya-varNa, gandha, rUpa, sparza, saMghAta, saMsthAna, Rddhi, dyuti, prabhA, kAnti, arci, teja, lezyA - tadanurUpa prabhAmaMDala se dazoM dizAoM ko udyotita, prabhAsita karate hue zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samIpa A Akara anurAgapUrvaka tIna bAra AdakSiNa pradakSiNA kI, vandana - namaskAra kiyA / vaisA kara ve bhagavAn mahAvIra ke na adhika samIpa, na adhika dUra sunane kI icchA rakhate hue, praNAma karate hue, vinayapUrvaka sAmane hAtha jor3e hue inakI paryupAsanA karane lage / [23] usa kAla, usa samaya zramaNa bhagavA mahAvIra ke pAsa asurendravarjita, bhavanavAsI deva prakaTa hue / unake mukuTa kramazaH nAgaphaNa, garuDa, vajra, pUrNa kalaza, siMha, azva, hAthI, magara tathA varddhamAna the / ve surUpa, parama RddhizAlI, parama dyutimAn, atyanta balazAlI, parama 6 12
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 AgamasUtra - hindI anuvAda yazasvI, parama sukhI tathA atyanta saubhAgyazAlI the / unake vakSaHsthaloM para hAra suzobhita ho rahe the / ve apanI bhujAoM para kaMkaNa tathA bhujAoM ko susthira banAye rakhane vAlI paTTiyA~ evaM aMgada dhAraNa kiye hue the / unake kesara, kastUrI Adi se maNDita kapoloM para kuMDala va anya karNabhUSaNa zobhita the / ve vicitra AbhUSaNa dhAraNa kiye hue the / unake mastakoM para taraha taraha kI mAlAoM se yukta mukuTa the / ve kalyANakRt anupahata, pravara pozAka pahane hue the / ve maMgalamaya, uttama mAlAoM evaM anulepana se yukta the / unake zarIra dedIpyamAna the / vanamAlAe~, unake galoM se ghuTanoM taka laTakatI thIM / unhoMne divya varNa, gandha, rUpa, sparza, saMghAta, saMsthAna, Rddhi, dyuti, prabhA, kAnti, arci, teja, lezyA, tadanurUpa bhAmaNDala se dazoM dizAoM ko udyotita, prabhAsita karate hue zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samIpa A - Akara anurAgapUrvaka pradakSiNA kI, vandana - namaskAra kiyA / ve bhagavAn mahAvIra ke na adhika samIpa, na adhika dUra, sunane kI icchA rakhate hue, praNAma karate hue, vinayapUrvaka sAmane hAtha jor3ate hue unakI paryupAsanA karane lage / [24] usa kAla, usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samIpa pizAca, bhUta, yakSa, rAkSasa, kinnara, kiMpuruSa, mahAkAya bhujagapati, gandharva gaNa, aNapannika, paNapannika, RSivAdika, bhUtavAdika, krandita, mahAkrandita, kUSmAMDa, prayata-ye vyantara jAti ke deva prakaTa hue / ve deva atyanta capala cittayukta, krIDApriya tathA parihAsapriya the / unheM gaMbhIra hAsya tathA vaisI hI vANI priya thI / ve vaikriya labdhi dvArA apanI icchAnusAra viracita vanamAlA, phUloM kA seharA yA kalaMgI, mukuTa, kuNDala Adi AbhUSaNoM dvArA sundara rUpa meM saje hue the / saba RtuoM meM khilane vAle, sugandhita puSpoM se suracita, lambI, zobhita hotI huI, sundara, vikasita vanamAlAoM dvArA unake vakSa:sthala bar3e AhlAdakArI pratIta hote the / ve kAmagama, kAmarUpadhArI, the / ve bhinna-bhinna raMga ke, uttama, citra-vicitra camakIle vastra pahane hue the / aneka dezoM kI vezabhUSA ke anurUpa unhoMne bhinna-bhinna prakAra kI pozAkeM dhAraNa kara rakhI thIM / ve pramodapUrNa kAmakalaha, krIDA tathA tajjanita kolAhala meM prIti mAnate the / ve bahuta ha~sane vAle tathA bahuta vA / ve aneka maNiyoM evaM ratnoM se vividha rUpa meM nirmita citra-vicitra cihna hue the / ve surUpa tathA parama Rddhi sampanna the / pUrva samAgata devoM kI taraha yathAvidhi vandana - namana kara zramaNa bhagavAn mahAvIra kI paryupAsanA karane lage / [25] usa kAla, usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra ke sAnnidhya meM bRhaspati, candra, sUrya, zukra, zanaizcara, rAhu, dhUmaketu, budha tathA maMgala, jinakA varNa tape hue svarNa- bindu ke samAna dIptimAn thA - ( ye ) jyotiSka deva prakaTa hue / inake atirikta jyotizcakra meM paribhramaNa karane vAle ketu Adi graha, aTThAIsa prakAra ke nakSatra degaNa, nAnA AkRtiyoM ke pA~ca varNa ke tAre prakaTa hue / unameM sthita rahakara prakAza karanevAle tathA avizrAntatayA gatizIla - donoM prakAra ke jyotiSka deva the hara kisI ne apane - apane nAma se aMkita apanA vizeSa cihna apane mukuTa para dhAraNa kara rakhA thA / ve parama RddhizAlI deva bhagavAn kI paryupAsanA karane lage / [26] usa kAla, usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samakSa saudharma, IzAna, sanatkumAra, mAhendra, brahma, lAntaka, mahAzukra, sahasrAra, Anata, prANata, AraNa tathA acyuta devalokoM ke adhipati---indra atyanta prasannatApUrvaka prAdurbhUta hue / jinezvaradeva ke darzana pAne kI utsukatA aura tadartha apane vahA~ pahu~cane se utpanna harSa se ve ullasita the / jinendra prabhu
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ aupapAtika-26 179 kA vandana-stavana karane vAle ve deva pAlaka, puSpaka, saumanasa, zrIvatsa, nandyAvarta, kAmagama, prItigama, manogama, vimala tathA sarvatobhadranAmaka apane-apane vimAnoM se bhUmi para utare / ve mRga, mahiSa, varAha, chagala, dardura, haya, gajapati, bhujaga, khaDga, tathA vRSabha ke cihnoM se aMkita mukuTa dhAraNa kiye hue the / ve zreSTha mukuTa suhAte unake sundara mastakoM para vidyamAna the / kuMDaloM kI ujjvala dIpti se unake mukha udyotita the / mukuToM se unake mastaka dIpta the / ve lAla AbhA liye hue, padmagarbha sadRza gaura kAntimaya, zveta varNayukta the / zubha varNa, gandha, sparza Adi ke niSpAdana meM uttama vaikriya labdhi ke dhAraka the / ve taraha-taha ke vastra, sugandhita dravya tathA mAlAeM dhAraNa kiye hue the / ve parama RddhizAlI evaM parama dyutimAn the / ve hAtha jor3a kara bhagavAn kI paryupAsanA karane lage / usa samaya bhagavAn mahAvIra ke samIpa aneka samUhoM meM apsarAe~ upasthita huI / unakI daihika kAnti agni meM tapAye gaye, jala se svaccha kiye gaye svarNa jaisI thI / ve bAla-bhAva ko atikrAnta kara yauvana meM padArpaNa kara cukI thIM / unakA rUpa anupama, sundara evaM saumya thA / unake stana, nitamba, mukha, hAtha, paira tathA netra lAvaNya evaM yauvana se vilasita, ullasita the / dUsare zabdoM meM unake aMga-aMga meM saundarya-chaTA laharAtI thI / ve nirupahata, sarasa sikta tAruNya se vibhUSita thIM / unakA rUpa, saundarya, yauvana susthira thA, jarA se vimukta thA / ve deviyA~ suramya vezabhUSA, vastra, AbharaNa Adi se susajjita thIM / unake lalATa para puSpa jaisI AkRti meM nirmita AbhUSaNa, unake gale meM sarasoM jaise svarNa-kaNoM tathA maNiyoM se banI kaMThiyA~, kaNThasUtra, kaMThale, aThAraha lar3iyoM ke hAra, nau lar3iyoM ke arddhahAra, bahuvidha maNiyoM se banI mAlAe~ candra, sUrya Adi aneka AkAra kI moharoM kI mAlAe~, kAnoM meM ratnoM ke kuNDala, bAliyA~, bAhuoM meM truTika, bAjUbanda, kalAiyoM meM mAnika-jar3e kaMkaNa, aMguliyoM meM aMgUThiyA~, kamara meM sone kI, karadhaniyA~, pairoM meM sundara nUpura, tathA sone ke kar3ale Adi bahuta prakAra ke gahane suzobhita the / ve pa~caraMge, bahumUlya, nAsikA se nikalate niHzvAsa mAtra se jo ur3a jAe-aise atyanta halake, manohara, sukomala, svarNamaya tAroM se maMDita kinAroM vAle, sphaTika-tulya AbhAyukta vastra dhAraNa kiye hue thIM / unhoMne barpha, godugdha, motiyoM ke hAra evaM jala-kaNa sadRza svaccha, ujjvala, sukumAra, ramaNIya, sundara bune hue rezamI dupaTTe or3ha rakhe the / ve saba RtuoM meM khilanevAle surabhita puSpoM kI uttama mAlAe~ dhAraNa kiye hue thIM / candana, kesara Adi sugandhamaya padArthoM se nirmita deharaJjana se unake zarIra rajjita evaM suvAsita the, zreSTha dhUpa dvArA dhUpita the / unake mukha candra jaisI kAnti liye hue the / unakI dIpti bijalI kI dyuti aura sUraja ke teja sadRza thI / unakI gati, ha~sI, bolI, nayanoM ke hAvabhAva, pArasparika AlApasaMlApa ityAdi sabhI kArya-kalApa naipuNya aura lAlityayukta the / unakA saMsparza zirISa puSpa aura navanIta jaisA mUdula tathA komala thA / ve niSkaluSa, nirmala, saumya, kamanIya, priyadarzana thIM / ve bhagavAna ke darzana kI utkaNThA se harSita thIM / [27] usa samaya caMpA nagarI ke siMghATakoM, trikoM, catuSkoM, catvaroM, caturmukhoM, rAjamArgoM, galiyoM se manuSyoM kI bahuta AvAja A rahI thI, bahuta loga zabda kara rahe the, Apasa meM kaha rahe the, phusaphusAhaTa kara rahe the / logoM kA bar3A jamaghaTa thA / ve bola rahe the / unakI bAtacIta kI kalakala sunAI detI thI / logoM kI mAno eka lahara sI umar3I A rahI thI / choTI-choTI ToliyoM meM loga phira rahe the, ikaTThe ho rahe the / bahuta se manuSya Apasa meM AkhyAna
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda kara rahe the, abhibhASaNa kara rahe the, prajJApita kara rahe the, prarUpita kara rahe the - devAnupriyo ! Adikara, tIrthakara, svayaMsaMbuddha, puruSottama, siddhi-gatirUpa sthAna kI prApti hetu samudyata bhagavAn mahAvIra, yathAkrama vihAra karate hue, grAmAnugrAma vicaraNa karate hue yahA~ Aye haiM, samavasRta hue haiM / yahIM caMpA nagarI ke bAhara yathocita sthAna grahaNa kara saMyama aura tapa se AtmA ko anubhAvita karate hue birAjita haiM / hama logoM ke lie yaha bahuta hI lAbhaprada / devAnupriyo ! aise arhat bhagavAn ke nAma - gotra kA sunanA bhI bahuta bar3I bAta hai, phira abhigamana, vandana, namana, pratipRcchA, paryupAsanA karanA - sAnnidhya prApta karanA - inakA to kahanA hI kyA ! sadguNaniSpanna, saddharmamaya eka suvacana kA zravaNa bhI bahuta bar3I bAta hai; phira vipula artha ke grahaNa kI to bAta hI kyA ! ataH devAnupriyo ! acchA ho, hama jAe~ aura zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana kareM, namana kareM, unakA satkAra kareM, sammAna kareM / bhagavAn kalyANa haiM, maMgala haiM, deva haiM, tIrthasvarUpa haiM / unakI paryupAsanA kareM / yaha isa bhava meM, parabhava meM hamAre lie hitaprada sukhaprada, kSAntiprada tathA nizreyasaprada siddha hogA / 180 yoM cintana karate hue bahuta se ugroM, ugraputroM, bhogoM, bhogaputroM, rAjanyoM, kSatriyoM, brAhmaNoM, subhaToM, yoddhAoM, prazAstAoM, mallakiyoM, licchiviyoM tathA anya aneka rAjAoM, IzvaroM, talavaroM, mADaMbikoM, kauTumbikoM, ibhyoM, zreSThiyoM, senApatiyoM evaM sArthavAhoM, ina sabake putroM meM se aneka vandana hetu, pUjana hetu, satkAra hetu, sammAna hetu, darzana hetu, utsukatA pUrti hetu, arthavinizcaya hetu, azruta, zruta, aneka isa bhAva se, aneka yaha socakara ki yukti, tarka tathA vizleSaNapUrvaka tattva - jijJAsA kareMge, aneka yaha cintana kara ki sabhI sAMsArika sambadhoM kA parivarjana kara, muNDita hokara agAra-dharma se Age bar3ha anagAra-dharma svIkAra kareMge, aneka yaha socakara ki pA~ca aNuvrata, sAta zikSA vrata-yoM bAraha vrata yukta zrAvaka-dharma svIkAra kareMge, aneka bhakti- anurAga ke kAraNa, aneka yaha soca kara ki yaha apanA vaMza-paraMparAgata vyavahAra hai, bhagavAn kI sannidhi meM Ane ko udyata hue / unhoMne snAna kiyA, nitya kArya kiye, kautuka, lalATa para tilaka kiyA; prAyazcitta, maMgalavidhAna kiyA, gale meM mAlAe~ dhAraNa kI, ratnajar3e svarNAbharaNa, hAra, ardhahAra, tIna lar3oM hAra, lambe hAra, laTakatI huI karadhaniyA~ Adi zobhAvardhaka alaMkAroM se apane ko sajAyA, zreSTha uttama vastra pahene / unhoMne samuccaya rUpa meM zarIra para candana kA lepa kiyA / unameM se kaI ghor3oM para, kaI hAthiyoM para, kaI zibikAoM para, kaI puruSapramANa pAlakhiyoM para savAra hue| aneka vyakti bahuta puruSoM dvArA cAroM ora se ghire hue paidala cala par3e / ve utkRSTa, harSonnata, sundara, madhura ghoSa dvArA nagarI ko laharAte, garajate vizAla samudrasadRza banAte hue usake bIca se gujare / vaisA kara, jahA~ pUrNabhadra caitya thA, vahA~ Aye / Akara na adhika dUra se, na adhika nikaTa se bhagavAn ke tIrthakara rUpa ke vaiziSTyadyotaka chatra Adi atizaya dekhe / dekhate hI apane yAna, vAhana, vahA~ ThaharAye / yAna, ratha Adi vAhana - ghor3e, hAthI Adi se nIce utare / jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra the, vahA~ Akara zramaNa bhagavAn mahAvIra kI tIna bAra AdakSiNapradakSiNA kI; vandana, namaskAra kiyA / bhagavAn ke na adhika dUra, na adhika nikaTa sthita ho, unake vacana sunane kI utkaNThA lie, namaskAra - mudrA meM bhagavAn mahAvIra ke sAmane vinayapUrvaka aMjali bA~dhe paryupAsanA karane lage [28] pravRtti-nivedaka ko jaba yaha bAta mAlUma huI, vaha harSita evaM parituSTa huA / usane snAna kiyA, yAvat saMkhyA meM kama para bahumUlya AbhUSaNoM se zarIra ko alaMkRta kiyA /
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ aupapAtika-28 181 apane ghara se nikalA / nikalakara vaha campA nagarI ke bIca, jahA~ rAjA kUNika kA mahala thA, jahA~ bahirvartI rAjasabhA-bhavana thA vahA~ AyA / rAjA siMhAsana para baiThA / sAr3he bAraha lAkha rajata-mudrAe~ vArtA-nivedaka ko prItidAna ke rUpa meM pradAna kI / uttama vastra Adi dvArA usakA satkAra kiyA, AdarapUrNa vacanoM se sammAna kiyA / yoM satkRta, sammAnita kara use bidA kiyaa| [29] taba bhaMbhasAra ke putra rAjA kUNika ne balavyApRta ko bulAkara usase kahAdevAnupriya ! AbhiSekya, pradhAna pada para adhiSThita hasti-ratna ko susajja karAo / ghor3e, hAthI, ratha tathA zreSTha yoddhAoM se parigaThita caturaMgiNI senA ko taiyAra karo / subhadrA Adi deviyoM ke lie, unameM se pratyeka ke lie yAtrAbhimukha, jote hae yAnoM ko bAharI sabhAbhavana ke nikaTa upasthApita karo / campA nagarI ke bAhara aura bhItara, usake saMghATaka, trika, catuSka, catvara, caturmukha, rAjamArga tathA sAmAnya mArga, ina sabakI saphAI karAo / vahA~ pAnI kA chir3akAva karAo, gobara Adi kA lepa karAo / nagarI ke galiyoM ke madhya-bhAgoM tathA bAjAra ke rAstoM kI bhI saphAI karAo, pAnI kA chir3akAva karAo, unheM svaccha va suhAvane karAo / maMcAtimaMca karAo / taraha taraha ke raMgoM kI, UMcI, siMha, cakra Adi cihnoM se yukta dhvajAe~, patAkAe~ tathA atipatAkAe~, jinake paripArzva anekAneka choTI patAkAoM se saje hoM, aisI bar3I patAkAe~ lagavAo / nagarI kI dIvAroM ko lipavAo, putavAo / yAvat jisase sugandhita dhue~ ko pracuratA se vahA~ gola-gola dhUmamaya challe banate dikhAI deM / inameM jo karane kA ho, use karake karmakaroM, sevakoM, zramikoM Adi ko Adeza dekara, tatsambandhI vyavasthA kara, use apanI dekharekha meM saMpanna karavA kara tathA jo dUsaroM dvArA karavAne kA ho, use dUsaroM se karavAkara mujhe sUcita karo ki AjJAnupAlana ho gayA hai / yaha saba ho jAne para maiM bhagavAn ke abhivaMdana hetu jAU~ / [30] rAjA kUNika dvArA yoM kahe jAne para usa senAnAyaka ne harSa evaM prasannatApUrvaka hAtha jor3e, aMjali ko mastaka se lagAyA tathA vinayapUrvaka rAjA kA Adeza svIkAra karate hue nivedana kiyA-mahArAja kI jaisI AjJA / senAnAyaka ne yoM rAjAjJA svIkAra kara hasti-vyApRta ko bulAyA / usase kahA-devAnupriya ! bhaMbhasAra ke putra mahArAja kUNika ke lie pradhAna, uttama hAthI sajAkara zIghra taiyAra karo / ghor3e, hAthI, ratha tathA zreSTha yoddhAoM se parigaThita caturaMgiNI senA ke taiyAra hone kI vyavasthA karAo / phira mujhe AjJA-pAlana ho jAne kI sUcanA kro| mahAvata ne senAnAyaka kA kathana sunA, usakA Adeza vinaya-sahita svIkAra kiyA / usa mahAvata ne, kalAcArya se zikSA prApta karane se jisakI buddhi vividha kalpanAoM tathA sarjanAoM meM atyanta nipuNa thI, usa uttama hAthI ko ujjvala nepathya, veSabhUSA Adi dvArA zIghra sajA diyA / usa susajja hAthI kA dhArmika utsava ke anurUpa zrRMgAra kiyA, kavaca lagAyA, kakSA ko usake vakSaHsthala se kasA, gale meM hAra tathA uttama AbhUSaNa pahanAye, isa prakAra use suzobhita kiyA / vaha bar3A tejomaya dIkhane lagA / sulalita karNapUroM dvArA use susajjita kiyA / laTakate hue lambe jhUloM tathA mada kI gaMdha se ekatra hue bhauMroM ke kAraNa vahA~ aMdhakAra jaisA pratIta hotA thA / jhUla para bela bUMTe kar3hA pracchada vastra DAlA gayA / zastra tathA kavacayukta vaha hAthI yuddhArtha sajjita jaisA pratIta hotA thA / usake chatra, dhvajA, ghaMTA tathA patAkA-ye saba yathAsthAna yojita kiye gaye / mastaka ko pA~ca kalaMgiyoM se vibhUSita kara use sundara banAyA / usake donoM ora do ghaMTiyA~ laTakAI / vaha hAthI bijalI sahita kAle
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 AgamasUtra - hindI anuvAda bAdala jaisA dikhAI detA thA / vaha apane bar3e DIlaDaula ke kAraNa aisA lagatA thA, mAno akasmAt koI calatA-phiratA parvata utpanna ho gayA ho / vaha madonmatta thA / bar3e megha kI taraha vaha gulagula zabda dvArA apane svara meM mAno garajatA thA / usakI gati mana tathA vAyu ke vega ko bhI parAbhUta karane vAlI thI / vizAla deha tathA pracaMDa zakti ke kAraNa vaha bhIma pratIta hotA thA / usa saMgrAma yogya AbhiSekya hastiratna ko mahAvata ne sannaddha kiyA use taiyAra kara ghor3e, hAthI, ratha tathA uttama yoddhAoM se parigaThita senA ko taiyAra karAyA / phira vaha mahAvata, jahA~ senAnAyaka thA, vahA~ AyA aura AjJA pAlana kiye jA cukane kI sUcanA dI / tadanantara senAnAyaka ne yAnazAlika ko bulAyA / usase kahA -subhadrA Adi rAniyoM ke lie, unameM se pratyeka ke lie yAtrAbhimukha, jute hue yAna bAharI sabhA bhavana ke nikaTa upasthita karo / hAjira kara AjJA-pAlana kiye jA cukane kI sUcanA do / yAnazAlika ne senAnAyaka kA Adeza vinayapUrvaka svIkAra kiyA / vaha, jahA~ yAnazAlA thI, vahA~ AyA / yAnoM kA nirIkSaNa kiyA / unakA pramArjana kiyA / unheM vahA~ se haTAyA / bAhara nikaalaa| - una para lagI kholiyA~ dUra kI / yAnoM ko sajAyA / unheM uttama AbharaNoM se vibhUSita kiyA / vaha jahA~ vAhanazAlA thI, AyA / vAhanazAlA meM praviSTa huA / vAhanoM kA nirIkSaNa kiyA / unheM saMpramArjita kiyA - vAhanazAlA se bAhara nikAlA / unakI pITha thapathapAI / una para lage AcchAdaka vastra haTAye / vAhanoM ko sajAyA / uttama AbharaNoM se vibhUSita kiyA / unheM yAnoM meM jotA / pratotrayaSTikAe~, tathA pratotradhara ko prasthApita kiyA- unheM yaSTikAe~ dekara yAna - cAlana kA kArya sauMpA / yAnoM ko rAjamArga pakar3avAyA / vaha, jahA~ senAnAyaka thA, vahA~ AyA / Akara senAnAyaka ko AjJA-pAlana kiye jA cukane kI sUcanA dI / phira senAnAyaka ne nagaraguptika nagararakSaka ko bulAkara kahA- devAnupriya ! campA nagarI ke bAhara aura bhItara, usake saMghATaka, trika, catuSaka, catvara, caturmukha, rAjamArga - ina sabakI saphAI karAo / vahA~ pAnI kA chir3akAva karAo, gobara Adi kA lepa karAo yAvat nagarI vAtAvaraNa ko utkRSTa saurabhamaya karavA do / yaha saba karavAkara mujhe sUcita karo ki AjJA kA anupAlana ho gayA hai / nagarapAla ne senAnAyaka kA Adeza vinayapUrvaka svIkAra kiyA / campAnagarI kI bAhara se, bhItara se saphAI, pAnI kA chir3akAva Adi karavAkara, vaha jahA~ senAnAyaka thA, vahA~ Akara AjJApAlana kiye jA cukane kI sUcanA dI / tadanantara senAnAyaka ne bhaMbhasAra ke putra rAjA kUNika ke pradhAna hAthI ko sajA huA dekhA / caturaMgiNI senA ko sannaddha dekhA / subhadrA Adi rAniyoM ke upasthApita yAna dekhe / campAnagarI kI bhItara aura bAhara se saphAI dekhI / vaha sugaMdha se mahaka rahI hai / yaha saba dekhakara vaha mana meM harSita, parituSTa, Anandita evaM prasanna huA / bhaMbhasAra kA putra rAjA kUNika jahA~ thA, vaha vahA~ AyA / Akara hAtha jor3e, rAjA se nivedana kiyA- devAnupriya ! AbhiSekya hastiratna taiyAra hai, ghor3e, hAthI, ratha, uttama yoddhAoM se parigaThita caturaMgiNI senA sannaddha hai / subhadrA Adi rAniyoM ke lie, pratyeka ke lie alaga-alaga jute hue yAtrAbhimukha yAna bAharI sabhA bhavana ke nikaTa upasthApita haiM / campAnagarI kI bhItara aura bAhara se saphAI karavA dI gaI hai, pAnI kA chir3akAva karavA diyA gayA hai, vaha sugaMdha se mahaka rahI hai / devAnupriya ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ke abhivandana hetu Apa padhAreM / [31] bhaMsAra ke putra rAjA kUNika ne senAnAyaka se yaha sunA / vaha prasanna evaM
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ aupapAtika-31 183 parituSTa huA / jahA~ vyAyAmazAlA thI, vahA~ AyA / vyAyAmazAlA meM praveza kiyA / aneka prakAra se vyAyAma kiyA / aMgoM ko khIMcanA, uchalanA-kUdanA, aMgoM ko mor3anA, kuztI lar3anA, vyAyAma ke upakaraNa Adi ghumAnA-ityAdi dvArA apane ko zrAnta, parizrAnta kiyA, phira prINanIya rasa, rakta Adi dhAtuoM meM samatA-niSpAdaka, darpaNIya, madanIya, bRhaNIya, AhlAdajanaka, zatapAka, sahasrapAka sugaMdhita tailoM, abhyaMgoM Adi dvArA zarIra ko masalavAyA / phira tailacarma para, taila mAliza kiye hue puruSa ko jisa para biThAkara saMvAhana kiyA jAtA hai, dehacaMpI kI jAtI hai, sthita hokara aise puruSoM dvArA, jinake hAthoM aura pairoM ke talue atyanta sukumAra tathA komala the, jo cheka, kalAvid, dakSa, prAptArtha, kuzala, medhAvI, saMvAhana-kalA meM nipuNa, abhyaMgana, ubaTana Adi ke mardana, parimardana, uddhalana, haDDiyoM ke lie sukhaprada, mAMsa ke lie sukhaprada, camar3I ke lie sukhaprada tathA rooM ke lie sukhaprada yoM cAra prakAra se mAliza va dehacaMpI karavAI, zarIra ko dabavAyA / - isa prakAra thakAvaTa, vyAyAmajanita parizrAnti dUra kara rAjA vyAyAmazAlA se bAhara nikalA / jahA~ snAnaghara thA, vahA~ AyA / snAnaghara meM praviSTa huA / vaha motiyoM se banI jAliyoM dvArA sundara lagatA thA / usakA prAMgaNa taraha-taraha kI maNi, ratnoM se khacita thA / usameM ramaNIya snAna-maMDapa thA / usakI bhItoM para aneka prakAra kI maNiyoM tathA ratnoM ko citrAtmaka rUpa meM jar3A gayA thA / aise snAnaghara meM praviSTa hokara rAjA vahA~ snAna hetu avasthApita caukI para sukhapUrvaka baiThA / zuddha, candana Adi sugandhita padArthoM ke rasa se mizrita. puSparasa-mizrita sukhaprada-na jyAdA uSNa, na jyAdA zAtala ja uttama snAna-vidhi dvArA punaH punaH-acchI taraha snAna kiyA / snAna ke anantara rAjA ne dRSTidoSa, najara Adi ke nivAraNahetu rakSAbandhana Adi ke rUpa meM aneka, saikar3oM vidhi-vidhAna saMpAdita kiye / tatpazcAt roe~dAra, sukomala, kASAyita vastra se zarIra ko poMchA / sarasa, sugandhita gorocana tathA candana kA deha para lepa kiyA / adUSita, cUhoM Adi dvArA nahIM katare hue, nirmala, dUSyaratna bhalI bhA~ti pahane / pavitra mAlA dhAraNa kI / kesara Adi kA vilepana kiyA / maNiyoM se jar3e sone ke AbhUSaNa pahane / hAra, ardhahAra tathA tIna lar3oM ke hAra aura lambe, laTakate kaTisUtra se apane ko suzobhita kiyA / gale ke AbharaNa dhAraNa kiye / aMguliyoM meM aMgUThiyA~ pahanIM / isa prakAra apane sundara aMgoM ko sundara AbhUSaNoM se vibhUSita kiyA / uttama kaMkaNoM tathA truTitoM-bhujabaMdhoM dvArA bhujAoM ko stambhita kiyA / yoM rAjA kI zobhA adhika bar3ha gaI / mudrikAoM ke kAraNa rAjA kI aMguThiyA~ pIlI laga rahI thIM / kuMDaloM se mukha udyotita thA / mukuTa se mastaka dIpta thA / hAroM se DhakA huA usakA vakSaHsthala sundara pratIta ho rahA thA / rAjA ne eka lambe, lakaTate hue vastra ko uttarIya ke rUpa meM dhAraNa kiyA / suyogya zilpiyoM dvArA maNi, svarNa, ratna-inake yoga se suracita vimala, mahArha, suzliSTa, viziSTa, prazasta, vIvalaya dhAraNa kiyaa| adhika kyA kaheM, isa prakAra alaMkRta, vibhUSita, viziSTa sajjAyukta rAjA aisA lagatA thA, mAno kalpavRkSa ho / apane Upara lagAye gaye koraMTa puSpoM kI mAlAoM se yukta chatra, donoM ora DulAye jAte cAra caMvara, dekhate hI logoM dvArA kiye gaye maMgalamaya jaya zabda ke sAtha rAjA snAna-gRha se bAhara nikalA / aneka gaNanAyaka, daNDanAyaka, rAjA, Izvara, talavara, mADaMbika, kauTumbika, ibhya, zreSThI, senApati, sArthavAha, dUta, sandhipAla, ina sabase ghirA huA vaha rAjA dhavala mahAmegha vizAla bAdala se nikale nakSatroM, AkAza ko dedIpyamAna karate tAroM ke madhyavartI
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 AgamasUtra - hindI anuvAda candra ke sadRza dekhane meM bar3A priya lagatA thA / vaha, jahA~ bAharI sabhA bhavana thA, pradhAna hAthI thA, vahA~ AyA / vahA~ Akara aMjanagiri ke zikhara ke samAna vizAla, ucca gajapati para vaha narapati ArUDha huA / taba bhaMsAra ke putra rAjA kUNika ke pradhAna hAthI para savAra ho jAne para sabase pahale svastika, zrIvatsa, nandyAvarta, varddhamAnaka, bhadrAsana, kalaza, matsya tathA darpaNa - ye ATha maMgala kramazaH cale / usake bAda jala se paripUrNa kalaza, jhAriyA~, divya chatra, patAkA, caMvara tathA darzana - racita - rAjA ke dRSTipatha meM avasthita, darzanIya, havA se phaharAtI, ucchita, mAno AkAza ko chUtI huI sI vijaya-vaijayantI - vijaya dhvajA liye rAjapuruSa cale / tadanantara vaiDUrya se dedIpyamAna ujjvala daMDayukta, laTakatI huI koraMTa puruSoM kI mAlAoM se suzobhita, candramaMDala ke sadRza AbhAmaya, samucchita, Atapatra, chatra, ati uttama siMhAsana, zreSTha maNi - ratnoM se vibhUSita, jisa para rAjA kI pAdukAoM kI jor3I rakhI thIM, vaha pAdapITha, caukI, jo kiGkaroM, vibhinna kAryoM meM niyukta bhRtyoM tathA padAtiyoM se ghire hue the, kramazaH Age ravAnA hue / bahuta se laSTigrAha, kuntagrAha, cAcagrAha, camaragrAha, pAzagrAha, pustakagrAha, phalakagrAha, pIThagrAha, vINAgrAha, kUpyagrAha, haDappayagrAha, yathAkrama Age ravAnA hue / usake bAda bahuta se daNDI, muNDI, zikhaNDI, jaTI, picchI, hAsakara, vidUSaka, Damarakara, cATukara, vAdakara, kandarpakara, davakara, kautkucika, krIDAkara, inameM se katipaya bajA hue, gAte hue, haMsate hue, nAcate hue bolate hue, sunAte hue, rakSA karate hue, avalokana karate hue, tathA jaya zabda kA prayoga karate hue - yathAkrama Age bar3he / tadanantara jAtya, eka sau ATha ghor3e yathAkrama ravAnA kiye gaye / ve vega, zakti aura sphUrtimaya vaya meM sthita the / harimelA nAmaka vRkSa kI kalI tathA mallikA jaisI unakI A~kheM thIM / tote kI coMca kI taraha vakra paira uThAkara ve zAna se cala rahe the / ve capala, caMcala cAla liye hue the / gaDDhe Adi lAMghanA, U~cA kUdanA, tejI se sIdhA daur3anA, caturAI se daur3anA, bhUmi para tIna paira TikAnA, jayinI saMjJaka sarvAtizAyinI teja gati se daur3anA, calanA ityAdi viziSTa gatikrama ve sIkhe hue the / unake gale meM pahane hue, zreSTha AbhUSaNa laTaka rahe the / mukha ke AbhUSaNa avacUlaka, darpaNa kI AkRtiyukta vizeSa alaMkAra, abhilAna bar3e sundara dikhAI dete the / unake kaTibhAga cAmara - daMDa se suzobhita the / sundara, taruNa sevaka unheM thAme hue the / 1 tatpazcAt yathAkrama eka sau ATha hAthI ravAnA kiye gaye / ve kucha kucha matta evaM unnata the / unake dA~ta kucha kucha bAhara nikale hue the / dA~toM ke pichale bhAga kucha vizAla the, dhavala the / una para sone ke khola car3he the / ve hAthI svarNa, maNi tathA ratnoM se zobhita the / uttama, suyogya mahAvata unheM calA rahe the / usake bAda eka sau ATha ratha yathAkrama ravAnA kiye gaye / ve chatra, dhvaja, patAkA, ghaNTe, sundara toraNa, nandighoSa se yukta the / choTI choTI ghaMTiyoM se yukta jAla una para phailAye hue the / himAlaya parvata para utpanna tiniza kA kATha, jo svarNa- khacita thA, una rathoM meM lagA thA / rathoM ke pahiyoM ke gheroM para lohe ke paTTe car3hAye hue the / pahiyoM kI dhurAe~ gola thI, sundara, sadRDha banI thIM / unameM chaMTe hue, uttama zreNI ke ghor3e jute the / suyogya, suzikSita sArathiyoM ne unakI bAgaDora samhAla rakhI tarakaza se suzobhita the / kavaca, zirastrANa, dhanuSa, bANa tathA anyAnya zastra rakhe the / i prakAra ve yuddha-sAmagrI se susajjita the / tadanantara hAthoM meM talavAreM, zaktiyA~, kunta, tomara, zUla, laTThiyA~, bhindimAla tathA dhanuSa dhAraNa kiye hue sainika kramazaH ravAnA hue /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ aupapAtika-31 185 taba narasiMha, narapati, paripAlaka, narendra, parama aizvaryazAlI adhipati, naravRSabha, manujarAjavRSabha, uttara bhArata ke Adhe bhAga ko sAdhane meM saMpravRtta, bhaMbhasAraputra rAjA kUNika ne jahA~ pUrNabhadra caitya thA, vahA~ jAne kA vicAra kiyA, prasthAna kiyA / azva, hastI, ratha evaM paidala-isa prakAra caturaMgiNI senA usake pIche-pIche cala rahI thI / rAjA kA vakSasthala hAroM se vyApta, suzobhita tathA prItikAra thA / usakA mukha kuNDaloM se udyotita thA / mastaka mukuTa se dedIpyamAna thA / rAjocita tejasvitArUpa lakSmI se vaha atyanta dIptimaya thA / vaha uttama hAthI para ArUDha huA / koraMTa ke puSpoM kI mAlAoM se yukta chatra usa para tanA thA / zreSTha, zveta caMvara DulAye jA rahe the / vaizramaNa, narapati, amarapati ke tulya usakI samRddhi suprazasta thI, jisase usakI kIrti vizruta thI / bhaMbhasAra ke putra rAjA kUNika ke Age bar3e bar3e ghor3e aura ghur3asavAra the / donoM ora hAthI tathA hAthiyoM para savAra puruSa the / pIche stha-samudAya thA / tadanantara bhaMbhasAra kA putra rAjA kUNika campA nagarI ke bIcoMbIca hotA huA Age bar3hA / usake Age Age jala se bharI jhAriyA~ liye puruSa cala rahe the / sevaka donoM ora paMkhe jhala rahe the / Upara sapheda chatra tanA thA / caMvara Dhole jA rahe the / vaha saba prakAra kI samRddhi, saba prakAra kI dyuti, saba prakAra ke sainya, sabhI parijana, samAdarapUrNa prayatna, sarva vibhUti, sarvavibhUSA, sarvasambhrama, sarva-puSpa gandhamAlyAlaMkAra, sarva tUrya zabda sannipAta, mahARddhi, mahAdyuti, mahAbala, apane viziSTa pArivArika jana-samudAya se suzobhita thA tathA zaMkha, paNava, paTaha, choTe Dhola, bherI, jhAlara, kharamuhI, huDukka, muraja, mRdaMga tathA dundubhi eka sAtha vizeSa rUpa se bajAe jA rahe the / [32] jaba rAjA kaNika caMpA nagarI ke bIca se gajara rahA thA. bahata se abhyarthI, kAmArthI. bhogArthI. lAbhArthI kilbiSika kApAlika. karabAdhita. zAMkhika. cAkrika. lAMgalika. mukhamAMgalika, vardhamAna, pUSyamAnava, khaMDikagaNa, iSTa, kAnta, priya, manojJa, manAma, manobhirAma, hRdaya meM Ananda utpanna karanevAlI vANI se evaM jaya vijaya Adi saikar3oM mAMgalika zabdoM se rAjA kA anavarata abhinandana karate hue, abhistavana karate hue isa prakAra bole-jana-jana ko Ananda dene vAle rAjan ! ApakI jaya ho, ApakI jaya ho / jana-jana ke lie kalyANasvarUpa rAjan ! Apa sadA jayazIla hoM / ApakA kalyANa ho / jinheM nahIM jItA hai, una para Apa vijaya prApta kareM / jinako jIta liyA hai unakA pAlana kareM / unake bIca nivAsa kareM / devoM meM indra kI taraha, asuroM meM camarendra kI taraha, nAgoM meM dharaNendra kI taraha, tAroM meM candramA kI taraha, manuSyoM meM cakravartI bharata kI taraha Apa aneka varSoM taka, aneka zatavarSoM taka, aneka sahasravarSoM taka, aneka lakSa varSoM taka anaghasamagra sarvathA sampanna, hRSTa, tuSTa raheM aura utkRSTa Ayu prApta kareM | Apa apane priyajana sahita caMpAnagarI ke tathA anya bahuta se grAma, Akara, nagara, kheTa, karbaTa, droNa-mukha, maDaMba, pattana, Azrama, nigama, saMvAha, sanniveza, ina sabakA Adhipatya, paurovRttya, svAmitva, bhartRtva, mahattaratva, AjJezvaratva-senApatitva-ina sabakA sarvAdhikRta rUpa meM pAlana karate hue nirbAdha avicchinna rUpa meM nRtya, gIta, vAdya, vINA, karatAla, tUrya evaM ghanamRdaMga ke nipuNatApUrNa prayoga dvArA nikalatI sundara dhvaniyoM se Anandita hote hue, vipula atyadhika bhoga bhogate hue sukhI raheM, yoM kahakara unhoMne jaya-ghoSa kiyA / bhaMbhasAra ke putra rAjA kUNika kA sahasroM nara-nArI apane netroM se bAra-bAra darzana kara rahe the, hRdaya se usakA bAra-bAra abhinandana kara rahe the, apane zubha manoratha liye hue the, usakA bAra-bAra abhistavana kara rahe the, usakI kAnti, uttama saubhAgya Adi guNoM ke kAraNa ye svAmI
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 AgamasUtra - hindI anuvAda hameM sadA prApta raheM, bAra-bAra aisI abhilASA karate the / nara-nAriyoM dvArA apane hajAroM hAthoM se upasthApita aMjalimAlA ko apanA dAhinA hAtha UMcA uThAkara bAra-bAra svIkAra karatA huA, atyanta komala vANI se unakA kuzala pUchatA huA, gharoM kI hajAroM paMktiyoM ko lAMghatA huA rAjA kUNika campA nagarI ke bIca se nikalA / jahA~ pUrNabhadra caitya thA, vahA~ AyA / bhagavAn ke na adhika dUra na adhika nikaTa rukA / tIrthaMkaroM ke chatra Adi atizayoM dekhA / dekhakara apanI savArI ke pramukha uttama hAthI ko ThaharAyA, hAthI se nIce utarA, talavAra, chatra, mukuTa, caMvara-ina rAja cihnoM ko alaga kiyA, jUte utAre / bhagavAn mahAvIra jahA~ the, vahA~ AyA / Akara, sacitta kA vyutsarjana, acitta kA avyutsarjana, akhaNDa vastra kA uttarAsaMga, dRSTi par3ate hI hAtha jor3anA, mana ko ekAgra karanA - ina pA~ca niyamoM ke anupAlanapUrvaka rAjA kUNika bhagavAn ke sammukha gayA / bhagavAn ko tIna bAra AdakSiNa- pradakSiNA kara vandanA kI, namaskAra kiyA / kAyika, vAcika, mAnasika rUpa se paryupAsanA kI / kAyika paryupAsanA ke rUpa meM hAthoM-pairoM ko saMkucita kiye hue zuzrUSA karate hue, namana karate hue bhagavAn kI ora mu~ha kiye, vinaya se hAtha jor3e hue sthita rahA / vAcika paryupAsanA ke rUpa meM - jo-jo bhagavAn bolate the, usake lie "yaha aisA hI hai bhante ! yahI tathya hai bhagavan ! yahI satya hai prabho ! yahI sandeha-rahita hai svAmI ! yahI icchita hai bhante ! yahI pratIcchita hai, prabho ! yahI icchita - pratIcchita hai, bhante ! jaisA Apa kaha rahe haiM / " isa prakAra anukUla vacana bolatA, mAnasika paryupAsanA ke rUpa meM apane meM atyanta saMvega utpanna karatA huA tIvra dharmAnurAga se anurakta rahA / [33] taba subhadrA Adi rAniyoM ne antaHpura meM snAna kiyA, nitya kArya kiye / kautuka kI dRSTi se A~khoM meM kAjala AMjA, lalATa para tilaka lagAyA, prAyazcitta hetu candana, kuMkuma, dadhi, akSata, Adi se maMgala - vidhAna kiyA / ve sabhI alaMkAroM se vibhUSita huIM / phira bahu sI deza-videza kI dAsiyoM, jinameM se aneka kubar3I thIM; aneka kirAta deza kI thI, aneka baunI thIM, aneka aisI thIM, jinakI kamara jhukI thIM, aneka barbara deza kI, kuza deza kI, yUnAna deza kI, pahlava deza kI, isina deza kI, cArukinika deza kI, lAsaka deza kI, lakuza deza kI, siMhala deza kI, dravir3a deza kI, araba deza kI, pulinda deza kI, pakkaNa deza kI, bahala deza kI, muruMDa deza kI, zabara deza kI, pArasa deza kI-yoM vibhinna dezoM kI thIM jo svadezI vezabhUSA se sajjita thIM, jo cintita aura abhilaSita bhAva ko saMketa yA ceSTA mAtra se samajha lene meM vijJa thIM, apane apane deza ke rIti-rivAja ke anurUpa jinhoMne vastra Adi dhAraNa kara rakhe the, aisI dAsiyoM ke samUha se ghirI huI, varSadharoM, kaMcukiyoM tathA antaHpura ke prAmANika rakSAdhikAriyoM se ghirI huI bAhara nikalIM / antaHpura se nikala kara subhadrA Adi rAniyA~, jahA~ unake lie alaga-alaga ratha khar3e the, vahA~ AI / apane alaga-alaga avasthita yAtrAbhimukha, jute hue rathoM para savAra huIM / apane parijana varga Adi se ghirI huI campAnagarI ke bIca se nikalIM / jahA~ pUrNabhadra caitya thA, vahA~ AIM / zramaNa bhagavAn mahAvIra ke na adhika dUra, na adhika nikaTa ThaharIM / tIrthaMkaroM ke chatra Adi atizayoM ko dekhA / dekhakara apane apane rathoM ko rukavAyA / rathoM se nIce utarIM / apanI bahuta sI kubjA Adi pUrvokta dAsiyoM se ghirI huI bAhara nikalIM / jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra the, vahA~ AI | bhagavAn ke nikaTa jAne hetu pA~ca prakAra ke abhigamana jaise sacitta padArthoM kA vyutsarjana, karanA, acitta padArthoM kA avyutsarjana, deha ko vinaya se namra
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ aupapAtika- 33 187 karanA, bhagavAn kI dRSTi par3ate hI hAtha jor3anA tathA mana ko ekAgra karanA / phira unhoMne tIna bAra bhagavAn mahAvIra ko AdakSiNa- pradakSiNA dI / vaisA kara vandana - namaskAra kiyA / ve apane pati mahArAja kUNika ko Age kara apane parijanoM sahita bhagavAn ke sanmukha vinayapUrvaka hAtha jor3e paryupAsanA karane lagIM / [34] tatpazcAt zramaNa bhagavAn mahAvIra ne bhaMbhasAraputra rAjA kUNika, subhadrA Adi rAniyoM tathA mahatI pariSad ko dharmopadeza kiyA / bhagavAn mahAvIra kI dharmadezanA sunane ko upasthita pariSad meM, atizaya jJAnI sAdhu, muni, yati, devagaNa tathA saikar3oM saikar3oM zrotAoM ke samUha upasthita the / oghabalI, atibalI, mahAbalI, aparimita bala, teja mahattA tathA kAMtiyukta, zarat kAla ke nUtana megha ke garjana, krauMca pakSI ke nirghoSa tathA nagAre kI dhvani samAna madhura gaMbhIra svarayukta bhagavAn mahAvIra ne hRdaya meM vistRta hotI huI, kaMTha meM avasthita hotI huI tathA mUrdhA meM parivyApta hotI huI suvibhakta akSaroM ko lie hue, aspaSTa uccAraNavarjita yA hakalAhaTa se rahita, suvyakta akSara varNoM kI vyavasthita zrRMkhalA lie hue, pUrNatA tathA svaramAdhurI yukta, zrotAoM kI sabhI bhASAoM meM pariNata hone vAlI, eka yojana taka pahu~canevAle svara meM, arddhamAgadhI bhASA meM dharma kA parikathana kiyA / upasthita sabhI Arya-anArya janoM ko aglAna bhAva se dharma kA AkhyAna kiyA / bhagavAn dvArA udgIrNa arddha mAgadhI bhASA una sabhI AryoM aura anAryoM kI bhASAoM meM pariNata ho gaI / bhagavAn ne jo dharmadezanA dI, vaha isa prakAra hai-loka kA astitva hai, aloka kA astitva hai / isI prakAra jIva, ajIva, bandha, mokSa, puNya, pApa, Asrava, saMvara, vedanA, nirjarA, arhat, cakravartI, baladeva, vAsudeva, naraka, nairayika, tiryaMcayoni, tiryacayonika jIva, mAtA, pitA, RSi, deva, devaloka, siddhi, siddha, parinirvANa, parinirvRtta, inakA astitva hai / prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna aura parigraha haiM / krodha, mAna, mAyA, lobha, yAvat mithyAdarzana zalya hai / prANAtipAtaviramaNa, mRSAvAdaviramaNa, adattAdAnaviramaNa, maithunaviramaNa, parigrahaviramaNa, krodha se, yAvat mithyAdarzanazalyaviveka honA aura tyAganA yaha saba hai - sabhI astibhAva haiM / sabhI nAstibhAva haiM / sucIrNa, rUpa meM saMpAdita dAna, zIla tapa Adi karma uttama phala denevAle haiM tathA duzcIrNa duHkhamaya phala denevAle haiM / jIva puNya tathA pApa kA sparza I karatA hai, bandha karatA hai / jIva utpanna hote haiM-zubha karma azubha karma phala yukta haiM, niSphala nahIM hote / prakArAntara se bhagavAn dharma kA AkhyAna karate haiM - yaha nirgranthapravacana, jinazAsana athavA prANI kI antarvartI granthiyoM ko chur3AnevAlA AtmAnuzAsanamaya upadeza satya hai, anuttara hai, kevala hai, saMzuddha hai, pratipUrNa haiM, naiyAyika hai - pramANa se abAdhita hai tathA zalya-kartana hai, yaha siddhi kA mArga hai, mukti hetu hai, nirvANa patha hai, niryANamArga hai, avitatha, avisandhi kA mArga hai / isameM sthita jIva siddhi prApta karate haiM, buddha hote haiM, mukta ho jAte haiM, parinirvRta hote haiM tathA sabhI duHkhoM kA anta kara dete haiM / ekArcA, aise bhadanta haiM / ve devaloka maharddhika ( atyanta dyuti, bala tathA yazomaya), atyanta sukhamaya dUraMgatika haiM / vahA~ devarUpa meM utpanna ve jIva atyanta Rddhisampanna tathA cirasthitika haiM / unake vakSaHsthala hAroM se suzobhita hote haiM / ve kalpopaga devaloka meM deva zayyA se yuvA rUpa meM utpanna hote haiM / ve vartamAna meM uttama devagati ke dhAraka tathA bhaviSya meM bhadra avasthA ko prApta karanevAle hote haiM / asAdhAraNa rUpavAn hote haiM / I
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 AgamasUtra-hindI anuvAda bhagavAn ne Age kahA-jIva cAra sthAnoM se-nairayika kA AyuSyabandha karate haiM, phalataH ve vibhinna narakoM meM utpanna hote haiM / ve sthAna isa prakAra haiM-1. mahAArambha, 2. mahAparigraha, 3. paMcendriya-vadha tathA 4. mAMsa-bhakSaNa | ina kAraNoM se jIva tiryaMca-yoni meM utpanna hote haiM1. mAyApUrNa nikRti, 2. alIka vacana, 3. utkaMcanatA, 4. vaMcanatA / ina kAraNoM se jIva manuSya-yoni meM utpanna hote haiM-1. prakRti-bhadratA, 2. prakRti-vinItatA, 3. sAnukrozatA, 4. amatsaratA / ina kAraNoM se jIva devayoni meM utpanna hote haiM-1. sarAgasaMyama, 2. saMyamAsaMyama, 3. akAma-nirjarA, 4. bAla-tapa-tatpazcAt bhagavAn ne batalAyA [35] jo naraka meM jAte haiM, ve vahA~ nairayikoM jaisI vedanA pAte haiM / tiryaMca yoni meM gaye hue vahA~ honevAle zArIrika aura mAnasika duHkha prApta karate haiM / [36] manuSyajIvana anitya hai / usameM vyAdhi, vRddhAvasthA, mRtyu aura vedanA Adi pracura kaSTa hai / devaloka meM deva daivIRddhi aura daivIsakha prApta karate haiM / [37] bhagavAnane naraka tiryaMcayoni, mAnuSabhAva, devaloka tathA siddha, siddhAvasthA evaM chaha jIvanikAya kA vivecana kiyA / [38] jaise-jIva baMdhate haiM, mukta hote haiM, parikleza pAte haiM / kaI apratibaddha vyakti duHkhoM kA anta karate haiM / [39] pIr3A vedanA va AkulatApUrNa cittayukta jIva duHkha-sAgara ko prApta karate haiM, vairAgya prApta jIva karma-bala ko dhvasta karate haiM / [40] rAgapUrvaka kiye gaye karmoM kA phalavipAka pApapUrNa hotA hai, karmoM se sarvathA rahita hokara jIva siddhAvasthA prApta karate haiM yaha saba (bhagavAn ne) AkhyAta kiyA / Age bhagavAn ne batalAyA-dharma do prakAra kA hai-agAra-dharma aura anagAra-dharma / anagAra-dharma meM sAdhaka sarvataH sarvAtmanA, sarvAtmabhAva se sAvadha kAryoM kA parityAga karatA huA muMDita hokara, gRhavAsa se anagAra dazA meM pravrajita hotA hai / vaha saMpUrNataH prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha tathA rAtri-bhojana se virata hotA hai / bhagavAn ne kahA-AyuSyamAn ! yaha anagAroM ke lie samAcaraNIya dharma kahA gayA hai / isa dharma kI zikSA yA AcaraNa meM upasthita rahate hue nirgrantha yA nirgranthI sAdhvI AjJA ke ArAdhaka hote haiM / bhagavAn ne agAradharma 12 prakAra kA batalAyA-5 aNuvrata, 3 guNavrata tathA 4 zikSAvrata / 5 aNuvrata isa prakAra haiM-1. sthUla prANAtipAta se nivRtta honA, 2. sthUla mRSAvAda se nivRtta honA, 3. sthUla adattAdAna se nivRtta honA, 4. svadArasaMtoSa maithuna kI sImA, 5. parigraha kI icchA kA parimANa / 3. guNavrata isa prakAra haiM-1. anarthadaMDa-viramaNa, 2. digvrata, 3. upabhoga-paribhoga-parimANa / zikSAvrata isaprakAra haiM-1. sAmAyika, 2. dezAvakAzika, 3. poSadhopavAsa, 4. atithi-saMvibhAga / titikSApUrvaka antima maraNa rUpa saMlekhaNA bhagavAn ne kahA-AyuSyamAn ! yaha gRhI sAdhakoM kA AcaraNIya dharma hai / isa dharma ke anusaraNa meM prayatnazIla hote hue zramaNopAsaka-zrAvaka yA zramaNopAsikA zrAvikA AjJA ke ArAdhaka hote haiM / [41] taba vaha vizAla manuSya-pariSad zramaNa bhagavAn mahAvIra se dharma sunakara, hRdaya meM dhAraNa kara, hRSTa-tuSTa huI, citta meM Ananda evaM prIti kA anubhava kiyA, atyanta saumya mAnasika bhAvoM se yukta tathA harSAtireka se vikasita-hRdaya hokara uThI / uThakara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra AdakSiNa-pradakSiNA, vaMdana-namaskAra kiyA, unameM se kaI gRhastha-jIvana
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ aupapAtika 41 189 kA parityAga kara muMDita hokara, anagAra yA zramaNa ke rUpa meM pravrajita hue / kaiyoM ne pA~ca aNuvrata tathA sAta zikSAvrata rUpa bAraha prakAra kA gRhi dharma svIkAra kiyA / zeSa pariSad ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana kiyA, namaskAra kiyA- bhagavan ! Apa dvArA suAkhyAta, suprajJapta, subhASita, suvinIta, subhAvita, nirgrantha-pravacana, anuttara hai / Apane dharma kI vyAkhyA karate hue upazama kA vizleSaNa kiyA / upazama kI vyAkhyA karate hue viveka samajhAyA / viveka kI vyAkhyA karate hue Apane viramaNa kA nirUpaNa kiyA / viramaNa kI vyAkhyA karate hue Apane pApa karma na karane kI vivecanA kI / dUsarA koI zramaNa yA brAhmaNa nahIM hai, jo aise dharma kA upadeza kara sake / isase zreSTha dharma ke upadeza kI to bAta hI kahA~ ? yoM kahakara vaha pariSad jisa dizA se AI thI, usI ora lauTa gaI / [42] tatpazcAt bhaMbhasAra kA putra rAjA kUNika zramaNa bhagavAn mahAvIra se dharma kA zravaNa kara hRSTa, tuSTa huA, mana meM Anandita huA / apane sthAna se uThA / zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra AdakSiNa pradakSiNA kI / vandana - namaskAra kiyA / bolA- bhagavan ! Apa dvArA suAkhyAta, suprajJapta, subhASita, suvinIta, subhAvita, nirgrantha pravacana, anuttara hai / isase zreSTha dharma ke upadeza kI to bAta hI kahA~ ?" yoM kaha kara vaha jisa dizA se AyA thA, usI dizA meM lauTa gayA / [43] subhadrA Adi rAniyA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra se dharma kA zravaNa kara hRSTa, tuSTa huI, mana meM Anandita huI / apane sthAna se uThIM / uThakara zramaNa bhagavAn mahAvIra kI tIna bAra AdakSiNa- pradakSiNA kI / vaisA kara bhagavAn ko vandana - namaskAra kiyA / vandana - namaskAra kara ve bolI - " nirgrantha-pravacana suAkhyAta hai... sarvazreSTha hai... ityAdi pUrvavat / " yoM kaha kara ve jisa dizA se AI thIM, usI dizA kI ora calI gaIM / munidIparatnasAgara kRt " samavasaraNa" viSayaka hindI anuvAda pUrNa [44] usa kAla, usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra ke jyeSTha antevAsI gautamagotrIya indrabhUti nAmaka anagAra, jinakI deha kI U~cAI sAta hAtha thI, jo samacaturasra - saMsthAna saMsthita the- jo vajra - RSabha - nArAca saMhanana the, kasauTI para khacita svarNa rekhA kI AbhA lie hue kamala ke samAna jo gaura varNa the, jo ugra tapasvI the, dIpta tapasvI the, tapta tapasvI, jo kaThora evaM vipula tapa karane vAle the, jo urAla sAdhanA meM sazakta ghoraguNa dhAraka, ghora tapasvI, ghora brahmacaryavAsI, utkSiptazarIra the, jo vizAla tejolezyA apane zarIra ke bhItara sameTe hue the, bhagavAn mahAvIra sena adhika dUra na adhika samIpa para saMsthita ho, ghuTane U~ce kiye, mastaka nIce kiye, dhyAna kI mudrA meM, saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue avasthita the| taba una bhagavAn gautama ke mana meM zraddhApUrvaka icchA paidA huI, saMzaya - jijJAsA evaM kutUhala paidA huA / punaH unake mana meM zraddhA kA bhAva ubharA, saMzaya ubharA, kutUhala samutpanna huA / uThakara jahA~ bhagavAn mahAvIra the, Ae / tIna bAra AdakSiNa- pradakSiNA kI, vandanAnamaskAra kiyA / bhagavAn ke na adhika samIpa na adhika dUra sunane kI icchA rakhate hue, praNAma karate hue, vinayapUrvaka sAmane hAtha jor3e hue, unakI paryupAsanA karate hue bhagavan ! vaha jIva, jo asaMyata hai, jo avarita hai, jisane pratyAkhyAna dvArA pApa karmoM ko pratihata nahIM kiyA, jo sakriya hai, jo asaMvRta hai, jo ekAntadaMDa yukta hai, jo ekAntabAla hai, jo ekAntasupta hai, kyA vaha pApa karma se lipta hotA hai-hA~, gautama ! hotA hai / bhagavan ! vaha jIva, jo asaMyata hai, jo avirata hai, jisase pratyAkhyAna dvArA pApa
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 AgamasUtra - hindI anuvAda karmoM ko pratihata nahIM kiyA, jo sakriya hai, jo asaMvRta hai, jo ekAntadaMDayukta hai, jo ekAnta- bAla hai, jo ekAnta supta hai, kyA vaha mohanIya pApa karma se lipta hotA hai - mohanIya pApa-karma kA baMdha karatA hai ? hA~ gautama ! karatA hai / bhagavan ! kyA jIva mohanIya karma kA vedana karatA huA mohanIya karma kA baMdha karatA ? kyA vedanIya karma kA baMdha karatA hai ? gautama ! vaha mohanIya karma kA baMdha karatA hai, vedanIya karma kA bhI baMdha karatA hai / kintu ca mohanIya karma kA vedana karatA huA jIva vedanIya karma kA hI baMdha karatA hai, mohanIya kA nahIM bhagavan ! jo jIva asaMyata hai, avirata hai, jisane samyaktvapUrvaka pApakarmoM ko prati nahIM kiyA hai, jo sakriya hai, asaMvRta hai, ekAnta daNDa hai, ekAntabAla hai tathA ekAntasuta hai, sa- dvIndriya Adi spandanazIla, hilane DulanevAle athavA jinheM trAsa kA vedana karate hue anubhava kiyA jA sake, vaise jIvoM kA prAyaH ghAta karatA hai- kyA vaha mRtyu-kAla Ane para mara kara nairayikoM meM utpanna hotA hai ? hA~, gautama aisA hotA hai / bhagavan ! jinhoMne saMyama nahIM sAdhA, jo avarita haiM, jinhoMne pratyAkhyAna dvArA pApa karmoM ko pratihata nahIM kiyA, ve yahA~ se cyuta hokara Age ke janma meM kyA deva hote haiM ? gautama ! kaI deva hote haiM, kaI deva nahIM hote haiM / bhagavan- Apa kisa abhiprAya se aisA kahate haiM ki kaI deva hote haiM, kaI deva nahIM hote ? gautama ! jo jIva mokSa kI abhilASA ke binA yA karma-kSaya ke lakSya ke binA grAma, Akara, nagara, kheTa, gA~va, karbaTa, droNamukha, maDaMba, pattana, Azrama, nigama, saMvAha, sanniveza, meM tRSA, kSudhA, brahmacarya, asnAna, zIta, Atapa, DAMsa, sveda, jalla, malla, paMka, ina paritApoM se apane Apako thor3A yA adhika kleza dete haiM, kucha samaya taka apane Apa ko kleza kara mRtyu kA samaya Ane para deha kA tyAga kara ve vAnavyantara devalokoM meM se kisI loka meM deva ke rUpa meM paidA hote haiM / vahA~ unakI apanI vizeSa gati, sthiti tathA upapAta hotA hai| bhagavan ! vahA~ una devoM kI sthiti - Ayu kitane samaya kI batalAI gaI hai ? gautama ! vahA~ unakI sthiti daza hajAra varSa kI batalAyI gayI hai / bhagavan ! kyA una devoM kI Rddhi, parivAra Adi saMpatti, dyuti, yaza-kIrti, bala, vIrya, puruSAkAra, tathA parAkrama- ye saba apanI apanI vizeSatA ke sAtha hote haiM ? hA~, gautama aisA hotA hai / bhagavan ! kyA ve deva paraloka ke ArAdhaka hote haiM ? gautama ! aisA nahIM hotA / jo (ye) jIva grAma, Akara, nagara, kheTa, karbaTa, droNamukha, maDaMba, pattana, Azrama, nigama, saMvAha, sanniveza, manuSya ke rUpa meM janma lete haiM, jinake kisI aparAdha ke kAraNa kATha yA lohe ke baMdhana se hAtha paira bA~dha diye jAte haiM, jo ber3iyoM se jakar3a diye jAte haiM, jinake paira kATha ke khor3e meM DAla diye jAte haiM, jo kArAgAra meM baMda kara diye jAte haiM, jinake hAtha, paira, kAna, nAka haiM, hoTha, jihvAe~, mastaka, mu~ha, bAyeM kandhe se lekara dAhinI kA~kha taka ke deha-bhAga mastaka sahita vidIrNa kara diye jAte haiM, hRdaya cIra diye jAte haiM, A~kheM nikAla lI jAtI haiM, dA~ta tor3a diye jAte haiM, jinake aMDakoSa ukhAr3a diye jAte haiM, gardana tor3a dI jAtI hai, cAvaloM kI taraha jinake zarIra ke Tukar3e-Tukar3e kara diye jAte haiM, jinake zarIra kA komala mAMsa ukhAr3a kara jinheM khilAyA jAtA hai, jo rassI se bA~dha kara kue khaDDe Adi meM diye jAte haiM, vRkSa kI zAkhA meM hAtha bA~dha kara laTakA diye jAte haiM, candana kI taraha patthara Adi para ghisa diye jAte haiM, pAtra - sthita dahI kI taraha jo matha diye jAte haiM, kATha kI taraha kulhAr3e se phAr3a diye jAte haiM, jo ganne kI taraha kolhU meM pela diye jAte haiM, jo sUlI meM piro diye jAte haiM, jo sUlI se bIMdha diye jAte haiM jinake deha se lekara mastaka meM se sUlI nikAla
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ aupapAtika-44 191 dI jAtI hai, jo khAra ke bartana meM DAla diye jAte haiM, jo-gIle camar3e se bA~dha diye jAte haiM, jinake jananendriya kATa diye jAte haiM, jo davAgni meM jala jAte haiM, kIcar3a meM DUba jAte haiM / saMyama se bhraSTa hokara yA bhUkha Adi se pIr3ita hokara marate haiM, jo viSaya-paratantratA se pIr3ita yA duHkhita hokara marate haiM, jo sAMsArika icchA pUrti ke saMkalpa ke sAtha ajJAnamaya tapapUrvaka marate haiM, jo antaHzalya ko nikAle binA yA bhAle Adi se apane Apako bedhakara marate haiM, jo parvata se girakara marate haiM, jo vRkSa se girakara, marusthala yA nirjala pradeza meM, jo parvata se jhaMpApAta kara, vRkSa se chalAMga lagA kara, marubhUmi kI bAlU meM girakara, jala meM praveza kara, agni meM praveza kara, jahara khAkara, zastroM se apaneko vidIrNa kara aura vRkSa kI DAlI Adi se laTakakara phA~sI lagAkara marate haiM, jo mare hue manuSya, hAthI, U~Ta, gadhe Adi kI deha meM praviSTa hokara gIdhoM kI cAcoM se vidArita hokara marate haiM, jo jaMgala meM khokara mara jAte haiM, durbhikSa meM bhUkha, pyAsa Adi se mara jAte haiM, yadi unake pariNAma saMkliSTa hoM to usa prakAra mRtyu prApta kara ve vAnavyantara devalokoM meM se kisI meM devarUpa meM utpanna hote haiM / vahA~ usa loka ke anurUpa unakI gati, sthiti tathA utpatti hotI hai, aisA batalAyA gayA hai / bhagavan ! una devoM kI vahA~ kitanI sthiti hotI hai ? gautama ! vahA~ unakI sthiti bAraha hajAra varSa kI hotI hai / bhagavan ! una devoM ke vahA~ vRddhi, dyuti, yaza, bala, vIrya tathA puruSakAra-parAkrama hotA hai yA nahIM ? gautama ! hotA hai / bhagavan ! kyA ve deva paraloka ke ArAdhaka hote haiM ? gautama ! aisA nahIM hotA / . (ve) jo jIva grAma, Akara yAvat sanniveza meM manuSyarUpa meM utpanna hote haiM, jo prakRtibhadra, zAnta, svabhAvataH krodha, mAna, mAyA evaM lobha kI pratanutA liye hue, mRdu mArdavasampanna, svabhAvayukta, AlIna, AjJApAlaka, vinIta, mAtA-pitA kI sevA karane vAle, mAtA-pitA ke vacanoM kA atikramaNa nahIM karanevAle, alpecchA, AvazyakatAe~ rakhanevAle, alpAraMbha, alpaparigraha, alpAraMbha-alpasamAraMbha bahuta varSoM kA AyuSya bhogate hue, AyuSya pUrA kara, mRtyu-kAla Ane para deha-tyAga kara vAnavyavantara devalokoM meM se kisI meM devarUpa meM utpanna hote haiM / avazeSa varNana pichale sUtra ke sadRza hai / kevala itanA antara hai-inakI sthitiAyuSyaparimANa caudaha hajAra varSa kA hotA hai / jo grAma, sanniveza Adi meM striyA~ hotI haiM, jo antaHpura ke andara nivAsa karatI hoM, jinake pati paradeza gaye hoM, jinake pati mara gaye hoM, bAlyAvasthA meM hI vidhavA ho gaI hoM, jo patiyoM dvArA parityakta kara dI gaI hoM, jo mAtRrakSitA hoM, jo pitA dvArA rakSita hoM, jo bhAiyoM dvArA rakSita hoM, jo kulagRha dvArA rakSita hoM, jo zvasura-kula dvArA rakSita hoM, jo pati yA pitA Adi ke mitroM, apane hitaiSiyoM mAmA, nAnA Adi sambandhiyoM, apane sagotrIya devara, jeTha Adi pArivArika janoM dvArA rakSita hoM, vizeSa saMskAra ke abhAva meM jinake nakha, keza, kAMkha ke bAla bar3ha gaye hoM, jo dhUpa, puSpa, sugandhita padArtha, mAlAe~ dhAraNa nahIM karatI hoM, jo asnAna, sveda jalla, malla, paMka pAritApita hoM, jo dUdha dahI makkhana dhRta taila gur3a namaka madhu madya aura mAMsa rahita AhAra karatI hoM, jinakI icchAeM bahuta kama hoM, jinake dhana, dhAnya Adi parigraha bahuta kama ho, jo alpa Arambha samAraMbha dvArA apanI jIvikA calAtI hoM, akAma brahmacarya kA pAlana karatI hoM, pati-zayyA kA atikramaNa nahIM karato hoM-isa prakAra ke AcaraNa dvArA jIvanayApana karatI hoM, ve bahuta varSoM kA AyuSya bhogate hue, AyuSya pUrA kara, mRtyu kAla Ane para deha-tyAga kara vAnavyantara devalokoM meM se kisI meM devarUpa meM utpanna
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 AgamasUtra-hindI anuvAda hotI haiM / prApta deva-loka ke anurUpa unakI gati, sthiti tathA utpatti hotI hai / vahA~ unakI sthiti causaTha hajAra varSoM kI hotI hai / jo grAma tathA sanniveza Adi pUrvokta sthAnoM meM manuSya rUpa meM utpanna hote haiM, jo eka bhAta tathA dUsarA jala, ina do padArthoM kA AhAra rUpa meM sevana karanevAle, udakatRtIya-bhAta Adi do padArtha tathA tIsare jala kA sevana karane vAle, udakasaptama, udakaikAdaza,, gautamavizeSa rUpa se prazikSita ThiMgane baila dvArA vividha prakAra ke manoraMjaka pradarzana prastuta kara bhikSA mAMganevAle, govratika, gRhadharmI ko hI kalyANakArI mAnanevAle evaM usakA anusaraNa karane vAle, dharmacintaka, sabhAsad, vinayAzrita bhaktimArgI, akriyAvAdI, vRddha, zrAvaka, brAhmaNa Adi, jo dUdha, dahI, makkhana, ghRta, tela, gur3a, madhu, madya tathA mAMsa ko apane lie akalpya mAnate haiM, sarasoM ke taila ke sivAya inameM se kisI kA sevana nahIM karate, jinakI AkAMkSAeM bahuta kama hotI hai,...aise manuSya pUrva varNana ke anurUpa marakara vAnavyantara deva hote haiM / vahA~ unakA AyuSya 84 hajAra varSa kA batalAyA gayA hai / gaMgA ke kinAre rahane vAle vAnaprastha tApasa kaI prakAra ke hote haiM jaise hotRka, potRka, kautRka, yajJa karanevAle, zrAddha karanevAle, pAtra dhAraNa karanevAle, kuNDI dhAraNa karane vAle zramaNa, phala-bhojana karanevAle, unmajaka, nimajaka, saMprakSAlaka, dakSiNakUlaka, uttarakUlaka, zaMkhadhmAyaka, kUlamAyaka, mRgalubdhaka, hastitApasa, uddaNDaka, dizAprokSI, vRkSa kI chAla ko vastroM kI taraha dhAraNa karanevAle, bilavAsI, velavAsI, jalavAsI, vRkSamUlaka, ambubhakSI, vAyubhakSI, zaivAlabhakSI, mUlAhAra, kandAhAra, tvacAhAra, patrAhAra, puSpAhAra, bIjAhAra, apane Apa gire hue, pRthak hue kanda, mUla, chAla, patra, puSpa tathA phala kA AhAra karanevAle, paMcAgni kI AtApanA se apanI deha ko aMgAroM meM pakI huI sI, bhAr3a meM bhunI huI sI banAte hue bahuta varSoM taka vAnaprastha paryAya kA pAlana karate haiM / mRtyu-kAla Ane para deha tyAgakara ve utkRSTa jyotiSka devoM meM deva rUpa meM utpanna hote haiM / vahA~ unakI sthiti eka lAkha varSa adhika eka palyopamapramANa hotI hai / kyA ve paraloka ke ArAdhaka hote haiM ? nahIM aisA nahIM hotA / avazeSa varNana pUrva kI taraha jAnanA cAhie / (ye) jo grAma, sanniveza Adi meM manuSya rUpa meM utpanna hote haiM, pravrajita hokara aneka rUpa meM zramaNa hote haiM jaise kAndarpika, kaukucika, maukharika, gItaratipriya, tathA nartanazIla, jo apane-apane jIvana-krama ke anusAra AcaraNa karate hue bahuta varSoM taka zramaNa-jIvana kA pAlana karate haiM, pAlana kara anta samaya meM apane pApa-sthAnoM kA Alocana-pratikramaNa nahIM karate-ve mRtyukAla Ane para deha-tyAga kara utkRSTa saudharma-kalpa meM-meM-hAsya-krIDApradhAna devoM meM utpanna hote haiM / vahA~ unakI gati Adi apane pada ke anurUpa hotI hai / unakI sthiti eka lAkha varSa adhika eka palyopama kI hotI hai / jo grAma...sanniveza Adi meM aneka prakAra ke pabriAjaka hote haiM, jaise-sAMkhya, yogI, kApila, bhArgava, haMsa, paramahaMsa, bahUdaka tathA kuTIcara saMjJaka cAra prakAra ke yati evaM kRSNa pabriAjaka-unameM ATha brAhmaNa-pabriAjaka hote haiM, jo isa prakAra hai [45] karNa, karakaNTa, ambaDa, pArAzara, kRSNa, dvaipAyana, devagupta tathA nArada / [46] unameM ATha kSatriya-pabriAjaka kSatriya jAti meM se dIkSipta pakhriAjaka hote haiM / [47] zIladhI, zazidhara, nanaka, bhagnaka, videha, rAjarAja, rAjarAma, tathA bala / [48] ve pabriAjaka Rk, yaju, sAma, atharvaNa-ina cAroM vedoM, pA~caveM itihAsa, chaThe
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ aupapAtika-48 193 nighaNTu ke adhyetA the / unheM vedoM kA sAMgopAMga rahasya bodhapUrvaka jJAna thA / ve cAroM vedoM ke sAraka, pAraga, dhAraka, tathA vedoM ke chahoM aMgoM ke jJAtA the / ve SaSTitantra meM vizArada yA nipuNa the / saMkhyAna, zikSA, veda mantroM ke uccAraNa ke viziSTa vijJAna, kalpa, vyAkaraNa, chanda, nirukta, jyotiSazAstra tathA anya brAhmaNa-grantha ina saba meM supariniSThita-suparipakva jJAnayukta hote haiM / ve pabriAjaka dAna-dharma, zauca-dharma, daihika zuddhi evaM svacchatAmUlaka AcAra tIrthAbhiSeka AkhyAna karate hue, prajJApana karate hue, prarUpaNa karate hue vicaraNa karate haiM / unakA kathana hai, hamAre matAnusAra jo kucha bhI azuci pratIta ho jAtA hai, vaha miTTI lagAkara jala se prakSAlita kara lene para pavitra ho jAtA hai / isa prakAra hama svaccha deha evaM veSayukta tathA svacchAcAra yukta haiM, zuci, zucyAcAra yukta haiM, abhiSeka dvArA jala se apane Apako pavitrakara nirvighratayA svarga jAyeMge / una pabriAjakoM ke lie mArga meM calate samaya ke sivAya kue, tAlAba, nadI, vApI, puSkariNI, dIrghikA, kyArI, vizAla sarovara, guMjAlikA tathA jalAzaya meM praveza karanA kalpya nahIM hai / zakaTa yAvat syandamAnikA para car3hakara jAnA unheM nahIM kalpatA-una pakhriAjakoM ko ghor3e, hAthI, U~Ta, baila, bhaiMse tathA gadhe para savAra hokara jAnA nahIM kalpatA / isameM balAbhiyoga kA apavAda hai / una pabriAjakoM ko naToM yAvata dikhAnevAloM ke khela, pahalavAnoM kI kuztiyAM, stuti-gAyakoM ke prazastimUlaka kArya-kalApa Adi dekhanA, sunanA nahIM kalpatA / una pabriAjakoM ke lie harI vanaspati kA sparza karanA, unheM paraspara ghisanA, hAtha Adi dvArA avaruddha karanA, zAkhAoM, pattoM Adi ko U~cA karanA yA unheM mor3anA, ukhAr3anA kalpya nahIM hai aisA karanA unake lie niSiddha hai / una pabriAjakoM ke lie strI-kathA, bhojana-kathA, dezakathA, rAja-kathA, cora-kathA, janapada-kathA, jo apane lie evaM dUsaroM ke lie hAniprada tathA nirarthaka hai, karanA kalpanIya nahIM hai / una pakhriAjakoM ke lie tUMbe, kATha tathA miTTI ke pAtra ke sivAya lohe, rAMge, tA~be, jasada, zIze, cA~dI yA sone ke pAtra yA dUsare bahumUlya dhAtuoM ke pAtra dhAraNa karanA kalpya nahIM hai / una pakhriAjakoM ko lohe, ke yA dUsare bahamUlya bandha-ina se baMdhe pAtra rakhanA kalpya nahIM hai / una pakhriAjakoM ko eka dhAtu se-gerueM vastroM ke sivAya taraha taraha ke raMgoM se raMge hue vastra dhAraNa karanA nahIM kalpatA / una pakhiAjakoM ko tA~be ke eka pavitraka ke atirikta hAra, ardhahAra, ekAvalI, muktAvalI, kanakAvalI, ratnAvalI, mukhI, kaNThamukhI, prAlamba, trisaraka, kaTisUtra, dazamudrikAeM, kaTaka, truTita, aMgada, keyUra, kuNDala, mukuTa tathA cUDAmaNi ratnamaya zirobhUSaNa dhAraNa karanA nahIM kalpatA / una parikhAjikoM ko phUloM se bane kevala eka karNapUra ke sivAya gUMthakara banAI gaI mAlAeM, lapeTa kara banAI gaI mAlAeM, phUloM ko paraspara saMyukta kara banAI gaI mAlAeM yA saMhita kara paraspara eka dUsare meM ulajhA kara banAI gaI mAlAeM ye cAra prakAra kI mAlAe dhAraNa karanA nahIM kalpatA / una pakhriAjakoM ko kevala gaMgA kI miTTI ke atirikta agara, candana yA kesara se zarIra ko lipta karanA nahIM kalpatA / una pakhiAjakoM ke lie magadha deza ke tola ke anusAra eka prastha jala lenA kalpatA hai / vaha bhI bahatA haA ho. eka jagaha baMdhA haA nahIM / vaha bhI yadi svaccha ho tabhI grAhya hai. kIcaDayakta ho to grAhya nahIM hai / svaccha hone ke sAtha-sAtha vaha bahata sApha aura nirmala ho, tabhI grAhya hai anyathA nahIM / vaha vastra se chAnA huA ho to unake lie kalpya hai, anachAnA nahIM / vaha bhI yadi diyA gayA ho, tabhI grAhya hai, binA diyA huA nahIM / vaha bhI kevala pIne ke lie grAhya hai, hAtha paira, carU, camaca, dhone ke lie yA snAna karane ke lie 613
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 AgamasUtra-hindI anuvAda nahIM / una pakhriAjakoM ke lie mAgadhatola ke anusAra eka ADhaka jala lenA kalpatA hai / vaha bhI bahatA huA ho, eka jagaha baMdhA huA yA banda nahIM yAvat vaha bhI kevala hAtha, paira, carU, camaca, dhone ke lie grAhya hai, pIne ke lie yA snAna karane ke lie nahIM / ve pabriAjaka isa prakAra ke AcAra yA caryA dvArA vicaraNa karate hue, bahuta varSoM taka pabriAjaka-paryAya kA pAlana karate hai / bahuta varSoM taka vaisA kara mRtyukAla Ane para deha tyAga kara utkRSTa brahmaloka kalpa meM deva rUpa meM utpanna hote haiM / tadanurUpa unakI gati aura sthiti hotI hai / unakI sthiti yA AyuSya dasa sAgaropama kahA gayA hai / avazeSa varNana pUrvavat hai / [49] usa kAla, usa samaya, eka bAra jaba grISma Rtu kA samaya thA, jeTha kA mahInA thA, ambar3a parivrAjaka ke sAta sau antevAsI gaMgA mahAnadI ke do kinAroM se kAmpilyapura nAmaka nagara se purimatAla nAmaka nagara ko ravAnA hue / ve pabriAjaka calate-calate eka aise jaMgala meM pahu~ca gaye, jahA~ koI gA~va nahIM thA, na jahA~ vyApAriyoM ke kAphile, gokula, unakI nigarAnI karanevAle gopAlaka Adi kA hI AvAgamana thA, jisake mArga bar3e vikaTa the / ve jaMgala kA kucha bhAga pAra kara pAye the ki calate samaya apane sAtha liyA huA pAnI pItepIte kramazaH samApta ho gayA / taba ve pabriAjaka, jinake pAsa kA pAnI samApta ho cukA thA, pyAsa se vyAkula ho gaye / koI pAnI denevAlA dikhAI nahIM diyA / ve paraspara eka dUsare ko saMbodhita kara kahane lge| devAnupriyo ! hama aise jaMgala kA, jisameM koI gA~va nahIM hai / yAvat kucha hI bhAga pAra kara pAye ki hamAre pAsa jo pAnI thA, samApta ho gayA / ataH devAnupriyo ! hamAre lie yahI zreyaskara hai, hama isa grAmarahita vana meM saba dizAoM meM cAroM ora jaladAtA kI mArgaNAgaveSaNA kareM / unhoMne paraspara aisI carcA kara yaha taya kiyA / aisA taya kara unhoMne usa gA~va rahita jaMgala meM saba dizAoM meM cAroM ora jaladAtA kI khoja kI / khoja karane para bhI koI jaladAtA nahIM milA / phira unhoMne eka dUsare ko saMbodhita kara kahA / devAnupriyo ! yahA~ koI pAnI denevAlA nahIM hai / adatta, sevana karanA hamAre lie kalpya nahIM hai / isalie hama isa samaya ApittakAla meM bhI adatta kA grahaNa na kareM, sevana na kareM, jisase hamAre tapa kA lopa na ho / ataH hamAre lie yahI zreyaskara hai, hama tridaNDa-kamaMDalu, rudrAkSa-mAlAe~, karoTikAe~, vRSikAe~, SaNnAlikAe~, aMkuza, kezarikAe~, pavitrikAe~, gaNetrikAe~, sumiriniyA~, chatra, pAdukAe~, kATha kI khar3AUe~, dhAturakta zATikAe~ ekAnta meM chor3akara gaMgA mahAnadI meM vAlU kA saMstAraka taiyAra kara saMlekhanApUrvaka zarIra evaM kaSAyoM ko kSINa karate hue AhAra-pAnI kA parityAga kara, kaTe hue vRkSa jaisI nizceSTAvasthA svIkAra kara mRtyu kI AkAMkSA na karate hue saMsthita hoM / paraspara eka dUsare se aisA kaha unhoMne yaha taya kiyA / aisA taya kara unhoMne tridaNDa Adi apane upakaraNa ekAnta meM DAla diye / mahAnadI gaMgA meM praveza kiyA / bAlU kA saMstAraka kiyA / ve usa para ArUDha hue / pUrvAbhimukha ho padmAsana meM baiThe / baiThakara donoM hAtha jor3e aura bole / ___ arhat-indra Adi dvArA pUjita yAvat siddhAvasthA nAmaka sthiti prApta kiye hue-siddhoM ko namaskAra ho / bhagavAn mahAvIra ko, jo siddhAvasthA prApta karane meM samudyata haiM, hamArA namaskAra ho / hamAre dharmAcArya, dharmopadezaka ambaDa pabriAjaka ko namaskAra ho / pahale hamane ambaDa pabriAjaka ke pAsa sthUla prANAtipAta, mRSAvAda, corI, saba prakAra ke abrahmacarya tathA sthUla parigraha kA jIvana bhara ke lie pratyAkhyAna kiyA thA / ina samaya bhagavAn mahAvIra ke sAkSya se hama saba prakAra kI hiMsA, Adi kA jIvana bhara ke lie tyAga karate haiM / sarva prakAra
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ aupapAtika-49 195 ke krodha, mAna, mAyA, lobha, prema, dveSa, kalaha, abhyAkhyAna, paizunya, paraparivAda, rati, arati, mAyAmRSA, tathA mithyAdarzana-zalya jIvana bhara ke lie tyAga karate haiM / ___akaraNIya yoga-kriyA kA jIvana bhara ke lie tyAga karate haiM / azana, pAna, khAdima, svAdima, ina cAroM kA jIvana bhara ke lie tyAga karate haiM / yaha zarIra, jo iSTa, kAnta, priya, manojJa, manoma, preya, prejya, sthairyamaya, vaizvAsika, sammata, bahumata, anumata, gahanoM kI peTI ke samAna prItikara hai, ise sardI na laga jAe, garmI na laga jAe, yaha bhUkhA na raha jAe, pyAsA na raha jAe, ise sAMpa na Dasa le, cora upadruta na kareM, DAMsa na kATeM, macchara na kATeM, vAta, pitta, (kapha) sannipAta Adi se janita vividha rogoM dvArA, tatkAla mAra DAlanevAlI bImAriyoM dvArA yaha pIr3ita na ho, ise pariSaha, upasarga na hoM, jisake lie hara samaya aisA dhyAna rakhate haiM, usa zarIra kA hama carama ucchvAsa-niHzvAsa taka vyutsarjana karate haiM-saMlekhanA dvArA jinake zarIra tathA kaSAya donoM hI kRza ho rahe the, una pakhriAjakoM ne AhAra-pAnI kA parityAga kara diyA / kaTe hue vRkSa kI taraha apane zarIra ko ceSTA-zUnya banA liyA / mRtyu kI kAmanA na karate hue zAnta bhAva se ve avasthita rahe / isa prakAra una pabriAjakoM ne bahuta se cAroM prakAra ke AhAra anazana dvArA chinna kie-vaisA kara doSoM kI AlocanA kI-unakA nirIkSaNa kiyA, unase pratikrAnta hue, samAdhi-dazA prApta kI / mRtyu-samaya Ane para deha tyAgakara brahmaloka kalpa meM ve deva rUpa meM utpanna hue / unake sthAna ke anurUpa unakI gati batalAI gaI hai / unakA AyuSya daza sAgaropama kahA gayA hai / ve paraloka ke ArAdhaka hai / avazeSa varNana pahale kI taraha hai / [50] bhagavan ! bahuta se loga eka dUsare se AkhyAta karate haiM, bhASita karate haiM tathA prarUpita karate haiM ki ambaDa pakhriAjaka kAmpilyapura nagara meM sau gharoM meM AhAra karatA hai, sau gharoM meM nivAsa karatA hai / bhagavan ! yaha kaise hai ? bahuta se loga Apasa meM eka dUsare se jo aisA kahate haiM, prarUpita karate haiM ki ambaDa pabriAjaka kAmpilyapura meM sau gharoM meM AhAra karatA hai, sau gharoM meM nivAsa karatA hai, yaha saca hai / gautama ! maiM bhI aisA hI kahatA hU~, prarUpita karatA hU~ / ambaDa pabriAjaka ke sambandha meM sau gharoM meM AhAra karane tathA sau gharoM meM nivAsa karane kI jo bAta kahI jAtI hai, bhagavan ! usameM kyA rahasya hai ? gautama ! ambaDa prakRti se bhadra, paropakAraparAyaNa evaM zAnta hai / vaha svabhAvataH krodha, mAna, mAyA evaM lobha kI halakApana liye hue hai / vaha mRdumArdavasaMpanna, ahaMkArarahita, AlIna, tathA vinayazIla hai / usane do-do dinoM kA upavAsa karate hue, apanI bhujAe~ U~cI uThAye, sUraja ke sAmane mu~ha kiye AtApanA-bhUmi meM AtApanA lete hue tapa kA anuSThAna kiyA / phalataH zubha pariNAma, prazasta adhyavasAya, vizuddha hotI haI prazasta lezyAoM, usake vIryalabdhi, vaikriya-labdhi tathA avadhijJAna-labdhi ke Avaraka karmoM kA kSayopazama huA / IhA, apoha, mArgaNa, gaveSaNa, aisA cintana karate hue usako kisI dina vIrya-labdhi, vaikriyalabdhi tathA avadhijJAnalabdhi prApta ho gaI / ataeva logoM ko Azcarya-cakita karane ke lie inake dvArA vaha kAmpilyapura meM eka hI samaya meM sau gharoM meM AhAra karatA hai, sau gharoM meM nivAsa karatA hai / gautama ! isIlie ambaDa pabriAjaka ke dvArA kAmpilyapura meM sau gharoM meM AhAra karane tathA sau gharoM meM nivAsa karane kI bAta kahI jAtI hai / bhagavan ! kyA ambaDa pabriAjaka Apake pAsa muNDita hokara agAraavasthA se anagAraavasthA prApta karane meM samartha hai ? gautama ! aisA saMbhava nahIM hai-ambaDa pabriAjaka zramaNopAsaka hai, jisane jIva, ajIva Adi padArthoM ke svarUpa ko acchI taraha samajhA hai yAvat zramaNa
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 AgamasUtra - hindI anuvAda nirgranthoM ko pratilAbhita karatA huA AtmabhAvita hai / jisake ghara ke kivAr3oM meM Agala nahIM lagI rahatI ho, apAvRtadvAra, tyaktAntaHpura gRha dvAra praveza, ye tina vizeSatA thI / amba parivrAjaka ne jIvana bhara ke lie sthUla prANAtipAta, sthUla mRSAvAda, sthUla adattAdAna, sthUla parigraha tathA sabhI prakAra ke abrahmacarya kA pratyAkhyAna hai| ambaDa parivrAjaka ko mArgagamana ke atirikta gAr3I kI dhurI pramANa jala meM bhI zIghratA se utaranA nahIM kalpatA / gAr3I Adi para savAra honA nahIM kalpatA / yahA~ se lekara gaMgA kI miTTI ke lepa taka kA samagra varNana pUrvavat jAnanA / ambaDa parivrAjaka ko AdhArmika tathA auzika - bhojana, mizrajAta, adhyavapUra, pUtikarma, krItakRta, prAmitya, anisRSTa, abhyAhata, sthApita, apane lie saMskArita bhojana, kAntArabhakta, durbhikSabhakta, glAnabhakta, vArdalikabhakta, prAdhUrNaka - bhakta, ambaDa parivrAjaka ko khAnA-pInA nahIM kalpatA / isI prakAra ambaDa parivrAjaka ko mUla, (kanda, phala, hare tRNa) bIjamaya bhojana khAnA-pInA nahIM kalpatA / ambaDa parivrAjaka ne cAra prakAra ke anarthadaNDa - parityAga kiyA / ve isa prakAra haiM1. apadhyAnAcarita, 2. pramAdAcarita, 3. hisrapradAna, 4. pApakarmopadeza / ambaDa ko mAgadhamAna ke anusAra AdhA ADhaka jala lenA kalpatA hai / vaha bhI pravahamAna ho, apravahamAna nahIM / vaha paripUta ho to kalpya, anachAnA nahIM / vaha bhI sAvadha, niravadya samajhakara nahIM / sAvadya bhI vaha use sajIva, ajIva samajhakara nahIM / vaisA jala bhI diyA huA hI kalpatA hai, na diyA huA nahIM / vaha bhI hAtha, paira, caru, camaca dhone ke lie yA paune ke lie hI kalpatA hai, nahAne ke lie nahIM / ambaDa ko mAgadhamAna anusAra eka ADhaka pAnI lenA kalpatA hai / vaha bhI bahatA huA, yAvat diyA huA hI kalpatA hai, binA diyA nahIM / vaha bhI snAna ke lie kalpatA hai, hAtha, paira, caru, camaca, dhone ke lie yA pIne ke lie nahIM / arhatyA arhat- caityoM (jinAlaya) atirikta ambaDa ko anyayUthika, unake deva, una dvArA parigRhIta caitya - unheM vandana karanA, namaskAra karanA, unakI paryupAsanA karanA nahIM kalpatA / bhagavan ! ambaDa parivrAjaka mRtyukAla Ane para deha tyAga kara kahA~ jAyegA ? kahA~ utpanna hogA ? gautama ! ambaDa parivrAjaka uccAvaca zIlavrata, guNavrata, viramaNa, pratyAkhyAna evaM poSadhopavAsa dvArA AtmabhAvita hotA huA bahuta varSoM taka zramaNopAsaka paryAya kA pAlana karegA / vaisA kara eka mAsa kI saMlekhanA aura eka mAsa kA anazana sampanna kara, AlocanA, pratikramaNa kara, mRtyu-kAla Ane para vaha samAdhipUrvaka deha tyAga karegA / vaha brahmaloka kalpa meM devarUpa meM utpanna hogA / vahA~ aneka devoM kI Ayu-sthiti daza sAgaropama - pramANa batalAI gaI / ambaDa deva kA bhI AyuSya daza sAgaropama- pramANa hogA / bhagavan ! ambaD deva apanA Ayu-kSaya, bhava-kSaya, sthiti-kSaya hone para usa devaloka se cyavana kara kahA~ jAyegA ? kahA~ utpanna hogA ? gautama ! mahAvideha kSetra meM aise jo kula haiM yathA - dhanADhya, dIpta, prabhAvazAlI, sampanna, bhavana, zayana, Asana, yAna, vAhana, vipula sAdhana-sAmagrI tathA sonA, cA~dI, sikke Adi pracura dhana ke svAmI hote haiM / ve Ayoga - prayoga-saMpravRtta nItipUrvaka dravya ke upArjana meM saMlagna hote haiM / unake yahA~ bhojana kara cukane ke bAda bhI khAne-pIne ke bahuta padArtha bacate haiM / unake gharoM meM bahuta se naukara, naukarAniyA~, gAyeM, bhaiMse, baila, pAr3e, bher3a-bakariyA~ Adi hote haiM / ve logoM dvArA aparibhUta hote haiM / ambaDa aise kuloM meM se kisI eka meM puruSarUpa utpanna hogaa| ambaDa zizu ke rUpa meM jaba garbha meM AyegA, taba mAtA-pitA kI dharma meM AsthA dRr3ha hogii| nau mahIne sAr3he sAta dina vyatIta hone para bacce kA janma hogA / usake hAtha-paira
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ aupapAtika-50 197 sukomala hoMge / usake zarIra kI pA~coM indriyA~ ahIna-pratipUrNa hoMgI / vaha uttama lakSaNa, vyaMjana hogA / daihika phailAva, vajana, U~cAI Adi kI dRSTi se vaha paripUrNa, zreSTha tathA sarvAMgasundara hogA / usakA AkAra candra ke sadRza saumya hogA / vaha kAntimAn, dekhane meM priya evaM surUpa hogA / tatpazcAt mAtA-pitA pahale dina usa bAlaka kA kulakramAgata putrajanmocita anuSThAna kareMge / dUsare dina candra-sUrya-darzanikA nAmaka janmotsava kareMge / chaThe dina jAgarikA kareMge / myArahaveM dina ve azuci-zodhana-vidhAna se nivRtta hoMge / isa bAlaka ke garbha meM Ate hI hamArI dhArmika AsthA dRr3ha huI thI, ataH yaha 'dRr3hapratijJa' nAma se saMbodhi kiyA jAya, yaha socakara mAtA-pitA bArahaveM dina usakA 'dRr3hapratijJa' yaha guNAnugata, guNaniSpanna nAma rakheMge / mAtA-pitA yaha jAnakara ki aba bAlaka ATha varSa se kucha adhika kA ho gayA hai, use zubhatithi, zubha karaNa, zubha divasa, zubha nakSatra evaM zubha muhUrta meM zikSaNa hetu kalAcArya ke pAsa le jAyeMge / taba kalAcArya bAlaka dRr3hapratijJa ko khela evaM gaNita se lekara pakSizabdajJAna taka bahattara kalAe~ sUtrarUpa meM saiddhAntika dRSTi se, artha rUpa meM vyAkhyAtmaka dRSTi se, karaNa rUpa meM-sadhAyeMge, sikhAyeMge-abhyAsa karAyeMge / ve bahattara kalAe~ isa prakAra haiM : 1. lekha, 2. gaNita, 3. rUpa, 4. nATya, 5. gIta, 6. vAdya, 7. svaragata, 8. puSkaragata, 9. samatAla, 10. dhUta, 11. janavAda, 12. pAzaka, 13. aSTApada, 14. pauraskRtya, 15. udaka-mRttikA, 16. anna-vidhi, 17. pAna-vidhi, 18. vastra-vidhi, 19. vilepanavidhi, 20. zayana-vidhi, 21. AryA, 22. prahelikA, 23. mAgadhikA, 24. gAthA, ardhamAgadhI, 25. gItikA, 26. zloka, 27. hiraNya-yukti, 28. suvarNa-yukti, 29. gandhayukti, 30. cUrNa-yukti, 31: AbharaNa-vidhi, 32. taruNI-pratikarma, 33. strI-lakSaNa, 34. puruSa-lakSaNa, 35. haya-lakSaNa, 36. gaja-lakSaNa, 37. go-lakSaNa, 38. kukkuTa-lakSaNa, 39. cakra-lakSaNa, 40. chatra-lakSaNa, 41. carma-lakSaNa, 42. daNDalakSaNa, 43. asi-lakSaNa, 44. maNi-lakSaNa, 45. kAkaNI-lakSaNa, 46. vAstu-vidyA, 47. skandhAvAra-mAna, 48. nagaranirmANa, 49. vAstunivezana, 50. vyUha, prativyUha, 51. cAra-praticAra, 52. cakravyUha, 53. garuDa-vyUha, 54. zakaTa-vyUha, 55. yuddha, 56. niyuddha, 57. yuddhAtiyuddha, 58. muSTi-yuddha, 59. bAha-yaddha. 60. latA-yaddha. 61. iSa zastra, 62. dhanurveda, 63. hiraNyapAka, 64. suvarNa-pAka, 65. vRtta-khela, 66. sUtra-khela, 67. nAlikA-khela, 68. patracchedya, 69. kaTacchedya, 70. sajIva, 71. nirjIva, 72. zakuna-ruta / ye bahattara kalAe~ sadhAkara, inakA zikSaNa dekara, abhyAsa karA kara kalAcArya bAlaka ko mAtA-pitA ko sauMpa deMge / taba bAlaka dRDhapratijJa ke mAtA-pitA kalAcArya kA vipula-pracura azana, pAna, khAdya, svAdya. vastra. gandha. mAlA tathA alaMkAra dvArA satkAra kareMge, sammAna kareMge / satkAra-sammAna kara unheM vipula, jIvikocita, prIti-dAna deMge / prativisarjita kareMge / bahattara kalAoM meM paMDita pratibuddha nau aMgoM kI cetanA, yauvanAvasthA meM vidyamAna, aThAraha dezI bhASAoM meM vizArada, gItapriya, saMgIta-vidyA, nRtya-kalA Adi meM pravINa, azvayuddha, gajayuddha, rathayuddha, bAhuyuddha ina saba meM dakSa, vikAlacArI, sAhasika, dRDhapratijJa yoM sAMgopAMga vikasita hokara sarvathA bhoga-samartha ho jAegA / __mAtA-pitA bahattara kalAoM meM marmajJa, apane putra dRr3hapratijJa ko sarvathA bhoga-samartha jAnakara anna. pAna. layana. uttama vastra tathA zayana-uttama zayyA, Adi sukhaprada sAmagrI kA upabhoga karane kA Agraha kareMge / taba kumAra dRr3hapratijJa anna, (pAna, gRha, vastra) zayana Adi bhogoM meM Asakta, anurakta, gRddha, mUrcchita tathA adhyavasita nahIM hogA / jaise utpala, padma,
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 AgamasUtra-hindI anuvAda kumuda, nalina, subhaga, sugandha, puNDarIka, mahApuNDarIka, zatapatra, sahasrapatra, zatasahasrapatra Adi vividha prakAra ke kamala kIcar3a meM utpanna hote haiM, jala meM bar3hate haiM para jala-raja se lipta nahIM hote, usI prakAra kumAra dRDhapratijJa jo kAmamaya jagat meM utpanna hogA, bhogamaya jagat meM saMvardhita hogA, para kAma-raja se, bhoga-raja se, lipta nahIM hogA, mitra, jJAti, nijaka, svajana tathA anyAnya sambandhI, parijana inameM Asakta nahIM hogA / vaha tathArUpa sthaviroM ke pAsa kevalabodhi prApta karegA / gRhavAsa kA parityAga kara vaha anagAra-dharma meM pravrajita hogA / ve anagAra bhagavAn muni daDhapratijJa IryA yAvat gupta brahmacArI hoMge / isa prakAra kI caryA meM saMpravartamAna hue muni dRDhapratijJa ko ananta, anuttara, niyAghAta, nirAvaraNa, kRtsna, pratipUrNa, kevalajJAna, kevaladarzana utpanna hogA | tatpazcAt dRDhapratijJa kevalI bahuta varSoM taka kevali-paryAya kA pAlana kareMge / eka mAsa kI saMlekhanA aura eka mAsa kA anazana sampanna kara jisa lakSya ke lie nanabhAva, muNDabhAva, asnAna, adantavana, kezaluMcana, brahmacaryavAsa, acchatraka, jUte yA pAdarakSikA dhAraNa nahIM karanA, bhUmi para sonA, phalaka para sonA, sAmAnya kATha kI paTiyA para sonA, bhikSA hetu paragRha meM praveza karanA, jahA~ AhAra milA ho yA na milA ho, auroM se janma-karma kI bhartsanApUrNa avahelanA yA tiraskAra, khiMsanA, nindanA, garhaNA, tarjanA, tADanA, paribhavanA, parivyathanA, bAIsa prakAra ke pariSaha tathA devAdikRta upasarga Adi svIkAra kiye, usa lakSya ko pUrA kara apane antima ucchvAsa-niHzvAsa meM siddha hoMge, buddha hoMge, mukta hoMge, parinirvRtta hoMge, saba duHkhoM kA anta kareMge / [51] jo grAma, Akara, sanniveza Adi meM pravrajita zramaNa hote haiM, jaiseAcAryapratyanIka, upAdhyAya-pratyanIka, kula-pratyanIka, gaNa-pratyanIka, AcArya aura upAdhyAya ke ayazaskara, avarNakAraka, akIrtikAraka, asadbhAva, AropaNa tathA mithyAtva ke abhiniveza dvArA apane ko, auroM ko donoM ko durAgraha meM DAlate hue, dRr3ha karate hue bahuta varSoM taka zramaNa-paryAya kA pAlana karate haiM / apane pApa-sthAnoM kI AlocanA, pratikramaNa nahIM karate hue mRtyu-kAla A jAne para maraNa prAptakara ve utkaSTa lAntaka nAmaka chaThe devaloka meM kilbiSika saMjJaka devoM meM devarUpa meM utpanna hote haiM / apane sthAna ke anurUpa unakI gati hotI hai / unakI vahA~ sthiti teraha sAgaropama-pramANa hotI hai / anArAdhaka hote haiM / avazeSa varNana pUrvavat hai / jo ye saMjJI, paryApta, tiryagyonika jIva hote haiM, jaise-jalacara, sthalacara tathA khecara, unameM se kaiyoM ke prazasta, zubha pariNAma tathA vizuddha hotI huI lezyAoM ke kAraNa jJAnAvaraNIya evaM vIryAntarAya karma ke kSayopazama se IhA, apoha, mArgaNA, gaveSaNA karate hue apanI saMjJitvaavasthA se pUrvavartI bhavoM kI smRti ho jAtI hai / ve svayaM pA~ca aNuvrata svIkAra karate haiM / anekavidha zIlavrata, guNavrata, viramaNa, pratyAkhyAna, poSadhopavAsa Adi dvArA Atma bhAvita hote hue bahuta varSoM taka apane AyuSya kA pAlana karate haiM / phira ve apane pApa-sthAnoM kI AlocanA kara, unase pratikrAnta ho, samAdhi-avasthA prApta kara, mRtyu-kAla Ane para deha-tyAga kara utkRSTa sahasrAra-kalpa-devaloka meM deva rUpa meM utpanna hote haiM / apane sthAna ke anurUpa unakI gati hotI hai / unakI vahA~ sthiti aThAraha sAgaropama-pramANa hotI hai / ve paraloka ke ArAdhaka hote haiM / avazeSa varNana pUrvavat hai / grAma, Akara, sanniveza Adi meM jo AjIvaka hote haiM, jaise-do gharoM ke antara se bhikSA lenevAle, tIna ghara chor3akara bhikSA lenevAle, sAta ghara chor3akara bhikSA lenevAle, niyama
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ aupapAtika-51 199 vizeSavaza bhikSA meM kevala kamala lenevAle, pratyeka ghara se bhikSA lenevAle, jaba bijalI camakatI ho taba bhikSA nahIM lenevAle, miTTI se bane nAMda jaise bar3e bartana meM praviSTa hokara tapa karanevAle, ve aise AcAra dvArA vihAra karate hue bahuta varSoM taka AjIvaka-paryAya kA pAlana kara, mRtyu-kAla Ane para maraNa prApta kara, utkRSTa acyutakalpa meM devarUpa meM utpanna hote haiM / vahA~ apane sthAna ke anurUpa unakI gati hotI hai / unakI sthiti bAIsa sAgaropama-pramANa hotI hai / ve ArAdhaka nahIM hote / avazeSa varNana pUrvavat hai / / ___ grAma, Akara, sanniveza Adi meM jo ye pravrajita zramaNa hote haiM, jaise-AtmotkarSaka, paraparivAdaka, bhUtikarmika, kautukakAraka / ve isa prakAra kI caryA liye vihAra karate hue bahuta varSoM taka zramaNa-paryAya kA pAlana karate haiM / apane gRhIta paryAya kA pAlana kara ve antataH apane pApa-sthAnoM kI AlocanA nahIM karate hue, unase pratikrAnta nahIM hote hue, mRtyu-kAla Ane para deha-tyAga kara utkRSTa acyuta kalpa meM Abhiyogika devoM meM deva rUpa meM utpanna hote haiM | vahA~ apane sthAna ke anurUpa unakI gati hotI hai / unakI sthiti bAIsa sAgaropamapramANa hotI hai / ve paraloka ke ArAdhaka nahIM hote / avazeSa varNana pUrvavat hai / grAma, Akara, sanniveza Adi meM jo ye nihnava hote haiM, jaise-baharata, jIvaprAdezika, avyaktika, sAmucchedika, dvaikriya, trairAzika tathA abaddhika, ve sAtoM hI jina-pravacana kA apalApa karanevAle yA ulaTI prarUpaNA karanevAle hote haiM / ve kevala caryA Adi bAhya kriyAoM tathA liMga meM zramaNoM ke sadRza hote haiM / ve mithyAdRSTi haiM / asadbhAva-nirAdhAra parikalpanA dvArA, mithyAtva ke abhiniveza dvArA apane ko, auroM ko donoM ko durAgraha meM DAlate hue, dRr3ha karate hue-atathyaparaka saMskAra jamAte hue bahuta varSoM taka zramaNa-paryAya kA pAlana karate haiM / mRtyu-kAla Ane para deha-tyAga kara utkRSTa graiveyaka devoM meM devarUpa meM utpanna hote haiM / vahA~ apane sthAna ke anurUpa unakI gati hotI hai / vahA~ unakI sthiti ikatIsa sAgaropama-pramANa hotI hai / ve paraloka ke ArAdhaka nahIM hote / avazeSa varNana pUrvavat hai / grAma, Akara, sanniveza Adi meM jo ye manuSya hote haiM, jaise alpAraMbha, alpaparigraha, dhArmika, dharmAnuga, dharmiSTha, dharmAkhyAyI, dharmapralokI, dharmapraraMjana, dharmasamudAcAra, suzIla, suvrata, supratyAnanda, ve sAdhuoM ke pAsa yAvat sthUla rUpa meM jIvanabhara ke lie hiMsA se, krodha se, mAna se, mAyA se, lobha se, preya se, dveSa se, kalaha se, abhyAkhyAna se, paizunya se, paraparivAda se, rati-arati se tathA mithyAdarzanazalya se prativirata hote haiM, aMzataH-anivRtta hote haiM, aMzataH-Arambha-samArambha se virata hote haiM, aMzataH-avirata hote haiM, ve jIvana bhara ke lie aMzataH kisI kriyA ke karane-karAne se prativirata hote haiM, aMzataH aprativirata hote haiM, ve jIvanabhara ke lie aMzataH pakAne, pakavAne se prativirata hote haiM, aMzataH aprativirata hote haiM, ve jIvana bhara ke lie kUTane, pITane, tarjita karane, tAr3anA karane, vadha, bandha, parikleza azataH prativirata hote haiM, aMzataH aprativirata hote haiM. ve jIvanabhara ke lie snAna. mardana. varNaka. vilepana, zabda, sparza, rasa, rUpa, gandha, mAlA tathA alaMkAra se aMzataH prativirata hote haiM, aMzataH aprativirata hote haiM, isI prakAra aura bhI pApamaya pravRtti yukta, chala-prapaMca yukta, dUsaroM ke prANoM ko kaSTa pahu~cAnevAle karmoM se jIvanabhara ke lie aMzataH prativirata hote haiM, aMzataH aprativirata hote haiM / aise zramaNopAsaka hote haiM, jinhoMne jIva, ajIva Adi padArthoM kA svarUpa bhalI bhAMti samajhA hai, puNya pApa kA bheda jAnA hai, Asrava, saMvara, nirjarA, kriyA, adhikaraNa, bandha evaM mokSa ko bhalIbhA~ti avagata kiyA hai, kisI dUsare kI sahAyatA ke anicchuka haiM jo deva,
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda nAga, suparNa, yakSa, rAkSasa, kinnara, kiMpuruSa, garuDa, gandharva, mahoraga Adi devoM dvArA nirgranthapravacana se anatikramaNIya haiM, nirgrantha-pravacana meM jo niHzaMka, niSkAMkSa, nirvicikitsa, labdhArtha, gRhItArtha, pRSTArtha, abhigatArtha, vinizcitArtha haiM, jo asthi aura majjA taka dharma ke prati prema tathA anurAga se bhare haiM, jinakA yaha nizcita vizvAsa hai, nirgrantha-pravacana hI artha hai, anya anartha haiM, ucchita, apAvRtadvAra, tyaktAntaHpuragRhadvArapraveza, caturdazI, aSTamI, amAvasyA evaM pUrNimA ko paripUrNa pauSadha kA samyak anupAlana karate hue, zramaNa-nirgranthoM ko prAsuka, eSaNIya, azana, pAna, khAdya, svAdya AhAra, vastra, pAtra, kambala, pAda- proJchana, auSadha, bheSaja, davA, pratihArika, pATa, bAjoTha, Thaharane kA sthAna, bichAnA Adi dvArA pratilAbhita karate hue vihAra karate haiM, isa prakAra kA jIvana jIte hue ve antataH bhojana kA tyAga kara dete haiM / bahuta se bhojana-kAla anazana dvArA vicchinna karate haiM, bahuta dinoM taka nirAhAra rahate haiM / pApa-sthAnoM kI AlocanA karate haiM, unase pratikrAnta hote haiM / yo samAdhi avasthA prApta kara mRtyu- kAla Ane para deha tyAga kara utkRSTataH acyUtakalpa meM devarUpa meM utpanna hote haiM / apane sthAna ke anurUpa gati hotI hai / unakI sthiti bAIsa sAgaropama hotI hai / ve paraloka ke ArAdhaka hote haiM / zeSa pUrvavat / 200 grAma, Akara, sanniveza Adi meM jo ye manuSya hote haiM, jaise- anAraMbha, aparigraha, dhArmika yAvat suzIla, suvrata, svAtmaparituSTa, ve sAdhuoM ke sAkSya se jIvana bhara ke lie saMpUrNataH - hiMsA, saMpUrNataH asatya, sampUrNata: corI, saMpUrNataH abrahmacarya tathA saMpUrNataH parigraha se prativirata hote haiM, saMpUrNataH krodha se mAna se, mAyA se, lobha se, yAvat mithyAdarzanazalya se prativirata hote haiM, saba prakAra ke AraMbha samAraMbha se, karane tathA karAne se, pakAne evaM pakavAne se sarvathA prativirata hote haiM, kUTane, pITane, tarjita karane, tADita karane, kisI ke prANa lene, rassI Adi se bA~dhane evaM kisI ko kaSTa dene se sampUrNataH prativirata hote haiM, sthAna, mardana, varNaka, vilepana, zabda, sparza, rasa, rUpa, gandha, mAlA, aura alaMkAra se sampUrNa rUpa meM prativirata hote haiM, isI prakAra aura bhI pApa pravRttiyukta, chala-prapaMcayukta, dUsaroM ke prANoM ko kaSTa pahu~cAne vAle karmoM se jIvana bhara ke lie saMpUrNataH prativirata hote haiM / ve anagAra aise hote haiM, jo IrSyA, bhASA, samiti yAvat pavitra AcArayukta jIvana kA sannirvAha karate haiM / aisI caryA dvArA saMyamI jIvana kA sannirvAha karane vAle pUjanIya zramaNoM meM se kaiyoM ko ananta yAvat kevalajJAna, kevaladarzana samutpanna hotA hai / ve bahuta varSoM taka kevalaparyAya kA pAlana karate haiM / anta meM AhAra kA parityAga karate haiM anazana sampanna kara yAvat saba duHkhoM kA anta karate haiM / jina kaiyoM anagAroM ko kevalajJAna, kevaladarzana utpanna nahIM hotA, ve bahuta varSoM taka chadmastha paryAya meM hote hue saMyama pAlana karate haiM- phira kisI AbAdha ke utpanna hone para yA na hone para bhI ve bhojana kA parityAga kara dete haiM / bahuta dinoM kA anazana karate haiM / jisa lakSya se kaSTapUrNa saMyama patha svIkAra kiyA, use ArAdhita karaapane antima ucchvAsa niHzvAsa meM ananta, anuttara, nirvyAghAta, nirAvaraNa, kRtsna, pratipUrNa kevalajJAna, kevaladarzana prApta karate / tatpazcAt siddha hote haiM, saba duHkhoM kA anta karate haiM / kaI eka hI bhava karanevAle, bhagavanta-saMyamamayI sAdhanA dvArA saMsAra-bhaya se apanA paritrANa karanevAle- unake kAraNa, mRtyu-kAla Ane para deha tyAga kara utkRSTa sarvArthasiddha mahAvimAna meM devarUpa meM utpanna hote haiM / vahA~ apane sthAna ke anurUpa unakI gati hotI hai / unakI sthiti tetIsa sAgaropama pramANa hotI hai / ve paraloka ke ArAdhaka hote haiM / zeSa pUrvavat /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ aupapAtika-51 201 grAma, Akara, sanniveza Adi meM jo ye manuSya hote haiM, jaise-sarvakAmavirata, sarvarAgavirata, sarva saMgAtIta, sarvasnehAtikrAnta, akrodha, niSkrodha, krodhodayarahita, kSINakrodha, isI prakAra jinake mAna, mAyA, lobha kSINa ho gaye hoM, ve AThoM karma-prakRtiyoM kA kSaya karate hue lokAgra meM pratiSThita hote haiM mokSa prApta karate haiM / [52] bhagavan ! bhAvitAtmA anagAra kevali-samudaghAta dvArA AtmapradezoM ko deha se bAhara nikAla kara, kyA samagra loka kA sparza kara sthita hote haiM ? hA~, gautama ! sthita hote haiM / bhagavan ! kyA una nirjarA-pradhAna pudgaloM se samagra loka spRSTa hotA hai ? hA~, gautama ! hotA hai / bhagavan ! chadmastha, viziSTajJAnarahita manuSya kyA una nirjarApudgaloM ke varNarUpa se varNa ko, gandharUpa se gandha ko, rasa rUpa se rasa ko tathA sparzarUpa se sparza ko jAnatA hai ? dekhatA hai ? gautama ! aisA saMbhava nahIM hai / bhagavan ! yaha kisa abhiprAya se kahA jAtA hai ki chadmastha manuSya una khire hue pudgaloM ke varNa rUpa varNa ko, gandha rUpa se gandha ko, rasa rUpa se rasa ko tathA sparza rUpa se sparza ko jarA bhI nahIM jAnatA, nahIM dekhatA / gautama ! yaha jambUdvIpa sabhI dvIpoM tathA samudroM ke bilakula bIca meM sthita hai / yaha AkAra meM sabase choTA hai, gola hai / taila meM pake hue pUe ke samAna, ratha ke pahiye ke sadRza, kamala-karNikA kI taraha aura pUrNa candramA ke AkAra ke samAna golAkAra hai / eka lAkha yojana-pramANa lambA-caur3A hai / isakI paridhi tIna lAkha solaha hajAra do sau yojana tIna kosa eka sau aTThAIsa dhanuSa tathA sAr3he teraha aMgula se kucha adhika hai / eka atyadhika RddhimAn, dyutimAn, atyanta balavAn, mahAyazasvI, parama sukhI, bahuta prabhAvazAlI deva candana, kesara Adi vilepanocita sugandhita dravya se paripUrNa DibbA letA hai, lekara use kholatA hai, usa sugandhita dravya ko sarvatra bikheratA huA tIna cuTakI bajAne jitane samaya meM samasta jambU dvIpa kI ikkIsa parikramAe~ kara turanta A jAtA hai / samasta jambUdvIpa una ghrANa-pudgaloM se spRSTa hotA hai ? hA~, bhagavan ! hotA hai / gautama ! kyA chadmastha manuSya ghrANa-pudgaloM ko varNa rUpa se varNa Adi ko jarA bhI jAna pAtA hai ? dekha pAtA hai ? bhagavan ! aisA saMbhava nahIM hai / gautama ! isa abhiprAya se yaha kahA jAtA hai ki chadmastha manuSya una khire hue pudgaloM ke varNa rUpa se varNa Adi ko jarA bhI nahIM jAnatA, nahIM dekhatA / AyuSyamAn zramaNa ! ve pudgala itane sUkSma kahe gaye haiM / ve samagra loka kA sparza kara sthita rahate haiM / bhagavan ! kevalI kisa kAraNa samudghAta karate haiM-gautama ! kevaliyoM ke vedanIya, AyuSya, nAma tathA gotra ye cAra karmAMza aparikSINa hote haiM, unameM vedanIya karma sabase adhika hotA hai, AyuSya karma sabase kama hotA hai, bandhana evaM sthiti dvArA viSama karmoM ko ve sama karate haiM / yoM bandhana aura sthiti se viSama karmoM ko sama karane hetu kevalI AtmapradezoM ko vistIrNa karate haiM, samudghAta karate haiM / [53] bhagavan ! kyA sabhI kevalI samudghAta karate haiM ? gautama ! aisA nahIM hotA / samudghAta kiye binA hI ananta kevalI, jina (janma), vRddhAvasthA tathA mRtyu se vipramukta hokara siddha gati ko prApta hue haiM / [54] bhagavan ! AvarjIkaraNa kA prakriyAkrama kitane samaya kA kahA gayA hai ? gautama! vaha asaMkhyeya samayavartI antarmuhUrta kA kahA gayA hai / bhagavan ! kevalI-samudghAta kitane samaya kA kahA gayA hai ? gautama ! ATha samaya kA hai / jaise-pahale samaya meM kevalI AtmapradezoM ko vistIrNa kara daNDa ke AkAra meM karate haiM / dUsare samaya meM ve AtmapradezoM ko
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 AgamasUtra - hindI anuvAda vistIrNa kara kapATAkAra karate haiN| tIsare samaya meM kevalI unheM vistIrNa kara manthAnAkAra karate haiM / cauthe samaya kevalI lokazikhara sahita inake antarAla kI pUrti hetu AtmapradezoM ko vistIrNa karate haiM / pAMcaveM samaya meM antarAla sthita AtmapradezoM ko pratisaMhata karate haiM / chaThe samaya meM mathAnI ke AkAra meM avasthita AtmapradezoM ko, sAtaveM samaya meM kapATa ke AkAra meM sthita AtmapradezoM ko aura AThaveM samaya meM daNDa ke AkAra meM sthita AtmapradezoM ko pratisaMhRta karate haiM / tatpazcAt ve (pUrvavat ) zarIrastha ho jAte haiM / bhagavan ! samudghAtagata kevalI kyA manoyoga kA, vacana - yoga kA, kyA kAya yoga kA prayoga karate haiM ? gautama ! ve manoyoga kA prayoga nahIM karate / vacana- yoga kA prayoga nahIM karate / ve kAya-yoga kA prayoga karate haiM / bhagavan ! kAya yoga ko prayukta karate hue kyA ve audArika- zarIra- kAya - yoga kA prayoga karate haiM ? kyA audArika- mizra - audArika aura kArmaNa- donoM zarIroM se kriyA karate haiM ? kyA vaikriya zarIra se kriyA karate haiM ? kyA vaikriya - mizra - kArmaNa - mizrita yA audArika- mizrita vaikriya zarIra se kriyA karate haiM ? kyA AhAraka zarIra se kriyA karate haiM ? kyA AhAraka-mizraaudArika- mizrita AhAraka zarIra se kriyA karatA hai ? kyA kArmaNa zarIra se kriyA karate haiM ? arthAt sAta prakAra ke kAyayoga meM se kisa kAyayoga kA prayoga karate haiM ? gautama ! ve audArika- zarIra-kAya - yoga kA prayoga karate haiM, audArika- mizra zarIra se bhI kriyA karate haiM / vaikriya zarIra se kriyA nahIM karate / vaikriya - mizra zarIra se kriyA nahIM karate / AhAraka zarIra se kriyA nahIM karate / AhAraka - mizra zarIra se bhI kriyA nahIM karate / para audArika tathA audArika- mizra ke sAtha-sAtha kArmaNa- zarIra- kAya yoga kA bhI prayoga karate haiM / pahale aura AThaveM samaya meM ve audArika zarIra- kAyayoga kA prayoga karate haiM / dUsare, chaThe aura sAtaveM samaya meM ve audArika mizra zarIra- kAyayoga kA prayoga karate haiM / tIsare, cauthe aura pA~caveM samaya meM ve kArmaNa zarIra- kAyayoga kA prayoga karate haiM / bhagavan ! kyA samudghAtagata koI siddha hote haiM ? buddha hote haiM ? mukta hote haiM ? parinirvRta hote haiM ? saba duHkhoM kA anta karate haiM ? gautama ! aisA nahIM hotA / ve usase vApasa lauTate haiM / lauTakara apane aihika zarIra meM Ate haiM / tatpazcAt manoyoga, vacanayoga tathA yoga kA bhI prayoga karate haiM-bhagavan ! manoyoga kA upayoga karate hue kyA satya manoyoga kA upayoga karate haiM ? kyA mRSA manoyoga kA upayoga karate haiM ? kyA satya- mRSA manoyoga kA upayoga karate haiM ? kyA a-satya-a-mRSA vyavahAra- manoyoga kA upayoga karate haiM ? gautama ! ve satya manoyoga kA upayoga karate haiM / asatya manoyoga kA upayoga nahIM karate / satya-asatya - mizrita manoyoga kA upayoga nahIM karate / kintu a - satya-amRSA-manoyogavyavahAra manoyoga kA ve upayoga karate haiM / bhagavan ! vAkyoga ko prayukta karate hue kyA satya vAk-yoga ko prayukta karate haiM / mRSAvAk-yoga ko prayukta karate haiM ? satya - mRSA vAk yoga ko prayukta karate haiM ? kyA asatyaamRSAvAk-yoga ko prayukta karate haiM ? gautama ! ve satya - vAk-yoga ko prayukta karate haiM / mRSAvAk-yoga ko prayukta nahIM karate / na ve satya - mRSA - vAk-yoga ko hI prayukta karate haiM / ve asatya-amRSA-vAk-yoga-vyavahAra-vacana - yoga ko bhI prayukta karate haiM / ve kAyayoga ko pravRtta karate hue Agamana karate haiM, sthita hote haiM- baiThate haiM, leTate haiM, ullaMghana karate haiM, pralaMghana karate haiM, utkSepaNa karate haiM, avakSepaNa karate haiM tathA tiryak kSepaNa karate haiM / athavA U~cI, nIcI aura tirachI gati karate haiM / kAma meM le lene ke bAda prAtihArika Adi lauTAte haiM /
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ aupapAtika-55 203 [55] bhagavan ! kyA sayogI siddha hote haiM ? yAvat saba duHkhoM kA anta karate haiM ? gautama ! aisA nahIM hotA / ve sabase pahale paryApta, saMjJI, paMcendriya jIva ke jaghanya manoyoga ke nIce ke stara se asaMkhyAtaguNahIna manoyoga kA nirodha karate haiM / usake bAda paryApta beindriya jIva ke jaghanya vacana-yoga ke nIce ke stara se asaMkhyAtaguNahIna vacana-yoga kA nirodha karate haiM / tadanantara aparyApta sUkSma panaka jIva ke jaghanya yoga ke nIce ke stara se asaMkhyAta guNahIna kAya-yoga kA nirodha karate haiM / isa upAya yA upakrama dvArA ve pahale manoyoga kA nirodha karate haiM / phira vacana-yoga kA nirodha karate haiM / kAya-yoga kA nirodha karate haiM / phira sarvathA yoganirodha karate haiM / isa prakAra-yoga nirodha kara ve ayogatva prApta karate haiM / phira ISatspRSTa pAMca hrasva akSara ke uccAraNa ke asaMkhyAta kAlavartI antarmuhurta taka hone vAlI zailezI avasthA prApta karate haiM / usa zailezI-kAla meM pUrvaracita guNa-zreNI ke rUpa meM rahe karmoM ko asaMkhyAta guNa-zreNiyoM meM ananta karmAzoM ke rUpa meM kSINa karate hue vedanIya AyuSya, nAma tathA gotra-eka sAtha kSaya karate haiN| phira audArika, taijasa tathA kArmaNa zarIra kA pUrNa rUpa se parityAga kara dete haiM / vaisA kara Rju zreNipratipanna ho aspRzyamAna gati dvArA eka samaya meM Urdhva-gamana kara sAkAropayoga meM siddha hote haiM / vahA~ sAdi, aparyavasita, azarIra, jIvadhana, Atmapradeza yukta, jJAna tathA darzana upayoga sahita, niSThitArtha, nirejana, nIraja, nirmala, vitimira, vizuddha, zAzvatakAla paryanta saMsthita rahate haiM | __bhagavAn ! vahA~ ve siddha hote haiM, sAdi-aparyavasita, yAvat zAzvatakAlaparyanta sthita rahate haiM-ityAdi Apa kisa Azaya se pharamAte haiM ? gautama ! jaise agni se dagdha bIjoM kI punaH aMkuroM ke rUpa meM utpatti nahIM hotI, usI prakAra karma-bIja dagdha hone ke kAraNa siddhoM kI bhI phira janmotpatti nahIM hotI / gautama ! maiM isI Azaya se yaha kaha rahA hU~ ki siddha sAdi, aparyavasita...hote haiM / bhagavan ! siddha hote haiM ? gautama ! ve vajra-kRSabha-nArAca saMhanana meM siddha hote haiM / bhagavan ! siddha hote hue jIva kisa saMsthAna meM siddha hote haiM ? gautama ! chaha saMsthAnoM meM se kisI bhI saMsthAna meM siddha ho sakate haiM / bhagavan ! siddha hote hue jIva kitanI avagAhanA meM siddha hote haiM ? gautama ! jaghanya sAta hAtha tathA utkRSTa- pA~ca sau dhanuSa kI avagAhanA meM siddha hote haiM / bhagavan ! siddha hote hue jIva kitane AyuSya meM siddha hote haiM ? gautama ! kama se kama ATha varSa se kucha adhika AyuSya meM tathA adhika se adhika karor3a pUrva ke AyuSya meM siddha hote haiM / bhagavan ! kyA isa ratnaprabhA pRthvI ke nIce siddha nivAsa karate haiM ? nahIM, aisA arthaThIka nahIM hai / ratnaprabhA ke sAtha-sAtha zarkarAprabhA, bAlukAprabhA, paGkaprabhA, tamaHprabhA tathA tamastamaHprabhA ke sambandha meM aisA hI samajhanA cAhie / bhagavan ! kyA siddha saudharmakalpa ke nIce nivAsa karate haiM ? nahIM, aisA abhiprAya ThIka nahIM hai / IzAna, sanatkumAra yAvat acyuta taka, graiveyaka vimAnoM tathA anuttara vimAnoM ke sambandha meM bhI aisA hI samajhanA cAhie / bhagavan ! kyA siddha ISatprAgbhArA pRthvI ke nIce nivAsa karate haiM ? nahIM, aisA abhiprAya ThIka nahIM hai / bhagavan ! phira siddha kahA~ nivAsa karate haiM ? gautama ! isa ratnaprabhA bhUmi ke bahusama ramaNIya bhUbhAga se Upara, candra, sUrya, grahagaNa, nakSatra tathA tAroM ke bhavanoM se bahuta yojana, bahuta saikar3oM yojana, bahuta hajAroM yojana, bahuta lAkhoM yojana, bahuta karor3oM yojana tathA bahuta kror3Akror3a yojana se Urdhvatara saudharma, IzAna, sanatkumAra, mAhendra, brahma, lAntaka, mahAzukra,
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 AgamasUtra-hindI anuvAda sahasrAra, Anata, prANata, AraNa, acyuta kalpa tathA tIna sau aThAraha graiveyaka vimAna-AvAsa se bhI Upara vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjita, aura sarvArthasiddha mahAvimAna ke sarvocca zikhara ke agrabhAga se bAraha yojana ke antara para Upara ISatprAgbhArA pRthvI kahI gaI hai / vaha pRthvI paitAlIsa lAkha yojana lambI tathA caur3I hai / usakI paridhi eka karor3a bayAlIsa lAkha tIsa hajAra do sau unacAsa yojana se kucha adhika hai / ISatprAgbhArA pRthvI apane ThIka madhya bhAga meM ATha yojana kSetra meM ATha yojana moTI hai / tatpazcAt moTepana meM kramazaH kucha kucha kama hotI huI sabase antima kinAroM para makkhI kI pA~kha se patalI hai / una antima kinAroM kI moTAI aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga ke tulya hai / / ISatprAgbhArA pRthvI ke bAraha nAma batalAye gaye haiM :-ISat, ISatprAgbhArA, tanu, tanutanu, siddhi, siddhAlaya, mukti, muktAlaya, lokAgra, lokAgrastUpikA, lokAgrapatibodhanA aura sarvaprANabhUtajIvasattvasukhAvahA / ISatprAgbhArA pRthvI darpaNatala ke jaisI nirmala, solliya puSpa, kamalanAla, jalakaNa, tupAra, gAya ke dUdha tathA hAra ke samAna zveta varNayukta hai / vaha ulaTe chatra jaise AkAra meM avasthita hai / vaha arjuna svarNa jaisI dyuti liye hue hai / vaha AkAza yA sphaTika jaisI svaccha, zlakSNa komala paramANu-skandhoM se niSpanna hone ke kAraNa komala tantuoM se bune hue vastra ke samAna mulAyama, laSTa, lalita AkRtiyukta, ghRSTa, mRSTa, nIraja, nirmala, niSpaMka zobhAyukta, samarIcikA, prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa, tathA pratirUpa hai / ISatprAgbhArA pRthvI ke tala se utsodhAMgula dvArA eka yojana para lokAnta hai / usa yojana ke Upara ke kosa ke chaThe bhAga para siddha bhagavAn, jo sAdi, aparyavasita haiM, jo janma, bur3hApA, mRtyu Adi aneka yoniyoM kI vedanA, saMsAra ke bhISaNa duHkha, punaH punaH honevAle garbhavAsa rUpa prapaMca atikrAnta kara cuke haiM, lA~gha cuke haiM, apane zAzvata, bhaviSya meM sadA susthira svarUpa meM saMsthita rahate haiM / [56] siddha kisa sthAna para pratihata haiM- ve kahA~ pratiSThita haiM ? ve yahA~ se deha ko tyAga kara kahA~ jAkara siddha hote haiM ? [57] siddha loka ke agrabhAga meM pratiSThita haiM ataH aloka me jAne meM pratihata haiM / isa martyaloka meM hI deha kA tyAga kara ve siddha-sthAna meM jAkara siddha hote haiM / [58] deha kA tyAga karate samaya antima samaya meM jo pradezaghana AkAra, vahI AkAra siddha sthAna meM rahatA hai / [59] antima bhava meM dIrgha yA hrasva jaisA bhI AkAra hotA hai, usase tihAI bhAga kama meM siddhoM kI avagAhanA hotI hai / ... [60] siddhoM kI utkRSTa avagAhanA tIna sau taitIsa dhanuSa tathA tihAI dhanuSa hotI hai, sarvajJoM ne aisA batalAyA hai / [61] siddhoM kI madhyama avagAhanA cAra hAtha tathA tihAI bhAga kama eka hAtha hotI hai, aisA sarvajJoM ne nirUpita kiyA hai / [62] siddhoM kI jaghanya avagAhanA eka hAtha tathA ATha aMgula hotI hai, aisA sarvajJoM dvArA bhASita hai / [63] siddha antima bhava kI avagAhanA se tihAI bhAga kama avagAhanAyukta hote haiN| jo vArdhakya aura mRtyu se vipramukta ho gaye haiM unake saMsthAna kisI bhI laukika AkAra se nahIM milatA / [64] jahA~ eka siddha hai, vahA~ bhava-kSaya ho jAne se mukta hue ananta siddha haiM, jo
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ aupapAtika-64 paraspara avagADha haiM / ve saba lokAnta kA saMsparza kiye hue haiM / [ 65 ] ( eka-eka ) siddha samasta Atma-pradezoM dvArA ananta siddhoM kA sampUrNa rUpa meM saMsparza kiye hue haiM / aura unase bhI asaMkhyAtaguNa siddha aise haiM jo dezoM aura pradezoM seeka-dUsare meM avagAr3ha haiM / [ 66 ] siddha zarIra rahita, jIvadhana tathA darzanopayoga evaM jJAnopayoga meM upayukta haiM / yoM sAkAra tathA anAkAra - cetanA siddhoM kA lakSaNa hai / 205 [67] ve kevala jJAnopayoga dvArA sabhI padArthoM ke guNoM evaM paryAyoM ko jAnate haiM tathA ananta kevaladarzana dvArA sarvataH samasta bhAvoM ko dekhate haiM / [ 68 ] siddhoM ko jo avyAbAdha, zAzvata sukha prApta hai, vaha na manuSyoM ko prApta hai| aura na samagra devatAoM ko hI / [ 69 ] tIna kAla guNita ananta deva-sukha, yadi ananta vAra vargavargita kiyA jAe to bhI vaha mokSa sukha ke samAna nahIM ho sakatA / [ 70] eka siddha ke sukha ko tInoM kAloM se guNita karane para jo sukha - rAzi niSpanna ho, use yadi ananta varga se vibhAjita kiyA jAe, jo sukha - rAzi bhAgaphala ke rUpa meM prApta ho, vaha bhI itanI adhika hotI hai ki sampUrNa AkAza meM samAhita nahIM ho sakatI / [ 71] jaise koI asabhya vanavAsI puruSa nagara ke anekavidha guNoM ko jAnatA huA bhI vana meM vaisI koI upamA nahIM pAtA huA usa ke guNoM kA varNana nahIM kara sakatA / [72] usI prakAra siddhoM kA sukha anupama hai / usakI koI upamA nahIM hai / phira bhI vizeSa rUpa se upamA dvArA use samajhAyA jA rahA hai, suneM / [73] jaise koI puruSa apane dvArA cAhe gaye sabhI guNoM-vizeSatAoM se yukta bhojana kara, bhUkha-pyAsa se mukta hokara aparimita tRpti kA anubhava karatA hai, usI prakAra - [74] sarvakAlatRpta, anupama zAntiyukta siddha zAzvata tathA avyAbAdha parama sukha meM nimagna rahate haiM / [ 75 ] ve siddha haiM / buddha haiM, pAragata haiM, paraMparAgata haiM, unmukta karmakavaca haiM, ajara haiM, amara haiM tathA asaMga haiM / [ 76 ] siddha saba duHkhoM ko pAra kara cuke haiM janma, bur3hApA tathA mRtyu ke bandhana se mukta haiM / nirbAdha, zAzvata sukha kA anubhava karate haiM / [77] anupama sukha-sAgara meM lIna, nirbAdha, anupama muktAvasthA prApta kiye hue siddha samagra anAgata kAla meM sadA prAptasukha, sukhayukta avasthita rahate haiM / 12 aupapAtika - upAMgasUtra - 1 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 AgamasUtra-hindI anuvAda _ namo namo nimmaladasaNassa 13| rAjaprazrIya upAMgasUtra-2 hindI anuvAda [arihaMto ko namaskAra ho / siddho ko namaskAra ho / AcAryo ko namaskAra ho / upAdhyAya ko namaskAra ho / loka meM rahe hue sarva sAdhuo ko namaskAra ho / ] [1] kAla aura usa samaya meM AmalakalpA nAma kI nagarI thI / vaha bhavanAdi vaibhavavilAsa se sampanna thI yAvat-manohara rUpa vAlI thI aura asAdhAraNa saundarya vAlI thii| [2] usa AmalakappA nagarI ke bAhara IzAna dizA meM AmrazAlavana nAmaka caitya thaa| vaha caitya bahuta prAcIna thA / [3] usa caityavartI zreSTha azokavRkSa aura pRthvIzilApaTTaka kA varNana uvavAIsUtra anusAra jAnanA / [4] usa AmalakappA nagarI meM seya nAmaka rAjya karatA thA / usa kI dhAriNI nAma kI paTarAnI thI / svAmI-zramaNa bhagavAn mahAvIra padhAre / pariSad nikalI / rAjA bhI yAvat paryupAsanA karane lgaa| [5] usa kAla usa samaya meM meM sUryAbha nAmaka deva saudharma svarga meM sUryAbha nAmaka vimAna kI sudharmA sabhA meM sUryAbha siMhAsana para baiThakara cAra hajAra sAmAnika devoM, saparivAra cAra agramahiSiyoM, tIna pariSadAoM, sAta anIkoM, sAta anIkAdhipatiyoM, solaha hajAra AtmarakSaka devoM tathA aura dUsare bahuta se sUryAbha vimAnavAsI vaimAnika devadeviyoM sahita avyAhata nirantara nATya evaM nipuNa puruSoM dvArA vAdita vINA hastatAla, kAMsyatAla aura anyAnya vAditroM tathA ghanamRdaMga ke sAtha divya bhogoM ko bhogatA huA vicara rahA thA / usa samaya usane apane vipula avadhijJAnopayoga dvArA isa sampUrNa jambUdvIpa ko dekhA / usa samaya usane jambUdvIpa ke bharata kSetra meM AmalakalpA nagarI ke bAhara AmrazAlavana caitya meM yathA pratirUpa avagraha grahaNa kara saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue zramaNa bhagavAn mahAvIra ko dekhA / vaha harSita aura atyanta santuSTa huA, usakA citta AnaMdita ho uThA / prIti utpanna huI, atIva saumanasya ko prApta huA, harSAtireka se usakA hRdaya phUla gayA, netra aura mukha vikasita zreSTha kamala jaise ho gaye / apAra harSa ke kAraNa pahane hue zreSTha kaTaka, truTita, keyUra, mukuTa aura kuNDala caMcala ho uThe, vakSasthala hAra se camacamAne lagA, pairoM taka laTakate prAlaMba-jhUmake vizeSa caMcala ho uThe aura utsukatA, tIvra abhilASA se prerita ho vaha devazreSTha sUryAbha deva zIghra hI siMhAsana se uThA / pAdapITha para paira rakhakara nIce utarA / pAdukAyeM utArI / ekAzATika uttarAsaMga kiyA / tIrthaMkara ke abhimukha sAta-ATha Daga calA, bAyAM ghuTanA U~cA rakhA aura dAhine ghuTane ko nIce bhUmi para Teka kara tIna bAra mastaka ko pRthvI para namAyA / tatpazcAt kaTaka truTita se staMbhita donoM bhujAoM ko milAyA / hAtha jor3a AvartapUrvaka mastaka para aMjali karake usane isa prakAra kahA arihaMta bhagavantoM ko namaskAra ho, dharma kI Adi karanevAle, tIrtha sthApanA karane vAle, svayaM hI bodha ko prApta, puruSoM meM uttama, karma-zatruoM vinAza meM parAkramI, puruSoM meM siMha ke
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznI-5 207 samAna, puruSoM meM zreSTha kamala samAna, puruSoM meM uttama gaMdhahastI samAna, loka meM uttama, loka ke nAtha, loka kA hita karanevAle, loka meM pradIpa ke samAna, loka meM vizeSa udyota karane vAle, abhaya dene vAle zraddhA-jJAna-rUpa netra ke dAtA, dharma mArga ke dAtA, jIvoM dayA kA upadezaka, zaraNadAtA, bodhidAtA, dharma dAtA, dharma upadezaka, dharma nAyaka, dharma sArathI, caturgati rUpa saMsAra kA aMta karane vAle dharma cakravatI, avyAghAta kevala-jJAna- darzana ke dhAraka, chadma ke nAzaka, rAgAdi jItanevAle, jItane ke liye anya ko prerita karanevAle, saMsAra - sAgara se svayaM tire hue aura dUsaroM ko tirane kA upadeza dene vAle, svayaM karma-baMdhana se mukta aura dUsaroM ko mukta karanevAle, sarvajJa, sarvadarzI ziva, kalyANa rUpa, acala ko prApta hue, aruja, akSaya, avyAbAdha, apunarAvRtti - siddhi gati nAmaka sthAna meM sthita bhagavantoM ko namaskAra ho / dharma kI Adi karane vAle, tIrthaMkara yAvat siddhi gati nAmaka sthAna ko prApta karane kI ora agresara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko merA namaskAra ho / tatrastha birAjamAna bhagavAn ko atrastha maiM vaMdanA karatA hU~ / vahA~ para rahe hue ve bhagavAn yahA~ rahe hue mujhe dekhate haiM / isa prakAra stuti karake vandana - namaskAra kiyA / phira pUrva dizA kI ora mukha karake zreSTha siMhAsana para baiTha gayA / [6] tatpazcAt usa sUryAbha deva ke mana meM isa prakAra kA yaha AdhyAtmika cintita, prArthita, iSTa aura manogata saMkalpa utpanna huA / jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM sthita AmalakalpA nagarI ke bAhara AmrazAlavana caitya meM yathApratirUpa avagraha ko lekara saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue zramaNa bhagavAn mahAvIra birAjamAna haiM mere liye zreya rUpa haiM / jaba tathArUpa bhagavantoM ke mAtra nAma aura gotra ke zravaNa karane kA hI mahAphala hotA hai to phira unake samakSa jAne kA, unako vaMdana karane kA, namaskAra karane kA, unase prazna pUchane kA aura unakI upAsanA karane kA prasaMga mile to usake viSaya meM kahanA hI kyA hai| I / Arya puruSa ke eka bhI dhArmika suvacana sunane kA hI jaba mahAphala prApta hotA hai taba unake pAsa se vipula artha - upadeza grahaNa karane ke mahAn phala kI to bAta hI kyA hai ! isalie maiM jAU~ aura zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana karU~, namaskAra karU~, unakA satkAra-sammAna karU~ aura kalyANa rUpa, maMgalarUpa, devarUpa aura caitya svarUpa bhagavAn kI paryupAsanA karU~ / ye mere liye anugAmI rUpa se paraloka meM hitakara, sukhakara kSemakara, nizreyaskara hogI, aisA usane vicAra kiyA / vicAra karake apane Abhiyogika devoM ko bulAyA aura isa prakAra khaa| [7] he devAnupriyo ! yathApratirUpa avagraha ko grahaNa karake saMyama aura tapa se AtmA kobhAvita karate hue zramaNa bhagavAn mahAvIra jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke bharatakSetravartI AmalakalpA nagarI ke bAhara zAlavana caitya meM virAjamAna haiM / he devAnupriyo ! tuma jAo aura jambUdvIpa ke bharatakSetra meM sthita AmalakalpA nagarI ke bAhara AmrazAlavana caitya meM birAjamAna zramaNa bhagavAn mahAvIra kI tIna bAra pradakSiNA karo / vandana, namaskAra karo / tuma apane - apane nAma aura gotra unheM kaha sunAo / tadanantara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke birAjane ke AsapAsa cAroM ora eka yojana pramANa golAkAra bhUmi meM ghAsa, patte, kASTha, kaMkar3a, apavitra, malina, sar3IgalI durgandhita vastuoM ko acchI taraha se sApha kara dUra ekAnta sthAna meM le jAkara phaiMko / isake anantara usa bhUmi ko pUrI taraha se sApha svaccha karake isa prakAra se divya surabhi gaMdhodaka kI varSA karo ki jisameM jala adhika na barase, kIcar3a na ho / isa prakAra kI varSA karake usa sthAna ko nihitaraja, naSTaraja, bhraSTaraja, upazAMtaraja, prazAMtaraja vAlA banA do /
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 AgamasUtra-hindI anuvAda jalavarSA karane ke anantara usa sthAna para sarvatra eka hAtha utsedha pramANa camakIle jalaja aura sthalaja paMcaraMge sugaMdhita puSpoM kI pracura parimANa meM isa prakAra se barasA karo ki unake vRnta nIce kI ora aura paMkhuDiyA~ citta raheM / puSpavarSA karane ke bAda usa sthAna para apanI sugaMdha se mana ko AkRSTa karane vAle kAle agara, zreSTha kunduruSka turuSka aura dhUpa ko jalAo ki jisakI sugaMdha se sArA vAtAvaraNa madhamadhA jAye, zreSTha sugaMdha-samUha ke kAraNa vaha sthAna gaMdhavaTTikA samAna bana jAye, divya sukharoM ke abhigamana yogya ho jAye, aisA tuma svayaM karo aura dUsaroM se karavAo / yaha karake aura karavA kara zIghra merI AjJA vApasa mujhe lauttaao| [4] tatpazcAt ve Abhiyogika deva sUryAbhadeva kI isa AjJA ko suna kara harSita hue, santuSTa hue, yAvat hRdaya vikasita ho gayA / unhoMne donoM hAthoM ko jor3a mukalita dasa nakhoM ke dvArA kiye gaye sirasAvartapUrvaka mastaka para aMjali karake vinayapUrvaka AjJA svIkAra kI / 'he deva ! aisA hI kareMge' isa prakAra se savinaya AjJA svIkAra karake IzAna koNa meM gaye / vaikriya samudghAta kiyA / vaikriya samudghAta karake saMkhyAta yojana kA ratnamaya daMDa banAyA / karketana ratna, vajra-ratna, vaiDUryaratna, lohitAkSa ratna, masAragalla ratna, haMsagarbha ratna, pulaka ratna, saugandhika ratna, jyoti ratna, aMjanaratna, aMjanapulaka ratna, rajata ratna, jAtarUpa ratna, aMka ratna, sphaTika ratna aura riSTa ratna / ina ratnoM ke yathA bAdara pudgaloM ko alaga kiyA aura phira yathAsUkSma pudgaloM ko grahaNa kiyA, grahaNa karake punaH dUsarI bAra vaikriya samudghAta karake uttara vaikriya rUpoM kI vikurvaNA kI / uttara vaikriya rUpoM kI vikurvaNA karake ve utkRSTa tvarA vAlI, capala, caMDa, vegazIla, A~dhI jaisI teja divya gati se tirache-tirache sthita asaMkhyAta dvIpa samudroM ko pAra karate hue jahA~ jambUdvIpavartI bhAratavarSa kI AmalakalpA nagarI thI, AmrazAlavana caitya thA aura usameM bhI jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, vahA~ Aye / vahA~ Akara zramaNa bhagavAn mahAvIra kI tIna bAra AdakSiNa pradakSiNA kI, unako vaMdana-namaskAra kiyA aura isa prakAra kahA / he bhadanta / hama sUryAbhadeva ke abhiyogika deva Apa devAnupriya ko vaMdana karate haiM, namaskAra karate haiM, Apa kA satkAra-sammAna karate haiM evaM kalyANarUpa, maMgalarUpa, devarUpa aura caityarUpa Apa devAnupriya kI paryupAsanA karate haiM / [1] 'he devo !' isa prakAra se sUryAbhadeva ke Abhiyogika devoM ko sambodhita kara zramaNa bhagavAn mahAvIra ne una devoM se kahA-he devo ! yaha purAtana hai, yaha devoM kA jItakalpa hai, yaha devoM ke liye kRtya hai / karaNIya hai, yaha AcIrNa hai, yaha anujJAta hai aura vandananamaskAra karake apane-apane nAma-gotra kahate haiM, yaha purAtana hai yAvat he devo! yaha abhyanujJAta [10] tadanantara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke isa kathana ko sunakara una Abhiyogika devoM ne harSita yAvat vikasitahRdaya hokara bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra kiyA / ve uttara-pUrva digbhAga meM gaye / vahA~ jAkara unhoMne vaikriya samudghAta kiyA aura saMkhyAta yojana kA daMDa banAyA jo karketana yAvat riSTaratnamaya thA aura una ratnoM ke yathAbAdara pudgaloM ko alaga kiyA / dubArA vaikriya samudghAta karake, jaise-koI taruNa, balavAna, yugavAn, yuvA nIroga, sthira paMje vAlA, pUrNarUpa se dRDha puSTa hAtha paira pRSThAntara vAlA, atizaya nicita paripuSTa mAMsala gola kaMdhoMvAlA, carmeSTaka, mudgara aura mukkoM kI mAra se saghana, puSTa sugaThita zarIra vAlA, Atmazakti sampanna, yugapat utpanna tAlavRkSayugala ke samAna sIdhI lambI aura puSTa bhujAoM
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya-10 209 vAlA, lAMghane-kUdane-vegapUrvaka gamana evaM mardana karane meM samartha, kalAvijJa, dakSa, paTu, kuzala, medhAvI evaM kAryanipuNa bhRtyadAraka sIkoM se banI athavA mUThavAlI athavA bAMsa kI sIkoM se banI buhArI ko lekara rAjaprAMgaNa, antaHpura, devakula, sabhA, pyAU, ArAma ko binA kisI ghabarAhaTa capalatA sambhrama aura AkulatA ke nipuNatApUrvaka cAroM tarapha se pramArjita karatA hai, vaise hI sUryAbhadeva ke una Abhiyogika devoM ne bhI saMvartaka vAyu kI vikurvaNA kI / AsapAsa cAroM ora eka yojana bhUbhAga meM jo kucha bhI ghAsa patte Adi the una sabhI ko cunacunakara ekAnta sthAna meM le jAkara pheMka diyA aura zIghra hI apane kArya se nivRtta hue / isake pazcAt una Abhiyogika devoM ne dubArA vaikriya samudghAta kiyA / jaise koI taruNa yAvat kAryakuzala sIMcanevAlA naukara jala se bhare eka bar3e ghar3e, vAraka ko lekara ArAmaphulavArI yAvat parava ko binA kisI utAvalI ke yAvat saba tarapha se sIMcatA hai, isI prakAra se sUryAbhadeva ke una Abhiyogika devoM ne AkAza meM ghumar3a-ghumar3akara garajanevAle aura bijaliyoM kI camacamAhaTa se yukta meghoM kI vikriyA kI aura cAroM ora eka yojana pramANa golAkAra bhUmi meM isa prakAra se sugandhita gaMdhodaka barasAyA ki jisase na bhUmi jalabahula huI, na kIcar3a haA / isa prakAra kI megha varSA karake usa sthAna ko nihitaraja, naSTaraja, bhraSTaraja, upazAMtaraja, prazAMta raja vAlA banA diyA / aisA karake ve apane kArya se virata hue / tadanantara una Abhiyogika devoM ne tIsarI bAra vaikriya samudghAta karake jaise koI taruNa yAvat kAryakuzala mAlAkAraputra eka bar3I puSpachAdikA, puSpapaTalaka, athavA puSpacaMgerikA se kacagrahavat phUloM ko hAtha meM lekara chor3e gae paMcaraMge puSpapuMjoM ko bikhera kara raja-prAMgaNa yAvat parakha ko saba tarapha se samalaMkRta kara detA hai usI prakAra se puSpavarSaka bAdaloM kI vikurvaNA kI / ve abhra-bAdaloM kI taraha garajane lage, yAvat yojana pramANa golAkAra bhUbhAga meM dIptimAna jalaja aura sthalaja paMcaraMge puSpoM ko prabhUta mAtrA meM isa taraha barasAyA ki sarvatra unakI U~cAI eka hAtha pramANa ho gaI evaM DaMDiyA~ nIce aura paMkhur3iyAM Upara rahIM / puSpavarSA karane ke pazcAt manamohaka sugandhavAle kAle agara, zreSTha kunduruSka, taruSka-lobhAna aura dhUpa ko jalAyA / unakI manamohaka sugandha se sArA pradeza mahakane lagA, zreSTha sugandha ke kAraNa sugandha kI guTikA jaisA bana gayA / divya evaM zreSTha devoM ke abhigamana yogya ho gayA / isa prakAra se svayaM karake aura dUsaroM se karavA karake unhoMne apane kArya ko pUrNa kiyA / isake pazcAt ve Abhiyogika deva zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa Aye / zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra yAvat vaMdana namaskAra karake, AmrazAlavana caitya se nikale, utkRSTa gati se yAvat calate-calate jahA~ saudharma svarga thA, sUryAbha vimAna thA, sudharmA sabhA thI aura usameM bhI jahA~ sUryAbhadeva thA vahA~ Aye aura donoM hAtha jor3a Avarta pUrvaka mastaka para aMjali karake jaya vijaya ghoSa se sUryAbhadeva kA abhinandana karake AjJA ko vApasa lauttaayaa| [11] Abhiyogika devoM se isa artha ko sunane ke pazcAt sUryAbhadeva ne harSita, santuSTa yAvat harSAtireka se praphulla-hRdaya ho padAti-anIkAdhipati ko bulAyA aura bulAkara kahA-he devAnupriya ! tuma zIghra hI sUryAbha vimAna kI sudharmA sabhA meM sthita meghasamUha jaisI gambhIra madhura zabda karanevAlI eka yojana pramANa golAkAra susvara ghaMTA ko tIna bAra bajA-bajAkara uccAtiucca svara meM ghoSaNA karate hue yaha kaho ki he sUryAbha vimAna meM rahane vAle devo aura deviyo ! sUryAbhadeva AjJA detA hai ki devo ! jambU dvIpa ke bharata kSetra meM sthita AmalakalpA nagarI ke AmrazAlavana caitya meM virAjamAna zramaNa bhagavAn mahAvIra kI vaMdanA karane ke lie sUryAbhadeva 6/14/
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 AgamasUtra-hindI anuvAda jA rahA hai / ataeva he devAnupriyo ! Apa loga samasta Rddhi yAvat apane-apane parivAra sahita apane-apane yAna-vimAnoM meM baiThakara binA vilaMba ke tatkAla sUryAbha deva ke samakSa upasthita ho jaao| [12] tadanantara sUryAbhadeva dvArA isa prakAra se AjJApita huA vaha padAtyanIkAdhipati deva sUryAbhadeva kI isa AjJA ko sunakara hRSTa-tuSTa yAvat praphulla-hRdaya huA aura vinayapUrvaka AjJAvacanoM ko svIkAra karake sUryAbha vimAna meM jahA~ sudharmA sabhA thI aura usameM bhI jahA~ meghamAlAvat gambhIra madhura dhvani karane vAlI yojana pramANa gola susvara ghaMTA thI, vahA~ Akara susvara ghaMTA ko tIna bAra bajAyA / taba usakI dhvani se sUryAbha vimAna ke prAsAdavimAna Adi se lekara kone-kone taka ke ekAntazAMta sthAna lAkhoM pratidhvaniyoM se gUMja uThe / taba usa susvara ghaMTA kI gambhIra pratidhvani se sadA sarvadA rati-kriyA meM Asakta, nitya pramatta, evaM viSayasukha meM mUrcchita sUryAbhavimAnavAsI devoM aura deviyoM ne ghaMTAnAda se zIghrAtizIghra jAgrata hokara ghoSaNA ke viSaya meM utpanna kautUhala kI zAMti ke lie kAna aura mana ko kendrita kiyA tathA ghaMTArava ke zAMtaprazAMta ho jAne para usa padAtyAnIkAdhipati deva ne jora-jora se ucca zabdoM meM udghoSaNA karate hue isa prakAra kahA Apa sabhI sUryAbhavimAnavAsI vaimAnika deva aura deviyAM sUryAbha vimAnAdhipati kI isa hitakArI sukhaprada ghoSaNA ko harSapUrvaka suniye he devAnupriyo ! sUryAbhadeva ne Apa sabako AjJA dI hai ki sUryAbhadeva jambUdvIpa meM vartamAna bharatakSetra meM sthita AmalakalpA nagarI ke AmrazAlavana caitya meM virAjamAna zramaNa bhagavAn mahAvIra kI vandanA karane ke lie jA rahe haiM / ataeva he devAnupriyo ! Apa sabhI samasta Rddhi se yukta hokara avilamba sUryAbhadeva ke samakSa upasthita ho jAyeM / [13] tadanantara padAtyanIkAdhipati deva se isa bAta ko sunakara sUryAbhavimAnavAsI sabhI vaimAnika deva aura deviyAM harSita, santuSTa yAvat vikasitahRdaya ho, kitane vandanA karane ke vicAra se, kitane paryupAsanA kI AkAMkSA se, kitane satkAra kI bhAvanA se, kitane sammAna kI icchA se, kitane jinendra bhagavAn prati kutUhalajanita bhakti-anurAga se, kitane sUryAbhadeva kI AjJApAlana ke lie, kitane azrutapUrva ko sunane kI utsukatA se, kitane sune hue arthaviSayaka zaMkAoM kA samAdhAna karake niHzaMka hone ke abhiprAya se, kitane eka dUsare kA anusaraNa karate hue, kitane jinabhakti ke anurAga se, kitane apanA dharma mAnakara aura kitane apanA paramparAgata vyavahAra samajhakara sarva kRddhi ke sAtha yAvat binA kisI vilamba ke tatkAla sUryAbhadeva ke samakSa upasthita ho gaye / [14] isake pazcAt vilamba kiye binA una sabhI sUryAbhavimAnavAsI devoM aura deviyoM ko apane sAmane upasthita dekhakara hRSTa-tuSTa yAvat praphullahRdaya ho sUryAbhadeva ne apane Abhiyogika deva ko bulAyA aura bulAkara usase isa prakAra kahA-he devAnupriya ! tuma zIghra hI aneka saikar3oM stambhoM para saMniviSTa eka yAna kI vikurvaNA karo / jisameM sthAna-sthAna para hAva-bhAva-vilAsa lIlAyukta aneka putaliyAM sthApita hoM / IhAmRga, vRSabha, turaga, nara, magara, vihaga, sarpa, kinnara, ruru, sarabha, camarI gAya, hAthI, vanalatA, padmalatA Adi ke citrAma citrita hoM / jo stambhoM para banI vajra ratnoM kI vedikA se yukta hone ke kAraNa ramaNIya dikhalAI de / samazreNI meM sthita vidyAdharoM ke yugala yaMtracAlita-jaise dikhalAI deM / hajAroM kiraNoM se vyApta evaM hajAroM rUpakoM se yukta hone se jo dedIpyamAna aura atIva dedIpyamAna jaisA pratIta ho / dekhate hI darzakoM ke
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya- 14 nayana jisameM cipaka jAyeM / jisakA sparza sukhaprada aura rUpa zobhAsampanna ho / hilane Dulane para jisameM lagI huI ghaMTAvali se madhura aura manohara zabda dhvani ho rahI ho / jo vAstukalA se yukta hone ke kAraNa zubha kAnta aura darzanIya ho / nipuNa zilpiyoM dvArA nirmita, dedIpyamAna maNiyoM aura ratnoM ke ghuMgharuoM se vyApta ho, eka lAkha yojana vistAra vAlA ho / divya tIvragati se calane kI zakti sAmarthya sampanna evaM zIghragAmI ho / isa prakAra ke yAna- vimAna kI vikurvaNA - racanA karake hameM zIghra hI isakI sUcanA do / 211 [15] tadanantara vaha Abhiyogika deva sUryAbhadeva dvArA isa prakAra kA Adeza diye jAne para harSita evaM santuSTa huA yAvat praphulla hRdaya ho donoM hAtha jor3a yAvat AjJA ko sunA yAvat use svIkAra karake vaha IzAnakoNa meM AyA / vahA~ Akara vaikriya samudghAta kiyA aura saMkhyAta yojana Upara-nIce laMbA daNDa banAyA yAvat yathAbAdara pudgaloM ko alaga haTAkara sArabhUta sUkSma pudgaloM ko grahaNa kiyA, grahaNa karake dUsarI bAra punaH vaikriya samudghAta karake aneka saikar3oM stambhoM para sanniviSTa yAvat divyamAna- vimAna kI vikurvaNA karane meM pravRtta ho gayA / isake anantara sarvaprathama Abhiyogika devoM ne usa divya yAna kI tIna dizAoM meM viziSTa rUpa tIna sopAnoMvAlI tIna sopAna paMktiyoM kI racanA kI / inakI nema, vedikA vajraratnoM se banI huI thI / riSTa ratnamaya inake pratiSThAna aura vaiDUrya ratnamaya stambha the / svarNarajata maya phalaka the / lohitAkSa ratnamayI inameM sUciyAM lagI thIM / vajraratnoM se inakI saMdhiyAM bharI huI thIM, car3hane-utarane meM avalaMgana ke liye aneka prakAra ke maNiratnoM se banI inakI avalaMbanabAhA thIM tathA ye trisopAna paMktiyAM mana ko prasanna karane vAlI yAvat asAdhAraNa sundara thI / ina darzanIya manamohaka pratyeka trisopAna - paMktiyoM ke Age toraNa baMdhe hue the / ve toraNa se bane hue the / gira na sakeM, isa vicAra se vividha prakAra ke maNimaya staMbhoM ke Upara bhalI-bhAMti nizcala rUpa se bAMdhe gaye the / bIca ke antarAla vividha prakAra ke motiyoM se nirmita rUpakoM se upazobhita the aura salamA sitAroM Adi se bane hue tArA-rUpakoM se vyApta yAvat atIva manohara the / una toraNoM ke UparI bhAga meM svastika, zrIvatsa, nandikAvarta, varddhamAnaka, bhadrAsana, kalaza, matsyayugala aura darpaNa, ina ATha-ATha mAMgalikoM kI racanA kI / jo yAvat una toraNoM ke Upara svaccha, nirmala, salaunI, rajatamaya paTTa se zobhita vajranirmita DaMDiyoMvAlI, kamaloM jaisI surabhi gaMdha se sugaMdhita, ramaNIya, AhlAdakArI, darzanIya manohara atIva manohara bahuta sI kRSNa cAmara dhvajAoM yAvat zveta cAmara dhvajAoM kI racanA kI / una toraNoM ke zirobhAga meM nirmala yAvat atyanta zobhanIya ratnoM se bane hue aneka chatrAtichatroM patAkAtipatAkAoM ghaMTAyugala, utpala, kumuda, nalina, subhaga, saugandhika, puMDarIka, mahApuMDarIka, zatapatra, sahasrapatra kamaloM ke jhUmakoM ko laTakAyA / sopAnoM Adi kI racanA karane ke anantara usa Abhiyogika deva ne usa divyayAnavimAna ke andara ekadama samatala bhUmibhAga kI vikriyA kI / vaha bhUbhAga AliMgapuSkara mRdaMga puSkara, pUrNa rUpa se bhare hue sarovara ke UparI bhAga, karatala, candramaMDala, sUryamaMDala, darpaNa maMDala athavA zaMku jaise bar3e-bar3e khIloM ko Thoka aura khIMcakara cAroM ora se sama kiye gaye bher3a, baila, suara, siMha, vyAghra, bakarI aura bher3iye ke camar3e ke samAna atyanta ramaNIya evaM sama thA / vaha sama bhUmibhAga aneka prakAra ke varta, pratyAvartta, zreNi, prazreNi, svastika, puSpamANava, zarAvasaMpuTa,
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 AgamasUtra-hindI anuvAda matsyAMDa, makarANDa jAra, mAra Adi zubhalakSaNoM aura kRSNa, nIla, lAla, pIle aura zveta ina pAMca varNoM kI maNiyoM se upazobhita thA aura unameM kitanI hI maNiyoM meM puSpalatAoM, kamalapatroM, samudrataraMgoM, vasaMtalatAoM, padmalatAoM Adi ke citrAma bane hue the tathA ve sabhI maNiyAM nirmala, camakadAra kiraNoM vAlI udyota-zItala prakAzavAlI thii| una maNiyoM meM kRSNavarNavAlI maNiyAM kyA sacamuca meM saghana megha ghaTAoM, aMjanasuramA, khaMjana kAjala, kAlI syAhI, kAlI syAhI kI golI, bhaiMse ke sIMga kI golI, bhramara, bhramara paMkti, bhramara paMkha, jAmuna, kacce arIThe ke bIja athavA kaue ke bacce koyala, hAthI, hAthI ke bacce, kRSNa sarpa, kRSaNa bakula zarada Rtu ke megharahita AkAza, kRSNa azoka vRkSa, kRSNa kanera, kRSNa baMdhujIvaka jaisI kAlI thIM? he AyuSman zramaNo ! yaha artha samartha nahIM haive kAlI maNiyAM to ina sabhI upamAoM se bhI adhika iSTatara kAMtatara manojJatara aura atIva manohara kRSNa varNa vAlI thiiN| unameM kI nIla varNa kI maNiyA~ kyA bhaMgakITa, ga ke paMkha, zuka, zukapaMkha, cASa pakSI, cASa paMkha, nIla, nIla ke aMdara kA bhAga, nIla guTikA, sAMvA, uccantaka, vanarAji, baladeva ke pahanane ke vastra, mora kI gardana, kabUtara kI gardana, alasI ke phUla, bANapuSpa, aMjanakezI ke phala, nIlakamala, nIle azoka, nIle kanera. aura nIle baMdhajIvaka jaisI nIlI thIM? yaha artha samartha nahIM hai / ve nIlI maNiyAM to ina upameya padArthoM se bhI adhika iSTatara yAvat atIva manohara nIla varNa vAlI thIM / una maNiyoM meM lohita raMga kI maNiyoM kA raMga sacamuca meM kyA zazaka ke khUna, bher3a ke rakta, suara ke rakta, manuSya ke rakta, bhaiMsa ke rakta, bAla indragopa, prAtaH kAlIna sUrya, saMdhyA rAga, guMjAphala ke Adhe bhAga, japApuSpa, kiMzuka puSpa, parijAtakusuma, zuddha hiMgaluka, pravAla, pravAla ke aMkura, lohitAkSa maNi, lAkha ke raMga, kRmirAga se raMge kaMbala, cINA ke ATe, lAla kamala, lAla azoka, lAla kanera athavA rakta baMdhujIvaka jaisA lAla thA ? ye bodha samartha nahIM haiM | ve maNiyAM to inase bhI adhika iSTa yAvat atyanta manohara rakta varNa kI thIM / una maNiyoM meM pIle raMga kI maNiyoM kA pItaraMga kyA sacamuca meM svarNa caMpA, svarNa caMpA kI chAla, svarNa caMpA ke aMdara kA bhAga, haldI-haldI ke aMdara kA bhAga, haldI kI golI haratAla, haratAla ke aMdara kA bhAga, haratAla kI golI, cikura, cikura ke raMga se raMge vastra, zuddha svarNa kI kasauTI para khIMcI gaI rekhA, vAsudeva ke vastroM, allakI ke phUla, caMpAkusuma, kUSmAMDa ke phUla, koraMTaka puSpa kI mAlA, taDavaDA ke phUla ghoSAtikI puSpa, suvarNayUthikA, suhiraNya ke phUla, bIjaka phUla, pIle azoka, pIlI kanera athavA pIle baMdhujIvaka jaisA pIlA thA ? AyuSyaman zramaNo ! ye artha samartha nahIM haiM / ve pIlI maNiyAM to ina se bhI iSTatara yAvat pIle varNa vAlI thIM / he bhagavan ! una maNiyoM meM jo zveta varNa kI maNiyA~ thIM kyA ve aMka ratna, zaMkha, candramA, kumuda, zuddha jala, osa bindu, dahI, dUdha, dUdha ke phena, kroMca pakSI kI pakti, motiyoM ke hAra, haMsa paMkti, balAkA paMkti, candramA kI paMkti, zarada Rtu ke megha, agni meM tapAkara dhoye gaye cAMdI ke patare, cAvala ke ATe, kundapuSpa-samUha, kumuda puSpa ke samUha, sUkhI simbA phalI, mayUrapiccha kA sapheda madhya bhAga, visa-mRNAla, mRNAlikA, hAthI ke dA~ta, loMga ke phUla, puMDarIkakamala, zveta azoka, zveta kanera athavA zveta baMdhujIvaka jaisI zveta varNa kI thI ? AyuSman zramaNo ! aisA nahIM hai / ve zveta mANiyAM to inase bhI adhika iSTatara, yAvat sarasa,
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya-15 213 manohara Adi manojJa zveta varNa vAlI thIM / usa divya yAna vimAna ke antarvartI sama bhUbhAga meM khacita maNiyAM kyA vaisI hI surabhigaMdha vAlI thIM jaisI koSTha tagara, ilAicI, coyA, caMpA, damanaka, kuMkuma, caMdana, uzIra, maruA, jAI puSpa, juhI, mallikA, snAna-mallikA, ketakI, pATala, navamallikA, agara, lavaMga, vAsa, kapUra aura kapUra ke pur3oM ko anukUla vAyu meM kholane para, kUTane para, tor3ane para, utkIrNa karane para, bikherane para, upabhoga karane para, dUsaroM ko dene para, eka pAtra se dUsare pAtra meM rakhane para, udAra, AkarSaka, manojJa, manahara ghrANa aura mana ko zAMtidAyaka gaMdha sabhI dizAoM meM maghamaghAtI huI phailatI hai, mahakatI hai ? AyuSman zramaNo! yaha artha samartha nahIM haiM / ye to mAtra upamAyeM haiM / ve maNiyAM to inase bhI adhika iSTatara yAvat manojJa-surabhi gaMdha vAlI thI / una maNiyoM kA sparza kyA ajinaka ruI, bUra, makkhana, haMsagarbha, zirISa puSpoM ke samUha athavA navajAta kamalapatroM kI rAzi jaisA komala thA ? AyuSman zramaNo ! yaha artha samartha nahIM hai / ve maNiyAM to inase bhI adhika iSTatara yAvat sparzavAlI thiiN| tadanantara Abhiyogika devoM ne usa divya yAna vimAna ke aMdara bIcoM-bIca eka vizAla prekSAgRha maMDapa kI racanA kI / vaha prekSAgRha maMDapa aneka saikar3oM stambhoM para saMniviSTa thA / abhyatrata evaM saracita vedikAoM. toraNoM tathA sandara putaliyoM se sajAyA gayA thA / sundara viziSTa ramaNIya saMsthAna prazasta aura vimala vaiDUrya maNiyoM se nirmita stambhoM se upazobhita thA / usakA bhUmibhAga vividha prakAra kI ujjvala maNiyoM se khacita, suvibhakta evaM atyanta sama thA / usameM IhAmRga vRSabha, turaMga, nara, magara, vihaga, sarpa, kiMnara, ruru, sarabha, camarI gAya, kuMjara, vanalatA padmalatA Adi ke citrAma citrita the / stambhoM ke zirobhAga meM vajra ratnoM se banI huI vedikAoM se manohara dikhatA thA / yaMtracAlita-jaise vidyAdhara yugaloM se zobhita thaa| sUrya ke sadRza hajAroM kiraNoM se suzobhita evaM hajAroM sundara ghaMTAoM se yukta thA / dedIpyamAna aura atIva dedIpyamAna hone se darzakoM ke netroM ko AkRSTa karane vAlA, sukhaprada sparza aura rUpa-zobhA se sampanna thA / usa para svarNa, maNi evaM ratnamaya stUpa bane hue the / usake zikhara kA agra bhAga nAnA prakAra kI ghaMTiyoM aura paMcaraMgI patAkAoM se parimaMDita thA / aura apanI camacamAhaTa evaM sabhI ora phaila rahI kiraNoM ke kAraNa caMcala-sA dikhatA thA / usakA prAMgaNa gobara se lipA thA aura dIvAreM sapheda miTTI se putI thIM / sthAna-sthAna para sarasa gozIrSa raktacaMdana ke hAthe lage hue the aura caMdanacarcita kalaza rakhe the / pratyeka dvAra toraNoM aura candana-kalazoM se zobhita the / dIvAloM para Upara se lekara nIce taka sugaMdhita gola mAlAyeM laTaka rahI thIM / sarasa sugandhita paMcaraMge puSpoM ke mAMDane bane hue the / uttama kRSNa agara, kundarUSka, turuSka aura dhUpa kI mohaka sugaMdha se mahaka rahA thA aura usa uttama surabhi gaMdha se gaMdha kI vartikA pratIta hotA thA / apsarAoM ke samudAyoM ke gamanAgamana se vyApta thA / divya vAdyoM ke ninAda se gUMja rahA thA / vaha svaccha yAvat pratirUpa thA / usa prekSAgRha maMDapa ke aMdara atIva sama ramaNIya bhU-bhAga kI racanA kI / usa bhUmi-bhAga meM khacita maNiyoM ke rUpa-raMga, gaMdha Adi kI samasta vaktavyatA pUrvavat / usa sama aura ramaNIya prekSAgRha maMDapa kI chata meM padmalatA Adi ke citrAmoM se yukta yAvat atIva manohara caMdevA bAMdhA / usa sama ramaNIya bhUmibhAga ke bhI madhyabhAga meM vajraratnoM se nirmita eka vizAla akSapATa kI racanA kii| usa krIDAmaMca ke bIcoMbIca ATha yojana laMbI-caur3I aura cAra yojana moTI pUrNatayA vajraratnoM se banI huI nirmala, cikanI yAvat pratirUpA eka vizAla maNipIThikA kI vikurvaNA kI /
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 AgamasUtra-hindI anuvAda usa maNipIThikA ke Upara eka mahAn siMhAsana banAyA / usa siMhAsana ke cakkalA sone ke, siMhAkRti vAle hatthe ratnoM ke, pAye sone ke, pAdazIrSaka aneka prakAra kI maNiyoM ke aura bIca ke gAte jAmbUnada ke the / usakI saMdhiyAM vajraratnoM se bharI huI thI aura madhya bhAga kI bunAI kA veMta bANa maNimaya thA / usa siMhAsana para IhAmRga, bRSabha turaga, nara, magara, vihaga, sarpa, kinnara, ruru sarabha, camara, hAthI, vanalatA, padmalatA Adi ke citra bane hue the / siMhAsana ke sAmane sthApita pAda-pITha sarvazreSTha mUlyavAn maNiyoM aura ratnoM kA banA huA thaa| usa pAdapITha para paira rakhane ke lie bichA huA masUraka navatRNa kuzAgra aura kesara taMtuoM jaise atyanta sukomala sundara AstAraka se DhakA huA thA / usakA sparza Ajinaka ruI, bUra, makkhana aura Aka kI ruI jaisA mRdu-komala thA / vaha sundara suracita rajastrANa se AcchAdita thA / usapara kasIdA kAr3he kSauma dukUla kA caddara bichA huA thA aura atyanta ramaNIya lAla vastra se AcchAdita thA / jisase vaha siMhAsana atyanta ramaNIya, mana ko prasanna karanevAlA, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa-atIva manohara dikhatA thA / usa siMhAsana ke UparI bhAga meM zaMkha, kuMdapuSpa, jalakaNa, mathe hue kSIrodadhi ke phenapuMja ke sadRza prabhAvAle ratnoM se bane hue, svaccha, nirmala, snigdha prAsAdika, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa eka vijayadUSya ko bAMdhA / usa siMhAsana ke UparI bhAga meM baMdhe hue vijayadUSya ke bIcoM-bIca vajraratnamaya eka aMkuza lagAyA / usa vajra ratnamayI aMkuza meM kuMbha pariNAma jaise eka bar3e muktAdAma ko laTakAyA aura vaha kuMbhaparimANa vAlA muktAdAma bhI cAroM dizAoM meM usake parimANa se Adhe aura dUsare cAra muktAdAmoM se pariveSTita thA / ve sabhI dAma sone ke laMbUsakoM, vividha prakAra kI maNiyoM, ratnoM athavA vividha prakAra ke maNiratnoM se bane hue hAroM, ardha hAroM ke samudAyoM se zobhita ho rahe the aura pAsa-pAsa TaMge hone se laTakane se jaba pUrva, pazcima, dakSiNa aura uttara kI manda-manda havA ke jhokoM se hilate-Dulate to eka dUsare se TakarAne para viziSTa, manojJa, manahara, karNa evaM mana ko zAMti pradAna karane vAlI runajhuna runajhuna zabda-dhvani se samIpavartI samasta pradeza ko vyApta karate hue apanI zrI-zobhA se atIva-atIva zobhita hote the / [16] tadanantara Abhiyogika deva ne usa siMhAsana ke pazcimottara, uttara aura uttara pUrva digbhAga meM sUryAbhadeva ke cAra hajAra sAmAnika devoM ke baiThane ke lie cAra hajAra bhadrAsanoM kI racanA kI / pUrva dizA meM sUryAbha deva kI parivAra sahita cAra agra mahiSiyoM ke lie cAra hajAra bhadrAsanoM kI racanA kI / dakSiNapUrva dizA meM sUryAbhadeva kI Abhyantara pariSad ke ATha hajAra devoM ke liye ATha hajAra bhadrAsanoM kI racanA kI / dakSiNa dizA meM madhyama pariSad ke devoM ke lie dasa hajAra bhadrAsanoM kI, dakSiNa-pazcima digbhAga meM bAhya pariSadA ke bAraha hajAra devoM ke lie bAraha hajAra bhadrAsanoM kI aura pazcima dizA meM sapta anIkAdhipatiyoM ke lie sAta bhadrAsanoM kI racanA kI / tatpazcAt sUryAbhadeva ke solaha hajAra AtmarakSaka devoM ke lie kramazaH pUrva, dakSiNa, pazcima, aura uttara dizA cAra-cAra hajAra, isa prakAra solaha hajAra bhadrAsanoM ko sthApita kiyA / usa divya yAna-vimAna kA rUpa-saundarya kyA tatkAla udita hemanta Rtu ke bAla sUrya, rAtri meM prajvalita khadira ke aMgAroM, pUrI taraha se kusumita japApuSpavana, palAzavana athavA pArijAtavana jaisA lAla thA ? yaha artha samartha nahIM hai / he AyuSyaman zramaNo ! vaha yAnavimAna to ina se bhI adhika iSTatara yAvat raktavarNavAlA thA / usI prakAra usakA gaMdha aura
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya-16 215 sparza bhI pUrva meM kiye gaye maNiyoM ke varNana se bhI adhika iSTatara yAvat ramaNIya thA / divya yAna-vimAna kI racanA karane ke anantara Abhiyogika deva sUryAbhadeva ke pAsa AyA / sUryAbhadeva ko donoM hAtha jor3a kara yAvat AjJA vApasa lauTAI / ___ Abhiyogika deva se divya yAna vimAna ke nirmANa samAcAra sunane ke pazcAt isa sUryAbhadeva ne harSita, saMtuSTa yAvat praphullahRdaya ho, jinendra bhagavAn ke sammukha gamana karane yogya divya uttaravaikriya rUpa kI vikurvaNA kI / unake apane parivAra sahita cAra agra mahiSiyoM evaM gaMdharva tathA nATya ina do anIkoM ko sAtha lekara usa divya yAna-vimAna kI anupradakSiNA karake pUrva dizAvartI atIva manohara trisopAnoM se divya yAna-vimAna para ArUDha huA aura siMhAsana ke samIpa AkAra pUrva kI ora mukha karake usa para baiTha gayA / tatpazcAt sUryAbha deva ke cAra hajAra sAmAnika deva usa yAna vimAna kI pradakSiNA karate hue uttara digvartI trisopAna pratirUpaka dvArA usa para car3he aura pahale se hI sthApita bhadrAsanoM para baiThe tathA dUsare deva evaM deviyA~ bhI pradakSiNApUrvaka dakSiNa dizA ke sopAnoM dvArA usa divya-yAna vimAna para car3hakara pahale se hI nizcita bhadrAsanoM para baiThe / usa divya yAna vimAna para sUryAbhadeva Adi deva-deviyoM ke ArUDha ho jAne ke pazcAt anukrama se ATha aMgala-dravya usake sAmane cale / svastika, zrIvatsa yAvat darpaNa | ATha maMgala dravyoM ke anantara pUrNa kalaza, zRMgAra, cAmara sahita divya chatra, patAkA tathA inake sAtha gagana tala kA sparza karatI haI atizaya sundara, AlokadarzanIya aura vAyu se pharapharAtI haI eka bahuta UMcI vijaya vaijayaMtI patAkA anukrama se usake Age calI / vijaya vaijayaMtI patAkA ke anantara vaiDUryaratnoM se nirmita dIpyamAna, nirmala daMDavAle laTakatI haI koraMTa puSpoM ko mAlAoM se suzobhita, caMdramaMDala ke samAna nirmala, zveta-dhavala UMcA Atapatra-chatra aura aneka kiMkara devoM dvArA vahana kiyA jA rahA. maNiratnoM se bane hae velavaToM se upazobhita, pAdukAdvaya yakta pAdapITha sahita pravara-uttama siMhAsana anakrama se usake Age calA / tatpazcAt vajraratnoM se nirmita golAkAra kamanIya-manojJa, dAMDe vAlA, zeSa dhvajAoM meM viziSTa evaM aura dUsarI bahuta sI manorama choTI bar3I aneka prakAra kI raMgabiraMgI paMcaraMgI dhvajAoM se parimaMDita, vAyu vega se phaharAtI huI vijayavaijayaMtI patAkA, chatrAtichatra se yukta, AkAzamaMDala ko sparza karane vAlA hajAra yojana UMcA eka bahuta bar3A indradhvaja nAmaka dhvaja anukrama se usake Age calA / indra dhvaja ke anantara sundara veSa bhUSA se susajjita, samasta AbhUSaNaalaMkAroM se vibhUSita aura atyanta prabhAvazAlI subhaToM ke samudAyoM ko sAtha lekara pAMca senApati anukrama se Age cale / tadanantara bahuta se Abhiyogika deva aura deviyAM apanIapanI yogya-viziSTa vezabhUSAoM aura vizeSatAdarzaka apane-apane pratIka cihnoM se sajadhajakara apane-apane parikara, apane-apane nejA aura apane-apane kAryoM ke liye kAryopayogI upakaraNoM ko sAtha lekara anukrama se Age cale / tatpazcAt sabase aMta meM usa sUryAbha vimAna meM rahane vAle bahuta se vaimAnika deva aura deviyAM apanI apanI samasta Rddhi se, yAvat pratidhvani se zobhita hote hue usa sUryAbhadeva ke Age-pIThe, AjU-bAjU meM sAtha-sAtha cale / [17] tatpazcAt pAMca anIkAdhipatiyoM dvArA parirakSita vajraratnamayI gola manojJa saMsthAnavAle yAvat eka hajAra yojana lambe atyaMta UMce mahendradhvaja ko Age karake vaha sUryAbhadeva cAra hajAra sAmAnika devoM yAvat solaha hajAra AtmarakSaka devoM evaM sUryAbhavimAnavAsI aura dUsare vaimAnika deva-deviyoM ke sAtha samasta Rddhi yAvat vAdyaninAdoM sahita divya devakRddhi,
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 AgamasUtra - hindI anuvAda divya devadyuti, divya devAnubhAva - prabhAva kA anubhava, pradarzana aura avalokana karate hue saudharmakalpa ke madhya bhAga meM se nikalakara saudharmakalpa ke uttaradigvartI niryANa mArga ke pAsa AyA aura eka lAkha yojana pramANa vega vAlI yAvat utkRSTa divya devagati se nIce utara kara gamana karate hue tirche, asaMkhyAtadvIpa samudroM ke bIcoMbIca se hotA huA nandIzvaradvIpa aura usakI dakSiNapUrNa dizA meM sthira ratikara parvata para AyA / usa divya deva Rddhi yAvat divya devAnubhAva ko dhIre dhIre saMkucita aura saMkSipta karake jahAM jambUdvIpa kA bharata kSetra thA evaM jahAM AmalakalpA nagarI tathA AmrazAlavana caitya thA aura jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, vahAM AyA, usa divya - yAna ke sAtha zramaNa bhagavAn mahAvIra kI tIna bAra AdakSiNa pradakSiNA karake zramaNa bhagavAn mahAvIra kI apekSA IzAnakoNa - meM le jAkara bhUmi se cAra aMgula Upara adhara rakhakara usa divya yAna vimAna ko khar3A kiyA / usa divya yAnavimAna ko khar3A karake vaha saparivAra cAroM agramahiSiyoM, gaMdharva aura nATya ina donoM anIkoM ko sAtha lekara pUrva dizAvartI trisopAna pratirUpaka dvArA usa divyayAna vimAna se nIce utarA / tatpazcAt sUryAbhadeva ke cAra sAmAnika deva uttaradigvartI trisopAna pratirUpaka dvArA usa divya yAna se nIce utare / tathA inake atirikta zeSa dUsare deva aura deviyA~ dakSiNa dizA ke trisopAna pratirUpaka dvArA usa divya yAna se utare / tadanantara vaha sUryAbhadeva saparivAra cAra agramahiSiyoM yAvat solaha hajAra AtmarakSaka devoM tathA anyAnya bahuta se sUryAbhavimAnavAsI deva-deviyoM ke sAtha samasta Rddhi-vaibhava yAvat vAdya ninAdoM sahita calatA haA zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samIpa AyA / tIna bAra pradakSiNA kI / vandana - namaskAra kiyA aura savinaya bolA- 'he bhadanta ! maiM sUryAbhadeva Apa devAnupriya ko vandana karatA hUM, namana karatA hUM yAvat ApakI paryupAsanA karatA hUM / [18] zramaNa bhagavAn mahAvIra ne usa sUryAbhadeva se isa prakAra kahA - 'he sUryAbha ! yaha purAtana hai / yaha jIta - paramparAgata vyavahAra hai / yaha kRtya hai / , yaha karaNIya hai / , yaha pUrva paramparA se Acarita haiM / yaha abhyanujJAta hai ki bhavanapati, vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika deva arihaMta bhagavantoM ko vandana karate haiM, namana karate haiM aura ve apane - apane nAma aura gotra kA uccAraNa karate haiM / ataeva he sUryAbha ! tumhArI yaha sArI pravRtti purAtana hai yAvat saMmata hai / [19] taba vaha sUryAbha deva zramaNa bhagavAn mahAvIra ke isa kathana ko sunakara atIva harSita huA yAvat vikasita hRdayavAlA huA aura zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana - namaskAra karake yathocita sthAna para sthita hokara zuzrUSA karatA huA, namaskAra karatA huA, abhimukha vinayapUrvaka donoM hAtha jor3akara aMjila karake paryupAsanA karane lagA / [20] tatpazcAt zramaNa bhagavAn mahAvIra ne sUryAbhadeva ko, aura usa upasthita vizAla pariSad ko yAvat dharmadezanA sunAI / dezanA sunakara pariSad jisa dizA se AI thI vApasa usI ora lauTa gaI / [21] tadanantara vaha sUryAbhadeva zramaNa bhagavAn mahAvIra prabhu se dharmazravaNa kara aura hRdaya meM avadhArita kara harSita evaM saMtuSTa yAvat AhlAditahRdaya huA / apane Asana se khar3e hokara usane zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana - namaskAra kiyA aura isa prakAra prazna kiyA- bhagavan ! maiM sUryAbhadeva kyA bhavasiddhika hU~ athavA abhavasiddhika ? samyagdRSTi hU~ yA mithyAdRSTi ? parita saMsArI hU~ athavA ananta saMsArI ? sulabhabodhi hU~ athavA durlabhabodhi ? ArAdhaka athavA
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya-21 217 virAdhaka ? carama zarIrI hU~ athavA acarama zarIrI ? 'sUryAbha !' isa prakAra se sUryAbhadeva ko sambodhita kara zramaNa bhagavAn mahAvIra ne sUryAbhadeva ko uttara diyA-he sUryAbha ! tuma bhavasiddhika ho, abhavasiddhika nahIM ho, yAvat carama zarIrI ho, acarama zarIrI nahIM ho / [22] tatpazcAt zramaNa bhagavAn mahAvIra ke isa kathana ko sunakara usa sUryAbhadeva ne harSita santuSTa citta se Anandita aura parama prasanna hote hue zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandananamaskAra kiyA aura nivedana kiyA-he bhadanta ! Apa saba jAnate haiM aura saba dekhate haiM / sarva kAla ko Apa jAnate aura dekhate haiM; sarva bhAvoM ko Apa jAnate aura dekhate haiM / ataeva he devAnupriya ! pahale athavA pazcAt labdha, prApta evaM adhigata isa prakAra kI merI divya deva Rddhi, divya devadhuti tathA divya devaprabhAva ko bhI jAnate aura dekhate haiM / isaliye Apa devAnapriya kI bhaktivaza hokara meM cAhatA hU~ ki gautama Adi nirgranthoM ke samakSa isa divya devaRddhi, divya devadhuti, divyadevAnubhAva tathA battIsa prakAra kI divya nATyavidhi ko pradarzita karU~ / [23] taba sUryAbhadeva ke isa prakAra nivedana karane para zramaNa bhagavAna mahAvIra ne sUryAbhadeva ke isa kathana kA Adara nahIM kiyA, usakI anumodanA nahIM kI, kintu mauna rahe / tatpazcAt sUryAbhadeva ne dUsarI aura tIsarI bAra bhI punaH isI prakAra se zramaNa bhagavAn mahAvIra se nivedana kiyA- he bhagavan ! Apa saba jAnate haiM Adi, yAvat nATyavividha pradarzita karanA cAhatA hU~ / isa prakAra kahakara usane dAhinI ora se prArambha kara zramaNa bhagavAn mahAvIra kI tIna bAra pradakSiNA kI / vandana-namaskAra kiyA aura uttara pUrva dizA meM gayA / vahA~ jAkara vaikriyasamudghAta karake saMkhyAta yojana lambA daNDa nikAlA / yathAbAdara pudgaloM ko dUra karake yathAsUkSma pudgaloM kA saMcaya kiyA / isake bAda punaH dubArA vaikriya samudghAta karake yAvat bahusamaramaNIya bhUmi bhAga kI racanA kI / jo pUrvavarNita AliMga puSkara Adi ke samAna sarvaprakAra se samatala yAvat rUpa rasa gaMdha aura sparza vAle maNiyoM se suzobhita thA / usa atyanta sama aura ramaNIya bhUmibhAga ke madhyAtimadhya bhAga meM prekSAgRhamaMDapa kI racanA kI / vaha aneka saikar3oM stambhoM para saMniviSTa thA ityAdi varNana pUrvavat / usa prekSAgRha maMDapa ke antara atIva samatala, ramaNIya bhUmibhAga, candevA, raMgamaMca aura maNipIThikA kI vikurvaNA kI aura usa maNipIThikA ke Upara phira usane pAdapITha, chatra Adi se yukta siMhAsana kI racanA yAvat usakA UparI bhAga muktAdAmoM se zobhita ho rahA thA / tatpazcAt usa sUryAbhadeva ne zramaNa bhagavAn mahAvIra kI ora dekhakara praNAma kiyA aura 'he bhagavan ! mujhe AjJA dIjiye' kahakara tIrthaMkara kI ora mukha karake usa zreSTha siMhAsana para sukhapUrvaka baiTha gayA / isake pazcAt nATyavidhi prArambha karane ke liye sabase pahale usa sUryAbhadeva ne nipuNa zilpiyoM dvArA banAye gaye aneka prakAra kI vimala maNiyoM, svarNa aura ratnoM se nirmita bhAgyazAliyoM ke yogya, dedIpyamAna, kaTaka truTita Adi zreSTha AbhUSaNoM se vibhUSita ujjvala puSTa dIrgha dAhinI bhujA ko phailAyA-usa dAhinI bhujA se eka sau ATha devakumAra nikale / ve samAna zarIra-AkAra, samAna raMga-rUpa, samAna vaya, samAna lAvaNya, yuvocita guNoM vAle, eka jaise AbharaNoM, vastroM aura nATyopakaraNoM se susajjita, kandhoM ke donoM aura laTakate pallovAle uttarIya vastra dhAraNa kiye hue, zarIra para raMga-biraMge kaMcuka vastroM ko pahane hue, havA kA jhoMkA lagane para vinirgata phena jaisI pratIta hone vAlI jhAlara yukta citra-vicitra dedIpyamAna, laTakate adhovastroM ko dhAraNa kiye hue, ekAvalI Adi AbhUSaNoM se zobhAyamAna
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 AgamasUtra-hindI anuvAda kaNTha evaM vakSasthala vAle aura nRtya karane ke lie tatpara the / tadanantara sUryAbhadeva ne aneka prakAra kI maNiyoM Adi se nirmita AbhUSaNoM se vibhUSita yAvat pIvara-puSTa evaM lambI bAMyIM bhujA ko phailAyA / usa bhujA se samAna zarIrAkRti, samAna raMga, samAna vaya, samAna lAvaNya-rUpa-yauvana guNoMvAlI, eka jaise AbhUSaNoM, donoM ora laTakate palle vAle uttarIya vastroM aura nATyopakaraNoM se susajjita, lalATa para tilaka, mastaka para Amela gale meM graiveyaka aura kaMcukI dhAraNa kiye hue aneka prakAra ke maNi-ratnoM ke AbhUSaNoM se virAjita aMga-pratyaMgoM-vAlA candramukhI, candrArdha samAna lalATa vAlI candramA se bhI adhika saumya dikhAI dene vAlI, ulkA ke samAna camakatI, zrRMgAra gRha ke tulya cAru-sundara veSa se zobhita, haMsane-bolane, Adi meM paTu, nRtya karane ke lie tatpara eka sau ATha devakumAriyA~ nikalIM / tatpazcAt eka sau ATha devakumAroM aura devakumAriyoM kI vikurvaNA karane ke pazcAt sUryAbhadeva ne eka sau ATha zaMkhoM kI aura eka sau ATha zaMkhavAdakoM kI vikurvaNA kI / isI prakAra se eka sau ATha zrRMgoM aura unake vAdakoM kI, zaMkhikAoM aura unake vAdakoM kI, kharamukhiyoM aura unake vAdakoM kI, peyoM aura unake vAdakoM kI, piripirikAoM aura unake vAdakoM kI vikurvaNA kI / isa taraha kula milAkara unapacAsa prakAra ke vAdyoM aura unake bajAne vAloM kI vikurvaNA kI / tatpazcAt sUryAbhadeva ne una devakumAroM tathA devakumAriyoM ko bulAyA / sUryAbhadeva dvArA bulAye jAne para ve devakumAra aura devakumAriyA~ harSita hokara yAvat sUryAbhadeva ke pAsa Aye aura donoM hAtha jor3akara yAvat abhinandana kara sUryAbhadeva se vinayapUrvaka bole-he devAnupriya ! hameM jo karanA hai, usakI AjJA dIjiye / taba sUryAbhadeva ne una devakumAroM aura devakumAriyoM se kahA-he devAnupriyo ! tuma sabhI zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa jAo, tIna bAra zramaNa bhagavAn mahAvIra kI pradakSiNA kro| vandana-namaskAra karo / gautamAdi zramaNa nirgranthoM ke samakSa divya devaRddhi, divya devadyuti, divya devAnubhAvavAlI, battIsa prakAra kI divya nATyavidhi karake dikhalAo / zIghra hI merI isa AjJA ko vApasa mujhe lauTAo / tadanantara ve sabhI devakumAra aura devakumAriyAM sUryAbhadeva kI isa AjJA ko sunakara harSita hue yAvat donoM hAtha jor3akara yAvat AjJA ko svIkAra kiyaa| zramaNa bhagavAn ke pAsa Akara yAvat namaskAra karake jahA~ gautama Adi zramaNa nirgrantha birAjamAna the, vahA~ Aye / [24] isake bAda sabhI devakumAra aura devakumAriyA~ paMktibaddha hokara eka sAtha mile / saba eka sAtha nIce name aura eka sAtha hI apanA mastaka Upara kara sIdhe khar3e hue / isI krama se punaH kara sIdhe khar3e hokara nIce name aura phira sIdhe khar3e hue / khar3e hokara eka sAtha alaga-alaga phaila gaye aura phira yathAyogya nRtya-gAna Adi ke upakaraNoM-vAdyoM ko lekara eka sAtha hI bajAne lage, eka sAtha hI gAne lage aura eka sAtha nRtya karane lage / unakA saMgIta isa prakAra kA thA ki ura se udgata hone para Adi meM manda manda, mUrchA meM Ane para tAra aura kaMTha sthAna meM vizeSa tAra svaravAlA thA / isa taraha tristhAna-samudgata vaha saMgIta trisamaya recaka se racita hone para trividha rUpa thA / saMgIta kI madhura pratidhvani-guMjArava meM samasta prekSAgRha maNDapa gaMjane lagatA thA / geya rAga-rAganI ke anarUpa thA / tristhAna trikaraNa se zaddha thA / gUMjatI huI bAMsurI aura vINA ke svaroM se eka rUpa milA huA thA / eka-dUsare kI bajatI hathelI ke svara kA anusaraNa karatA thA / muraja aura kaMzikA Adi vAdyoM kI jhaMkAroM tathA
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya-24 219 nartakoM ke pAdakSepa se barAbara mela khAtA thA / vINA ke laya ke anurUpa thA / vINA Adi vAdya dhunoM kA anukaraNa karane vAlA thA / koyala kI kuhU kuhU jaisA madhura tathA sarva prakAra se sama, salalita manohara, mRdu, ribhita padasaMcAra yukta, zrotAoM ko ratikara, sukhAnta aisA una nartakoM kA nRtyasajja viziSTa prakAra kA uttamottama saMgIta thA / madhura saMgIta-gAna ke sAtha-sAtha nRtya karane vAle devakumAra aura kumArikAoM meM se zaMkha, zrRMga, zaMkhikA, kharamukhI, peyA piripirakA ke vAdaka unheM uddhamAnita karate, paNava aura paTaha para AghAta karate, bhaMbhA aura horaMbha para TaMkAra mArate, bherI jhallarI aura dundubhi ko tAr3ita karate, muraja, mRdaMga aura nandImRdaMga kA AlApa lete, AliMga kustumba, gomukhI aura mAdala para uttADana karate, vINA vipaMcI aura vallakI ko mUrcchita karate, mahatI vINA kacchapIvINA aura citravINA ko kUTate, baddhIsa, sughoSA, nandIghoSa kA sAraNa karate, bhrAmarI-SaD bhrAmarI aura parivAdanI vINA kA sphoTana karate, tUNa, tumbavINA kA sparza karate, AmoTa jhAMjha kumbha aura nakula ko khanakhanAte, mRdaMga-haDukka-vicikkI ko dhIme se chUte, karar3a DiMDima kiNita aura kaDamba ko bajAte, dardaraka, dardarikA kustuMburu, kalazikA maDDa ko jora-jora se tADita karate, tala, tAla kAMsyatAla ko dhIre se tADita karate, riMgirisakA lattikA, makarikA aura zizumArikA kA ghaTTana karate tathA vaMzI, veNu vAlI parillI tathA baddhakoM ko phUMkate the / isa prakAra ve sabhI apane-apane vAdyoM ko bajA rahe the / isa prakAra kA vaha vAdya sahajarita divya saMgIta divya vAdana aura divya nRtya AzcaryakArI hone se adbhuta, zrRMgArasopeta hone se zrRMgArarUpa, paripUrNa guNa-yukta hone se udAra, darzakoM ke manonukUla hone se manojJa thA ki jisase vaha manamohaka gIta, manohara nRtya aura manohara vAdyavAdana sabhI ke citta kA AkSepaka thA / darzakoM ke kahakahoM ke kolAhala se nATyazAlA ko guMjA rahA thA / isa prakAra se ve devakumAra aura kumArikAyeM divya devakrIr3A meM pravRtta ho rahe the / tatpazcAt usa divya nRtya krIr3A meM pravRtta una devakumAroM aura kumArikAoM ne zramaNa bhagavAn mahAvIra evaM gautamAdi zramaNa nirgranthoM ke samakSa svastika, zrIvatsa, nandAvarta, vardhamAnaka, bhadrAsana, kalaza, matsya aura darpaNa, ina ATha maMgala dravyoM kA AkAra rUpa divya nATya dikhalAyA / ___ tatpazcAt dUsarI nATyavidhi dikhAne ke lie ve devakumAra aura devakumAriyAM ekatrita huI aura divya devaramaNa meM pravRtta hone paryanta kI pUrvokta samasta vaktavyatA kA varNana karanA / tadanantara una devakumAroM aura devakumAriyoM ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke sAmane Avarta, pratyAvarta, zreNi, prazreNi, svastika, sauvastika, puSpa, mANavaka, vardhamAnaka, matsyAdaNDa, makarANDaka, jAra, mAra, puSpAvali, padmapatra, sAgarataraMga, vAsantIlatA aura padmalatA ke AkAra kI racanArUpa divya nATyavidhi kA abhinaya karake batalAyA / isI prakAra se una devakumAroM aura devakumAriyoM ke eka sAtha milane se lekara divya devakrIr3A meM pravRtta hone taka kI samasta vaktavyatA pUrvavat / / tadanantara una sabhI devakumAroM aura devakumAriyoM ne zramaNa bhagavAn ke samakSa IhAmRga, vRSabha, turaga, nara, magara, vihaga, vyAla, kinnara, ruru, sarabha, camara, kuMjara, vanalatA aura padmalatA kI AkRti-racanA-rUpa divya nATyavidhi kA abhinaya dikhAyA / isake bAda una devakumAroM aura devakumAriyoM ne ekatovakra, ekatazcakravAla, dvighAtazcakravAla aisI cakrArdha-cakravAla nAmaka divya nATyavidhi kA abhinaya dikhAyA / isI prakAra anukrama se unhoMne candrAvali, sUryAvali, valayAvali, haMsAvali, ekAvali, tArAvali, muktAvali, kanakAvali aura ratnAvali kI prakRSTa
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 viziSTa racanAoM se yukta divya nATyavidhi kA abhinaya pradarzita kiyA / tatpazcAt una devakumAroM aura devakumAriyoM ne ukta krama se candrodgamapravibhakti, sUryAdgamapravibhakti yukta divya nATyavidhi ko dikhAyA / isake anantara unhoMne candrAgamana, sUryAgamana kI racanA vAlI divya nATyavidhi kA abhinaya kiyA / tatpazcAt candrAvaraNa, sUryAvaraNa, AvaraNAvaraNa nAmaka divya nATyavidhi ko pradarzita kiyA / isake bAda candra ke asta hone, sUrya ke asta hone kI racanA se yukta astamayanapravibhakti nAmaka nATyavidhi kA abhinaya kiyA / tadanantara candramaNDala, sUryamaNDala, nAgamaNDala, yakSamaNDala, bhUtamaNDala, rAkSasamaNDala, mahoragamaNDala aura gandharvamaNDala kI racanA se yukta maNDalapravibhakti nAmaka nATya abhinaya pradarzita kiyA / tatpazcAt vRSabhamaNDala, siMhamaNDala kI lalita gati azva gati, aura gaja kI vilambita gati, azva aura hastI kI vilasita gati, matta azva aura matta gaja kI vilasita gati, matta azva kI vilambita gati, matta hastI kI vilambita gati se yukta drutavilambita pravibhakti nAmaka divya nATyavidhi kA kA pradarzana kiyA / AgamasUtra - hindI anuvAda isake bAda sAgara pravibhakti, nagara pravibhakti se yukta sAgara - nAgara- pravibhakti nAmaka apUrva nATyavidhi kA abhinaya dikhAyA / tatpazcAt nandApravibhakti, campA pravibhakti, nandA - campApravibhakti nAmaka divyanATya kA abhinaya dikhAyA / tatpazcAt matsyANDaka, makarANDaka, jAra, mAra, kI AkRtiyoM kI suracanA se yukta matsyANDa - makarANDa - jAra-mAra pravibhakti nAmaka divyanATyavidhi dikhalAI / tadanantara una devakumAroM aura devakumAriyoM ne kramazaH kakArapravibhakti, khakAra, gakAra, dhakAra aura GakArapravibhakti, isa prakAra ke varga pravibhakti nAma kI divya nATyavidhiyoM kA pradarzana kiyA / isI taraha se cakAra - chakAra-jakAra- jhakAra - JakAra kI racanA karake cakAravargapravibhakti nAmaka divya nATyavidhi kA abhinaya dikhAyA / pazcAt kramazaH Ta-Tha-DaDha-Na ke AkAra kI suracanA dvArA TakAravarga-pravibhakti nAmaka nATyavidhi kA pradarzana kiyA / TakAravarga ke anantara takAra-thakAra- dakAra-dhakAra - nakAra- kI racanA karake takAra-vargapravibhakti nAmaka nATyavidhi ko, dikhalAyA / takAravarga ke anantara pa, pha, ba, bha, ma, ke AkAra kI racanA karake pakAravarga-pravibhakti nAma kI divya nATyavidhi kA abhinaya dikhAyA / tatpazcAt azokapallava Amrapallava, jambU pallava, kozAmrapallava pallavapravibhakti nAmaka divya nATyavidhi pradarzita kI / tadanantara padmalatA yAvat zyAmalatA pravibhakti nAmaka nATyAbhinaya pradarzita kiyA / isake pazcAt druta, vilaMbita, drutavilaMbita, aMcita, ribhita, aMcitaribhita, ArabhaTa, bhasola aura ArabhaTabhasola nAmaka nATyavidhi pradarzita kI / tadanantara utpAta nipAta, saMkucita-prasArita bhaya aura harSavaza zarIra ke aMgopAMgoM ko sikor3anA aura phailAnA, bhrAnta aura saMbhrAnta sambandhI kriyAoM viSayaka divya nATya-abhinaya dikhAyA / tadanantara ve devakumAra aura devakumAriyA~ eka sAtha eka sthAna para ekatrita hue yAvat divya devaramata meM pravRtta ho gaye / tatpazcAt zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pUrva bhavoM saMbaMdhI caritra se nibaddha evaM vartamAna jIvana saMbaMdhI, cyavanacaritranibaddha, garbhasaMharaNacaritranibaddha, janmacaritranibaddha, janmAbhiSeka, bAlakrIr3Anibaddha, yauvana-caritranibaddha, abhiniSkramaNa-nibaddha, tapazcaraNa nibaddha, jJAnotpAda caritra-nibaddha, tIrtha- pravartana caritra se sambandhita, parinirvANa caritranibaddha tathA carama caritra nibaddha nAmaka aMtima divya nATya-abhinaya kA pradarzana kiyA /
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjaprazna- 24 tatpazcAt sabhI devakumAroM aura devakumAriyoM ne ina caturvidha vAditroM ko bajAyA anantara una ne utkSipta, pAdAnta, maMdaka aura rocitAvasAna rUpa cAra prakAra kA saMgIta gAyA / tatpazcAt una ne aMcita, ribhita, ArabhaTa evaM bhasola ina cAra prakAra kI nRtyavidhiyoM ko dikhAyA / tatpazcAt una ne cAra prakAra ke abhinaya pradarzita kiye, yathA-dAntika, prAtyaMtika, sAmAnyatovinipAtanika aura antarmadhyAvasAnika | 221 tatpazcAt una sabhI devakumAroM aura devakumAriyoM ne gautama Adi zramaNa nirgranthoM ko divya devaRddhi, divya devadyuti, divya devAnubhAva pradarzaka battIsa prakAra kI divya nATyavidhiyoM ko dikhAkara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra AdakSiNa- pradakSiNA kI / vandana - namaskAra karane ke pazcAt jahA~ apanA adhipati sUryAbhadeva thA vahA~ Aye / donoM hAtha jor3akara sira para AvartapUrvaka mastaka para aMjali karake sUryAbhadeva ko 'jaya vijaya' se badhAyA aura AjJA vApasa sauNpii| [25] tatpazcAt usa sUryAbhadeva ne apanI saba divya devaRddhi, divya devadyuti aura divya devAnubhAva ko sameTa liyA aura kSaNabhara meM ekAkI bana gayA / isake bAda sUryAbha deva ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra pradakSiNA kI, vandana - namaskAra kiyA / apane pUrvokta parivAra sahita jisa yAna se AyA thA usI divya yAna para ArUr3ha huA / jisa dizA se AyA thA, usI ora lauTa gayA / [26] tadanantara bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana- namaskAra kiyaa| vinayapUrvaka isa prakAra pUchA- he bhagavan ! sUryAbhadeva kI vaha saba pUrvokta divya devaRddhi, divya devadhuti, divya devAnubhAva prabhAva kahAM calA gayA ? kahA~ praviSTa ho gayA - samA gayA ? he gautama ! sUryAbhadeva dvArA racita vaha saba divya deva Rddhi Adi usake zarIra meM calI gaI, zarIra meM praviSTa ho gaI / he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki zarIra meM calI gaI, zarIra meM anupraviSTa ho gaI ? he gautama! jaise koI eka bhItara - bAhara gobara Adi se lipI, bAhya prAkAra - se ghirI huI, majabUta kivAr3oM se yukta gupta dvAravAlI nirvAta gaharI, vizAla kUTAkArazAlA ho / usa kUTAkAra zAlA ke nikaTa eka vizAla janasamUha baiThA ho / usa samaya vaha janasamUha AkAza meM eka bahuta bar3e meghapaTala ko athavA pracaNDa AMdhI ko AtA huA dekhe to jaise vaha usa kUTAkAra zAlA ke aMdara praviSTa ho jAtA hai, usI prakAra he gautama! sUryAbhadeva kI vaha saba divya devaRddhi Adi usake zarIra meM praviSTa ho gaI- antarlIna ho gaI hai, aisA maiMne kahA hai / [27] he bhagavan ! usa sUryAbhadeva kA sUryAbha nAmaka vimAna kahA~ para kahA hai ? he gautama ! jambUdvIpa ke mandara parvata se dakSiNa dizA meM isa ratnaprabhA pRthvI ke ramaNIya samatala bhUbhAga se Upara UrdhvadizA meM candra, sUrya, grahagaNa nakSatra aura tArA maNDa Age bhI UMcAI bahuta se saikar3oM yojanoM, hajAroM yojanoM, lAkhoM, karor3oM yojanoM aura saikar3oM karor3a, hajAroM karor3a, lAkhoM karor3a yojanoM, karor3oM karor3a yojana ko pAra karane ke bAda prApta sthAna para saudharmakalpa nAma kA kalpa hai - vaha saudharmakalpa pUrva-pazcima lambA aura uttara-dakSiNa vistRta hai, ardhacandra ke samAna, sUrya kiraNoM kI taraha apanI dyuti se sadaiva camacamAtA, asaMkhyAta koDAkoDi yojana pramANa usakI lambAI-caur3AI tathA asaMkhyAta koTAkoTi yojana pramANa usakI paridhi hai / usa saudharmakalpa meM battIsa lAkha vimAna batAye haiM / ve sabhI vimAnAvAsa
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 AgamasUtra-hindI anuvAda sarvAtmanA ratnoM se bane hue sphaTika maNivat svaccha yAvat atIva manohara haiM / una vimAnoM ke madhyAtimadhya bhAga meM-pUrva, dakSiNa, pazcima aura uttara ina cAra dizAoM meM anukrama se azoka-avataMsaka, saptaparNa-avataMsaka, caMpaka-avataMsaka, Amra-avataMsaka tathA madhya meM saudharma-avataMsaka, ye pAMca avataMsaka haiM / ye pAMcoM avataMsaka bhI ratnoM se nirmita, nirmala yAvat pratirUpa haiM / usa saudharma-avataMsaka mahAvimAna kI pUrva dizA meM tirache asaMkhyAtama lAkha yojana pramANa Age jAne para Agata sthAna meM sUryAbhadeva kA sUryAbha nAmaka vimAna hai / usakA AyAma-viSkaMbha sAr3he bAraha lAkha yojana aura paridhi unatAlIsa lAkha bAvana hajAra ATha sau ar3atAlIsa yojana hai / vaha sUryAbha vimAna cAroM dizAoM meM sabhI ora se eka prAkAra se ghirA huA hai / yaha prAkAra tIna sau yojana U~cA hai, mUla meM isa prAkAra kA viSkambha eka sau yojana, madhya meM pacAsa yojana aura Upara paccIsa yojana hai / isa taraha yaha prAkAra mUla meM caur3A, madhya meM saMkar3A aura sabase Upara alpa-patalA hone se gopuccha ke AkAra jaisA hai / yaha prAkAra sarvAtmanA ratnoM se banA hone se ratnamaya hai, sphaTikamaNi ke samAna nirmala hai yAvat pratirUpaatizaya manohara hai / vaha prAkAra aneka prakAra ke kRSNa, nIla, lohita, hAridra aura zveta ina pA~ca varNoM vAle kapizIrSakoM se zobhita hai / ye pratyeka kapizIrSaka eka-eka yojana lambe, Adhe yojana caur3e aura kucha kama eka yojana UMce haiM tathA ye saba ratnoM se bane hue, nirmala yAvat bahuta ramaNIya haiM / sUryAbhadeva ke usa vimAna kI eka-eka bAjU meM eka-eka hajAra dvAra kahe gaye haiM / ye pratyeka dvAra pA~-pA~ca sau yojana U~ce haiM, aDhAI sau yojana caur3e haiM aura itanA hI inakA pravezana hai / ye sabhI dvAra zveta varNa ke haiM / uttama svarNamayI stUpikAoM suzobhita haiM / una para IhAmRga, vRSabha, azva, nara, makara vihaga, sarpa, kinnara, ruru, sarabha-aSTApada camara, hAthI, vanalatA, padmalatA Adi ke citrAma citrita haiM / stambhoM para banI huI vajra ratnoM kI vedikA se yukta hone ke kAraNa ramaNIya dikhAI par3ate haiM / samazreNI meM sthita vidyAdharoM ke yugala yantra dvArA calate hue-se dIkha par3ate haiM / ve dvAra hajAroM kiraNoM se vyApta aura hajAroM rUpakoM se yukta hone se dIpyamAna aura atIva dedIpyamAna haiM / dekhate hI darzakoM ke nayana unameM cipaka jAte haiM / unakA sparza sukhaprada hai / rUpa zobhAsampanna hai / una dvAroM ke nema vajraratnoM se, pratiSThAna riSTa ratnoM se-stambhavaiDUrya maNiyoM se tathA talabhAga svarNajar3ita paMcaraMge maNi ratnoM se bane hue haiM / inakI dehaliyA~ haMsagarbha ratnoM kI, indrakIliyA~ gomedaratnoM kI, dvArazAkhAyeM lohitAkSa ratnoM kI, uttaraMga jyotirasa ratnoM ke. do pATiyoM ko jor3ane ke liye ThokI gaI kIliyA~ lohitAkSaratnoM kI haiM aura unakI sAMdhe vajraratnoM se bharI huI haiM | samudgaka vividha maNiyoM ke haiM / argalAyeM argalApAzaka vajraratnoM ke haiM / Avartana pIThikAyeM cA~dI kI haiM / uttarapArzvaka aMka ratnoM ke haiM / inameM lage kivAr3a itane saTe hue saghana haiM ki banda karane para thor3A-sA bhI antara nahIM rahatA hai / pratyeka dvAra kI donoM bAjuoM kI bhItoM meM eka sau ar3asaTha bhittigulikAyeM haiM aura utanI hI gomAnasikAyeM haiMpratyeka dvAra para aneka prakAra ke maNi ratnamayI vyAlarUpoM putaliyA~ banI huI haiM / inake mADha vajraratnoM ke aura mAr3a ke zikhara cA~dI ke haiM aura dvAroM ke UparI bhAga svarNa ke haiM / dvAroM ke jAlIdAra jharokhe bhA~ti-bhA~ti ke maNi-ratnoM se bane hue haiM / maNiyoM ke bAMsoM kA chappara hai aura bAMsoM ko bA~dhane kI khapacciyA~ lohitAkSa ratnoM kI haiM / rajatamayI bhUmi hai / unakI pAkheM aura
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya-27 223 pAkhoM kI bAjuyeM aMkaratnoM kI haiM / chappara ke nIce sIdhI aura Ar3I lagI huI valliyA~ tathA kabelU jyotitasa-ratnamayI haiM / unakI pATiyA~ cA~dI kI haiM / avaghATaniyA~ svarNa kI banI huI haiM / Upari procchaniyA~ vajraratnoM kI haiM / nIce ke AcchAdana sarvAtmanA zveta-dhavala aura rajatamaya haiM / unake zikhara aMkaratnoM ke haiM aura una para tapanIya-svarNa kI stUpikAyeM banI huI haiM / ye dvAra zaMkha ke samAna vimala, dahI evaM dugdhaphena aura cA~dI ke Dhera jaisI zveta prabhA vAle haiM / una dvAroM ke UparI bhAga meM tilakaratnoM se nirmita aneka prakAra ke ardhacandroM ke citra bane hue haiM / aneka prakAra kI maNiyoM kI mAlAoM se alaMkRta haiM / ve dvAra andara aura bAhara atyanta snigdha aura sukomala haiM / unameM sone ke samAna pIlI bAlukA bichI huI hai / sukhada sparza vAle rUpazobhAsampanna, mana ko prasanna karane vAle, dekhe yogya, manohara aura atIva ramaNIya haiM / [28] una dvAroM kI donoM bAjuoM kI donoM nizIdhikAoM meM solaha-solaha candanakalazoM kI paMktiyA~ haiM, ye candanakalaza zreSTha uttama kamaloM para pratiSThita haiM, uttama sugandhita jala se bhare hue haiM, candana ke lepa se carcita haiM, unake kaMThoM meM kalAvA baMdhA huA hai aura mukha padmotpala ke DhakkanoM se DhaMke hue haiM / ye sabhI kalaza sarvAtmanA ratnamaya haiM, nirmala yAvat bRhat indrakuMbha jaise vizAla evaM atizaya ramaNIya haiM / una dvAroM kI ubhaya pArzvavartI donoM niSIdhikAoM meM solaha-solaha nAgadantoM kI paMktiyA~ kahI haiM / ye nAgadanta motiyo aura sone kI mAlAoM meM laTakatI huI gavAkSAkAra dhuMgharuoM se yukta, choTI-choTI ghaMTikAoM se pariveSTita haiM / inakA agrabhAga Upara kI ora uThA aura dIvAla se bAhara nikalatA huA hai evaM pichalA bhAga andara dIvAla meM acchI taraha se ghusA huA hai aura AkAra sarpa ke adhobhAga jaisA hai / agrabhAga kA saMsthAna sardhi ke samAna hai / ve vajraratnoM se bane hue haiM / bar3e-bar3e gajadantoM jaise ye nAgadanta atIva svaccha, nirmala yAvat pratirUpa haiM / ina nAgadantoM para kAle sUtra se gUMthI huI tathA nIle, lAla, pIle aura sapheda Dore se gUMthI huI lambI-lambI mAlAyeM laTaka rahI haiM / ve mAlAyeM sone ke jhUmakoM aura sone ke pattoM se parimaMDita tathA nAnA prakAra ke maNi-ratnoM se racita vividha prakAra ke zobhanIka hAroM ke abhyudaya yAvat apanI zrI se atIva-atIva upazobhita hai | ina nAgadantoM ke bhI Upara anya-dUsarI solaha-solaha nAgadantoM kI paMktiyA~ kahI haiM / he AyuSman zramaNo ! pUrvavarNita nAgadantoM kI taraha ye nAgadanta bhI yAvat vizAla gajadantoM ke samAna haiM / ina nAgadantoM para bahuta se rajatamaya zIke laTake haiM / ina pratyeka rajatamaya zIkoM meM vaiDUrya-maNiyoM se banI huI dhUpa-ghaTikAyeM rakhI haiM / ye dhUpaghaTikAyeM kAle agara, zreSTha kundaruSka, turuSka aura sugandhita dhUpa ke jalane se utpanna maghamaghAtI manamohaka sugandha ke ur3ane evaM uttama surabhi-gandha kI adhikatA se gandhavartikA ke jaisI pratIta hotI haiM tathA sarvottama, manojJa, manohara, nAsikA aura mana ko tRptipradAyaka gandha se usa pradeza ko saba tarapha se adhivAsita karatI huI yAvat apanI zrI se atIva-atIva zobhAyamAna ho rahI haiM / [29] una dvAroM kI donoM bAjuoM kI nizIdhikAoM meM solaha-solaha putaliyoM kI paMktiyA~ haiM / ye putaliyA~ vividha prakAra kI lIlAyeM karatI huI, supratiSThita saba prakAra ke AbhUSaNoM se zrRMgArita, aneka prakAra ke raMga-biraMge paridhAnoM evaM mAlAoM se zobhAyamAna, muTThI pramANa kATi pradeza vAlI, zira para U~cA aMbADA bAMdhe hue aura samazreNi meM sthita haiM | ve sahavartI, abhyunnata, paripuSTa, kaThora, bharAvadAra-sthUla golAkAra payodharoM vAlI, lAlimA yukta
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 AgamasUtra-hindI anuvAda nayanAntabhAga vAlI, sukomala, atIva nirmala, zobhanIka saghana dhuMgharAlI kAlI-kAlI kajarArI kezarAzi vAlI, uttama azoka vRkSa kA sahArA lekara khar3I huI aura bAyeM hAtha se agra zAkhA ko pakar3e hue, ardha nimIlita netroM kI ISat vakra kaTAkSa-rUpa ceSTAoM dvArA devoM ke manoM ko haraNa karatI huI-sI aura eka dUsare ko dekhakara paraspara kheda-khinna hotI huI-sI, pArthivapariNAma hone para bhI zAzvata vidyamAna, candrArdhatulya lalATa vAlI, candra se bhI adhika saumya kAMti vAlI, ulkA ke prakAza puMja kI taraha udyota vAlI vidyut kI camaka evaM sUrya ke dedIpyamAna teja se bhI adhika prakAza, apanI sundara vezabhUSA se zrRMgAra rasa ke gRha-jaisI aura mana ko prasanna karane vAlI yAvat atIva ramaNIya haiM / ina dvAroM ko donoM bAjuoM kI donoM niSIdhikAoM meM solaha-solaha jAlakaTaka haiM, ye pradeza sarvaratnamaya, nirmala yAvata atyanta ramaNIya haiM / ina dvAroM kI ubhaya pArzvavartI donoM niSIdhikAoM meM solaha-solaha ghaMTAoM kI paMktiyA~ kahI gaI haiM / ve pratyeka ghaMTe jAmbUnada svarNa se bane hue haiM, unake lolaka vajraratnamaya haiM, bhItara aura bAhara donoM bAjuoM meM vividha prakAra ke maNi jar3e haiM, laTakAne ke liye baMdhI huI sA~kaleM sone kI aura rassiyA~ cA~dI kI haiM / megha kI gar3agar3AhaTa, haMsasvara, krauMcasvara, siMhagarjanA, dundubhinAda, vAdyasamUhaninAda, nandighoSa, maMjusvara, maMjughoSa, susvara, susvaraghoSa jaisI dhvanivAle ve ghaMTe apanI zreSTha manojJa, manohara karNa aura mana ko priya, sukhakArI jhanakAroM se usa pradeza ko cAroM ora se vyApta karate hue atIva atIva zobhAyamAna ho rahe haiM / una dvAroM kI donoM bAjuoM kI donoM niSIdhikAoM meM solaha-solaha vanamAlAoM kI paripATiyAM haiM / ye vanamAlAyeM aneka prakAra kI maNiyoM se nirmita drumoM, paudhoM, latAoM kisalayoM aura pallavoM se vyApta haiM / madhupAna ke liye bArambAra SaTapadoM ke dvArA sparza kiye jAne se suzobhita ye vanalatAyeM mana ko prasanna karane vAlI, darzanIya, abhirUpa, evaM pratirUpa haiM / ina dvAroM kI ubhaya pArzvavartI donoM niSIdhikAoM meM solaha-solaha prakaMThaka haiM / ye pratyeka prakaMThaka ar3hAI sau yojana lambe, ar3hAI sau yojana caur3e aura savA sau yojana moTe haiM tathA sarvAtmanA ratnoM se bane hue, nirmala yAvat atIva ramaNIya haiM / una prakaNThakoM ke Upara eka-eka prAsAdAvataMsaka hai / ye prAsAdAvaMtasaka U~cAI meM aDhAI sau yojana U~ce aura savA sau yojana caur3e haiM, cAroM dizAoM meM vyApta apanI prabhA se ha~sate hue se pratIta hote haiM / vividha prakAra ke maNi-ratnoM se inameM citra-vicitra nacAyeM banI huI haiM / vAyu se phaharAtI huI, vijaya ko sUcita karane vAlI vaijayantIpatAkAoM evaM chatrAtichatroM se alaMkRta haiM, atyanta U~ce hone se inake zikhara mAno AkAzatala kA ullaMghana karate haiM / viziSTa zobhA ke liye jAlI-jharokhoM meM ratna jar3e hue haiM / ve ratna aise camakate haiM mAnoM tatkAla piTAroM se nikAle hue hoM / maNiyoM aura svarNa se inakI stUpikAyeM nirmita haiM / tathA sthAnasthAna para vikasita zatapatra evaM puMDarIka kamaloM ke citra aura tilakaratnoM se racita ardhacandra bane hue haiM / ve nAnA prakAra kI maNimaya mAlAoM se alaMkRta haiM / bhItara aura bAhara se cikane haiM / prAMgaNoM meM svarNamayI bAlukA bichI huI hai, inakA sparza sukhaprada hai / rUpa zobhAsampanna hai / dekhate hI citta meM prasannatA hotI hai, ve darzanIya haiM / yAvat muktAdAmoM Adi se suzobhita una dvAroM ke donoM pAryoM meM solaha-solaha toraNa haiM / ve sabhI toraNa nAnA prakAra ke maNiratnoM se bane hue haiM tathA vividha prakAra kI maNiyoM se nirmita stambhoM ke Upara acchI taraha
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjaprazna- 29 225 bandhe haiM yAvat padma-kamaloM ke jhUmakoM-gucchoM se upazobhita haiM / una toraNoM meM se pratyeka ke Age do-do putaliyAM sthita haiM / putaliyoM kA varNana pUrvavat / una toraNoM ke Age do-do nAgadanta haiM / muktAdAma paryanta inakA varNana pUrvavarNita nAgadantoM ke samAna jAnanA / una toraNoM ke Age do-do azva, gaja, nara, kinnara, kiMpuruSa, mahoraga, gandharva aura vRSabha saMghATa haiN| ye sabhI ratnamaya, nirmala yAvat asAdhAraNa rUpa-saundarya vAle haiM / isI prakAra se inakI paMkti vIthi aura mithuna sthita haiM / una toraNoM ke Age do-do padmalatAyeM yAvat zyAmalatAyeM haiM / ye sabhI latAyeM puSpoM se vyApta aura ratnamaya, nirmala yAvat asAdhAraNa manohara haiM / una toraNoM ke agra bhAga meM dodo dizA- svastika rakhe haiM, jo sarvAtmanA ratnoM se bane hue, nirmala yAvat pratirUpa haiM / una toraNoM ke Age do-do candanakalaza kahe haiM / ye candanakalaza zreSTha kamaloM para sthApita haiM, ityAdi varNana pUrvavat / una toraNoM ke Age do-do bhRMgAra haiM / ye bhRMgAra bhI uttama kamaloM para rakhe hue haiM yAvat he AyuSyaman zramaNo ! matta gajarAja kI mukhAkRti ke samAna vizAla AkAra vAle haiM / una toraNoM ke Age do-do Adarza-darpaNa rakhe haiM / inakI pAThapITha sone kI hai, pratibimba maNDala aMka ratna ke haiM aura anaghise hone para bhI ye darpaNa apanI svAbhAvika nirmala prabhA se yukta haiM / candramaNDala sarIkhe ye nirmala darpaNa UMcAI meM kAyArdha jitane bar3e-bar3e haiM / una toraNoM ke Age vajramaya nAbhi vAle do-do thAla rakhe haiM / ye sabhI thAla mUzala Adi se tIna bAra chAMTe gaye, zodha gaye, atIva svaccha nirmala akhaNDa taMduloM-cAvaloM se paripUrNa bhare hue se pratibhAsita hote haiM / he AyuSman zramaNo ! ye thAla jambUnada-svarNavizeSase bane hue yAvat atizaya ramaNIya aura ratha ke pahiye jitane vizAla gola AkAra ke haiM / una toraNoM ke Age do-do pAtriyA~ rakhI haiM / ye pAtriyAM svaccha nirmala jala se bharI huI haiM aura vividha prakAra ke sadya-tAje hare phaloM se bharI huI-sI pratibhAsita hotI haiM / he AyuSman zramaNo ! ye sabhI pAtriyAM ratnamayI, nirmala yAvat atIva manohara haiM aura inakA AkAra bar3ebar3e gokaliMjaroM ke samAna gola haiM / toraNoM ke Age do do supratiSThakapAtra vizeSa rakhe haiM / prasAdhana-zrRMgAra kI sAdhana bhUta auSadhiyoM Adi se bhare hue bhAMDoM se suzobhita haiM aura sarvAtmanA ratnoM se bane hue, nirmala yAvat atIva manohara haiM / una toraNoM ke Age do-do manogulikAyeM haiM / ina para aneka sone aura cAMdI ke pATiye jar3e hue haiM aura una para vajra ratnamaya nAgadanta lage haiM evaM una nAgadantoM ke Upara vajraratnamaya chIke TaMge haiM / una chIMkoM para kAle, nIle, lAla, pIle aura sapheda sUta ke jAlIdAra vastra khaNDa se Dha~ke hue vAtakaraka rakhe haiM / ye sabhI vAtakaraka vajraratnamaya, svaccha yAvat atizaya sundara haiM / una toraNoM ke Age citrAmoM se yukta do-do ( ratnakaraMDaka ) rakhe haiM / jisa taraha cAturaMta cakravartI rAjA kA vaiDUryamaNi se banA evaM sphaTika maNi ke paTala se AcchAditaM adbhUta - Azcaryajanaka ratnakaraMDaka apanI prabhA se usa pradeza ko pUrI taraha se prakAzita, udyotita, tApita aura prabhAsita karatA hai, usI prakAra ye ratnakaraMDaka bhI apanI prabhA se apane nikaTavartI pradeza ko sarvAtmanA prakAzita, udyotita, tApita, aura prabhAsita karate haiM / una toraNoM ke Age do-do azvakaMTha, gajakaMTha, narakaMTha, kinnarakaMTha, kiMpuruSakaMTha, mahoragakaMTha, gaMdharvakaMTha aura vRSabhakaMTha rakhe haiM / ye saba sarvathA ratnamaya, svaccha-nirmala yAvat asAdhAraNa sundara haiM / una toraNoM ke Age do-do puSpa - caMgerikAyeM mAlyacaMgerikAyeM, cUrNa caMgerikAyeM gandha caMgerikAyeM, vastra caMgerikAyeM, AbharaNa caMgerikAyeM, siddhArtha kI caMgerikAyeM evaM 6 15
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 AgamasUtra-hindI anuvAda lomahasta caMgerikAyeM rakhI haiM / ye sabhI ratnoM se banI huI, nirmala yAvat pratirUpa haiM / una toraNoM ke Age do-do puSpapaTalaka yAvat mayUra picchapaTalaka rakhe haiM / ye saba bhI paTalaka ratnamaya, svaccha nirmala yAvata pratirUpa haiM / una toraNoM ke Age do-do siMhAsana haiM / ina siMhAsanoM kA varNana muktAdAmaparyanta pUrvavat / una toraNoM ke Age rajatamaya do-do chatra haiM / ina chatroM ke daNDa vimala vaiDUryamaNiyoM ke haiM, karNikAyeM sone kI haiM, saMdhiyA~ vajra kI haiM, motI piroI huI ATha hajAra sone kI salAiyAM haiM tathA daddara candana aura sabhI RtuoM ke puSpoM kI surabhi se yukta zItala kAnti vAle haiM / ina para maMgalarUpa svastika Adi ke citra bane haiM / inakA AkAra candramaNDalavat gola hai / una toraNoM ke Age do-do cAmara haiM / ina cAmaroM kI DaMDiyAM candrakAMta vaiDUrya aura vajra ratnoM kI haiM aura una para aneka prakAra ke maNi-ratnoM dvArA vividha citra-vicitra racanAyeM banI haiM, zaMkha, aMkaratna, kuMdapuSpa, jalakaNa aura mathita kSIrodadhi ke phenapuMja sadRza zveta-dhavala inake patale lambe bAla haiM / ye sabI cAmara sarvathA ratnamaya, nirmala yAvat pratirUpa haiM / una toraNoM ke Age do-do telasamudgaka, koSTha samudgaka, patra samudgaka, coyasamudgaka, tagarasamudgaka, elA samudgaka, haratAlasamudgaka, hiMgalukasamudgaka, mainamilasamudgaka, aMjanasamudgaka rakhe haiM / ye sabhI samudgaka ratnoM se bane hue, nirmala yAvat atIva manohara haiM / [30] sUryAbha vimAna ke pratyeka dvAra ke Upara cakra, mRga, garur3a, chatra, mayUrapiccha, pakSI, siMha, vRSabha, cAra dAMta vAle zveta hAthI aura uttama nAga ke citra se aMkita eka sau, ATha dhvajAyeM phaharA rahI haiM / isa taraha saba milAkara eka hajAra assI dhvajAyeM usa sUryAbha vimAna ke pratyeka dvAra para phaharA rahI haiM-aisA tIrthaMkara bhagavantoM ne kahA hai / una dvAroM ke ekaeka dvAra para paiMsaTha-paiMsaTha bhauma batAye haiM / yAna vimAna kI taraha hI ina bhaumoM ke samaramaNIya bhUmi bhAga aura ulloka kA varNana karanA / ina bhaumoM ke bIcoM-bIca eka-eka siMhAsana rakhA hai yAnavimAnavartI siMhAsana kI taraha usakA saparivAra varNana samajhanA | zeSa AsapAsa ke bhaumoM meM bhadrAsana rakkhe haiM / una dvAroM ke otaraMga solaha prakAra ke ratnoM se upazobhita haiM / una ratnoM ke nAma isa prakAra haiM-karketanaratna yAvat riSTaratna / una dvAroM ke Upara dhvajAoM yAvat chatrAtichatroM se zobhita svastika Adi ATha-ATha maMgala haiM / isa prakAra sUryAbha vimAna meM saba milakara cAra hajAra dvAra suzobhita ho rahe haiM / una sUryAbhavimAna ke cAroM ora pA~ca sau-pA~ca sau yojana ke antara para cAra dizAoM meM azokavana, saptaparNavana, paMcakavana aura Amravana nAmaka cAra vana khaMDa haiM / pUrva dizA meM azokavana, dakSiNa dizA meM saptaparNa vana, pazcima meM caMpaka vana aura uttara meM Amravana hai / ye pratyeka vanakhaMDa sAr3he bAraha lAkha yojana se kucha adhika lambe aura pAMca sau yojana caur3e haiM / pratyeka vanakhaMDa eka-eka parakoTe se pariveSTita hai / ye sabhI vanakhaMDa atyanta ghane hone ke kAraNa kAle aura kAlI AbhA vAle, nIle aura nIla AbhA vAle, hare aura harI kAMti vAle, zIta sparza aura zIta AbhA vAle, snigdha aura kamanIya kAMti vAle, tIvra prabhA vAle tathA kAle aura kAlI chAyA vAle, nIle aura nIlI chAyA vAle, hare aura harI chAyA vAle, zItala aura zItala chAyA vAle, snigdha aura snigdha chAyA vAle haiM evaM vRkSoM kI zAkhA-prazAkhAyeM Apasa meM eka dUsarI se milI hone ke kAraNa apanI saghana chAyA se bar3e hI ramaNIya tathA mahA meghoM ke samudAya jaise suhAvane dikhate haiM / ina vanakhaMDoM ke vRkSa jamIna ke bhItara gaharI phaila
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya-30 227 huI jar3oM se yukta hai / ina vanakhaMDoM ke vRkSa jamIna ke andara vistRta gahare phaile hue mUla, kanda, skandha, tvacA, zAkhA, prazAkhA, pravAla, patra, puSpa, phala, bIja se yukta haiM / chatarI ke samAna inakA ramaNIya gola AkAra hai / inake skandha Upara kI ora uThI huI aneka zAkhA-prazAkhAoM se zobhita haiM aura itane vizAla evaM vRttAkAra haiM ki aneka puruSa milakara bhI apane phailAye hue hAthoM se unheM ghera nahIM pAte / patte itane ghane haiM ki bIca meM jarA bhI aMta dikhalAI nahIM detA hai / patra-pallava sadaiva navIna jaise dikhate haiM / kopaleM atyanta komala haiM aura sadaiva sarva RtuoM ke puSpoM se vyApta haiM tathA namita, vizeSa namita, puSpita, pallavita, gulmita, gucchita, vinamita praNamita hokara maMjarI rUpa zirobhUSaNoM se alaMkRta rahate haiM | totA, mayUra, mainA, koyala, naMdImukha, tItara, baTera, cakravAla, kalahaMsa, bataka, sArasa Adi aneka pakSi-yugaloM ke madhura svaroM se gUMjate rahate haiM / aneka prakAra ke gucchoM aura gulmoM se nirmita maMDapa Adi se suzobhita haiM / nAsikA aura mana ko tRpti dene vAlI sugaMdha se mahakate rahate haiM / isa prakAra ye sabhI vRkSa suramya, prAsAdika darzanIya, abhirUpa-manohara evaM pratirUpa haiM / [31] una vanakhaMDoM ke madhya meM ati sama ramaNIya bhUmibhAga haiM / ve-maidAna AliMga puSkara Adi ke sadRza samatala yAvat nAnA prakAra ke raMga-biraMge paMcaraMge maNiyoM aura tRNoM se upazobhita haiM / ina maNiyoM ke gaMdha aura sparza yathAkrama se pUrva meM kiye gaye maNiyoM ke gaMdha aura sparza ke varNana samAna jAnanA / he bhadanta ! pUrva, pazcima, dakSiNa aura uttara dizA se Ae vAyu ke sparza se maMda-maMda hilane-Dulane, kaMpane, DagamagAne, pharakane, TakarAne kSubhita aura udIrita hone para una tRNoM aura maNiyoM kI kaisI zabda-dhvani hotI hai ? he gautama ! jisa taraha zibikA athavA syandamAnikA athavA ratha, jo chatra, dhvajA, ghaMTA, patAkA aura uttama toraNoM se suzobhita, vAdyasamUhavat zabda-ninAda karane vAle dhuMgharuoM evaM svarNamayI mAlAoM se pariveSTita ho, himAlaya meM utpanna ati nigar3a-sArabhUta uttama tiniza kASTha se nirmita evaM suvyavasthita rIti se lagAye gaye AroM se yukta pahiyoM aura dhurA se susajjita ho, sudRr3ha uttama lohe ke paTToM se surabhikSita paTTiyoM vAle, zubhalakSaNoM aura guNoM se yukta kulIna azva jisameM jute hoM jo ratha-saMcAlana-vidyA meM ati kuzala, dakSa sArathI dvArA saMcAlita ho, eka sau-eka sau vANa vAle, battIsa tUNIroM se parimaMDita ho, kavaca se AcchAdita agra-zikharabhAga vAlA ho, dhanuSa bANa, praharaNa, kavaca Adi yuddhopakaraNoM se bharA ho, aura yuddha ke liye tatpara-sannaddha yodhAoM ke lie sajAyA gayA ho, aisA ratha bArambAra maNiyoM aura ratnoM se banAye gaye pharza vAle rAjaprAMgaNa, aMtaHpura athavA ramaNIya pradeza meM AvAgamana kare to sabhI dizAvidizA meM cAroM ora uttama, manojJa, manohara, kAna aura mana ko Ananda-kAraka madhura zabdadhvani phailatI hai / he bhadanta ! kyA ina sthAdikoM kI dhvani jaisI hI una tRNoM aura maNiyoM kI dhvani hai ? gautama ! nahIM, yaha artha samartha nahIM hai / bhadanta ! kyA una maNiyoM aura tRNoM kI dhvani aisI hai jaisI ki madhyarAtri athavA rAtri ke antima prahara meM vAdanakuzala nara yA nArI dvArA aMka-goda meM lekara caMdana ke sAra bhAga se racita koNa ke sparza se uttara-manda mUrcchanA vAlI vaitAlika vINA ko manda-manda tAr3ita, kaMpita, prakaMpita, cAlita, gharSita kSubhita aura udIrita kiye jAne para sabhI dizAoM evaM vidizAoM meM cAroM ora udAra, sundara, manojJa, manohara, karNapriya evaM manamohaka dhvani gUMjatI hai ? gautama ! nahIM, yaha artha samartha nahIM hai /
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 AgamasUtra-hindI anuvAda bhagavan ! to kyA unakI dhvani isa prakAra kI hai, jaise ki bhadrazAlavana, nandanavana, saumanasavana athavA pAMDuka vana yA himavana, malaya athavA maMdaragiri kI guphAoM meM gaye hue evaM eka sthAna para ekatrita, samAgata, baiThe hue aura apane-apane samUha ke sAtha upasthita, harSollAsa pUrvaka krIr3A karane meM tatpara, saMgIta-nRtya-nATaka-hAsaparihAsapriya kinnaroM, kiMpuruSoM, mahoragoM athavA gaMdharvo ke gadyamaya-padyamaya, kathanIya, geya, pada-baddha, pAdabaddha, utkSipta, pAdAnta, mandamanda gholanAtmaka, rocitAvasAna-sukhAnta, manamohaka sapta svaroM se samanvita, SaDdoSoM se rahita, gyAraha alaMkAroM aura ATha guNoM se yukta guMjArava se dUra-dUra ke konoM kSetroM ko vyApta karane vAle rAga-rAginI se yukta tri-sthAnakaraNa zuddha gItoM ke madhura bola hote haiM ? he gautama ! hA~, aisI hI madhurAtimadhura dhvani una maNiyoM aura tRNoM se nikalatI hai| [32] una vanakhaMDoM meM jahA~-tahA~ sthAna-sthAna para aneka choTI-choTI caurasa vApikAyeMbAvar3iyAM, gola puSkariNiyAM, dIrghikAyeM, guMjAlikAyeM, phUloM se DhaMkI haI sarovaroM kI paMktiyA~, sara-sara paMktiyA~ evaM kupapaMktiyA~ banI haI haiM / ina sabhI vApikAoM Adi kA bAharI bhAga sphaTimaNivat atIva nirmala, snigdha hai / inake taTa rajatamaya haiM aura taTavartI bhAga atyanta sama-caurasa haiM / ye sabhI jalAzaya vajraratna rUpI pASANoM se bane hae haiM | inake talabhAga tapanIya svarNa se nirmita haiM tathA una para zaddha svarNa aura cAMdI kI bAla bichI hai / taToM ke samIpavartI U~ce pradeza vaiDUrya aura sphaTika maNi-paTaloM ke bane haiM / inameM utarane aura nikalane ke sthAna sukhakArI haiM / ghAToM para aneka prakAra kI maNiyA~ jar3I huI haiM / cAra konevAlI vApikAoM aura kuoM meM anukrama se nIce-nIce pAnI agAdha evaM zItala hai tathA kamalapatra, bisa aura mRNAloM se DhaMkA huA hai / ye sabhI jalAzaya vikasita utpala, kumuda, nalina, subhaga, saugaMdhika, puMDarIka, zatapatra tathA sahasra-patra kamaloM se suzobhita haiM aura una para parAgapAna ke lie bhramarasamUha gUMja rahe haiM / svaccha-nirmala jala se bhare hue haiM / kallola karate hue magara-maccha kacuA Adi beroka-Toka idhara-udhara ghUma phira rahe haiM aura aneka prakAra ke pakSisamUhoM ke gamanAgamana se sadA vyApta rahate haiM / ye sabhI jalAzaya eka-eka padmavaravedikA aura eka eka vanakhaMDa se pariveSTita haiM / ina jalAzayoM meM se kisI meM Asava, kisI meM vAruNodaka, kisI meM kSIrodaka, kisI meM ghI, kisI meM ikSurasa aura kisI-kisI meM prAkRtika pAnI jaisA pAnI bharA hai / ye sabhI jalAzaya mana ko prasanna karane vAle, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiM / una pratyeka vApikAoM yAvat kUpapaMktiyoM kI cAroM dizAoM meM tIna-tIna sundara sopAna bane hue haiM / una trisopAna pratirUpakoM kI nemeM vajraratnoM kI haiM ityAdi toramoM, dhvajAoM aura chatrAtichatroM paryanta inakA varNana pUrvavat samajhanA / ___ una choTI-choTI vApikAoM yAvat kUpapaMktiyoM ke madhyavartI pradezoM meM bahuta se utpAta parvata, niyatiparvata, jagatIparvata dAruparvata tathA kitane hI UMce-nIce, choTe-bar3e dakamaMDapa, dakamaMca, dakamAlaka, dakaprAsAda bane hue haiM tathA kahIM-kahIM para manuSyoM aura pakSiyoM ko jhUlane ke liye jhUle-hiMDole par3e haiM / ye sabhI parvata Adi sarvaratnamaya atyanta nirmala yAvat asAdhAraNa rUpa se sampanna haiM / una utpAta parvatoM, pakSihiMDoloM Adi para sarvaratnamaya, nirmala yAvata atIva manohara aneka haMsAsana krocAsana, garuDAsAna, unnatAsana, praNatAsana, dIrghAsana bhadrAsana, pakSyAsana, makarAsana, vRSabhAsana, siMhAsana, padmAsana aura dizAsvastika Asana rakhe hue haiM / una vanakhaMDoM meM yathAyogya sthAnoM para bahuta se AligRha, mAligRha, kadalIgRha, latAgRha,
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya-32 229 AsanagRha, prekSAgRha, majjanagRha, prasAdhanagRha, garbhagRha, mohanagRha, zAlAgRha, jAlI vAle gRha, kusumagRha, citragRha, gaMdharvagRha, AdarzagRha se suzobhita ho rahe haiM / ye sabhI gRha ratnoM se bane hue adhikAdhika nirmala yAvat asAdhAraNa manohara haiM / una AligRhoM yAvata AdarzagRhoM meM sarvaratnamaya yAvat atIva manohara haMsAsana yAvat dizA-svastika Asana rakhe haiM / una vanakhaMDoM meM vibhinna sthAnoM para bahuta se jAtimaMDapa, yUthikAmaMDapa, mallikAmaMDapa, navamallikAmaMDapa, vAsaMtImaMDapa, dadhivAsukA maMDapa, sUrilli maMDapa, nAgarakhelamaMDapa, mRdvIkAmaMDapa, nAgalatAmaMDapa, atimuktaka apphoyA maMDapa aura mAlukAmaMDapa bane hue haiM / ye sabhI maMDapa atyanta nirmala, sarvaratnamaya yAvat pratirUpa haiM / / __ he AyuSman zramaNo ! una jAtimaMDapoM yAvat mAlukAmaMDapoM meM kitane hI haMsAsana, krocAsana, garuDAsana, unnatAsana, praNatAsana, dIrghAsana, bhadrAsana, pakSyAsana, makArAsana, vRSabhAsana, siMhAsana, padmAsana, dizA svastikAsana jaise AkAra vAle pRthvIzilApaTTaka tathA dUsare bhI bahuta se zreSTha zayanAsana sadRza viziSTa AkAra vAle pRthvIzilApaTTaka rakhe hue haiM / ye sabhI pRthvIzilApaTTaka carmanirmita vastra, ruI, bUra, navanIta, tUla, semala yA Aka kI ruI ke sparza jaise sukomala, kamanIya, sarvaratnamaya, nirmala yAvat atIva ramaNIya haiM / una haMsAsanoM Adi para bahuta se sUryAbhavimAnavAsI deva aura deviyA~ sukhapUrvaka baiThate haiM, sote haiM, zarIra ko lambA kara leTate haiM, vizrAma karate haiM, Thaharate haiM, karavaTa lete haiM, ramaNa karate haiM, kelikrIr3A karate haiM, icchAnusAra bhoga-vilAsa bhogate haiM, manovinoda karate haiM, rAsalIlA karate haiM aura ratikrIr3A karate haiM / isa prakAra ve apane-apane supuruSArtha se pUrvopArjita zubha, kalyANamaya zubhaphalaprada, maMgalarUpa puNya karmoM ke kalyANarUpa phalavipAka kA anubhava karate hue samaya bitAte haiM / [33] una vanakhaNDoM ke madhyAtimadhya bhAga meM eka-eka prAsAdAvataMsaka haiM / ye prAsAdAvataMsaka pA~ca sau yojana U~ce aura ar3hAI sau yojana caur3e haiM aura apanI ujjvala prabhA se ha~sate hue se pratIta hote haiM / inakA bhUmibhAga atisama evaM ramaNIya hai / inake caMdevA, sAmAnika Adi devoM ke bhadrAsanoM sahita siMhAsana Adi kA varNana pUrvavat / ina prAsAdAvataMsakoM meM mahAn RddhizAlI yAvat eka palyopama kI sthiti vAle cAra deva nivAsa karate haiM / azokadeva, saptaparNadava, caMpakadeva aura Amradeva / sUryAbha nAmaka devavimAna ke aMdara atyanta samatala evaM atIva ramaNIya bhUmibhAga hai / zeSa bahata se vaimAnika deva aura deviyoM ke baiThane se vicaraNa karane taka kA varNana pUrvavat / kintu yahA~ vanakhaMDa kA varNana chor3a denA / usa atIva sama ramaNIya bhUmibhAga ke bIcoM-bIca eka upakArikAlayana banA huA hai / jo eka lAkha yojana lambA-caur3A hai aura usakI paridhi tIna lAkha solaha hajAra do sau sattAIsa yojana tIna kosa eka sau aTThAIsa dhanuSa aura kucha adhika sAr3he teraha aMgula hai / eka yojana moTAI hai / yaha vizAla layana sarvAtmanA svarNa kA banA huA, nirmala yAvat pratirUpa hai / [34] vaha upakArikAlayana sabhI dizA-vidizAoM meM eka padmavavedikA aura eka vanakhaMDa se ghirA huA hai / vaha padmavaravedikA U~cAI meM Adhe yojana U~cI, pAMca sau dhanuSa caur3I aura upakArikAlayana jitanI isakI paridhi hai / jaise ki vajraratnamaya isakI nema haiM / riSTaratnamaya pratiSThAna haiM / vaiDUryaratnamaya stambha haiM / svarNa aura rajatamaya phalaka haiM / lohitAkSa ratnoM se banI isakI sUciyA~ haiM / vividha maNiratnamaya isakA kalevara hai tathA vividha prakAra kI maNiyoM se banA huA hai / aneka prakAra ke maNi-ratno se isa para citra bane haiM / nAnAmaNi
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 AgamasUtra - hindI anuvAda ratnoM se isameM rUpaka saMghAta, citroM Adi ke samUha bane haiM / aMka ratnamaya isake pakSa aura pakSabAhA haiM / jyotirasa ratnamaya isake vaMza, valA aura vaMzakavelluka haiM / rajatamaya inakI paTTiyAM haiM / svarNamayI avaghATaniyAM aura vajraratnamayI upariproMchanI haiM / sarvaratnamaya AcchAdana haiM / vaha padmavavedikA sabhI dizA-vidizAoM meM cAroM ora se eka-eka hemajAla se jAla se, kiMkaNI ghaMTikA, motI, maNi, kanaka ratna aura padma kI laMbI-laMbI mAlAoM se pariveSTita hai / ye sabhI mAlAyeM sone ke laMbUsakoM Adi se alakRMta haiM / usa padmavaravedikA ke yathAyogya una-una sthAnoM para azvasaMghAta yAvat vRSabhayugala suzobhita ho rahe haiM / ye sabhI sarvAtmanA ratnoM se bane hue, nirmala yAvat pratirUpa, prAsAdika haiM yAvat isI prakAra inakI vIthiyA~, paMktiyA~, mithuna evaM lAyeM haiM / bhadanta ! kisa kAraNa kahA jAtA hai ki yaha padmavavedikA hai, padmavavedikA hai ? bhagavAn ne uttara diyA - he gautama ! padmavara vedikA ke Asa-pAsa kI bhUmi meM, vedikA ke phalakoM meM, vedikAyugala ke antarAloM meM, stambhoM, stambhoM kI bAjuoM, stambhoM ke zikharoM, stambhayugala ke antarAloM, kIliyoM, kIliyoM ke UparIbhAgoM, kIliyoM se jur3e hue phalakoM, kIliyoM ke antarAloM, pakSoM, pakSoM ke prAnta bhAgoM aura unake antarAloM Adi-Adi meM varSAkAla ke barasate meghoM se bacAva karane ke lie chatrAkAra - jaise aneka prakAra ke bar3e-bar3e vikasita, sarva ratnamaya svaccha, nirmala atIva sundara, utpala, padma, kumuda, nalina, subhaga, saugaMdhika puDarIka mahApuMDarIka, zatapatra aura sahasrapatra kamala zobhita ho rahe haiM / isIliye he AyuSman zramaNa gautama ! isa padmavaravedikA ko padmavaravedikA kahate haiM / he bhadanta ! vaha padmavaravedikA zAzvata hai athavA azAzvata gautama ! zAzvata bhI hai aura azAzvata bhI hai / bhagavan ! kisI kAraNa Apa aisA kahate haiM ? he gautama ! dravyArthikanaya kI apekSA vaha zAzvata hai parantu varNa, gaMdha, rasa aura sparza paryAyoM kI apekSA azAzvata hai / isI kAraNa he gautama ! yaha kahA hai / he bhadanta ! kAla kI apekSA vaha padmavaravedikA kitane kAla paryanta rahegI ? he gautama ? vaha padmavaravedikA pahale kabhI nahIM thI, aisA nahIM hai, abhI nahIM hai, aisA bhI nahIM hai aura Age nahIM rahegI aisA bhI nahIM hai, kintu pahale bhI thI, aba bhI hai aura Age bhI rahegI / isa prakAra vaha padmavaravedikA dhruva, niyata, zAzvata, akSaya, avyaya, avasthita aura nitya hai / vaha padmavaravedikA cAroM ora eka vanakhaMDa se pariveSTita haiM / usa vanakhaMDa kA cakravAlaviSkambha kucha kama do yojana pramANa hai tathA upakArikAlayana kI paridhi jitanI usakI paridhi hai / vahA~ deva - deviyA~ vicaraNa karatI haiM, yahA~ taka vanakhaNDa kA varNana pUrvavat kara lenA / usa upakArikAlayana kI cAroM dizAoM meM cAra trisopAnapratirUpaka bane haiM / yAna vimAna ke sopAnoM ke samAna ina trisopAna - pratirUpakoM kA varNana bhI toraNoM, dhvajAoM, chatrAtichatroM Adi paryanta yahA~ karanA / una upakArikAlayana ke Upara atisama, ramaNIya bhUmibhAga hai / yAnavimAnavat maNiyoM ke sparzaparyanta isa bhUmibhAga kA varNana yahA~ karanA / [35] isa atisama ramaNIya bhUmibhAga ke atimadhyadeza meM eka vizAla mUla prAsAdAvataMsaka hai / vaha prAsAdAvataMsaka pAMca sau yojana U~cA aura aDhAI sau yojana caur3A hai tathA apanI phaila rahI prabhA se ha~satA huA pratIta hotA hai, usa prAsAda ke bhItara ke bhUmibhAga, ulloka, bhadrAsanoM, ATha maMgala, dhvajAoM aura chatrAtichatroM kA yahAM kathana karanA / vaha pradhAna prAsAdAvataMsaka sabhI cAroM dizAoM meM U~cAI meM apane se Adhe U~ce anya cAra
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya-35 231 prAsAdAvataMsakoM se pariveSTita hai / ye cAroM prAsAdAvataMsaka DhAI sau yojana U~ce aura caur3AI meM savA sau yojana caur3e haiM, ityAdi varNana pUrvavat / ye cAroM prAsAdAvataMsaka bhI punaH cAroM dizAoM meM apanI U~cAI vAle anya cAra prAsAdAvataMsakoM se ghire haiM / ye prAsAdAvataMsaka eka sau paccIsa yojana U~ce aura sAr3he bAsaTha yojana caur3e haiM tathA ye cAroM ora phaila rahI prabhA se haMsate hue-se dikhate haiM, yahA~ se lekara bhUmibhAga, caMdevA, saparivAra siMhAsana, ATha-ATha maMgala, dhvajAoM, chAtrAtichatroM se suzobhita haiM, paryanta inakA varNana karanA / ye prAsAdAvataMsaka bhI cAroM dizAoM meM apanI U~cAI se AdhI U~cAI vAle anya cAra prAsAdAvataMsakoM se pariveSTika haiM / ye prAsAdAvataMsaka sAr3he bAsaTha yojana eMce aura ikatIsa yojana eka kosa caur3e haiM / ina prAsAdoM ke bhUmibhAga, caMdevA, saparivAra siMhAsana, Upara ATha maMgala, dhvajAoM chatrAtichatroM Adi kA varNana bhI pUrvavat / [36] usa pradhAna prAsAda ke IzAna koNa meM sau yojana lambI, pacAsa yojana caur3I aura bahattara yojana U~cI sudharmA nAmaka sabhA hai / yaha sabhA aneka saikar3oM khaMbhoM para sanniviSTa yAvat apsarAoM se vyApta atIva manohara hai / isa sudharmA sabhA kI tIna dizAoM meM tIna dvAra haiM / pUrva dizA meM, dakSiNa dizA meM aura uttara dizA meM / ve dvAra U~cAI meM solaha yojana U~ce, ATha yojana caur3e aura utane hI praveza mArga vAle haiM / ve dvAra zveta varNa ke haiM / zreSTha svarNa se nirmita zikharoM evaM vanamAlAoM se alaMkRta haiM, Adi varNana pUrvavat / / una dvAroM ke Age sAmane eka-eka makhamaMDapa haiM / ye maMDapa sau yojana lambe. pacAsa yojana caur3e aura U~cAI meM kucha adhika solaha yojana U~ce haiM / sudharmA sabhA ke samAna inakA zeSa varNana karanA / ina maMDapoM kI tIna dizAoM meM tIna dvAra haiM, yathA-eka pUrva meM, eka dakSiNa meM aura eka uttara meM / ye dvAra U~cAI meM solaha yojana UMce haiM, ATha yojana caur3e aura utane hI pravezamArga vAle haiM / ye dvAra zveta dhavalavarNa aura zreSTha svarNa se banI zikharoM, vanamAlAoM se alaMkRta haiM, paryanta kA varNana pUrvavat / una mukhamaMDapo meM se pratyeka ke Age prekSAgRhamaMDapa bane haiM / ina maMDapoM ke dvAra, bhUmibhAga, cAMdanI Adi kA varNana mukhamaMDapoM kI vaktavyatA ke samAna jAnanA / una prekSAgRha maMDapoM ke atIva ramaNIya samacaurasa bhUmibhAga ke madhyAtimadhya deza meM eka-eka vajraratnamaya akSapATaka-maMca kahA gayA hai / una vajraratnamaya akSapATakoM ke bhI bIcAbIca ATha yojana lambI-caur3I, cAra yojana moTI aura vividha prakAra ke maNiratnoM se nirmita nirmala yAvat pratirUpa eka-eka maNipIThikAyeM banI huI haiM / una maNipIThikAoM ke Upara eka-eka siMhAsana rakhA hai / bhadrAsanoM Adi AsanoM rUpI parivAra sahita una siMhAsanoM kA varNana karanA / una prekSAgRha maMDapoM ke Upara ATha-ATha maMgala, dhvajAyeM, chatrAtichatra suzobhita ho rahe haiM / una prekSAgRha maMDapoM ke Age eka-eka maNipIThikA hai / ye maNipIThikAyeM solahasolaha yojana lambI-caur3I ATha yojana moTI haiM / ye sabhI sarvAtmanA maNiratnamaya, sphaTika maNi ke samAna nirmala aura pratirUpa haiM / una pratyeka maNipIThoM ke Upara solaha-solaha yojana lambe-caur3e samacaurasa aura UMcAI meM kucha adhika solaha yojana UMce, zaMkha, aMkaratna, yAvat sarvAtmanA ratnoM se bane hue svaccha yAvat asAdhAraNa ramaNIya stUpa bane haiM / una stUpoM ke Upara ATha-ATha maMgala, dhvajAyeM chatrAtichatra yAvat sahasrapatra kamaloM ke jhUmake suzobhita ho rahe haiN| una stUpoM kI cAroM dizAoM meM eka-eka maNipIThikA hai / ye ATha yojana lambI-caur3I, cAra
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 AgamasUtra-hindI anuvAda yojana moTI aura aneka prakAra ke maNi ratnoM se nirmita, nirmala yAvat pratirUpa haiM / pratyeka maNipIThikA ke Upara, jinakA mukha stUpoM ke sAmane hai aisI jinotsedha pramANa vAlI cAra jina-pratimAyeM paryaMkAsana se birAjamAna haiM, yathA-kRSabha, vardhamAna, candrAnana, vAriSeNa kii| una pratyeka stUpoM ke Age-sAmane maNimayI pIThikAyeM banI huI haiM / ye maNipIThikAya solaha yojana lambI-caur3I, ATha yojana moTI aura sarvAtmanA maNiratnoM se nirmita, nirmala yAvat atIva manohara haiM / una maNipIThikAoM ke Upara eka-eka caityavRkSa hai / ye sabhI caityavRkSa UMcAI meM ATha yojana UMce, jamIna ke bhItara Adhe yojana gahare haiM / inakA skandha bhAga do yojana kA aura AdhA yojana caur3A hai / skandha se nikalakara Upara kI ora phailI huI zAkhAyeM chaha yojana U~cI aura lambAI-caur3AI meM ATha yojana kI hai / kula milAkara inakA sarvaparimANa kucha adhika ATha yojana hai / ina vRkSoM ke mUla vajraratnoM ke haiM, viDimAyeM rajata kI, kaMda riSTaratnoM ke, manorama skandha vaiDUryamaNi ke, mUlabhUta prathama vizAla zAkhAyeM zobhanIka zreSTha svarNa kI, vividha zAkhA-prazAkhAyeM nAnA prakAra ke maNi-ratnoM kI, patte vaiDUryaratna ke, pattoM ke vRnta svarNa ke, aruNamRdu-sukomala-zreSTha pravAla, pallava evaM aMkura jAmbUnada (svarNavizepa) ke haiM aura vicitra maNiratnoM evaM surabhigaMdha-yukta puSpa-phaloM ke bhAra se namita zAkhAoM evaM amRta ke samAna madhurarasa yukta phala vAle ye vRkSa suMdara manorama chAyA, prabhA, kAMti, zobhA, udyota se saMpanna nayana-manako zAMtidAyaka evaM prAsAdika haiM / una caityavRkSoM ke Upara ATha-ATha maMgala, dhvajAyeM aura chatrAtichatra suzobhita ho rahe haiM / una pratyeka caityavRkSoM ke Age eka-eka maNipIThikA hai / ye maNipIThikAyeM ATha yojana laMbI-caur3I, cAra yojana moTI, sarvAtmanA maNimaya nirmala yAvat pratirUpa haiM / una maNipIThikAoM ke Upara eka-eka mAhendradhvaja phaharA rahA hai / ve mAhendradhvaja sATha yojana UMce, AdhA kosa jamIna ke bhItara UMDe, AdhA kosa caur3e, vajraratnoM se nirmita, dIptimAna, cikane, kamanIya, manojJa vartulAkAra zeSa dhvajAoM se viziSTa, anyAnya hajAroM choTI-bar3I aneka prakAra kI manorama raMga-biraMgI patAkAoM se parimaMDita, vAyuvega se phaharAtI huI vijayavaijayantI patAkA, chatrAtichatra se yukta AkAzamaMDala ko sparza karane vAle aise UMce uparibhAgoM se alaMkRta, mana ko prasanna karane vAle haiM / ina mAhendra-dhvajoM ke Upara ATha-ATha maMgala, dhvajAyeM aura chatrAtichatra suzobhita ho rahe haiM / una mAhendradhvajAoM ke Age eka-eka nandA nAmaka puSkariNI banI huI hai / sau yojana laMbI, pacAsa yojana caur3I, dasa yojana UMDI haiM aura svacchanirmala haiM Adi varNana pUrvavat / inameM se kitaneka kA pAnI svAbhAvika pAnI jaisA madhura rasa vAlA hai / ye pratyeka nandA puSkariNiyAM eka-eka padmavara-vedikA aura vanakhaMDoM se ghirI huI haiM / ina nandA puSkariNiyoM kI tIna dizAoM meM atIva manohara trisopAna-paMktiyA~ haiM / ina ke Upara toraNa, dhvajAyeM, chatrAtichatra suzobhita haiM Adi varNana pUrvavat / ___sudharmAsabhA meM ar3atAlIsa hajAra manogulikAyeM haiM, ve isa prakAra haiM, pUrva-pazcima meM solaha-solaha hajAra aura dakSiNa-uttara meM ATha-ATha hajAra / una manogulikAoM ke Upara aneka svarNa evaM rajatamaya phalaka aura una svarNa rajamaya pATiyoM para aneka vajraratnamaya nAgadaMta lage haiM / una vajramaya nAgadaMtoM para kAle sUta se banI huI gola laMbI-laMbI mAlAyeM laTaka rahI haiM / sudharmA sabhA meM ar3atAlIsa hajAra gomAnasikAyeM rakhI huI haiM / nAgadandoM paryanta inakA varNana manogulikAoM ke samAna samajhanA /
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya-36 233 una nAgadaMtoM ke Upara bahuta se rajamaya sIke laTake haiM / una rajatamaya sIkoM meM bahutasI vaiDUrya ratnoM se banI huI dhUpaghaTikAyeM rakhI haiM / ve dhUpaghaTikAyeM kAle agara, zreSTha kunduruSka Adi kI sugaMdha se mana ko mohita kara rahI haiM / usa sudharmA sabhA ke bhItara atyanta ramaNIya sama bhUbhAga hai / vaha bhUmibhAga yAvat maNiyoM se upazobhita hai Adi maNiyoM ke sparza evaM caMdevA paryanta kA saba varNana pUrvavat / una ati sama ramaNIya bhUmibhAga ke ati madhyadeza meM eka vizAla maNipIThikA banI huI hai / jo AyAma-viSkambha kI apekSA solaha yojana laMbIcaur3I aura ATha yojana moTI tathA sarvAtmanA ratnoM se banI huI yAvat pratirUpa hai / / __ una maNipIThikA ke Upara eka mANavaka nAmaka caityastambha hai / vaha U~cAI meM sATha yojana UMcA, eka yojana jamIna ke aMdara gaharA, eka yojana caur3A aura ar3atAlIsa konoM, ar3atAlIsa dhAroM aura ar3atAlIsa AyAmoMvAlA hai / zeSa varNana mAhendradhvaja jaisA jAnanA / usa mANavaka caityastambha ke UparI bhAga meM bAraha yojana aura nIce bAraha yojana chor3akara madhya ke zeSa chattIsa yojana pramANa bhAga meM aneka svarNa aura rajatamaya phalaka lage hue haiM / una svarNa-rajatamaya phalakoM para aneka vajramaya nAgadaMta haiM / una vajramaya nAgadaMtoM para bahuta se rajatamaya sIke laTaka rahe haiM / una rajatamaya sIMkoM meM vajramaya gola gola samudgaka rakhe haiM / una gola-gola vajraratnamaya samudgakoM meM bahuta-sI jina-asthiyA~ surakSita rakhI huI haiM / ve asthiyA~ sUryAbhadeva evaM anya deva-deviyoM ke lie arcanIya yAvat paryupAsanIya haiM / usa mANavaka caitya ke Upara ATha ATha maMgala, dhvajAyeM aura chatrAtichatra suzobhita ho rahe haiM / [37] mANavaka caityastambha ke pUrva digbhAga meM vizAla maNipIThikA banI huI hai / jo ATha yojana lambI-caur3I, cAra yojana moTI aura sarvAtmanA maNimaya nirmala yAvat pratirUpa hai| usa maNipIThikA ke Upara eka vizAla siMhAsana rakhA hai / bhadrAsana Adi AsanoM rUpa parivAra sahita usa siMhAsana kA varNana karanA / usa mANavaka caityastambha kI pazcima dizA meM eka bar3I maNipIThikA hai / vaha maNipIThikA ATha yojana lambI caur3I, cAra yojana moTI, sarva maNimaya, svaccha-nirmala yAvat asAdhAraNa sundara hai / usa maNipIThikA ke Upara eka zreSTha ramaNIya devazayyA rakhI huI hai / isake pratipAda aneka prakAra kI maNiyoM se bane hue haiM / svarNa ke pAda haiM / pAdazIrSaka aneka prakAra kI maNiyoM ke haiM / gAte sone kI haiM / sAMdhe vajraratnoM se bharI huI haiM / bANa vividha ratnamayI haiM / tUlI rajatamaya hai / osIsA lohitAkSaratna kA hai / gaMDopadhAnikA sone kI hai / usa zayyA para zarIra pramANa gaddA bichA hai / usake zirobhAga aura caraNabhAga donoM ora takiye lage haiM / vaha donoM ora se U~cI aura madhya meM nata gambhIra gaharI hai / jaise gaMgA kinAre kI bAlU meM pA~va rakhane se pAMva dhaMsa jAtA hai, usI prakAra baiThate hI nIce kI ora dhaMsa jAte haiM / usa para rajastrANa par3A rahatA hai-masaharI lagI huI hai | kasIdA vAlA kSaumadukUla bichA hai / usakA sparza Ajinaka rUI, bUra nAmaka vanaspati, makkhana aura Aka kI rUI ke samAna sukomala hai / lAla tUsa se DhakA rahatA hai / atyanta ramaNIya, manamohaka yAvat asAdhAraNa sundara hai / [38] usa deva-zayyA ke IzAna-koNa meM ATha yojana lambI-caur3I, cAra yojana moTI sarvamaNimaya yAvat pratirUpa eka bar3I maNipIThikA banI hai / usa maNipIThikA ke Upara sATha yojana U~cA, eka yojana caur3A, vajraratnamaya sundara gola AkAra vAlA yAvat pratirUpa eka kSullaka choTA mAhendradhvaja lagA huA hai / jo svastika Adi ATha maMgaloM, dhvajAoM aura chatrAtichatroM se upazobhita hai / usa kSulka mAhendradhvaja kI pazcima dizA meM sUryAbhadeva kA
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 AgamasUtra - hindI anuvAda 'coppAla' nAmaka praharaNakoza banA huA hai / yaha AyudhagRha sarvAtmanA rajatamaya, nirmala yAvat pratirUpa hai / usa praharaNakoza meM sUryAbha deva ke parigharatna, talavAra, gadA, dhanuSa Adi bahuta zreSTha praharaNa surakSita rakhe haiM / ve sabhI zastra atyanta ujjvala, camakIle, tIkSNa dhAra vAle aura mana ko prasanna karane vAle Adi haiM / sudharmA sabhA kA UparI bhAga ATha-ATha maMgaloM, dhvajAoM aura chatrAtichachtroM se suzobhita ho rahA hai / [39] sudharmA sabhA ke IzAna koNa meM eka vizAla ( jinAlaya) siddhAyatana hai / vaha sau yojana lambA, pacAsa yojana caur3A aura bahattara yojana U~cA hai / tathA isa siddhAyatana kA gomAnasikAoM paryanta evaM bhUmibhAga tathA caMdevA kA varNana sudharmAsabhA ke samAna jAnanA / usa siddhAyatana (jinAlaya) ke ThIka madhyapradeza meM solaha yojana lambI-caur3I, ATha yojana moTI eka vizAla maNipIThikA banI huI hai / usa maNipIThikA ke Upara solaha yojana lambA-caur3A aura kucha adhika solaha yojana U~cA, sarvAtmanA maNiyoM se banA huA yAvat pratirUpa eka vizAla devacchanda sthApita hai aura usa para tIrthaMkaroM kI U~cAI ke barAbara vAlI eka sau ATha jinapratimAe~ birAjamAna haiM / una jina pratimAoM kA varNana isa prakAra hai, jaise ki una pratimAoM kI hatheliyA~ aura pagathaliyA~ tapanIya svarNamaya haiM / madhya meM khacita lohitAkSa ratna se yukta aMkaratna ke nakha haiM / jaMghAyeM, piMDaliyA~ aura dehalatA kanakamaya hai / nAbhiyA~ tapanIyamaya haiM / romarAja riSTa ratnamaya haiM / cUcaka aura zrIvatsa tapanIyamaya / hoTha pravAla ke bane hue haiM, daMtapaMkti sphaTikamaNiyoM aura jihvA evaM tAlu tapanIya-svarNa ke haiM / nAsikAyeM bIca meM lohitAkSa ratnakhacita kakanamaya haiM, netra lohitAkSa ratana se khacita madhya-bhAga yukta aMkarana ke haiM aura netroM kI tArikAyeM akSipatra tathA bhauheM riSTaratnamaya haiM / kapola, kAna aura lalATa kanakamaya haiM / zIrSaghaTI vajra ratnamaya hai / kezAnta evaM kezabhUmi tapanIya svarNamaya hai aura keza riSTaratnamaya haiM / una jina pratimAoM meM se pratyeka pratimA ke pIche eka eka chatradhAraka pratimAyeM haiM / ve chatradhAraka pratimAyeM lIlA karatI huI-sI bhAvabhaMgimA pUrvaka hima, rajata, kundapuSpa aura candramA ke samAna prabhA le koraMTa puSpoM kI mAlAoM se yukta dhavala AtapatroM ko apane-apane hAthoM meM dhAraNa kiye hue khar3I haiM / pratyeka jina - pratimA ke donoM pArzva bhAgoM meM eka eka cAmaradhAraka - pratimAyeM haiM / ve cAmara - dhAraka pratimAyeM apane apane hAthoM meM vividha maNiratnoM se racita citrAmoM se yukta candrakAnta, vajra aura vaiDUrya maNiyoM kI DaMDiyoM vAle, patale rajata jaise zveta lambe-lambe bAloM vAle zaMkha, aMkaratna, kundapuSpa, jalakaNa, rajata aura manthana kiye hue amRta ke phenapuMja sadRza zveta-dhavala cAmaroM ko dhAraNa karake lIlApUrvaka bIMjatI huI-sI khar3I haiM / una jina - pratimAoM ke Age do-do nAga-pratimAyeM, yakSapratimAyeM, bhUtapratimAyeM, kuMDa dhAraka pratimAyeM khar3I haiM / ye sabhI pratimAyeM sarvAtmanA ratnamaya, svaccha yAvat anupama zobhA se sampanna haiM / una jina - pratimAoM ke Age eka sau ATha-eka sau ATha ghaMTA, candanakalaza, bhRMgAra, darpaNa, thAla, pAtriyAM, supratiSThAna, manogulikAyeM, vAtakaraka citrakaraka, ratnakaraMDaka, azvakaMTha yAvat vRSabhakaMTha puSpacaMgerikAyeM yAvat mayUrapiccha caMgerikAyeM, puSpaSaTalaka, telasamudgaka yAvat aMjanasamudgaka, eka sau ATha dhvajAyeM, eka sau ATha dhUpakaDucchuka rakhe haiM / siddhAyatana kA UparI bhAga svastika Adi ATha-ATha maMgaloM, dhvajAoM aura chatrAtichatroM se zobhAyamAna hai / [40] siddhAyatana ke IzAna kone meM eka vizAla zreSTha upapAta -sabhA banI huI hai /
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya 40 235 sudharmA - sabhA ke samAna hI isa upapAta sabhA kA varNana samajhanA / maNipIThikA kI lambAIcaur3AI ATha yojana kI hai aura sudharmA -sabhA meM sthita devazaiyA ke samAna yahAM kI zaiyA kA UparI bhAga ATha maMgaloM, dhvajAoM aura chatrAtichtroM se zobhAyamAna ho rahA hai / usa upapAtasabhA ke uttara-pUrva digbhAga meM eka vizAla hRda hai / isa hada kA AyAma eka sau yojana evaM vistAra pacAsa yojana hai tathA gaharAI dasa yojana hai / yaha hada sabhI dizAoM meM eka padmavaravedikA evaM eka vanakhaNDa se pariveSTita huA hai tathA isa hada ke tIna ora atIva manorama trisopAna - paMktiyA~ huI haiM / usa hada ke IzAnakoNa meM eka vizAla abhiSekasabhA hai / sudharmA-sabhA ke anurUpa hI yAvat gomAnasikAyeM, maNipIThikA, saparivAra siMhAsana, yAvat muktAdAma haiM, ityAdi isa abhiSeka sabhA kA bhI varNana jAnanA / vahAM sUryAbhadeva ke abhiSeka yogya sAmagrI se bhare hue bahuta-se bhANDa rakhe haiM tathA isa abhiSeka-sabhA ke UparI bhAga meM ATha-ATha maMgala Adi suzobhita ho rahe haiM / usa abhiSekasabhA ke IzAna koNa meM eka alaMkAra-sabhA hai / sudharmAsabhA ke samAna hI isa alaMkAra - sabhA kA tathA ATha yojana kI maNipIThikA evaM saparivAra siMhAsana Adi kA varNana samajhanA / alaMkArasabhA meM sUryAbhadeva ke dvArA dhAraNa kiye jAnevAle alaMkAroM se bhare hue bahuta-se alaMkAra rakhe haiM / zeSa saba kathana pUrvavat / usa alaMkArasabhA ke IzAnakoNa meM eka vizAla vyavasAyasabhA banI hai / upapAtasabhA ke anurUpa ho yahA~ para bhI saparivAra siMhAsana, maNipIThikA ATha-ATha maMgala Adi kA varNana kara lenA / usa vyavasAyasabhA meM sUryAbha deva kA vizAla zreSThatama pustakarana rakhA hai / isake pUThe riSTha ratna ke haiM / DorA svarNamaya hai, gAMTheM vividha maNimaya haiM / patra ratnamaya haiM / lipyAsana vaiDUrya ratna kI hai, usakA Dhakkana riSTaratnamaya hai aura sAMkala tapanIya svarNa kI banI huI hai / riSTaratna se banI huI syAhI hai, vajraratna kI lekhanI hai / riSTaratnamaya akSara haiM aura usameM dhArmika lekha haiM / vyavasAya - sabhA kA UparI bhAga ATha-ATha maMgala Adi se suzobhita ho rahA hai / usa vyavasAya - sabhA meM uttarapUrvadigbhAga meM eka nandA puSkariNI hai / hada ke samAna isa nandA puSkariNI kA varNana jAnanA / usa nandA puSkariNI ke IzAnakoNa meM sarvAtmanA ratnamaya, nirmala, yAvat pratirUpa eka vizAla balipITha banA hai / [41] usa kAla aura usa samaya meM tatkAla utpanna hokara vaha sUryAbha deva AhAra paryApti, zarIra-paryApti, indriya-paryApti, zvAsocchvAsa-paryApti aura bhASAmanaH paryApti- ina pA~ca paryAptiyoM se paryApta avasthA ko prApta huA / pA~ca prakAra kI paryAptiyoM se paryAptabhAva ko prApta hoke ke anantara usa sUryAbhadeva ko isa prakAra kA Antarika vicAra, cintana, abhilASa, manogata evaM saMkalpa utpanna huA ki mujhe pahale kyA karanA cAhiye ? aura usake anantara kyA karanA cAhiye ? mujhe pahale kyA karanA ucita hai ? aura bAda meM kyA karanA ucita hai ? tathA pahale bhI aura pazcAt bhI kyA karanA yogya hai jo mere hita ke liye, sukha ke liye, kSema ke lie, kalyANa ke liye aura anugAmI rUpa se zubhAnubaMdha kA kAraNa hogA ? tatpazcAt usa sUryAbhadeva kI sAmAnika pariSad ke deva sUryAbhadeva ke isa Antarika vicAra yAvat utpanna saMkalpa ko acchI taraha se jAnakara sUryAbhadeva ke pAsa Aye aura unhoMne donoM hAtha jor3a Avarta pUrvaka mastaka para aMjali karake jaya-vijaya zabdoM se sUryAbhadeva ko abhinandana karake isa prakAra kahA- Apa devAnupriya ke sUryAbhavimAna sthita siddhAyatana meM jinotsedhapramANa vAlI eka sau ATha jina - pratimAyeM birAjamAna haiM tathA sudharmA sabhA ke mANavaka
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 AgamasUtra-hindI anuvAda meM vajraratnamaya gola samudgakoM meM bahuta-sI jina-asthiyAM vyavasthita rUpa se rakhI huI haiM / ve Apa devAnupriya tathA dUsare bhI bahuta se vaimAnika devoM evaM deviyoM ke lie arcanIya yAvat paryupAsanIya haiM / ataeva Apa devAnupriya ke lie unakI paryupAsanA karane rUpa kArya karane yogya hai aura yahI kArya pIche karane yogya hai / Apa devAnupriya ke lie yaha pahale bhI zreyarUpa hai aura bAda meM bhI yahI zreya rUpa hai / yahI kArya Apa devAnupriya ke lie pahale aura pIche bhI hitakara, sukhaprada, kSemakara, kalyANakara evaM paramparA se sukha kA sAdhana rUpa hogA / [42] tatpazcAt vaha sUryAbhadeva una sAmAnikapariSadopagata devoM se isa artha ko aura hRdaya meM avadhArita kara harSita. santaSTa yAvata hRdaya hotA haA zayyA se uThA aura uThakara upapAta sabhA ke pUrvadigvartI dvAra se nikalA. nikalakara hrada para AyA. hrada kI pradakSiNA karake pUrvadizAvartI toraNa se hokara usameM praviSTa huA / pUrvadizAvartI trisopAna paMkti se nIce utarA, jala meM avagAhana aura jalamajjana kiyA, jalakrIr3A kI, jalAbhiSeka kiyA, Acamana dvArA atyanta svaccha aura zucibhUta-zuddha hokara hrada se bAhara nikalA, jahAM abhiSekasabhA thI vahA~ AyA, abhiSekasabhA kI pradakSiNA karake pUrvadizAvartI dvAra se usameM praviSTa huA, siMhAsana ke samIpa AyA aura Akara pUrva dizA kI ora mukha karake usa zreSTha siMhAsana para baiThA / tadanantara sUryAbhadeva kI sAmAnika pariSad ke devoM ne Abhiyogika devoM ko bulAyA ra kahAdevAnupriyo ! tuma loga zIghra hI sUryAbhadeva kA abhiSeka karane hetu mahAn artha vAle mahargha evaM mahApuruSoM ke yogya vipula indrAbhiSeka kI sAmagrI upasthita karo / __tatpazcAt una Abhiyogika devoM ne sAmAnika devoM kI isa AjJA ko sunakara harSita yAvat vikasita hRdaya hote hue donoM hAtha jor3a AvartapUrvaka mastaka para aMjali karake vinaya pUrvaka AjJA-vacanoM ko svIkAra kiyA / ve uttarapUrva digbhAga meM gaye aura IzAnakoNa meM jAkara unhoMne vaikriya samudghAta kiyA / saMkhyAta yojana kA daNDa banAyA yAvat punaH bhI vaikriya samudghAta karake eka hajAra ATha eka hajAra ATha svarNakalazoM kI, rupyakalazoM kI, maNimaya kalazoM kI, svarNa-rajatamaya kalazoM kI, svarNa-maNimaya kalazoM kI, rajata-maNimaya kalazoM kI, rajata-maNimaya kalazoM kI, svarNa-rUpya-maNimaya kalazoM kI, baumeya kalazoM kI evaM isI prakAra bhaMgAroM, darpaNoM, thAloM, pAtriyoM, supratiSThAnoM vAtakarakoM, ratnakaraMDakoM, puSpacaMgerikAoM yAvat mayUrapicchacaMgerikAoM, puSpapaTalakoM yAvat mayUrapicchapaTalakoM, siMhAsanoM, chatroM, cAmaroM, telasamudgakoM yAvat aMjanasamudgakoM, dhvajAoM, dhUpakaDucchakoM kI vikurvaNA kI / vikurvaNA karake una svAbhAvika aura vikriyAjanya kalazoM yAvat dhupakaDucchakoM ko apane-apane hAthoM meM liyA aura lekara sUryAbhavimAna se bAhara nikale / apanI utkRSTa capala divya gati se yAvat tiryaka loka meM asaMkhyAta yojanapramANa kSetra ko ulAMghate hue jahAM kSIrodadhi samadra Aye | kalazo meM kSIrasamadra ke jala ko bharA tathA vahAM ke utpala yAvata zatapatra, sahasrapatra kamaloM ko liyA / kamaloM Adi ko lekara jahA~ puSkarodaka samudra thA vahA~ Aye, Akara puSkarodaka ko kalazoM meM bharA tathA vahA~ ke utpala zatapatra sahasrapatra Adi kamaloM ko liyA / tatpazcAt jahA~ manuSyakSetra thA aura usameM bhI jahA~ bharata-aivata kSetra the, jahA~ mAgadha, varadAma aura prabhAsa tIrtha the vahA~ Aye aura Akara una-una tIrthoM ke jala ko bharA, vahA~ kI miTTI grahaNa kI / jahA~ gaMgA, sindhu, raktA raktavatI mahAnadiyaM thIM, vahA~ aaye| Akara nadiyoM ke jala aura unake donoM taToM kI miTTI ko liyA / nadiyoM ke jala aura miTTI ko lekara cullahimavaMta aura zikharI varSadhara parvata para Aye / kalazoM meM jala bharA tathA sarva
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjanIya 42 237 RtuoM ke zreSTha puSpoM, samasta gaMdhadravyoM, samasta puSpasamUhoM aura sarva prakAra kI auSadhiyoM evaM siddhArthakoM ko liyA aura phira padmadraha evaM puMDarIkadraha para Aye / yahA~ Akara bhI pUrvavat kalazoM meM draha - jala bharA tathA sundara zreSTha utpala yAvat zatapatra - sahasrapatra kamaloM ko liyA / phira jahA~ haimavata aura airaNyavata kSetroM kI rohita, rohitAMsA tathA svarNakUlA aura rUpyakUlA mahAnadiyA~ thI, vahA~ Aye, kalazoM meM una nadiyoM kA jala bharA tathA miTTI lI / jahA~ zabdApAti vikaTApAti vRtta vaitADhya parvata the, vahAM Aye / samasta RtuoM ke uttamottama puSpoM Adi ko liyA / vahA~ se ve mahAhimavaMta aura rukmi varSadhara parvata para Aye aura vahA~ se jala evaM puSpa Adi liye, phira jahA~ mahApadma aura mahApuNDarIka draha the, vahA~ Aye / Akara draha jala evaM kamala Adi liye / tatpazcAt jahA~ harivarSa aura ramyakavarSa kSetra the, harikAMtA aura nArikAMtA mahAnadiyA~ thIM, gaMdhApAti, mAlyavaMta aura vRttavaitADhya parvata the, vahA~ Aye aura ina sabhI sthAnoM se jala, miTTI, auSadhiyA~ evaM puSpa liye / isake bAda jahAM niSadha, nIla nAmaka varSadhara parvata the, jahA~ tigiMcha aura kesarIdraha the, vahA~ Aye, vahA~ Akara usI prakAra se jala Adi liyA / tatpazcAt jahA~ mahAvideha kSetra thA jahA~ sItA, sItodA mahAnadiyA~ thI vahA~ Aye aura usI prakAra se unakA jala, miTTI, puSpa Adi liye / phira jahA~ sabhI cakravartI vijaya the, jahA~ mAgadha, varadAma aura prabhAsa tIrtha the, vahA~ Aye, tIrthodaka liyA aura sabhI antara nadiyoM ke jala evaM miTTI ko liyA phira jahA~ vakSaskAra parvata the vahA~ Aye aura vahA~ se sarva RtuoM ke puSpoM Adi ko liyA / tatpazcAt jahA~ mandara parvata ke Upara bhadrazAla vana thA vahA~ Aye, sarva RtuoM ke puSpoM, samasta auSadhiyoM aura siddhArthakoM ko liyA / vahA~ se nandanavana meM Aye, sarva RtuoM ke puSpoM yAvat sarva auSadhiyoM, siddhArthakoM aura sarasa gozIrSa candana ko liyA / jahA~ saumanasa vana thA, vahA~ Aye / vahA~ se sarva RtuoM ke uttamottama puSpoM yAvat sarva auSadhiyoM, siddhArthakoM, sarasa gozIrSa candana aura divya puSpamAlAoM ko liyA, lekara pAMDuka vana meM Aye aura sarva RtuoM ke sarvottama puSpoM yAvat sarva auSadhiyoM, siddhArthakoM, sarasa gozIrSa candana, divya puSpamAlAoM, dardaramalaya candana kI surabhi gaMdha se sugandhita gaMdha-dravyoM ko liyA / ina saba uttamottama padArthoM ko lekara ve saba Abhiyogika deva eka sthAna para ikaTThe hue aura phira utkRSTa divyagati se yAvat jahA~ saudharma kalpa thA aura jahAM sUryAbhavimAna thA, usakI abhiSeka sabhA thI aura usameM bhI jahA~ siMhAsana para baiThA sUryAbhadeva thA, vahA~ Aye / donoM hAtha jor3a AvartapUrvaka mastaka para aMjali karake sUryAbhadeva ko 'jaya ho vijaya' zabdoM se badhAyA aura usake Age mahAn arthavAlI, mahA mUlyavAn, mahAn puruSoM ke yogya vipula indrAbhiSeka sAmagrI upasthita kI / cAra hajAra sAmAnika devoM, parivAra sahita cAra agramahiSiyoM, tIna pariSadAoM, sAta anIkAdhipatiyoM yAvat anya dUsare bahuta se devoM deviyoM ne una svAbhAvika evaM vikriyA zakti se niSpAdita zreSTha kamalapuSpoM para saMsthApita, sugaMdhita zuddha zreSTha jala se bhare hue, candana ke lepa se carcita, paMcaraMge sUta-kalAve se Aviddha bandhe-lipaTe hue kaMTha vAle, padma evaM utpala ke DhakkanoM se Dha~ke hue, sukumAla komala hAthoM se liye gaye aura sabhI pavitra sthAnoM ke jala se bhare hue eka hajAra ATha svarNa kalazoM yAvat eka hajAra ATha miTTI ke kalazoM, saba prakAra kI mRttikA evaM RtuoM ke puSpoM, sabhI kASAyika sugandhita dravyoM yAvat auSadhiyoM aura siddhArthakoM se mahAn Rddhi yAvat vAdyaghoSoM pUrNaka sUryAbha deva ko atIva gauravazAlI uccakoTi ke indrAbhiSeka se abhiSikta kiyA /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda isa prakAra ke mahimAzAlI mahotsavapUrvaka jaba sUryAbhadeva kA indrAbhiSeka ho rahA thA, taba kitane hI devoM ne sUryAbhavimAna meM isa prakAra se jharamara-jharamara birala nanhIM - nanhIM bUMdoM meM atizaya sugaMdhita gaMdhodaka kI varSA barasAI ki jisase vahAM kI dhUli daba gaI, kintu jamIna meM pAnI nahIM phailA aura na kIcar3a huA / kitane hI devoM ne suryAbhavimAna ko jhAr3a kara hataraja, naSTaraja, bhraSTaraja, upazAMtaraja aura prazAMtaraja vAlA banA diyA / kitane hI devoM ne sUryAbha vimAna kI galiyoM, bAjAroM aura rAjamArgoM ko pAnI se sIMcakara, kacarA, vagairaha jhAr3abuhAra kara aura gobara se lIpakara sApha kiyA / kitane hI devoM ne maMca banAye evaM maMcoM ke Upara bhI maMcoM kI racanA kara sUryAbhavimAna ko sajAyA / kitane hI devoM ne vividha prakAra kI raMga-biraMgI dhvajAoM, patAkAtipatAkAoM se maMDita kiyA / kitane hI devoM ne sUryAbha vimAna lIpa-potakara sthAna-sthAna para sarasa gorocana aura rakta dardara caMdana ke hAthe lagAye / kitane hI devoM ne sUryAbha vimAna ke dvAroM ko caMdanacarcita kalazoM se bane toraNoM se sajAyA / kitane hI devoM ne sUryAbha vimAna ko Upara se nIce taka laTakatI huI laMbI-laMbI gola mAlAoM se vibhUSita kiyA / kitane hI devoM ne paMcaraMge sugaMdhita puSpoM ko bikhera kara mAMDane mAMDakara suzobhita kiyA / kitane hI devoM ne sUryAbha vimAna ko kRSNa agara, zreSTha kundaruSka turuSka aura dhUpa kI maghamaghAtI sugaMdha se manamohaka banAyA / kitane hI devoM ne sUryAbha vimAna ko surabhi gaMdha se vyApta kara sugaMdha kI guTikA jaisA banA diyA / kisI ne cA~dI kI varSA barasAI to kisI ne sone kI, ratnoM kI, vajra ratnoM kI, puSpoM kI, phaloM kI, puSpamAlAoM kI, gaMdha dravyoM kI, sugandhita cUrNa kI aura kisI ne AbhUSaNoM kI varSA barasAI / kitane hI devoM ne eka dUsare ko bheMTa meM cAMdI dI / isI prakAra se kisI ne Apasa meM eka dUsare ko svarNa, ratna, puSpa, phala, puSpamAlA, sugandhita cUrNa, vastra, gaMdha dravya aura AbhUSaNa bheMTa rUpa meM diye / kitane hI devoM ne tata, vitata, ghana aura zuSira, ina cAra prakAra ke vAdyoM ko bajAyA / kitane hI devoM ne utkSipta, pAdAnta, maMda evaM rocitAvasAna ye cAra prakAra ke saMgIta gAye / kisI ne druta nATyavidhi kA pradarzana kiyA to kisI ne vilaMbita nATyavidhi kA evaM drutavilaMbita nATyavidhi aura kisI ne aMcita nATyavidhi dikhalAI / kitane hI devoM ne ArabhaTa, kitane hI devoM ne bhasola, kitane hI devoM ne ArabhaTa-bhasola, kitane hI devoM ne utpAta - nipAtapravRtta, kitane hI devoM ne saMkucita-prasArita - ritArita aura kitane hI devoM ne bhrAMta saMbhrAMta nAmaka divya nATyavidhi pradarzita kI / kinhIM kinhIM devoM ne dAntika, prAtyAntika, sAmantopanipAtika aura lokAntamadhyAvasAnika ina cAra prakAra ke abhinayoM kA pradarzana kiyA / 238 sAtha hI kitane hI deva harSAtireka se bakare - jaisI bukabukAhaTa karane lage / kitane hI devoM ne apane zarIra ko phulAne kA dikhAvA kiyA / kitaneka nAcane lage, kitaneka haka-haka AvAjeM lagAne lage / lambI daur3a dor3ane lage / gunagunAne lage / tAMDava nRtya karane lage / uchalane ke sAtha tAla Thokane lage aura hI tAlI bajA-bajAkara kUdane lage / tIna paira kI daur3a lagAne, ghor3e jaise hinahinAne lage / hAthI jaisI gulagulAhaTa karane lage / ratha jaisI ghanaghanAhaTa karane lage aura kabhI ghor3oM kI hinahinAhaTa, kabhI hAthI kI gulagulAhaTa aura rathoM kI ghanaghanAhaTa jaisI AvAjeM karane lage / U~cI chalAMga lagAI, aura adhika Upara uchale / harSadhvani karane lage / uchale aura adhika Upara uchale aura sAtha hI harSadhvani karane lage / koI Upara se nIce, koI nIce se Upara aura koI lambe kUde / nIcI-U~cI aura laMbI- tInoM taraha kI chalAMgeM mArI /
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya-42 239 ne siMha jaisa garjanA kI, eka dUsare ko raMga se bhara diyA, bhUmi ko thapathapAyA aura kitaneka ne siMhanAda kiyA, raMga-gulAla ur3AI aura bhUmi ko bhI thapathapAyA / meghoM kI gar3agar3AhaTa, bijalI kI camaka jaisA dikhAvA kiyA aura kinhIM ne varSA barasAI / meghoM ke garajane camakane aura barasane ke dRzya dikhAye / garamI se Akula-vyAkula hone kA, devoM ne tapane kA, vizeSa rUpa se tapane kA to eka sAtha ina tInoM kA dikhAvA kiyA / haka-haka, thaka-thaka, dhakadhaka zabda aura kitane hI apane-apane nAmoM kA uccAraNa karane lage / eka sAtha ina cAroM ko kiyA / ToliyAM banAI, devodyota kiyA, ruka-ruka kara bahane vAlI vAtataraMgoM kA pradarzana kiyA | kahakahe lagAye, duhaduhAhaTa karane lage, vastroM kI barasA kI aura ToliyA~ banAI, devodyota kiyA devotkalikA kI, kahakahe lagAye, duhaduhAhaTa kI aura vastravarSA kI / hAthoM meM utpala yAvat zatapatra sahasrapatra kamaloM ko lekara, hAthoM meM kalaza yAvat dhUpaM donoM ko lekara harSita santuSTa yAvat harSAtireka se vikasitahRdaya hote hue idhara-idhara cAroM ora daur3a-dhUpa karane lage / tatpazcAta cAra hajAra sAmAnika devoM yAvata saparivAra cAra agramahiSiyoM, tIna pariSadAoM, sAta anIkAdhipatiyoM, solaha hajAra AtmarakSaka devoM tathA dUsare bhI bahuta se sUryAbha rAjadhAnI meM vAsa karanevAle devoM aura deviyoM ne sUryAbhadeva ko mahAn mahimAzAlI indrAbhiSeka se abhiSikta kiyA / pratyeka ne donoM hAtha jor3akara AvartapUrvaka mastaka para aMjali karake isa prakAra kahAhe nanda ! tumhArI jaya ho, jaya ho ! he bhadra ! tumhArI jaya ho, jaya ho ! tumhArA bhadra-kalyANa ho ! he jagadAnandakAraka ! tumhArI bAraMbAra jaya ho ! tuma na jIte huoM ko jIto aura vijitoM kA pAlana karo, jitoM ke bhadhya meM nivAsa karo / devoM meM indra ke samAna, tArAoM meM candra ke samAna, asuroM se camarendra ke samAna, nAgoM meM dharaNendra ke samAna, manuSyoM meM bharata cakravartI ke samAna, aneka palyopamoM taka, aneka sAgaropamoM taka, aneka-aneka palyopamoM-sAgaropamoM taka, cAra hajAra sAmAnika devoM yAvat solaha hajAra AtmarakSaka devoM tathA sUryAbha vimAna aura sUryAbha vimAnavAsI anya bahuta se devoM aura deviyoM kA bahuta-bahuta atizaya rUpa se Adhipatya yAvat karate hue, pAlana karate hue vicaraNa karo / isa prakAra kahakara punaH jaya jayakAra kiyA / atizaya mahimAzAlI indrAbhiSeka se abhiSikta hone ke pazcAt sUryAbhadeva abhiSeka sabhA ke pUrva-dizAvartI dvAra se bAhara nikalA, jahAM alaMkAra-sabhA thI vahA~ AyA / alaMkArasabhA kI anupradakSiNA karake pUrva dizA ke dvAra se alaMkAra-sabhA meM praviSTa huA / jahA~ siMhAsana thA, vahA~ AyA, pUrva kI ora mukha karake usa zreSTha siMhAsana para ArUDha huA / tadanantara usa sUryAbhadeva kI sAmAnika pariSad ke devoM ne usake sAmane alaMkAra upasthita kiyaa| isake bAda sUryAbhadeva ne sarvaprathama romayukta sukomala kASAyika surabhi gaMdha se suvAsita vastra se zarIra ko poMchA / zarIra para sarasa gozIrSa caMdana kA lepa kiyA, nAka ko niHzvAsa se bhI ur3a jAye, aisA ati bArIka netrAkarSaka, sundara varNa aura sparza vAle, ghor3e ke thUka se bhI adhika sukomala, dhavala jinake palloM aura kinAroM para sunaharI belabUTe bane haiM, AkAza evaM sphaTika maNi jaisI prabhA vAle divya devadUSya yugala ko dhAraNa kiyA / gale meM hAra pahanA, ardhahAra pahanA, ekAvalI pahanI, muktAhAra pahanA, ratnAvalI pahanI, ekAvalI pahana kara bhujAoM meM aMgada, keyUra kar3A, truTita, karadhanI, hAthoM kI dazoM aMguliyoM meM dasa aMgUThiyA~, vakSasUtra, muravi, kaMThamuravi, prAlaMba, kAnoM meM kuMDala pahane, mastaka para cUr3AmaNi aura mukuTa pahanA / ina
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda AbhUSaNoM ko pahanane ke pazcAt graMthima, veSTima, pUrima aura saMghAtima, ina cAra prakAra kI mAlAoM se apane ko kalpavRkSa ke samAna alaMkRta kiyA / daddara malaya caMdana kI sugandha se sugandhita cUrNa ko zarIra para chir3akA aura phira divya puSpamAlAoM ko dhAraNa kiyA / [43] tatpazcAt kezAlaMkAroM, puSpa mAlAdi rUpa mAlyAlaMkAroM, hAra Adi AbhUSaNAlaMkAroM evaM devadUSyAdi vastrAlaMkAroM dhAraNa karake alaMkArasabhA ke pUrvadigvartI se bAhara nikalA / vyavasAya sabhA meM AyA evaM bAraMbAra vyavasAyasabhA kI pradakSiNA karake pUrvadizA ke dvAra se praviSTa huA / jahA~ siMhAsana thA vahA~ Akara yAvat siMhAsana para AsIna huA / tatpazcAt sUryAbhadeva kI sAmAnika pariSad ke devoM ne vyavasAyasabhA meM rakhe pustaka - ratna ko usake samakSa rakhA / sUryAbhadeva ne usa upasthita pustaka- ratna ko hAtha meM liyA, pustaka -ratna kholA, use bAMcA / dharmAnugata kArya karane kA nizcaya kiyA / vApasa yathAstAna pustakarana ko rakhakara siMhAsana se uThA evaM vyavasAya sabhA ke pUrva digvartI dvAra se bAhara nikalakara jahA~ nandApuSkariNI thI, vahA~ AyA / pUrva- digvartI tIraNa aura trisopAna paMkti meM naMdA puSkariNI meM praviSTa huA / paira dhoye / Acamana kullA kara pUrNa rUpa se svaccha aura parama zucibhUta hokara matta gajarAja kI mukhAkRti jaisI eka vizAla zvetadhavala rajatamaya se bharI huI bhRMgAra evaM vahA~ ke utpala yAvat zatapatra - sahasrapatra kamaloM ko liyA / naMdA puSkariNI se bAhara nikalA siddhAyatana kI ora calane ke liye udyata huA / [44] taba usa sUryAbhadeva ke cAra hajAra sAmAnika deva yAvat solaha hajAra AtmarakSaka deva tathA kitane hI anya bahuta se sUryAbhavimAnavAsI deva aura devI bhI hAthoM meM utpala yAvat zatapatha- sahasrapatra kamaloM ko lekara sUryAbhadeva ke pIche-pIche cale / tatpazcAt usa sUryAbhadeva ke bahuta-se abhiyogika deva aura deviyA~ hAthoM meM kalaza yAvat dhUpa- dAnoM ko lekara hRSTa-tuSTa yAvat vikasitahRdaya hote hue sUryAbhadeva ke pIche-pIche cale / tatpazcAt sUryAbhadeva cAra hajAra sAmAnika devoM yAvat aura dUsare bahuta se devoM aura deviyoM se pariveSTita hokara apanI samasta Rddhi, vaibhava yAvat vAdyoM kI tumula dhvanipUrvaka jahA~ siddhAyatana thA, vahA~ AyA / pUrvadvAra se praveza karake jahA~ devachaMdaka aura jinapratimAe~ thIM vahA~ AyA / usane jinapratimAoM ko dekhate hI praNAma karake lomamaMyI pramArjanI hAtha meM lI aura pramArjanI ko lekara jinapratimAoM ko pramAji4ta kiyA / surabhi gandhodaka se una jinapratimAoM kA prakSAlana kiyA / sarasa gozIrSa candana kA lepa kiyA / kASAyika surabhi gandha se suvAsita vastra se unako poMchA / una jina pratimAoM ko akhaNDa devadUSya-yugala pahanAyA / puSpa, mAlA, gandha, cUrNa, varNa, vastra aura AbhUSaNa car3hAye / phira Upara se nIce taka laTakatI huI lambI-lambI gola mAlAyeM pahanAI / paMcaraMge puSpapuMjoM ko hAtha meM lekara unakI varSA kI aura mAMDa mAMDakara usa sthAna ko suzobhita kiyA / phira una jinapratimAoM ke sanmukha zubhra, salaune, rajatamaya akSata tanduloM se ATha-ATha maMgaloM kA Alekhana kiyA, yathA-svatika yAvat darpaNa / 240 tadanantara una jinapratimAo ke sanmukha zreSTha kAle agara, kundaru, turuSka aura dhUpa kI mahakatI sugandha se vyApta aura dhUpavattI ke samAna surabhigandha ko phailAne vAle candrakAMta maNi, vajraratna aura vaiDUrya maNi kI daMDI tathA svarNa maNiratnoM se racita citra-vicitra racanAoM se yukta vaiDUryamaya dhUpadAna ko lekara dhUpa-kSepa kiyA tathA vizuddha apUrva arthasampanna apunarukta mahimAzAlI eka sau ATha chandoM meM stuti kI / stuti karake sAta-ATha paga pIche haTA, aura phira pIche
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya-44 241 haTakara bAyAM ghuTanA UMcA kiyA aura dAyAM ghuTanA jamIna para TikAkara tIna bAra mastaka ko bhUmitala para namAyA / namAkara kucha U~cA uThAyA, tathA donoM hAtha jor3akara AvartapUrvaka mastaka para aMjali karake isa prakAra kahA __ arihaMta bhagavantoM ko namaskAra ho, dharmakI Adi karanevAle, tIrthakara, svayaMbuddha, puruSoM meM uttama puruSoM meM siMha ke samAna, puruSoM meM zreSTha puMDarIka samAna, puruSoM meM zreSTha gandhahastI ke samAna, loka meM uttama, loka ke nAtha, loka kA hita karanevAle, loka meM pradIpa ke samAna lokA-loka ko prakAzita karane vAle, abhayadAtA, zraddhA-jJAna rUpa netra ke dAtA, mokSamArga ke dAtA, zaraNadAtA, bodhidAtA, dharmadAtA, dharma ke upadezaka, dharma ke nAyaka, dharma ke sArathI, cAturgatika saMsAra kA anta karane vAle zreSTha dharma ke cakravartI, apratihata zreSTha jJAna-darzana ke dhAraka, chadma ke nAzaka, rAgAdi zatruoM ko jItane vAle tathA anya jIvoM ko bhI karma-zatruoM ko jItane ke lie prerita karane vAle, saMsArasAgara ko svayaM tire hue tathA dUsaroM ko bhI tirane kA upadeza denevAle, bodha ko prApta tathA dUsaroM ko bhI bodhi prApta karAne vAle, svayaM karmamukta evaM anyoM ko bhI karmamukta hone kA upadeza dene vAle, sarvajJa, sarvadarzI tathA ziva, acala, nIroga, ananta, akSaya, avyAbAdha apunarAvRtti rUpa siddhagati nAmaka sthAna meM birAjamAna bhagavantoM ko vandana-namaskAra ho / bhagavantoM ko vandana namaskAra karane ke pazcAt sUryAbhadeva devacchandaka aura siddhAyatana ke madhya dezabhAga meM AyA / morapIThI uThAI aura morapIchI se siddhAyatana ke ati madhyadezabhAga ko pramArjita kiyA phira divya jala-dhArA se sIMcA, sassa gozIrSa candana kA lepa karake hAthe lagAye, mAMDane-mAMDe yAvat hAtha meM lekara puSpapuMja bikhere / dhUpa prakSepa kiyA aura phira siddhAyatana ke dakSiNa dvAra para Akara morapIchI lI aura usa morapIchI se dvArazAkhAoM putaliyoM evaM vyAlarUpoM ko pramArjita kiyA, divya jaladhArA sIMcI, sarasa gozIrSa candana se carcita kiyA, sanmukha dhUpa jalAI, puSpa car3hAye, mAlAyeM car3hAI, yAvat AbhUSaNa car3hAye / phira Upara se nIce taka laTakatI huI gola-gola lambI mAlAoM se vibhUSita kiyA / dhUpaprakSepa karane ke bAda jahA~ dakSiNadvAravartI mukhamaNDapa thA aura usameM bhI jahA~ usa dakSiNa dizA ke mukhamaNDapa kA atimadhya dezabhAga thA, vahA~ AyA aura morapIchI lI, usa atimadhya dezabhAga ko pramArjita kiyA, divya jaladhArA sIMcI, sarasa gozIrSa candana se carcita kiyA, mAMDane mAMDe tathA grahIta puSpa puMjoM ko bikhera kara upacarita kiyA yAvat dhUpakSepa kiyA / - isake bAda usa dakSiNadigvartI mukhamaNDapa ke pazcimI dvAra para AyA, vahA~ Akara morapIchI lI / dvArazAkhAoM, putaliyoM evaM vyAla rUpoM ko pUMjA, divya jaladhArA se sIMcA, sarasa gozIrSa candana se carcita kiyA / dhUpakSepa kiyA, puSpa yAvat AbhUSaNa car3hAye / lambIlambI gola mAlAyeM laTakAI / kacagrahavat vimukta puSpapuMjoM se upacarita kiyA, dhUpa jalAI / tatpazcAt usI dakSiNI mukhamaNDapa kI uttaradizA meM sthita stambha-paMkti ke nikaTa AyA / vahA~ Akara lomahastaka se banI pramArjanI ko uThAyA, usase stambhoM ko, putaliyoM ko aura vyAlarUpoM ko pramArjita kiyA yAvat dhUpa jalAne taka kiyA / isake bAda dakSiNadizAvartI mukhamaNDapa ke pUrvI dvAra para AyA, lomahastaka hAtha meM liyA aura usase dvArazAkhAoM, putaliyoM sarparUpoM ko sApha kiyA, yAvat dhUpa jalAne taka kiyA / tatpazcAt usa dakSiNa dizAvartI mukhamaNDapa ke dakSiNa dvAra para AyA aura dvAraceTiyoM Adi ko sApha kiyA, yAvat pUrvokta saba kArya kiye| __tadanantara jahA~ dAkSiNAtya prekSAgRhamaNDapa thA, evaM usa kA atimadhya dezabhAga thA aura 616
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 AgamasUtra-hindI anuvAda usake madhya meM banA huA vajramaya akSapATa tathA usa para banI maNipIThikA evaM maNipIThikA para sthApita siMhAsana thA, vahA~ AyA aura morapIchI lekara usase akSapATa, maNipIThikA aura siMhAsana ko pramArjita kiyA, divya jaladhArA se siMcita kiyA, sarasa gozIrSa candana se carcita kiyA, dhUpaprakSepa kiyA, puSpa car3hAye tathA Upara se nIce taka laTakatI huI lambI-lambI golagola mAlAoM se vibhUSita kiyA yAvat dhUpakSepa karane ke bAda anukrama se jahA~ usI dakSiNI prekSAgRha-maNDapa ke pazcimI dvAra evaM uttarI dvAra the vahA~ AyA aura vahA~ Akara pUrvavat pramArjanAdi kArya kiye / usake bAda pUrvI dvAra para AyA / yahA~ Akara bhI saba kArya pUrvavat kiye / tatpazcAt dakSiNI dvAra para AyA, vahA~ Akara bhI pramArjanAdi saba kArya kiye / isake pazcAt dakSiNadizAvartI caityastUpa ke sanmukha AyA / vahA~ Akara stUpa aura maNipIThikA ko pramArjita kiyA, divya jaladhArA se siMcita kiyA, sarasa gozIrSa candana se carcita kiyA, dhUpa jalAI, puSpa car3hAye, lambI-lambI mAlAyeM laTakAIM Adi saba kArya sampanna kiye / anantara jahA~ pazcima dizA kI maNipIThikA thI, jahA~ pazcima dizA meM birAjamAna jinapratimA thI vahA~ Akara pramArjanAdi saba kArya kiye / isake bAda uttaradizAvartI maNipIThikA aura jinapratimA ke pAsa AyA / pramAjanAdi saba kArya kiye / isake pazcAt jahA~ pUrvadizAvartI maNipIThikA thI tathA pUrvadizA meM sthApita jinapratimA thI, vahA~ AyA / pUrvavat pramArjana Adi kArya kiye / isake bAda jahA~ dakSiNa dizA kI maNipIThikA aura dakSiNadizAvartI jinapratimA thI vahAM AyA aura pUrvavat kArya kiye / isake pazcAt dakSiNadizAvartI caityavRkSa ke pAsa AyA / pUrvavat pramArjanAdi kArya kiye / isake bAda jahA~ mAhendradhvaja thA, dakSiNa dizA kI naMdA puSkariNI thI, vahA~ AyA / morapIchI ko hAtha meM liyA aura phira toraNoM, trisopAnoM kASThaputaliyoM aura sarparUpakoM ko morapIchI se pramArjita kiyA, divya jaladhArA sIMcI, sarasa gauzIrSa caMdana se carcita kiyA, puSpa car3hAye, lambI-lambI puSpamAlAoM se vibhUSita kiyA aura dhUpakSepa kiyA / tadanantara siddhAyatana kI pradakSiNA karake uttaradizA kI naMdA puSkariNI para AyA aura vahA~ para bhI pUrvavat pramArjanAdi dhUpakSepa paryanta kArya kiye / isake bAda uttaradizAvartI caityavRkSa aura caityastambha ke pAsa AyA evaM pUrvavat pramArjanAdi kArya kiye / isake pazcAt pazcima dizA meM sthApita pratimA thI, vahA~ Akara bhI pUrvavat dhUpakSepaparyanta kArya kiye / tatpazcAt vaha uttara dizA ke prekSAgRha maNDapa meM AyA aura dhUpakSepaparyanta dakSiNa dizA ke prekSAgRhamaNDapa jaisI samasta vaktavyatA yahA~ jAnanA / isake bAda vaha uttara dizA ke mukhamaNDapa aura usa uttaradizA ke mukhamaNDapa ke bahumadhya dezabhAga meM AyA / yahA~ Akara pUrvavat akSapATa, saba kArya kiye / isake bAda vaha pazcimI dvAra para AyA, vahA~ para bhI pramArjanAdi saba kArya kiye / tatpazcAt uttarI dvAra aura usakI dakSiNa dizA meM sthita stambhapaMkti ke pAsa AyA / vahA~ bhI pUrvavat saba kArya kiye / tadanantara siddhAyatana ke uttara dvAra para AyA / yahA~ bhI putaliyoM Adi ke pramArjana Adi kArya kiye / isake anantara siddhAyatana ke pUrvadizA ke dvAra para AyA ra yahA~ para bhI pUrvavat kArya kiye / isake bAda jahA~ pUrvadizA kA mukhamaNDapa kA atipara bhI pUrvavat kArya kiye / isake bAda jahA~ pUrvadizA kA mukhamaNDapa kA atimadhya dezabhAga thA, vahA~ AyA aura pramArjanA Adi saba kArya kiye / isase bAda jahA~ usa pUrva dizA ke mukhamaNDapa kA dakSiNI dvAra thA aura usakI pazcima dizA meM sthita stambhapaMkti thI vahAM AyA / phira uttaradizA ke dvAra para AyA aura pahale ke samAna
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya-44 243 ina sthAnoM para pramArjita Adi sabhI kArya kiye / isI prakAra se pUrva dizA ke dvAra para Akara bhI pUrvavat saba kArya kiye / isake anantara pUrva dizA ke prekSAgRha-maNDapa meM AyA / akSapATaka, maNipIThikA siMhAsana kA pramArjana Adi kiyA aura phira kramazaH usa prekSAgRhamaNDapa ke pazcima, uttara, pUrva, evaM dakSiNa dizAvartI pratyeka dvAra para jAkara pramArjanA Adi saba kArya pUrvavat kiye / isI prakAra stUpa kI, pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa ina cAra dizAoM meM sthita maNipIThikAoM, jinapratimAoM, yAvat pramArjanA se lekara dhUpakSepa taka ke saba kArya kiye / isake pazcAt jahA~ sudharmA sabhA thI, vahA~ AyA aura pUrvadigvartI dvAra se usa sudharmA sabhA meM praviSTa huA / jahA~ mANavaka caityastambha thA aura usa stambha meM jahA~ vajramaya gola samudgaka rakhe the vahA~ AyA / morapIchI uThAI aura vajramaya gola samudgakoM ko pramArjita kara unheM kholA / unameM rakhI huI jina-asthiyoM ko lomahastaka se pauMchA, surabhi gaMdhodaka se unakA prakSAlana karake phira sarvottama zreSTha gandha aura mAlAoM se unakI arcanA kI, dhUpakSepa kiyA aura usake bAda una jina-asthiyoM ko punaH unhIM vajramaya gola samudgakoM ko banda kara rakha diyA / isake bAda morapIchI se mANavaka caityastambha ko pramArjita kiyA, yAvat dhUpakSepa kiyA / isake pazcAt siMhAsana aura devazaiyA ke pAsa AyA | vahA~ para bhI pramArjanA Adi kArya kiye / isake bAda kSudra mAhendradhvaja ke pAsa AyA aura vahAM bhI pahale kI taraha pramArjanA Adi saba kArya kiye| isake anantara caupAla nAmaka apane praharaNakoza meM AyA / Akara mora paMkhoM kI pramANanikA se AyudhazAlA caupAla ko pramArjita kiyA / usakA divya jaladhArA se prakSAlana kiyA / vahA~ sarasa gozIrSa candana ke hAthe lagAye, puSpa Adi car3hAye aura Upara se nIce taka laTakatI lambI-lambI mAlAoM se use sajAyA yAvat dhUpadAna paryanta kArya sampanna kiye / isake bAda sudharmAsabhA ke atimadhyadeza bhAga meM banI huI maNipIThikA evaM devazaiyA ke pAsa AyA yAvat dhUpakSepa kiyA / isake pazcAt pUrvadizA ke dvAra se hokara upapAta sabhA meM praviSTa huA / yahA~ para bhI pUrvavat pramArjanA Adi karake upapAta sabhA ke dakSiNI dvAra para AyA / vahA~ Akara abhiSekasabhA ke samAna yAvat pUrvavat pUrvadizA kI nandA puSkariNI kI arcanA kI / isake bAda hRda para AyA aura pahale kI taraha toraNoM, trisopAnoM, kASTha-putaliyoM aura vyAlarUpoM kI morapIchI se pramArjanA kI, yAvat dhUpakSepaparyanta sarva kArya sampanna kiye / isake anantara abhiSekasabhA meM AyA aura yahA~ para bhI pahale kI taraha siMhAsana maNipIThikA ko morapIchI se pramArjita kiyA, jaladhArA se siMcita kiyA Adi dhUpa jalAne taka ke saba kArya kiye / tatpazcAt dakSiNadvArAdi ke krama se pUrva dizAvartI nandApuSkariNIparyanta siddhAyatanavat dhUpaprakSepa taka ke kArya sampanna kiye / isake pazcAt alaMkArasabhA meM AyA aura dhUpadAna taka ke saba kArya sampanna kiye / isake bAda vyavasAya sabhA meM AyA aura morapIchI se pustakaratna ko poMchA, phira usa para divya jala chir3akA aura sarvottama zreSTha gandha aura mAlAoM se usakI arcanA kI isake bAda maNipIThikA kI, siMhAsana kI ati madhya dezabhAga kI pramArjanA kI, Adi dhUpadAna taka ke sarva kArya kiye / tadanantara dakSiNadvArAdi ke krama se pUrva nandA puSkariNI taka siddhAyatana kI taraha pramArjanA Adi kArya kiye / isake bAda vaha hRda para AyA / pramArjanA Adi dhUpakSepaparyanta kArya sampanna kiye / ina sabakI arcanA kara lene ke bAda vaha balipITha ke pAsa AyA aura bali-visarjana karake apane Abhiyogika devoM ko bulAyA aura bulAkara unako yaha AjJA dI
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 AgamasUtra-hindI anuvAda he devAnupriyo ! tuma loga jAo aura zIghrAtizIghra sUryAbha vimAna ke zrRMgATakoM meM, trikoM meM, catuSkoM meM, catvaroM meM, caturmukhoM meM, rAjamArgoM meM, prAkAroM meM, aTTAlikAoM meM, carikAoM meM, dvAroM meM, gopuroM meM, toraNoM, ArAmoM, udyAnoM, vanoM, vanarAjiyoM, kAnanoM, vanakhaNDoM meM jA-jA kara anikA karo aura arcanikA karake zIghra hI yaha AjJA mujhe vApasa lauTAo, tadanantara una Abhiyogika devoM ne sUryAbhadeva kI isa AjJA ko sunakara yAvat svIkAra karake sUryAbha vimAna ke zrRMgATakoM, yAvat vanakhaNDoM kI arcanikA kI aura arcanikA karake sUryAbhadeva ke pAsa Akara AjJA vApasa lauTAI-tadanantara vaha sUryAbhadeva jahA~ nandA puSkariNI thI, vahA~ AyA aura pUrva dizAvartI trisopAnoM se nandA puSkariNI meM utarA / hAtha pairoM ko dhoyA aura phira nandA puSkariNI se bAhara nikala kara sudharmA sabhA kI ora calane ke lie udyata huA / isake bAda sUryAbhadeva cAra hajAra sAmAnika devoM yAvat solaha hajAra AtmarakSaka devoM tathA aura dUsare bhI bahuta se sUryAbha vimAnavAsI deva-deviyoM se pariveSTita hokara sarva vRddhi yAvat tumula vAdyadhvani pUrvaka jahA~ sudharmA sabhA thI vahA~ AyA aura pUrva dizA ke dvArA se sudharmA sabhA meM praviSTa huA | siMhAsana ke samIpa AyA aura pUrva dizA kI ora mukha karake usa zreSTha siMhAsana para baiTha gayA / [45] tadantara usa sUryAbhadeva kI pazcimottara aura uttarapUrva dizA meM sthApita cAra hajAra bhadrAsanoM para cAra hajAra sAmAnika deva baiThe / usake bAda sUryAbhadeva kI dizA meM cAra bhadrAsanoM para cAra agramahiSiyA~ baiThIM / tatpazcAt sUryAbha deva ke dakSiNa-pUrvadik koNa meM abhyantara pariSad ke ATha hajAra deva ATha hajAra bhadrAsanoM para baiThe / sUryAbhadeva kI dakSiNa dizA meM madhyama pariSad ke dasa hajAra deva dasa hajAra bhadrAsanoM para baiThe / tadanantara sUryAbha deva ke dakSiNapazcima dig bhAga meM bAhya pariSad ke bAraha hajAra deva bAraha hajAra bhadrAsanoM para baiThe-tatpazcAt sUryAbhadeva kI pazcima dizA meM sAta anIkAdhipati sAta bhadrAsanoM para baiThe / - isake bAda sUryAbhadeva kI cAroM dizAoM meM solaha hajAra AtmarakSaka deva pUrvAdi cAro dizAmeM bhadrAsano para baiThe | ve sabhI AtmarakSaka deva aMgarakSA ke liye gADhabandhana se baddha kavaca ko zarIra para dhAraNa karake, bANa evaM pratyaMcA se sannaddha dhanuSa ko hAthoM meM lekara, gale meM graiveyaka nAmaka AbhUSaNa-vizeSa ko pahanakara, apane-apane vimala aura zreSTha cihnapaTTakoM ko dhAraNa karake, Ayudha aura paharaNoM se susajjita ho, tIna sthAnoM para namita aura jur3e huye vajramaya agra bhAga vAle dhanuSa, daMDa aura bANoM ko lekara, nIla-pIta-lAla prabhA vAle bANa, dhanuSa cAru camar3e ke gophana, daMDa, talavAra, pAza-jAla ko lekara ekAgramana se rakSA karane meM tatpara, svAmIAjJA kA pAlana karane meM sAvadhAna, gupta-Adeza pAlana karane meM tatpara, sevakocita guNoM se yukta, apane-apane kartavya kA pAlana karane ke liye udyata, vinayapUrvaka apanI AcAra-maryAdA ke anusAra kiMkara hokara sthita the / [46] sUryAbhadeva ke samasta carita ko sunane ke pazcAt bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra se nivedana kiyA-bhadanta ! sUryAbhadeva kI bhavasthiti kitane kAla kI hai ? gautama ! cAra palyopama kI hai / bhagavan ! sUryAbhadeva kI sAmAnika pariSad ke devoM kI sthiti kitane kAla kI hai / gautama ! cAra palyopama kI hai / yaha sUryAbha deva mahARddhi, mahAdyuti, mahAn bala, mahAyaza, mahAsaukhya au mahAprabhAva vAlA hai | aho bhadanta ! vaha sUryAbhadeva aisA mahAkRddhi, yAvat mahAprabhAvazAlI hai / unhoMne punaH prazna kiyA [47] bhagavan ! sUryAbhadeva ko isa prakAra kI vaha divya devakRdhdhi, divya devadhuti aura
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya-47 245 divya devaprabhAva kaise milA hai ? usane kaise prApta kiyA ? kisa taraha se adhigata kiyA hai, svAmI banA hai ? vaha sUryAbhadeva pUrvabhava meM kauna thA ? usakA kyA nAma aura gotra thA ? vaha kisa grAma, nagara, nigama rAjadhAnI, kheTa, karbaTa, maDaMba, pattana, droNamukha, Akara, Azrama, saMbAha, saMniveza kA nivAsI thA ? isane aisA kyA dAna meM diyA, aisA anta-prAntAdi virasa AhAra khAyA, aisA kyA kArya kiyA, kaisA AcaraNa kiyA aura tathArUpa zramaNa athavA mAhaNa se aisA kaunasA dhArmika Arya suvacana sunA ki jisase sUryAbhadeva ne yaha divya devaRddhi yAvat devaprabhAva upArjita kiyA hai, prApta kiyA hai aura adhigata kiyA hai ? munidIparatnasAgara kRt "sUryAbhadeva vIvaraNa" kA hindI anuvAda pUrNa [48] zramaNa bhagavAna mahAvIra ne gautamasvAmI se isa prakAra kahA-he gautama ! usa kAla aura usa samaya meM isI jaMbUdvIpa nAmaka dvIpa ke bharata kSetra meM kekayaardha nAmaka janapada thA / bhavanAdika vaibhava se yukta, stimita-svacakra-paracakra ke bhaya se rahita aura samRddha thA / sarva RtaoM ke phala-phaloM se samaddha, ramaNIya, nandanavana ke samAna manorama. prAsAdika yAvata atIva atIva manohara thA / usa kekaya-ardha janapada meM seyaviyA nAma kI nagarI thI / yaha nagarI bhI Rddhi-sampanna stimita evaM samRddhizAlI yAvat pratirUpa thI / usa seyaviyA nagarI ke bAhara IzAna koNa meM mRgavana nAmaka udyAna thA / yaha udyAna ramaNIya, nandanavana ke samAna sarva RtuoM ke phala-phUloM se samRddha, zubha, surabhigaMdha yAvat pratirUpa thA / usa seyaviyA nagarI ke rAjA kA nAma pradezI thA / pradezI rAjA yAvat mahAn thA / kintu vaha adhArmika, adharmiSTha, adharmAkhyAyI, adharmAnuga, adharmapralokI, adharmaprajanaka, adharmazIlasamudAcArI tathA adharma se hI AjIvikA calAne vAlA thA / vaha sadaiva 'mAro, chedana karo, bhedana karo' isa prakAra kI AjJA kA pravartaka thA / usake hAtha sadA rakta se bhare rahate the / sAkSAt pApa kA avatAra thA / prakRti se pracaNDa, raudra aura kSudra thA / sAhasika thA / utkaMcana, badamAzoM aura ThagoM ko protsAhana denevAlA, ukasAnevAlA thA / lAMca, vaMcaka, dhokhA denevAlA, mAyAvI, kapaTI, kUTa-kapaTa karane meM catura aura aneka prakAra ke jhagar3A-phisAda racakara dUsaroM ko duHkha dene vAlA thA / nizzIla thA / nirvata thA, nirguNa thA, nirmaryAda thA, kabhI bhI usake mana meM pratyAkhyAna, pauSadha, upavAsa Adi karane kA vicAra nahIM AtA thaa| aneka dvipada, catuSpada, sarIsRpa Adi kI hatyA karane, unheM mArane, prANarahita karane, vinAza karane se sAkSAt adharma kI dhvajA jaisA thA, gurujanoM ko dekhakara bhI unakA Adara karane ke lie Asana se khaDA nahIM hotA thA, unakA vinaya nahIM karatA thA aura janapada ko prajAjanoM se rAjakara lekara bhI unakA samyak prakAra se pAlana aura rakSaNa nahIM karatA thA / [49] usa pradezI rAjA kI sUryakAntA rAnI thI, jo sukumAla hAtha paira Adi aMgopAMgavAlI thI, ityAdi / vaha pradezI rAjA ke prati anurakta thI, aura iSTa priya-zabda, sparza, yAvat aneka prakAra ke manuSya sambandhI kAmabhogoM ko bhogatI huI rahatI thI / [50] usa pradezI rAjA kA jyeSTha putra aura sUryakAntA rAnI kA Atmaja sUryakAntanAmaka rAjakumAra thA / vaha sukomala hAtha paira vAlA, atIva manohara thA / vaha sUryakAnta kumAra yuvarAja bhI thA / vaha pradezI rAjA ke rAjya, rASTra, bala, vAhana, koza, koThAra pura aura aMtaHpura kI svayaM dekha bhAla kiyA karatA thA /
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [51] usa pradezI rAjA kA umra meM bar3A bhAI evaM mitra sarIkhA citta nAmaka sArathI thA / vaha samRddhizAlI yAvat bahuta se logoM ke dvArA bhI parAbhava ko prApta nahIM karanevAlA thA / sAma-daNDa-bheda aura upapradAna nIti, arthazAstra evaM vicAra-vimarza pradhAna buddhi meM vizArada thA / autpattikI, vainayikI, kArmikI tathA pAriNAmikI buddhiyoM se yukta thA / pradezI rAjA ke dvArA apane bahuta se kAryoM meM, rahasyamaya gopanIya prasaMgoM meM, nizcaya karane meM, rAjya sambandhI vyavahAra meM pUchane yogya thA, bAra-bAra vizeSa rUpa se pUchane yogya thA / vaha sabake liye meDhI ke samAna thA, pramANa thA, pRthvI ke samAna AdhAra thA, rassI ke samAna Alambana thA, netra ke samAna mArgadarzaka thA, sabhI sthAnoM mantrI, amAtya Adi padoM meM pratiSThA prApta thA / sabako vicAra denevAlA thA tathA cakra kI dhurA ke samAna rAjya saMcAlaka thA / 246 [52] usa kAla aura usa samaya meM kuNAlA nAmaka janapada- deza thA / vaha deza vaibhavasaMpanna, stimita-svaparacakra ke bhaya se mukta aura dhana-dhAnya se samRddha thA / usa kuNAlA janapada meM zrAvastI nAma kI nagarI thI, jo kruddha, stimita, samRddha yAvat pratirUpa thI / usa zrAvastI nagarI ke bAhara uttara-pUrva dizA meM koSThaka nAma kA caitya thA / yaha caitya atyanta prAcIna yAvat pratirUpa thA / usa zrAvastI nagarI meM pradezI rAjA kA antevAsI AjJApAlaka jitazatru nAmaka rAjA thA, jo mahAhimavanta Adi parvatoM ke samAna prakhyAta thA / tatpazcAt kisI eka samaya pradezI rAjA ne mahArtha bahumUlya, mahAn puruSoM ke yogya, vipula, rAjAoM ko dene yogya prAbhRta sajAyA citta sArathI ko bulAyA aura usase isa prakAra kahA - he citta ! tuma zrAvastI nagarI jAo aura vahA~ jitazatru rAjA ko yaha mahArtha yAvat bheMTa de Ao tathA jitazatru rAjA ke sAtha rahakara svayaM vahA~ kI zAsana vyavasthA, rAjA kI dainikacaryA, rAjanIti aura rAjavyavahAra ko dekho, suno aura anubhava karo / taba vaha citta sArathI pradezI rAjA kI isa AjJA ko sunakara harSita huA yAvat AjJA svIkAra karake usa mahArthaka yAvat upahAra ko liyA aura pradezI rAjA ke pAsa se nikala kara seyaviyA nagarI ke bIcoM-bIca se hotA huA jahA~ apanA ghara thA, vahA~ AyA / usa mahArthaka upahAra ko eka tarapha rakha diyA aura kauTumbika puruSoM ko bulAyA / unase isa prakAra kahA devAnupriyo ! zIghra hI chatra sahita yAvat cAra ghaMToM vAlA azvaratha jotakara taiyAra kara lAo yAvat isa AjJA ko vApasa lauTAo / tatpazcAt una kauTumbika puruSoM ne citta sArathI kI AjJA sunakara zIghra hI chatrasahita yAvat yuddha ke liye sajAye gaye cAturghaTika azvaratha ko jota kara upasthita kara diyA aura AjJA vApasa lauTAI, kauTumbika puruSoM kA yaha kathana sunakara citta sArathI hRSTa-tuSTa huA yAvat vikasitahRdaya hote hue usane snAna kiyA, balikarma kautuka maMgala- prAyazcitta kiye aura phira acchI taraha se zarIra para kavaca bAMdhA / dhanuSa para pratyaMcA car3hAI, gale meM graiveyaka aura apane zreSTha saMketapaTTaka ko dhAraNa kiyA evaM Ayudha tathA praharaNoM ko grahaNa kara, vaha mahArthaka yAvat upahAra, lekara vahA~ AyA jahA~ cAturghaMTa azvaratha khar3A thA / Akara usa cAturghaTa azvaratha para ArUDha huA / tatpazcAt sannaddha yAvat Ayudha evaM praharaNoM se susajjita bahuta se puruSoM se parivRtta ho, koraMTa puSpa kI mAlAoM se vibhUSita chatra ko dhAraNa kara, subhaToM aura rathoM ke samUha ke sAtha apane ghara se ravAnA huA aura seyaviyA nagarI ke bIcoMbIca se nikala kara sukhapUrvaka rAtrivizrAma, prAtaH kalevA, pAsa-pAsa antarAvAsa karate, aura jagaha-jagaha Thaharate kekayaardha janapada ke bIcoMbIca se hotA huA jahA~ kuNAlA janapada thA, jahA~ zrAvastI nagarI thI, vahA~ pahu~cA /
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya 52 zrAvastI nagarI ke madhyabhAga meM praviSTa kara jitazatru rAjA kI bAhya upasthAnazAlA thI, vahA~ Akara ghor3oM ko rokA, ratha ko khar3A kiyA aura ratha se nIce utarA / tadanantara usa mahArthaka yAvat bheMTa lekara Abhyantara upasthAnazAlA meM jahA~ jitazatru rAjA baiThA thA, vahA~ AyA / vahA~ donoM hAtha jor3a yAvat jaya-vijaya zabdoM se jitazatru rAjA kA abhinandana kiyA aura phira usa mahArthaka yAvat upahAra ko bheMTa kiyA / taba jitazatru rAjA ne citta sArathI dvArA bheMTa kiye ye isa mahArthaka yAvat upahAra ko svIkAra kiyA evaM citta sArathI kA satkAra-sammAna kiyA aura vidA karake vizrAma karane ke lie rAjamArga para AvAsa sthAna diyA / 247 tatpazcAt citta sArathI vidAI lekara jitazatru rAjA ke pAsa se nikalA aura jahA~ bAhya upasthAnazAlA thI, cAra ghaMToMvAlA azvaratha khar3A thA, vahA~ AyA / usa para savAra huA / phira zrAvastI nagarI ke bIcoMbIca se hotA huA rAjamArga para apane Thaharane ke liye nizcita gaye AvAsa-sthAna para AyA / vahA~ ghor3oM ko rokA, ratha se nIce utarA / isake pazcAt usane snAna kiyA, balikarma kiyA aura kautuka, maMgala prAyazcitta karake zuddha aura ucita mAMgalika vastra pahane evaM alpa kintu bahumUlya AbhUSaNoM se zarIra ko alaMkRta kiyA / bhojana Adi karake tIsare prahara gaMdharvoM, nartakoM aura nATyakAroM ke saMgIta, nRtya aura nATyAbhinayoM ko sunatedekhate hue tathA iSTa zabda, sparza, rasa, rUpa evaM gaMdhamUlaka pAMca prakAra ke manuSya saMbaMdhI kAmabhogoM ko bhogate hue vicarane lagA / [53] usa kAla aura usa samaya meM jAtisaMpanna, kulasaMpanna, Atmabala se yukta, adhika rUpavAn, vinayavAn, samyag jJAna, darzana, caritra ke dhAraka, lajjAvAn, lAghavavAn, lajjAlAghavasaMpanna, ojasvI, tejasvI, varcasvI, yazasvI, krodha, mAna, mAyA, aura lobha ko jItanevAle, jIvita rahane kI AkAMkSA evaM mRtyu ke bhaya se vimukta, tapaH pradhAna, guNapradhAna, karaNapradhAna, caraNapradhAna, nigraha-pradhAna, nizcaya pradhAna, ArjavapradhAna, mArdavapradhAna, lAghavapradhAna, kSamApradhAna, guptipradhAna, muktipradhAna, vidyApradhAna, maMtrapradhAna, kuzala anuSThAnoM meM pradhAna, vedapradhAna, nayapradhAna, niyamapradhAna, satyapradhAna, zaucapradhAna, jJAnapradhAna, darzanapradhAna, cAritrapradhAna, udAra, ghora parISahoM, indriyoM aura kaSAyoM kA nigraha meM kaThora, ghokhatI, ghoratapasvI, ghora brahmacaryavAsI, zarIrasaMskAra ke tyAgI, vipula tejolezyA ko apane zarIra meM hI samAye rakhane vAle, caudaha pUrvoM ke jJAtA, matijJAnAdi cAra jJAnoM ke dhanI pArzvapatya kezI nAmaka kumArazramaNa pA~ca sau anagAroM se parivRtta hokara anukrama se calate hue, grAmAnugrAma vicaraNa karate hue, sukhesukhe vihAra karate hue jahA~ zrAvastI nagarI thI, jahA~ koSThaka caitya thA, vahA~ padhAre evaM zrAvastI ke bAhara koSThaka caitya meM yathocita avagraha ko grahaNa kara saMyama evaM tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / [54] tatpazcAt zrAvastI nagarI ke zrRMgATakoM, trikoM, catuSkoM, catvaroM, caturmukhoM, rAjamArgoM aura mArgoM meM loga Apasa meM carcA karane lage, logoM ke jhuMDa ikaTThe hone lage, logoM bolane kI ghoMghATa sunAI par3ane lagI, janakolAhala hone lagA, bhIr3a ke kAraNa loga Apasa meM TakarAne lage, eka ke bAda eka logoM ke Tole Ate dikhAI dene lage, idhara-udhara se Akara loga eka sthAna para ikaTThe hone lage, yAvat paryupAsanA karane lage / taba logoM kI bAtacIta, janakolAhala sunakara tathA janasamUha ko dekhakara citta sArathI ko isa prakAra kA yaha Antarika yAvat utpanna huA ki kyA Aja zrAvastI nagarI meM indramaha hai ? athavA skandamaha hai ? yA rudramaha, mukundamaha, zivamaha, vaizramaNa maha, nAgamaha, yakSamaha,
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 AgamasUtra-hindI anuvAda bhUtamaha, stUpamaha, caityamaha, vRkSamaha, girimaha, dari maha, kUpamaha, nadImaha, saramaha, athavA sAgaramaha hai ? ki jisase ye bahuta se ugravaMzIya, ugravaMzIyakumAra, bhogavaMzIya, rAjanyavaMzIya, ibbha, ibbhaputra tathA dUsare bhI aneka rAjA Izvara talavara, mADaMbika, kauTumbika ibhyazreSThI, senApati, sArthavAha Adi sabhI snAna kara, balikarma kara, kautuka-maMgala-prAyazcita kara, mastaka aura gale meM mAlAe~ dhAraNa kara, maNijaTita svarNa ke AbhUSaNoM se zarIra ko vibhUSita kara, gale meM hAra, ardhahAra, tilar3I, jhUmakA, aura kamara meM laTakate hue kaTisUtra pahanakara, zarIra para caMdana kA lepa kara, AnaMdAtireka se siMhanAda aura kalakala dhvani se zrAvastI nagarI ko guMjAte hue janasamUha ke sAtha eka hI dizA meM mukha karake jA rahe haiM Adi / yAvat unameM se kitane hI ghor3oM para savAra hokara, kaI hAthI para savAra hokara, rathoM meM baiThakara, yA pAlakhI yA syaMdamAnikA meM baiThakara aura kitane hI apane apane samudAya banAkara paidala hI jA rahe haiM / aisA vicAra kiyA aura vicAra karake kaMcukI puruSa ko bulAkara usase pUchA-devAnupriya ! Aja kyA zrAvastI nagarI meM indra-mahotsava hai yAvat sAgarayAtrA hai ki jisase ye bahuta se ugravaMzIya Adi sabhI loga apaneapane gharoM se nikalakara eka hI dizA meM jA rahe haiM ? taba usa kaMcukI puruSa ne kezI kamArazramaNa ke padArpaNa hone ke nizcita samAcAra jAna kara donoM hAtha jor3a yAvat jaya-vijaya zabdoM se vadhAkara cittasArathI se nivedana kiyAdevAnupriya ! Aja zrAvastI nagarI meM indra-mahotsava yAvat samudrayAtrA Adi nahIM hai / parantu he devAnupriya ! Aja jAti Adi se saMpanna pAvapitya kezI nAmaka kumArazramaNa yAvat eka grAma se dUsare grAma meM vihAra karate hue yahA~ padhAre haiM yAvat koSThaka caitya meM virAjamAna haiM / isI kAraNa Aja zrAvastI nagarI ke ye aneka ugravaMzIya yAvat ibbha, ibbhaputra Adi vaMdanA Adi karane ke vicAra se bar3e-bar3e samudAyoM meM apane gharoM se nikala rahe haiM / tatpazcAt kaMcukI puruSa se yaha bAta suna-samajha kara citta sArathI ne hRdaya-tuSTa yAvat harSavibhora hote hue kauTumbika puruSoM ko bulAyA / unase kahA zIghra hI cAra ghaMToMvAle azvaratha ko jotakara upasthita kro| yAvat ve kauTumbika puruSa chatrasahita azvaratha ko jotakara lAye / tadanantara citta sArathI ne snAna kiyA, balikarma kiyA, kautuka maMgala prAyazcitta kiyA, zuddha evaM sabhAucita mAMgalika vastroM ko pahanA, alpa kintu bahumUlya AbhUSaNoM se zarIra ko alaMkRta kiyA aura vaha cAra ghaNToM vAle azvaratha ke pAsa AyA / usa cAturghaTa azvaratha para ArUDha huA evaM koraMTa puSpoM kI mAlAoM se suzobhita chatra dhAraNa karake subhaToM ke vizAla samudAya ke sAtha zrAvastI nagarI ke bIcoM-bIca hokara nikalA / jahA~ koSThaka nAmaka caitya thA aura jahA~ kezI kumArazramaNa birAja rahe the, vahA~ AyA / kezI kumArazramaNa se kucha dUra ghor3oM ko rokA aura ratha khar3A kiyA / nIce utarA / jahA~ kezI kumArazramaNa the, vahA~ AyA / Akara dakSiNa dizA se prAraMbha kara kezIkumAra zramaNa kI tIna bAra pradakSiNA kii| vaMdana-namaskAra kiyA / samucita sthAna para sammukha baiThakara dharmopadeza sunane kI icchA se namaskAra karatA huA vinayapUrvaka aMjali karake paryupAsanA karane lagA / tatpazcAt kezI kumArazramaNa ne citta sArathI aura usa ativizAla pariSad ko cAra yAma dharma kA upadeza diyA / samasta prANAtipAta se viramaNa, samasta mRSAvAda se virata honA, samasta adattAdAna se virata honA, samasta bahiddhAdAna se virata honA / isake bAda vaha ativizAla pariSad kezI kumArazramaNa se dharmadezanA sunakara evaM hRdaya meM dhAraNa kara jisa dizA se AI thI, usI ora lauTa gaI /
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznI-56 249 tadanantara vaha citta sArathI kezI kumArazramaNa se dharma zravaNa kara evaM use hRdaya meM dhAraNa kara hRSTa-tuSTa hotA huA yAvat apane Asana se uThA / kezI kumArazramaNa kI tIna bAra AdakSiNa pradakSiNA kI, vandana - namaskAra kiyA / isa prakAra bolA- bhagavan ! mujhe nirgrantha pravacana meM zraddhA hai / isa para pratIti karatA hU~ / mujhe nirgrantha pravacana rucatA hai / maiM nirgrantha pravacana ko aMgIkAra karanA cAhatA hU~ ! yaha nirgrantha pravacana aisA hI hai / bhagavan ! yaha tathya hai / yaha avitatha hai / asaMdigdha hai / mujhe icchita hai icchita, pratIcchita hai yaha vaisA hI hai| jaisA Apa nirUpaNa karate haiM / aisA kahakara vandana - namaskAra kiyA, punaH bolA- devAnupriya ! jisa taraha se Apake pAsa aneka ugravaMzIya, bhogavaMzIya yAvat ibhya evaM ibhyaputra Adi hiraNya tyAga kara, svarNa ko chor3akara tathA dhana, dhAnya, bala, vAhana, koza, koThAra, pura-nagara, antaHpura kA tyAga kara aura vipula dhana, kanaka, ratna, maNi, motI, zaMkha, zilApravAla Adi sArabhUta dravyoM kA mamatva chor3akara, una sabako dIna-daridroM meM vitarita kara, putrAdi meM ba~TavArA kara, muMDita hokara, pravrajita hue haiM, usa prakAra kA tyAga kara yAvat pravrajita hone meM to maiM samartha nahIM hU~ / maiM Apa devAnupriya ke pAsa paMca aNuvrata, sAta zikSAvrata mUlaka bAraha prakAra kA gRhIdharma aMgIkAra karanA cAhatA hU~ / citta sArathI kI bhAvanA ko jAnakara kezI kumArazramaNa ne kahA- devAnupriya ! jisase tumheM sukha ho, vaisA hI karo, kintu pratibaMdha mata karo / taba citta sArathI ne kezI kumArazramaNa ke pAsa pAMca aNuvrata yAvat zrAvaka dharma ko aMgIkAra kiyA / tatpazcAt citta sArathI ne keza kumArazramaNa kI vandanA kI, namaskAra kiyA / jahA~ cAra ghaMToM vAlA azvaratha thA, usa ora calane ko tatpara huA / vahA~ jAkara cAra ghaMToM vAle azvaratha para ArUDha huA, phira jisa ora se AyA thA, vApasa usI ora lauTa gayA / [ 55 ] taba vaha citta sArathI zramaNopAsaka ho gayA / usane jIva- ajIva padArthoM kA svarUpa samajha liyA thA, puNya-pApa ke bheda ko jAna liyA thA, vaha Azrava, saMvara, nirjarA, kriyA, adhikaraNa, baMdha, mokSa ke svarUpa ko jAnane meM kuzala ho gayA thA, dUsare kI sahAyatA kA anicchuka thA / deva, asura, nAga, suparNa, yakSa, rAkSasa, kinnara, kiMpuruSa, garur3a, gaMdharva, mahoraga Adi devatAoM dvArA nirgrantha pravacana se anatikramaNIya thA / nirgrantha-pravacana meM niHzaMka thA, AtamotthAna ke sivAya anya AkAMkSA rahita thA / vicikitsA rahita thA, labdhArtha, grahItArtha, vinizcitArtha, kara liyA thA evaM asthi aura majjA paryanta dharmAnurAga se bharA / vaha dUsaroM ko sambodhita karate hue kahatA thA ki- AyuSman ! yaha nirgranthapravacana hI artha hai, yahI paramArtha hai, isake sivAya anya anartha haiM / usakA hRdaya sphaTika kI taraha nirmala ho gayA / nirgrantha zramaNoM kA bhikSA ke nimitta se usake ghara kA dvAra argalArahita thA / sabhI ke gharoM, yahA~ taka ki antaHpura meM bhI usakA praveza zaMkArahita hone se prItijanaka thA / caturdazI, aSTamI, amAvasyA evaM pUrNimA ko paripUrNa pauSadhavrata kA samIcIna rUpa se pAlana karate hue, zramaNa nirgranthoM ko prAka, eSaNIya, nirdoSa azana, pAna, khAdya, svAdya AhAra, pITha, phalaka, zaiyyA, saMstAraka, Asana, vastra, pAtra, kambala, pAdaproMchana, auSadha, bhaiSaja se pratilAbhita karate grahaNa kiye hue tapaH karma se AtmA ko bhAvita jitazatru rAjA ke sAtha rahakara svayaM usa zrAvastI nagarI ke rAjyakAryoM yAvat rAjyavyavahAroM kA bArambAra avalokana karate hue vicarane lagA / [ 56 ] tatpazcAt jitazatru rAjA ne kisI samaya mahAprayojanasAdhaka yAvat prAbhRta
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 AgamasUtra - hindI anuvAda taiyAra kiyA aura citta sArathI ko bulAyA / usase kahA- he citta ! tuma vApasa seyaviyA nagarI jAo aura mahAprayojanasAdhaka yAvat isa upahAra ko pradezI rAjA ke sanmukha bheMTa karanA tathA merI ora se vinayapUrvaka unase nivedana karanA ki Apane mere liye jo saMdeza bhijavAyA hai, use usI prakAra avitatha, pramANika evaM asaMdigdha rUpa se svIkAra karatA hU~ / citta sArathI ko sammAnapUrvaka vidA kiyA tatpazcAt jitazatru rAjA dvArA vidA kiye gaye citta sArathI ne usa mahAprayojana-sAdhaka yAvat upahAra ko grahaNa kiyA yAvat jitazatru rAjA ke pAsa se ravAnA hokara zrAvastI nagarI ke bIcoM-bIca se nikalA / rAjamArga para sthita apane AvAsa meM AyA aura usa mahArthaka yAvat upahAra ko eka ora rakhA / phira snAna kiyA, yAvat zarIra ko vibhUSita kiyA, koraMTa puSpa kI mAlAoM se yukta chatra ko dhAraNa kara vizAla janasamudAya ke sAtha paidala hI rAjamArga sthita AvAsagRha se nikalA aura zrAvastI nagarI ke bIcoM-bIca se calatA huA jahA~ koSThaka caitya thA, jahA~ kezI kumArazramaNa virAjamAna the vahA~ Akara kezI kumArazramaNa se dharma sunakara yAvat isa prakAra nivedana kiyA- bhagavan ! 'pradezI rAjA ke lie yaha mahArthaka yAvat upahAra le jAo' kahakara jitazatru rAjA ne Aja mujhe vidA kiyA hai / ataeva he bhadanta ! maiM seviyA nagarI lauTa rahA hU~ / he bhadanta ! seyaviyA nagarI prAsAdIyA, pratirUpA hai / ataeva he bhadanta ! Apa seyaviyA nagarI meM padhArane kI kRpA kareM / isa prakAra se citta sArathI dvArA prArthanA kiye jAne para bhI kezI kumArazramaNa ne citta sArathI ke kathana kA Adara nahIM kiyA / ve mauna rahe / taba citta sArathI ne punaH dUsarI aura tIsarI bAra bhI isI prakAra kahA- he bhadanta ! pradezI rAjA ke lie mahAprayojana sAdhaka upahAra dekara jitazatru rAjA ne mujhe vidA kara diyA hai / ataeva Apa vahA~ padhArane kI avazya kRpA kareM / citta sArathI dvArA dUsarI aura tIsarI bAra bhI isI prakAra se vinati kiye jAne para kezI kumArazramaNa ne citta sArathI se kahA- he citta ! jaise koI eka kRSNavarNa evaM kRSNaprabhAvAlA vanakhaMDa ho to he citta ! vaha vanakhaMDa aneka dvipada, catuSpada, mRga, pazu, pakSI, sarIsRpoM Adi ke gamana yogya hai, athavA nahIM hai ? hA~, bhadanta ! vaha unake gamana yogya hotA hai / isake pazcAt punaH kezI kumArazramaNa ne citta sArathI se pUchA- aura yadi usI vanakhaNDa meM, he citta ! una bahuta-se dvipada, catuSpada, mRga, pazu, pakSI aura sarpa Adi prANiyoM ke raktamA~sa ko khAne vAle bhIluMgA namaka pApazakuna rahate hoM to kyA vaha vanakhaMDa una aneka dvipadoM yAvat sarIsRpoM ke rahane yogya ho sakatA hai ? citta ne uttara diyA- yaha artha samartha nahIM hai / punaH kezI kumArazramaNa ne pUchA- kyoM ? kyoMki bhadanta ! vaha vanakhaMDa upasarga sahita hone se rahane yogya nahIM hai / isI prakAra he citta ! tumhArI seyaviyA nagarI kitanI hI acchI ho, parantu vahA~ bhI pradezI nAmaka rAjA rahatA hai / vaha adhArmika yAvat prajAjanoM se rAja kara lekara bhI unakA acchI taraha se pAlana-poSaNa aura rakSaNa nahIM karatA hai / ataeva he citta ! maiM usa seyAviyA nagarI meM kaise A sakatA hU~ ? [ 57 ] citta sArathI ne kezI kumArabhramaNa se nivedana kiyA- he bhadanta ! Apako pradezI rAjA se kyA karanA hai ? bhagavan ! seyaviyA nagarI meM dUsare rAjA, Izvara, talavara yAvat sArthavAha Adi bahuta se jana haiM, jo Apa devAnupriya ko vaMdana kareMge, namaskAra kareMge yAvat ApakI paryupAsanA kareMge / vipula azana, pAna, khAdya, svAdya AhAra se pratilAbhita kareMge, tathA prAtihArika pITha, phalaka, zaiyyA, saMstAraka grahaNa karane ke liye upanimaMtrita kareMge / he citta !
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya-57 251 dhyAna meM rakheMge / __ tatpazcAt citta sArathI ne kezI kumArazramaNa ko vaMdanA kI, namaskAra kiyA aura koSThaka caitya se bAhara nikalA / jahA~ zrAvastI nagarI thI, jahA~ rAjamArga para sthita apanA AvAsa thA, vahA~ AyA aura kauTumbika puruSoM ko bulAkara unase kahA-he devAnupriyo ! zIghra hI cAra ghaMToMvAlA azvaratha jotakara lAo / isake bAda jisa prakAra pahale seyaviyA nagarI se prasthAna kiyA thA usI prakAra zrAvastI nagarI se nikala kara yAvat jahA~ kekaya-ardha deza thA, usameM jahA~ seyaviyA nagarI thI aura jahA~ usa nagarI kA mRgavana nAmaka udyAna thA, vahA~ A pahu~cA / vahA~ Akara udyAnapAlakoM ko bulAkara isa prakAra kahA-he devAnupriyo ! jaba pAzvapitya kezI nAmaka kumArazramaNa zramaNacaryAnusAra anukrama se vicarate hue, grAmAnugrAma vihAra karate hue yahA~ padhAreM taba tuma kezI kumArazramaNa ko vaMdanA karanA, namaskAra karanA / unheM yathApratirUpa vasatikA kI AjJA denA tathA prAtihArika pITha, phalaka Adi ke lie upanimaMtrita karanA aura isake bAda merI isa AjJA ko zIghra hI mujhe vApasa lauTAnA / citta sArathI kI isa AjJA ko sunakara ve udyAnapAlaka harSita hue, santuSTa hue yAvat vikasitahRdaya hote hue donoM hAtha jor3a yAvat-usakI AjJA ko vinayapUrvaka svIkAra kiyA / [58] tatpazcAt citta sArathI seyaviyA nagarI meM A paha~cA / seyaviyA nagarI ke madhya bhAga meM praviSTa huA / jahA~ pradezIrAjA kA bhavana va bAhya upasthAnazAlA thI, vahA~ AyA / ghor3oM ko rokA, ratha ko khar3A kiyA, ratha se nIce utarA aura usa mahArthaka yAvat bheMTa ko lekara jahA~ pradezI rAjA thA, vahA~ pahu~ca kara donoM hAtha jor3a yAvat jaya-vijaya zabdoM se vadhAkara pradezI rAjA ke sanmakha usa mahArthaka yAvata upasthita kiyA / isake bAda pradezI rAjA ne citta sArathI se vaha mahArthaka yAvat bheMTa svIkAra kI aura satkAra-sammAna karake citta sArathI ko vidA kiyA / citta sArathI hRSTa yAvat vikasitahRdaya ho pradezI rAjA ke pAsa se nikalA aura jahA~ cAra ghaMToM vAle azvaratha, azvaratha para ArUr3ha huA tathA seyaviyA nagarI ke bIcoM-bIca se gujara kara apane ghara AyA / ratha se nIce utarA / snAna karake yAvat zreSTha prAsAda ke Upara jorajora se bajAye jA rahe mRdaMgoM kI dhvanipUrvaka uttama taruNiyoM dvArA kiye jA rahe battIsa prakAra ke nATakoM Adi ke nRtya, gAna aura krIr3A ko sunatA, dekhatA aura harSita hotA huA manojJa zabda, sparza yAvat vicarane lagA / [59] tatpazcAt kisI samaya prAtihArika pITha, phalaka, zayyA, saMstAraka Adi unaunake svAmiyoM ko sauMpakara kezI kumArazramaNa zrAvastI nagarI aura koSThaka caitya se bAhara nikale / pAMca sau antevAsI anagAroM ke sAtha yAvat vihAra karate hue jahA~ kekayadharma janapada thA, jahA~ seyaviyA nagarI thI aura usa nagarI kA mRgavana nAmaka udyAna thA, vahA~ Aye / yathApratirUpa avagraha lekara saMyama evaM tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / tatpazcAt seyaviyA nagarI ke zrRMgATakoM Adi sthAnoM para logoM meM bAtacIta hone lagI yAvat pariSad vaMdanA karane nikalI / ve udyAnapAlaka bhI isa saMvAda ko sunakara aura samajha kara harSita, santuSTa hue yAvat vikasitahRdaya hote hue jahA~ kezI kumArazramaNa the, vahA~ Akara kezI kumArazramaNa ko vandanA kI, namaskAra kiyA evaM yathApratirUpa avagraha pradAna kI / prAtihArika yAvat saMstAraka Adi grahaNa karane ke liye upanimaMtrita kiyA / isake bAda unhoMne nAma evaM gotra pUchakara phira ekAnta meM ve paraspara eka dUsare se isa prakAra bAtacIta karane lage-'devAnupriyo ! citta sArathI jinake darzana kI AkAMkSA karate haiM,
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 AgamasUtra - hindI anuvAda prArthanA karate haiM, spRhA karate haiM, abhilASA karate haiM, jinakA nAma, gotra sunate hI harSita, santuSTa yAvat vikasitahRdaya hote haiM, ye vahI kezI kumArabhramaNa pUrvAnupUrvI se gamana karate hue, eka gAMva se dUsare gAMva meM vihAra karate hue yahA~ Aye haiM, tathA isI seyaviyA nagarI ke bAhara mRgavana udyAna meM yathApratirUpa avagraha grahaNa karake yAvat birAjate haiM / ataeva devAnupriya ! hama caleM aura cittasArathI ke priya isa artha ko unase nivedana kareM / hamArA yaha nivedana unheM bahuta hI priya lagegA / ' eka dUsare ne isa vicAra ko svIkAra kiyA / isake bAda ve vahA~ Aye jahA~ seyaviyA nagarI, citta sArathI kA ghara tathA ghara meM jahA~ citta sArathI thI / vahA~ Akara donoM hAtha jor3a yAvat citta sArathI ko badhAyA aura isa prakAra nivedana kiyA- devAnupriya ! Apako jinake darzana kI icchA hai yAvat jinake nAma evaM gotra ko sunakara Apa harSita hote haiM, aise kezI kumArabhramaNa pUrvAnupUrvI se vicarate hue yahA~ padhAra gaye haiM yAvat vicara rahe haiM / taba vaha citta sArathI una udyAnapAlakoM se isa saMvAda ko sunakara evaM hRdaya meM dhAraNa kara harSita, saMtuSTa huA / citta meM AnaMdita huA, mana meM prIti huI / parama saumanasya ko prApta huA / harSAtireka se vikasitahRdaya hotA huA apane Asana se uThA, pAdapITha se nIce utarA, pAdukAeM utArI, ekazATika uttarAsaMga kiyA aura mukulita hastAgrahapUrvaka aMjali karake jisa ora kezI kumArazramaNa virAjamAna the, usa ora sAta-ATha Daga calA aura phira donoM hAtha jor3a AvartapUrvaka mastaka para aMjali karake unakI isa prakAra stuti karane lagA - arihaMta bhagavantoM ko namaskAra ho yAvat siddhagati ko prApta siddha bhagavantoM ko namaskAra ho / mere dharmAcArya, mere dharmopadezaka kezI kumArazramaNa ko namaskAra ho / unakI maiM vandanA karatA hU~ / vahA~ birAjamAna ve bhagavAn yahA~ vidyamAna mujhe dekheM, isa prakAra kahakara vaMdana - namaskAra kiyA / isake pazcAt una udyAnapAlakoM kA vipula vastra, gaMdha, mAlA, alaMkAroM se satkArasanmAna kiyA tathA jIvikAyogya vipula prItidAna dekara unheM vidA kiyA / tadanantara kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura unako AjJA dI - zIghra hI tuma cAra ghaMToM vAlA azvaratha jotakara upasthita karo yAvat hameM isakI sUcanA do / taba ve kauTumbika puruSa yAvat zIghra hI chatra evaM dhvajA-patAkAoM se zobhita ratha ko upasthita kara AjJA vApasa lauTAte haiM-kauTumbika puruSoM se ratha lAne kI bAta sunakara evaM hRdaya meM dhAraNa kara hRSTa-tuSTa yAvat vikasitahRdaya hote hue citta sArathI ne snAna kiyA, balikarma kiyA yAvat AbhUSaNoM se zarIra ko alaMkRta kiyA / cAra ghaNToM vAlA ratha para ArUDha hokara koraMTa puSpoM kI mAlAoM se yukta chatra ko dhAraNa kara vizAla subhaToM ke samudAya sahita ravAnA huA / vahA~ pahuMca kara paryupAsanA karane lagA / kezI kumArazramaNa ne dharmopadeza diyA / ityAdi pUrvavat jAnanA / [60] tatpazcAt dharma zravaNa kara aura hRdaya meM dhAraNa kara harSita, santuSTa, citta meM AnaMdita, anurAgI, parama saumyabhAva yukta evaM harSAtireka se vikasitahRdaya hokara citta sArathI keza kumArazramaNa se nivedana kiyA - he bhadanta ! hamArA pradezI rAjA adhArmika hai, yAvat rAjakara lekara bhI samIcIna rUpa se apane janapada kA pAlana evaM rakSaNa nahIM karatA hai / ataeva Apa devAnupriya ! yadi pradezI rAjA ko dharma kA AkhyAna kareMge to pradezI rAjA ke liye, sAtha hI aneka dvipada, catuSpada, mRga, pazu, pakSI, sarIsRpoM Adi ke liye tathA bahuta se zramaNoM, mahANoM evaM bhikSuoM Adi ke liye bahuta - bahuta guNakArI hogA / yadi vaha dharmopadeza pradezI ke liye hitakara ho jAtA hai to usase janapada ko bhI bahuta lAbha hogA / [61] kezI kumArazramaNa ne citta sArathI ko samajhAyA - he citta ! jIva nizcaya hI
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya-61 253 ina cAra kAraNoM se kevali-bhASita dharma ko sunane kA lAbha prApta nahIM kara pAtA hai | 1. ArAma meM athavA udyAna meM sthita zramaNa yA mAhana ke abhimukha jo nahIM jAtA hai, stuti, namaskAra, satkAra evaM sammAna nahIM karatA hai tathA kalyANa, maMgala, deva, evaM viziSTa jJAna svarUpa mAnakara jo unakI paryupAsanA nahIM karatA hai; jo artha, hetuoM, praznoM ko, kAraNoM ko, vyAkhyAoM ko nahIM pUchatA hai, to he citta ! vaha jIva kevali-prajJapta dharma ko suna nahIM pAtA hai / 2. upAzraya meM sthita zramaNa Adi kA vandana, yAvat unase vyAkaraNa nahIM pUchatA, to he citta ! vaha jIva kevali-bhASita dharma ko suna nahIM pAtA hai / 3. gocarI-gaye hue zramaNa athavA mAhana kA satkAra yAvat unakI paryupAsanA nahIM karatA tathA vipula azana, pAna, khAdya, svAdha se unheM pratilAbhita nahIM karatA, evaM zAstra ke artha yAvat vyAkhyA ko unase nahIM pUchatA, to citta ! kevalI bhagavAn dvArA nirUpita dharma ko suna nahIM pAtA hai / 4. kahIM zramaNa yA mAhana kA suyoga mila jAne para bhI vahA~ apane Apa ko chipAne ke liye, vastra se, chatte se svayaM ko AvRta kara letA hai, evaM unase artha Adi nahIM pUchatA hai, to he citta ! vaha jIva kevaliprajJapta dharma zravaNa karane kA avasara prApta nahIM kara sakatA hai / ukta cAra kAraNoM se he citta ! jIva kevalibhASita dharma zravaNa karane kA lAbha nahIM le pAtA hai, kintu he citta ! ina cAra kAraNoM se jIva kevaliprajJapta dharma ko sunane kA avasara prApta kara sakatA hai / 1. ArAma athavA udyAna meM padhAre hue zramaNa yA mAhana ko jo vandana karatA hai, namaskAra karatA hai yAvat unakI paryupAsanA karatA hai, arthoM ko yAvat pUchatA hai to he citta ! vaha jIva kevaliprarUpita dharma ko sunane kA avasara prApta kara sakatA hai / 2. isI prakAra jo jIva upAzraya meM rahe hae zramaNa yA mAhana ko vandana-namaskAra karatA hai yAvata vaha kevali-prajJapta dharma ko suna sakatA hai / 3. isI prakAra jo jIva gocarI ke liye gae hue zramaNa yA mAhana ko vandana-namaskAra karatA hai yAvat unakI paryupAsanA karatA hai yAvat unheM pratilAbhita karatA hai, vaha jIva kevalibhASita artha ko sunane kA avasara prApta kara sakatA hai / 4. isI prakAra jo jIva jahA~ kahIM zramaNa yA mAhana kA suyoga milane para hAthoM, vastroM, chattA Adi se svayaM ko chipAtA nahIM hai, he citta ! vaha jIva kevaliprajJapta dharma sunane kA lAbha prApta kara sakatA hai / lekina he citta ! tumhArA pradezI rAjA jaba padhAre hue zramaNa yA mAhana ke sanmukha hI nahIM AtA hai yAvat apane ko AcchAdita kara letA hai, to maiM kaise dharma kA upadeza de sakU~gA ? citta sArathI ne nivedana kiyA he bhadanta ! kisI samaya kaMboja dezavAsiyoM ne cAra ghor3e upahAra rUpa bheMTa kiye the / maiMne unako pradezI rAjA ke yahAM bhijavA diyA thA, ina ghor3oM ke bahAne maiM zIghra hI pradezI rAjA ko Apake pAsa lAU~gA / taba Apa pradezI rAjA ko dharmakathA kahate hue lezamAtra bhI glAni mata karanA / he bhadanta ! Apa aglAnabhAva se pradezI rAjA ko dharmopadeza denA / Apa svecchAnusAra dharma kA kathana karanA / taba kezI kumArazramaNa ne citta sArathI se kahA-he citta ! avasara Ane para dekhA jAyegA / tatpazcAt citta sArathI ne kezI kumArazramaNa ko vandanA kI, namaskAra kiyA aura phira cAra ghaMToM vAle azvaratha para ArUDha huA / jisa dizA se AyA thA usI ora lauTa gayA / / [62] tatpazcAt kala rAtri ke prabhAta rUpa meM parivartita ho jAne se jaba komala utpala kamala vikasita ho cuke aura dhUpa bhI sunaharI ho gaI taba niyama evaM Avazyaka kAryoM se nivRtta hokara jAjvalyamAna teja sahita sahasrarazmi dinakara ke camakane ke bAda citta sArathI
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 AgamasUtra-hindI anuvAda apane ghara se nikalA / jahA~ pradezI rAjA thA, vahA~ AyA / donoM hAtha jor3a yAvat aMjali karake jaya-vijaya zabdoM se pradezI rAjA kA abhinandana kiyA aura bolA-kaMboja dezavAsiyoM ne devAnupriya ke lie jo cAra ghor3e upahAra-svarUpa bheje the, unheM maiMne Apa devAnupriya ke yogya prazikSita kara diyA hai / ataeva svAmin ! padhArie aura una ghor3oM kI gati Adi ceSTAoM kA nirIkSaNa kIjiye / taba pradezI rAjA ne kahA-he citta ! tuma jAo aura unhIM cAra ghor3oM ko jotakara azvaratha ko yahA~ lAo / citta sArathI pradezI rAjA ke kathana ko sunakara harSita evaM santuSTa huA / yAvat vikasitahRdaya hote hue usane azvastha upasthita kiyA aura ratha le Ane kI sUcanA rAjA ko dI / tatpazcAt vaha pradezI rAjA citta sArathI kI bAta sunakara aura hRdaya meM dhAraNa kara hRSTatuSTa huA yAvat mUlyavAn alpa AbhUSaNoM se zarIra ko alaMkRta karake apane bhavana se nikalA aura Akara usa cAra ghaMToM vAle azvastha para ArUDha hokara seyaviyA nagarI ke bIcoM-bIca se nikalA / citta sArathI ne usa ratha ko aneka yojanoM dUra taka bar3I teja cAla se daur3AyAtaba garamI, pyAsa aura ratha kI cAla se lagatI havA se vyAkula-parezAna-khinna hokara pradezI rAjA ne citta sArathI se kahA-he citta ! merA zarIra thaka gayA hai / ratha ko vApasa lauTA lo / taba citta sArathI ne ratha ko lauTAyA aura mRgavana udyAna thA / vahA~ Akara pradezI rAjA se isa prakAra kahA-he svAmin ! yaha mRgavana udyAna hai, yahA~ ratha ko roka kara hama ghor3oM ke zrama aura apanI thakAvaTa ko acchI taraha se dUra kara leM / isa para pradezI rAjA ne kahA-he citta ! ThIka, aisA hI karo / citta sArathI ne mRgavana udyAna kI ora ratha ko mor3A aura phira usa sthAna para AyA jo kezI kumArazramaNa ke nivAsasthAna ke pAsa thA / vahA~ ratha ko khar3A kiyA, phira ghor3oM ko kholakara pradezI rAjA se kahA hai svAmin ! hama yahA~ ghor3oM ke zrama aura apanI thakAvaTa ko dUra kara leM / yaha sunakara pradezI rAjA ratha se nIce utarA, aura citta sArathI ke sAtha ghor3oM kI thakAvaTa aura apanI vyAkulatA ko miTAte hue usa ora dekhA jahA~ kezI kumArazramaNa ativizAla pariSad ko dharmopadeza kara rahe the / yaha dekhakara use mana-hI-mana yaha vicAra evaM saMkalpa utpanna huA jar3a hI jar3a kI paryupAsanA karate haiM ! muMDa hI muMDa kI, mUDha hI mUDhoM kI, apaMDita hI apaMDita kI, aura ajJAnI hI ajJAnI kI upAsanA karate haiM ! parantu yaha kauna puruSa hai jo jar3a, muMDa, mUDha, apaMDita aura ajJAnI hote hue bhI zrI-hrI se sampanna hai, zArIrika kAMti se suzobhita hai ? yaha puruSa kisa prakAra kA AhAra karatA hai ? kisa rUpa meM khAye hue bhojana ko pariNamAtA hai ? yaha kyA khAtA hai, kyA pItA hai, logoM ko kyA detA hai, samajhanA hai ? yaha puruSa itane vizAla mAnava-samUha ke bIca baiThakara jora-jora se bola rahA hai aura citta sArathI se kahA-citta ! jar3a puruSa hI jar3a kI paryupAsanA karate haiM Adi / yaha kauna puruSa hai jo U~cI dhvani se bola rahA hai ? isake kAraNa hama apanI hI udyAnabhUmi meM bhI icchAnusAra dhUma nahIM sakate haiM / taba citta sArathI ne kahA-svAmin ! ye pApitya kezI kumArazramaNa haiM, jo jAtisampanna yAvat matijJAna Adi cAra jJAnoM ke dhAraka haiM / ye Adho'vadhijJAna se sampanna evaM annajIvI haiM / taba pradezI rAjA ne kahA-he citta ! yaha puruSa Adho'vadhijJAna-sampanna hai aura annajIvI hai ? citta-hA~ svAmin ! haiM / pradezI-he citta ! to kyA yaha puruSa abhigamanIya hai ? citta
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapranIya 63 255 hA~ svAmin ! haiM / pradezI - to phira, citta ! hama isa puruSa ke pAsa caleM / citta-hA~ svAmin ! caleM / [[ 63 ] tatpazcAt citta sArathI ke sAtha pradezI rAjA, jahA~ kezI kumArazramaNa birAjamAna the, vahA~ AyA aura kezI kumArazramaNa se kucha dUra khar3e hokara bolA- he bhadanta ! kyA Apa Adho'vadhijJAnadhArI haiM ? kyA Apa annajIvI haiM ? taba kezI kumArazramaNa ne kahA- he pradezI ! jaise koI aMkavaNik athavA zaMkhavaNik, dantavaNika, rAjakara na dene ke vicAra se sIdhA mArga nahIM pUchatA, isI prakAra he pradezI ! tuma bhI vinayapratipatti nahIM karane kI bhAvanA se prerita hokara mujha se yogya rIti se nahIM pUcha rahe ho / he pradezI ! mujhe dekhakara kyA tumheM yaha vicAra samutpanna nahIM huA thA, ki ye jar3a jar3a kI paryupAsanA karate haiM, yAvat maiM apanI hI bhUmi meM svecchApUrvaka ghUma-phira nahIM sakatA hU~ ? pradezI ! merA yaha kathana satya hai ? pradezI - hA~ ApakA kahanA satya hai / [64] tatpazcAt pradezI rAjA ne kahA - bhadanta ! tumheM aisA kaunasA jJAna aura darzana hai ki jisake dvArA Apane mere isa prakAra ke Antarika yAvat manogata saMkalpa ko jAnA aura dekhA ? taba kezI kumArazramaNa ne kahA- he pradezI ! nizcaya hI hama nirgrantha zramaNoM ke zAstroM meM jJAna ke pA~ca prakAra batalAye haiM / Abhinibodhika jJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaHparyAyajJAna 1 aura kevalajJAna / pradezI - Abhinibodhika jJAna kitane prakAra kA hai ? AbhinibodhikajJAna cAra prakAra kA hai - avagraha, IhA, avAya dhAraNA pradezI - avagraha kitane prakAra kA hai ? avagraha jJAna do prakAra kA pratipAdana kiyA hai ityAdi dhAraNA paryanta Abhinibodhika jJAna kA vivecana naMdIsUtra ke anusAra jAnanA / pradezI - zrutajJAna kitane prakAra kA hai ? zrutajJAna do prakAra kA hai, yathA aMgapraviSTa aura aMgabAhya / dRSTivAda paryanta zrutajJAna ke bhedoM kA samasta varNana nandIsUtra anusAra / bhavapratyayika aura kSAyopazamika ke bheda se avadhijJAna do prakAra kA hai / inakA vivecana bhI naMdIsUtra anusAra / manaHparyAyajJAna do prakAra kA kahA gayA hai, yathA Rjumati aura vipulamati / naMdIsUtra ke anurUpa inakA bhI varNana karanA / isI prakAra kevalajJAna kA bhI varNana yahA~ karanA / ina pA~ca jJAnoM meM se Abhinibodhika jJAna mujhe hai, zrutajJAna mujhe hai, avadhijJAna bhI mujhe hai, manaHparyAya jJAna bhI mujhe prApta hai, kintu kevalajJAna prApta nahIM hai / vaha kevalajJAna arihaMta bhagavantoM ko hotA hai / ina caturvidha chAdmasthika jJAnoM ke dvArA he pradezI ! maiMne tumhAre isa prakAra ke Antarika yAvat magogata saMkalpa ko jAnA aura dekhA hai / [65] pradezI rAjA ne kezI kumArazramaNa se nivedana kiyA- bhadanta ! kyA maiM yahA~ baiTha jAUM ? he pradezI ! yaha udyAnabhUmi tumhArI apanI hai, ataeva baiThane ke viSaya meM tuma svayaM samajha lo / tatpazcAt citta sArathI ke sAtha pradezI rAjAM kezI kumArazramaNa ke samIpa baiTha gayA aura pUchA--bhadanta ! kyA Apa zramaNa nirgranthoM kI aisI saMjJA hai, pratijJA hai, dRSTi hai, ruci hai, hetu hai, upadeza hai, saMkalpa hai, tulA hai, dhAraNA hai, pramANasaMgata maMtavya hai aura svIkRta siddhAnta hai ki jIva anya hai aura zarIra anya hai ? zarIra aura jIva donoM eka nahIM haiM ? kezI kumArazramaNa ne kahA- he pradezI ! hama zramaNa nirgranthoM kI aisI saMjJA yAvat samosaraNa hai ki jIva bhinna hai aura zarIra bhinna hai, parantu jo jIva hai vahI zarIra hai, aisI dhAraNA nahIM hai / taba pradezI rAjA ne kahA- he bhadranta ! yadi Apa zramaNa nirgranthoM kI aisI saMjJA yAvat siddhAnta hai, to mere pitAmaha, jo isI jambUdvIpa kI seyaviyA nagarI meM adhArmika yAvat rAjakara lekara bhI apane janapada kA bhalI-bhA~ti pAlana, rakSaNa nahIM karate the, ve Apake kathanAnusAra
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 AgamasUtra-hindI anuvAda pApakarmoM ko upArjita karake maraNa karake kisI eka naraka meM nAraka rUpa se utpanna hue haiM / una pitAmaha kA maiM iSTa, kAnta, priya, manojJa, maNAma, dhairya aura vizvAsa kA sthAna, kArya karane meM sammata tathA kArya karane ke bAda bhI anumata, ratnakaraMDaka ke samAna, jIvana kI zvAsocchvAsa ke samAna, hRdaya meM Ananda utpanna karane vAlA, gUlara ke phUla ke samAna jisakA nAma sunanA bhI durlabha hai to phira darzana kI bAta hI kyA hai, aisA pautra hU~ / isaliye yadi mere pitAmaha Akara mujha se isa prakAra kaheM ki-'he pautra ! maiM tumhArA pitAmaha thA aura isI seyaviyA nagarI meM adhArmika yAvat prajAjanoM kA rakSaNa nahIM karatA thA / isa kAraNa maiM kaluSita pApakarmoM kA saMcaya karake naraka meM utpanna huA hU~ / kintu hai pautra ! tuma adhArmika nahIM honA, prajAjanoM se kara lekara unake pAlana, rakSaNa meM pramAda mata karanA aura na bahuta se malina pApa karmoM kA upArjana karanA / ' to maiM Apake kathana para zraddhA kara sakatA hU~, pratIti kara sakatA hU~ evaM use apanI ruci kA viSaya banA sakatA hU~ ki jIva bhinna hai aura zarIra bhinna hai / jIva aura zarIra eka rUpa nahIM haiM / lekina jaba taka mere pitAmaha Akara mujhase aisA nahIM kahate taba taka he AyuSman zramaNa ! merI yaha dhAraNA supratiSThita hai ki jo jIva hai vahI zarIra hai aura jo zarIra hai vahI jIva hai / kezI kumArazramaNa ne kahA-he pradezI ! tumhArI sUryakAntA nAma kI rAnI hai ? pradezIhA~ bhadanta.! hai / to he pradezI ! yadi tuma usa sUryakAntA devI ko snAna, balikarma aura kautuka-maMgala-prAyazcitta karake evaM samasta AbharaNa-alaMkAroM se vibhUSita hokara kisI snAna kiye hue yAvat samasta AbharaNa-alaMkAroM se vibhUSita puruSa ke sAtha iSTa-manonukUla zabda, sparza. rasa. rUpa aura gaMdhamalaka pAMca prakAra ke mAnavIya kAmabhogoM ko bhogate hae dekha lo to. usa puruSa ke lie tuma kyA daMDa nizcita karoge ? he bhagavan ! maiM usa puruSa ke hAtha kATa dUMgA, use zUlI para car3hA dUMgA, kAMToM se cheda dUMgA, paira kATa dUMgA athavA eka hI vAra se jIvanarahita kara dUMgA / he pradezI ! yadi vaha puruSa tumase yaha kahe ki-'he svAmin ! Apa ghar3I bhara ruka jAo, taba taka Apa mere hAtha ne kATeM, yAvat mujhe jIvana rahita na kareM jaba taka maiM apane mitra, jJAtijana, nijaka aura paricitoM se yaha kaha AU~ ki he devAnupriyo ! maiM isa prakAra ke pApakarmoM kA AcaraNa karane ke kAraNa yaha daMDa bhoga rahA hU~, ataeva he devAnupriyo ! tuma koI aise pApa karmoM meM pravRtti mata karanA, jisase tumako isa prakAra kA daMDa bhoganA par3e, jaisA ki maiM bhoga rahA hU~ / ' to he pradezI kyA tuma kSaNamAtra ke lie bhI usa puruSa kI yaha bAta mAnoge ? ___ pradezI-he bhadanta ! yaha artha samartha nahIM hai / kezI kumArazramaNa-usakI bAta kyoM nahIM mAnoge ? kyoMki he bhadanta ! vaha puruSa aparAdhI hai / to isI prakAra he pradezI ! tumhAre pitAmaha bhI haiM, jinhoMne isI seyaviyA nagarI meM adhArmika hokara jIvana vyatIta kiyA yAvat bahuta se pApakarmoM kA upArjana karake naraka meM utpanna hue haiM / unhIM pitAmaha ke tuma iSTa, kAnta yAvat durlabha pautra ho / yadyapi ve zIghra hI manuSya loka meM AnA cAhate haiM kintu vahA~ se Ane meM samartha nahIM haiM / kyoMki pradezI ! tatkAla naraka meM nAraka rUpa se utpanna jIva zIghra hI cAra kAraNoM se manuSyaloka meM Ane kI icchA to karate haiM, kintu vahA~ se A nahIM pAte haiM / 1. naraka meM adhunotpanna nAraka vahA~ kI tIvra vedanA ke vedana ke kAraNa, 2. naraka meM tatkAla nairayika rUpa se utpanna jIva paramAdhArmika narakapAloM dvArA bAraMbAra tADita-pratAr3ita kiye jAne se, 3. adhunopapannaka nAraka manuSyaloka meM Ane kI abhilASA to rakhate haiM kintu naraka
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya-65 257 saMbandhI asAtAvedanIya karma ke kSaya nahIM hone, ananubhUta evaM anirjIrNa hone se, tathA 4. isI prakAra naraka saMbaMdhI Ayukarma ke kSaya nahIM hone se, ananubhUta evaM anirjIrNa hone se nAraka jIva manuSyaloka meM Ane kI abhilASA rakhate hue bhI vahA~ se A nahIM sakate haiM / ataeva he pradezI ! tuma isa bAta para vizvAsa karo, zraddhA rakho ki jIva anya hai aura zarIra anya hai, kintu yaha mata mAno ki jo jIva hai vahI zarIra hai aura jo zarIra hai vahI jIva hai| [66] pazcAt pradezI rAjA ne kahA-he bhadanta ! merI dAdI thIM / vaha isI seyaviyA nagarI meM dharmaparAyaNa yAvat dhArmika AcAra-vicArapUrvaka apanA jIvana vyatIta karanevAlI, jIva-ajIva Adi tattvoM kI jJAtA zramaNopAsika yAvat tapa se AtmA ko bhAvita karatI huI apanA samaya vyatIta karatI thIM itayAdi aura Apake kathanAnusAra ve puNya kA upArjana kara kAlamAsa meM kAla karake kisI devaloka meM devarUpa se utpanna huI haiM / una dAdI ka maiM iSTa, kAnta yAvat durlabhadarzana pautra hU~ / etaeva ve Akara mujhase kaheM ki he pautra ! maiM tumhArI dAdI thI aura isI seyaviyA nagarI meM dhArmika jIvana vyatIta karatI ho yAvat apanA samaya bitAtI thI / isa kAraNa maiM vipula puNya kA saMcaya karake yAvat devaloka meM utpanna huI haiM / he pautra! tuma bhI dhArmika AcAra-vicArapUrvaka apanA jIvana bitAo / jisase tuma bhI vipula puNya kA upArjana karake yAvat devarUpa se utpanna hooge / isa prakAra se yadi merI dAdI Akara mujhase kaheM ki jIva anya hai aura zarIra anya hai kintu vahI jIva vahI zarIra nahIM, to he bhadanta ! maiM Apake kathana para vizvAsa kara sakatA hU~, pratIti kara sakatA haiM aura apanI ruci kA viSaya banA sakatA hU~ / parantu jaba taka merI dAdI Akara mujhase aisA nahIM kahatIM taba taka merI yaha dhAraNA supratiSThita evaM samIcIna hai ki jo jIva hai vahI zarIra hai / kintu jIva aura zarIra bhinna-bhinna nahIM haiM / kezI kumArazramaNa ne pUchA-he pradezI ! yadi tuma snAna, balikarma aura kautuka, maMgala, prAyazcitta karake gIlI dhotI pahana, jhArI aura dhUpadAna hAtha meM lekara devakula meM praviSTa ho rahe hoo aura usa samaya koI puruSa viSThAgRha meM khar3e hokara yaha kahe ki he svAmin ! Ao aura kSaNamAtra ke liye yahA~ baiTho, khar3e hoo aura leTo, to kyA he pradezI ! eka kSaNa ke liye bhI tuma usa puruSa kI bAta svIkAra kara loge ? he bhadanta ! yaha artha samartha nahIM hai, kumArazramaNa kezIsvAmI-usa puruSa kI bAta kyoM svIkAra nahIM karoge? kyoMki bhadanta ! vaha sthAna apavitra hai aura apavitra vastuoM se bharA huA to isI prakAra pradezI ! isI seyaviyA nagarI meM tumhArI jo dAdI dhArmika yAvat devaloka meM utpanna huI haiM tathA unhIM dAdI ke tuma iSTa yAvat durlabhadarzana jaise pautra ho / ve tumhArI dAdI bhI zIghra hI manuSyaloka meM Ane kI abhilASI haiM kintu A nahIM sakatI / he pradezI ! adhunotpanna deva devaloka se manuSyaloka meM Ane ke AkAMkSI hote hae bhI ina cAra kAraNoM se A nahIM pAte haiM-1. tatkAla utpanna deva devaloka ke divya kAmabhogoM meM mUrcchita, gRddha, Asakta aura tallIna ho jAne meM mAnanIya bhogoM ke prati AkarSita nahIM hote haiM, na dhyAna dete haiM aura na unakI iccA karate haiM / 2. devaloka saMbaMdhI divya kAmabhogoM meM mUrcchita yAvat tallIna ho jAne se adhunotpatraka deva kA manuSya saMbaMdhI prema vyacchinna sA ho jAtA hai-hai aura devaloka saMbaMdhI anurAga saMkrAMta ho jAtA hai / 3. adhunotpanna deva devaloka meM jaba divya kAmabhogoM meM mUrcchita yAvat tallIna hojAte haiM taba ve socate to haiM ki aba jAU~, aba jAU~, kucha samaya bAda jAU~gA, kintu utane samaya meM to unake isa manuSyaloka
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 AgamasUtra-hindI anuvAda ke alpaAyuSI saMbaMdhI kAladharma ko prApta ho cukate haiM / 4. ve adhunotpannaka deva devaloka ke divya kAmabhogoM meM yAvat tallIna ho jAte haiM ki jisase unako martyaloka saMbaMdhI atizaya tIvra durgandha pratikUla aura aniSTakara lagatI hai evaM usa mAnavIya kutsita durgandha ke Upara AkAza meM cAra-pAMca sau yojana taka phaila jAne se manuSyaloka meM Ane kI icchA rakhate hue bhI ve Ane meM asamartha ho jAte haiM / ataeva he pradezI ! manuSyaloka meM Ane ke icchuka hone para bhI ina cAra kAraNoM se adhunotpanna deva devaloka se yahA~ A nahIM sakate haiM / isaliye pradezI ! tuma yaha zraddhA karo ki jIva anya hai aura zarIra anya hai, jIva zarIra nahIM hai aura na zarIra jIva hai / [67] rAjA pradezI ne kahA-he bhadanta ! jIva aura zarIra kI bhinnatA pradarzita karane ke lie apane devoM ke nahIM Ane ke kAraNa rUpa meM jo upamA dI, vaha to buddhi se kalpita eka dRSTAnta mAtra hai / parantu bhadanta ! kisI eka dina maiM apane aneka gaNanAyaka, daMDanAyaka, rAjA, Izvara, talavara, mADaMbika, kauTumbika, ibbha, zreSThI, senApati, sArthavAha, maMtrI, mahAmaMtrI, gaNaka, dauvArika, amAtya, ceTa, pIThamardaka, nAgarika, vyApArI, dUta, saMdhipAla Adi ke sAtha apanI bAhya upasthAnazAlA meM baiThA huA thA / usI samaya nagara-rakSaka curAI huI vastu aura sAkSI sahita garadana aura pIche donoM hAtha bAMdhe eka cora ko pakar3a kara mere sAmane lAye / taba maiMne use jIvita hI eka lohe kI kuMbI meM baMda karavA kara acchI taraha lohe ke Dhakkana se usakA mukha DhaMka diyA / phira garama lohe evaM rAMge se usa para lepa karA diyA aura dekharekha ke liye apane vizvAsapAtra puruSoM ko niyukta kara diyA / tatpazcAt kisI dina maiM usa lohe kI kuMbhI ke pAsa gayA / kuMbhI ko khulavAyA / maiMne svayaM usa puruSa ko dekhA to vaha mara cukA thA / kintu usa loha kuMbhI meM rAI jitanA na koI cheda thA, na koI vivara thA, na koI aMtara thA aura na koI darAra thI ki jisameM se usa puruSa kA jIva bAhara nikala jAtA / yadi usa lohakuMbhI meM koI chidra yAvat darAra hotI to he bhadanta ! maiM yaha mAna letA ki bhItara baMda puruSa kA jIva bAhara nikala gayA hai taba ApakI bAta para vizvAsa kara letA, pratIti kara letA evaM apanI ruci kA viSaya banA letA ki jIva anya hai aura zarIra anya hai, kintu jIva zarIra rUpa nahIM aura zarIra jIva rUpa nahIM hai / lekina usa lohakuMbhI meM jaba koI chidra hI nahIM hai yAvat jIva nahIM hai to he bhadanta ! merA yaha maMtavya ThIka hai ki jo jIva hai vahI zarIra hai aura jo zarIra hai vahI jIva hai / kezI kumArazramaNa ne kahA-jaise koI kUTAkArazAlA ho aura vaha bhItara-bAhara cAroM ora lIpI huI ho, acchI taraha se AcchAdita ho, usakA dvAra bhI gupta ho aura havA kA praveza bhI jisameM nahIM ho sake, aisI gaharI ho / aba yadi usa kUTAkArazAlA meM koI puruSa bherI aura bajAne ke lie DaMDA lekara ghusa jAye aura ghusakara usa kUTAkArazAlA ke dvAra Adi ko cAroM ora se baMda kara de ki jisase kahIM para bhI thor3A-sA aMtara nahIM rahe aura usake bAda usa kUTAkArazAlA ke bIcoM-bIca khar3e hokara DaMDe se bherI ko jora-jora se bajAye to he pradezI ! tumhIM batAo ki vaha bhItara kI AvAja bAhara nikalatI hai athavA nahIM ? hA~ bhadanta ! nikalatI hai / he pradezI ! kyA usa kUTAkArazAlA meM koI chidra yAvat darAra hai ki jisameM se vaha zabda bAhara nikalatA ho ? he bhadanta ! yaha artha samartha nahIM hai / isI prakAra pradezI ! jIva bhI apratihata gati vAlA hai / vaha pRthvI kA bhedana kara, zilA kA bhedana kara, parvata kA bhedana kara bhItara se bAhara nikala jAtA hai / isIlie he pradezI ! tuma yaha zraddhA karo ki jIva
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya-67 259 aura zarIra bhinna-bhinna haiM, jIva zarIra nahIM hai aura zarIra jIva nahIM hai / pradezI rAjA ne kahA-bhadanta ! yaha Apa dvArA prayukta upamA to buddhivizeSa rUpa hai, isase mere mana meM jIva aura zarIra kI bhinnatA kA vicAra yuktiyukta pratIta nahIM hotA hai / kyoMki kisI samaya maiM apanI bAharI upasthAnazAlA meM gaNanAyaka Adi ke sAtha baiThA thA / taba mere nagararakSakoM ne sAkSI sahita yAvat eka cora puruSa ko upasthita kiyA / maiMne usa puruSa ko prANarahita kara diyA aura lohakuMbhI meM DalavA diyA, Dhakkana se DhAMka diyA yAvat apane vizvAsapAtra puruSoM ko rakSA ke liye niyukta kara diyA / bAda kisI dina jahA~ vaha kuMbhI thI, maiM vahA~ AyA / usa lohakuMbhI ko ughAr3A to use kRmikula se vyApta dekhA / lekina usa lohakuMbhI meM na to koI cheda thA, na koI darAra thI ki jisameM se ve jIva bAhara se usameM praviSTa ho sakeM / yadi usa lohakuMbhI meM koI cheda hotA yAvat darAra hotI to yaha mAnA jA sakatA thA-ve jIva usameM se hokara kuMbhI meM praviSTa hue haiM aura taba maiM zraddhA kara letA ki jIva anya hai aura zarIra anya hai / lekina jaba usa lohakuMbhI meM koI cheda Adi nahIM the, phira bhI usameM jIva praviSTa ho gaye / ataH merI yaha pratIti supratiSThita hai ki jIva aura zarIra eka hI haiM / kezI kumArazramaNa ne kahA-he pradezI ! kyA tumane pahale kabhI agni se tapAyA huA lohA dekhA hai ? hA~ bhadanta ! dekhA hai | taba he pradezI ! tapAye jAne para vaha lohA pUrNatayA agni rUpa meM pariNata ho jAtA hai yA nahIM ? hA~ ho jAtA hai / he pradezI ! usa lohe meM koI chidra Adi hai kyA, jisase vaha agni bAhara se usake bhItara praviSTa ho gaI ? bhadanta ! yaha artha to samartha nahIM hai / to isI prakAra he pradezI ! jIva bhI apratihata gativAlA hai, jisase vaha pRthvI, zilA Adi kA bhedana karake bAhara se bhItara praviSTa ho jAtA hai / isIlie he pradezI! tuma isa bAta kI zraddhA karo ki jIva aura zarIra bhinna hai / [68] pradezI rAjA ne kezIkumArazramaNa se kahA-buddhi-vizeSajanya hone se ApakI upamA vAstavika nahIM hai / kintu jo kAraNa maiM batA rahA hU~, usase jIva aura zarIra kI bhinnatA siddha nahIM hotI hai / he bhadanta ! jaise koI eka taruNa yAvat aura apanA kArya siddha karane meM nipuNa puruSa kyA eka sAtha pAMca vANoM ko nikAlane meM samartha hai ? kezI kumArazramaNahA~ vaha samartha hai / pradezI-lekina vahI puruSa yadi bAla yAvat maMdavijJAna vAlA hote hue bhI pAMca vANoM ko eka sAtha nikAlane meM samartha hotA to he bhadanta ! maiM yaha zraddhA kara sakatA thA ki jIva bhinna hai aura zarIra bhinna hai, jIva zarIra nahIM hai / lekina vahI bAla, maMdavijJAna vAlA puruSa pAMca vANoM ko eka sAtha nikAlane meM samartha nahIM hai, isaliye bhadanta ! merI yaha dhAraNA ki jIva aura zarIra eka haiM, jo jIva hai vahI zarIra hai aura jo zarIra hai vahI jIva hai, supratiSThita, susaMgata hai / kezI kumArazramaNa ne pradezI rAjA se kahA-jaise koI eka taruNa yAvat kArya karane meM nipuNa puruSa navIna dhanuSa, naI pratyaMcA aura navIna bANa se kyA eka sAtha pAMca vANa nikAlane meM samartha hai ? pradezI-hA~ samartha hai / kezI kumArazramaNa-lekina vahI taruNa yAvat kArya-kuzala puruSa jIrNa-zIrNa, purAne dhanuSa, jIrNa pratyaMcA aura vaise hI jIrNa bANa se kyA eka sAtha pA~ca bANoM ko chor3ane meM samartha ho sakatA hai ? bhadanta ! yaha artha samartha nahIM hai / kezI kumArazramaNa-kyA kAraNa hai ki jisase yaha artha samartha nahIM hai ? bhadanta ! usa puruSa ke pAsa upakaraNa aparyApta haiM / to isI prakAra he pradezI ! vaha bAla yAvat maMdavijJAna puruSa yogyatA rUpa upakaraNa kI aparyAptatA ke kAraNa eka sAtha pAMca vANoM ko chor3ane meM samartha nahIM ho pAtA
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 AgamasUtra - hindI anuvAda hai / ataH pradezI ! tuma yaha zraddhA-pratIti karo ki jIva aura zarIra pRthak-pRthak haiM, jIva zarIra nahIM aura zarIra jIva nahIM hai / [ 69 ] pradezI rAjA ne kahA- he bhadanta ! yaha to prajJAjanya upamA hai, / kintu mere dvArA prastuta hetu se to yahI siddha hotA hai ki jIva aura zarIra meM bheda nahIM hai / bhadanta ! koI eka taruNa yAvat kAryakSama puruSa eka vizAla vajanadAra lohe ke bhAra kI, sIse ke bhAra ko yA rAMge ke bhAra ko uThAne meM samartha hai ? kezI kumArazramaNa - hA~ samartha hai / lekina bhadanta ! jaba vahI puruSa vRddha ho jAe aura vRddhAvasthA ke kAraNa zarIra jarjarita, zithila, jhurriyoM vAlA evaM azakta ho, calate samaya sahAre ke lie hAtha meM lakar3I le, daMtapaMkti meM se bahuta se dAMta gira cuke hoM, khA~sI, zvAsa Adi rogoM se pIr3ita hone ke kAraNa kamajora ho, bhUkha-pyAsa se vyAkula rahatA ho, durbala ora klAnta ho to usa vajanadAra lohe ke bhAra ko, rAMge ke bhAra ko athavA sIse ke bhAra ko uThAne meM samartha nahIM ho pAtA hai / he bhadanta ! yadi vahI puruSa vRddha, jarA-jarjarita zarIra yAvat pariklAnta hone para bhI usa vizAla lohe ke bhAra Adi ko uThAne meM samartha ho to maiM yaha vizvAsa kara sakatA thA ki jIva zarIra se bhinna hai aura zarIra jIva se bhinna hai, jIva aura zarIra eka nahIM haiM / ataH merI yaha dhAraNA susaMgata hai ki jIva aura zarIra donoM eka hI haiM, kintu jIva aura zarIra bhinna-bhinna nahIM haiM / keza kumArazramaNa ne kahA- jaise koI eka taruNa yAvat kAryanipuNa puruSa navIna kAvar3a se, rassI se bane navIna sIke se aura navIna TokanI se eka bahuta bar3e, vajanadAra lohe ke bhAra ko yAvat vahana karane meM samartha hai ? pradezI - hA~ samartha hai / hai pradezI ! vahI taruNa yAvat kAryakuzala puruSa kyA sar3I-galI, purAnI, kamajora, ghuna se khAI huI- kAvar3a se, jIrNa-zIrNa, durbala, dImaka ke khAye evaM DhIle-DhAle sIke se, aura purAne, kamajora aura dImaka lage Tokare se eka bar3e vajanadAra lohe ke bhAra Adi ko le jAne meM samartha hai ? he bhadanta ! yaha artha samartha nahIM hai / kyoM samartha nahIM hai ? kyoMki bhadanta ! usa puruSa ke pAsa bhAravahana karane ke upakaraNa jIrNazIrNa haiM / to isI prakAra he pradezI ! vaha puruSa jIrNa yAvat klAnta zarIra Adi upakaraNoMvAlI hone se eka bhArI vajanadAra lohe ke bhAra ko yAvat vahana karane meM samartha nahIM hai / isIlie pradezI ! tuma yaha zraddhA karo ki jIva anya hai aura zarIra anya hai, jIva zarIra nahIM hai aura zarIra jIva nahIM / 1 [ 70] he bhadanta ! ApakI yaha upamA vAstavika nahIM hai, isase jIva aura zarIra kI bhinnatA nahIM mAnI jA sakatI hai / lekina jo pratyakSa kAraNa maiM batAtA usase yahI siddha hotA hai ki jIva aura zarIra eka hI haiM / he bhadanta ! kisI eka dina maiM gaNanAyaka Adi ke sAtha bAharI upasthAnazAlA meM baiThA thA / usI samaya mere nagararakSaka cora pakar3a kara lAye / taba maiMne usa puruSa ko jIvita avasthA meM tolA / tolakara phira maiMne aMgabhaMga kiye binA hI usako jIvana rahita kara diyA- phira maiMne use tolA / usa puruSa kA jIvita rahate jo tola thA utanA hI marane ke bAda thA / kisI bhI prakAra kA aMtara dikhAI nahIM dI, na usakA bhAra bar3hA aura na kama huA, isalie he bhadanta ! yadi usa puruSa ke jIvitAvasthA ke vajana se mRtAvasthA ke vajana meM kisI prakAra kI nyUnAdhikatA ho jAtI, to maiM isa bAta para zraddhA kara letA ki jIva anya hai aura zarIra anya hai, jIva aura zarIra eka nahIM hai / lekina bhadanta ! maiMne usa puruSa kI jIvita aura mRta avasthA meM kiye gaye tola meM kisI prakAra kI bhinnatA, nyUnAdhikatA yAvat laghutA nahIM dekhI / isa kAraNa merA yaha mAnanA samIcIna hai ki jo jIva
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya 70 261 hai vahI zarIra hai aura jo zarIra hai vahI jIva hai kintu jIva aura zarIra bhinna-bhinna nahIM haiM / keza kumArazramaNa ne kahA- pradezI ! tumane kabhI dhauMkanI meM havA bharI hai ? pradezIhA~ bhadanta ! he pradezI ! jaba vAyu se bhara kara usa dhauMkanI ko tolA taba aura vAyu ko nikAla kara tolA taba tumako usake vajana meM kucha nyUnAdhikatA yAvat laghutA mAlUma huI ? bhadanta ! yaha artha to samartha nahIM hai, to isI prakAra he pradezI ! jIva ke agurulaghutva ko samajha kara usa cora ke zarIra ke jIvitAvasthA meM kiye gaye tola meM aura mRtAvasthA meM kiye gaye tola meM kucha bhI nAnAtva yAvat laghutva nahIM hai / isIlie he pradezI ! tuma yaha zraddhA karo ki jIva anya hai aura zarIra anya hai, kintu jIva- zarIra eka nahIM haiM / [71] pradezI rAjA ne punaH kahA- he bhadanta ! ApakI yaha upamA buddhiprerita hone se vAstavika nahIM hai / isase yaha siddha nahIM hotA hai ki jIva aura zarIra pRthak-pRthak haiM / kyoMki bhadanta ! bAta yaha hai ki kisI samaya maiM apane gaNanAyakoM Adi ke sAtha bAhya upasthAnazAlA meM baiThA thA / yAvat nagararakSaka eka cora pakar3a kara lAye / taba maiMne usa puruSa ko saba ora se acchI taraha dekhA, parantu usameM mujhe kahIM bhI jIva dikhAI nahIM diyA / isake bAda maiMne usa puruSa ke do Tukar3e kara diye / Tukar3e karake phira maiMne acchI taraha sabhI ora se dekhA / taba bhI mujhe jIva nahIM dikhA / isake bAda maiMne usake tIna, cAra yAvat saMkhyAta Tukar3e kiye, parantu unameM bhI mujhe kahIM para jIva dikhAI nahIM diyA / yadi bhadanta ! mujhe Tukar3e karane para bhI kahIM jIva dikhatA to maiM yaha zraddhA-vizvAsa kara letA ki jIva anya hai aura zarIra anya hai, jIva aura zarIra eka nahIM hai / lekina he bhadanta ! jaba maiMne usa puruSa ke Tukar3oM meM bhI jIva nahIM dekhA hai to merI yaha dhAraNA ki jIva zarIra hai aura zarIra jIva hai, jIva- zarIra bhinna-bhinna nahIM haiM, susaMgata hai / keza kumArazramaNa ne pradezI rAjA se kahA- he pradezI ! tuma to mujhe usa dIna-hIna kaThiyAre se bhI adhika mUDha pratIta hote ho / he bhadanta ! kaunasA dIna-hIna kaThiyArA ? he pradezI ! vana meM rahane vAle aura vana se AjIvikA kamAne vAle kucha- eka puruSa vanotpanna vastuoM kI khoja meM Aga aura aMgIThI lekara lakar3iyoM ke vana meM praviSTa hue / pazcAt una puruSoM ne durgama vana ke kisI pradeza meM pahu~cane para apane eka sAthI se kahA- devAnupriya ! hama isa lakar3iyoM ke jaMgala meM jAte haiM / tuma yahA~ aMgIThI se Aga lekara hamAre liye bhojana taiyAra karanA / yadi aMgIThI meM Aga bujha jAye to tuma isa lakar3I se Aga paidA karake hamAre lie bhojana banA lenA / unake cale jAne para kucha samaya pazcAt usa puruSa ne vicAra kiyA- calo una logoM ke lie jaldI se bhojana banA lU~ / aisA vicAra kara vaha jahA~ aMgIThI rakhI thI, vahA~ Akara aMgIThI meM Aga ko bujhA huA dekhA / taba vaha puruSa vahA~ pahu~cA jahA~ vaha kASTha par3A huA thA / vahA~ pahu~cakara cAroM ora se usane kATha ko acchI taraha dekhA, kintu kahIM bhI use Aga dikhAI nahIM dI / taba usa puruSa ne kamara kasI aura kulhAr3I lekara usa kASTha do Tukar3e kara diye / phira una Tukar3oM ko bhI sabhI ora se acchI taraha dekhA, kintu kahIM Aga dikhAI nahIM dI / isI prakAra phira tIna, cAra, pA~ja yAvat saMkhyAta Tukar3e kiye parantu dekhane para bhI unameM kahIM Aga dikhAI nahIM dI / isake bAda jaba usa puruSa ko kASTha ke do se lekara saMkhaayAta Tukar3e karane para bhI kahIM Aga dikhAI nahIM dI to vaha zrAnta, klAnta, khinna aura duHkhita ho, kulhAr3I ko eka ora rakha aura kamara ko kholakara mana-hI-mana isa prakAra bolA- are ! maiM una lokoM ke lie
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 AgamasUtra-hindI anuvAda bhojana nahIM banA sakA / aba kyA karU~ / isa vicAra se atyanta nirAza, duHkhI, cintita, zokAtura ho hathelI para mu~ha ko TikAkara ArtadhyAnapUrvaka nIce jamIna meM A~kheM gar3Akara ciMtA meM DUba gayA / lakar3iyoM ko kATane ke pazcAt ve loga vahA~ Aye jahA~ apanA sAthI thA aura usako nirAza duHkhI yAvat cintAgrasta dekhakara usase pUchA-devAnupriya ! tuma kyoM nirAza, duHkhI yAvat cintA meM DUbe hue ho ? taba usa puruSa ne batAyA ki devAnupriyo ! Apa logoM mujhase kahA thA, yAvat jaMgala meM cale gaye / kucha samaya bAda maiMne vicAra kiyA ki Apa logoM ke lie bhojana banA lU~ / aisA vicAra kara jahA~ aMgIThI thI, vahA~ pahu~cA yAvat ArtadhyAna kara rahA hU~ / una manuSyoM meM koI eka cheka, dakSa, prAptArtha yAvat upadeza labdha puruSa thA / usa puruSa ne apane dUsare sAthI logoM se isa prakAra kahA he devAnupriyo ! Apa jAo aura snAna, balikarma Adi karake zIghra A jAo / taba taka maiM Apa logoM ke lie bhojana taiyAra karatA hU~ / aisA kahakara usane apanI kamara kasI, kulhAr3I lekara sara banAyA, sara se araNi-kASTha ko ragar3akara Aga kI cinagArI pragaTa kI / phira usa dhauMka kara sulagAyA aura phira una logoM ke lie bhojana banAyA / itane meM snAna Adi karane gaye puruSa vApasa snAna karake, balikarma karake yAvat prAyazcitta karake usa bhojana banAne vAle puruSa ke pAsa A gaye / tatpazcAt usa puruSa ne sukhapUrvaka apane-apane AsanoM para baiThe una logoM ke sAmane usa vipula azana, pAna, khAdya, svAdha rUpa cAra prakAra kA bhojana rkhaa| ve usa vipula azana Adi rUpa cAroM prakAra ke bhojana kA svAda lete hue, khAte hue yAvat vicarane lage / bhojana ke bAda Acamana-kullA Adi karake svaccha, zuddha hokara apane pahale sAthI se isa prakAra bole-he devAnupriya ! tuma jar3a-anabhijJa, mUr3ha, apaMDita, nirvijJAna, aura anupadezalabdha ho, jo tumane kATha ke Tukar3oM meM Aga dekhanA cAhI / isI prakAra kI tumhArI bhI pravRtti dekhakara maiMne yaha kahA-he pradezI ! tuma isa tuccha kaThiyAre se bhI adhika mUr3ha ho ki zarIra ke Tukar3e-Tukar3e karake jIva ko dekhanA cAhate ho / [72] pradezI rAjA ne kahA-bhaMte ! Apa jaise cheka, dakSa, buddha, kuzala, buddhimAn, vinIta, viziSTa jJAnI, viveka, saMpanna, upadezalabdha, puruSa kA isa ati vizAla pariSad ke bIca mere liye isa prakAra ke niSThura zabdoM kA prayoga karanA, merI bhartsanA karanA, mujhe pratADita karanA. dhamakAnA kyA ucita hai ? kezI kumArazramaNa ne kahA-he pradezI ! jAnate ho ki kitanI pariSadAyeM kahI gaI haiM ? pradezI-jI hA~ jAnatA hU~ cAra pariSadAyeM haiM-kSatriya, gAthApati, brAhmaNa aura RSipariSadA / pradezI ! tuma yaha bhI jAnate ho ki ina cAra pariSadAoM ke aparAdhiyoM ke liye kyA daMDanIti batAI gaI hai ? pradezI-hA~ jAnatA hU~ / jo kSatriya-pariSad kA aparAdha karatA hai, usake yA to hAtha, paira yA zira kATa diyA jAtA hai, athavA use zUlI para car3hA dete haiM yA eka hI prahAra se yA kucalakara prANarahita kara diyA jAtA hai jo gAthApati-pariSad kA aparAdha karatA hai, use ghAsa se athavA per3a ke pattoM se athavA palAla-puAla se lapeTa kara agni meM jhoMka diyA jAtA hai | jo brAhmaNapariSad kA aparAdha karatA hai, use aniSTa, roSapUrNa, apriya yA amaNAma zabdoM se upAlaMbha dekara agnitapta lohe se kuMDikA cihna athavA kutte ke cihna se lAMchita kara diyA jAtA hai athavA nirvAsita kara diyA jAtA hai, jo RSipariSad kA apamAna karatA hai, use na ati aniSTa yAvat na ati amanojJa zabdoM dvArA upAlaMbha diyA jAtA hai / kezI kumArazramaNaisa prakAra kI daMDanIti ko jAnate hue bhI he pradezI ! tuma mere prati viparIta, paritApajanaka,
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya-72 263 pratikUla, viruddha, sarvathA viparIta vyavahAra kara rahe ho ! taba pradezI rAjA ne kahA-bhadanta ! merA Apa devAnupriya se jaba prathama hI vArtAlApa huA tabhI mere mana meM isa prakAra kA vicAra yAvat saMkalpa utpanna huA ki jitanA-jitanA aura jaise-jaise maiM isa puruSa ke viparIta yAvat sarvathA viparIta vyavahAra karUMgA, utanA-utanA aura vaise-vaise maiM adhika-adhika tattva ko jAnUMgA, jJAna prApta karUMgA, cAritra ko, cAritralAbha ko, samyaktva ko, samyaktva lAbhako, jIva ko, jIva ke svarUpa ko samajha sakU~gA / isI kAraNa Apa devAnupriya ke prati maiMne viparIta yAvat atyanta viruddha vyavahAra kiyA hai / kezo kumArazramaNa ne kahA-he pradezI ! jAnate ho tuma ki vyavahArakartA kitane prakAra ke batalAye gae haiM ? hA~, bhadanta ! jAnatA hU~ ki vyavahArakoM ke cAra prakAra haiM-1. koI kisI ko dAna detA hai, kintu usake sAtha prItijanaka vANI nahIM bolatA / 2. koI saMtoSaprada bAteM to karatA hai, kintu detA nahIM hai / 3. koI detA bhI hai aura lene vAle ke sAtha santoSaprada vArtAlApa bhI karatA hai aura 4. koI detA bhI kucha nahIM aura na saMtoSaprada bAta karatA hai / he pradezI ! jAnate ho tuma ki ina cAra prakAra ke vyaktiyoM meM se kauna vyavahArakuzala hai aura kauna vyavahArazUnya hai- ? pradezI-hA~ jAnatA hU~ / inameM se jo puruSa detA hai, kintu saMbhASaNa nahIM karatA, vaha vyavahArI hai / jo puruSa detA nahIM kintu samyag AlApa se saMtoSa utpanna karatA hai, vaha vyavahArI hai / jo puruSa detA bhI hai aura ziSTa vacana bhI kahatA hai, vaha vyavahArI hai, kintu jo na detA hai aura na madhura vANI bolatA hai, vaha avyavahArI hai / usI prakAra he pradezI ! tuma bhI vyavahArI ho, avyavahArI nahIM ho / [73] pradezI rAjA ne kahA-he bhadanta ! Apa avasara ko jAnane meM nipuNa haiM, kAryakuzala haiM yAvat Apane guru se zikSA prApta kI hai to bhadanta ! kyA Apa mujhe hathelI meM sthita AMbale kI taraha zarIra se bAhara jIva ko nikAlakara dikhAne meM samartha haiM ? pradezI ne yaha kahA hI thA ki usI kAla aura usI samaya pradezI rAjA se ati dUra nahIM arthAt nikaTa hI havA ke calane se tRNa-ghAsa, vRkSa Adi vanaspatiyAM hilane-Dulane lagIM, kaMpane lagIM, pharakane lagI, paraspara TakarAne lagIM, aneka vibhinna rUpoM meM pariNata hone lagIM / taba kezI kumArazramaNa ne pUchA-he pradezI ! tuma ina tRNAdi vanaspatiyoM ko hilate-Dulate yAvat una-una aneka rUpoM meM pariNata hote dekha rahe ho ? pradezI-hAM, dekha rahA hU~ / / to pradezI ! kyA tuma yaha bhI jAnate ho ki ina tRNa-vanaspatiyoM ko koI deva hilA rahA hai athavA asura hilA rahA hai athavA koI nAga, kinnara, kiMpuruSa, mahoraga athavA gaMdharva hilA rahA hai / pradezI-hAM, bhadanta ! jAnatA hU~ / inako na koI deva, yAvat na gaMdharva hilA rahA hai / ye vAyu se hila-Dula rahI haiM / he pradezI ! kyA tuma usa mUrta, kAma, rAga, moha, veda, lezyA aura zarIra dhArI vAyu ke rUpa ko dekhate ho ? pradezI-yaha artha samartha nahIM hai / jaba rAjan ! tuma isa rUpadhArI yAvat sazarIra vAyu ke rUpa ko bhI nahIM dekha sakate to pradezI ! indriyAtIta aise amUrta jIva ko hAtha meM rakhe AMvale kI taraha kaise dekha sakate ho ? kyoMki pradezI ! chadmastha manuSya ina dasa vastuoM ko unake sarva bhAvoM-paryAyoM sahita jAnate-dekhate nahIM haiM / yathA dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, azarIrI jIva, paramANu pudgala, zabda, gaMdha, vAyu, yaha jina hogA athavA jina nahIM hogA aura yaha samasta duHkhoM kA anta karegA yA nahIM karegA / kintu utpanna jJAna-darzana ke dhAraka arhanta, jina, kevalI ina dasa bAtoM ko unakI samasta paryAyoM sahita jAnate-dekhate haiM, isaliye pradezI ! tuma yaha zraddhA karo ki
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda 264 jIva anya hai aura zarIra anya hai, jIva zarIra eka nahIM haiM / [74] pradezI rAjA ne kahA- bhaMte ! kyA hAthI aura kuMthu kA jIva eka jaisA hai ? hA~, pradezI / hAthI aura kuMthu kA jIva eka jaisA hai, pradezI - he bhadanta ! hAthI se kuMthu alpakarma, alpakriyA, alpa prANAtipAta Adi Azrava vAlA hai, aura isI prakAra kuMthu kA AhAra, nihAra, zvAsocchvAsa, Rddhi, dyuti Adi bhI alpa hai aura kuMthu se hAthI adhika karmavAlA, adhika kriyAvAlA yAvat adhika dyuti saMpanna hai ? hA~ pradezI ! aisA hI hai - hAthI se kuMthu alpa karmavAlA aura kuMthu se hAthI mahAkarmavAlA hai / pradezI - to phira bhadanta ! hAthI aura kuMthu kA jIva samAna parimANa vAlA kaise ho sakatA hai ? kezI kumArazramaNa- hAthI aura kuMthu ke jIva ko samAna parimANa vAlA aise samajhA jA sakatA hai - hai pradezI ! jaise koI kUTAkAra yAvat vizAla eka zAlA ho aura koI eka puruSa usa kUTAkArazAlA meM agni aura dIpaka ke sAtha ghusakara usake ThIka madhyabhAga meM khar3A ho jAe / tatpazcAt usa kUTAkArazAlA ke sabhI dvAroM ke kivAr3oM ko isa prakAra saTAkara acchI taraha baMda karade ki unameM kiMcinmAtra bhI sAMdha na rahe / phira usa kUTAkArazAlA ke bIcoMbIca usa pradIpa ko jalAye to jalAne para vaha dIpaka usa kUTAkArazAlA ke antarva bhAga ko hI prakAzita, udyotita, tApita aura prabhAsita karatA hai, kintu bAharI bhAga ko prakAzita nahIM karatA hai / aba yadi vahI puruSa usa dIpaka ko eka vizAla piTAre se DhaMka de to vaha dIpaka kUTAkAra - zAlA kI taraha usa piTAre ke bhItarI bhAga ko hI prakAzita karegA kintu piTAre ke bAharI bhAga ko prakAzita nahIM karegA / isI taraha gokaliMja, pacchikApiTaka, gaMDamANikA, Ar3haka, ardhADhaka, prasthaka, ardhaprasthaka, kulava, ardhakulava, caturbhAgikA, aSTabhAgikA, SoDazikA, dvAtriMzatikA, catuSSaSTikA athavA dIpacampaka se DhaMke to vaha dIpaka usa Dhakkana ke bhItarI bhAga ko hI prakAzita karegA, Dhakkana ke bAharI bhAga ko nahIM aura na catuSSaSTikA ke bAharI bhAga ko, na kUTAkArazAlA ko, na kUTAkArazAlA ke bAharI bhAga ko prakAzita karegA / isI prakAra he pradezI ! pUrvabhavopArjita karma ke nimitta se jIva ko kSudra athavA mahat jaise bhI zarIra ko niSpatti hotI hai, usI ke anusAra AtmapradazoM ko saMkucita aura vistRta karane ke svabhAva ke kAraNa vaha usa zarIra ko apane asaMkhyAta AtmapradezoM dvArA sacitta vyApta karatA hai / ataeva pradezI ! tuma yaha zraddhA karo ki jIva anya hai aura zarIra anya hai, jIva zarIra nahIM aura zarIra jIva nahIM hai / [ 75 ] pradezI rAjA ne kahA- bhadanta ! Apane batAyA so ThIka, kintu mere pitAmaha kI yahI jJAnarUpa saMjJA thI yAvat samavasaraNa thA ki jo jIva hai vahI zarIra hai, jo zarIra hai vahI jIva hai / jIva zarIra se bhinna nahIM aura zarIra jIva se bhinna nahIM / tatpazcAt mere pitA kI bhI aisI hI saMjJA yAvat aisA hI samavasaraNa thA aura unake bAda merI bhI yahI saMjJA yAvat aisA hI samavasaraNa hai / to phira aneka puruSoM evaM kulaparaMparA se calI A rahI apanI kaise chor3a dUM ? kezI kumArazramaNa ne pradezI ! tuma usa ayohAraka kI taraha pazcAttA karane vAle mata hoo / bhadanta ! vaha ayohAraka kauna thA aura use kyoM pachatAnA par3A ? pradezI ! kucha artha ke abhilASI, artha kI gaveSaNA karane vAle, artha ke lobhI, artha kI kAMkSA aura artha kI lipsA vAle puruSa artha- gaveSaNA karane ke nimitta vipula parimANa meM bikrI karane yogya padArthoM aura sAtha meM khAne-pIne ke liye puSkala pAtheya lekara nirjana, hiMsaka prANiyoM se vyApta
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya-75 265 aura pAra hone ke liye rAstA na mile, aisI eka bahuta bar3I aTavI meM jA pahu~ce / jaba ve loga usa nirjana aTavI meM kucha Age bar3he to kisI sthAna para unhoMne idharaudhara sArayukta lohe se vyApta lambI-caur3I aura gaharI eka vizAla lohe kI khAna dekhI / vahA~ lohA khUba bikharA par3A thA / usa khAna ko dekhakara harSita, saMtuSTa yAvat vikasitahRdaya hokara unhoMne Apasa meM eka dUsare ko bulAyA aura kahA, yaha lohA hamAre liye iSTa, priya yAvat manojJa hai, ataH devAnupriyo ! hameM isa lohe ke bhAra ko bAMdha lenA cAhie / isa vicAra ko eka dUsare ne svIkAra karake lohe kA bhArA bAMdha liyA / aTavI meM Age cala diye / tatpazcAt Age calate-calate ve loga jaba usa nirjana yAvat aTavI meM eka sthAna para pahu~ce taba unhoMne sIse se bharI huI eka vizAla sIse kI khAna dekhI, yAvat eka dUsare ko bulAkara kahA-hameM isa sIse kA saMgraha karanA yAvat lAbhadAyaka hai / thor3e se sIse ke badale hama bahuta-sA lohA le sakate haiM / isaliye hameM isa lohe ke bhAra ko chor3akara sIse kA poTalA bAMdha lenA yogya hai / aisA kahakara lohe ko chor3akara sIse ke bhAra ko bAMdha liyA / kintu unameM se eka vyakti lohe ko chor3akara sIse ke bhAra ko bAMdhane ke liye taiyAra nahIM haA / taba dUsare vyaktiyoM ne apane usa sAthI se kahA-devAnupriya ! hameM lohe kI apekSA isa sIse kA saMgraha karanA adhika acchA hai, yAvat hama isa thor3e se sIse se bahuta-sA lohA prApta kara sakate haiM / ataeva devAnupriya ! isa lohe ko chor3akara sIse kA bhAra bAMdha lo / taba usa vyakti ne kahA-devAnupriyo ! maiM isa lohe ke bhAra ko bahata dUra se lAde calA A rahA hai / maiMne isa lohe ko bahuta hI kasakara bAMdhA hai / devAnapriyo ! maiMne isa lohe ko azithila baMdhana se bA~dhA hai / devAnupriyo ! maiMne isa lohe ko atyadhika pragAr3ha baMdhana se bAMdhA hai / isalie maiM isa lohe ko chor3akara sIse ke bhAra ko nahIM bAMdha sakatA hU~ / taba dUsare sAthiyoM ne usa vyakti ko anukUla-pratikUla sabhI taraha kI AkhyApanA se, prajJApanA se samajhAyA / lekina jaba ve usa puruSa ko samajhAne-bujhAne meM samartha nahIM hae to anukrama se Age-Age calate gaye aura vahA~-vahA~ paha~cakara unhoMne tAMbe kI, cAMdI kI, sone kI, ratnoM kI aura hIroM kI khAne dekhIM evaM inako jaise-jaise bahumUlya vastue~ milatI gaIM, vaise-vaise pahalepahale ke alpa mUlya vAle tAMbe Adi ko chor3akara adhika-adhika mUlyavAlI vastuoM ko bAMdhate gaye / sabhI khAnoM para unhoMne apane usa durAgrahI sAthI ko samajhAyA kintu usake dugATa ko chur3Ane meM ve samartha nahIM hue / - isake bAda ve sabhI vyakti jahA~ apanA janapada-deza thA apane-apane nagara the, vahA~ Aye / unhoMne hIroM ko becA / usase prApta dhana se aneka dAsa-dAsI, gAya, bhaiMsa aura bher3oM ko kharIdA, bar3e-bar3e ATha-ATha maMjila ke U~ce bhavana banavAye aura isake bAda snAna, balikarma Adi karake una zreSTha prAsAdoM ke UparI bhAgoM meM baiThakara bajate hue mRdaMga Adi vAdyoM evaM uttama taruNiyoM dvArA kI jA rahI nRtya-gAna yukta battIsa prakAra kI nATya lIlAoM ko dekhate tathA sAtha hI iSTa zabda, sparza yAvat vyatIta karane lage / vaha lohavAhaka puruSa bhI lohabhAra ko lekara apane nagara meM AyA / usa lohabhAra ke lohe ko becA / kintu alpa mUlya vAlA hone se use thor3A-sA dhana milA / usa puruSa ne apane sAthiyoM ko zreSTha prAsAdoM ke Upara rahate hue yAvat apanA samaya bitAte hue dekhA / dekhakara apane Apase kahane lagA-are ! maiM adhanya, puNyahIna, akRtArtha, zubhalakSaNoM se rahita, zrI-hrI se varjita, hInapuNya cAturdazika, duraMta-prAnta lakSaNa vAlA kulakSaNI hU~ / yadi una mitroM, jJAtijanoM aura apane hitaiSiyoM kI
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 AgamasUtra-hindI anuvAda bAta mAna letA to Aja maiM bhI isI taraha zreSTha prAsAdoM meM rahatA huA yAvat apanA samaya vyatIta karatA / isI kAraNa he pradezI ! maiMne yaha kahA hai ki yadi tuma apanA durAgraha nahIM chor3oge to usa lohabhAra ko Dhone vAle durAgrahI kI taraha tumheM bhI pazcAttApa karanA par3egA / [76] isa prakAra samajhAye jAne para pradezI rAjA ne kezI kumArazramaNa ko vandanA kI yAvat nivedana kiyA bhadanta ! maiM vaisA kucha nahIM karUMgA jisase usa lohabhAravAhaka puruSa kI taraha mujhe pazcAttApa karanA par3e / Apa devAnupriya se kevaliprajJapta dharma sunanA cAhatA hU~ / devAnupriya ! jaise tumheM sukha upaje vaisA karo, parantu vilaMba mata karo / isake pazcAt pradezI kI jijJAsA-vRtti dekhakara kezI kumArazramaNa ne rAjA pradezI ko dharmakathA sunAkara gRhidharma kA vistAra se vivecana kiyA / rAjA gRhasthadharma svIkAra karake seyaviyA nagarI kI ora calane ko tatpara huA / [77] taba kezI kumArazramaNa ne kahA-pradezI ! jAnate ho kitane prakAra ke AcArya hote haiM ? pradezI-hA~ bhadanta ! tIna AcArya hote haiM-kalAcArya, zilpAcArya, dharmAcArya / pradezI ! jAnate ho ki ina tIna AcAryoM meM se kisakI kaisI vinayapratipatti karanI cAhie ? hA~ bhadanta ! jAnatA hU~ / kalAcArya aura zilpAcArya ke zarIra para candanAdi kA lepa aura tela Adi kA mardana karanA cAhie, unheM snAna karanA cAhie, unake sAmane puSpa Adi bheMTa rUpa meM rakhanA cAhie, unake kapar3oM Adi ko surabhi gandha se sugandhita karanA cAhie, AbhUSamoM Adi se unheM alaMkRta karanA cAhie, AdarapUrvaka bhojana karAnA cAhie aura AjIvikA ke yogya vipula prItidAna denA cAhie, evaM unake liye aisI AjIvikA kI vyavasthA karanA cAhiye ki putra-pautrAdi paramparA bhI jisakA lAbha le sake / dharmAcArya ke jahA~ bhI darzana hoM, vahIM unako vandanA-namaskAra karanA cAhie, unakA satkAra-saMmAna karanA cAhie aura kalyANarUpa, maMgalarUpa, devarUpa evaM jJAnarUpa unakI paryupAsanA karanI cAhie tathA azana, pAna, khAdya, svAdya bhojana-pAna se unheM pratilAbhita karanA cAhie, paDihArI pITha, phalaka, zayyA-saMstAraka Adi grahaNa karane ke liye unase prArthanA karanI cAhie / pradezI ! isa prakAra kI vinayapratipatti jAnate hae bhI tuma abhI taka mere prati jo pratikUla vyavahAra evaM pravRtti karate rahe, usake lie kSamA mA~ge binA hI seyaviyA nagarI kI ora calane ke liye udyata ho rahe ho ? / pradezI rAjA ne yaha nivedana kiyA-he bhadanta ! ApakA kathana yogya hai kintu merA isa prakAra yaha AdhyAtmika yAvat saMkalpa hai ki abhI taka Apa devAnupriya ke prati maiMne jo pratikUla yAvat vyavahAra kiyA hai, usake liye AgAmI kala, rAtri ke prabhAta rUpa meM parivartita hone, utpaloM aura kamanIya kamaloM ke unmIlita aura vikasita hone, prabhAta ke pAMDura hone, raktazoka, palAzapuSpa, zukamukha, guMjAphala ke ardhabhAga jaise lAla, sarovara meM sthita kamalinIkuloM ke vikAsaka sUrya kA udaya hone evaM jAjvalyamAna teja sahita sahasrarazmi dinakara ke prakAzita hone para antaHpura-parivAra sahita Apa devAnupriya kI vandanA-namaskAra karane aura avamAnanA rUpa apane aparAdha kI vAraMvAra vinayapUrvaka kSamApanA ke liye sevA meM upasthita hoUM / aisA nivedana kara vaha jisa ora se AyA thA, usI ora lauTa gayA / dUsare dina jaba rAtri ke prabhAta rUpa meM rUpAntarita hone yAvat jAjvalyamAna teja sahita dinakara ke prakAzita hone para pradezI rAjA haSTa-tuSTa yAvat vikasitahRdaya hotA huA koNika rAjA kI taraha darzanArtha nikalA / usane antaHpura-parivAra Adi ke sAtha pAMca prakAra ke abhigamapUrvaka vandana-namaskAra kiyA aura yathAvidhi vinayapUrvaka apane pratikUla AcaraNa ke liye vAraMvAra kSamAyAcanA kI /
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya-78 267 [78] tatpazcAt kezI kumArazramaNa ne pradezI rAjA, sUryakAntA Adi rAniyoM aura usa ati vizAla pariSad ko yAvat dharmakathA sunAI / isake bAda pradezI rAjA dharmadezanA suna kara aura use hRdaya meM dhAraNa karake apane Asana se uThA evaM kezI kumArazramaNa ko vandana-namaskAra kiyA / seyaviyA nagarI kI ora calane ke liye udyata haA / kezI kumAra zramaNa ne pradezI rAjA se kahA-jaise vanakhaNDa athavA nATyazAlA athavA ikSuvADa athavA khalavADa pUrva meM ramaNIya hokara pazcAt aramaNIya ho jAte haiM, usa prakAra tuma pahale ramaNIya hokara bAda meM aramaNIya mata ho jAnA / bhadanta ! yaha kaise ki vanakhaNDa Adi pUrva meM ramaNIya hokara bAda meM aramaNIya ho jAte haiM ? pradezI ! vanakhaNDa jaba taka hare-bhare pattoM, puSpoM, phaloM se sampanna aura atizaya suhAvanI saghana chAyA evaM hariyAlI se vyApta hotA hai taba taka apanI zobhA se atIva-atIva suzobhita hotA huA ramaNIya lagatA hai / lekina vahI vanakhaNDa pattoM, phUloM, phaloM aura nAmamAtra kI bhI hariyAlI nahIM rahane se harAbharA, dedIpyamAna na hokara kurUpa, bhayAvanA dikhane lagatA hai taba sUkhe vRkSa kI taraha chAla-pattoM ke jIrNa-zIrNa ho jAne, jhara jAne, sar3a jAne, pIle aura mlAna ho jAne se ramaNIya nahIM rahatA hai / isI prakAra nATyazAlA bhI jaba taka saMgIta-gAna hotA rahatA hai, bAje bajate rahate haiM, nRtya hote rahate haiM, logoM ke hAsya se vyApta rahatI hai aura vividha prakAra kI ramateM hotI rahatI haiM taba taka ramaNIya lagatI hai, kintu jaba usI nATyazAlA meM gIta nahIM gAye jA rahe hoM yAvat krIr3AyeM nahIM ho rahI hoM, taba vahI nATyazAlA asuhAvanI ho jAtI hai / isI taraha pradezI! jaba taka ikSuvAr3a meM Ikha kaTatI ho, TUTatI ho, perI jAtI ho, loga usakA rasa pIte hoM, koI use lete-dete hoM, taba taka vaha ikSuvAr3a ramaNIya lagatA hai / lekina jaba usI ikSuvAr3a meM Ikha na kaTatI ho Adi taba vahI mana ko aramaNIya, aniSTakara lagane hai / isI prakAra pradezI ! jaba taka khalavADa meM dhAnya ke Dhera lage rahate hai. uDAvanI hotI rahatI hai. dhAnya kA mardana hotA rahatA hai. tila Adi pere jAte haiM. loga eka sAtha mila bhojana khAte-pIte, dete-lete haiM, taba taka vaha ramaNIya mAlUma hotA hai, lekina jaba dhAnya ke Dhera Adi nahIM rahate taba vahI aramaNIya dikhane lagatA hai / isIlie he pradezI ! maiMne yaha kahA hai ki tuma pahale ramaNIya hokara bAda meM aramaNIya mata ho jAnA, jaise ki vanakhaMDa Adi ho jAte haiM / taba pradezI rAjA ne nivedana kiyA-bhadanta ! Apa dvArA diye gaye vanakhaNDa yAvat khalavAr3a ke udAharaNoM kI taraha maiM pahale ramaNIya hokara bAda meM aramaNIya nahIM banUMgA / kyoMki maiMne yaha vicAra kiyA hai ki seyaviyAnagarI Adi sAta hajAra grAmoM ke cAra vibhAga karUMgA / unameM se eka bhAga rAjya kI vyavasthA aura rakSaNa ke lie bala aura vAhana ke lie dUMgA, eka bhAga prajA ke pAlana hetu koThAra meM anna Adi ke liye rakhUgA, eka bhAga aMtaHpura ke nirvAha aura rakSA ke liye dUMgA aura zeSa eka bhAga se eka vizAla kUTAkAra zAlA banavAUMgA aura phira bahuta se puruSoM ko bhojana, vetana aura dainika majadUrI para niyukta kara pratidina vipula mAtrA meM azana, pAna, khAdima svAdima rUpa cAroM prakAra kA AhAra banavAkara aneka zramaNoM, mAhanoM, bhikSuoM yAtriyoM aura pathikoM ko dete hue evaM zIlavrata, guNavrata, viramaNa, pratyAkhyAna, poSadhopavAsa Adi yAvat apanA jIvanayApana karUMgA, aisA kahakara jisa dizA se AyA thA, vApasa usI ora lauTa gayA / [79] tatpazcAt pradezI rAjA ne agale dina yAvat jAjvalyamAna tejasahita sUrya ke A
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 AgamasUtra - hindI anuvAda prakAzita hone para seyaviyA prabhRti sAta hajAra grAmoM ke cAra bhAga kiye| unameM se eka bhAga bala - vAhano ko diyA yAvat kUTAkArazAlA kA nirmANa karAyA / usameM bahuta se puruSoM ko niyukta kara yAvat bhojana banavAkara bahuta se zramaNoM yAvat pathikoM ko dete hue apanA samaya bitAne lagA / [80] pradezI rAjA aba zramaNopAsaka ho gayA aura jIva- ajIva Adi tattvoM kA jJAtA hotA huA dhArmika AcAra-vicArapUrvaka jIvana vyatIta karane lagA / jabase vaha pradezI rAjA zramaNopAsaka huA taba se rAjya, rASTra, bala, vAhana, koThAra, pura, antaHpura aura janapada ke prati bhI udAsIna rahane lagA / rAjA pradezI ko rAjya Adi ke prati udAsIna dekhakara sUryakAntA rAnI ko yaha aura isa prakAra kA Antarika yAvat vicAra utpanna huA ki jaba se rAjA pradezI zramaNopAsaka huA hai, usI dina se rAjya, rASTra, yAvat antaHpura, janapada aura mujhase vimukha ho gayA hai / ataH mujhe yahI ucita hai ki zasprayoga, agniprayoga, maMtraprayoga athavA viSaprayoga dvArA rAjA pradezI ko mArakara aura sUryakAnta kumAra ko rAjya para AsIna karake svayaM rAjyalakSmI kA bhoga karatI huI, prajA kA pAlana karatI huI AnandapUrvaka rahUM / aisA vicAra karake sUryakAnta kumAra ko bulAyA aura bulAkara apanI manobhAvanA batAI he putra ! jaba se pradezI rAjA ne zramaNopAsaka dharma svIkAra kara liyA hai, tabhI se rAjya yAvat antaHpura, janapada aura manuSya saMbaMdhI kAmabhogoM kI ora dhyAna denA baMda kara diyA hai| isaliye putra ! yahI zreyaskara hai ki zastraprayoga Adi kisI-na-kisI upAya se pradezI rAjA ko mAra kara svayaM rAjyalakSmI kA bhoga evaM prajA kA pAlana karate hue apanA jIvana bitAo / sUryakAntA devI ke isa vicAra ko sunakara sUryakAntakumAra ne usakA Adara nahIM kiyA, usa para dhyAna nahIM diyA kintu zAMta- mauna hI rahA / [81] taba sUryakAntA rAnI ko isa prakAra kA Antarika yAvat vicAra utpanna huA ki kahIM aisA na ho ki sUryakAnta kumAra pradezI rAjA ke sAmane mere isa rahasya ko prakAzita kara de / aisA socakara sUryakAntA rAnI pradezI rAjA ko mArane ke lie usake doSa rUpa chidroM ko, kukRtya rUpa Antarika marmoM ko, ekAnta meM sevita niSiddha AcaraNa rUpa rahasyoM ko, ekAnta nirjana sthAnoM ko aura anukUla avasara rUpa antaroM ko jAnane kI tAka meM rahane lagI / kisI eka dina anukUla avasara milane para sUryakAntA rAnI ne pradezI rAjA ko mArane ke lie azanapAna Adi bhojana meM tathA zarIra para dhAraNa karane yogya sabhI vastroM, sUMghane yogya sugandhita vastuoM, puSpamAlAoM aura AbhUSaNoM meM viSaya DAlakara viSailA kara diyA / isake bAda jaba vaha pradezI rAjA snAna yAvat maMgala prAyazcitta kara bhojana karane ke lie sukhapUrvaka zreSTha Asana para baiThA taba vaha viSamizrita ghAtaka azana Adi rUpa AhAra parosA tathA viSamaya vastra pahanAye yAvat viSamaya alaMkAroM se usako zrRMgArita kiyA / taba usa viSamile AhAra ko khAne se pradezI rAjA ke zarIra meM utkaTa, pracura, pragAr3ha, karkaza, kaTuka, puruSa, niSThura, raudra, duHkhada, vikaTa aura dussaha vedanA utpanna huI / viSama pittajvara se sAre zarIra meM jalana hone lagI / tatpazcAt pradezI rAjA sUryakAntA devI ke isa utpAta ko jAnakara bhI usa ke prati mana meM lezamAtra bhI dveSa- roSa na karate hue jahA~ pauSadhazAlA AyA / pauSadhazAlA kI pramArjanA kI, uccAraprasravaNamUmi kA pratilekhana kiyA / phira darbha kA sathArA bichAyA aura usa para AsIna hokara pUrva dizA kI ora mukha kara paryaMkAsana se baiThakara donoM hAtha jor3a AvartapUrvaka mastaka para aMjali karake isa prakAra kahA- arihaMtoM yAvat siddhagati ko prApta bhagavantoM ko
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya-81 269 namaskAra ho / mere dharmAcArya aura dharmopadezaka kezI kumArazramaNa ko namaskAra ho / yahA~ sthita maiM vahA~ birAjamAna bhagavAn kI vandanA karatA hU~ / vahA~ para virAjamAna ve bhagavan yahA~ rahakara vandanA karane vAle mujhe dekheM / pahale bhI maiMne kaizI kumArazramaNa ke samakSa sthUla prANAtipAta yAvat sthUla parigraha kA pratyAkhyAna kiyA hai / aba isa samaya bhI maiM unhIM bhagavantoM kI sAkSI se sampUrNa prANAtipati yAvat samasta parigraha, krodha yAvat mithyAdarzana zalya kA pratyAkhyAna karatA hU~ / akaraNIya samasta kAryoM evaM mana-vacana-kAya yoga kA pratyAkhyAna karatA hUM aura jIvanaparyaMta ke lie sabhI azana-pAna Adi rUpa cAroM prakAra ke AhAra kA bhI tyAga karatA huuN| parantu mujhe yaha zarIra iSTa hai, maiMne yaha dhyAna rakhA hai ki isameM koI roga Adi utpanna na hoM parantu aba antima zvAsocchvAsa taka ke liye isa zarIra kA bhI parityAga karatA hU~ / isa prakAra ke nizcaya ke sAtha punaH AlocanA aura pratikramaNa karake samAdhipUrvaka maraNa samaya ke prApta hone para kAla karake saudharmakalpa ke sUryAbhavimAna kI upapAta sabhA meM sUryAbhadeva ke rUpa meM utpanna huA, ityAdi / / 'pradezI rAjA' ke adhikAra kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa / tatkAla utpanna huA vaha sUryAbhadeva pAMca paryAptiyoM se paryApta huA | AhAraparyApti, zarIraparyApti, indriyaparyApti, zvAsocchvAsaparyApti, bhASA-manaHparyApti / isa prakAra se he gautama ! usa sUryAbhadeva ne yaha divya devarddhi, divya devadhuti aura divya devAnubhAva upArjita kiyA hai, prApta kiyA hai aura adhigata kiyA hai / [82] gautama-bhadanta ! usa sUryAbhadeva kI AyuSyamaryAdA kitane kAla kI hai ? gautama! cAra palyopama kI hai / bhagavan ! AyuSyapUrNa hone, bhavakSaya aura sthitikSaya hone ke anantara sUryAbhadeva usa devaloka se cyavana karake kahA~ jAyegA ? kahA~ utpanna hogA ? gautama! mahAvideha kSetra meM jo kula ADhya, dIpta, vipulabar3e kuTumba parivAravAle, bahuta se bhavanoM, zayyAoM, AsanoM aura yAnavAhanoM ke svAmI, bahuta se dhana, sone-cAMdI ke adhipati, arthopArjana ke vyApAra-vyavasAya meM pravRtta evaM dInajanoM ko jinake yahA~ se pracura mAtrA meM bhojanapAna prApta hotA hai, sevA karane ke liye bahuta se dAsa-dAsI rahate haiM, bahusaMkhyaka gAya, bhaiMsa, bher3a Adi pazadhana hai aura jinakA bahuta se logoM dvArA bhI parAbhava nahIM kiyA jA sakatA. aise prasiddha kuloM meM se kisI eka kula meM vaha putra rUpa se utpanna hogA / tatpazcAt usa dAraka ke garbha meM Ane para mAtA-pitA kI dharma meM dRDha pratijJA zraddhA hogI / usake bAda nau mAsa aura sAr3he sAta rAtri-dina bItane para dAraka kI mAtA sukumAra hAtha-paira vAle zubha lakSaNoM evaM paripUrNa pAMca indriyoM aura zarIra vAle, sAmudrika zAstra meM batAye gaye zArIrika lakSaNoM, tila Adi vyaMjanoM aura guNoM se yukta, mApa, tola aura nApa meM barAbara, sujAta, sarvAMgasundara, candramA ke samAna saumya AkAra vAle, kamanIya, priyadarzana evaM sarUpavAn putra ko janma degI / taba usa dAraka ke mAtA-pitA prathama divasa sthitipatitA kareMge / tIsare dina candra aura sUryadarzana sambaMdhI kriyAyeM kareMge / chaThe dina rAtrijAgaraNa kareMge / bArahaveM dina jAtakarma saMbandhI azuci kI nivRtti ke liye ghara jhAr3a-buhAra aura lIpa-pota kara zuddha kareMge / ghara kI zuddhi karane ke bAda azana-pAna-khAdya-svAdha rUpa vipula bhojanasAmagrI banavAyeMge aura mitrajanoM, jJAtijanoM, nijajanoM, svajana-saMbandhiyoM evaM dAsa-dAsI Adi parijanoM, paricitoM ko AmaMtrita kareMge / isake bAda snAna, balikarma, tilaka Adi kautuka-maMgala-prAyazcitta yAvat AbhUSaNoM
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 AgamasUtra-hindI anuvAda se zarIra ko alaMkRta karake bhojanamaMDapa meM zreSTha AsanoM para sukhapUrvaka baiThakara mitroM yAvata parijanoM ke sAtha vipula azanAdi rUpa bhojana kA AsvAdana, vizeSa rUpa meM AsvAdana kareMge, usakA paribhoga kareMge, eka dUsare ko paroseMge aura bhojana karane ke pazcAt Acamana-kullA Adi karake svaccha, parama zucibhUta hokara una mitroM, jJAtijanoM yAvat parijanoM kA vipula vastra, gaMdha, mAlA, alaMkAroM Adi se satkAra-saMmAna kareMge aura phira unhIM mitroM yAvat parijanoM se kaheMge devAnupriyo ! jaba se yaha dAraka mAtA kI kukSi meM garbha rUpa se AyA thA tabhI se hamArI dharma meM dRr3ha pratijJA-zraddhA huI hai, isaliye hamAre isa bAlaka kA 'dRDhapratijJa' yaha nAma ho / isa taraha usa dAraka ke mAtA-pitA 'dRDhapratijJa' yaha nAmakaraNa kareMge / isa prakAra se usake mAtA-pitA anukrama se-sthitipatitA, candra-sUryadarzana, dharmajAgaraNa, nAmakaraNa, annaprAzana, prativardhApana, pracaMkramaNa, karNavedhana, saMvatsara pratilekha aura cUlopanayana Adi tathA anya dUsare bhI bahuta se garbhAdhAna, janmAdi sambandhI utsava bhavya samAroha ke sAtha prabhAvaka rUpa meM kreNge| [83] usake bAda vaha dRr3hapratijJa zizu, kSIradhAtrI, maMDanadhAtrI, majjanadhAtrI, aMkadhAtrI aura krIDApanadhAtrI-ina pAMca dhAyamAtAoM kI dekharekha meM tathA inake atirikta iMgita, cintita, prArthita, ko jAnane vAlI, apane-apane deza ke veSa ko pahanane vAlI, nipuNa, kuzala-pravINa evaM prazikSita aisI kubjA, cilAtikA, vAmanI, vaDabhI, barbarI, bakuzI, yonakI, palhavikA, IsinikA, vAruNikA, lAsikA, lAkusikA, drAvar3I, siMhalI, puliMdI, ArabI, pakkaNI, bahalI, muNDI, zabarI, (zabara deza kI), pArasI (pArasa deza kI) Adi aneka deza-videzoM kI taruNa dAsiyoM evaM varSadharoM, kaMcukiyoM aura mahattarakoM ke samudAya se pariveSTita hotA huA, hAthoM hI hAthoM meM liyA jAtA, dularAyA jAtA, eka goda se dUsarI goda meM liyA jAtA, gA-gAkara bahalAyA jAtA, krIr3A Adi dvArA lAlana-pAlana kiyA jAtA, lAr3a kiyA jAtA, loriyAM sunAyA jAtA, cumbana kiyA jAtA aura ramaNIya maNijaTita prAMgaNa meM calAyA jAtA huA vyAghAtarahita giri-guphA meM sthita zreSTha campaka vRkSa ke samAna sukhapUrvaka dinoMdina parivardhita hogA / tatpazcAt dRr3hapratijJa bAlaka ko kucha adhika ATha varSa kA hone para kalAzikSaNa ke liye mAtA-pitA zubha tithi, karaNa, nakSatra aura muharta meM snAna, balikarma, kautuka-maMgalaprAyazcitta karAke aura alaMkAroM se vibhUSita kara Rddhi-vaibhava, satkAra, samArohapUrvaka kalAcArya ke pAsa le jAyeMge / taba kalAcArya usa dRr3hapratijJa bAlaka ko gaNita jinameM pradhAna hai aisI lekha Adi zakuniruta taka hI bahattara kalAoM ko sUtra se, artha se, grantha se tathA prayoga se siddha karAyeMge, abhyAsa karAyege / 1. lekhana, 2. gaNita, 3. rUpa sajAnA, 4. nATya, 5. saMgIta, 6. vAdya, 7. svara, 8. Dhola, 9. sura-tAla, 10. dyUta, 11. vAda-vivAda, 12. pAsA, 13. caupar3a, 14. kAvya, 15. jala aura miTTI ko milAkara vastu nirmANa karanA, 16. anna, 17. pAnI, 18. vastra, 19. vilepanavidhi, 20. zayyA, 21. chando, 22. paheliyAM, 23. mAgadhika, 24. nidrAyikA, 25. prAkRtabhASA, 26. gIti-chaMda, 27. zloka, 28. hiraNyayukti, 29. svarNayukti, 30. AbhUSaNa, 31. taruNIpratikarma, 32. strIlakSaNa, 33. puruSalakSaNa, 34. azvalakSaNa, 35. hAthIlakSaNa, 36. mugAlakSaNa, 37. chatralakSaNa, 38. cakra-lakSaNa, 39. daMDa-lakSaNa, 40. asilakSaNa, 41. maNi-lakSaNa, 42. kAkaNI-lakSaNa, 43. vAstuvidyA, 44. nagarabasAnA, 45. skandhAvAra, 46. mApa-nApa, 47. praticAra, 48. vyUha, 49. cakravyUha, 50. garuDavyUha,
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapraznIya-83 271 51. zakaTavyUha, 52. yuddha, 53. niyuddha, 54. yuddha-yuddha, 55. aTThi-yuddha, 56. muSThiyuddha, 57. bAhuyuddha, 58. latAyuddha, 59. iSvastra, 60. talavAra, 61. dhanurveda, 62. cAMdIpAka, 63. sonApAka, 64. maNiyoMnirmANa, 65. dhAtupAka, 66. sUtralekha, 67. vRttakhela, 68. nAlikAkhela, 69. patrachedana, 70. pArvatIyabhUmichedana, 71. mUrchita, 72. zakunajJAna krnaa| tatpazcAt kalAcArya usa dRr3hapratijJa bAlaka ko gaNita pradhAna, lekhana se lekara zakuniruta paryanta bahattara kalAoM ko sUtra se, artha se, grantha evaM prayoga se sikhalA kara, siddha karAkara mAtA-pitA ke pAsa le jAyeMge / taba usa dRr3hapratijJa bAlaka ke mAtA-pitA vipula azana, pAna, khAdya, svAdha rUpa caturvidha AhAra, vastra, gandha, mAlA aura alaMkAroM se kalAcArya kA satkAra, sammAna kareMge aura phira jIvikA ke yogya vipula prItidAna deMge / jIvikA ke yogya vipula prItidAna dekara vidA kareMge / [84] isake bAda vaha dRr3hapratijJa bAlaka bAlabhAva se mukta ho paripakka vijJAnayukta, yuvAvasthAsaMpanna ho jAyegA / bahattara kalAoM meM paMDita hogA, bAlyAvasthA ke kAraNa manuSya ke jo nau aMga-jAgRta ho jAyeMge / aThAraha prakAra kI dezI bhASAoM meM kuzala ho jAyegA, vaha gIta kA anurAgI, gIta aura nRtya meM kuzala ho jAyegA / apane sundara veSa se zrRMgAra kA AgAra-jaisA pratIta hogA / usakI cAla, hAsya, bhASaNa zArIrika aura netroM kI ceSTAyeM Adi sabhI saMgata hoMgI / pArasparika AlApa-saMlApa evaM vyavahAra meM nipuNa-kuzala hogA / azvayuddha, gajayuddha, rathayuddha, bAhayuddha karane evaM apanI bhujAoM se vipakSI kA mardana karane meM sakSama evaM bhoga bhogane kI sAmarthya se saMpanna ho jAyegA tatA sAhasI aisA ho jAyegA / bhayabhIta nahIM hogA / taba usa dRr3hapratijJa bAlaka ko bAlyAvasthA se mukta yAvat vikAlacArI jAnakara mAtApitA vipula annabhogoM, pAnabhogoM, prAsAdabhogA vastrabhAgoM aura zayyAbhogoM ke yogya bhogoM ko bhogane ke liye AmaMtrita kareMge / taba vaha dRr3hapratijJa dAraka una vipula anna rUpa bhogya padArthoM yAvat zayana rUpa bhogya padArthoM meM Asakta nahIM hogA, gRddha nahIM hogA, mUrcchita nahIM hogA aura anurakta nahIM hogA / jaise ki nIlakamala padmakamala yAvata sahasrapatrakamala kIcaDa meM utpanna hote haiM aura ja vRddhiMgata hote haiM, phira bhI paMkaraja aura jala raja se lipta nahIM hote haiM, isI prakAra vaha dRr3hapratijJa dAraka bhI kAmoM meM utpanna huA, bhogoM ke bIca lAlana-pAlana kiye jAne para bhI una kAmabhogoM meM evaM mitroM, jJAtijanoM, nijI-svajana-sambandhiyoM aura parijanoM meM anurakta nahIM hogA / kintu vaha tathArUpa sthaviroM se kevalabodhi prApta karegA evaM muMDita hokara, anagAra-pravrajyA aMgIkAra karegA / IryAsamiti Adi anagAra dharma kA pAlana karate hue suhuta hutAzana kI taraha apane tapasteja se camakegA, dIpta mAna hogA / isake hAtha hI anuttara jJAna, darzana, cAritra, apratibaddha vihAra, Arjava, mArdava, lAghava, kSamA, gupti, mukti sarva saMyama evaM nirvANa kI prApti jisakA phala hai aise tapomArga se AtmA ko bhAvita karate hue bhagavAn (dRDhapratijJa) ko ananta, anuttara, sakala, paripUrNa, nirAvaraNa, niyAghAta, apratihata, sarvotkRSTa kevalajJAna aura kevaladarzana prApta hogA / taba ve dRr3hapratijJa bhagavAn arhat, jina, kevalI ho jAyeMge / jisameM deva, manuSya tathA asura Adi rahate haiM aise loka kI samasta paryAyoM ko ve jAneMge / Agati, gati, sthiti, cyavana, upapAta, tarka, kriyA, manobhAvoM, kSayaprApta, pratisevita, AviSkarma, rahaHkarma Adi, prakaTa aura gupta rUpa se hone vAle usa-usa mana, vacana aura kAyabhoga meM vidyamAna lokavartI sabhI jIvoM ke sarvabhAvoM ko jAnate
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 dekhate hue vicaraNa kareMge / tatpazcAt dRDhaprati kevalI isa prakAra ke vihAra se vicaraNa karate hue aneka varSoM taka kevaliparyAya kA pAlana kara, Ayu ke aMta ko jAnakara apane aneka bhaktoM- bhojanoM kA pratyAkhyAna va tyAga kareMge aura anazana dvArA bahuta se bhojanoM kA chedana kareMge aura jisa sAdhya kI siddhi ke liye nanabhAva, kezaloca, brahmacaryadhAraNa, snAna kA tyAga, daMtadhAvana kA tyAga, pAdukAoM kA tyAga, bhUmi para zayana karanA, kASThAsana para sonA, bhikSArtha paragRhapraveza, lAbhaalAbha meM sama rahanA, mAna-apamAna sahanA, dUsaroM ke dvArA kI jAnevAlI hIlanA, nindA, khiMsanA, tarjanA, tAr3anA, garhA evaM anukUla-pratikUla aneka prakAra ke bAIsa parISaha, upasarga tathA lokApavAda sahana kiye jAte haiM, mokSa kI sAdhanA karake carama zvAsocchvAsa meM siddha ho jAyeMge, mukta ho jAyeMge, sakala karmamala kA kSaya aura samasta duHkhoM kA aMta kareMge / AgamasUtra - hindI anuvAda [85] gautama svAmI ne kahA- bhagavAn ! vaha aisA hI hai jaisA Apane pratipAdana kiyA hai, isa prakAra kahakara bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdana - namaskAra kiyA / saMyama evaM tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / bhaya ke vijetA bhagavAn ko namaskAra ho / bhagavatI zruta devatA ko namaskAra ho / prajJapti bhagavatI ko namaskAra ho / arhat bhagavAn pArzvanAtha ko namaskAra ho / pradezI rAjA ke praznoM ke pradarzaka ko namaskAra ho / 13 rAjapranIya - upAMgasUtra- 2 kA hindI anuvAda pUrNa AgamasUtra bhAga - 6 - hindI anuvAda pUrNa
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ hamAre Agama saMbaMdhi sAhitya 1.45 - Agama - mala [ardhamAgadhI 2.45 - Agama - gujarAtIanuvAda 3.45 - Agama - saTIkaM 4.45 - Agama - viSayAnukama 5.45-Agama - mahApUjanavidhI 6.45- Agama - zabdakoza 7.45 - AgamasUtra - [hindIanuvAda zrI zruta prakAzana nidhi