________________
શકારિ વિક્રમાદિત્ય
[ અષ્ટમ ખંડ
ઇ. સ. પૂ. ૫૮માં થઈ છે અને તેની સ્થાપના શકાય વિક્રમસંવતને સ્થાપક; વળી તેની પિતાની અઝીઝ પહેલાના રાજ્યાભિષેકના સ્મરણચિહ્ન તરીકે કારકીર્દી કદાચ, ઈ. સ. પૂ. ૫૦ની આસપાસમાં ભલે કદાચ કરવામાં આવી હોય.” આ પ્રમાણે લેખક શરૂ થઈ હોય અને તેટલા દરજજે તેટલા પૂરતી મહાશયના કથન વિષે, પિતાનું મંતવ્ય રજુ કરતાં હકીકત સાચી ઠરાવી શકાતી હેય, છતાં તેમ પણું મિ. રેપ્સન કહે છે કે-“The interpretation may બન્યું નથી; કેમકે ઈ. સ. પૂ. ૫૮માં તે તેના રાજ્યનો well be correct, inspite of the tradition, આરંભ થવાને બદલે અંત આવ્યાનું નોંધાયું છે.૨૯]. that the era was founded by Vikram- (૩) એક બીજા વિદ્વાન લેખક૨૯ કહે છે કેઃ aditya of Ujjain to commemorate the In general, the Hindus know but of defeat of the Sakas=25ell 421074 418- one Vikramaditya, but the learned ગીરીમાં, ઉજૈનીના વિક્રમાદિત્યે તે સંવતની સ્થાપના acknowledge four; and when written કરી હતી એમ જેકે દંતકથા ચાલે છે, છતાં તે authorities examined, they were found સમજૂતી સત્ય હોવો સંભવ છે. એટલે આ બન્ને no less than eight or nine. Those, વિદ્વાન ઇતિહાસકારોના મતથી એમ દેખાય છે કે who reckon four heroes of that name, (અ) શકપ્રજાને હરાવનાર જોકે ઉજેનપતિ વિક્રમાદિત્યજ, agree only about two. The first હતે ખરો પણ (બ) વિક્રમ સંવત જે ઈ. સ. પૂ. Vikramaditya was he, after whom the ૫૮થી શરૂ થયાનો મનાય છે અને જેની નોંધ period is demonstrated; the second તલિલાના શિલાલેખમાં કરવામાં આવી છે, તેની is Raja Bhoja–સામાન્ય રીતે હિંદુઓને એકજ આદિ તો અઝીઝ પહેલાના સમયના પ્રારંભથી વિક્રમાદિત્યને પરિચય છે, પણ વિદ્વાનને ચારની ગણવાની છે. (ક) વળી કદાચ તેજ સાલમાં અઝીઝ જાણ છે; પરંતુ જ્યારે ગ્રંથ તપાસીએ છીએ ત્યારે પહેલે ગાદીએ બેઠો હશે તેથી, તેની યાદગીરીમાં આ તે તે નામની વ્યક્તિએ આઠ કે નવથી ઓછી સાલથી તે સંવત્સરની આદિ કરવામાં આવી હશે. દેખાતી નથી. આ (વિક્રમાદિત્ય) નામના, ચાર વીર
[મારું ટીપણુ-પ્રથમ નજરેજ, એ આશ્ચર્યપૂર્વક પુરૂષ થયાનું જેઓ સ્વીકારે છે તેઓ બે વિશે તે લાગે છે કે, શકપ્રજાને હરાવનાર જે ઉજૈનપતિ હેય એકમત છેજ. તેમાં પહેલે તે વિક્રમાદિત્ય છે, કે તેના નામે સંવત્સર ચાલુ થાય કે અઝીઝ પહેલે, જેના ઉપરથી સંવતની ઓળખ થવા પામી છે; જ્યારે જે માત્ર મથુરા પતિ અને તક્ષિાપતિજ તે (પણ જે બીજો (વિક્રમાદિત્ય) તે રાજા ભોજ છે. ” એટલે કે અવંતિપતિ કદી બન્યજ નથી) તેના નામે અને તેના આ લેખકના અભિપ્રાય પ્રમાણે (અ) હિંદુપ્રજાને મન સ્મરણ માટે તે સંવત્સર શરૂ થાય? વળી અઝીઝ તે એકજ વિક્રમાદિત્ય થયેલ છે. (બ) જ્યારે વિદ્વાનો પહેલાનું રાજ્ય સારે અવંતિના પ્રદેશમાં કદાપિ થયુંજ અને પંડિતે તેવા ચાર વિક્રમાદિત્ય થયાનું માને છે. નથી ત્યારે શકપ્રજાને હરાવનાર અવંતિપતિને (ક) પણ ગ્રંથનું સંશોધન કરવાથી તે વળી આઠ અને મથુરા પતિને લેવાદેવા પણ શું હોઈ શકે? તેમજ કે નવ વિક્રમાદિત્યો થયાનું નીકળે છે. (૩) છતાં અનીઝ પહેલા જ્યારે અવંતિપતિજ બન્યો નથી જેઓ ચાર વિક્રમાદિત્યે થયાનું માને છે. તેમણે
ળેિ શક પ્રજાને હરાવ્યાનું માન પણ કેમ આપેલાં તેમનાં વૃત્તાંતે જે મેળવીએ, તે આ ચારમાંથી નાધી શકાય? આ બધા પ્રશ્નોને તાત્પર્ય એજ છે કે, આ બે જણની હકીકત જ ઠીકઠીક મેળ ખાતી જણાય છે. અઝીઝને પણ, ન કહી શકાય શકારિ, કે ન કહી તેમને એક વિક્રમ સંવતને સ્થાપક વિક્રમાદિત્ય પોતે
(૨૮) જુએ ..શાવળના કઠપ૪૫તથા ૪૦૧
(૨૯) એશિઆયિક રીસર્ચ . . , ૧૦
